Ο Django των "Minor Swing"+42, "Daphne", "Belleville", "Nuages" &… Marseillaise

Ο Django Reinhardt (Τζάνγκο Ράινχαρντ) πρωτοπόρος δεξιοτέχνης της τζαζ κιθάρας και συνθέτης έφυγε σαν σήμερα 16 Μαΐου 1953 σε ηλικία 43 χρόνων στο Fontainebleau, αφήνοντας πίσω εκείνο το ξεχωριστό στυλ τεχνικής που πλέον είναι σχολή στη γαλλική τσιγγάνικη κουλτούρα.

Django Reinhardt και Stéphane Grappelli Echoes of France: Οι απόηχοι της Γαλλίας

Η γαλλική τζαζ γνώρισε σημαντική άνθηση το 1934 με τη γέννηση του Κουιντέτου του Hot-Club de France στο οποίο ανήκαν ο Django Reinhardt (κιθαρίστας) και ο «Ιταλός» Stéphane Grappelli (βιολί). Αυτοί οι νεαροί μουσικοί κατάφεραν να τα βάλουν με τα «ιερά τέρατα» των ΗΠΑ και να κερδίσουν την αποδοχή της ύπαρξης «γαλλικής» τζαζ και μετά από αυτή τη μυθική εποχή ο Django σχεδίαζε να αναζωογονήσει αυτό το διάσημο σχήμα που είχε καταστρέψει ο πόλεμος. Η ιστορία ξεκινά το 1946 στο Λονδίνο όταν ο Charles Delaunay, πρόεδρος της Swing Records προτείνει την  επανένωση αλλά κανείς δεν τολμά να το κάνει πράξη. Τότε ο «Ιταλός» παίζει στα μπαράκια το La Marseillaise και ο Django αυτοσχεδιάζει με τον τρόπο που μόνο αυτός ξέρει και έτσι χωρίς προκαταλήψεις, ο εθνικός ύμνος αναδύθηκε παθιασμένος.

Βλ. «Μασσαλιώτιδα» -La Marseillaise, arr. Django Reinhardt | Stéphane Grappelli (vln, arr) & το Hot-Club de France Quintette - Jack Llewellyn, Allan Hodgkiss (g), Coleridge Goode (b), Λονδίνο 31-Ιαν-1946, (υπάρχει στο Intégrale Django Reinhardt volume 12,1946-1947)
Τα αποτέλεσμα απόμακρα εκπληκτικό από την πρώτη νότα, μοιάζει σαν να μην είχαν σταματήσει να παίζουν μαζί, οι πρώην συνεργάτες συνειδητοποιώντας αυτήν τη θαυματουργή συνεύρεση με το παρελθόν.
Το Echoes of France ξεκινά με μια εισαγωγή βιολιού σε ένα τονωτικό πεντάλ που παίζεται στο κοντραμπάσο, με τα χαμηλά ακόρντα σε αντίθεση με το αρχικό πνεύμα του μαρς, πριν από ξαφνικές πενιές κιθάρας που συμπληρώνονται από ένα σόλο με ρυθμούς που προαναγγέλλουν το σπάσιμο στο τέμπο και στον χρόνο. Το θέμα του ύμνου (La Marseillaise) αναλαμβάνεται για πρώτη φορά από το βιολί (σαν ελαφρά μελωδία με «ports-de-voix» με υπογραφή του Grappelli) σε ρυθμό «swinging march» (μέτρο τεσσάρων χρόνων) ενώ στο βιολί ανταποκρίνονται οι βιρτουόζοι αυτοσχεδιασμοί του Django Reinhardt που "γλιστρούν" στα διάκενα της μελωδίας (πρώτη στροφή και ρεφρέν). Στη συνέχεια, η κορυφαία κιθάρα παίρνει πάνω της το ρεφρέν με διακριτικές αλλαγές στην αρμονία, και μετά στη δεύτερη στροφή (ρεφρέν χωρίς το βιολί). Ο αυτοσχεδιασμός τελειώνει με την επανάληψη του ρεφρέν σε ντουέτο, κάτι εφευρετικό, σαν εφέ με πυροτεχνήματα που καλύπτουν όλο και περισσότερο το προφίλ του ύμνου… γίνονται «στάνταρ».
Οι «lead guitar» και «rhythm guitar» απογειώνονται και μας πάνε στα σύννεφα.

Ετσι ελάλησε ο Τζάνγκο

ΤοΒΗΜΑ 31-Ιαν-2010

Στις 23 Ιανουαρίου συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση του κιθαρίστα Τζάνγκο Ράινχαρντ (1910 -1953). Τσιγγάνος του Βελγίου, ο Τζάνγκο υπήρξε κορυφαία μορφή της τζαζ ως μέλος του Κουιντέτου του Ηot Club της Γαλλίας.
Το 1949 ο Γ.Π. Σαββίδης, 20 χρόνων τότε, τον συνάντησε στο Λονδίνο και του πήρε συνέντευξη, τα κυριότερα μέρη της οποίας αναδημοσιεύονται εδώ με αφορμή την 100ετία του θρυλικού κιθαρίστα. Η συνέντευξη αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Δελτίο της Ρυθμικής Λέσχης της Ελλάδος τον Φεβρουάριο του 1949.

– Είχατε ως σήμερα την ευκαιρία να παίξετε με ποικίλα συγκροτήματα: μεγάλες γαλλικές ορχήστρες,το κουιντέτο εγχόρδων, το κουιντέτο με τον Ρόσταϊνγκ, τον Ντιουκ, σόλο. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας και ποιο συγκρότημα πιστεύετε ότι σας ταιριάζει καλύτερα;

 «Η τουρνέ μου με την ορχήστρα του Ντιουκ Ελινγκτον μου άνοιξε τα μάτια. Το ιδανικό μου είναι να παίζω με μια τέτοια ορχήστρα. Με το κουιντέτο εγχόρδων κάναμε βέβαια θαυμάσια δουλειά, αλλά ποτέ μου δεν έπαιξα τόσο με την ψυχή μου όσο με τον Ντιουκ. Ένιωθα αληθινά πως συμμετείχα σε κάτι το μεγάλο, το άρτιο».

– Τι προοπτικές έχετε για το μέλλον;

«Λογαριάζω να πάω πάλι του χρόνου στην Αμερική. Αλλά λέω να μείνω εκεί καιρό. Ισως φτιάσω εκεί μια μεγάλη, δική μου ορχήστρα- ίσως πάλι παίξω με καμιά από τις μεγάλες υπάρχουσες ορχήστρες. Λέγαμε κάποτε να κάνομε δίσκους- ο Σλαμ Στιούαρτ, ο Αρτ Τέιτουμ κι εγώ.
Ακόμα δεν ξέρω τίποτα το συγκεκριμένο, εκτός από το ότι παράλληλα με τη μουσική μου ως εκτελεστού θα ασχοληθώ και με τη σύνθεση».

– Ποια είναι η γνώμη σας για την ευρωπαϊκή τζαζ; Πιστεύετε στη δυνατότητα αναπτύξεως ευρωπαϊκής τζαζ που να είναι οριστικά ανεξάρτητη από την αμερικανική;

«Η Ευρώπη έχει καλούς μουσικούς της τζαζ. Στη Γαλλία, την Αγγλία, τη Σουηδία κ.α. υπάρχουν εξαιρετικοί σολίστ. Αλλά δεν βλέπω τις προσωπικότητες που θα δημιουργήσουν μια “ευρωπαϊκή τζαζ”. Θα εξακολουθήσωμε γι΄ αυτό να εξαρτώμεθα από την Αμερική. Μήπως κι εκεί κατά βάθος οι λευκοί μουσικοί- όσο και να μη μας αρέσει να το παραδεχόμαστε- δεν εξαρτώνται από τους μαύρους; Η τζαζ των λευκών έχει κάτι το τυποποιημένο· ποτέ ο λευκός δεν θα έχει την άνεση και το πηγαίο του νέγρου jazzman».

– Ποιο,νομίζετε,είναι το μέλλον της τζαζ ως μέσου καλλιτεχνικής εκφράσεως;

«Η τζαζ έχει πάψει πλέον να ΄ναι μόνο μουσική χορού· αν κι αυτό δεν είναι λίγο: στο κάτω-κάτω η εποχή του Μότσαρτ δεν ήταν η εποχή του τοτινού “σουίνγκ;”. Η τζαζ έχει ήδη επηρεάσει και διευρύνει την μορφή και την τεχνική της κλασικής μουσικής. Πιστεύω ότι κάποτε η τζαζ θα είναι η μόνη μουσική. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι μολονότι ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους ο Μπάρτοκ, ο Χόνεγκερ, ο Ελινγκτον κι ο Γκιλέσπι φτάνουν στην ίδια κορυφή. Θα ΄μαστε όμως ανόητοι αν πιστέψομε ότι είναι ποτέ δυνατόν να θαφτούν τα μνημεία της κλασικής μουσικής. Οι συνθέσεις του Μπαχ, του Φρανκ, του Ντεμπισί, του Ραβέλ, του Μπάρτοκ, του Σοστακόβιτς (που ΄ναι οι αγαπημένοι μου) κ.ά. θα εξακολουθούν ν΄ αξίζουν και να εκτελούνται. Μόνο που οι τότε μουσικοί θα έχουν καρπωθή την τεράστια ανανεωτική προσφορά της τζαζ».

– Εκτός από την τζαζ, έχετε άλλες ασχολίες;

«Οπως βλέπετε ζωγραφίζω. Τελευταία μου κόλλησε η μανία. Τόσοι ζωγραφίζουν και τους παίρνουν στα σοβαρά- γιατί να μη πάρουν κι εμένα. Κι ύστερα είναι ωραίο να ΄χεις χρώματα και να τα κάνεις ό,τι θες! Εκτός από την τζαζ υπάρχει κι άλλη ομορφιά στη ζωή – και την απολαμβάνω.
Αλλ΄ ας μιλήσομε σοβαρά. Το μεράκι μου είναι η σύνθεση. Εχω ήδη συνθέσει ένα συμφωνικό ποίημα “La Μanoir de mes r ves”, για ορχήστρα, αρμόνιο και χορωδία, που χρησίμευε για υπόκρουση στο φιλμ “Το χωριό της οργής”. Επίσης κι ένα bol ro για ορχήστρα και φλάουτο που πρωτοεκτελέστηκε το ΄36. Ακόμα, έγραψα τους «Αυτοσχεδιασμούς» μου (αριθ. 1, 2, 3), που είχα κάνει με την κιθάρα μου σε διάφορες φωνοληψίες. Και τώρα ετοιμάζω μια λειτουργία για τους τσιγγάνους- γιατί, ξέρετε, δεν έχομε δική μας λειτουργία. Νομίζω πως το πάθος μου για τη σύνθεση είναι δυνατώτερο από την αγάπη μου για την κιθάρα. Δυστυχώς δεν έχω τη θεωρητική μόρφωση που θα ΄θελα.
Τελειώνοντας θα ΄θελα να διαβιβάσετε όλη μου τη συμπάθεια στους έλληνες φίλους μου και ιδιαίτερα στις κοπέλες. Ελπίζω ν΄ αξιωθώ κάποτε να ΄ρθω στη χώρα σας και να τα πούμε από κοντά».
Ετσι περίπου είπε και ελάλησε ο Τζάνγκο Ράινχαρντ. Κι εγώ αμαρτίαν ουκ έχω.

Τζάνγκο Ράινχαρντ

Γιος τσιγγάνων ανατολικό Βέλγιο, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος των παιδικών του χρόνων σε καταυλισμούς των Ρομά κοντά στο Παρίσι, παίζοντας μπάντζο, κιθάρα και βιολί -στα 13 του, έβγαζε ήδη το ψωμί του πολλά υποσχόμενος στη μουσική
Στα 18 του ένα σοβαρό ατύχημα ανέδειξε τη μουσική του ιδιοφυΐα: όταν πυρκαγιά στο τροχόσπιτο που έμενε με την πρώτη του γυναίκα, του προξένησε εγκαύματα αφήνοντας μερικώς παράλυτα δάχτυλα του αριστερού χεριού, επανήλθε δριμύτερος σολάροντας με δύο μόνο δάχτυλα και χρησιμοποιώντας τα «άχρηστα» ως βοηθητικά στις συγχορδίες, δημιουργώντας ένα προσωπικό στυλ που άφησε εποχή.

Οι πρώτες τους ηχογραφήσεις με τον Stéphane Grappelli (Dinah, Tiger Rag, Oh Lady be Good, I Saw Stars) στη μικρή δισκογραφική εταιρεία Ultraphone, προκάλεσαν αίσθηση και προχώρησαν σε δεκάδες άλλες με επιτυχία τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Έπαιξαν δίπλα στα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής, όπως ο Coleman Hawkins, ο Benny Carter και ο Rex Stewart. Το κουϊντέτο θεωρείται το σημαντικότερο σχήμα jazz που βασίστηκε μόνο σε έγχορδα.

Stéphane Grappelli

Ο Ράινχαρντ συνεργάστηκε με την ορχήστρα του Duke Ellington, Dizzy Gillespie και Charlie Parker επηρεάζοντας πολλούς μεγάλους βιρτουόζους… Jimi Hendrix, Carlos Santana, Mark Knopfler, Peter Frampton, Jeff Beck, B. B. King, Jerry Garcia, Stevie Ray Vaughan, Wes Montgomery, George Benson, Robert Fripp και πολλούς άλλος.