“La speculazione edilizia” _ κερδοσκοπία της (αν)οικοδόμησης, το μαχητικό αριστούργημα του Italo Calvino

(Ριζοσπάστης _σήμερα)
Ανείπωτη τραγωδία στην Τουρκία και τη Συρία. Πολλές χιλιάδες οι νεκροί. Όχι μόνο - και κυρίως - από τον σεισμό! Γιατί εν έτει 2023, οι επιστήμες και η τεχνολογία έχουν δώσει τα εργαλεία για να εντοπίζονται με ακρίβεια τα σεισμικά ρήγματα, ποιες περιοχές κινδυνεύουν περισσότερο, πώς πρέπει να χτίζονται τα σπίτια, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, για να μην κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές.
Κι όμως... Μέχρι τώρα, πάνω από 5.000 είναι οι νεκροί και οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για πάνω από 20.000! Ποιος είναι λοιπόν ο ένοχος γι' αυτά τα εγκλήματα;

Για άλλη μια φορά, μετά την καταστροφή, η συζήτηση εστιάζεται στο επίκεντρο, στο εστιακό βάθος, στην ενεργοποίηση των ρηγμάτων και κατά πόσο θα επηρεάσουν τη μία ή την άλλη περιοχή. Σοβαρά θέματα μεν, αλλά για το κύριο ούτε κουβέντα!
Και το κύριο είναι ότι δεν υπάρχει κανένα ολοκληρωμένο σχέδιο αντισεισμικής θωράκισης με κριτήριο την προστασία των λαϊκών στρωμάτων. Γιατί αυτή είναι η βασική αιτία για τους χιλιάδες νεκρούς μετά από έναν σεισμό.

Είναι η πολιτική που αντιμετωπίζει και την αντισεισμική προστασία με όρους «κόστους - οφέλους» για το κεφάλαιο και το κράτος του. Που καθορίζει το επίπεδο προστασίας με βάση τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, τα «δημοσιονομικά περιθώρια», και όχι με γνώμονα τις ανάγκες και την ασφάλεια της λαϊκής οικογένειας.

·      Είναι τραγικό να βλέπεις τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας, σε μια πλειοδοσία δισεκατομμυρίων για ΝΑΤΟικούς εξοπλισμούς, να σκορπάνε τα λεφτά του λαού για F-16 και φρεγάτες, για την ενίσχυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ και της επιχειρησιακής ικανότητας των ΗΠΑ.

·      Να λένε με θράσος ότι το κάνουν για να προστατεύσουν τους λαούς τους, την ίδια στιγμή που τους αφήνουν εκτεθειμένους και απροστάτευτους, άλλοτε στον σεισμό, άλλοτε στον χιονιά και στις πλημμύρες. Με τη δικαιολογία μάλιστα ότι «δεν φτάνουν τα λεφτά» για έργα και σχέδιο κρατικής προστασίας και ότι αυτά υπερβαίνουν τις «αντοχές της οικονομίας».

Το έχουμε ζήσει και στη χώρα μας... Και παρά το γεγονός ότι ακόμα και τώρα, με αφορμή την Τουρκία, γίνεται συζήτηση για το ενδεχόμενο σεισμού και στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι η εξής:

·      Το 75% - 80% των κτιρίων της χώρας έχουν χτιστεί πριν από το 1985, δηλαδή με βάση παλιούς αντισεισμικούς κανονισμούς (ή και καθόλου), αλλά οι κυβερνήσεις διαχρονικά αρνούνται στην πράξη να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα προσεισμικού ελέγχου και ενίσχυσης των κατασκευών αυτών όπου απαιτείται.

·      Το 1999, με αφορμή τον μεγάλο σεισμό με τους 143 νεκρούς, εξαγγέλθηκαν πρωτοβάθμιοι ταχείς οπτικοί έλεγχοι στα πάνω από 85.000 δημόσια και κοινωφελούς χρήσης κτίρια. Μέχρι σήμερα, 24 χρόνια μετά, δεν έχουν ολοκληρωθεί ούτε καν αυτοί! Και, βέβαια, ούτε λόγος και πρόβλεψη για ουσιαστικούς ελέγχους ώστε, για όσα κτίρια προκύψουν ανεπάρκειες, να γίνουν αναλυτική αποτίμηση της σεισμικής τους ικανότητας και σύνταξη μελέτης αποκατάστασης - ενίσχυσης.

·      Το 50% των σχολείων της χώρας είναι χτισμένα πριν από 25 - 30 χρόνια και παραπάνω, χρειάζονται σημαντικές ενισχύσεις και σταδιακά μεταστέγαση σε νέα σχολικά κτίρια. Παρ' όλα αυτά, οι κυβερνήσεις και τα συναρμόδια υπουργεία όχι μόνο δεν έχουν προχωρήσει σε ολοκλήρωση των ελέγχων και στις απαραίτητες παρεμβάσεις, αλλά επιπλέον «πέρασαν» με νόμους την αρμοδιότητα των σχολικών κτιρίων στους δήμους και έκοψαν κονδύλια από τον προϋπολογισμό!

Θα μπορούσε η κατάσταση να είναι σήμερα διαφορετική; Οι προϋποθέσεις υπάρχουν. Ομως το αστικό κράτος και η πολιτική των κυβερνήσεων, απολύτως εχθρικά και επικίνδυνα, αφήνουν απροστάτευτο τον λαό. Γιατί εύκολα μπορούν να δίνουν φοροαπαλλαγές στους εφοπλιστές και επιδοτήσεις στους ομίλους της Ενέργειας, αλλά δεν δίνουν φράγκο για την αντισεισμική, αντιπλημμυρική και αντιπυρική θωράκιση της χώρας.

Είναι μονόδρομος λοιπόν για τους εργαζόμενους να οργανώσουν την πάλη τους για διεκδίκηση της προστασίας της ζωής τους και της ζωής των παιδιών τους. Δεν μπορεί παρά να είναι ένα από τα βασικά κριτήρια που στις κάλπες πρέπει να καθορίσει την επιλογή.
Το δίλημμα είναι: 'Η παίζω τη ζωή του παιδιού μου κορόνα - γράμματα, ή την επομένη των εκλογών είμαι πιο δυνατός και παλεύω για μια καλύτερη ζωή!

Και σ' αυτόν τον αγώνα το ΚΚΕ έχει πάρει θέση. Είναι εκεί τώρα και θα είναι και μετά τις εκλογές.

 

Η οικοδομική κερδοσκοπία στην Ιταλία γνώρισε τη μέγιστη περίοδο επέκτασής της σε αντιστοιχία με την οικονομική άνθηση, όπως μας λέει ο συγγραφέας. Μια ιστορία από τα παλιά, που μέσα από δυσδιάκριτα “παράνομα” πολιτικο_μαφιόζικα κυκλώματα, άλλαξε σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά μεγαλουπόλεων και χωριών στη γειτονική Ιταλία.

Ο Italo Calvino έγραψε το σύντομο μυθιστόρημά του το 1961 με την ιστορία του Quinto Anfossi στη Λιγουρία τη 10ετία του 1950: μια Λιγουρία που δεν περιγράφεται ποτέ ρητά, δεν κατονομάζεται –όχι τυχαία γιατί αφορά, όλες τις περιοχές και κάθε γωνιά της ξεχωριστά και που επιβιώνει ακόμη στη χώρα. Από την κατακραυγή της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου μέχρι τους ιδιοκτήτες των κτιρίων της Ρώμης σήμερα, η Ιταλία –ως αστικό κράτος (βλ Μαρξ αστική γαιοπρόσοδος - οικονομική αντίληψη του χώρου στις καπιταλιστικές κοινωνίες όπου δεν αποτελεί μια αυθύπαρκτη και αντικειμενική οντότητα αλλά ευκαιρία για αξιοποίηση των χαρακτηριστικών του για οικονομικό όφελος της άρχουσας τάξης) είναι χώρα κερδοσκοπίας.

Κάποιοι που την καταδικάζουν, εκείνα τα χρόνια, θάβονταν “συμβολικά” –συνήθως ζωντανοί στα μπετά θεμελίωσης των μεγάλων κατασκευαστικών ομίλων.

Με αιχμηρή πένα

Η πόλη Rapallo της Λιγουρίας έχει γίνει γνωστή στην ιστορία για τον προαναφερθέντα όρο. Λέξη που μπήκε στο λεξικό της εποχής, γιατί αυτό που γινόταν στην πόλη της Ριβιέρα, λίγα χιλιόμετρα από το Πορτοφίνο, μαρτυρούσε περισσότερο από κάθε άλλη το φαινόμενο που περιγράφει ο Καλβίνο στο μυθιστόρημά του. Ένα μυθιστόρημα που βάζει τον πρωταγωνιστή Quinto μπροστά στην αναπόφευκτη μοίρα των επιχειρηματιών την εποχή της άνθησης: έχοντας εγκαταλείψει την ηθική και την πνευματική δέσμευση, ο Quinto ξεκινά μια συνεργασία με έναν ντόπιο οικοδόμο, μπαίνοντας στη δίνη των αδειών και των αμνηστιών που κατέστρεφαν καθημερινά το πατριμόνιο και την καθημερινή ζωή της Λιγουρίας. Μια εικασία που πληρώνεται ακριβά και σήμερα, όταν η θάλασσα, ο ουρανό ή το νερό προσπαθούν να πάρει πίσω τη γη που έχει αφαιρέσει το ανθρώπινο μπετόν. Μια μερική, αλλά πολύ σημαντική, εξήγηση του γιατί η Λιγουρία και όλη η βόρεια Ιταλία πληρώνει σήμερα τόσο υψηλό τίμημα για τα προβλήματα που σχετίζονται με τα καιρικά φαινόμενα (ο απόηχος αυτής της μάστιγας φτάνει μέχρι και την πλημμυρισμένη Βενετία).

Χτίζοντας κερδοσκοπικά

Χιλιάδες –εκατοντάδες χιλιάδες τα στρέμματα πρασίνου που χάθηκαν και χάνονται, οργανωμένα -μέσα από τις λεγόμενες “αναπλάσεις” και “παράνομα”.
Στοιχεία που χαράζουν σε μεγάλο βαθμό τη γραμμή της συνέχειας, όσον αφορά την οικοδομική κερδοσκοπία: Ένα κράτος που είχε ιστορικούς νόμους, όπως οι “αμνηστίες” (Νομιμοποίηση αυθαίρετων κατασκευών) Μπερλουσκόνι (Berlusconi-Radice το '94  & Berlusconi-Lunardi το 2003) αλλά και του “αριστερού” Ματέο Σαλβίνι το 2019.
Μην πάμε όμως μακριά: διαχρονικά όλες οι δικές μας κυβερνήσεις έπραξαν ακριβώς το ίδιο

Η πιο τραγική κατάσταση όμως είναι –ίσως στη πρωτεύουσα Ρώμη την πόλη που “έφαγε” τον περισσότερο χώρο (στοιχεία Ispra 2018), καταπίνοντας σε μπετόν, κυριολεκτικά “άπειρα” εκτάρια γης εκ των οποίων 76% πράσινο. Η ίδια Ρώμη που ιστορικά συνυπάρχει με τρεις φιγούρες εξουσίας: Δήμο, Δημόσιο και ιδιοκτήτες κτιρίων, μια εικόνα διάσημη, σχεδόν φολκλορική. Αν συγκρίνουμε έναν χάρτη της Ρώμης σήμερα (αυτό που λέμε γενικό πολεοδομικό με αυτόν που είχε προβλεφθεί από το γενικό σχέδιο του 2008 (σαράντα χρόνια μετά το προηγούμενο), υπάρχουν ελάχιστα που ταιριάζουν. Αντίθετα, υπάρχουν χιλιάδες φάκελοι με αλλαγές, παραλλαγές, προσαρμογές, σε έναν σχεδιασμό που κατάντησε απλά εισπρακτικός.

Ωστόσο, ο Claudio Cianca, ένας βουλευτής και αντιφασίστας παρτιζάνος που, στη μεταπολεμική περίοδο, προσπάθησε να αντιμετωπίσει την παράνομη δραστηριότητα στην χιλιόχρονη πόλη, το γνώριζε επίσης: το 1956, για παράδειγμα, πολέμησε για να σταματήσει ένα γενικό γιουρούσι (μεταξύ άλλων την κατασκευή του Hilton στην περιοχή Monte Mario).

Ο Ίταλο Καλβίνο στην “κερδοσκοπία των Εργολάβων” αντί για όνομα της πόλης που περιγράφει βάζει τρία αστέρια (***), αλλά στη γαλλική έκδοσή του τα αντικαθιστά με το πραγματικό όνομα «Σαν Ρέμο».

Λίγα χρόνια μετά – 1963 ο Φραντσέσκο Ρόζι γυρίζει, με το βλέμμα στραμμένο στον Καλβίνο το “Le mani sulla città”, Χέρια πάνω από την Πόλη _ασπρόμαυρο με τον Ροντ Στάιγκερ στο ρόλο του εργολάβου Εντοάρντο Νότολα, Σάλβο Ραντόνε και Γκουίντο Αλμπέρτι – Τιμήθηκε με το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ της Βενετίας.

Πρόκειται για ταινία πολιτικής στράτευσης όπου η λέξη “πολιτική” εννοείται και ως σχέση με το καπιταλιστικό ιδεώδες της πόλης_polis και τα δήθεν δικαιώματα του πολίτη, καταγγελία-καταπέλτης της κερδοσκοπίας στη γη (Ιταλία της 10 του 1960 με παραδείγματα από τη Νάπολη, τόπο καταγωγής του Ρόζι).
Δεν είναι τυχαίο πως το όνομα της πόλης ακούγεται μόνο μια δυο φορές προς τη μέση της ταινίας _όχι τυχαία αλλά για να οδηγήσει τον θεατή σε ένα αυτοπροσδιορισμό, αφού τα τάτσι-μίτσι-κότσι, κεφαλαίου, πολιτικών, οργανωμένου εγκλήματος, αστικών θεσμών και “αθώου” είναι κοινός τόπος.
α (Ιταλικά: Le mani sulla città) είναι μια δραματική πολιτική ταινία Ιταλικής παραγωγής του 1963 σε σκηνοθεσία Φρανσίσκο Ρόσι και σενάριο των Φρανσίσκο Ρόσι, Ραφαέλε Λα Κάπρια και Έντσο Φορσέλλα. Πρωταγωνιστούν οι Ροντ Στάιγκερ.

Νάπολη. Στις αρχές 10ετίας 1960 σε μια υποβαθμισμένη γειτονιά της καταρρέει μια παλιά πολυκατοικία, λόγω των εργασιών στο γειτονικό εργοτάξιο, με αποτέλεσμα νεκρούς και τραυματίες. Υπεύθυνος αυτής της καταστροφής θεωρείται ο εργολάβος Εντοάρντο Νοτόλα, δημοτικός σύμβουλος της δεξιάς που διοικεί την πόλη. Αρχίζουν οι δικαστικές έρευνες στις οποίες εμπλέκεται άμεσα, για να διαπιστωθούν οι αιτίες και να αποδοθούν οι ευθύνες, όμως τα έγγραφα και οι τυπικές διαδικασίες που τον αφορούν αποδεικνύονται όλα σύννομα και τελικά κανείς δεν διώκεται. Καθώς το όνομα του εργολάβου έχει «λερωθεί», το κόμμα στο οποίο ανήκει, τον αποσύρει από τη λίστα των επερχόμενων εκλογών. Όμως ο Νοτόλα αποδεικνύεται ότι είναι ένας ακόμη αστός αδίστακτος επιχειρηματίας που δεν θέλει να χάσει την εξουσία και τα προνόμια που του παρέχει η θέση του στο Δήμο και χρησιμοποιεί όσα μέσα διαθέτει, “θεμιτά” και αθέμιτα, για να επανεκλεγεί. Αλλάζοντας πολιτικό κόμμα, μετακινούμενος πολιτικά στο κέντρο, όχι μόνον θα καταφέρει να επανεκλεγεί, αλλά θα παραμείνει και στη θέση εξουσίας που κατείχε… κι όλα καλά!,

Ο Ίταλο Καλβίνο (Italo Calvino‎, 15-Οκτ-1923 | 19- Σεπ-1985) πεζογράφος, δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος και πολλά άλλα είναι ένας από τους σημαντικότερους Ιταλούς λογοτέχνες του 20^ού αιώνα.
Γιος βοτανολόγων, γεννήθηκε στο Santiago de Las Vegas (Σαντιάγο δε Λας Βέγκας στην Κούβα, λίγο έξω από την Αβάνα) αλλά σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε με τους γονείς του στην Ιταλία. Ήταν, Μάριο κι Εβελίνα (Μαμέλι) και αδερφός του Φλοριάνο, σπουδαίου γεωλόγου.

Εγκαταστάθηκαν στο Σαν Ρέμο της ιταλικής Ριβιέρα, για περίπου 20 χρόνια. Συναντήθηκε κι έγινε φίλος, με τον σοσιαλιστή (του PSI –ιταλικού σοσιαλιστικού κόμματος) Σκάλφαρι, μετέπειτα πολιτικό κι ιδρυτή της εφημερίδας La Republica.
Το 1941 μετακομίζει στο Τορίνο αφού πέρασε κάποιο διάστημα και στο Μιλάνο.
Το 1943 μπαίνει στους κομουνιστές παρτιζάνους, στην ταξιαρχία Γαριβάλδι και (μαζί με τον Σκάλφαρι) δημιουργούνε το ΜUL (Πανεπιστημιακό Φιλελεύθερο Κίνημα).

Στη συνέχεια γίνεται μέλος του κομμουνιστικού κόμματος.

Το 1947 αποφοιτά από το Πανεπιστήμιο του Τορίνο και με τον Γιόζεφ Κόνραντ δουλεύουν στην L' Unitá (όργανο του PCI_ΚΚ Ιταλίας). Παράλληλα μπαίνει στον εκδοτικό οίκο Einaudi (Εϊνάουντι) όπου εργάζονται επίσης οι προοδευτικοί λογοτέχνες Νορμπέρτο Μπόμπιο, Νατάλια Γκίνσμπουργκ, Τσέζαρε Παβέζε, Έλιο Βιτορίνι κά. Με τον τελευταίο ιδρύει το εβδομαδιαίο Il Polytecnico, περιοδικό τέχνης, του πανεπιστημίου, αφήνει όμως και τον εκδοτικό για να ασχοληθεί πιο εντατικά με την Unitá και με τη νέα κομμουνιστική εφημερίδα Rinascita (δισεβδομαδιαίο περιοδικό συνέχεια του ομώνυμου του Γκράμσι).
Το 1950 συνεργάζεται ξανά με τον Einaudi κι αναλαμβάνει υπεύθυνος του λογοτεχνικού τμήματος. Επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση.

Το 1952 γράφει, μαζί με τον Τζόρτζιο Μπαζάνι στο μαρξιστικό εβδομαδιαίο περιοδικό Botteghe Oscure.
Το 1957 αφήνει το κομμουνιστικό κόμμα και το γράμμα της παραίτησής του δημοσιεύεται στην Unitá. Επισκέπτεται τις ΗΠΑ όπου παραμένει για 6 μήνες, κυρίως στη Νέα Υόρκη, ύστερα από πρόσκληση του ιδρύματος Φορντ. Εντυπωσιάζεται από τον Νέο Κόσμο.
Ύστερα από λίγα χρόνια παντρεύεται τη Έσθερ Σίνγκερ, που 'χε γνωρίσει στις ΗΠΑ κι ο γάμος γίνεται στην Αβάνα, στη διάρκεια ενός ταξιδιού στην γενέτειρά του όπου συνάντησε και τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Επιστρέφοντας στην Ιταλία συνεργάζεται εκ νέου με τον Einaudi, εκδίδει τα "Κοσμοκωμικά" και δημιουργεί την OULiPo (OUvroir de Litterature Potentielle).

Στον Γαλλικό Μάη του 1968 γνωρίζει κι επηρεάζεται από τον Ρεημόν Κενώ, ενώ έρχεται σε επαφή και με τους Ρολάν Μπαρτ και Κλωντ Λεβί-Στρως. Σχηματίζει επίσης επαφές με αξιοσημείωτες εμπειρίες, στη Σορβόνη κι ενδιαφέρεται για τους κλασικούς, Λουντοβίκο Αριόστο, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Δάντη, Ιγνάτιο Λογιόλα, Θερβάντες, Σαίξπηρ, Συρανό Ντε Μπερζεράκ και Τζιάκομο Λεοπάρντι.
Το 1973 διατηρεί την επαφή με την Ιταλία, γράφοντας νουβέλες για την ιταλική έκδοση του περιοδικού Playboy και για την (δεξιά) εφημερίδα Κοριέρε Ντε Λα Σέρα.
Το 1975 γίνεται επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας και την επόμενη χρονιά κερδίζει το βραβείο για την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία. Επισκέπτεται Ιαπωνία και Μεξικό, καθώς επίσης κι αρκετές αμερικάνικες πόλεις, δίνοντας διαλέξεις. Το 1981 κερδίζει το γαλλικό παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής.

Στις 19 Σεπτέμβρη 1985 πεθαίνει στη Σιένα, στο παλιό νοσοκομείο της Αγίας Μαρίας Σκάλα, σε ηλικία μόλις 62 ετών.

Από τα βιβλία του που κυκλοφορούν στην χώρα μας, ξεχωρίζουμε

·       Il visconte dimezzato (Ο διχασμένος υποκόμης, 1952) ― "ΟΔΥΣΣΕΑΣ"

·       Il barone rampante (Ο αναρριχώμενος βαρώνος, 1957) ―"ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ"

·       Il cavaliere inesistente (Ο ανύπαρκτος ιππότης, 1959) ― "ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ"

·       Gli amori difficili (Οι δύσκολοι έρωτες, 1970, διηγήματα) ― "ΑΣΤΑΡΤΗ"

·       Le citta invisibili (Οι αόρατες πόλεις, 1972) ― "ΟΔΥΣΣΕΑΣ"

·       La giornata di uno scrutatore (Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου), 2012 (επανέκδοση) από τις Εκδόσεις Κριτική

“Φαινόμενο” (;) Bauhaus: μια ταξική θεώρηση
Ο άγνωστος —γνωστός Le Corbusier και η σύγχρονη πόλη

Μαρξ διαφορική γαιοπρόσοδος