40+ χρόνια “Dune”: Παύλος Ατρείδης & Co μεγαλουργούν στον πλανήτη Αρράκη

Από την περασμένη βδομάδα ο Βιλνέβ μας έφερε κοντά στο επικό του “Dune 2” _ 9 αστέρων με βάση το imdb, δημιουργώντας _όπως γράφηκε "ουρές στα ταμεία και αδιαχώρητο στις αίθουσες της μεγάλης οθόνης". Εμείς το είδαμε, σε village _χωρίς να είναι πολύ γεμάτη η αίθουσα, με ήχο στα 300db να τρυπάει το κρανίο

🤔  Και να μην το δει κανείς _ακόμη και από τους λάτρεις του είδους, δεν έχασε και κάτι … πολύς ντόρος και έπεται προφανώς συνέχεια –μέχρι τελικής πτώσης.

Νοσταλγήσαμε το 1984 –έκλεισαν κιόλας 40 χρόνια την πρώτη του εμφάνιση (βασισμένο πάντα στο best seller ομώνυμο μυθιστόρημα του Frank Herbert) όταν οι πλούσιες οικογένειες πολεμούσαν μεταξύ τους για τα αγαθά (κυρίως τους δρόμους ενέργειας, όπως λέει το ΚΚΕ), του πλανήτη Arrakis, σε σκηνοθεσία David Lynch παραγωγή Dino De Laurentiis και χρόνια νωρίτερα ...

2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος
του Στάνλεϊ Κιούμπρικ | Ένας μύθος γίνεται 57+

Είναι δυνατόν μια ταινία στην οποία ο πρώτος διάλογος ακούγεται περίπου μισή ώρα μετά την έναρξη, στα 2/3 της συνολικής διάρκειας επικρατεί σχεδόν απόλυτη σιωπή που περιστασιακά διακόπτεται από τον ήχο της ανθρώπινης ανάσας και το τέλος της δημιουργεί περισσότερες απορίες από αυτές που λύνει, να θεωρείται η καλύτερη ταινία επιστημονικής φαντασίας που έγινε ποτέ;

Ο αστρονόμος Φρεντ Ορντγουεϊ,
ο αστροναύτης Ντέκε Σλέιτον, ο συγγραφέας Αρθουρ Σ. Κλαρκ, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ
και ο Τζορτζ Σ. Μιούλερ, διευθυντής του Project Apollo της NASA,
στα γυρίσματα της ταινίας

Αν μιλάμε για το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», είναι.

Χιλιάδες σελίδες σε εκατοντάδες άρθρα και δεκάδες βιβλία έχουν γραφτεί γι’ αυτήν την πολυεπίπεδη οραματική ταινία του Stanley Kubrick. Θα ήταν επομένως παράτολμο να πιστεύει κάποιος ότι μπορεί να προσθέσει κάτι ουσιαστικό σε τόσες ερμηνείες και αναλύσεις. Με αφορμή όμως την επέτειο 50 ετών από την πρώτη κυκλοφορία της ταινίας στις αίθουσες στις 2 Απριλίου του 1968, θα άξιζε να γίνει μια σταχυολόγηση των παραπάνω, ως ένας ελάχιστος φόρος τιμής σε ένα αριστούργημα του σύγχρονου κινηματογράφου.

Η αξία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ ως σκηνοθέτη αλλά και της συγκεκριμένης ταινίας του, όσον αφορά την καλλιτεχνική της ποιότητα είναι αναμφισβήτητη, κάτι που άλλωστε επιβεβαιώνεται εδώ και 50 χρόνια, τόσο από τους κριτικούς όσο και από το κοινό. Η «Οδύσσεια του Διαστήματος» όμως ξεχωρίζει και για πολλούς ακόμα λόγους, οι οποίοι τελικά συνιστούν ένα μοναδικό πάντρεμα της επιστήμης με την τέχνη και στους οποίους θα σταθούμε στη συνέχεια.

Διαβάστε και δείτε ακόμη: «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος»: Πίσω από τις κάμερες!»

Το σενάριο: Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι μέχρι την ημέρα που η «Οδύσσεια» προβλήθηκε για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη, τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας απασχολούσαν κυρίως θέματα όπως η εισβολή υδροκέφαλων Αρειανών στη Γη, επιδρομές γιγάντιων μεταλλαγμένων μυρμηγκιών και άλλα συναφή που, τόσο θεματικά, όσο και τεχνικά, περισσότερο θα τις κατέτασσαν στη σφαίρα του καλτ. Ο Κιούμπρικ άνοιξε πρώτος έναν δρόμο που νοηματοδότησε εκ νέου το είδος αυτών των ταινιών, μετατρέποντάς τες από παιδικές περιπέτειες σε έργα πνευματικής αναζήτησης ισάξια των αντίστοιχων λογοτεχνικών. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο έπαιξε η στενή συνεργασία του σκηνοθέτη με τον Βρετανό συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Αρθουρ Σ. Κλαρκ, καθώς το σενάριο της ταινίας, το οποίο συνυπογράφηκε και από τους δύο βασίσθηκε στο διήγημα του τελευταίου με τίτλο «The Sentinel».

·         Πρώτο μέρος - «Η Αυγή της Ανθρωπότητας» Το πρώτο μέρος της ταινίας αφορά την εξέλιξη του ανθρώπου. Ως σημείο καμπής επιλέγεται η χρήση των εργαλείων: Η στιγμή κατά την οποία ένας πιθηκόμορφος πρόγονός μας συνειδητοποιεί, μετά την εμφάνιση ενός μυστηριακού μονόλιθου, τη δύναμη που του δίνει η χρήση ενός κόκαλου ως εργαλείου αλλά και όπλου και έτσι μετατρέπεται από έναν φοβισμένο κομπάρσο της ιστορίας του πλανήτη, σε πρωταγωνιστή. Και είναι η ίδια στιγμή που μέσα από την εξαιρετική ματιά του Kubrick μας δίνει μία από τις πολλές δυνατές σκηνές της ταινίας, οι οποίες πραγματικά μετατρέπουν την παρακολούθηση της σε μια ξεχωριστή οπτική εμπειρία.

o      Ο πίθηκος έχοντας αντιληφθεί τη σημασία της ανακάλυψης του, ενθουσιασμένος πετά στον αέρα το κόκαλο-εργαλείο και ο σκηνοθέτης κάνει ένα ακραίο, αλλά ταυτόχρονα απόλυτα ομαλό, άλμα από την προϊστορία στο μέλλον δίνοντας του τη μορφή ενός διαστημοπλοίου. Η χρήση της τεχνολογίας από τον άνθρωπο έχει κοινές αρχές και κοινούς στόχους, είτε αναφερόμαστε στα πρώτα εργαλεία και την ανακάλυψη της φωτιάς, είτε στην τεχνολογία της διαστημικής εποχής. Η οπτική αυτή αρμονία ενισχύεται ηχητικά με το βαλς από τον Γαλάζιο Δούναβη του Γιόχαν Στράους, στον ρυθμό του οποίου μοιάζουν να χορεύουν τα διαστημικά οχήματα, δημιουργώντας έτσι μια από τις πλέον χαρακτηριστικές σκηνές της ταινίας.

·         Δεύτερο μέρος - «Αποστολή στο Δία» Οπως ο πρωτόγονος πίθηκος άρχισε να κατακτά τον, απέραντο γι αυτόν, γήινο κόσμο χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του, έτσι και ο απόγονος του, ο άνθρωπος, παρουσιάζεται στο τέλος του πρώτου μέρους της ταινίας και στο δεύτερο μέρος της να αποτολμά την εξερεύνηση του απέραντου διαστήματος με τα δικά του σύγχρονα εργαλεία. Στο δεύτερο μέρος κάνει την εμφάνιση του και ο αληθινός πρωταγωνιστής της ταινίας, ο εξελιγμένος, ακόμα και για τα σημερινά πρότυπα, υπολογιστής τεχνητής νοημοσύνης HAL 9000. Από το ψυχογράφημα του HAL, το οποίο αποκαλύπτεται στην εξέλιξη της ταινίας μέσα από τη σχέση του με τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος, θίγονται θέματα όπως η απόκτηση συνείδησης από τις μηχανές και η ανάπτυξη συναισθημάτων από αυτές, τα οποία εγείρουν ζητήματα ηθικού και κοινωνικού προβληματισμού. Ζητήματα που σήμερα, 50 χρόνια μετά, έχουν τεθεί από πολλούς (συμπεριλαμβάνοντας τον Stephen Hawking και τον Elon Musk) και πλέον συζητιούνται σοβαρά από τους ερευνητές που δουλεύουν στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης.

o      Τα παραπάνω οπτικοποιούνται μοναδικά στη σκηνή που ο Bowman αναγκάζεται να «σκοτώσει» τον HAL, όταν ο τελευταίος έχει μετατραπεί σε απειλή για το πλήρωμα. Εκεί ο HAL τραγουδάει το πρώτο τραγούδι που έμαθε από τον προγραμματιστή-πατέρα του, το “Daisy Bell”, καθώς γλιστρά στην ανυπαρξία. Ο υπολογιστής, νιώθοντας το φόβο του θανάτου ανακαλεί μια «παιδική» του ανάμνηση προσπαθώντας να κρατήσει ζωντανή την ταυτότητα του. Πέρα από την ίσως γλαφυρότερη μέχρι σήμερα παρουσίαση της πιθανής ανάπτυξης συνειδητότητας και συναισθημάτων από τις μηχανές, ο Κιούμπρικ δείχνει και το βάθος της σχολαστικής έρευνας που έγινε στην ταινία. Πράγματι το «Daisy Bell» είναι το πρώτο τραγούδι που τραγουδήθηκε από υπολογιστή χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της σύνθεσης ομιλίας επτά χρόνια νωρίτερα, το 1961. Ο υπολογιστής αυτός ήταν ο IBM 7094, κάτι που ενισχύει τις θεωρίες που ισχυρίζονται ότι ο υπολογιστής στην ταινία θα ονομαζόταν ΙΒΜ και λόγω διαφωνιών με την εταιρία η οποία θεώρησε δυσφημιστική για τα προϊόντα της την απεικόνιση των υπολογιστών στην Οδύσσεια, τελικά ονομάστηκε ΗAL (κάθε γράμμα του HAL είναι ένα πριν το ακρωνύμιο IBM). Αν και ο Αρθουρ Κλαρκ είχε δηλώσει ότι το όνομα HAL προκύπτει από το Heuristic ALgorithm (ευρετικός αλγόριθμος). Ισως ποτέ δε μάθουμε την αλήθεια και μείνει και αυτή η ιστορία σαν ένα από τα μυστήρια της «Οδύσσειας».

·         Τρίτο μέρος - «Ο Δίας και πέρα από το άπειρο» Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της ταινίας ο μοναδικός επιζών από το πλήρωμα και δήμιος του HAL, Ντέιβιντ Μπόουμαν, φτάνει στον προορισμό του ταξιδιού, τον Δία. Η άφιξη στον πλανήτη γίνεται και πάλι με την υπαινικτική παρουσία του μονόλιθου: δείγμα εξωγήινης νοημοσύνης; Ο Θεός; Η πρόκληση που κινητοποιεί τον άνθρωπο και τον οδηγεί στα πνευματικά και σωματικά του ταξίδια; Πολλές οι ερμηνείες, άλλωστε αυτός ήταν και ένας από τους στόχους του Κιούμπρικ, όπως ο ίδιος είχε δηλώσει.

o      Ακολουθεί η κάθοδος του Bowman στον πλανήτη, μέσα από μια ψυχεδελική, εκστατική σκηνή (Star Gate sequence) που επίσης έχει προκαλέσει χιλιάδες συζητήσεις, τόσο εννοιολογικά όσο και τεχνικά. Εκεί παίζεται και το τελευταίο κεφάλαιο της ιστορίας που αφορά την επαφή μας με το άγνωστο σε διαστάσεις που δεν είμαστε σε θέση να συλλάβουμε, τη συνείδηση της ύπαρξης αλλά και της θνητότητάς μας. Ο άνθρωπος, μέσα από τον θάνατο του έρχεται σε επαφή με το ίδιο το σύμπαν, με την αλληγορία της γέννησης του αστρικού παιδιού στο τελευταίο πλάνο της ταινίας. Το ανεξήγητο τέλος της ταινίας σε προκαλεί να σκεφτείς και θα έλεγε κανείς ότι είναι μια σπονδή στο άγνωστο.

Πρόκειται λοιπόν για ένα σενάριο, το οποίο αποτυπώνει την εξέλιξη του ανθρώπου και τη σχέση του με την τεχνολογία, ενώ παράλληλα θέτει το βαθιά φιλοσοφικό ερώτημα για το ποια είναι η θέση μας στο σύμπαν. Για πρώτη φορά στην ιστορία, σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας, υπάρχει μια πλοκή με βάθος και πολλά επίπεδα ανάγνωσης που θέτει ανοιχτά ερωτήματα για τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης.

Οι άνθρωποι που έναν χρόνο αργότερα θα παρακολουθούσαν τα ασπρόμαυρα πλάνα της πρώτης προσσελήνωσης, έβλεπαν σε μια σκοτεινή αίθουσα ένα ταξίδι στο διάστημα με εικόνες που δεν είχαν ξαναδεί ποτέ. Κάποιοι είπαν πως στις σκηνές στο διάστημα αισθάνονταν ότι έκανε πραγματικά κρύο στην κινηματογραφική αίθουσα… Μεταξύ αυτών των θεατών ήταν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο Τζορτζ Λούκας, ο Ρίντλεϊ Σκοτ, ο Κρίστοφερ Νόλαν...»

Η εμμονή στην επιστημονική ακρίβεια

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ δεν θυσίασε πουθενά την επιστημονική ακρίβεια στο βωβό του εντυπωσιακού πλάνου, αλλά θα 'λεγε κανείς πως εμπνεύστηκε από αυτή, συνδυάζοντας την ορθότητα των όσων παρουσιάζονται στην ταινία, με την αισθητική. Στην «Οδύσσεια», σε αντίθεση με τις περισσότερες -ακόμα και μεταγενέστερες- ταινίες, δεν θα δει κάποιος εκρήξεις με εντυπωσιακές φλόγες και θόρυβο στο διάστημα, διαστημόπλοια στα οποία οι επιβάτες είναι σε συνθήκες βαρύτητας χωρίς αυτό να προκύπτει από πουθενά ή άλλα άτοπα τα οποία χρησιμοποιούνται κατά κόρον «ποιητική αδεία». Πέρα από τη θρυλική προσοχή του Κιουμπρικ στις λεπτομέρειες, αυτή η σχεδόν εμμονική επιδίωξη της επιστημονικής αυθεντικότητας, λειτουργεί καίρια στη δημιουργία μιας τόσο ρεαλιστικής ατμόσφαιρας που κάνει τον θεατή να αισθάνεται ότι πραγματικά ο ίδιος ταξιδεύει μαζί με τον πλήρωμα στην αποστολή για τον Δία. Τα παραδείγματα είναι πολλά: Αντί να αγνοήσει, όπως οι περισσότεροι πριν και μετά από αυτόν, το γεγονός ότι θα έπρεπε να δημιουργηθούν συνθήκες τεχνητής βαρύτητας σε ένα τόσο μεγάλο διαστημικό ταξίδι, αποφασίζει να ξοδέψει 750.000$ και 6 μήνες δουλειά, για τη δημιουργία ενός φυγοκεντρητή σε πραγματικό μέγεθος.

Διαβάστε ακόμη:
Πόσο κοντά βρέθηκε ο HAL του «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» στην ΙΒΜ;

·         Αποφεύγει τη χρήση μεταλλικών γυαλιστερών επιφανειών για να παρουσιάσει το εσωτερικό των διαστημοπλοίων (μια φουτουριστική προσέγγιση που ήταν η πεπατημένη) και αντίθετα χρησιμοποιεί, σε συμφωνία με τους σχεδιασμούς της NASA, λευκά κεραμικά υλικά.

• ·        Στη σκηνή που ο Ντείβιντ Μπόουμαν ανοίγει την πόρτα από την κάψουλα για να φτάσει στο μητρικό σκάφος, σε αντίθεση με την προσμονή του κοινού για κορύφωση του ήχου παράλληλα με την ένταση της δράσης, ο Κιούμπρικ κόβει ακαριαία τον ήχο. Αυτό άλλωστε θα συνέβαινε πραγματικά και στο διάστημα όπου λόγω του κενού ο ήχος δεν διαδίδεται. Και ξαναφέρνει σταδιακά τον ήχο καθώς ο θάλαμος αποσυμπίεσης γεμίζει με αέρα, ενάντια για μια ακόμα φορά στο αναμενόμενο.  Επισημαίνει την καθυστέρηση στην επικοινωνία του διαστημοπλοίου που ταξιδεύει προς τον Δία με τη Γη, λόγω της τεράστιας απόστασης και του χρόνου που μεσολαβεί ώστε τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα να καλύψουν αυτή την απόσταση.

·        Αυτές είναι μερικές μόνο από τις δεκάδες επιστημονικά απόλυτα ακριβείς απεικονίσεις που περιλαμβάνει η ταινία, από τον σχεδιασμό των διαστημοπλοίων μέχρι το σχετικό μέγεθος αυτών σε σχέση με τον Δία, που καθιστούν αναμφίβολα την Οδύσσεια σχεδόν αλάνθαστη όσον αφορά τις τεχνολογικές και επιστημονικές της περιγραφές.

§       Υπάρχουν κάποια λάθη σε λεπτομέρειες όπως π.χ. το τεράστιο μέγεθος του HAL, που όμως θα έπρεπε περισσότερο να αποδοθούν στα επιστημονικά δεδομένα της εποχής.
Ας μην ξεχνάμε π.χ. ότι όταν γυρίστηκε η ταινία δεν είχαμε δει ποτέ τη Γη από το διάστημα και οι σχετικές εικόνες που υπάρχουν στην ταινία στηρίχθηκαν μόνο σε κάποιες εναέριες φωτογραφίες και στη φαντασία του σκηνοθέτη.

Όπως καταλαβαίνει κανείς στην ισορροπία μεταξύ της αληθοφάνειας και των δεσμεύσεων κάθε κινηματογραφικής παραγωγής (τον προϋπολογισμό, την αισθητική, τη δραματουργική πλοκή, τις τεχνικές δυνατότητες κλπ), ο Kubrick αποφάσισε να ξεπεράσει όλες τις δεσμεύσεις, έχοντας μια σχεδόν εμμονική προσήλωση στην επιστημονική εγκυρότητα. Αυτό είναι κάτι που κάνει την Οδύσσεια να ξεχωρίζει από τις περισσότερες ταινίες.

Η ομάδα επιστημονικών συμβούλων

Για να επιτευχθεί όμως το αποτέλεσμα που περιγράφηκε παραπάνω, ο Κιούμπρικ δεν στηρίχθηκε μόνο στη φαντασία του, στο προσωπικό του ενδιαφέρον και τις όποιες γνώσεις είχε γύρω από την τεχνολογία, αλλά χρησιμοποίησε μια ομάδα ειδικών. Μια ακόμα λοιπόν πρωτιά για την ταινία, είναι η χρήση μιας πρωτοφανούς σε μέγεθος και ποιότητα, ακόμα και για τα σημερινά πρότυπα, ομάδας επιστημονικών συμβούλων. Πέντε χρόνια πριν ξεκινήσει η παραγωγή ο Κιούμπρικ ζήτησε τεχνικές συμβουλές από περίπου 50 οργανισμούς για το σενάριο της ταινίας του. Στην ομάδα τεχνικών συμβούλων της ταινίας συμμετείχαν ανθρωπολόγοι, ειδικοί από τη NASA και εταιρίες όπως η IBM, η Bell Telephone, η Honeywell, η RCA, η Pan Am, η General Electric και πολλές ακόμα.

Ολοι αυτοί οι επιστήμονες, ερευνητές και τεχνικοί, πέρα από το να διασφαλίσουν την επιστημονική ορθότητα του σεναρίου έπρεπε να κάνουν και κάτι δυσκολότερο, να εκτιμήσουν ποια θα ήταν η εξέλιξη της τεχνολογίας στο μέλλον. Και το κατάφεραν πολύ καλά. Σε μια ταινία που γυρίστηκε το 1968, μπορούμε να δούμε από επίπεδες οθόνες και τάμπλετ, μέχρι ατομικά μόνιτορ ψυχαγωγίας επιβατών σε πτήσεις, βιντεοκλήσεις και έναν διεθνή διαστημικό σταθμό.

Αν συνδυάσει κανείς τα παραπάνω, με τα εξαιρετικά οπτικά εφέ της ταινίας, μπορεί να καταλάβει γιατί ακόμα και σήμερα μια ταινία 50 ετών φαίνεται σύγχρονη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα ειδικά εφέ, για τα οποία απέσπασε το μοναδικό της Οσκαρ η ταινία, έγιναν όλα σε έναν «αναλογικό κόσμο», μόνο με χρήση μοντέλων σε κλίμακα. Δεν υπήρξε καμία ψηφιακή επεξεργασία, γιατί απλά δεν είχε εφευρεθεί ακόμα. Τα ειδικά εφέ στον κινηματογράφο ξαναέφτασαν σε παρόμοιο επίπεδο 40 χρόνια μετά, με τις εκπληκτικές πλέον δυνατότητες του CGI (Computer-generated Imagery). Ο ίδιος ο Τζορτζ Λούκας άλλωστε δήλωσε ότι «Η "Οδύσσεια" είναι ταινία με την υψηλότερη ποιότητα οπτικών εφέ που έχει γυριστεί ποτέ».

Αυτοί είναι ίσως και οι λόγοι για τους οποίους διάφοροι συνομωσιολόγοι υποστήριξαν ότι η προσσελήνωση που έγινε έναν χρόνο αργότερα δεν υπήρξε ποτέ και πως τα πλάνα ήταν σκηνοθετημένα από τον Κιούμπρικ. Oι πραγματικές εικόνες που έβλεπαν στις τηλεοράσεις τους, έμοιαζαν τόσο πολύ με τις σκηνές της «Οδύσσειας», που όχι μόνο άφηναν χώρο για τέτοιες εικασίες, άλλα έδιναν λαβή ακόμη και για προμελετημένη διαπλοκή, καθώς η NΑSA είχε συμβάλει στην παραγωγή της ταινίας.

Η κληρονομιά της Οδύσσειας

Η αρμονική συνύπαρξη της επιστήμης με την τέχνη, από την έρευνα που έγινε για τα διάφορα θέματα τεχνολογίας, τα ειδικά εφέ που χρησιμοποιήθηκαν, τις σκηνοθετικές επιλογές και βέβαια το σενάριο, είναι που καθιστούν την Οδύσσεια κορυφαία στο είδος της και κατά το κοινώς λεγόμενο «μπροστά από την εποχή της». Ίσως τόσο μπροστά που οι πρώτες κριτικές τη χαρακτήριζαν αργή, βαρετή και χωρίς φαντασία, ενώ παρά τις τέσσερις υποψηφιότητες και το μόνο ένα Όσκαρ που απέσπασε, απέτυχε μάλλον να εντυπωσιάσει και τα μέλη της Ακαδημίας Κινηματογράφου τα οποία την ίδια χρονιά έδωσαν ειδικό βραβείο για μακιγιάζ (δεν υπήρχε σχετική κατηγορία μέχρι το 1981) στην ταινία «Ο Πλανήτης των Πιθήκων». Ισως το επίπεδο αρτιότητας που είχε αγγίξει ο Κιούμπρικ ήταν τέτοιο, που δεν αντιλήφθηκαν ότι στις πρώτες σκηνές της Οδύσσειας εμφανίζονται ως πίθηκοι και ηθοποιοί φορώντας μάσκες και στολές…

Όμως οι θεατές διαισθάνθηκαν την ανατροπή του Κιούμπρικ και γέμισαν τις αίθουσες. Οι άνθρωποι που έναν χρόνο αργότερα θα παρακολουθούσαν τα ασπρόμαυρα πλάνα της πρώτης προσσελήνωσης, έβλεπαν σε μια σκοτεινή αίθουσα ένα ταξίδι στο διάστημα με εικόνες που δεν είχαν ξαναδεί ποτέ. Κάποιοι είπαν πως στις σκηνές στο διάστημα αισθάνονταν ότι έκανε πραγματικά κρύο στην κινηματογραφική αίθουσα… Μεταξύ αυτών των θεατών ήταν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο Τζορτζ Λούκας, ο Ρίντλεϊ Σκοτ, ο Κρίστοφερ Νόλαν και η πλειοψηφία από τους κορυφαίους σκηνοθέτες, σεναριογράφους και τεχνικούς ειδικών εφέ οι οποίοι ασχολήθηκαν με αυτό το είδος των ταινιών στη συνέχεια. Σύμφωνα με δηλώσεις τους η «Οδύσσεια» είχε τεράστια επίδραση και στους ίδιους και στο έργο τους. Απόδειξη είναι το πόσο πολύ επηρέασε τις σύγχρονες ταινίες επιστημονικής φαντασίας, από το «Σολάρις», το «Blade Runner» και τις «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου», μέχρι το «Moon», το «Her» το «Gravity» και το «Interstellar». Ο Ρίντλεϊ Σκοτ έχει πει ότι «Μετά την "Οδύσσεια" δεν υπάρχει πλέον τίποτα πρωτότυπο».

Θα υπήρξαν ασφαλώς τότε, όπως άλλωστε και σήμερα, κάποιοι στους οποίους η ταινία δεν άρεσε. Δεν υπάρχει μάλλον όμως κανείς που, όσος καιρός και να περάσει, θα ξεχάσει τη στιγμή που είδε μια ταινία που παρόμοια της δεν έχει φτιαχτεί ποτέ μέχρι σήμερα. Γιατί υπάρχουν δύο ειδών ταινίες επιστημονικής φαντασίας, αυτές που γυρίστηκαν πριν τo «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» και αυτές που γυρίστηκαν μετά από αυτή.

“Dune”

Περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας, αμερικάνικης παραγωγής του 2024, σε σκηνοθεσία Ντενί Βιλνέβ, με τους Τιμοτέ Σαλαμέ, Ζεντάγια, Φλόρενς Πιου, Όστιν Μπάτλερ, Ρεμπέκα Φέργκιουσον, Ντέιβ Μπατίστα, Κρίστοφερ Γουόκεν, Λέα Σεϊντού κα. με χάρτινους υπερήρωες και κατάχρηση των ψηφιακών και τεχνολογικών ευκολιών. Ο Βιλνέβ, τήρησε την υπόσχεσή του, έπειτα από την εκτεταμένη εισαγωγή του πρώτου μέρους, παραδίδοντας μία ταινία επιστημονικής φαντασίας, με υψηλού επιπέδου αφήγηση και αισθητική, μελετημένους χαρακτήρες και περισσότερη δράση _μέχρι υπερβολή, κάτι που έλειπε από το πρώτο φιλμ (και ίσως έτσι ήταν καλύτερα).

Στήνει πάντως περίτεχνα ένα καθηλωτικό μεσσιανικό φιλμ, κάτω από την επιφάνεια της περιπέτειας, τις μάχες σώμα με σώμα, τις συγκρούσεις με πολυπληθείς στρατιές, τις ραδιουργίες και τις προδοσίες. Ένα είδος πολιτικού θρίλερ _με δυσνόητα έως αφελή για τους ψαγμένους μηνύματα "ανατροπής" των ισχυρών, συνταιριάζοντας την περιπέτεια, θα διατηρήσει στα ύψη την επική δράση, αλλά δεν θα κόψει την ανάσα του θεατή, με εικόνες βγαλμένες από τις καλύτερες στιγμές του — ταλαίπωρου εδώ και χρόνια — είδους. Το φιλμ, συνεχίζει ακριβώς από εκεί που σταμάτησε το πρώτο μέρος και παρουσιάζει, στις περίπου τρεις _όχι απαραίτητες ώρες, την άνοδο του Πολ Ατρείδη στην εξουσία ανάμεσα στους Φρέμεν, καθώς και την τελική εξέγερσή του ενάντια στον αυτοκράτορα Σαντάμ (καμιά σχέση με τον Χουσεΐν) του 4^ου. Εδώ, όμως, έρχεται και η μεγάλη αδυναμία της ταινίας, που αφορά κυρίως όσους δεν έχουν δει το πρώτο φιλμ, με τις συνεχόμενες πληροφορίες, καινούργια πρόσωπα, προφητείες και τοποθεσίες που θα δημιουργήσουν απορίες και θα κουράσουν, ειδικά αυτούς που θέλουν πάντα να γνωρίζουν όλες τις πτυχές των ιστοριών.
Ο χαρακτήρας της Τσάνι, καθώς και οι μάγισσες Μπένε Γκεσάριτ παίρνουν μεγαλύτερο μέρος στο στόρι, ενώ από τους νέους χαρακτήρες, που είναι υπερβολικά πολλοί, μας συστήνονται, μεταξύ άλλων, η κόρη του Αυτοκράτορα, πριγκίπισσα Ίρουλαν, η μυστηριώδης Λαίδη Μάρκο, ο ψυχωτικός ανιψιός του βαρόνου Χαρκόνεν, Φέιντ Ράουθα, ως το απόλυτο κακό (που φυσικά νικιέται στο happy end), αλλά και αρκετά άλλα πρόσωπα, κάποια απ’ τα οποία βάζουν και το απαραίτητο αλατοπίπερο σε ένα σίκουελ υπερπαραγωγής. Ο Βιλνέβ, ως δεξιοτέχνης της ατμόσφαιρας, θα προσπαθήσει να φτάσει στα άκρα την υποβόσκουσα πολιτική ένταση, σαν λάβα που καίει κάτω από την ψυχρή έρημο, αντιπαραθέτοντας τις ραδιουργίες, τον μιλιταρισμό, τη διαφθορά και τον τυφλό φανατισμό με την αγωνία για την επιβίωση, το χρέος και την ενσυναίσθηση, θα πετύχει στα εφέ και στο φαίνεσθαι, αλλά η πολιτική του είναι παισαριώδης.

Εκεί, όμως, που ο Γαλλοκαναδός σκηνοθέτης δίνει τα ρέστα του _με βάση την οπτική του υπερθεάματος, είναι στη διατήρηση της αισθητικής του και των ψαγμένων πλάνων του, καθώς με την ορμή από το πρώτο μέρος, καταφέρνει να αναζωογονήσει το μύθο του έργου του, να δημιουργήσει μία κινηματογραφική εμπειρία — ειδικά, όπως είπαμε για τους λάτρεις του είδους. Η δουλειά που έχει γίνει σε κοστούμια, σκηνικά, ήχο, μουσική και φωτογραφία είναι άψογη και δίνει στον Βιλνέβ τη δυνατότητα να διατηρήσει τη στιβαρή κινηματογραφική του ματιά, να παραμείνει προσηλωμένος στο θέμα του, να επικεντρωθεί στην ενορχήστρωση των επικών μαχών και το σασπένς. Και ταυτόχρονα να φρεσκάρει, με τις παύσεις και τη σιωπή των ηρώων του, μια κάποια ανθρωπιά.

Ο Βιλνέβ, όπως κάθε δημιουργός που σέβεται την τέχνη του, δίνει και τον απαραίτητο χώρο να εκφραστεί το πολυπρόσωπο και «καυτό» καστ, που διαχειρίζεται άψογα. Δίνει στους ηθοποιούς του όλα τα όπλα για να αναδείξουν το ταλέντο τους και να συμβάλουν στην αποτελεσματικότητα της ταινίας. Και η επιτυχία του σε αυτό το επίπεδο, δεν οφείλεται στο σωστό μοίρασμα του χρόνου, αλλά στο μελετημένο χτίσιμο των χαρακτήρων, με δουλειά στη λεπτομέρεια, με προσήλωση στην ουσία. Ο Τιμοτέ Σαλαμέ, βάζει κάτω το όμορφο κεφάλι του και δουλεύει τον χαρακτήρα του εξοντωτικά, η Ζεντάγια παραμένει εντυπωσιακή, ενώ η Φλόρενς Πιου βάζει το «λαβ στόρι», ο Μπατίστα παραθέτει την πέτρινη γοητεία του και ο Όστιν Μπάτλερ αναδύει έναν από τους πιο σαγηνευτικούς κακούς της μεγάλης οθόνης.

14-Δεκ-1984
Παύλος Ατρείδης & Co + πλανήτης Αρράκης  
πρώτη εμφάνιση

Το Dune (Ντιουν) έκανε πρεμιέρα στους κινηματογράφους (αρχικά των ΗΠΑ και μετά στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο) βασισμένη στο best seller ομώνυμο μυθιστόρημα του Frank Herbert  (σε πέντε συνέχειες0 _σσ. γεννήθηκε το 1920 –πέθανε το 1986. Έγραψε κι άλλα μυθιστορήματα, διηγήματα κλπ. ως δημοσιογράφος, κριτικός βιβλίων, σύμβουλος οικολογίας, λέκτορας κλπ _ήταν και φωτογράφος. Το έπος Dune, διαδραματίζεται στο μακρινό μέλλον _ακαθόριστα σε ολόκληρες χιλιετίες, εξερευνώντας τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του ανθρώπου και την εξέλιξή του, την πλανητική επιστήμη _μέσα από πρίσμα \ μίξη θρησκείας, πολιτικής, οικονομίας οικολογίας σε ένα μέλλον όπου η ανθρωπότητα έχει από καιρό αναπτύξει διαστρικά ταξίδια και έχει εγκαταστήσει πολλές χιλιάδες κόσμους. Το βιβλίο _ως επιστημονικής φαντασίας, έχει τις περισσότερες πωλήσεις στις ΗΠΑ.

Με αυτά τα λίγα εισαγωγικά, δείτε και επίσημο site πάμε 40 χρόνια πίσω, όταν για πρώτη φορά _όχι ακριβώς, δείτε παρακάτω  δυο πλούσιες οικογένειες πολεμούν μεταξύ τους για τα αγαθά (κυρίως τους δρόμους ενέργειας, όπως λέει το ΚΚΕ), ενός πλανήτη ονόματι Arrakis, επίσης Dune ενώ κεντρικός πρωταγωνιστής είναι ο Paul Atreides, απόγονος μιας πανίσχυρης φάρας. Μια ταινία, σε σκηνοθεσία David Lynch και σε σενάριο του ίδιου (βασισμένο στα βιβλία του Herbert που προαναφέραμε) να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος. Πρωταγωνιστές _μεταξύ άλλων μεγάλοι αστέρες του Χόλιγουντ της εποχής εκείνης (Κάιλ ΜακΛάχλαν _κινηματογραφικό ντεμπούτο ως Paul Atreides, Φρανσέσκα Αννίς, Λεονάρντο Τσιμίνο, Βιρτζίνια Μάντσεν, Λίντα Χαντ, Πάτρικ Στιούαρτ, Μαξ φον Σίντοφ Σον Γιάνγκ κά). Γυρίστηκε στα Churubusco Studios στην Πόλη του Μεξικού και το soundtrack περιλαμβάνει το ροκ συγκρότημα Toto.

Ο πλανήτης Arrakis είναι η μόνη πηγή του φαρμάκου (μπαχαρικό), mélange  που επιτρέπει την πρόβλεψη \ πρόγνωση και προαγγελία εκ των προτέρων κάθε κινδύνου για τον κυρίαρχο και είναι ζωτικής σημασίας για τα διαστημικά ταξίδια _ καθιστώντας το, το πιο ουσιαστικό και πολύτιμο αγαθό στο σύμπαν. Ο Paul Atreides είναι γόνος και κληρονόμος μιας ισχυρής οικογένειας ευγενών, της οποίας η κληρονομιά του ελέγχου του Arrakis τους φέρνει σε σύγκρουση με τους πρώην άρχοντές της, τους House Harkonnen. Ο Πωλ είναι επίσης (πιθανώς) ο Kwisatz Haderach, μια μεσσιανική φιγούρα που αναμένεται από την αδελφότητα Bene Gesserit.

(παρένθεση)
Μετά την αρχική επιτυχία του μυθιστορήματος, οι προσπάθειες προσαρμογής του Dune ως ταινία ξεκίνησαν το 1971. Ακολούθησε μια μακρά διαδικασία εξέλιξης κατά τη διάρκεια της 10ετίας του 1970, κατά την οποία οι Arthur P. Jacobs, Alejandro Jodorowsky και Ridley Scott προσπάθησαν ανεπιτυχώς να το μεταφέρουν στην οθόνη. Το 1981, ο παραγωγός Dino De Laurentiis προσέλαβε τον Lynch ως σκηνοθέτη, με αποτέλεσμα τουλάχιστον τέσσερις εκδόσεις παγκοσμίως, με τον Lynch να αρνηθεί σε μεγάλο βαθμό την τελική version (αφαιρέθηκε το όνομά του ή άλλαξε με ψευδώνυμα για ορισμένες εκδόσεις). Παιχνίδια της βιομηχανίας του θεάματος, ειδικά όταν πρόκειται για πολύ χρήμα. Σ΄ ότι αφορά τις κριτικές η γνώμη ποικίλλει μεταξύ των θαυμαστών του μυθιστορήματος και  θαυμαστών των ταινιών του Λιντς.

Υπόθεση

Στο μακρινό μέλλον, το γνωστό σύμπαν κυβερνάται από τον αυτοκράτορα Padishah Shaddam IV. Η πιο πολύτιμη ουσία στην αυτοκρατορία είναι η μελανζέ μπαχαρικών, η οποία _εκτός όσων ήδη αναφέραμε παρατείνει τη ζωή και διευρύνει τη συνείδηση. Το μπαχαρικό επιτρέπει επίσης στην Αστρική Συντεχνία να “βγαίνει” απ το χώρο, επιτρέποντας ασφαλές, στιγμιαίο διαστρικό ταξίδι. Η συντεχνία (Spacing Guild) απαιτεί από τον Shaddam να διευκρινίσει μια συνωμοσία που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο για πάντα την παραγωγή των μπαχαρικών. Ο Shaddam αποκαλύπτει ότι έχει μεταφέρει την εξουσία και τον έλεγχο του πλανήτη Arrakis, της μοναδικής πηγής του μπαχαρικού, στον οίκο των Ατρειδών (House Atreides). Ωστόσο, μόλις φτάνουν, θα τους επιτεθούν οι αρχαίοι εχθροί τους, οι Harkonnens, μαζί με τα στρατεύματα Sardaukar του ίδιου του Shaddam.

Η λαίδη Τζέσικα, παλλακίδα του Δούκα Λέτο Ατρείδη, είναι συνεργάτης του Bene Gesserit, μιας άλλης αδελφότητας με προηγμένες σωματικές και πνευματικές ικανότητες. Ως μέρος ενός μακροχρόνιου προγράμματος αναπαραγωγής για την παραγωγή του Kwisatz Haderach, ενός διανοητικού «υπερόντος» που θα χρησιμοποιούσαν οι Bene Gesserit προς όφελός τους, η Jessica διατάχθηκε να γεννήσει μια κόρη, αλλά δεν “έτυχε” (δεν υπάκουσε _μας λέει η ταινία) και γέννησε γιο, τον Paul Atreides. Ο Παύλος δοκιμάζεται από την αιδεσιμότατη Μητέρα Μοχιάμ για να αξιολογήσει τον έλεγχο της παρόρμησής του και, προς έκπληξή της, όλα καλά.

Οι Ατρείδες εγκαταλείπουν τον κόσμο της πατρίδας τους Caladan για το Arrakis, έναν άγονο πλανήτη με ερήμους που κατοικείται από γιγάντιους αμμοσκώληκες. Οι γηγενείς Αρρακιώτες, οι Φρέμεν, προφητεύουν ότι ένας μεσσίας θα τους οδηγήσει στην ελευθερία και τον παράδεισο. Ο Ντάνκαν Αϊντάχο, ένας από τους πιστούς του Λέτο, λέει πως υποψιάζεται ότι ο Arrakis έχει πλήθος Φρέμεν που θα μπορούσαν να αποδειχθούν ισχυροί σύμμαχοι. Πριν μπορέσει ο Λέτο να συμμαχήσει με τους Φρέμεν, οι Χάρκονεν εξαπολύουν την επίθεσή τους. Ο προσωπικός γιατρός του Λέτο, ο οποίος είναι επίσης κρυφά διπλός πράκτορας του Χάρκονεν, ο Δρ Wellington Yueh, απενεργοποιεί τις ασπίδες, αφήνοντας τους Ατρείδες ανυπεράσπιστους. Ο Λέτο αιχμαλωτίζεται και σχεδόν όλος ο Οίκος των Ατρειδών αφανίζεται από τους Harkonnen. Ο βαρόνος του διατάζει τον Mentat Piter De Vries να σκοτώσει τον Yueh με μια δηλητηριασμένη λεπίδα, ενώ ο Λέτο πεθαίνει σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να δολοφονήσει τον Βαρόνο χρησιμοποιώντας ένα δόντι με δηλητηριώδες αέριο που εμφύτευσε ο Yueh με αντάλλαγμα να χαρίσει τη ζωή της Jessica και του Paul, σκοτώνοντας αντ' αυτού τον Piter.

Ο Paul και η Jessica επιβιώνουν από την επίθεση και δραπετεύουν στη βαθιά έρημο, όπου τους δίνεται το καταφύγιο από μια ομάδα Fremen, με τον Paul να παίρνει το όνομα Muad'Dib των Fremen και να εμφανίζεται ως ο μεσσίας τον οποίο οι Fremen περίμεναν. Τους διδάσκει να χρησιμοποιούν Weirding Modules - ηχητικά όπλα που αναπτύχθηκαν από τον οίκο Atreides - και στοχεύουν στην εξόρυξη μπαχαρικών. Τα επόμενα δύο χρόνια, η παραγωγή μπαχαρικών σχεδόν σταματά λόγω των επιδρομών του Paul, ενώ το Spacing Guild ενημερώνει τον Αυτοκράτορα για την επιδείνωση της κατάστασης στο Arrakis.

Ο Paul ερωτεύεται τη νεαρή “αμαζόνα” Φρέμεν Χάνι, ενώ η Τζέσικα γίνεται η Σεβασμιώτατη Μητέρα των Φρέμεν πίνοντας το Νερό της Ζωής, ένα θανατηφόρο δηλητήριο, το οποίο καθιστά ακίνδυνο χρησιμοποιώντας τις ικανότητές της Μπένε Γκέσεριτ. Ως επακόλουθο αυτής της τελετουργίας, το αγέννητο παιδί της Τζέσικα, η Άλια, αναδύεται αργότερα από τη μήτρα με τις πλήρεις δυνάμεις μιας ενήλικης αιδεσιμότατης μητέρας Bene Gesserit. Σε ένα προφητικό όνειρο, ο Παύλος μαθαίνει για τη συνωμοσία του Αυτοκράτορα και της Συντεχνίας να τον σκοτώσουν. Όταν τα όνειρα του σταματούν ξαφνικά, πίνει το Νερό της Ζωής και κάνει ένα βαθύ ψυχεδελικό ταξίδι στην έρημο. Αποκτά ισχυρές ψυχικές δυνάμεις και την ικανότητα να ελέγχει τους αμμοσκώληκες, συνειδητοποιώντας ότι είναι η πηγή του μπαχαρικού.

Ο Αυτοκράτορας συγκεντρώνει έναν τεράστιο στόλο εισβολής πάνω από το Arrakis για να εξαφανίσει τους Fremen και να ανακτήσει τον έλεγχο του πλανήτη και καλεί τον Βαρόνο να του εξηγήσει γιατί σταμάτησε η εξόρυξη μπαχαρικών. Ο Παύλος εξαπολύει μια τελική επίθεση εναντίον Harkonnens και Sardaukar του Αυτοκράτορα στην πρωτεύουσα του Arrakeen,. Καβαλώντας πάνω σε αμμοσκώληκες και κραδαίνοντας ηχητικά όπλα, οι πολεμιστές του νικούν εύκολα τις λεγεώνες του αυτοκράτορα. Ο Άλια δολοφονεί τον Βαρόνο ενώ ο Παύλος αντιμετωπίζει τον Αυτοκράτορα και πολεμά τον ανιψιό του Βαρώνου Φέιντ-Ράουθα σε μια μονομαχία μέχρι θανάτου. Αφού σκότωσε τον Φέιντ, ο επιδεικνύει τις νέες δυνάμεις του και εκπληρώνει την προφητεία των Φρέμεν προκαλώντας βροχή στον Αρρακίς.

Μετά την αρχική επιτυχία του βιβλίου, οι παραγωγοί άρχισαν να προσπαθούν να το προσαρμόσουν. Στα μέσα του 1971, ο παραγωγός ταινιών Άρθουρ Π. Τζέικομπς επέλεξε τα δικαιώματα της ταινίας για το μυθιστόρημα του Φρανκ Χέρμπερτ του 1965 Dune, κατόπιν συμφωνίας για την παραγωγή μιας ταινίας μέσα σε εννέα χρόνια, αλλά πέθανε στα μέσα του 1973, ενώ τα σχέδια για την ταινία ήταν ακόμη σε εξέλιξη (συμπεριλαμβανομένου του Ντέιβιντ Λιν).

Τα δικαιώματα ταινιών επανήλθαν το 1974, όταν η επιλογή αποκτήθηκε από μια γαλλική κοινοπραξία με επικεφαλής τον Jean-Paul Gibon, με τον Alejandro Jodorowsky να είναι σκηνοθέτης. Ο Jodorowsky προσέγγισε τους συντελεστές, συμπεριλαμβανομένων των Pink Floyd και Magma για τη μουσική, τον Dan O'Bannon για τα οπτικά εφέ και τους καλλιτέχνες H. R. Giger, Jean Giraud και Chris Foss για σκηνικά και χαρακτήρες. Το πιθανό καστ περιλάμβανε: Salvador Dalí ως αυτοκράτορα,  Orson Welles ως Baron Harkonnen, Mick Jagger ως Feyd-Rautha, Udo Kier ως Piter De Vries, David Carradine ως Leto Atreides, τον γιό του Jodorowsky Brontis ως Paul Atreides και την Gloria Swanson. Το έργο τελικά ακυρώθηκε για διάφορους λόγους, κυρίως επειδή η χρηματοδότηση “εξαφανίστηκε” όταν το έργο εξελίχθηκε σε ένα έπος 10–14 ωρών.

Παρόλο που το κινηματογραφικό τους έργο δεν έφτασε ποτέ στην παραγωγή, η δουλειά που έβαλαν ο Jodorowsky και η ομάδα του στο Dune επηρέασε σημαντικά τις επόμενες ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Συγκεκριμένα, το Alien (Άλιεν, ο επιβάτης του διαστήματος 1979), σε σενάριο O'Bannon, μοιράστηκε σε μεγάλο βαθμό την ίδια δημιουργική ομάδα για το οπτικό σχέδιο που είχε συγκεντρωθεί για την ταινία του Jodorowsky _επίσης το ντοκιμαντέρ, Jodorowsky's Dune (2013)

Η πρώτη προσπάθεια
του Ντε Λαουρέντις

Στα τέλη του 1976, ο Ιταλός παραγωγός Dino De Laurentiis αγόρασε τα δικαιώματα για το Dune από την κοινοπραξία του Gibon και ανέθεσε στον Herbert να γράψει ένα νέο σενάριο το 1978. Το σενάριο που παρουσίασε ο Χέρμπερτ ήταν 175 σελίδες, που ισοδυναμεί με σχεδόν τρεις ώρες οθόνης. Στη συνέχεια, ο De Laurentiis προσέλαβε τον Ridley Scott το 1979, με τον Rudy Wurlitzer να γράφει το σενάριο και ο H. R. Giger παρέμεινε από την παραγωγή Jodorowsky. Ο Σκοτ σκόπευε να χωρίσει το βιβλίο σε δύο ταινίες. Εργάστηκε σε τρία προσχέδια του σεναρίου, χρησιμοποιώντας τη Μάχη του Αλγερίου (La battaglia di Algeri _1966, εξαιρετική ταινία του Gillo Pontecorvo1966) ως σημείο αναφοράς, πριν προχωρήσει στη σκηνοθεσία μιας άλλης ταινίας επιστημονικής φαντασίας, το Blade Runner (1982). Υπενθύμισε ότι η διαδικασία προπαραγωγής ήταν αργή και η ολοκλήρωση του έργου θα ήταν ακόμη πιο χρονοβόρα.

(εσώφυλλο ελληνικής έκδοσης)
Ο Frank Patrick Herbert γεννήθηκε το 1920 στην Τακόμα της πολιτείας της Ουάσιγκτον, όπου και έζησε με τη σύζυγο και τους δύο γιους του. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και αρχικά εργάστηκε ως δημοσιογράφος.

Η συγγραφική του σταδιοδρομία ξεκίνησε το 1963, όταν το περιοδικό Analog δημοσίευσε σε συνέχειες το Dune, που γνώρισε ευρύτατη αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό και απέσπασε τα μεγαλύτερα βραβεία του χώρου. Hugo και Nebula.

Το Dune ακολουθήθηκε από πέντε συνέχειες, μεταφράστηκε σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες και διασκευάστηκε σε ταινία δύο φορές, το 1984 από τον David Lunch και το 2021 από τον Denis Villeneuve. Μεταξύ των έργων του Frank Herbert συγκαταλέγονται τα Hellstrom’s Hive (σσ. κάτι σαν “η κυψέλη της κολασμένη καταιγίδας” _1973 μια μυστική ομάδα _ “στοά” που διαμορφώνουν τη ζωή τους με βάση τα κοινωνικά έντομα και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται αφού ανακαλυφθούν από μια βαθιά μυστική υπηρεσία της κυβέρνησης των ΗΠΑ), The Dosadi Experiment (σσ..Το πείραμα Dosadi _ σε ένα μακρινό μέλλον, όταν οι άνθρωποι είναι μέρος ενός διαστρικού πολιτισμού του ConSentiency …Taprisiots, Caleban που παρέχουν "jump-doors" _επιτρέποντας στιγμιαία ταξίδια μεταξύ οποιωνδήποτε δύο σημείων στο σύμπαν, όταν ένας κυβερνητικός σαμποτέρ προσπαθεί να αποκαλύψει μια τέτοια συνωμοσία), The Godmakers (σσ . “δημιουργοί Θεών”, από τα πρώτα του 1958-60. Μεταξύ άλλων τα  “Παίρνετε την High Road”, “Ο σύνδεσμος που λείπει”, “Επιχείρηση Haystack”, “Οι Ιερείς του Ψη” κά) τέλος The Dragon in the Sea (σσ. Ο Δράκος στη Θάλασσα γνωστός και ως “Υπό πίεση” από τη σίριαλ κυκλοφορία του, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Astounding από το 1955 έως το 1956) κά. Κεντρικό άξονα της θεματολογίας του αποτελούν η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, η οικολογία και τα κοινωνικά συστήματα.

Ο Frank Herbert πέθανε το 1986, αφήνοντας πίσω του εκτενείς σημειώσεις για τον κόσμο του Dune. Βασισμένοι σε αυτές, ο γιος του συγγραφέα Brian Herbert και ο Kevin J.Anderson επιδόθηκαν στη συγγραφή νέων σειρών που εστιάζουν σε κεντρικά πρόσωπα και κομβικά γεγονότα του λογοτεχνικού σύμπαντος που δημιούργησε ο Frank Herbert, ρίχνοντας φως σε πολλές άγνωστες πτυχές του κορυφαίου έπους επιστημονικής φαντασίας.

Σημείωμα του εκδότη

Το Dune του Αμερικανού συγγραφέα Frank Herbert αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών και συγκαταλέγεται μεταξύ των λίγων εκείνων έργων που έχουν τιμηθεί και με τις δύο μεγαλύτερες διακρίσεις του χώρου, τα βραβεία Hugo και Nebula. Το φανταστικό λογοτεχνικό σύμπαν που ξεκίνησε από το μεγαλεπήβολο μυθιστόρημα του αριθμεί πλέον περισσότερα από είκοσι και έχει εμπνεύσει κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, videogames, επιτραπέζια παιχνίδια, καθώς και παιχνίδια καρτών και ρόλων.

Το Dune έγινε δεκτό με διθυραμβικές κριτικές από κοινό και κριτικούς και αποτελεί πλέον το κορυφαίο σε πωλήσεις έργο επιστημονικής φαντασίας παγκοσμίως, ασκώντας καταλυτική επιρροή στην εξέλιξη ενός ολόκληρου λογοτεχνικού είδους.

Το ταξίδι των Εκδόσεων Anubis στον κόσμο του Dune ξεκίνησε το μακρινό πλέον 2002, με την έκδοση του πρώτου βιβλίου της τριλογίας prelude in Dune, που αποτελεί προοίμιο και βασίστηκε στις ανέκδοτες σημειώσεις του συγγραφέα. Την τριλογία αυτή ακολούθησε η κλασική πλέον σειρά του, την οποία με την πάροδο των χρόνων πλαισιώσαμε με μια πληθώρα από συναρπαστικά μυθιστορήματα που εντάσσονται στο ίδιο λογοτεχνικό σύμπαν.

Σήμερα, σχεδόν δύο δεκαετίες μετά τα πρώτα μας βήματα στις αφιλόξενες ερήμους του πλανήτη Αρράκις και με αφορμή την κυκλοφορία της νέας ταινίας του καταξιωμένου σκηνοθέτη Denis Villeneuve, προχωρούμε στην επανέκδοση των έργων του: με νέα, σύγχρονα εξώφυλλα. Φιλοδοξούμε επιπλέον να προσφέρουμε σύντομα στον Έλληνα αναγνώστη και νέους τίτλους από το ευρύτερο σύμπαν του Dune, το οποίο, έξι σχεδόν δεκαετίες από την πρώτη του έκδοση, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον και αιχμαλωτίζοντας τη φαντασία εκατομμυρίων αναγνωστών σε ολόκληρο τον κόσμο _Anubis, Σεπ- 2020

Χαρτογραφικές σημειώσεις

·       Σημείο εκκίνησης γεωγραφικού μήκους: ο μεσημβρινός που διέρχεται από το Όρος του Παρατηρητηρίου.

·       Υψομετρικό σημείο εκκίνησης: η μέση στάθμη του πυθμένα του Μεγάλου Μπλεντ

·       Πολικό Λεκανοπέδιο: 500 μ. χαμηλότερα από τον πυθμένα του Μπλεντ

·       Δρόμος των Σκουληκιών: ορίζει τα βορειότερα σημεία στα οποία έχουν καταγραφεί εμφανίσεις σκουληκιών της ερήμου. (Η υγρασία και όχι το ψύχος αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα εξαιτίας του οποίου τα σκουλήκια της άμμου δεν υπερβαίνουν το όριο αυτό)

·       Δυτικό Φράγμα: απότομη πλαγιά (4.600 μ.) που ξεκινά από το Προστατευτικό Τείχος.

·       Ερυθρό Χάσμα: 1.582 μ. χαμηλότερα από τον πυθμένα του Μπλεντ.

·       Κάρθαγκ: περίπου 200 χλμ. βορειοανατολικά της Αρρακήν.

·       Μεγάλη Πεδιάδα: ανοιχτή, εκτεταμένη γεωλογική κοιλότητα βραχώδους σύστασης που καταλήγει σε εργκ με μέση στάθμη εδάφους 100 μ. υψηλότερα του Μπλεντ. Περιλαμβάνει την αλατηφόρο λεκάνη που ανακάλυψε ο Πάρντοτ Κάινς, πατέρας του Λιέτ Κάινς. Κατά μήκος της Μεγάλης Πεδιάδας υπάρχουν διάσπαρτες βραχώδεις επανθήσεις που υψώνονται sτα 200 μ. και εκτείνονται νότια του Σητς Ταμπρ προς τις κοινότητες των σητς που σημειώνονται στο χάρτη.

·       Μεγάλο Μπλεντ: ανοιχτή, επίπεδη έρημος (σε αντίθεση με τις γεμάτες αμμόλοφους περιοχές των εργκ). Εκτείνεται μεταξύ των 60° βόρειου και 70° νότιου πλάτους. Το έδαφος του αποτελείται κυρίως από άμμο και βράχια με σποραδικές επανθήσεις στρωμάτων του υπεδάφους.

·       Πεδιάδα του Θανάτου: ανοιχτό εργκ.

·       Πέρασμα του Ανέμου: βραχώδες πέρασμα που καταλήγει στους οικισμούς των λεκανοπεδίων.

·       Πέρασμα Χαργκ: Ο Βωμός του Κρανίου του Λίτο υψώνεται πάνω από το συγκεκριμένο πέρασμα.

·       Σπηλιά των Πουλιών: στην οροσειρά Χαμπάνυα.

·       Παλαιό Φαράγγι: Ρήγμα στο Προστατευτικό Τείχος που φτάνει τα 2.240 μ. - ανατινάχτηκε από τον Πωλ Μουάντ’Ντιμπ.

·       Φοινικιές του Νότου: Δε διακρίνονται στο χάρτη. Εντοπίζονται στις 40°

Περιεχόμενα
Χάρτης     \  Χαρτογραφικές Σημειώσεις

Βιβλίο Πρώτο                 ΝΤΙΟΥΝ        

Βιβλίο Δεύτερο               ΜΟΥΑΝΤ’ΝΤΙΜΠ   

Βιβλίο Τρίτο                    Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ        

Παραρτήματα

·       1 Η Οικολογία του Ντιουν 

·       2 Η Θρησκεία του Ντιουν  

·       3 Αναφορά στις Επιδιώξεις και τα Κίνητρα των Μπένε Τζέζεριτ

·       4 Το Αλμανάκ εν-Ασράφ    

·       5 Ορολογία της Αυτοκρατορίας    

Σενάριο και σκηνοθεσία Λιντς

Το 1981, τα 9ετή δικαιώματα ταινιών επρόκειτο να λήξουν. Ο De Laurentiis επαναδιαπραγματεύτηκε τα δικαιώματα από τον συγγραφέα, προσθέτοντας σε αυτά τα δικαιώματα για τις συνέχειες του Dune, γραπτές και άγραφες. Στη συνέχεια έδειξε το βιβλίο στον Sid Sheinberg, πρόεδρο της MCA, μητρικής εταιρείας των Universal City Studios, η οποία ενέκρινε το βιβλίο. Αφού είδε το The Elephant Man (1980), η παραγωγός Raffaella De Laurentiis αποφάσισε ότι ο David Lynch έπρεπε να σκηνοθετήσει την ταινία. Εκείνη την εποχή, ο Lynch έλαβε πολλές άλλες σκηνοθετικές προσφορές, συμπεριλαμβανομένου του Return of the Jedi _επιστροφή των Τζεντάι. Ο Ντε Λαουρέντις επικοινώνησε με τον Λιντς, ο οποίος είπε ότι δεν είχε ακούσει για το βιβλίο. Αφού το διάβασε και το «λάτρεψε», συναντήθηκε με τον Ντε Λαουρέντις και συμφώνησε να σκηνοθετήσει την ταινία. Δούλεψε το σενάριο για έξι μήνες με τον Eric Bergren και τον Christopher De Vore και η ομάδα έδωσε δύο προσχέδια του σεναρίου και χωρίστηκε σε δημιουργικές διαφορές. Στη συνέχεια, ο Lynch δούλεψε σε άλλα πέντε προσχέδια. (είχε γράψει το σενάριο του Dune σε δύο ταινίες, αλλά τελικά συμπυκνώθηκε σε μία)

Η Βιρτζίνια Μάντσεν είπε το 2016 ότι είχε υπογράψει για τρεις ταινίες, καθώς οι παραγωγοί «νόμιζαν ότι επρόκειτο να κάνουν Star Wars για μεγάλους».
30-Μαρτ-1983, με το έκτο προσχέδιο του σεναρίου 135 σελίδων, ο Ντουν άρχισε τελικά τα γυρίσματα, επιλέγοντας κυρίως τα Churubusco Studios: είπε ότι αυτό οφείλεται εν μέρει στην ευνοϊκή συναλλαγματική ισοτιμία για να αποκτήσουν μεγαλύτερη αξία για τον προϋπολογισμό παραγωγής τους και ότι κανένα στούντιο στην Ευρώπη δεν είχε τις επεκτατικές δυνατότητες που χρειάζονταν για την παραγωγή. Με προϋπολογισμό άνω των 40-42 εκατομ$, το Dune χρειάστηκε 80 σετ χτισμένα σε 16 ηχητικές σκηνές και είχε συνολικό κάστ 1.700 ατόμων, με πάνω από 20.000 σε αναμονή. Πολλά από τα εξωτερικά πλάνα γυρίστηκαν στο Samalayuca Dune Fields της πόλης Juárez (Chihuahua) για τουλάχιστον έξι μήνες μέχρι  Σεπ-1983, με διάφορα προβλήματα παραγωγής, black out ηλεκτρικών ή επικοινωνιακών γραμμών λόγω της υποδομής της χώρας, προβλήματα υγείας με το καστ και τα συνεργείο κά.

Αρχικά η διάρκεια θα ήταν πάνω από τέσσερις ώρες, αλλά η προβλεπόμενη από τον Lynch (όπως αντικατοπτρίζεται στο έβδομο και τελευταίο προσχέδιο του σεναρίου) ήταν μόνο τρεις, Η Universal και οι χρηματοδότες της ταινίας ζήτησαν περαιτέρω περικοπή _να μην υπερβαίνεται το δίωρο, έτσι ο Dino De Laurentiis, η κόρη του Raffaella σε συνεργασία με τον Lynch αφαίρεσαν πολλές σκηνές, γύρισαν νέες που απλοποίησαν ή συμπύκνωσαν στοιχεία πλοκής και πρόσθεσαν αφηγήσεις φωνής, καθώς και μια νέα εισαγωγή από τη Virginia Madsen.

Εκδόσεις

Μια τηλεοπτική εκδοχή προβλήθηκε το 1988 σε δύο μέρη, συνολικής διάρκειας 186 λεπτών, αντικαθιστώντας τον εναρκτήριο μονόλογο του Μάντσεν με μια πολύ μεγαλύτερη περιγραφή του σκηνικού που χρησιμοποιούσε στιγμιότυπα concept art. Ο Lynch απέρριψε αυτήν την έκδοση και το όνομά του αφαιρέθηκε από τους τίτλους και εμφανίστηκε το ψευδώνυμο Alan Smithee. Οι εκτεταμένες και τηλεοπτικές εκδόσεις πιστώνουν επιπλέον τον συγγραφέα Lynch ως Judas Booth.
Παρόλο που η Universal έχει προσεγγίσει τον Lynch για μια πιθανή νέα σκηνοθεσία, ο Lynch έχει απορρίψει κάθε προσφορά και προτιμά να μην συζητά τον Dune σε συνεντεύξεις. Το 2022, ωστόσο, κατά τη διάρκεια μιας για το remaster της ταινίας του Inland Empire (2006), παραδέχτηκε στον έκπληκτο δημσιογράφο πως τον ενδιέφερε η ιδέα. Ακυρωμένες συνέχειες

Όταν ξεκίνησε η παραγωγή, αναμενόταν η ταινία να λανσάρει ένα franchise Dune, και είχαν γίνει σχέδια για να γυρίσουν δύο σίκουελ το ένα μετά το άλλο. Πολλές οι ελπίδες μετά την ολοκλήρωση της παραγωγής εν αναμονή μελλοντικής χρήσης, ο MacLachlan είχε υπογράψει για μια συμφωνία δύο ταινιών και ο Lynch είχε αρχίσει να γράφει ένα σενάριο για τη δεύτερη ταινία. Μόλις το Dune κυκλοφόρησε και απέτυχε στο box office, τα σχέδια συνέχειας ακυρώθηκαν.

Τον Ιούλιο του 2023, ο συγγραφέας Max Evry, κάνοντας έρευνα για το βιβλίο του, A Masterpiece in Disarray: David Lynch's Dune, σχετικά με την επιρροή της πρώτης ταινίας, ανακάλυψε το ημιολοκληρωμένο σχέδιο επεξεργασίας του Lynch για τη δεύτερη ταινία στα Αρχεία Frank Herbert στο California State University. Ο Lynch κλήθηκε να σχολιάσει το 2024 και απάντησε μέσω εκπροσώπου ότι θυμόταν πως είχε αρχίσει να δουλεύει σε ένα σενάριο, αλλά όπως και η πρώτη ταινία, δεν ήθελε να σχολιάσει περαιτέρω. Βασισμένος εν μέρει στο Dune Messiah, ο Evry περιέγραψε τον δοκιμαστικό τίτλο Dune II ότι είχε ξεπεράσει την αφηγηματική προσέγγιση του μυθιστορήματος στην προσαρμογή του σεναρίου.

Release_Marketing

Όπως ήδη αναφέρθηκε το Dune έκανε πρεμιέρα στην Ουάσιγκτον, DC, στις 3-Δεκ-1984, στο Kennedy Center και κυκλοφόρησε παγκοσμίως στις 14. Η δημοσιότητα πριν από την κυκλοφορία ήταν εκτεταμένη, επειδή βασίστηκε σε ένα μυθιστόρημα μπεστ σέλερ και επειδή είχε σκηνοθετηθεί από τον Lynch, ο οποίος είχε επιτυχία με το Eraserhead και το The Elephant Man. Αρκετά περιοδικά ακολούθησαν την παραγωγή και δημοσίευσαν άρθρα που επαίνεσαν την ταινία πριν από την κυκλοφορία της, όλα μέρος της διαφήμισης και του Marketing του Dune, το οποίο περιλάμβανε επίσης ένα ντοκιμαντέρ για την τηλεόραση και αντικείμενα σε καταστήματα παιχνιδιών.

Box office

Η ταινία άνοιξε στις 14-Δεκ- 1984, σε 915 κινηματογραφικές αίθουσες, και είσπραξε πάνω από 6.000.000$ το πρώτο Σαββατοκύριακο της, κατατάσσοντας τη δεύτερη θέση στο εγχώριο box office πίσω από το Beverly Hills Cop. Μέχρι το τέλος της κυκλοφορίας του, το Dune είχε εισπράξει $30.925.690 ($87.000.000 του 2022). Με εκτιμώμενο προϋπολογισμό παραγωγής 40–42 εκατομμυρίων, η ταινία πάτωσε, αλλά αργότερα είχε μεγαλύτερη επιτυχία, και ονομάστηκε "Πύλη του Ουρανού της επιστημονικής φαντασίας".

                                               Κριτικές

Το Dune έλαβε ως επί το πλείστον αρνητικές κριτικές κατά την κυκλοφορία. Ο Ρότζερ Έμπερτ έδωσε ένα αστέρι στα τέσσερα και έγραψε: "Αυτή η ταινία είναι ένα πραγματικό χάος, μια ακατανόητη, άσχημη, αδόμητη, άσκοπη εκδρομή στα πιο σκοτεινά βασίλεια ενός από τα πιο συγκεχυμένα σενάρια όλων των εποχών. Η πλοκή της ταινίας θα είναι αναμφίβολα σημαίνει περισσότερα για τους ανθρώπους που έχουν διαβάσει τον Χέρμπερτ παρά για εκείνους που περπατούν εν ψυχρώ" και αργότερα την ονόμασε "η χειρότερη ταινία της χρονιάς". Στο At the Movies with Gene Siskel & Ebert, ο Siskel ξεκίνησε την κριτική του λέγοντας "είναι τελείως άσχημο, περιέχει τουλάχιστον μια ντουζίνα φρικιαστικές σκηνές, μερικά από τα ειδικά εφέ της είναι φτηνά — εκπληκτικά φθηνά —και η ιστορία της είναι απίστευτα μπερδεμένη. Σε περίπτωση που δεν έχω ξεκαθαρίσει, μισούσα να παρακολουθώ αυτήν την ταινία".

Η Janet Maslin των New York Times έδωσε στον Dune μια αρνητική κριτική (ένα στα πέντε αστέρια). Είπε, "Αρκετοί από τους χαρακτήρες στο Dune χρειάζονται  μέντιουμ, γεγονός που τους βάζει στη μοναδική θέση να μπορούν να καταλάβουν τι συμβαίνει στην ταινία" και εξήγησε ότι η πλοκή ήταν "επικίνδυνα υπερφορτωμένη, όπως σχεδόν όλα τα άλλα σχετικά με αυτήν".

Το Variety έδωσε μια λιγότερο αρνητική κριτική, δηλώνοντας "Το Dune είναι ένα τεράστιο, κούφιο, ευφάνταστο και ψυχρό έπος επιστημονικής φαντασίας. Οπτικά μοναδική, η ταινία του David Lynch έχει το ενδιαφέρον λόγω των άφθονων επιφανειακών σημείων, αλλά _από μόνη της, δεν δημιουργεί το είδος του φανατισμού που έκανε το μυθιστόρημα του Φρανκ Χέρμπερτ του 1965 ένα από τα αγαπημένα όλων των εποχών στο είδος του". Επίσης, σχολίασαν πώς "η προσαρμογή του Lynch καλύπτει ολόκληρο το χρονικό του μυθιστορήματος, απλώς το στήσιμο των διαφόρων κόσμων, χαρακτήρων, ίντριγκων κλπ. δεν χρειάζεται  περισσότερο από μισή ώρα προβολής στην οθόνη". Πραγματικά απόλαυσαν το καστ και είπαν: "Η Francesca Annis και ο Jürgen Prochnow αποτελούν ένα εξαιρετικά ελκυστικό βασιλικό ζευγάρι, η Siân Phillips έχει μερικές μαγευτικές στιγμές ως ισχυρή μάγισσα, ο Brad Dourif είναι ουσιαστικά χαζός και το καλύτερο από όλα είναι ο Kenneth McMillan, του οποίου το πρόσωπο είναι καλυμμένο με γκροτέσκες αναπτύξεις και που επιπλέει σαν το Blue Meanie ζωντανεύει"

Ο Richard Corliss του Time έδωσε στο Dune μια αρνητική κριτική, δηλώνοντας: "Οι περισσότερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας προσφέρουν απόδραση, διακοπές από την εργασία, αλλά το Dune είναι τόσο δύσκολο όσο μια τελική εξέταση. μεγαλώνει εντυπωσιακά τους ρόλους· τα χαρακτηριστικά του, απαλά και χαλασμένα στην αρχή, αποκτούν μια αντρική αίγλη μόλις αναλάβει την αποστολή του. [...] Οι ηθοποιοί φαίνονται υπνωτισμένοι από το ξόρκι που έχει πλέξει γύρω τους ο Lynch - ειδικά η λαμπερή Francesca Annis, ως μητέρα του Παύλου, που ψιθυρίζει με τον επείγοντα χαρακτήρα της ερωτικής αποκάλυψης. Σε εκείνες τις στιγμές που η Annis εμφανίζεται στην οθόνη, τα Dune βρίσκει το συναισθηματικό κέντρο που διέφυγε στην παρέλαση του ροκοκό ντεκόρ και των αυστηρών ειδικών εφέ_ Να τι μπορούν να επιτύχουν οι ταινίες όταν έχουν καρδιά, αλλά και μυαλό".

Ο μελετητής κινηματογράφου Ρόμπιν Γουντ χαρακτήρισε το Dune "την πιο άσεμνα ομοφοβική ταινία που έχω δει ποτέ" —αναφερόμενος σε μια σκηνή στην οποία ο βαρόνος Χάρκονεν επιτίθεται σεξουαλικά και σκοτώνει έναν νεαρό αιμορραγώντας τον μέχρι θανάτου— κατηγορώντας το ότι "κατάφερε να συνδεθεί με την ομοφυλοφιλία σε μια σκηνή σωματική χυδαία, με ηθική εξαθλίωση, βία … άρρωστηα".[36] Ο Ντένις Άλτμαν ότι η ταινία έδειχνε πώς "οι αναφορές για το AIDS άρχισαν να διεισδύουν στη λαϊκή κουλτούρα" τη δεκαετία του 1980, ρωτώντας: "Ήταν απλώς ατύχημα που στην ταινία Dune ο ομοφυλόφιλος κακός είχε πυώδη έλκη στο πρόσωπό του;"

Ο κριτικός και συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Χάρλαν Έλισον σχολίασε θετικά την ταινία. Στο βιβλίο της κριτικής ταινιών του 1989, Harlan Ellison's Watching, λέει ότι επειδή οι κριτικοί αρνήθηκαν να προβληθούν την τελευταία στιγμή μετά από αρκετές επαναπρογραμματίσεις, έκανε την κινηματογραφική κοινότητα να αισθάνεται νευρική και αρνητική απέναντι στο Dune πριν από την κυκλοφορία του. Ο Έλισον είπε αργότερα, "Ήταν ένα βιβλίο που δεν έπρεπε να γυριστεί. Ήταν ένα σενάριο που δεν θα μπορούσε να γραφτεί. Ήταν μια σκηνοθετική δουλειά που ήταν πέρα από κανέναν... και όμως η ταινία έγινε." Ο Ντάνιελ Σνάιντερ επαίνεσε επίσης στοιχεία της ταινίας σε ένα άρθρο του 2014 που χαρακτήρισε την ταινία "μια βαθιά ελαττωματική δουλειά που απέτυχε ως εμπορική επιχείρηση, αλλά κατάφερε να συλλάβει και να αποστάξει βασικά μέρη μιας επιστήμης τα πιο πυκνά έργα της μυθοπλασίας" Ο Snyder δήλωσε ότι το "σουρεαλιστικό στυλ" του Lynch δημιούργησε "έναν κόσμο που ένιωθε εντελώς ξένος [γεμάτος] παράξενες σεκάνς ονείρων, γεμάτος εικόνες αγέννητων εμβρύων και αστραφτερές ενέργειες και ανησυχητικό τοπίο όπως η βιομηχανική κόλαση του κόσμου του Harkonnen , [κάνοντας] την ταινία στην πραγματικότητα πιο κοντά στον Kubrick (2001: A Space Odyssey) από τον [George] Lucas. Επιδιώκει να βάλει τον θεατή κάπου άγνωστο, ενώ υπαινίσσεται μια μεγαλύτερη, κρυφή ιστορία".

Και 10άδες ακόμη απόψεις, ένθεν και ένθεν…
Colin Greenland (για το περιοδικό Imagine), ο ιστορικός επιστημονικής φαντασίας John Clute κλπ, ενώ λίγες πιο ευνοϊκές κριτικές επαίνεσαν τη νουάρ-μπαρόκ προσέγγιση του Λιντς στην ταινία. Άλλοι το συγκρίνουν με άλλες ταινίες του Lynch που είναι εξίσου απρόσιτες, όπως το Eraserhead, και υποστηρίζουν ότι για να το παρακολουθήσει, ο θεατής πρέπει πρώτα να έχει επίγνωση του σύμπαντος του Dune.
Στο συγκεντρωτικό κριτικών Rotten Tomatoes, το Dune έχει βαθμολογία έγκρισης 36% με βάση 117 κριτικές, με μέση βαθμολογία 5,6/10. Η κριτική συναίνεση του ιστότοπου λέει: "Αυτή η περικομμένη προσαρμογή του αριστουργήματος επιστημονικής φαντασίας του Frank Herbert είναι πολύ στεγνή για να λειτουργήσει ως μεγάλη ψυχαγωγία, αλλά η όρεξη του David Lynch για το σουρεαλιστικό του δίνει λίγο άρωμα."
Ως αποτέλεσμα της κακής εμπορικής και κριτικής υποδοχής του, όλα τα αρχικά σχέδια για τα sequels του Dune ακυρώθηκαν. Ο David Lynch φέρεται να δούλευε στο σενάριο για το Dune Messiah και να προσλήφθηκε για να σκηνοθετήσει και τις δύο προτεινόμενες δεύτερες και τρίτες ταινίες Dune.

Ο Alejandro Jodorowsky, ο οποίος είχε απογοητευτεί νωρίτερα από την κατάρρευση της δικής του προσπάθειας να κινηματογραφήσει το Dune, αργότερα είπε ότι απογοητεύτηκε και ζήλεψε όταν έμαθε ότι ο Lynch έκανε το Dune, καθώς πίστευε πως ο Lynch ήταν ο μόνος σκηνοθέτης που μπορούσε να αποδώσει δικαιοσύνη στο μυθιστόρημα. Στην αρχή, ο Jodorowsky αρνήθηκε να δει την ταινία του Lynch, αλλά καθώς η ταινία εξελίσσονταν, ο Jodorowsky λέει ότι έγινε πολύ χαρούμενος, βλέποντας ότι ήταν μια "αποτυχία", αλλά ότι αυτό ήταν σίγουρα το λάθος των παραγωγών και όχι του Lynch.

Διακρίσεις: Το Ντουν προτάθηκε για το Όσκαρ Καλύτερου Ήχου (Μπιλ Βάρνεϊ, Στιβ Μάσλοου, Κέβιν Ο'Κόνελ και Νέλσον Στολ), ενώ κέρδισε το 1984 Stinkers Bad Movie Awards για τη χειρότερη ταινία.

Παιχνίδια: Μια σειρά από φιγούρες δράσης Dune από την εταιρεία παιχνιδιών LJN κυκλοφόρησε σε χαμηλές πωλήσεις το 1984. Με στυλ μετά την ταινία του Lynch, η συλλογή περιλαμβάνει φιγούρες των Paul Atreides, Baron Harkonnen, Feyd-Rautha, Glossu Rabban, Stilgar και ενός πολεμιστή Sardaukar, καθώς και Poseable sandworm, πολλά οχήματα, όπλα και ένα σετ τροχών στερεοσκοπίου View-Master. Οι φιγούρες του Gurney και της Lady Jessica που είχαν προεπισκόπηση στον κατάλογο του LJN δεν δημιουργήθηκαν ποτέ. Το 2006, η SOTA Toys παρήγαγε μια φιγούρα δράσης Baron Harkonnen για τη σειρά τους "Now Playing Presents". Τον Οκτώβριο του 2019, η Funko ξεκίνησε μια σειρά POP "Dune Classic"! φιγούρες βινυλίου… Paul με ακίνητη φόρμα Feyd με μπλε ολόσωμη κλπ.

Αρκετά παιχνίδια Dune έχουν μετά την ταινία του Lynch. Η Parker Brothers κυκλοφόρησε το ομώνυμο επιτραπέζιο παιχνίδι το 1984, και ένα συλλεκτικό με κάρτες το 1997 που ακολουθήθηκε από το παιχνίδι ρόλων Dune: Chronicles of the Imperium το 2000. Το πρώτο βιντεοπαιχνίδι Dune με άδεια χρήσης βγήκε το 1992 από την Cryo Interactive/Virgin Interactive, ενώ ο διάδοχός του, το Dune II (1992) της Westwood Studios, πιστώνεται γενικά για τη διάδοση και τον καθορισμό του προτύπου και για το είδος στρατηγικής σε πραγματικό χρόνο των παιχνιδιών PC. Αυτό το παιχνίδι ακολούθησε το Dune 2000 (1998), ένα remake του Dune II από την Intelligent Games/Westwood Studios/Virgin Interactive και σ συνέχειά του είναι το τρισδιάστατο βιντεοπαιχνίδι Emperor: Battle for Dune (2001) από την Intelligent Games/Westwood Studios/Electronic Arts.

Η Marvel Comics δημοσίευσε μια προσαρμογή της ταινίας που γράφτηκε από τον Ralph Macchio και εικονογραφήθηκε από τον Bill Sienkiewicz