Βάρκιζα, Άρης και λαθροχειρία

Σαν σήμερα 12-Φλεβάρη-1945, έπειτα από τις  33 μέρες ηρωικής πάλης του λαού της Αθήνας και του Πειραιά, το Δεκέμβρη του ’44, ενάντια στο βρετανικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική αστική τάξη και υπό το βάρος της στρατιωτικής ήττας, υπογράφηκε η απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Η συμφωνία της Βάρκιζας και τα φαντάσματα του παρελθόντος

 Στο ερώτημα αν μπορούσαν το ΕΑΜ — ΚΚΕ να καταλάβουν την εξουσία ήδη από τις μέρες της απελευθέρωσης της Αθήνας (12-Οκτ-1944) ώστε να μην έρθει ο «Δεκέμβρης», η απάντηση μπορεί να δοθεί και πάλι μόνο με ένα «αν», παρότι η Ιστορία δεν γράφεται με υποθετικά σχήματα:
 Η κατάκτηση της εργατικής εξουσίας προϋπέθετε διαχωρισμό των ΕΑΜικών δυνάμεων από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς στόχους των «συμμάχων» και της κυβέρνησης Παπανδρέου, γεγονός που θα όξυνε πολύ περισσότερο την ταξική πάλη.
 Προϋπέθετε, ακόμα, αναδιάταξη των συμμαχιών μέσα στο ΕΑΜ — ΕΛΑΣ σε βάση επαναστατική και μετατροπή των φύτρων εξουσίας (Λαϊκός Στρατός, Λαϊκή Δικαιοσύνη) σε όργανα της επαναστατικής δράσης. Ακόμα: Έπρεπε να προετοιμαστούν το Κόμμα και ισχυρές λαϊκές δυνάμεις για την εφαρμογή σχεδίου κατάληψης της Αθήνας, μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Αυτό, σε συνδυασμό με αντίστοιχη δράση και συγκέντρωση δυνάμεων για την κατάληψη και άλλων βασικών κέντρων της χώρας, ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης.
 Το Κόμμα μας ήταν ιδεολογικά — πολιτικά ανέτοιμο για να διαμορφώσει τέτοιες εξελίξεις. Το στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, που είχε χαράξει η 6η Ολομέλεια της ΚΕ, το Γενάρη του 1934 (και επικύρωσε λίγο αργότερα το 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ), αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία προσαρμόστηκε η στρατηγική του «αντιφασιστικού μετώπου», που υιοθέτησε το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (8-Δεκ-1935), σύμφωνα με τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ (Ιούλης — Αύγουστος 1935).

Έχει υπογραμμιστεί ότι ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούνται στα πλαίσια της αντικομμουνιστικής επίθεσης, είναι και η εκσυγχρονισμένη λαθολογία.

Μέσω της λαθολογίας επιχειρείται, κατ' αρχήν, να τεκμηριωθεί το εξής βρώμικο: Οτι οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να εμπιστευτούν το ΚΚΕ, γιατί σε κάθε κρίσιμη στιγμή του λαϊκού κινήματος - και ιδιαίτερα όταν αυτό βρισκόταν στο απόγειό του - το ΚΚΕ (η ηγεσία του για την ακρίβεια) οδήγησε τη λαϊκή πάλη στον γκρεμό, είτε εξαιτίας λαθών, είτε προδοσίας, είτε και τα δύο. Και μάλιστα ότι τα λάθη συνεχίζονται, αφού το ΚΚΕ δεν εννοεί να διδαχτεί από αυτά και να προσαρμοστεί στη σύγχρονη πραγματικότητα...

Το όλο ζήτημα, ωστόσο, το τοποθετούν με έναν περίπλοκο και ύπουλο τρόπο. Ας το παρακολουθήσουμε, παίρνοντας αφορμή από σχετικά διαχρονικά λιβελογραφήματα στον αστικό Τύπο και χρησιμοποιώντας ιστορικά γεγονότα, στα οποία και οι ίδιοι κατά κόρον αναφέρονται. Θα αποδειχτεί ότι προκειμένου να γίνουν πιστευτοί, "ποντάρουν" στην άγνοια και στη στρεβλή συνείδηση που έχει διαμορφωθεί σε ένα μεγάλο τμήμα του λαού για γεγονότα παλιότερα, αλλά και σύγχρονα. Στην παραπάνω βάση γράφουν και λένε ό,τι θέλουν.

Η ουσία ενός από τα κορυφαία λάθη, που διέπραξε η ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, της συμφωνίας της Βάρκιζας (1945), βρίσκεται στο ότι με αυτή τη συμφωνία παραδόθηκαν τα όπλα του ΕΛΑΣ στο αστικό κράτος, ενώ οι αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ αφέθηκαν, στην ουσία, στο έλεος της τρομοκρατίας των συμμοριών της άρχουσας τάξης και του κράτους. Όπως είναι γνωστό, στην παραπάνω συμφωνία αντέδρασε ο Άρης Βελουχιώτης, αρνούμενος να πειθαρχήσει. Πώς αξιοποιεί η αντικομμουνιστική λαθροχειρία αυτά τα γεγονότα, με σκοπό να χτυπήσει το ΚΚΕ σήμερα και να αμαυρώσει την ιστορία του;

Ενώ οι "κομάντος" της αντικομμουνιστικής επίθεσης είναι υπέρ της συμφωνίας της Βάρκιζας, παίρνουν υπό την προστασία τους τον Άρη, τον διαχωρίζουν ταχυδακτυλουργικά από το ΚΚΕ και δίχως ντροπή βάλλουν κατά του Κόμματός μας, κατηγορώντας το για το λάθος της Βάρκιζας!.. Ταυτόχρονα, όμως, μιλώντας για το λάθος της Βάρκιζας, καθόλου δεν εννοούν ότι το ΚΚΕ έπρεπε να μην υπογράψει αυτή τη συμφωνία συνθηκολόγησης. Εννοούν - και το λένε - ότι το ΚΚΕ έπρεπε να υπογράψει μια "καλή" Βάρκιζα... Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις απόψεις του Άρη, είναι ένα άλλο ζήτημα.

Αλλά είπαμε: Δεν τους πιάνεις πουθενά...

Βλ. (Γρηγόρη Φαράκου)  Άρης Βελουχιώτης ^Το χαμένο αρχείο, άγνωστα κείμενα | Η στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στον Άρη Βελουχιώτη, “Γιατί τη θέση των αδιάφθορων που προπηλακίστηκαν και διαγράφηκαν δεν θα την πάρει ποτέ κανένα Πρεζίντιουμ κανενός ιερατείου _Γιατί οι ήρωες αυτοκαταστρέφονται ή δολοφονούνται, δεν ηττώνται _Γιατί στο καταφύγιο του ασυμβίβαστου δεν χωρούν έτοιμες συνταγές, προγράμματα και εντολές _Γιατί αβοήθητος, ηρωικά αναδιπλωμένος, με ηθική συνέπεια θα συγκλονίζει _Γιατί η ζωή του μιλάει δίχως συνήγορο για λογαριασμό όλως μας _Άμποτε να μαθαίνουμε, τουλάχιστον, να αναρωτιόμαστε και να ανησυχούμε...”

Ο Γρ. Φαράκος, ο οποίος επί 40 χρόνια υποστήριζε τις θέσεις του ΚΚΕ για το εγκληματικό λάθος της Βάρκιζας, άλλαξε άποψη... Γράφει στο βιβλίο του "Μαρτυρίες και στοχασμοί" (σελ. 66). "Η προσπάθειά μου για μια ψύχραιμη, αντικειμενική και ουσιαστική θεώρηση της συμφωνίας της Βάρκιζας καταλήγει σήμερα σε εκτιμήσεις διαφορετικές από εκείνες που έκανα ακολουθώντας τις κάθε φορά επίσημες κομματικές θέσεις. Η ανάγκη πολιτικής συμφωνίας εκείνη τη στιγμή είναι αναμφισβήτητη"...

Ταυτόχρονα ο Φαράκος επικρίνει το συγκεκριμένο κείμενο που υπογράφτηκε, υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε να επιμείνει η ΕΑΜική αντιπροσωπεία σε καλύτερους όρους στο θέμα της αμνηστίας! Γράφει: "Η ΕΑΜική αντιπροσωπεία έδειξε έλλειψη στοιχειώδους ικανότητας ελιγμών κατά τις συζητήσεις"... και στον Λ. Μαυροειδή, στο βιβλίο "Οι δύο όψεις της ιστορίας" (σελ. 581), εξομολογείται: "Έπρεπε να επιδιωχτεί οπωσδήποτε να μην υπάρχει αυτός ο γριφώδης όρος περί "εγκλημάτων". Αλλά και αν αυτό ήταν αδύνατο, θέτω ένα άλλο θέμα: Δεν ήταν, άραγε, δυνατό να διευκρινιστεί και να αποσαφηνιστεί ο όρος αυτός; Τι εννοούμε όταν μιλάμε περί "εγκλημάτων"; Αν γινόταν μια τέτοια εξειδίκευση, θα περιορίζονταν πολύ οι μαζικές συλλήψεις εν ονόματι των "εγκλημάτων". Επρεπε, δηλαδή, να υπάρξει μια νομική προσέγγιση του θέματος. Ο Τσιριμώκος ήταν νομικός ο ίδιος. Και απορώ πώς δεν το αντιμετώπισε από αυτή τη σκοπιά. Γενικά, όμως, δεν μπορούσε να μην υπάρξει συμφωνία της Βάρκιζας". Και στο βιβλίο του (σελ. 67) αποφαίνεται: "Με μια τέτοια αντιμετώπιση της συμφωνίας θα γινόταν, ίσως, δυνατό να αποφευχθεί το δράμα με τον Αρη Βελουχιώτη".

Ας αφήσουμε τη φαιδρότητα, ότι το θέμα της συμφωνίας ήταν θέμα νομικής (!) προσέγγισης... Ας αφήσουμε, επίσης, την προσπάθεια κλαυθμυρισμών που προσβάλλουν και τη μνήμη του Άρη και ας μιλήσουμε επί της ουσίας.

α) Ολοι αυτοί που ασχολούνται με τον Αρη, συμφωνούν με τη συνολική δράση του, που μια πλευρά της ήταν η στρατιωτική συντριβή των συμμοριών του Παπαδόγγονα και των άλλων ταγματασφαλιτών στην Πελοπόννησο; Συμφωνούν με την εξουδετέρωση του ΕΔΕΣ; Συμφωνούν με τη θέση του να δημιουργηθεί μέτωπο κατά των Εγγλέζων; Συμφωνούν ότι η μάχη του Δεκέμβρη 1944 στην Αθήνα έπρεπε να δοθεί αποφασιστικά και με όλες τις απαραίτητες, για μια νικηφόρα έκβασή της, δυνάμεις του ΕΛΑΣ;
Δε συμφωνούν. Τότε γιατί κόπτονται και υπογραμμίζουν πως ο Αρης "έλεγε και έβλεπε την αλήθεια";

β) Το βασικό ζήτημα είναι το εξής: Συμφωνούν ότι το ΕΑΜ έπρεπε να είχε πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα (ιδεολογικοπολιτικά - στρατιωτικά) ώστε να διασφαλιστεί η κυρίαρχη λαϊκή βούληση, δηλαδή η ΕΞΟΥΣΙΑ να ασκηθεί από το ΕΑΜ;
Δε συμφωνούν. Είναι οι ίδιοι που λένε "ευτυχώς που τότε δε νίκησε το ΕΑΜ". Είναι οι ίδιοι που και σήμερα συνιστούν στο ΚΚΕ να μπει στα κεντροαριστερά σενάρια ή να κάνει συναινετική προς την ΕΕ πολιτική.

Η σοβαρότητα του ΚΚΕ φαίνεται και από το γεγονός ότι απέναντι στα όποια κατά καιρούς λάθη του στέκεται δημοσίως αυτοκριτικά, ενώ ταυτόχρονα έχει βγάλει πολλά συμπεράσματα χρήσιμα για το παρόν και για το μέλλον. Πάντως, εκείνο για το οποίο δεν μπορεί να κατηγορηθεί το ΚΚΕ, είναι ότι έγινε όργανο της πλουτοκρατίας. Αντίθετα, όσοι εξωραϊζουν ή συγκαλύπτουν τα εγκλήματα της πλουτοκρατίας, τελικά την αθωώνουν. Αυτός ο εξωραϊσμός είναι σύμφυτος με την αντικομμουνιστική επίθεση.

Ενώ οι "κομάντος" της αντικομμουνιστικής επίθεσης είναι υπέρ της συμφωνίας της Βάρκιζας, παίρνουν υπό την προστασία τους τον Αρη, τον διαχωρίζουν ταχυδακτυλουργικά από το ΚΚΕ και δίχως ντροπή βάλουν κατά του Κόμματός μας, κατηγορώντας το για το λάθος της Βάρκιζας!.. Ταυτόχρονα, όμως, μιλώντας για το λάθος της Βάρκιζας, καθόλου δεν εννοούν ότι το ΚΚΕ έπρεπε να μην υπογράψει αυτή τη συμφωνία συνθηκολόγησης. Εννοούν - και το λένε - ότι το ΚΚΕ έπρεπε να υπογράψει μια "καλή" Βάρκιζα... Τώρα τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις απόψεις του Αρη, είναι ένα άλλο ζήτημα

Η Συμφωνία της Βάρκιζας

Στις 11 Γενάρη 1945 η Μάχη της Αθήνας, ο ηρωικός Δεκέμβρης του '44 όπως έμεινε στην Ιστορία, τέλειωνε με ανακωχή. Ήταν μια δυσμενής για το λαϊκό κίνημα έκβαση, που όμως σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε και ήττα του ΕΛΑΣ, ο οποίος κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, συσπειρώνοντας τον κύριο όγκο των δυνάμεών του. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ διατηρούσαν επιρροή στην πλειοψηφία των λαϊκών μαζών. Παρ' όλα αυτά, στις 12 Φλεβάρη υπογράφηκε η απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας, που σηματοδότησε νέα δεινά για το λαϊκό επαναστατικό κίνημα. Για την αναφορά μας αυτή στη Συμφωνία της Βάρκιζας αντλούμε στοιχεία από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ.

Ο στρατηγός του ΕΛΑΣ, Στ. Σαράφης, αναφερόμενος σε εκείνη την περίοδο σημείωνε πως «άρχισε μια εντατική δουλειά ανασυγκρότησης των μονάδων και τακτοποίησής τους με νέα διάταξη, ώστε στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος ν' αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση».
Ήδη από τις 22 Γενάρη, το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ ζητούσε από την Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας λεπτομερείς αναφορές για την κατάσταση των δυνάμεων τόσο της ίδιας όσο και του εχθρού «εις Μακεδονία και ιδιαιτέρως περιοχήν Θεσ/νίκης και Καβάλας».

Όσον αφορά την πρωτεύουσα, στις αρχές Φλεβάρη στάλθηκε πολυάριθμη ομάδα κομματικών στελεχών, με επικεφαλής τον Σπ. Καλοδίκη, με σκοπό την ανασυγκρότηση των Οργανώσεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Μέχρι τα μέσα προς τέλη Φλεβάρη είχαν ανασυσταθεί η Επιτροπή Πόλης της ΚΟΑ, όλες οι Αχτιδικές Επιτροπές και τα Γραφεία των περισσότερων ΚΟΒ. Με γοργούς ρυθμούς ακολουθούσε η ανασυγκρότηση των ΕΑΜικών και ΕΠΟΝίτικων Οργανώσεων.

Σχετικά με τη συνέχιση ή μη της ένοπλης σύγκρουσης μετά την ήττα του ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη, ο Π. Ρούσος αναφέρει: «Τις μέρες της ανακωχής έγιναν στην ηγεσία του αγώνα σκέψεις για ενδεχόμενη συνέχιση του πολέμου κατά των επεμβασιών. Ο ΕΛΑΣ διατηρούσε ακόμα σημαντικές, τις περισσότερες δυνάμεις ανέπαφες. Στη Μάχη της Αθήνας είχαν δοκιμαστεί και χτυπηθεί 3 μεραρχίες 20.000 ανδρών περίπου. Διαθέταμε ακόμα 7 μεραρχίες, δύναμης περίπου 40.000. Ο ΕΛΑΣ μπορούσε να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα του, μάλλον σαν αγώνα τριβής, με την πιθανότητα να πετύχει ευνοϊκούς όρους για το κίνημα. Μα σε κάθε περίπτωση είχαμε ανάγκη από βοήθεια, τουλάχιστο σε πολεμοφόδια. Από πού όμως; Μην ξεχνάμε πως συνεχίζεται η μεγάλη προσπάθεια των Σοβιετικών για τη συντριβή του Χίτλερ και την κατάληψη του Βερολίνου. Ο Χίτλερ μπορεί ακόμα να κάνει ζημιά στους συμμάχους (Αρδέννες). Χρειάζεται η μεγαλύτερη ενότητα των συμμάχων. Και στερέωση των νέων λαϊκών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Για να 'χει κάποια σαφήνεια και προοπτική σ' έναν νέο ένοπλο αγώνα που θα αναλάμβανε κατά των Αγγλων, την ώρα που ο παγκόσμιος πόλεμος βάδιζε προς το τέλος του, το Πολιτικό Γραφείο έστειλε ένα τηλεγράφημα προς τον Γ. Ντιμιτρόφ για να βολιδοσκοπήσει ξανά τις δυνατότητες που θα υπήρχαν στη νέα διεθνή κατάσταση και ιδιαίτερα στην κατάσταση των Βαλκανίων, που ήταν ακόμα λεπτή».

Οι παραινέσεις

Σε συνάντησή του με τον Κοστόφ στη Σόφια, αρχές του 1945, ο Ζέβγος έθεσε ευθέως το ζήτημα της διεθνούς υλικοστρατιωτικής ή έστω πολιτικής στήριξης προς το λαϊκό κίνημα της Ελλάδας για τη συνέχιση του ένοπλου αγώνα. «Αν θα είναι αδύνατο να έχουμε μια τέτοια ηθική υποστήριξη, πρέπει ή να συνθηκολογήσουμε, πράγμα που θα σήμαινε καταστροφή για το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα, ή να αρχίσουμε πάλι τον πόλεμο. Εμείς θα προτιμήσουμε το δεύτερο». Ωστόσο, πρόσθεσε: «Ο λαός μας κουράστηκε (...) οι άνθρωποι πεινούν. Αυτές οι δυσκολίες έχουν αντανάκλαση στο ηθικό των συμμάχων μας, μικροαστικών ομάδων, που θέλουν να επιτευχθεί ομαλότητα με συμφωνία (...) Ο στρατός μας αριθμεί 50-60.000, το ηθικό του είναι υψηλό, θέλει να συγκρουστεί, όμως δεν έχει εξοπλισμό, κυρίως αντιαεροπορικά, πυροβόλα, τανκς και αντιαρματικά πυροβόλα (...) Χρειαζόμαστε αρβύλες - το 1/2 του στρατού μας είναι ξυπόλητοι - ψωμί, ο στρατός μας πεινά».

Με τη σειρά του ο Κοστόφ απάντησε: «Πολιτική υποστήριξη μπορεί να έχει η Ελλάδα μόνο από τη Σοβιετική Ενωση. Εμείς θα συνεχίσουμε να εκφράζουμε στον Τύπο τις συμπάθειές μας προς εσάς, όμως μεγάλη βοήθεια δεν μπορούμε να δώσουμε (...) Μεγάλες ελπίδες δεν μπορείτε να έχετε ούτε στη Σοβιετική Ενωση, διότι η διεθνής κατάσταση είναι δυσμενής για σας. Η Γερμανία δεν έχει ακόμη συντριβεί. Είναι ανάγκη να διατηρηθεί η συμμαχία με την Αγγλία. Αν αυτή η συμμαχία καταρρεύσει, η Γερμανία μπορεί να σηκώσει και πάλι κεφάλι. Ακριβώς γι' αυτό οι Αγγλοι επέλεξαν τη στιγμή αυτή να σας επιτεθούν. Υποθέτω ότι η Σοβιετική Ενωση δε θα μπορέσει να σας δώσει αποφασιστική βοήθεια, όμως, εννοείται, αυτό είναι υπόθεση της ίδιας της Σοβιετικής Ενωσης».

Στις 15 Γενάρη 1945, ο Λεωνίδας Στρίγκος, όντας στη Θεσσαλονίκη, απέστειλε τηλεγράφημα προερχόμενο από τη Σόφια προς το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που τότε βρισκόταν στα Τρίκαλα.
Ανάμεσα σε άλλα ανέφερε: «Σας μεταδίδουμε τηλ/μα που στάλθηκε από... στοπ. Αρχίζει στοπ. Ο Παππούς (Ντιμιτρόφ) νομίζει ότι με τη σημερινή διεθνή κατάσταση η ένοπλη ενίσχυση προς τους Ελληνες συντρόφους απ' έξω γενικά αδύνατη. Βοήθεια από μέρους της Βουλγαρίας ή Γιουγκοσλαβίας, η οποία να τους δέσμευε με το μέρος του ΕΛΑΣ εναντίον ενόπλων αγγλικών δυνάμεων, σήμερα λίγο θα βοηθήσει τους Ελληνες συντρόφους ενώ πάρα πολύ θα μπορούσε να βλάψει τη Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία. Ολα αυτά πρέπει να τα υπολογίζουν οι φίλοι μας οι Ελληνες. Ελληνες και ΕΛΑΣ πρέπει να καθορίσουν τα περαιτέρω βήματά τους, ξεκινώντας απ' αυτή ακριβώς την κατάσταση, όχι ευνοϊκή γι' αυτούς. Δεν πρέπει τραβήξουν σχοινί. Αλλά να δείξουν εξαιρετική ευλυγισία και ικανότητα χειρισμών για να διατηρήσουν όσο το δυνατόν δυνάμεις τους και να περιμένουν ευνοϊκότερη στιγμή για πραγματοποίηση δημοκρατικού τους προγράμματος. Για Ελληνικό Κόμμα το σπουδαιότερο είναι να μην επιτρέψει να απομονωθεί από μάζες ελληνικού λαού και από δημοκρατικές ομάδες που ανήκουν στο ΕΑΜ. Γιατί ΕΑΜ, ΓΣΕΕ και χωριστές προσωπικότητες ηγέτες δεν απευθύνονται επίσημα στα Συνδικάτα και Εργατικό Κόμμα Αγγλίας, στις αμερικανικές μαζικές οργανώσεις και Συνδικάτα και κοινή γνώμη εξωτερικού για να διαφωτίσουν για σκοπούς και χαρακτήρα πάλης τους, για να ξεσκεπάσουν ελληνική αντιδραστική κλίκα και τους καλέσουν ενίσχυσή τους; Αυτό θα 'πρεπε να κάνουν με όλους τους δυνατούς τρόπους και μέσα ακατάπαυστα στοπ. Πρωτότυπο στείλαμε με σύνδεσμο στοπ».

Είχε προηγηθεί συνομιλία του Ντιμιτρόφ με τον Στάλιν, στις 10 Γενάρη 1945. Σύμφωνα με τον Ντιμιτρόφ, ο Στάλιν τού είπε: «Συμβούλεψα την Ελλάδα να μην αρχίσουν αυτόν τον αγώνα (...) δεν έπρεπε να βγουν από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Καταπιάστηκαν με μια δουλειά για την οποία δεν επαρκούν οι δυνάμεις τους. Φαίνεται υπολόγιζαν ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβαινε ως το Αιγαίο. Αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε. Δεν μπορούμε να στείλουμε και στην Ελλάδα δικά μας στρατεύματα. Οι Ελληνες έκαναν βλακεία».

Το παραπάνω τηλεγράφημα της 15ης Γενάρη αναμφίβολα άσκησε επίδραση στην πολιτική του ΚΚΕ. Κατά τον Θ. Χατζή, στο ΠΓ και στην ΚΕ διεξαγόταν διαπάλη. Οι Σιάντος και Ζέβγος, στηριζόμενοι και στις απόψεις του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, υποστήριζαν τη συνέχιση του αγώνα εναντίον της Αγγλίας, ενώ η πλειοψηφία του ΠΓ ήταν υπέρ της εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης. Ο Σιάντος τελικά υποχώρησε, ενώ ο Ζέβγος παρέμεινε αμετακίνητος.

Η υπογραφή της Συμφωνίας

Στις 2 Φλεβάρη 1945 ξεκίνησαν στη Βάρκιζα διαβουλεύσεις μεταξύ των εκπροσώπων του ΕΑΜ και της κυβέρνησης Ν. Πλαστήρα, οι οποίες στις 12 του μήνα κατέληξαν σε συμφωνία. Η Συμφωνία της Βάρκιζας προέβλεπε την αποστράτευση και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, του ΕΛΑΝ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Ακόμα: Τη διασφάλιση των πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, την άρση του στρατιωτικού νόμου, την άμεση απελευθέρωση των συλληφθέντων ΕΑΜιτών, με το άρθρο 3 την αμνήστευση των «πολιτικών αδικημάτων» που διαπράχθηκαν κατά τις μάχες του Δεκέμβρη (εξαιρούνταν τα «κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας», καθώς και όσοι δεν παρέδιδαν τα όπλα έως την προκαθορισμένη ημερομηνία της 15ης Μάρτη), την απελευθέρωση των ομήρων του ΕΛΑΣ (όσοι κατηγορούνταν ως δωσίλογοι θα παραδίδονταν στη Δικαιοσύνη για να δικαστούν), τη συγκρότηση εθνικού στρατού, την εκκαθάριση των κρατικών υπαλλήλων και των σωμάτων ασφαλείας από δωσιλογικά στοιχεία και, τέλος, τη διενέργεια «το ταχύτερο δυνατόν» ελεύθερων και γνήσιων εκλογών και δημοψηφίσματος για το Πολιτειακό.

Μιλώντας στην ΚΕ του ΚΚΕ στις 14 Φλεβάρη 1945, όπου συζητήθηκε η Συμφωνία, ο Γ. Ιωαννίδης τόνισε μεταξύ άλλων: «Η γραμμή του Πολιτικού Γραφείου ήταν να συνάψουμε κάθε είδους συμφωνία, εκτός από μια τέτοια συμφωνία που δεν θα μας άφηνε κανένα ίχνος ελεύθερου πολιτικού βίου ή θα απαιτούσε να παραδοθούμε χωρίς όρους. Ηταν απαραίτητο να συνάψουμε τη συμφωνία. Η συμφωνία συνάφθηκε στις βάσεις που προβλέψαμε. Η αλήθεια είναι ότι ορισμένα σημεία της συμφωνίας θα μπορούσαν να αποσαφηνιστούν περισσότερο, αλλά αυτό δεν είναι η ουσία του όλου ζητήματος (...) Η σημερινή συμφωνία είναι αποτέλεσμα της διεθνούς κατάστασης της Ελλάδας (...) Δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες. Διεξάγουμε πόλεμο. Θα κερδίσουμε, αν θέσουμε σωστά αυτό το πράγμα. Είχαμε και έχουμε σωστή πολιτική, αλλά οι σημερινές συνθήκες δεν μας επιτρέπουν να την εφαρμόσουμε. Αν αύριο οι συνθήκες αλλάξουν, θα νικήσουμε. Οι εσωτερικές αντιφάσεις της μπουρζουαζίας μας θα οξυνθούν περισσότερο και πρέπει να τις εκμεταλλευτούμε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Μπροστά στο Κόμμα τίθενται σήμερα τα ακόλουθα καθήκοντα:
1. Να υποστηρίζουμε το συμμαχικό μέτωπο (τη συμφωνία) και να το επεκτείνουμε. Να δημιουργήσουμε πλατύ μέτωπο των δημοκρατικών δυνάμεων. Να συσπειρώσουμε στο μέτωπο αυτό όλες τις δημοκρατικές δυνάμεις, που δεν είναι φασιστικές, ακόμα και τον ίδιο τον Πλαστήρα. Θα οργανώσουμε γρήγορα το συνέδριο του ΕΑΜ.
2. Πρέπει να στρέψουμε την προσοχή στο Κόμμα μας. Πρέπει να ενισχύσουμε και να εξασφαλίσουμε τη δράση του κάτω από κάθε όρους. Το Πολιτικό Γραφείο πρέπει να μελετήσει το οργανωτικό ζήτημα και να βρει τις μεθόδους για την ποιοτική βελτίωση του Κόμματος.
3. Πρέπει να οργανώσουμε διαφωτιστική και προπαγανδιστική δραστηριότητα του Κόμματος στις τάξεις των κομματικών μελών και στο λαό (...) Για το ζήτημα των Αγγλων: Δεν πρέπει να ξεχνάμε το ζήτημα της ανεξαρτησίας της χώρας. Κάθε φορά που τίθεται το ζήτημα από τη σκοπιά αυτή, πρέπει να υπογραμμίζουμε ότι η αγγλική επέμβαση δεν εξυπηρετεί την ομαλή πολιτική ανάπτυξη της χώρας».

Την ίδια μέρα συνεδρίασε και η ΚΕ του ΕΑΜ, η οποία ενέκρινε ομόφωνα τη Συμφωνία.

·        Στις 15 Φλεβάρη η ΚΕ του ΕΛΑΣ εξέδωσε προκήρυξη για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ. «Η συμφωνία της 12ης Φλεβάρη», τόνιζε η προκήρυξη απευθυνόμενη στους μαχητές του ΕΛΑΣ, «τερματίζει τον ένοπλο αγώνα σας. Τώρα ήλθε η ώρα να καταθέσετε με τιμή τα δοξασμένα όπλα σας. Ομως το έργο σας δεν ολοκληρώθηκε. Ο δεύτερος μεγάλος σκοπός του αγώνα μας, η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας και η δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα εξασφαλίσουν την ανεμπόδιστη δημοκρατική εξέλιξη του τόπου, περιμένει την πραγματοποίησή του».

·        Την ίδια μέρα εκδόθηκε και η σχετική Ημερήσια Διαταγή του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ. Οπως αναφέρει ο Στ. Σαράφης, ο Αρης Βελουχιώτης αρνήθηκε αρχικά να υπογράψει τη διαταγή. Τότε ο Σαράφης τού είπε ότι αν δεν την υπογράψει αυτός, δε θα την υπέγραφε και ο ίδιος, ζητώντας του να αποταθεί στο Κόμμα. Τελικά, ο Βελουχιώτης συνυπέγραψε τη διαταγή.

Η επιστροφή στην Αθήνα

Τα άμεσα καθήκοντα των ΚΟ του ΚΚΕ τέθηκαν τηλεγραφικά στις 15 Φλεβάρη ως εξής: «Σ' όλα τα μέλη μας, ΕΑΜ, ΕΛΑΣ αναλυθεί συμφωνία και οι λόγοι που επέβαλαν υπογραφή της στοπ. Βασικές κατευθύνσεις στοπ. Πάλη για δημοκρατικές ελευθερίες και εξέλιξη Χώρας στοπ. Διατήρηση ενότητας συμμαχικού αγώνα γραμμές ΕΑΜ και δημιουργία πλατιού πανδημοκρατικού μετώπου στοπ. Διαφώτιση Κόμματος και λαού σημερινές συνθήκες πρώτιστο καθήκον στοπ. Οργανωτικά προβλήματα αποκτούν σήμερα αποφασιστική σημασία στοπ. Ανάγκη εξασφαλιστεί λειτουργία και προφύλαξη οργανώσεων και τεχνικού μηχανισμού στοπ. Πάρουμε μέτρα σ' επιστράτευση οργανώνοντας εθνοφυλακή, κομμ. δυνάμεις κατά υπόδειγμα παλιού ΑΜΙ στοπ. Βασική προϋπόθεση πραγματοποίησης καθηκόντων μας είναι η σύνδεσή μας με τις μάζες στοπ. Συγκεκριμένες πράξεις τρομοκρατίας κυβέρνησης Πλαστήρα πρέπει ξεσκεπάζονται καθημερινά από οργανώσεις στοπ. Χαρακτηρισμός κυβέρνησης Πλαστήρα φασιστικής σήμερα όχι ορθός στοπ. Οργανώσεις μας με προσωπική ευθύνη γραμματέων περιοχής και σε συνεργασία καπεταναίους διαφυλάξουν σημαντικό μέρος οπλισμού στοπ. Επίσης διαφυλάξουν τρόφιμα και άλλη περιουσία ΕΛΑΣ λ/σμο Πολ. Γραφείου στοπ. Πρέπει γίνουν συνελεύσεις ανταρτών όπου εξηγηθεί γιατί διαλύθηκε ΕΛΑΣ και καθήκοντα ΕΛΑΣιτών με γυρισμό τους πόλεις και χωριά στοπ. Εξηγηθεί ΕΛΑΣίτες ότι θα δημιουργήσουμε συλλόγους αγωνιστών εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου 1941-1944 όπου θα μπούνε όλοι ΕΛΑΣίτες φαντάροι αξιωματικοί».

Στις 18 Φλεβάρη η καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ επέστρεψε στην Αθήνα. Στα Τρίκαλα παρέμεινε η ΚΕ του ΕΛΑΣ για την τήρηση των στρατιωτικών όρων της Συμφωνίας. Στις 20 Φλεβάρη κατέφτασε εκεί και βρετανική αντιπροσωπεία. Ο «Ριζοσπάστης», που μέχρι τότε εκδιδόταν στα Τρίκαλα, άρχισε να τυπώνεται και πάλι στην πρωτεύουσα στις 20 Φλεβάρη (από τις 3-18 Φλεβάρη κυκλοφορούσε τοπική έκδοση Αθήνας του «Ριζοσπάστη»).

Η συγκέντρωση των όπλων του ΕΛΑΣ πραγματοποιήθηκε σε 32 πόλεις, όπου ο ΕΛΑΣ παρέδωσε περισσότερα όπλα από όσα είχε δεσμευτεί: «Από τα 42.500 όπλα που είχε αναληφθή υποχρέωση παραδίδονται 49.200». Υπήρχαν και άλλα όπλα, τα οποία έκρυψε ο ΕΛΑΣ σε διάφορες τοποθεσίες ανά την Ελλάδα, σύμφωνα και με τις παραπάνω οδηγίες προς τις ΚΟ του Κόμματος.

Οι συζητήσεις μετά

Στις 28 Φλεβάρη 1945, ο ΕΛΑΣ αποστρατεύτηκε. Πέντε χρόνια αργότερα, κατά την ομιλία του στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το Μάη του 1950, ο Δ. Παρτσαλίδης αναφέρθηκε στην τρίτη σύσκεψη που είχε γίνει στη Μόσχα το Γενάρη του 1950, ανάμεσα στις ηγεσίες του ΚΚΣΕ (Στάλιν, Μόλοτοφ, Μάλενκοφ, Σουσλόφ), του ΚΚ Αλβανίας (Χότζα, Σέχου) και του ΚΚΕ (Ζαχαριάδης, Παρτσαλίδης). Σε αυτήν τη σύσκεψη συζητήθηκε και η Συμφωνία της Βάρκιζας. Γι' αυτό το θέμα ο Δ. Παρτσαλίδης ανέφερε: «Η Συμφωνία της Βάρκιζας. Ο σ. Στάλιν είπε: "Είτανε λάθος, δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα". Οταν ο σ. Ζαχαριάδης ανάφερε πως δεν παραδώσαμε όλα τα όπλα και εγώ ότι πολεμήσαμε στην Αθήνα και ότι είχαμε και την υπόδειξη του σ. Ντιμιτρόφ για συμφωνία, ο σ. Στάλιν απάντησε: "Επρεπε να πολεμήσετε έξω από την Αθήνα. Ο σ. Ντιμιτρόφ δεν είναι ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος"».

Η τοποθέτηση του Στάλιν το 1950, ότι το ΚΚΕ έπρεπε να μην παραδώσει τα όπλα και να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα έξω από την Αττική, ήταν απόλυτα σωστή, αλλά δεν υπάρχει αρχειακό εύρημα για ανάλογη τοποθέτηση το 1945. Και αυτό το ζήτημα υπάγεται σε εκείνα που παραμένουν σχετικά ανοιχτά στην παραπέρα μελέτη τους, σε συνδυασμό με πρόσβαση στο σχετικό αρχειακό υλικό.

Η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας βαραίνει την ηγεσία του ΚΚΕ. Ανεξάρτητα από τις όποιες διεθνείς παραινέσεις για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, έπρεπε να απορρίψει και την παραμικρή σκέψη για την παράδοση των όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Επρεπε το Κόμμα να ανασυνταχθεί και ο ΕΛΑΣ να συνεχίσει τον αγώνα έξω από την Αθήνα. Αυτή η στάση ήταν η μοναδική που θα βοηθούσε και το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα (ΔΚΚ) και πρωταρχικά τη Σοβιετική Ενωση. Η απαράδεκτη υποχώρηση, όντας σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος και γενικά του λαού, απέβαινε σε βάρος και του ΔΚΚ.

Οι παράγοντες που οδήγησαν στην υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, πέρα από την υποτίμηση της δύναμης του λαϊκού κινήματος και την υπερτίμηση του αντίπαλου, ήταν πρωταρχικά:

·      Η εμμονή στον κοινοβουλευτικό στόχο της «ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης», σε συνάρτηση και με την πίεση που ασκούσαν στο ΚΚΕ οι σύμμαχοί του στο ΕΑΜ να υπογραφεί συμφωνία.

·      Η υποχώρηση στην πίεση ήταν απόρροια της οπορτουνιστικής άποψης ότι σε αντίθετη περίπτωση το ΕΑΜ θα διαλυόταν και το ΚΚΕ θα οδηγούνταν στην απομόνωση.

Έλλειψη συλλογικής λειτουργίας

Όπως ήδη αναφέραμε, με τη Συμφωνία της Βάρκιζας διαφώνησε ο Αρης Βελουχιώτης, ενώ στις τάξεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, βεβαίως και του ΚΚΕ, δεν ήταν περιορισμένης έκτασης η αντίδραση ή η δυσφορία για την υπογραφή της. Πλατιές λαϊκές μάζες διαισθάνονταν το τι σήμαινε η παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ.

Από την τραγική κατάληξη της εξέλιξης της ιστορίας του Άρη μέσα στην Ιστορία του ΚΚΕ το δίδαγμα που βγαίνει είναι ότι μια λαθεμένη απόφαση μπορεί να διορθωθεί αποτελεσματικά μόνο μέσα από τη συλλογική επεξεργασία και την πρακτική υλοποίησή της. Ταυτόχρονα, τα βαθύτερα διδάγματα αφορούν τις συλλογικές ευθύνες των ανώτερων καθοδηγητικών οργάνων του Κόμματος, δηλαδή της ΚΕ και του ΠΓ. Η έλλειψη συλλογικής λειτουργίας τους σε κρίσιμες περιόδους της ταξικής πάλης εκμηδενίζει την ουσιαστική λειτουργία της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού: «Αποφασίζουμε συλλογικά, πλειοψηφικά, δρούμε ενιαία, μονολιθικά». Η απόφαση για τη Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ήταν αποτέλεσμα μιας τέτοιας λειτουργίας.

Δεν έχεις γέρους κι άρρωστους, μικρά παιδιά να σφάζεις, μηδέ κορίτσια ντροπαλά, ούτε χωριά να κάψεις - Μανάδες για να τυραννάς στη μέση στο παζάρι, έχεις μπροστά σου σήμερα τον Καπετάνιο Άρη…

Ερμηνείες και εκτιμήσεις

Για την όλη εξέλιξη, την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, που με τη σειρά τους οδήγησαν στη Βάρκιζα, έχουν διατυπωθεί πολλές ερμηνείες. Μεταξύ των αιτιών έχει γίνει λόγος περί ανικανότητας του κομματικού ηγετικού πυρήνα, έλλειψης πολιτικής διορατικότητας, αρνητικού επηρεασμού της ηγεσίας του Κόμματος από συμμαχικές δυνάμεις στο ΕΑΜ κ.ά.

Οσο κι αν αυτά αποτυπώνουν τη μία ή την άλλη πλευρά σε ένα σύνολο παραγόντων που οδήγησαν σε καθοριστικά λαθεμένες επιλογές, δεν προσεγγίζουν την κύρια αιτία: Την έλλειψη ανάλογης προγραμματικής ετοιμότητας και προσανατολισμού από την πλευρά της κομμουνιστικής ηγεσίας, αλλά και τη μη απόκτησή της σε συνθήκες μάχης, σε συνδυασμό με την ικανότητα σωστής εκτίμησης του συσχετισμού δυνάμεων και έγκαιρης προσαρμογής ή και διόρθωσης της γραμμής πάλης. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι μια σειρά από εξελίξεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα επέδρασαν αρνητικά στην πολιτική του ΚΚΕ (στρατηγική της ΚΔ και στη συνέχεια αυτοδιάλυσή της, συμμετοχή των ΚΚ Γαλλίας και Ιταλίας σε αστικές κυβερνήσεις στη διάρκεια του πολέμου κ.ά.), δίχως να αναιρούνται οι ευθύνες της τότε ΚΕ του ΚΚΕ. Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν έδειξε την απαιτούμενη επάρκεια ώστε να υπερβεί τις όποιες αρνητικές εκδηλώσεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα.

Υπήρχε υποτίμηση του γεγονότος ότι το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ βρισκόταν στο ίδιο χαράκωμα με σημαντικά βαλκανικά κινήματα (Γιουγκοσλαβίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας), αλλά και με το στρατιωτικό κίνημα της Μέσης Ανατολής, ενώ εκλαμβανόταν χωρίς ευελιξία η συμμαχία της Σοβιετικής Ενωσης με τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο της αντιαξονικής σύμπραξης (Χάρτης του Ατλαντικού, αποφάσεις της Διάσκεψης της Τεχεράνης κ.ο.κ.). Ταυτόχρονα, υπήρχε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της Βρετανίας, εκφρασμένη στη σταθερή άποψη ότι «δεν μπορούμε να τα βάλουμε με την Αγγλία», καθώς και υποτίμηση των δυνατοτήτων του λαϊκού κινήματος. Είναι διαφορετικό ζήτημα να ηττηθεί η επανάσταση εξαιτίας του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων και τελείως άλλο ζήτημα να μη σχεδιαστεί και πραγματοποιηθεί σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης.

Στην ανάλυση που γινόταν συνυπήρχε και το γεγονός ότι η Μ. Βρετανία ήταν σύμμαχος στον αντιφασιστικό αγώνα και δεν θεωρούνταν ο πιο επικίνδυνος και ισχυρός ταξικός εχθρός, που συμμάχησε με την ΕΣΣΔ συγκυριακά. Γεννιούνταν, λοιπόν, και αυταπάτες σχετικά με τις προθέσεις της βρετανικής πολιτικής να συντρίψει το ΕΑΜικό κίνημα.

Αφιέρωμα στον ηρωικό Δεκέμβρη
Η συμφωνία της Καζέρτας και οι όψιμοι «ιστοριογράφοι»
Όταν ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΖΕΤΑΙ η ΙΣΤΟΡΙΑ...
Η Συμφωνία της Βάρκιζας

 

***

Η δύναμη του Κόμματος βρίσκεται πρώτα απ' όλα στην ιδεολογικοπολιτική του ποιότητα, στην ικανότητά του να δρα ως κόμμα επαναστατικό. Άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτό ήταν και το οργανωτικό πρόβλημα: Η οργανωτική χαλαρότητα στο Κόμμα, σε συνδυασμό με ορισμένη διάχυση του ΚΚΕ στις γραμμές του ΕΑΜ. Η ορμητική μαζικοποίηση του Κόμματος και η σχετικά εύκολη στρατολογία, δίχως την ανάλογη ιδεολογικοπολιτική προετοιμασία και την απαιτούμενη εσωκομματική ζωή, είχαν ως αποτέλεσμα η κομματική - κομμουνιστική συνείδηση λίγο να διαφέρει από την ΕΑΜική. Η διάκριση των οργάνων του ΚΚΕ από αυτά του ΕΑΜ ήταν ελάχιστα ορατή και η όποια αυτοτέλεια του Κόμματος περιοριζόταν στον κεντρικό καθοδηγητικό πυρήνα και σε καθοδηγητικά όργανα μεγάλων Οργανώσεων. Επομένως, η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση, προετοιμασία και ετοιμότητα των κομματικών δυνάμεων ήταν πολύ κατώτερη σε σχέση με τις ανάγκες και απαιτήσεις της ταξικής πάλης.

Η ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική ανεπάρκεια του Κόμματος ήταν συνυφασμένη με τη διαπαιδαγώγηση μόνο στην πάλη για ελευθερία και ανεξαρτησία και όχι στην ταξική πάλη για τη νίκη στο πεδίο της εξουσίας. Αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τον βασικό σκοπό ύπαρξης του ΚΚΕ, ως ιδεολογικής - πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης: Την πάλη για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, με την κατάκτηση της εξουσίας για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού. 

Το γράμμα του Άρη

«Προς όλα τα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ

Αγαπητοί σύντροφοι,
Με το σημείωμά μου τούτο θα προσπαθήσω να τραβήξω την προσοχή σας στα πιο κάτω.

1. Όπως πιστεύω, θα έχετε πειστεί και εσείς τώρα πως οι Έλληνες αντιδραστικοί και οι Άγγλοι κατακτητές δεν έχουν καμία πρόθεση να εφαρμόσουν έστω κι αυτή την ετεροβαρή, επιζήμια στα συμφέροντα του λαού μας και μη δίδουσα καμιά εγγύηση ­ ομολογία δική σας ­ για το σεβασμό των ελευθεριών του λαού μας, συμφωνία της Βάρκιζας. Οι παραβάσεις είναι καθημερινές και σοβαρές. Τις ξέρετε εσείς καλύτερα και δεν συντρέχει κανένας λόγος να τις απαριθμήσω.

2. Αν δεν σας ήταν εύκολο να γνωρίζετε προοπτικά τις προθέσεις της ελληνικής αντίδρασης και των Άγγλων εχθρών της Ελλάδας, τώρα, θέλω να πιστεύω πως πρέπει να μπορείτε να τις βλέπετε. Πρόθεσή τους είναι: όχι να συμβάλουν σε προσπάθεια για ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής του τόπου, ή έστω να ανεχθούν απλώς τη δική σας προσπάθεια προς την τέτοια κατεύθυνση, αντίθετα, να οργανώσουν και να διεξαγάγουν με πλεονεκτικές γι’ αυτούς συνθήκες τον εμφύλιο πόλεμο μ’ όλα τα μέσα.

3. Η διάσκεψη και συμφωνία της Γιάλτας δεν πρέπει να έχετε καμία αυταπάτη πως είναι δυνατό να επιδράσει σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να στρέψει το τιμόνι της χώρας που αφήσατε να κρατούν γερά στα χέρια τους οι Άγγλοι. Η Σοβιετική Ένωση, όπως πρέπει να σας είναι γνωστό, δεν μπορεί να κάνει “ελληνική” πολιτική ώστε να επέμβει ενεργά στο ελληνικό δράμα. Γιατί δεν κάνει ούτε Σέρβικη, ούτε Βουλγάρικη, ούτε Ρώσικη ακόμα πολιτική. Κάνει πολιτική παγκόσμιας επανάστασης, και δεν είναι διατεθειμένη ούτε κατ’ ελάχιστο να τη διακινδυνεύσει για το μικρό αυτό ποσοστό της ανθρωπότητας που λέγονται Έλληνες, που οι ίδιοι ­ διά των ηγετών τους ­ οδηγήθηκαν στη νέα σκλαβιά και που στο κάτω κάτω, αργά ή γρήγορα, μετά την πλήρη νίκη της πολιτικής της παγκόσμιας επανάστασης της Σοβιετικής Ένωσης (Σ.Ε.) δεν μπορεί παρά να είναι στο πλευρό του σοσιαλισμού.
Η Σ.Ε. θα μπορούσε να επέμβει “ενεργότερα”, όπως, δεν αποκλείεται, κι αυτή η Αμερική, αν εμείς, εσείς δηλαδή ήσασταν ικανοί να δημιουργήσετε στην Ελλάδα διαφορετική κατάσταση, ανάλογη περίπου με την της Γιουγκοσλαβίας και ίσως και καλύτερη, με μια ορθή και συνεπή πολιτική και όχι γεμάτη “αριστερά” και δεξιά οπορτουνιστικά τακτικά λάθη στα βασικότερα προβλήματα της χώρας. Οι δυνατότητες υπήρχαν όλες για μια τέτοια πολιτική και για δημιουργία μιας τέτοιας διαφορετικής κατάστασης στη χώρα μας. Και όποιος δεν το βλέπει και δεν παραδέχεται αυτό πρέπει να είναι ή μαρξιστικά αγράμματος ή… τι να πω.

4. Μπορεί, όπως μου παρήγγειλε ρητά ο σ. Γιάννης διά του σ. Ζήση, να υπάρχει “σαφής παραίνεση” των Ρώσων συντρόφων προς το ΚΚΕ για το κλείσιμο της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Όμως αυτό δεν αλλάζει τίποτα. Μετά τη σωρεία των σοβαρών οπορτουνιστικών τακτικών λαθών από των αρχών του 1943 στη διεύθυνση του αγώνος από μέρους σας και το εγκληματικό επιστέγασμά τους, τη μάχη των Αθηνών, έχασαν την εμπιστοσύνη τους κι αναγκάστηκαν, για να μην οδηγήσετε τη χώρα και το λαό της σε μεγαλύτερες καταστροφές, να σας “συμβουλέψουν” να υποχωρήσετε και να κλείσετε τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Τις απόψεις του Γεν. Στρατηγείου του ΕΛΑΣ για τις δυνατότητες συνέχισης του αγώνα είμαι σίγουρος ότι δεν τις είπατε πουθενά και συνεπώς δεν γνώριζαν οι Ρώσοι σύντροφοι αν μπορούσε και σε ποιες δυνάμεις να βασιστεί μια άλλη πολιτική.

5. Το ΕΑΜ ώς το Λίβανο ακολουθούσε ανιούσα γραμμή ανάπτυξης. Από εκεί κι ύστερα πήρε την κάτω βόλτα. Από τη “μάχη της Αθήνας” κι ύστερα και την ήττα και, πολύ περισσότερο, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, χάνει σε επιρροή ραγδαία. Προβλέπω ώς το δημοψήφισμα και τις εκλογές και πιθανή διάσπασή του.

6. Το ΚΚΕ έχασε από την αίγλη του και τη δύναμη συγκέντρωσης και μέσα στο ΕΑΜ και μέσα στο λαό. Ακόμα έχασε σε στενούς οπαδούς του και σε μέλη του. Τις στατιστικές εσείς τις κρατάτε και είμαι βέβαιος πως θα έχετε διαπιστώσει ήδη σημαντικό ποσοστό διαρροής. Προοπτική μου είναι ότι αυτό το ποσοστό θα δυναμώσει πολύ. 

7. Η “διαφώτιση” του λαού, των οπαδών του ΕΑΜ και των οπαδών και μελών του ΚΚΕ επί της “αναγκαιότητας” της πολιτικής της Βάρκιζας είναι αστεία κυριολεκτικά και κανένα μέλος του ΚΚΕ δεν την πιστεύει. Μα και τι διαφώτιση να γίνει; Κατά ποιο ταχυδακτυλουργικό τρόπο θα μπορούσε το άσπρο να γίνει μαύρο; Αφήνω τους οπαδούς του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, δεν υπάρχει κανένα μέλος απλό, γραμματέας βάσης, αχτιδικός ή περιφερειακός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων στους τελευταίους αυτούς, που η δύναμη της συνήθειας και η ρουτίνα δεν τους αφήνει να δούνε, που να μην έρχεται να με συναντήσει με λαχτάρα σε κάθε χωριό που περνάω και να μου ρίχνει βροχή τα ερωτήματα: Γιατί το κάνατε αυτό; Για πού πάμε, γιατί χύσαμε το αίμα μας και κάψαμε τα σπίτια μας επί τρία χρόνια; Γιατί μας παραδίνετε αμαχητί; Τι θα κάνουμε τώρα; Πού είναι η λαϊκή μας δικαιοσύνη και η αυτοδιοίκηση; Γιατί και πάλι θα μας χαρακτηρίζουν το βιός μας ως λαθραίο και θα ξαναπληρώνουμε 2.000 δραχμές για ένα τσιγάρο χωριάτικο καπνό με εφημερίδα; Τι θα κάνουμε με τους εθνοφύλακες-μπουραντάδες που άρχισαν τις έρευνες, τους ξυλοδαρμούς, τις απαγορεύσεις συγκεντρώσεων, συνελεύσεων κ.λπ.; Τι θα κάνουμε με την αντίδραση των χωριών μας που σήκωσε κεφάλι και μας απειλεί ανοιχτά ότι θα μας σφάξουν όλους; Με τι θα προστατευθούμε; Με τον “εθνικό στρατό”; Μα πώς θα γίνει τέτοιος αφού εμάς δεν μας δέχονται χαρακτηρίζοντάς μας ανίκανους οι επιτροπές με χίλιες ψεύτικες δικαιολογίες; Δεν το βλέπετε πώς στην περιοχή Καρδίτσας από την κλάση του 1939 δεν πήραν ούτε 20% από τους αμαρκάριστους ως δικούς των; Όλα αυτά θα ήταν ένας σίφουνας ενάντιά σας, αν εγώ για να αποφύγω διασπάσεις κ.λπ. δεν έκανα την πρόταση να πάω έξω να θέσω τις απόψεις μου, μη τυχόν και λυθεί κομματικά το ζήτημα, κι έβγαζα από τα χωριά τους τούς 200 και πλέον αντάρτες που είχα καταγράψει στο βουνό και άρχιζα τον πόλεμο.

8. Παντού οι οργανώσεις είχαν μουδιάσει. Η αντίδραση είχε σηκώσει κεφάλι. Το πέρασμά μας δημιουργεί ρίγη συγκινήσεως και ενθουσιασμού και οι γυναίκες ακόμα βγαίνουν και μας καλωσορίζουν, μας εύχονται “καλή επιτυχία και καλή λευτεριά από το νέο κατακτητή”. Η αντίδραση κρύβεται. Πολλοί φεύγουν για τις πόλεις. Το ξεκαθάρισμα Εδεσιτών στην Ευρυτανία, που είχαν έλθει με ρητή εντολή να οργανώσουν εκεί ένοπλες ομάδες αντίδρασης, επικροτήθηκε από όλους. Θα ξεκαθάριζα και την ομάδα του Π. Μελιά (Ευρυτανία-Λεπιανά) και την ομάδα Σούρλα σε μια εβδομάδα, αν δεν ερχόταν ο αντιπρόσωπός σας. Στους κομματικούς των χωριών λέμε ότι για ειδικούς λόγους δεν πρέπει να εμφανιστούμε. Περπατάμε όλη νύχτα και κρυβόμαστε την ημέρα για να φανούμε συνεπείς σ’ ό,τι συμφωνήσαμε με εσάς. Μα οι κομματικοί επιμένουν και με τρόπο το διαλαλούν οι ίδιοι στους χωριανούς τους: “ξαναβγήκαν αντάρτες μας. Σε λίγο θα βγούμε και πάλι όλοι, ο Άρης μας είναι εδώ, μη φοβάστε. Ξέρει αυτός και θα νικήσουμε και πάλι Έλληνες, αντιδραστικούς και Άγγλους κατακτητές”».

9. Εσείς δεν τα βλέπετε όλα αυτά. Έχετε απομονωθεί από τη λαϊκή μάζα και έχετε χάσει τον παλμό της. Συνέλθετε έστω και τώρα. Δεν είναι αργά. Αργότερα σίγουρα θα είναι πολύ αργά και θα χρειαστούν τεράστιες θυσίες σε κόπους και σε αίμα για ν’ αρχίσει κάτι σοβαρό. Προς Θεού! Μην αφήνετε όλο αυτό τον κόσμο στην απόγνωση. Μην αφήνετε να θρονιαστεί η αντίδραση οριστικά. Μην πιστεύετε ότι η “εθνοφυλακή” είναι πραγματικά εθνικός στρατός και μη βάζετε τον κόσμο να τους δέχεται τους Μπουραντάδες ως “παιδιά του λαού”, ενώ αυτοί τους δέρνουν. Μην κάνετε το έγκλημα να επιτρέψετε στην εθνοφυλακή να εγκατασταθεί παντού και να παίξει το ρόλο της παλιάς χωροφυλακής.

10. Μην αυταπατάστε ότι τα όπλα που κρύψαμε θα μπορέσετε αργότερα να τα χρησιμοποιήσετε. Όχι! Θα τα βρουν σε λίγο οι εθνοφύλακες, χρησιμοποιήστε τα ­ έστω και μέρος τους ­ από τώρα. Βγάλτε από τώρα, έστω και λίγους, αντάρτες, έστω από μια ομάδα σε κάθε επαρχία. Μην τη χρωματίζετε ως δική σας ή ως συνέχεια του ΕΛΑΣ. Αφήστε την καμουφλαρισμένη, αφού δεν καταλαβαίνετε ότι πρέπει να ξαναπάρει τα όπλα ο ΕΛΑΣ. Δεν θέλετε εμένα επικεφαλής τους; Βρείτε έναν άλλον. Πάντως μην κάνετε το έγκλημα να αργείτε. Ενεργήστε σύντομα και δραστήρια.

11. Εγώ συνεχίζω το ταξίδι για το Ηπειρ[ωτικό] γραφείο και από εκεί για έξω. Όμως με κάποια επιβράδυνση γιατί κινούμαστε όπως ξέρετε και λέω και πιο πάνω.

Επί όλων των ανωτέρω ελπίζω να έχω γραπτή απάντησή σας με έκτακτο σύνδεσμο, ώσπου να φτάσω στο Ηπειρωτικό γραφείο.

Εύχομαι να σκεφθείτε ώριμα έστω και την τελευταία στιγμή.

Εν πορεία 24/3/45

Ο Δεκέμβρης με τον δικό μας νου και ψυχή…

Αυτές τις μέρες του Δεκέμβρη –ο νους και η ψυχή μας πάει πίσω 78+χρόνια ξεκινώντας από τον Οκτώβρη 1944, όταν από την Καισαριανή, το Βύρωνα, το Κατσιπόδι ξεκινά μεγάλη διαδήλωση για να γιορτάσει την απελευθέρωση της Αθήνας και μια βροχή από σφαίρες και χειροβομβίδες την ανακόπτει καθώς οι δολοφόνοι συνεργάτες των Γερμανών πυροβολούν ενάντια στον άοπλο λαό από τα ξενοδοχεία της Ομόνοιας… και τελειώνοντας –τυπικά 29 Δεκέμβρη όταν «Οι στασιασταί ημύνθησαν μετά λύσσης γνωρίζοντες ότι η πτώσις της ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ θα εβάρυνε πολύ εις την εξέλιξιν του συνόλου του αγώνος των Αθηνών και κυρίως επί του ηθικού των»

Αυτά με τον δικό μας νου και ψυχή…

Και πιο πίσω στον Πέτρο να θυμάται πως πέθανε το τριζόνι του και εννιά χρονών, να  βιώνει κάθε μέρα, μαζί με τους γονείς του, τον παππού του και τη μεγαλύτερη αδελφή του, την Αντιγόνη, μέσα από έναν μεγάλο περίπατο – μια βόλτα στην Αθήνα της Κατοχής, τα δύσκολα εκείνα χρόνια της πείνας, των συσσιτίων, του φόβου, των διωγμών, αλλά και της ΕΑΜικής Αντίστασης και συνέχεια την εποποιία των αλύγιστων της ταξικής πάλης.

1940: ο εννιάχρονος Πέτρος είναι λυπημένος γιατί πέθανε το τριζόνι του. Η αδερφή του, Αντιγόνη, του δίνει ένα κουτί για να το θάψει. Δεν προλαβαίνει, όμως. Ξημερώνει 28η Οκτωβρίου και τον Πέτρο ξυπνούν οι σειρήνες του πολέμου. Η ζωή του ανατρέπεται. Το σχολείο κλείνει, ο θείος Αγγελος πάει στο μέτωπο, η μαμά του μετρά τα τρόφιμα... Ο Πέτρος ζει τη νίκη κατά των Ιταλών φασιστών, μετά την εισβολή των Γερμανών, την κατοχή και την πείνα. Με δυο φίλους του διαδηλώνει και γράφει συνθήματα στους τοίχους. Γνωρίζει τον αγωνιστή Αχιλλέα και την Δροσούλα και εντάσσεται κι αυτός στην Αντίσταση.

Ο Πέτρος είναι ένα παιδί της Κατοχής, είναι αληθινό παιδί, που έζησε και μεγάλωσε στα μαύρα εκείνα χρόνια. Και στην πραγματικότητα είναι πολλά παιδιά, δεν είναι μονάχα ένα, είναι παιδιά που, τώρα πια, έχουν γίνει παππούδες και γιαγιάδες, όσα από αυτά επέζησαν, δηλαδή, την εφιαλτική εκείνη εποχή που ο Πέτρος έκανε τον περίπατό του, όλα τα παιδιά που θα μπορούσαν να είναι ο Πέτρος…

Αυτά με τον δικό μας νου και ψυχή…

Από την άλλη κάποιοι –από τη σκοπιά τους, προβάλουν και ξαναπροβάλουν το editorial του περιοδικού «Το Τέταρτο», τ.3, Ιούλιος 1985 – Δια χειρός Μάνου Χατζιδάκι

«Τα παιδιά της γαλαρίας» είναι μια φημισμένη ταινία του Καρνέ. Τα δικά μας παιδιά της γαλαρίας είναι –λένε, κάπως διαφορετικά (…). Τα όνειρα σε τούτα τα παιδιά υπήρξαν κυρίαρχα, σημαντικά και διαψευσμένα.
Στον καιρό της Κατοχής τα μετέπειτα παιδιά της γαλαρίας ζούσαν απάνω στη σκηνή και παίζανε το ρόλο τους, τον όποιο ρόλο τους, έστω και τον πιο μικρό, με αυταπάρνηση, με το αίμα τους, με τη ζωή τους, χωρίς καιροσκοπισμό και ιδιοτέλεια, χωρίς προοπτική ανταλλάγματος. Μ’ ένα μονάχα στόχο, την επαλήθευση ενός επίμονου ονείρου. Και ήταν το όνειρο για μια ελεύθερη ζωή σχηματισμένη μακριά από απάνθρωπους νόμους, από ανάλγητους κρατικούς μηχανισμούς, από εξορίες και φυλακές και εκτελέσεις. Τίποτα δεν έγινε αλήθεια. 

Μετά τον πόλεμο κυβέρνησαν τον τόπο ξανά φθαρμένοι άνθρωποι, ανίκανοι να συλλάβουν έστω και στο ελάχιστο απ’ ότι γεννιόνταν κείνο τον καιρό κι αναρριγούσε ολόκληρο τον κόσμο.
Εάν μας λέγαν τότε μερικά από τα ονόματα που κυβερνήσανε κατόπιν ότι θα ξανάβγαιναν στην πολιτική σκηνή να διαφεντέψουνε τη χώρα μας, θα γελούσαμε δίχως τελειωμό με την καρδιά μας. Γιατί πιστέψαμε βαθιά μέσα μας πως όλα αυτά τα ονόματα ήσαν φαντάσματα του παρελθόντος, απόντα στα δύσκολα χρόνια που περνούσαμε, για πάντα απόντα από τον τόπο.
Κι όμως συνέβη αυτό. Ξανάρθανε τα φαντάσματα κι αρχίσαν να πλαστογραφούν γι’ άλλη μια φορά την ελληνική ιστορία. Και τα παιδιά που πολεμήσανε κι ονειρευτήκανε, γίναν παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερά νησιά του Αιγαίου (κλπ...)

Με τον δικό μας νου και ψυχή δεν πιστεύουμε σε αταξικούς …απάνθρωπους νόμους, ανάλγητους κρατικούς μηχανισμούς & φαντάσματα που σβήνουν (τα ήδη μισοσβησμένα) τελευταία ίχνη του εμβληματικού μυθιστορήματος της Άλκης Ζέη.  

Επιθεώρηση Τέχνης- τ100_1963  (10ετία 1960)

·       Είμαι ο Νίκος.

·       Ποιος Νίκος;

·       Ο Γρηγόρης!

Τότε κατάλαβε η Λία και ξαφνιάστηκε. Πού τη θυμήθηκε τώρα δα ο Γρηγόρης!… Της μιλούσε αργά αργά, τονίζοντας τις λέξεις, όπως έκανε και τότε…
Η ιδέα ήτανε της Μαρίας, εξηγεί εκείνος, να μαζευτούμε σπίτι της όλη η παλιά συντροφιά… Κλείνουν είκοσι χρόνια.

Ύστερα η φωνή του γίνεται πιο βαθιά:
-Όσοι μείναμε…
-Θα προσπαθήσω, είπε μόνο η Λία.
Από την άλλη μεριά έφτασε σίγουρη η φωνή:
-Σε περιμένουμε, λοιπόν.

Η Λία κατέβασε το ακουστικό κι ύστερα άνοιξε την μπαλκονόπορτα. Έσυρε την πολυθρόνα κοντά στο μπαλκόνι και κάθισε με τον ήλιο κατάφατσα. Μία με μιάμιση. Αυτή η ώρα ήταν καταδικιά της. Η υπηρέτρια πάει να φέρει τη μικρή από το σχολείο κι ο Τάκης δε γυρίζει το μεσημέρι. Τότε μπορεί η Λία να κάθεται και να συλλογιέται. Κι είχε ένα σωρό πράγματα να συλλογιστεί. Πριν από λίγες μέρες έκλεισε τα τριάντα εφτά. Δεν είναι που γέρασε· ούτε μια άσπρη τρίχα δεν έχει. Ένιωσε μόνο, ξαφνικά, σαν να βαρέθηκε. Παρέες, εκδρομές, η συναυλία της εβδομάδας, πού και πού καμιά πρεμιέρα στο θέατρο… Δεκατέσσερα χρόνια τώρα, από τη μέρα που παντρεύτηκε… Το δίπλωμα της βρίσκεται κάπου καταχωνιασμένο, στο πατρικό της σπίτι. Για το νοικοκυριό, για το παιδί φροντίζει η μητέρα του Τάκη. Έτσι είχε ένα σωρό καιρό ελεύθερο. Βαρέθηκε… αυτό είναι. Μόνο ένα ταξίδι στο εξωτερικό θα την έσωζε. Καινούρια μέρη, καινούριοι άνθρωποι. Κάτι ν’ αλλάξει… Συλλογιότανε τη ζωή της με τον Τάκη -αγάπη υπάρχει, δεν μπορείς να πεις. Συλλογιότανε την κόρη της, που μόλις είχε πατήσει τα δεκατρία κι έκανε σκηνές να την αφήσουν να βάλει ψηλά τακούνια. Μόνο εκείνο το κορίτσι των δεκαεννιά χρονώ, τη Λία του ’42, ήταν που δε συλλογιότανε καθόλου. Θαρρείς και διάλεξε την ώρα ο Γρηγόρης -μία και μιάμιση- να τηλεφωνήσει.

Τώρα ο Γρηγόρης είναι πάλι έξω. -Ως πότε;
Αν τον είχε παντρεφτεί, θα γυρνούσε κι αυτή, σαν τη γυναίκα του Πέτρου, από σπίτι σε σπίτι, να ζητάει να πάει παιδιά περίπατο. Είχε έρθει και σε κείνη, μα ή Λία φοβήθηκε.

Ή πολυθρόνα πού κάθεται είναι ολοκόκκινη και μαλακιά. Του Τάκη του αρέσει, όταν μελετάει κανένα καινούργιο σχέδιό, να τη βλέπει αντίκρυ του, καθισμένη στην πολυθρόνα της. Εκείνη πλέκει, διαβάζει ή δεν κάνει τίποτα. Όταν τελειώσει ο Τάκης, πίνουν ουίσκι κι ακούνε Βιβάλντι. Άλλη είναι ή ζωή τής Λίας τώρα. Καλλίτερα νά μήν πάει αύριο. Τώρα πιά, τά παλιά πέρασαν... Ούτε θά προσέξουν πώς δεν πήγε... αν μαζευτούν πολλοί... Τότε, άμα δεν ερχόταν κα¬νείς, αγωνιούσαν. Πιάστηκε; Έπεσε σε μπλόκο; Τώρα, αν λείψει κάποιος, θα πούνε απλά: «Κάτι θα του τυχε» και δε θα ξαναμιλήσουν πια για την απουσία.

Κοντεύει μιάμιση. Λίγα λεπτά της μείνανε ακόμα της Λίας για να συλλογιέται. Δε θέλει τίποτα να θυμηθεί. ’Ίσως ήταν καλά, πού τόσον καιρό δε συλλογιόταν... Είπε να σκεφτεί το ταξίδι στη Νέα Υόρκη... Άραγε ο Κρίτωνας τραγουδά ακόμα μουρμουριστά, όλη ώρα, τζαζ;... Η Λία απόμεινε ασάλευτη στην πολυθρόνα της. θαρεί πώς κι αυτή ή ανάσα της σταμάτησε. Τη μούδιασε κάτι σαν πανικός. Δε πάει αύριο! Όχι! θα πάει στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, στη Ρώμη!... Μα όταν γυρίσει;... θα πρέπει να βγει ξανά στους δρόμους της Αθήνας... θα περνά έξω από το Πανεπιστήμιο... θα κατεβαίνει στην οδό Ερμού... θα βρεθεί, πόσες φορές!, στην οδό Μαυροματαίων, σε κείνο το πεζοδρόμιο από τη μεριά του πάρκου! Η Αθήνα, όσο και να ΄λλαξε, έχει γωνιές πού έμειναν οι ίδιες, πού σε καλούν-και σου φωνάζουν: θυμάσαι! Κι αν ξεγελαστείς και θυμηθείς μια φορά...

Ένα λεπτό απόμεινε για να γίνει μιάμιση. Οι σκέψεις έρχονται τώρα μπερδεμένες στο μυαλό της Λίας, απανωτές... Έβγαλε τα παπούτσια της και προσπάθησε να βολευτεί, με τα πόδια διπλωμένα, πάνω στην πολυθρόνα.
Ο ήλιος πέφτει πάνω στις ασημιές αγκράφες των παπουτσιών της και τις κάνει να λαμποκοπάνε.

Η Λία θυμήθηκε το ’42, που φορούσε αρβυλάκια με λάστιχο αυτοκινήτου για σόλα και χοντρές καφετιές κάλτσες με ρίγες… Είχε λιακάδα σαν και σήμερα. Καθότανε στο προαύλιο του Πανεπιστημίου και λιαζότανε μ’ απλωμένα τα πόδια. Δίπλα της, δυο άλλα πόδια, με λουστρινένια προπολεμικά γοβάκια και κάτασπρες κάλτσες πλεγμένες με βελόνες. Ήτανε η Ματίλντε. Η Λία δεν μπορεί να θυμηθεί ξεκάθαρα τα πρόσωπα. Η Ματίλντε είχε μαύρα μαλλιά και φιλντισένιο πρόσωπο. Λεπτομέρειες της ξεφεύγουν. Τα πόδια όμως, παράξενο, σαν να τα ‘χει μπροστά της. Θυμάται ακόμα και τη μελανιά, που είχε στάξει από το στιλό του Κρίτωνα στην κάτασπρη κάλτσα της Ματίλντε.
-Να τη βράσεις με τσουένι και θα φύγει το μελάνι, συμβούλεψε η Γιάννα, που καθότανε στη ράχη του πάγκου και τα παπούτσια της άγγιζαν σχεδόν τη φούστα της Λίας, κάτι παιδικά, αγορίστικα παπούτσια με κορδόνια και χακί κάλτσες γκολφ.

Απλωμένα στον ήλιο και τα πόδια της Μαρίας, με καλοκαιρινά πέδιλα και χοντρές κάλτσες. Ο Κρίτωνας καμάρωνε για τα καινούρια του άρβυλα από την οδό Πανδρόσου.
Ύστερα είχαν έρθει αθόρυβα, να σταθούν πλάι στα δικά της, δυο πόδια με λαστιχένια παπούτσια του μπάσκετ και μάλλινες κάλτσες από αδρύ μαλλί. Οι κοπέλες τσίριξαν χαρούμενα.

-Γεια σου, Γρηγόρη!
Ο Γρηγόρης άπλωσε τα μακριά του χέρια, σαν νά ‘θελε να τις αγκαλιάσει όλες μαζί.
-Γεια σας, αγάπες μου, είπε και τράβηξε τη Γιάννα παράμερα.
“Κι όμως η φωνή του είναι ολότελα σαν και τότε”, συλλογίστηκε η Λία μετά το τηλεφώνημα.
—Έσβησα το κοτόπουλο με κρασί, μισάνοιξε την πόρτα ή μητέρα του Τάκη.
—Καλά, λέει μηχανικά ή Λία και κοιτάζει τις γόβες της.

Ολοκαίνουργιες, αφόρετες σχεδόν, στέκονται απάνω στο χαλί, Έτσι όπως τις πρωτόχε δει στη βιτρίνα. Τις κοιτάζει και προσπαθεί, με απόγνωση και πείσμα, να διώξει τη σκέψη, πώς δε θα μπορεί πια να. αγοράζει τέτοιες γόβες, με μαλακό πετσί σα γάντι, χωρίς να της έρχονται στο νου τ’ Αρβυλάκια της κατοχής, από την οδό Πανδρόσου, πού πάλιωνε γρήγορα ή βακέττα τους και σχιζόταν κ’ ύστερα έκανε πάνω ο τσαγκάρης χοντρά καφετιά γαζιά, πού σχημάτιζαν ροδίτσες…

Το έργο της Άλκης βέβαια αυτονομείται από τη μετέπειτα πολιτική της διαδρομή -ή μάλλον, για την ακρίβεια, αυτή η ίδια διάλεξε να αυτονομηθεί από το δικό της έργο, και τις ιδέες που εξέφραζε τον καιρό που έγραφε τον “περίπατο”. Αυτόν ακριβώς που εμείς κρατάμε ως διαχρονικά- χρυσή παρακαταθήκη, για την λογοτεχνία μας και όχι μόνο…