Από την "Κιβωτό" στο "Μπαρ το ναυάγιο"

Η Αργυρώ - Νικολέτα Τσάπρα, κόρη γιατρού η γνωστή μας Αρλέτα, γεννήθηκε το 1945 _σαν σήμερα, εν μέσω σαρακοστής. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών ωστόσο η αγάπη της για τη μελωδία και οι καλλιτεχνικές της ανησυχίες σύντομα θα ξεκινούσαν μία λαμπρή πορεία στα μουσικά δρώμενα. Ξεκίνησε τη δισκογραφική της καριέρα τη δεκαετία του 1960, συμμετέχοντας στο λεγόμενο νέο κύμα της ελληνικής μουσικής, διαγράφοντας μια συνεπή πορεία και αφήνοντας δυσαναπλήρωτο ίχνος (και ύφος). Δείτε κάποιες προσωπικές ηχογραφήσεις

Στα πρώτα της δισκογραφικά βήματα συνεργάστηκε με αρκετούς γνωστούς συνθέτες, όπως οι Γιάννης Σπανός, Νότης Μαυρουδής, Νίκος Χουλιαράς, Γιώργος Κοντογιώργος. Στη συνέχεια έγραψε ένα βινύλιο με διασκευές τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι για το θέατρο. Το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου προλαβαίνει τις ηχογραφήσεις της συνεργασίας της με τον Μίκη Θεοδωράκη για το Romancero Gitano, το οποίο τελικά ηχογραφεί μετά την μεταπολίτευση, το 1978.

Πρωτοτραγούδησε στη μπουάτ »Κιβωτός« του Μίνου Αργυράκη.  Ανέλαβε τη μπουάτ «Ταβάνια«, αλλά κυνηγήθηκε από τη χούντα, με αποτέλεσμα να μείνει εκτός τραγουδιού για κάπου τέσσερα χρόνια. Μία πρόσκληση του Ζωρζ Μουστακί για συμμετοχή στις συναυλίες του στο Παρίσι, την επαναφέρει και επιστρέφει ύστερα από καιρό ξανατραγουδώντας, στο θέατρο Bobino. Τραγουδάει σε χώρους όπως το «Καφεθέατρο» στην Αθήνα και το «Λιόγερμα» της Θεσσαλονίκης.

Το 1981 ηχογράφησε τον πρώτο δίσκο με δικό της υλικό _«Ένα Καπέλο με Τραγούδια«. Το 1984 και το 1985 γνώρισε μεγάλη επιτυχία, με τραγούδια που της έγραψαν ο συνθέτης Λάκης Παπαδόπουλος και η στιχουργός Μαριανίνα Κριεζή στους δίσκους «Περίπου» και «Τσάι Γιασεμιού». Το 1986 γιορτάζοντας τα 20 χρόνια της στο τραγούδι, δίνει την πρώτη μεγάλη της συναυλία στο Θέατρο Λυκαβηττού, στην οποία παρευρίσκονται πάνω από 6.000 άτομα.

Τα χρόνια που ακολουθούν εμφανίζεται σε υπαίθριες συναυλίες (θέατρο Ρεματιάς Χαλανδρίου, θέατρο Βράχων, Βεάκειο Δημοτικό Θέατρο, Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας στην Πεντέλη, κ.ά) και στους χώρους «Μετρό» (Γκύζη), θέατρο «Περοκέ» (περίοδος 1987-1988), «Ροντέο» μαζί με τον Νότη Μαυρουδή, κ.ά. Παίρνει μέρος μαζί με τον Νότη Μαυρουδή στη μεγάλη συναυλία που διοργανώνει το υπουργείο πολιτισμού για τους σεισμόπληκτους της Αρμενίας, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.

Το 1991 κυκλοφορεί ο δίσκος της «Άσε τα κρυφά κρυμμένα», που περιέχει τη μεγάλη της επιτυχία «Μπαρ το Ναυάγιο». Κάποιες από τις επιτυχίες της είναι τα: «Μια Φορά Θυμάμαι», «Τα Μικρά Παιδιά», «Το Λέει Και Το Τραγούδι», «Ο Λύκος», «Το Τραγούδι Της Δραχμής», «Καφενείο», «Σερενάτα», «Έρχεται Κρύο», «Τσάι Γιασεμιού», «Τα Ήσυχα Βράδυα», «Batida de Coco», «Μπαρ το Ναυάγιο», «Λεωφορείο το 2».

Το 1997 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Από πού πάνε για την Άνοιξη» με κείμενα, στίχους, σχέδια και ζωγραφιές όλα δικά της ,από τις Εκδόσεις «Καστανιώτη» και το 2009, κυκλοφορεί τον διπλό δίσκο «Και πάλι χαίρετε!».
Φλεβάρη 2008, λίγο πριν την προγραμματισμένη της συναυλία στο Βόλο, λιποθύμησε, καθώς υπέστη εγκεφαλική αιμορραγία. Υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση στο νοσοκομείο του Βόλου και οι γιατροί χαρακτήρισαν την κατάστασή της «σοβαρή». Παρέμεινε στην εντατική σε καταστολή και σταθερή αλλά κρίσιμη κατάσταση, ωστόσο κατάφερε να αναρρώσει.

Μετά από πολύμηνη νοσηλεία στην εντατική του νοσοκομείου «Αγία Όλγα», έχοντας υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο παράλληλα με έμφραγμα, έφυγε από τη ζωή στις 8 Αυγούστου 2017 σε ηλικία 72 ετών.

Επιλεγμένη Δισκογραφία

• 1966   Τραγουδά Η Αρλέτα _Lyra 3223 LP _Ο πρώτος δίσκος της με 12 τραγούδια. Λογοκρίθηκε από τη χούντα και αφαιρέθηκαν τα Λιβάδι και Κάποιες Νύχτες για να αντικατασταθούν με δύο άλλα.
• 1967   Αρλέτα 2 _Lyra 3234 LP-CD _Τα 3 από τα 12 τραγούδια έχουν δική της μουσική και στίχους. Εδώ υπάρχουν Τα Μικρά Παιδιά, το πρώτο τραγούδι που έγραψε.
• 1968   Στο Ρυθμό Του Αγέρα _Lyra 3239 LP-CD _Σε 6 τραγούδια μουσική και στίχοι δικά της, ενορχήστρωση Γιώργος Κοντογιώργος.
• 1968   Ανθολογία Β' _Lyra 3559 LP-CD, 12 ποιήματα μελοποιημένα από τον Γιάννη Σπανό. Τραγουδούν οι Πόπη Αστεριάδη, Μιχάλης Βιολάρης, Αλέκα Μαβίλη, Γιάννης Πουλόπουλος, Καίτη Χωματά και η Αρλέτα στα Άφκιαστο Κι Αστόλιστο του Κωστή Παλαμά και Ο Γιάννης Κι Η Μαριώ του Βασίλη Ρώτα.
• 1969   Το Νέο Κύμα Τραγουδά Χατζιδάκι _Lyra 3022 LP-CD _12 τραγούδια του Μάνου σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Ιάκωβου Καμπανέλλη και του συνθέτη. Τραγουδούν: Πόπη Αστεριάδη, Γιώργος Ζωγράφος, Γιώργος Μούτσιος, Γιώργος Ρωμανός, Καίτη Χωματά και η Αρλέτα στα Νάνι Το Γαρύφαλλό Μου και Ήταν Καμάρι Της Αυγής.
• 1969   12+1 Τραγούδια Του Μάνου Χατζιδάκι Με Την Αρλέτα _Lyra 3247 & 3737 LP _Δεύτερες εκτελέσεις, ενορχήστρωση του Γιώργος Κοντογιώργος.
• 1970   Ερωφίλη _Lyra 3508 LP _Το ποίημα του Γεωργίου Χορτάτση, μελοποιημένο από τον Νίκο Μαμαγκάκη. Τραγουδούν οι Καίτη Χωματά, Γιάννης Πουλόπουλος, Αρλέτα, Γιάννης Θωμόπουλος. Απαγγέλλει ο Μάνος Κατράκης.
• 1970   Έξη Μέρες _Lyra 3571 LP _Μουσική και τραγούδι από την Αρλέτα. Οι στίχοι της Παυλίνας Παμπούδη και σε 2 της Αρλέτας.
• 1974   sc: Τα Ωραιότερα Τραγούδια Της Αρλέτας _Lyra 3270 LP, 068 CD _Συλλογή.
• 1975   Τρίτη Ανθολογία _Lyra 3721 LP-CD _12 ποιήματα μελοποιημένα από τον Γιάννη Σπανό. Τραγουδά η Αρλέτα και ο Κώστας Καράλης.
• 1976   Ταξιδεύοντας _Lyra 3722 LP-CD _          Η Αρλέτα σε 12 τραγούδια με μουσική των Ανέστη Τριανταφύλλου (8), Α. Σπύρου (3) που είναι το ψευδώνυμο του Σπύρου Αργύρη, και Στέφανου Χρυσοστομίδη (1). Οι στίχοι της Α. Τσάπρα (9) _Αρλέτα.
• 1977   Παιδί Της Γης _Lyra 3727 LP _Μουσική του Νότη Μαυρουδή με στίχους του Μάνου Χατζιδάκι. Τραγουδά η Αρλέτα, ο Ηλίας Λιούγκος και ο Μάνος Χατζιδάκις.
• 1978   Romancero Gitano _Lyra 3730 LP _Η Αρλέτα σε 7 ποιήματα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα _ ελληνική απόδοση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Και 4 ακόμη τραγούδια του Μίκη. Στις κιθάρες η Αρλέτα και ο Βασίλης Ρακόπουλος.
• 1981   Τα Ωραιότερα Τραγούδια Της Αρλέτας Νο 2 _Lyra 3338 LP _Συλλογή τραγουδιών της.
• 1981   Ένα Καπέλο Με Τραγούδια _Lyra 3754 LP _Στίχοι, μουσική, ερμηνεία της Αρλέτας. Από τον δίσκο αυτό και στο εξής η Αρλέτα επιμελείται της παραγωγής των δίσκων της.
• 1984   Περίπου _Lyra 3383 LP-CD _μουσική του Λάκη Παπαδόπουλου, στίχοι των Κυριάκου Ντούμου (3), Μαριανίνας Κριεζή (3), 2 ποιήματα του Νίκου Καββαδία κ.ά.
• 1985   Τσάι Γιασεμιού _CBS 26826 LP-CD _Μουσική και ενορχήστρωση Λάκη Παπαδόπουλου. Στίχοι Μαριανίνας Κριεζή.
• 1986   Αναφορές Και Σχήματα _CBS 450301 LP           _Η Αρλέτα συμμετέχει μαζί με τους Αλμπένα, Γιώργο Γερολυμάτο, Χρήστο Γιαννόπουλο, Γιάννη Γκουδούλα, Ανθή Δάνα, Θέμη Δημητρακόπουλο, Κώστα Καράλη, Γιάννη Κωνσταντά, Χρήστο Παπαθεοδώρου και Σελίνα σε δίσκο με τραγούδια βραβευμένα σε διαγωνισμό σύνθεσης και στίχου.
• 1987   Ζητάτε Να Σας Πω _          CBS 450917 LP-CD _          Η Αρλέτα με την κιθάρα της, σε ελαφρά ελληνικά τραγούδια των Αττίκ, Μιχάλη Σουγιούλ, Κώστα Γιαννίδη, Μίμη Κατριβάνου κ.ά. κυρίως από τις 10ετίες 1930_1940. Η ενορχήστρωση του κουσρτέτου εγχόρδων ανήκει στον Κώστα Γανωσέλη.
• 1988   Δέκα Και Μία Νύχτες _CBS 461104 LP-CD _Ζωντανή ηχογράφηση συναυλίας της στο θέατρο Περοκέ. Διπλός δίσκος.
• 1989   Κάπου Ανατολικοδυτικά _Lyra 4511 LP _         Μουσική και τραγούδια του Νότη Μαυρουδή από το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Τραγουδούν Ελευθερία Αρβανιτάκη, Ελένη Βιτάλη, Μανώλης Λιδάκης, Πέτρος Πανδής, Μαρία Φαραντούρη. Η Αρλέτα στο Τραγούδι Της Τρελής Χοσέφα γραμμένο για το θεατρικό έργο Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα.
• 1989   Δεν Έχω Ιδέα _CBS 465366 LP-CD _Τραγούδια του Σταμάτη Κραουνάκη και της Λίνας Νικολακοπούλου. Τραγουδούν ο Κώστας Μακεδόνας, ο Σταμάτης Κραουνάκης, η Λίνα Νικολακοπούλου, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, η Βίκυ Μοσχολιού, η Ελένη Οικονομίδου και η Αρλέτα (το Τι Τα Θες).
• 1989   Εκτός Έδρας _CBS 466287 LP-CD #Στίχοι και ερμηνεία Αρλέτας. Μουσική Σοφίας Βόσσου και Αρλέτας.
• 1989   Η Παρεούλα _Minos 822 LP _Παιδικά τραγούδια με μουσική του Χρύσανθου Μουζακίτη και στίχους του Θεόφιλου Βερύκιου. Τραγουδούν Αρλέτα, Θέμης Ανδρεάδης, Σάκης Μπουλάς και Βασίλης Παπακωνσταντίνου.
• 1990   Ούτε Που Ρώτησα _CBS 466111 LP-CD _Δίσκος του Μανώλη Λιδάκη. Η Αρλέτα έγραψε τη μουσική και τραγουδά μαζί του στη Χρυσαυγή. Επίσης γράφει στίχους στο Λαϊκό Βαλσάκι.
• 1990   Τα 28 Μου Χρόνια _CBS 466905 LP-CD _Μουσική και ερμηνεία Σοφίας Βόσσου. Η Αρλέτα γράφει στίχους στα Αν Είναι Να Κολαστώ και Το Κόκκινο Πουκάμισο.
• 1990   Ίσως Φταίνε Τα Φεγγάρια _Ακτή 467412 LP-CD _μουσική Νότη Μαυρουδή. Η Αρλέτα τραγουδά τα Της Ζωής Τα Σινεμά, Αυτό Τ' Αγόρι, Εμπιστευτικόν και Ένοχη Σιωπή. Επίσης τραγουδούν Ελένη Βιτάλη, Τάνια Τσανακλίδου και Μανώλης Μητσιάς.
• 1991   Άσε Τα Κρυφά Κρυμμένα _Columbia 469465 LP-CD _Μουσική, στίχοι, ερμηνεία της Αρλέτας και στα 11 τραγούδια. Μαζί της ο Λάκης Παπαδόπουλος στο Εγώ Κι Εσύ και ο Πάνος Κατσιμίχας στο Μια Εκδρομή.
• 1991   Μεγάλες Επιτυχίες _Lyra 0068 CD _Συλλογή 18 τραγουδιών της.
• 1991   Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις _Minos _Ελένη Καραΐνδρου
• 1992   Γυάλινος Δρομέας _Polydor 513210 LP-CD _Ο Πέτρος Γαϊτάνος, στον δεύτερο δίσκο του, τραγουδά Με Σημάδεψες σε μουσική και στίχους Αρλέτας.
• 1992   Το Τραγούδι Γυμνό           Fidelity 512242 2LP-CD _Δίσκος με ηχογραφήσεις 15 τραγουδιστών, με αφορμή τις εκπομπές του Κώστα Κωτούλα στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθήνα 9.84. Η Αρλέτα στα Νύχτες Μαγικές Κι Ονειρεμένες και Είμαι Ερωτευμένος Με Τα Μάτια Σου.
• 1992   Τσάι Γιασεμιού / Ζητάτε Να Σας Πω _Columbia 472429 CD _Τα 2 LP σε 1 CD.
• 1993   Ξημέρωμα 1ης Ιανουαρίου 2000 μ.Χ. _Portrait 473888 LP-CD #11 τραγούδια σε μουσική του Χρήστου Νικολόπουλου. Τραγουδούν Μιχάλης Δημητριάδης, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Μανώλης Λιδάκης, και η Αρλέτα ντουέτο με τον συνθέτη στην Α.Ε. Η Αμαρτία.
• 1993   Μετά Τιμής _Portrait 475789 LP-CD _Η Αρλέτα σε επανεκτελέσεις 11 παλιών και νεότερων τραγουδιών. Ο Μιχάλης Δημητριάδης μαζί της στα Κάνε Κουράγιο Καρδιά Μου και Χειμωνιάτικη Βροχή. Οι Ρεμπέτες του Γέρακα (Βασίλης Τσαντής, Νίκος Γενιάς & Κώστας Λαμπέας) στα Ντουνιά Ανακριτή και Να Πεθάνεις.
• 1994   Ο Παράξενος Ερωμένος _Portrait 476530 LP-CD _8 τραγούδια με μουσική του Σπύρου Ιωαννίδη και στίχους 6 στιχουργών. Με τους Μανώλη Λιδάκη, Γιώργο Δημητριάδη, Σοφία Βόσσου και την Αρλέτα στην Κοκαΐνη.
• 1994   Της Αγάπης Μαχαιριά _Ακτή 478348 LP-CD _Δίσκος των Χάρη & Πάνου Κατσιμίχα. Αρλέτα και Λάκης Παπαδόπουλος συμμετέχουν στην Τσατσάρα.
• 1994   Περίπου \ Ταξιδεύοντας _Lyra 0126 CD (επανέκδοση 2 LP σε 1 CD).
• 1995   Santa Fila _Ακτή 480764 LP-CD #Η Αρλέτα συμμετέχει στο Αυλή Ψυχιατρείου και είναι σύμβουλος παραγωγής στον δίσκο της Σάννυ Μπαλτζή και του συγκροτήματός της.
• 1995   Έμπορος Ονείρων _Ακτή 483547 LP-CD _Με 10 τραγούδια, στα 9 η μουσική και στα 6 οι στίχοι της Αρλέτας. Ο Μανώλης Λιδάκης στο Είμαι Καλός Είμαι Κακός, η Ελένη Τσαλιγοπούλου στα Λίμνη Για Να Κολυμπάς και Νύχτα Χαρτορίχτρα.
• 1996   Πασπαρτού - Ανέκδοτα και Αινίγματα Τραγούδια Του Λάκη Παπαδόπουλου _Lyra
• 1996   Ονειροκλέφτης _MBI _Τάσου Ποταμιάνου (Διάφοροι)
• 1997   Service _Κλικ _Δέκα ανέκδοτα τραγούδια + 6 bonus tracks. Σταμάτη Κραουνάκη …Διάφοροι.
• 1999   Η δική μας Αυλή _ΑΡΙΣΤΕΑΣ # Τραγούδι θεατρικού "Η δική μας Αυλή" του Συλλόγου ΑΡΙΣΤΕΑΣ, στίχοι Βαγγέλης Κολώνας μουσική Γιώργος Βορβής
• 2007   Οι Τροβαδούροι Της Καρδιάς Μου _Καμπανάκι/Universal _Άλκης Αλκαίος …Διάφοροι.
• 2009   ΚαιΠάλιΧαίρετε _Legend
• 2010   Demo Lyra ___
• 2018   Η Γιαγιά Μου Μαγειρεύει Όνειρα Τηγανητά _Feelgood Records _μουσική Λάκη Παπαδόπουλου, στίχοι Σάννυ Μπαλτζή. Κυκλοφόρησε μετά θάνατον.

σσ. Σε κάθε δίσκο έχουμε τον κωδικό έκδοσης για κάθε χρήση _δείτε εδώ

 Εικονογράφηση

• Μπέρτολτ Μπρεχτ «Ο Μπαρμπα-Έντε» – Παιδικό βιβλίο της σειράς «Μεγάλοι Συγγραφείς για Παιδιά» (Εκδόσεις Οδυσσέας, 1979)
• Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Όσιπ Μάντελσπαμ, Δανιήλ Κχαρμς «Το Αλογάκι-Φωτιά» – Παιδικό βιβλίο ποίησης της σειράς «Μεγάλοι Συγγραφείς για Παιδιά» (Εκδόσεις Οδυσσέας, 1986)
•  Δείτε εδώ τα πονήματα της Αρλέτας ως στιχουργού

          Αφιέρωμα στην ξεχωριστή,
          υπέροχη Αρλέτα που γεννήθηκε
          σαν σήμερα,
          μέσα από τα λόγια της

4 συνεντεύξεις της (lifo.gr) + ένας αποχαιρετισμός από τον Σταμάτη Κραουνάκη
Εισπράττεις μόνο αυτό που είσαι σε θέση να εισπράξεις. Κι εγώ ποτέ δεν πίστευα ότι είμαι αγαπητή ή ότι με συμπαθούν οι άνθρωποι, εκτός από ελάχιστους. Δεν είχα αυτό το «εγώ είμαι». Το αντίθετο. Έφυγε από τη ζωή πριν από λίγη ώρα στα 72 της χρόνια. Τέλος εποχής! Ημέρα θλίψης για το ελληνικό τραγούδι και δεν είναι σχήμα λόγου...
Αν δεν μπορεί το τραγούδι να σταθεί με ένα όργανο και μια φωνή, δεν νομίζω πως είναι τραγούδι. Είναι άλλο είδος, πολύ ωραίο, πολύ ενδιαφέρον, αλλά ενδεχομένως όχι τραγούδι.

Η τελευταία μας συνέντευξη αναρτήθηκε κατά παραγγελία _''Μπα …ααα…'' μου είπε στο τηλέφωνο η Αρλέτα, ''θέλει από μένα συνέντευξη ο Τσαγκαρουσιάνος; Δε με θεωρεί ξοφλημένη;'' Και ίσως γι' αυτό κιόλας την είχε χαρεί πάρα πολύ την εν λόγω συνέντευξη της στη LIFO. Βρισκόμουν στο Λουξεμβούργο για γυρίσματα, ενάμισι χρόνο πίσω, όταν πάλι μου τηλεφώνησε για να μου δηλώσει την ικανοποίηση της. ''Μα εμείς δεν κάνουμε συνεντεύξεις'' της είχα πει κι εγώ, ''το βιβλίο της ζωής σου σού γράφω αποσπασματικά''. Έτσι, λοιπόν, αποσπασματικά τώρα, στη μνήμη μιας τεράστιας καλλιτέχνιδας, μια πολύ ιδιαίτερης προσωπικότητας και μιας γυναίκας που με τίμησε με τη φιλία της, αποφάσισα αντί μιας αναδημοσίευσης απλής να κάνω ένα κολάζ απ' αυτές τις τέσσερις συνολικά δημόσιες συζητήσεις μας.

Μου φαίνεται αδιανόητο πως φέτος δεν θα γιορτάσουμε πάλι στο σπίτι της τα δεύτερα γενέθλια της μετά το πρώτο εγκεφαλικό που την είχε βρει – αν και γεννημένη τον Μάρτιο του 1943, η Αρλέτα είχε καθιερώσει να εορτάζει με φίλους τη δεύτερη ''γέννηση'' της, την επάνοδο της στη ζωή σαν από θαύμα. Μ' αυτή τη λογική, πέρσι τον Φεβρουάριο η Αρλέτα είχε γίνει...οχτώ ετών! Έτσι, εκεί ήμασταν ακριβώς ένα χρόνο πριν η Ντόρα Μπακοπούλου, ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης, η Φωτεινή Βελεσιώτου, ο Γιώργης Χριστοδούλου, ο Γιώργος Παπαστεφάνου, ο Κώστας Κωτούλας, η Γιώτα Γιάννα, ο Κώστας Φαλελάκης. Γελούσαμε, τραγουδούσαμε, πίναμε... Απίστευτο! Κρατώ ως επίλογο αυτού του τεράστιου προλόγου για ό,τι θα διαβάσετε, την τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τη Μαρίζα Κωχ λίγες μέρες μόλις πριν το κακό τη βρει πάλι. ''Πως θα τη βγάλουμε, Μαρίζα μου; Είμαι με 600 ευρώ το μήνα'' ήταν τα λόγια της, για να εισπράξει την απάντηση της Κωχ: ''Κι εγώ με 660. Πρέπει να πιάσουμε όλες μαζί ένα μεγάλο σπίτι να αλληλοβοηθούμαστε''... ''Ναι, να το κάνουμε, ωραίο ακούγεται'' ξαναείπε η Αρλέτα και βάλανε τα γέλια.

Κι εγώ δεν ξέρω τώρα αν την καθ' όλα δυνατή Αρλέτα την ''γονάτισε'' η κρίση, η ίδια κρίση που στέλνει καθημερινά στο θάνατο δεκάδες συμπολίτες μας, το σίγουρο είναι πάντως πώς δεν έφυγε μόνη: Είχε στο πλάι της όλους τους ανθρώπους που τη γνώρισαν, την αγάπησαν και μοιράστηκαν το ταλέντο της. Στο καλό, γλυκιά μου, δεν θα σε ξεχάσω ποτέ!

Θα ήθελα πάρα πολύ να 'χω σπουδάσει και την επιστήμη της μουσικής, αλλά δεν έτυχε. Κι αυτό πρέπει να γίνει πολύ νωρίς και πολύ σωστά.

— Άχαρο πράγμα η ταμπέλα «Νέο Κύμα», όμως κι εσείς ασχοληθήκατε με διαφορετικά μουσικά ρεύματα μέσα στα χρόνια.

Ό,τι έχω κάνει στη ζωή μου έχει έρθει, έχει συμβεί και τίποτα δεν είχα προσχεδιάσει. Εμένα όλα μου τα εγκλήματα ήταν εγκλήματα πάθους και όχι προμελέτης. Ζω με τη μουσική, με την έννοια ότι προσπαθώ να την ακούω μέσα μου και πολύ περισσότερο όταν ήμουν νεότερη.

— Έχετε πει πως το τραγούδι είναι ο μόνος τρόπος επικοινωνίας σας. Εντούτοις, ζωγραφίζετε. Θεωρείτε τη ζωγραφική μια πιο μοναχική μορφή τέχνης;

Μα είναι ούτως ή άλλως πιο μοναχική. Δεν αναφέρομαι στα εικαστικά γενικότερα, που τώρα τελευταία έχουν μπλεχτεί με το σόου, αλλά στη ζωγραφική, η οποία διαθέτει τη δική της εσωτερική κίνηση. Αυτήν σπούδασα και σ' αυτήν θα καταλήξω, αν επιβιώσω. Είναι η πρώτη μου αγάπη!

— Πώς γράφετε τα τραγούδια σας, βγάζετε νότες;

Θα ήθελα πάρα πολύ να 'χω σπουδάσει και την επιστήμη της μουσικής, αλλά δεν έτυχε. Κι αυτό πρέπει να γίνει πολύ νωρίς και πολύ σωστά.

— Τι γνώμη έχετε για το τραγούδι όπως αποδίδεται ζωντανά στις μέρες μας;

Για μένα η ελληνική μουσική κατά 90% είναι τραγούδι. Προτιμώ έτσι να το ακούω ζωντανά, όταν υπάρχουν βέβαια οι κατάλληλες συνθήκες. Ένα είδος τραγουδιού που μου αρέσει πάρα πολύ είναι το ρεμπέτικο, αλλά σπανίως το ακούω όπως θα το ήθελα. Εννοώ ότι προτιμώ ένα πιο σπάνιο ρεπερτόριο, εφόσον συνήθως ακούμε τα ίδια και τα ίδια και μάλιστα σε εκτελέσεις άχρωμες, άγευστες και άοσμες. Το ρεμπέτικο αποτελεί επίσης διασκέδαση, την οποία εγώ είχα προλάβει ατόφια προς το τέλος της. Εκεί, όπου έβλεπες ανθρώπους να χορεύουν και όχι να πατάν σταφύλια. Ηλικιωμένους σε ζεϊμπέκικα που τάραζαν την ψυχή σου και νεότερους που προσπαθούσαν να μάθουν. Συγγνώμη που το λέω έτσι, αλλά αίσθησή μου είναι ότι σήμερα το λαϊκό τραγούδι αντιμετωπίζεται σαν κάτι μεταξύ μπαλέτου και γυμναστικής χωρίς γυμναστική!

— Ξεκινήσατε στα μέσα του 1960 με μια κιθάρα και τη φωνή σας. Την ίδια περίοδο μεσουρανούσε η Τζόαν Μπαέζ...

Η μπαλάντα ή ένας άνθρωπος με ένα όργανο δεν νομίζω πως ήταν μόνο η Μπαέζ. Αν δεν μπορεί το τραγούδι να σταθεί με ένα όργανο και μια φωνή, δεν νομίζω πως είναι τραγούδι. Είναι άλλο είδος, πολύ ωραίο, πολύ ενδιαφέρον, αλλά ενδεχομένως όχι τραγούδι.

— Όταν τραγουδούσατε το «Είχα ένα αγόρι» για τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα και την «Κυρία Συνταγματάρχου», που λογοκρίθηκε, σκεφτήκατε αργότερα ότι εσείς και η Μπαέζ ουσιαστικά ασκείτε την ίδια τέχνη;

Όχι, σε καμία περίπτωση. Δεν θα τολμούσα να σκεφτώ κάτι τέτοιο. Είχα ακούσει ξένη μουσική, τις αλληγορικές μπαλάντες που αγαπώ ιδιαίτερα, αλλά τότε εξακολουθούσα να βρίσκομαι αλλού. Εμένα η μεγάλη μου αδυναμία ήταν και είναι η μαύρη μουσική. Αν έχω ζηλέψει κάτι, είναι οι φωνές των μαύρων. Δεν παίζονται οι άνθρωποι! Μου έλεγε μια φίλη μου «μα πώς τραγουδούν έτσι αυτοί;» και της απάντησα ότι η ψυχή τους έχει πιάσει πολύ λίπασμα, γι' αυτό φυτρώνουν τόσα πράγματα.

Για μένα η ελληνική μουσική κατά 90% είναι τραγούδι. Προτιμώ έτσι να το ακούω ζωντανά, όταν υπάρχουν βέβαια οι κατάλληλες συνθήκες. Ένα είδος τραγουδιού που μου αρέσει πάρα πολύ είναι το ρεμπέτικο, αλλά σπανίως το ακούω όπως θα το ήθελα.

— Εντούτοις, η δική σας μουσική όλα αυτά τα χρόνια περισσότερα στοιχεία μπαλάντας φέρει παρά του μπλουζ.

Πολλοί λένε ότι αυτά που κάνω μπλουζίζουν, χωρίς να είναι αυτό ακριβώς.

— Βρεθήκατε στην πορεία σας και με μουσικούς οι οποίοι σνόμπαραν την ελληνική μουσική, αμερικανοτραφείς να τους πούμε;

Με πολλούς! Δεν είναι αμερικανοτραφείς, ηλιθιοτραφείς είναι! Τέλος πάντων... Είναι άνθρωποι που δεν κατέχουν και που εντυπωσιάζονται από το αναμφισβήτητα πολύ υψηλό επίπεδο της ξένης μουσικής. Με μια διαφορά: το δικό σου είναι δικό σου, είναι η ψυχή σου, και αν χάσεις την ψυχή σου, δεν πα να ξέρεις τη μουσική του κόσμου όλου!

— Μου θυμίζετε έναν φίλο πριν πολλά χρόνια που λάτρευε τον Τομ Γουέιτς και έκλεινε τ' αυτιά του με τα ρεμπέτικα, κι εμείς του λέγαμε πως ο Τομ Γουέιτς είναι το ρεμπέτικο της Αμερικής.

Όταν ήμουν κι εγώ πολύ νέα, άκουγα λαϊκά κι έβγαζα καντήλες! Η παιδεία μου ήταν μάλλον ευρωπαΐζουσα, ενώ από ελληνική μουσική άκουγα μόνο οπερέτες και δημοτικά. Επίσης, γνώριζα τη βυζαντινή μουσική, εφόσον έψελνα στη χορωδία του σχολείου.

Δεν είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει στο Μπουρνάζι, στο Περιστέρι ή στην Άνω Κωλοπετεινίτσα να μου παρασταίνει ότι τον ενδιαφέρει περισσότερο ο Τομ Γουέιτς και ο Τζίμι Χέντριξ. Ας τους βρει κι ας τους μελετήσει, είναι πολύ σημαντικό, όχι όμως να σνομπάρει τον τόπο του.

— Δεν μπορώ να φανταστώ την πράα αυτή φωνή να ψέλνει!

Ναι, έχω ψάλει όλη τη λειτουργία! Δεν ήταν ακριβώς βυζαντινή, εξευρωπαϊσμένη θα την έλεγα, πάντως ήταν λειτουργία ολόκληρη!

— Τι είναι αυτό που κατά τη γνώμη σας κάνει διαχρονικό έναν ερμηνευτή, ακόμη κι αν έχει πάψει να ηχογραφείται η φωνή του;

Αυτό δεν μπορώ να το προσδιορίσω ακριβώς. Πιστεύω, όταν είναι ο εαυτός του και η αλήθεια του, εξού και βλέπουμε ότι οι πιο πολλοί τραγουδιστές αυτής της κατηγορίας είναι οι λαϊκοί. Αυτοί που μεγάλωσαν μέσα στον συγκεκριμένο χώρο και αυτόν τραγουδούσανε. Όπως έλεγε κι η θείτσα μου, κουκιά ξέρεις, κουκιά μολογάς. Δεν είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει στο Μπουρνάζι, στο Περιστέρι ή στην Άνω Κωλοπετεινίτσα να μου παρασταίνει ότι τον ενδιαφέρει περισσότερο ο Τομ Γουέιτς και ο Τζίμι Χέντριξ. Ας τους βρει κι ας τους μελετήσει, είναι πολύ σημαντικό, όχι όμως να σνομπάρει τον τόπο του.

— Μην το λέτε αυτό, εγώ τα πιο νοσταλγικά μου ροκ ακούσματα τα έχω σε κάτι σπίτια στα Ταμπούρια, όπου μαζευόμασταν πέντε-δέκα μαλλιάδες κι ακούγαμε τα βινύλια των Led Zeppelin.

Ξέρεις πού είναι το πρόβλημα, αγόρι μου; Στην Ελλάδα εκτιμούμε πάρα πολύ τους ξένους καλλιτέχνες και δεχόμαστε αυτά που λένε, αλλά Έλληνας δεν μπορεί να τα πει! Οι Έλληνες μοιάζουν περιχαρακωμένοι σ' ένα φρούριο που έχει τέσσερις τάφρους, το πρώτο είναι τα κέντρα, τα μαγαζιά, το δεύτερο η τουρκοκρατία, το τρίτο η ενετοκρατία και το τέταρτο η βυζαντινή εποχή. Άσε που οι περισσότεροι είναι και άσχετοι, αν ρωτήσεις τον μέσο Έλληνα για τα πράγματα που θα ήξερε και το μικρότερο παιδί, οι γνώσεις του είναι ανύπαρκτες. Τα 4/5 των Αθηναίων δεν έχουν ανέβει στην Ακρόπολη καν! Θα μου πεις, είναι σημαντικό; Ναι, είναι πολύ σημαντικό, θα σου απαντήσω. Για ποιο ξένο ροκ να ξέρουν, όταν αγνοείται ο Σεφέρης; Δεν επιτρέπεται δηλαδή οι αριστεροί, επειδή δεν τον είχαν για δικό τους, να τον αγνοούν. Είναι απαράδεκτο! Και ο Σεφέρης πήρε Νόμπελ πριν από τον Ελύτη, ενώ μόνο τον Ελύτη αναφέρουν. Γιατί άραγε; Τι έχουμε κάνει εμείς γι' αυτούς τους ανθρώπους; Ντροπή που εξάγουμε μόνο τη δολοφονία ενός παιδιού και λέμε κιόλας ότι έφταιγε ο Θεός που το δολοφονήσανε! Για όνομα του Θεού και της Παναγίας! Και να το υποστηρίζει αυτό άνθρωπος ο οποίος έχει ταυτότητα και ψηφίζει με, υποτίθεται, σώας τας φρένας! Ύστερα απ' αυτό τα είδα όλα, δεν έχω να πω τίποτε άλλο. Γι' αυτά γινόμαστε γνωστοί έξω και για έκτροπα που γίνονται στα διάφορα θέρετρα από γελοίους νεαρούς από την Αγγλία, τους οποίους θαυμάζουμε κιόλας! Τι είναι, δηλαδή, η Ελλάδα; Σουβλάκι - συρτάκι - μουνάκι; Πάρε για παράδειγμα και τον κινηματογράφο. Εσείς πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ορισμένες ταινίες με αποδεδειγμένη διαχρονική αξία, που τότε τις κράζαμε και κοντεύανε να μας δείρουνε, σήμερα βλέπονται με πολύ μεγαλύτερη συμπάθεια; Ακούμπησαν τον ελληνικό λαό αυτές οι ταινίες όσο δεν τους είχε ακουμπήσει τίποτε άλλο.

Ο Χατζιδάκις ήταν ένας από τους γοητευτικότερους ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου και τις λίγες φορές που συναντηθήκαμε μου φέρθηκε πολύ καλά.

— Συγγνώμη, αλλά να ξαναδώ ταινία της ΚΛΑΚ ΦΙΛΜ και του Απόστολου Τεγόπουλου, μόνο για την πλάκα μου θα το έκανα σήμερα.

Όχι, εγώ για την πλάκα μου το έκανα τότε. Τώρα τη βλέπω καθαρά κοινωνικά.

— Και την «Οδύσσεια ενός ξεριζωμένου», λόγου χάριν;

Κι αυτήν, χωρίς να έχω προσωπική εμπειρία επί του θέματος. Εκτός αν πούμε ότι θεωρώ τον εαυτό μου μετανάστη, ξεριζωμένο από τα Εξάρχεια, όπου έζησα όλη μου τη ζωή, στην Κυψέλη, όπου βρίσκομαι δυο-τρία χρόνια τώρα. Εξακολουθώ όμως να νιώθω παιδί του κέντρου, έχοντας ζήσει σε όλο το τρίγωνο του θανάτου: Μεταξουργείο, Εξάρχεια, Κυψέλη.

— Έχουν υπάρξει στην πορεία σας άνθρωποι με τους οποίους έχετε τσακωθεί σε σημείο σκοτωμού;

Όχι. Μία φορά στη ζωή μου μόνο έκανα κάτι για έναν συγκεκριμένο λόγο. Κανείς δεν θα το θυμάται, όμως δεν το έχω μετανιώσει καθόλου. Αρχές του '70 τρώγαμε με γνωστούς και μη εξαιρετέους φίλους σε ταβέρνα και ήταν μαζί κι ένας πιτσιρικάς ο οποίος είχε πάρει πορδή του ανέμου κι έβριζε τον Χατζιδάκι, με τον οποίο αργότερα ήρθε πολύ κοντά και του οφείλει και την καριέρα του σχεδόν. Σηκώθηκα, πέταξα το τραπέζι και είπα «εγώ με τσογλάνια δεν τρώω!», όπου έμειναν όλοι κόκαλο. Αυτό είναι από τα πιο έντονα πράγματα που έχω κάνει. Κι άλλες φορές άνοιξα το στόμα μου και είπα πράγματα που δεν λέγονται, αλλά όχι δημόσια.

— Με τον Χατζιδάκι δεν συνεργαστήκατε ποτέ, παρόλο που είχατε την έγκρισή του...

Ούτε ήθελα, τον φοβόμουν. Φοβόμουν μη με περιτυλίξει μ' αυτή την απίστευτη γοητεία του. Ο Χατζιδάκις ήταν ένας από τους γοητευτικότερους ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου και τις λίγες φορές που συναντηθήκαμε μου φέρθηκε πολύ καλά. Είχα πάει το '81 στους Πρώτους Αγώνες Κέρκυρας και δεν είχα ούτε εισιτήριο ούτε τίποτα. Βρέθηκα, λοιπόν, σε μια γωνιά του θεάτρου να παρακολουθώ την πρόβα. Ένας φίλος που ήξερε τον Χατζιδάκι προφανώς του μίλησε, οπότε ακούγεται ξαφνικά μια στεντόρεια φωνή: «Αγλέτα!». Εγώ ήθελα να κρυφτώ κάτω από το κάθισμά μου κι αυτός ήρθε κοντά, μου έδωσε εισιτήρια και πολύ καλή θέση, μαλώνοντάς με που δεν τον ειδοποίησα ότι θα πήγαινα. Θυμάμαι και πρωτύτερα, που είχα κάνει τα «12+1 τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι», μια κάρτα πολύ ωραία που μου είχε στείλει από την Αμερική, την οποία κρατάω ακόμα σαν μία από τις πιο έντονες αναμνήσεις. Ήξερα ότι αν συνεργαζόμουν μαζί του, θα ήταν και το τέλος. Αν τραγουδούσα, δηλαδή, ένα από τα σημαντικότερα έργα του, μετά δεν θα ξανατραγουδούσα. Το εννοώ! Με πείραξε πάρα πολύ τώρα που ο γιος του Χατζιδάκι μου απαγόρευσε να πω δύο κομμάτια από τον λατρεμένο μου «Κύκλο του C.N.S.». Τότε δεν ξέρω αν ήταν απόφαση του Χατζιδάκι ή του Πατσιφά να μην ηχογραφήσω το εν λόγω έργο.

— Μήπως ο Γιώργος Χατζιδάκις σας το απαγόρευσε με τη λογική τού να μη σπάσει ένας αδιαίρετος κύκλος τραγουδιών; Το συνήθιζε αυτό και ο Μάνος.

Αυτά είναι σαχλαμάρες. Δεν συμφωνώ με τον τρόπο που έχει χειριστεί το έργο του θετού του πατέρα, πιστεύω, αντίθετα, ότι του έχει κάνει και κακό. Τα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι είναι για να τραγουδιούνται, όχι για να εξαφανίζονται ή να εμφανίζονται ως πολύ βαρύγδουπα πράγματα. Έχει κάνει έργα επιπέδου λιντ, σαν τον «Κύκλο του C.N.S.» και μερικά άλλα, όμως η πλειονότητα του έργου του είναι τραγούδια και μάλιστα λαϊκά. Του άρεσε - δεν του άρεσε του ίδιου, ο Χατζιδάκις έγραψε για τον κόσμο ή αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο. Και σήμερα δεν τραγουδιέται πολύ ο Χατζιδάκις, κακά τα ψέματα.

— Δεν θα το έλεγα, εδώ μέχρι και η Άντζελα Δημητρίου βγήκε και τραγούδησε «Χάρτινο το φεγγαράκι».

Κι αυτά χαζομάρες είναι. Γιατί, το «Δεν ήταν νησί» δεν το είπε κι η Κλειώ Δενάρδου; Το θέμα δεν είναι εκεί, έχω την άποψη πως το έργο του Χατζιδάκι δεν είναι ακόμη σωστά προβεβλημένο. Εγώ τον Χατζιδάκι τον σεβάστηκα και με σεβάστηκε κι αυτός. Κι ακόμα τον σέβομαι, όπως σέβομαι και τον τελευταίο αλήτη. Δεν χρωστάω τίποτε άλλο στον Χατζιδάκι πέραν πολύ ωραίων τραγουδιών που θα τραγουδάω μια ζωή χωρίς να τα βαριέμαι. Χρωστάω, δηλαδή, μεγάλη ευχαρίστηση, όμως ποτέ δεν με βοήθησε ιδιαίτερα, δεν ανήκα στις παρέες του και δεν τραγούδησα ποτέ σε πρώτη εκτέλεση ούτε μισό τραγούδι του. Ο Χατζιδάκις είχε την ευαισθησία και τη γλύκα ενός Έλληνα που δεν υπάρχει πια, όπως ακριβώς εξαφανίζονται τα σπάνια είδη της πανίδας. Όχι είδος ανθρώπου προς εξαφάνιση, αλλά που έχει ήδη χαθεί.

— Ποια είναι η άποψή σας για την επιδερμικά ερωτική θεματολογία στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι;

Δεν είναι καν ερωτική θεματολογία, αλλά της καψούρας, και μάλιστα της δήθεν καψούρας. Πραγματική καψούρα είναι το «I put a spell on you» ή το «Άνοιξε - άνοιξε, γιατί δεν αντέχω». Χωρίς να το περιορίζουμε στον στίχο, βλέπουμε πως η εποχή μας δεν έχει χρόνο, παρ' ότι έχει πολύ μεγαλύτερη χρονική ελευθερία απ' ό,τι εμείς παλιότερα. Όταν πρωτοανακάλυψα τα μηνύματα στο κινητό, και μόνο σε δύο ανθρώπους που έστελνα, μου έτρωγε τη μισή μέρα. Ναι μεν έχω καλή σχέση με την τεχνολογία, αλλά αν δεν υπάρχει κάτι στο manual, στις οδηγίες, σπανίως ρωτάω. Έτσι, τα έστελνα κι αυτά ποτέ δεν πήγαιναν. Ώσπου ανακάλυψα ότι τα έστελνα σε... σταθερό. Για δύο μήνες είχα πάθει αμόκ, δεν έκανα τίποτε άλλο απ' το να στέλνω μηνύματα. Δε σου κρύβω ότι μ' αρέσει πολύ αυτό το παιχνιδάκι. Είμαι πολύ επιρρεπής γενικά στις παιχνιδομηχανές.

Να μην έχεις λεφτά, το καταλαβαίνω, είναι άσχημο, αλλά να μην έχεις την υγεία σου είναι ακόμη πιο άσχημο.

— Ήταν τόσο ξαφνικό, τελικά, εκείνο το βαρύ εγκεφαλικό; Δεν σου είχε δώσει σημάδια;

Είχα πάθει ένα πιο ελαφρύ, ισχαιμικό, στη Θεσσαλονίκη, δύο χρόνια πριν. Νοσηλεύτηκα και μου έδωσαν αντιπηκτικά. Ως αμελής, όμως, δεν τα πήρα τα φάρμακα και πιθανώς γι' αυτό έζησα όταν έσκασε το δεύτερο, το «καλό». Με τα αντιπηκτικά δεν επρόκειτο να σταματήσει το αίμα και θα πέθαινα. Γενικά, ήταν σαν να είχε συνωμοτήσει το σύμπαν για να μην ψοφήσω. Τόσες συμπτώσεις μαζί... Δεν ξέρω...

— Είσαι επιμελής με τα φάρμακά σου; Δεν είναι αστεία υπόθεση.

Η αλήθεια είναι πως δεν είμαι ιδιαίτερα επιμελής. Αυτό που προσπαθώ, χωρίς να είναι εύκολο στην ηλικία μου, είναι να αδυνατίσω. Έχω χάσει μερικά κιλά, όχι με δίαιτα, αλλά με ειδική διατροφή από διατροφολόγο. Η ακινησία μού έχει κάνει κακό, γιατί μες στο σπίτι πραγματικά κινούμαι ελάχιστα. Ευτυχώς, πέρυσι το καλοκαίρι η Νένα Βενετσάνου μου παραχώρησε το εξοχικό της στο Πόρτο Ράφτη και έκανα 70 μπάνια. Δεν ξέρεις πόσο καλό μου έκαναν! Τα φάρμακα, πάντως, ποτέ δεν τα ήθελα και τώρα προσπαθώ να παίρνω τα πιο απαραίτητα.

— Από την εμπειρία σου, τι θα έλεγες σε κάποιον ομοιοπαθή σου;

Δύο πράγματα, σαν ευχή: να έχει έναν άνθρωπο δίπλα του, όπως είχα εγώ μια φίλη-κερί αναμμένο, που λένε και στο χωριό μου, και άλλον έναν για να τρέχει στα νοσοκομεία και να μπορεί να φωνάζει δυνατά. Να μην έχεις λεφτά, το καταλαβαίνω, είναι άσχημο, αλλά να μην έχεις την υγεία σου είναι ακόμη πιο άσχημο. Να ξέρετε, πάντως, το νοσοκομείο είναι μεγάλο σχολείο.

Τι pop icon μου λες; Εδώ δεν μπορώ να κουνηθώ και βγαίνω σαν γριά γκιόσα με το μπαστούνι στη σκηνή. Τα παιδιά γουστάρουν αυτούς που τρέχουν και χορεύουν, κι εγώ δεν μπορώ να περπατήσω, όχι να χορέψω...

— Εισέπραξες, όμως, και πολλή αγάπη μετά το αίσιο τέλος της περιπέτειας.

Να σου πω κάτι, αγάπη μου; Εισπράττεις μόνο αυτό που είσαι σε θέση να εισπράξεις. Κι εγώ ποτέ δεν πίστευα ότι είμαι αγαπητή ή ότι με συμπαθούν οι άνθρωποι, εκτός από ελάχιστους. Δεν είχα αυτό το «εγώ είμαι». Το αντίθετο. Μπορεί και να μην είναι πολύ καλό αυτό, εκείνο τον καιρό όμως εισέπραξα την αγάπη του κόσμου όσο ποτέ άλλοτε. Το βλέπω ακόμη και σήμερα, τις λίγες φορές που παίζω κάπου. Ειλικρινά, δεν μπορώ να το καταλάβω, διότι ποτέ δεν τους φέρθηκα καλά.

— Δεν έκανες τη χαριτωμένη, που λέει ο λόγος;

Μα δεν θα μπορούσα, γιατί δεν ήμουν ποτέ χαριτωμένη. Μάλλον αμπλαούμπλας ήμουν σε όλη μου τη ζωή. Δεν τους έλεγα πράγματα που ήθελαν, πάντα έλεγα αυτά που εγώ ήθελα. Επίσης, ένα άλλο: στα πενήντα πατημένα χρόνια που τραγουδάω, δεν κατάφερα ποτέ να κάνω μια γιορτή. Όποτε το επιχειρούσα, έπεφτα και σ' έναν απατεώνα. Πιθανώς να μην αξιωθώ να γιορτάσω ούτε τα εκατό μου χρόνια (γέλια).

— Δίνεις συχνά συνεντεύξεις τελευταία. Σε ευχαριστεί αυτό;

Όχι, δεν δίνω πια. Και τώρα δεν ξέρω αν λέμε τίποτα καινούργιο. Εγώ λέω ένα πράγμα: έπρεπε να πεθάνω για να με ξανανακαλύψουν. Δεν κάνω πλάκα. Δεν με θεωρώ επισήμως τραγουδίστρια, αφού δεν επιδίωξα ποτέ κασέ, εξώφυλλα, συνεντεύξεις και να γυρνάω την Ελλάδα κάθε χρόνο. Επομένως με εντυπωσιάζει σήμερα το ότι στα live μου 50%-70% του κοινού μου είναι πολύ νέα παιδιά, πιτσιρίκια.

— Εξηγείται! Είσαι ένα pop icon και μόνο για το «Μπαρ το Ναυάγιο» και το «Batida de Coco».

Ξέρεις ποιο είναι το πιο δημοφιλές κομμάτι μου στο YouTube; Ο «Λύκος», που γράφτηκε το '81. Το «Μπαρ το Ναυάγιο» είναι σε καθαρό ηπειρώτικο ύφος. Πολλά τραγούδια μου είναι σαν να γράφτηκαν χθες. Αλλά τι pop icon μου λες; Εδώ δεν μπορώ να κουνηθώ και βγαίνω σαν γριά γκιόσα με το μπαστούνι στη σκηνή. Τα παιδιά γουστάρουν αυτούς που τρέχουν και χορεύουν, κι εγώ δεν μπορώ να περπατήσω, όχι να χορέψω...

— Ενώ έχεις πει πως δεν πολυβγαίνεις πια, εγώ δεν εισπράττω μοναξιά από σένα. Μπορεί να έχω και λάθος...

Δεν εισπράττεις, γιατί τα έχω βρει πολύ καλά με τον εαυτό μου κι έχω και φίλους δίπλα μου. Ζω καθημερινά με τη μοναξιά μου, αλλά δεν το λέω, γιατί ακριβώς νιώθω μοναξιά. Από την άλλη, ζω με τις μουσικές μου, τα βιβλία μου, τα σκίτσα μου και φυσικά τις κιθάρες μου, οχτώ τον αριθμό!

— Λέω να κλείσουμε με τα μελλοντικά σου σχέδια...

Νωρίς είναι ακόμη για να το πω, αλλά θέλουμε να κάνουμε έναν δίσκο με τον Λάκη σε στίχους της Sunny Μπαλτζή. Θα ακολουθήσει ακόμη ένας δικός μου δίσκος και μετά τέρμα. Θα βάλω την τελεία.

— Θα μπορέσεις, λες, να το κάνεις;

Ω, ναι! Να ξέρεις πως ό,τι έχω κάνει, το έκανα γιατί χρώσταγα στον κόσμο και σ' εμένα.

— Εύχομαι να είσαι γερή και δυνατή, ώστε να πραγματοποιήσεις τα σχέδιά σου.

Πολύ σ' ευχαριστώ.

Εν θερμώ αποχαιρετισμός στην Αρλέτα,
από τον Σταμάτη Κραουνάκη

Με κοίταζε πάντα καχύποπτα. Σα να μου έλεγε «δεν είσαι με τα καλά σου παιδάκι μου». Μ' αγάπησε και την αγάπησα και περπατήσαμε μαζί. Είπε το «Τι τα Θες», το «Ανατολικά της Εδέμ», το «Πάτωμα». Τα διάλεγε μονάχη της. Στη Θεσσαλονίκη, τη φιλοξενούσα στην Καλαμαριά το '90, όταν έγραφα τη «Μήδεια». Ξύπναγα νωρίς εγώ και έγραφα, πάφα πούφα οι καπνοί, ερχόταν λίγο πιο μετά, αργά, σαν γάτα νυσταγμένη, και μου 'λεγε μυρίζοντας το χώρο πονηρά: «Πάλι μας επισκέφθηκε ο Ευριπίδης;». Μου 'κανε λίγο μούτρα που δεν τη φώναξα να πει «του Έρωτα μέγα Κακό». Κούναγε το κεφάλι και μου 'λεγε «δεν έχεις ακόμα αρχίσει τη μάχη του Πέτα». Είχε δικαιοσύνη. Μοιάζαμε πολύ. Γελάγαμε μουλωχτά για πολλά που μοιάζανε σοβαρά και δεν ήτανε. Της καθόντουσαν σουξέ κι αδιαφορούσε. Ήταν μια Αγία. Είπε και το «Αυλαία και Πάμε» μοναδικά, πάνω σ' έναν φρι οδηγό δικό μου. «Πώς θα το πω;». «Πάτα πάνω μου, δεν έχει μέτρα». Αμόλησε, κολύμπησε. Το κάναμε δώρο στον Καρακατσάνη όταν έπαιξε μετά την αρρώστια. Περιπέτεια σπάνια. Έφυγε στη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου. Ήταν ένας φάρος.

• Μια πηγαία, μαγική και ακατάταχτη καλλιτέχνις, που ποτέ δεν χάθηκε και ποτέ δεν λερώθηκε
• Όταν η Αρλέτα τραγούδησε σε α' εκτέλεση ποιήματα του Μάνου Χατζιδάκι σε μουσική Μαυρουδή
• Αρλέτα: « Όλη μου τη ζωή. Δεν το κυνήγησα ποτέ μου, δεν έκανα καριέρα. Δεν ξέρω τι σημαίνει καριέρα»
• Για την Αρλέτα, ένα κορίτσι που νόμιζε ότι δεν θα το καταλάβουν ποτέ
• Γιάννης Σπανός για την Αρλέτα: Καμιά άλλη δεν μπόρεσε να την ξεπεράσει
• Ο κισσός της Αρλέτας
• Η τελευταία μεγάλη συνέντευξη της Αρλέτας, που συνοψίζει τη ζωή της
• Η προσωπική δισκογραφία της Αρλέτας (1966 - 2009)

 

 

 

 

 

ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ: Η ομαδική σφαγή περισσότερων από 300 φαντάρων το 1948

«Σε τούτα τα βράχια τουφεκίστηκαν οι 300 του Α’ Τάγματος
τούτα τα φύκια είναι μια τούφα μαλλιά
ξεκολλημένα μαζί με το πετσί
απ’ το καύκαλο ενός συντρόφου που αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση»
             Γιάννης Ρίτσος

«Μακρονήσι, σεμνό σκαπανέων σχολειό,
τιμημένε ναέ ανθρωπιάς μεγαλείου»

σσ. Το δίστιχο είναι από το προκλητικό σκοταδιστικό εμβατήριο «Μακρόνησος»,
σύμφωνα με τον ιστορικά ασυγχώρητο χαρακτηρισμό του κολαστηρίου της Μακρονήσου,
από τον Π. Κανελλόπουλο, ως «νέου Παρθενώνα».

Τέτοιες μέρες ήτανε. Τη μια μέρα ήτανε χειμώνας, την άλλη έμπαινε η άνοιξη.
Όχι, όμως και στο Μακρονήσι.
Εδώ, ο τροχός γυρνούσε αντίστροφα. Στη θέση ενός φωτεινού κόσμου, του κόσμου της αντίστασης και της λευτεριάς, επιχειρούνταν να στηθεί το βασίλειο του τρόμου.
Πεντέμισι χιλιάδες φαντάροι, που η αστική τάξη εκτιμούσε ότι είναι στο παραπέντε να περάσουν με το μέρος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, είχαν κλειστεί στο σύρμα της Μακρονήσου, για να «αναμορφωθούν» και να σταλούν στο μέτωπο να χτυπήσουν τους συντρόφους τους.
Αυτοί οι 5.500 φαντάροι δεν ήταν όποιοι κι όποιοι. Ηταν οι αμετανόητοι που είχαν ξεδιαλεχτεί από τα άλλα τάγματα. Στο νησί εκείνη την περίοδο υπήρχαν τρία τάγματα σκαπανέων. Τα Α, Β και Γ. Τα Β και Γ λειτουργούσαν ως φίλτρα. Οι αμετανόητοι μεταφέρονται στο Α τάγμα. 5.500 ψυχές έτοιμες για τη μεγάλη σφαγή.
Ηταν 29 του Φλεβάρη κι ερχόταν η 1 Μάρτη του 1948.

Αυτό που γινόταν δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Η αστική τάξη είχε ήδη αποκτήσει εμπειρία, από τον εγκλεισμό στο «σύρμα» στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική 15.000 αντιφασιστών Ελλήνων στρατιωτών. Είχε ήδη μέχρι τις αρχές του 1947 μαντρώσει 5.809 κρατούμενους στα νησιά της εξορίας και άλλους 11.244 κρατούμενους τους είχε σε φυλακές και στρατόπεδα να περιμένουν την εκτόπισή τους.

Είχε έρθει η ώρα για να ξεκινήσει η εκκαθάριση του ανασυγκροτούμενου αστικού στρατού. Κατά χιλιάδες οι φαντάροι απομονώνονται από το κυρίως σώμα του αστικού στρατού και συγκροτούνται τα τάγματα σκαπανέων.

Ήταν η εποχή που έχει ήδη ανακοινωθεί το Σχέδιο Μάρσαλ και διακηρυσσόταν το Δόγμα Τρούμαν. Η εποχή που μετά την αποτυχία των ναζί να συντρίψουν τη Σοβιετική Ενωση, ο ιμπεριαλισμός σούμπιτος έβαζε πλώρη για να αντιμετωπίσει το σοσιαλιστικό σύστημα που είχε βγει τροπαιούχο από τον Β’ Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο.

Η αστική τάξη στη χώρα μας γνώριζε πολύ καλά τι έκανε και πού πήγαινε. Ο τότε υπουργός Στρατιωτικών Π. Κανελλόπουλος δήλωνε: «Η ιστορία θα γράψει πως η στροφή της παγκοσμίου καταστάσεως εδώ άρχισε, στη Μακρόνησο. Στο ξερονήσι αυτό, υπέροχον σχολείον αναβαπτίσεως των ασώτων υιών του έθνους, εβλάπτισεν σήμερον η Ελλάς ωραιοτέρα παρά ποτέ» (δήλωση υπουργού Στρατιωτικών Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που έδωσε συγχαρητήρια στους επιτελείς των ταγμάτων στη Μακρόνησο, ηχητικό ντοκουμέντο από το ντοκιμαντέρ του Λ. Βαρδαρού «Μακρόνησος. Τόποι πολιτικής εξορίας και ιστορικής μνήμης»).

Όλη η χώρα μια φυλακή

Είναι η εποχή που στην Ελλάδα αναπτύσσεται ο ένοπλος ταξικός αγώνας και η χώρα μετατρέπεται από άκρη σε άκρη σε μια απέραντη φυλακή. Αντλούμε στοιχεία από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Β2:

Απλώθηκαν και λειτούργησαν σε όλη την επικράτεια δεκάδες φυλακές και τόποι εξορίας με κρατούμενους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης. Στα τέλη του 1946 με αρχές του 1947 καταμετρώνται σε όλη τη χώρα 49 φυλακές και 35 τόποι εξορίας. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθούν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων που χρησιμοποίησε ο αστικός στρατός, καθώς και τα κρατητήρια και τμήματα που χρησιμοποίησαν η Χωροφυλακή και η Ασφάλεια, στα οποία κρατήθηκαν και ανακρίθηκαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Υπήρξαν επίσης 21 νοσοκομεία στα οποία κρατούνταν ασθενείς αγωνιστές, όπως το «Σωτηρία» και το «Αγιος Παύλος».

Ακόμα, γι’ αυτήν την περίοδο αναφέρονται τουλάχιστον 5 κρατητήρια «παρακρατικών» συμμοριών, όπως οι στάβλοι του Μπαντουβά στο Ηράκλειο Κρήτης και τα κρατητήρια της ΕΑΟΚ στις Κροκεές Λακωνίας.

Η Μακρόνησος ήταν το πλέον συμβολικό στρατόπεδο. Εδώ οι μηχανισμοί καταστολής τελειοποιήθηκαν, η βία συστηματοποιήθηκε και οι πολιτικά διωκόμενοι γνώρισαν τη μεγαλύτερη αναμέτρησή τους με τον ταξικό αντίπαλο.

Η δημιουργία της Μακρονήσου υπήρξε οργανωμένο σχέδιο των Βρετανών και Αμερικανών, σε συνεργασία με το ελληνικό αστικό κράτος, για την εξουδετέρωση μιας μεγάλης μερίδας του λαϊκού κινήματος, πρωταρχικά με σκοπό την εκκαθάριση του κυβερνητικού στρατού από δυνάμεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν εξεγέρσεις σε μονάδες, σε συνδυασμό με την αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες. Ταυτόχρονα, επιδιώχτηκε το ηθικό τσάκισμα των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ και της ιδεολογίας του, ώστε αυτό να λειτουργήσει αρνητικά στο ηθικό του λαού.

Η ίδρυση του στρατοπέδου της Μακρονήσου αποφασίστηκε στις 19 Φλεβάρη 1947, σε συνεργασία με τους αμερικάνους, ενώ ξεκίνησε να λειτουργεί στις 28 Μάη 1947, με τον εκτοπισμό σε αυτήν των πρώτων 100 μόνιμων αξιωματικών και 600 εφέδρων.

Το στρατόπεδο της Μακρονήσου συγκροτήθηκε από: Το Α Τάγμα Σκαπανέων, που είχε μεταφερθεί από τον Αγιο Νικόλαο Κρήτης, με διοικητή τον Κωνσταντίνο Κωνσταντόπουλο, τον οποίο αντικατέστησε το 1948 ο ταγματάρχης Αντώνιος Βασιλόπουλος. Το Β Τάγμα, που μεταφέρθηκε από τη Λάρισα στην Παιανία και από εκεί στο Πόρτο Ράφτη, απ’ όπου έφυγε για τη Μακρόνησο (25 Μάη 1947), με διοικητή τον Ηλία Στολιόπουλο και αργότερα τον Γεώργιο Τζανετάτο. Το Γ Τάγμα, που συγκροτήθηκε το 1946 στη Μίκρα Θεσσαλονίκης, με διοικητή τον Παναγιώτη Σκαλούμπακα. Τον Σεπτέμβρη του 1947 μεταφέρθηκαν στο Γ Κέντρο Αξιωματικών Μακρονήσου οι μάχιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Διοικητής του ήταν ο Σταύρος Χριστοδουλάκης και μετά ο Νίκος Δαούλης, που έκανε και χρέη διοικητή της Μακρονήσου. Υπεύθυνος για τη Μακρόνησο από την πλευρά του ΓΕΣ ήταν ο συνταγματάρχης Γεώργιος Μπαϊρακτάρης.

Στα τρία Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (ΕΤΟ), τα Α ΕΤΟ, Β ΕΤΟ και Γ ΕΤΟ, κρατούνταν κομμουνιστές και άλλοι ΕΠΟΝίτες φαντάροι, ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας, που προέκυπτε από το φάκελο που είχε στη διάθεσή του το Γραφείο Ασφαλείας (Α2) του νησιού. Στο Α ΕΤΟ, το λεγόμενο και «Κόκκινο Τάγμα», κρατούνταν οι πιο επικίνδυνοι οπλίτες, στο Β ΕΤΟ οι «συμπαθούντες» και στο Γ ΕΤΟ οι «ύποπτοι».

Εκτός από τα παραπάνω τάγματα, υπήρχαν και χώρος κράτησης πολιτών και ορισμένες μικρές μονάδες υποστηρικτικών υπηρεσιών.
Στο νησί αρχικά λειτούργησαν οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), στις οποίες κρατούνταν «επικίνδυνοι πολίτες» (υπόδικοι στρατοδικείων) και οι οποίες μετονομάστηκαν το 1949 σε Ειδικό Σώμα Αναμόρφωσης Ιδιωτών (Α και Β ΕΤΟ-ΕΣΑΙ), που αργότερα ονομάστηκε Δ ΕΤΟ.
Συνολικά στο νησί κρατήθηκαν, κατά μια εκδοχή, πάνω από 100.000 άτομα, πολίτες ή στρατιωτικοί. Ανάμεσά τους και 300 ανήλικα παιδιά.

Η βία και τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια υπήρξαν καθημερινό φαινόμενο στη Μακρόνησο. Ηδη με την άφιξή τους στο νησί, οι εξόριστοι ξυλοκοπούνταν από άντρες της Αστυνομίας Μονάδας (ΑΜ) και όσοι δεν υπέγραφαν δηλώσεις αποκήρυξης στέλνονταν στο Γραφείο Α2 για περαιτέρω βασανιστήρια και ανακρίσεις. Οι εξόριστοι που δεν υπέγραφαν συνήθως απομονώνονταν και βασανίζονταν αδιάκοπα, ενώ οι υπογράφοντες δήλωση τοποθετούνταν σε ξεχωριστούς κλωβούς, όπου η μεταχείρισή τους ήταν σχετικά ήπια.

Βασανιστήρια όπως το ξύλο με σύρματα, καδρόνια και ξύλα μπαμπού, η φάλαγγα, η ψυχρολουσία, η έκθεση στον ήλιο και το κρύο και το κάψιμο με πυρωμένα σίδερα και τσιγάρα, συνδυάζονταν με ώρες καψονιών όπως η ορθοστασία, το κουβάλημα βράχων και η ακινησία, προκειμένου να αποσπαστούν δηλώσεις. Παράλληλα, εφαρμόζονταν ψυχολογικές μέθοδοι βασανισμού, όπως η άσκοπη εργασία, ο δημόσιος εξευτελισμός και τα πολύωρα «μαθήματα» εθνικής διαπαιδαγώγησης (μεταδίδονταν από τα μεγάφωνα του στρατοπέδου εθνικιστικοί ύμνοι και ανακοινώσεις 24 ώρες το 24ωρο).

🔻🔻🔻

Κολοφώνα της βίας στη Μακρόνησο αποτέλεσε η ομαδική σφαγή στο Α ΕΤΟ περισσότερων από 300 φαντάρων (29 Φλεβάρη 1948 — 1 Μάρτη 1948).
Το έγκλημα χαρακτηρίστηκε από το ΓΕΣ και τον αστικό Τύπο ως «στάση» των φαντάρων και πολλοί από τους επιζήσαντες δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο ως «στασιαστές». Τους νεκρούς του Α ΕΤΟ τους έριξαν στη θάλασσα με άκρα μυστικότητα, στη βραχονησίδα Σαν Τζιόρτζιο, μέσα σε συρμάτινα δίχτυα. Εως σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί και προσωποποιηθεί ο ακριβής αριθμός τους. Ο καπετάνιος του καϊκιού που μετέφερε τα πτώματα στο Σαν Τζιόρτζιο έχει δηλώσει πως καταμέτρησε ο ίδιος 350 νεκρούς. Παράλληλα, όμως, έχουν καταγραφεί πολλές μαρτυρίες για ομαδικούς τάφους στο Λαύριο και πέρα απ’ αυτό.

 

Συμπληρώνονται φέτος, 77 χρόνια από τη Μεγάλη Σφαγή κρατουμένων κομμουνιστών και αγωνιστών της Εαμικής Εθνικής Αντίστασης στο Α ΕΤΟ Μακρονήσου, από τα διατεταγμένα εγκληματικά όργανα του αστικού κράτους και των Αγγλοαμερικάνικων στηριγμάτων του και σε ανακοίνωσή της η Πανελλήνια Ενωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου (ΠΕΚΑΜ), αναφέρει:

«Ήταν Σάββατο 29/02/1948 όταν οι φαντάροι που κρατούνταν κάτω από συνθήκες ανείπωτων βασανιστηρίων μέχρι θανάτου, επειδή δεν αποκήρυσσαν τις ιδέες τους, τους αγώνες τους και το ΚΚΕ, ο ανθός της νεολαίας, της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, που είχαν δώσει την ψυχή και τη ζωή τους στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους φασίστες καταχτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους, έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες των άνανδρων ανθρωποφυλάκων του λόχου ασφαλείας της Μακρονήσου. Ήταν η αρχή της μεγάλης σφαγής!

Μιας σφαγής που συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα με μεγαλύτερη σφοδρότητα, όταν όλα τα μυδράλια από την ακταιωρό που μετέφερε από το Λαύριο τον Διοικητή του Στρατοπέδου Μπαϊρακτάρη κτύπησαν ανελέητα τους άοπλους περήφανους και ανυπότακτους στρατιώτες, που στέκονταν αλύγιστοι σε θέση προσοχής, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο, με μόνο όπλο την παλικαριά, την συντροφική αλληλεγγύη, την πίστη τους στα ιδανικά της λαοκρατίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
77 χρόνια από τότε κανένας δεν μπόρεσε να τη σβήσει από τη μνήμη του λαού μας και από τις επόμενες γενιές που θέλουν να συνεχίσουν στα ίδια βήματα του αγώνα με όσους χάθηκαν στο δίκαιο αγώνα για την ανατροπή της κοινωνίας της εκμετάλλευσης.

Η μεγαλειώδης αντίσταση των άοπλων, κρατούμενων, κομμουνιστών και δημοκρατικών φαντάρων, ο ηρωικός θάνατος των 300 από αυτούς, αποκάλυψε το ωμό, δολοφονικό πρόσωπο των αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιστών (που αυτοπροβάλλονταν ως δημοκρατικές και φιλειρηνικές δυνάμεις) για την εδραίωση της συμμάχου τους μισαλλόδοξης ελληνικής αστικής εξουσίας, καθώς και το απάνθρωπο πρόσωπο των δεσμωτών της Μακρονήσου προκειμένου να τσακίσουν σωματικά και ψυχικά τους αγωνιστές σε μια περίοδο όξυνσης της ταξικής πάλης με την ηρωική εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού στην κορύφωσή της. Ανέδειξε όμως και το μήνυμα της Αντίστασης, της Λεβεντιάς, της Αξιοπρέπειας και της Πίστης στα Ιδανικά της ταξικής απελευθέρωσης.

Εβδομήντα επτά χρόνια μετά, η ηρωική στάση των κομμουνιστών στρατιωτών αποτελεί ακόμη φάρο αντίστασης στη βαρβαρότητα των ιμπεριαλιστικών κέντρων που πολτοποιούν τους λαούς κάτω από τη μπότα των οικονομικών συμφερόντων των εθνικών αστικών τάξεων, σπέρνοντας στο όνομα της δημοκρατίας και της ειρήνης πολέμους και ανείπωτη εξαθλίωση, ξεθάβοντας ταυτόχρονα από τα ματωμένα τους θησαυροφυλάκιά τους το φάντασμα του φασισμού..

Μας καλεί να κρατήσουμε ψηλά τη σημαία της Επανάστασης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και της κομμουνιστικής κοινωνίας όπως την ύψωσαν και την κράτησαν οι αλύγιστοι της Μακρονήσου.

ΑΘΑΝΑΤΟΙ!

 ____________________________

Αφηγήσεις για τη μεγάλη σφαγή σε πρώτο πρόσωπο

Για τη μεγάλη σφαγή στη Μακρόνησο στο τρίτομο έργο με τίτλο «Μακρόνησος — Ιστορικός Τόπος», που εκδόθηκε από το ΚΚΕ (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») έχουν συγκεντρωθεί από πολλές πηγές δεκάδες μαρτυρίες. Παραθέτουμε σήμερα αποσπάσματα από ορισμένες από αυτές.

Η πρώτη μέρα της σφαγής

Ο Νίκος Παπανδρέου αναφέρει: «Πρωινή αναφορά πήρε ο υπασπιστής του Τάγματος υπολοχαγός Καστρίτσης. Αμέσως μετά διέταξε το Τάγμα να κατευθυνθεί συντεταγμένο προς το αμφιθέατρο. Ανάμεσά μας τριγυρίζει ο ανθυπολοχαγός Καρδάρας που έλεγε: “Σήμερα θα μιλήσει ο Χριστός με το πιστόλι”. Ολοι βάλαμε τα γέλια, γιατί όλοι ξέραμε πως ο άνθρωπος αυτός είχε κάποια σημάδια παρανόησης. Επειδή, όμως, ήταν Κυριακή δεν αποκλείσαμε να έρθει κάποιος παπάς από το Λαύριο ή την Αθήνα για λειτουργία και κήρυγμα, όπως είπε και κάποια άλλη φορά. Μετά το μακελειό, ο Ιωαννίδης με τους αλφαμίτες μπρος στα αιμόφυρτα κορμιά εκβιάζουν για δήλωση: “Σκύψε κομμούνα να ιδείς, τα τίναξαν οι πουτάνες.
                              Σειρά σου τώρα, καθάριζε…”».

Ο Νίκος Μανδράκος: «Το ντουφεκίδι κράτησε δευτερόλεπτα. Δημιουργήθηκε πανδαιμόνιο (…) Η μικρότερη μάζα, γύρω στους δύο χιλιάδες άνδρες, που βρέθηκαν στην πλαγιά του θεάτρου, δέχτηκε τα πυρά. Είδε να σωριάζονται αιμόφυρτα παλικάρια δίπλα της και συνειδητοποίησε από την πρώτη στιγμή πως πρόκειται για δολοφονία.
Εξαλλοι και αναστατωμένοι σηκώθηκαν όρθιοι κι άρχισαν να φωνάζουν: “Αίσχος… Ντροπή σας… Δολοφόνοι… εγκληματίες… δειλοί…”.

Μερικοί, ενεργώντας αμήχανα, σύρθηκαν προς το βάθος της χαράδρας. Οι περισσότεροι, όμως, αντιμετώπισαν το απαίσιο έγκλημα με ψυχραιμία και αποφασιστικά. Στάθηκαν όρθιοι και βλέποντας τους δολοφόνους (περίπου εκατό μέτρα τους χώριζαν), το Λόχο Ασφαλείας, φώναζαν τις λέξεις που προαναφέραμε (…) Οι κρατούμενοι που ήταν στο θέατρο σχημάτισαν με τις παλάμες τους (αριστερά — δεξιά) φορεία. Τοποθέτησαν ευλαβικά τα θύματα και σιγά σιγά κατηφόρισαν στο γήπεδο. Πέντε νεκροί και πολλοί τραυματίες. Ολοι με πυροβόλα και όπλα. Από τους τραυματίες καμιά εικοσαριά βαριά. Αλλοι με τραύματα στο θώρακα, στο κεφάλι, στα χέρια, στα πόδια. Το αίμα έτρεχε αστείρευτο».

Η δεύτερη μέρα της σφαγής

Γράφει ο \\ Διονύσης Γεωργάτος:
«Η ώρα είναι περίπου 11. Από τα μεγάφωνα του περιπολικού, που πλέει δίπλα στους βράχους, ακούμε: “Προσοχή — Προσοχή”. Και ύστερα από δύο με τρία λεπτά: “Προσοχή — Προσοχή. Στρατιώται του Α’ Τάγματος. Σας ομιλεί ο συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης”.
Το πολεμικό προχωρεί, περνούν πάλι δύο — τρία λεπτά. Σφυρίζει και τα μεγάφωνα επαναλαμβάνουν και συνεχίζουν: “Στρατιώται του Α’ Τάγματος, εκάματε μιαν απερισκεψία. Ολίγα καθάρματα κομμουνισταί σάς παρέσυραν σε στάσιν κατά της πατρίδος. Οσοι από εσάς δεν συμφωνούν με τους δολοφόνους, οι οποίοι εδημιούργησαν τα χθεσινά γεγονότα, διαχωρίστε τας ευθύνας σας και συγκεντρωθείτε εις τον 7ον Λόχον. Το κράτος δεν μπορεί να υποχωρήσει”.
Ολοι σχεδόν οι στρατιώτες, από όλους τους λόχους του στρατοπέδου, βγήκαν έξω απ’ τις σκηνές τους. Μερικοί ρωτούν, τι είπε το μεγάφωνο; “Δεν άκουσες συνάδελφε. Εμείς, λέει, κάναμε στάση, εμείς είμαστε δολοφόνοι”. Οσοι ήταν έξω απ’ τις σκηνές φωνάζουν: “Αίσχος. Αίσχος. Δολοφόνοι. Φασίστες”. Σηκώνουν τα χέρια και ομαδικά μουντζώνουν με κατεύθυνση το πολεμικό (…)

Το περιπολικό, κατά μικρά διαστήματα, απομακρύνεται από την ακτή, για να επανέλθει με νέες οδηγίες και συμβουλές. “Στρατιώται, το κράτος δεν μπορεί να υποχωρήσει. Θα επιβάλει τον νόμον. Θα τιμωρήσει διά την στάσιν τους υπαίτιους. Εγκαταλείψετε τους κομμουνιστάς και μεταμεληθείτε. Η πατρίς θα σας συγχωρέσει…”.
Αυτή η δραστηριότητα για κάμποση ώρα του πολεμικού είναι για να μας τσακίσει τα νεύρα και να δημιουργήσει μέσα στους συναδέλφους μας το κλίμα της υποταγής και της ντροπής, να περάσουμε τη διαχωριστική γραμμή, να εγκαταλείψουμε και να απαρνηθούμε τους νεκρούς μας, που τιμητικά περιφρουρούσαμε στη σκηνή τους, να πάμε στη χαράδρα του 7ου Λόχου, δίπλα από το Λόχο Διοίκησης και να υπογράψουμε εκεί τις δηλώσεις μετανοίας, επειδή πολεμήσαμε στην Αντίσταση τους κατακτητές και επειδή από “απερισκεψία” χθες κάναμε τάχα στάση στο στρατόπεδο.
Ολο το Τάγμα διαισθάνεται τι πρόκειται από στιγμή σε στιγμή να ξεσπάσει. Ακούει από τα μεγάφωνα του πολεμικού, βλέπει τις πολεμικές προετοιμασίες που γίνονται στο γήπεδο, οσμίζεται τη θύελλα που έρχεται. Με σφιγμένη όμως την καρδιά και καθαρή τη συνείδησή του στέκει όρθιο και περιμένει. Δε λυγίζει (…) Κανείς δεν κινείται προς τον 7ο Λόχο. Το Α’ Τάγμα αυτοπειθαρχημένο, μετρά τις πιο κρίσιμες στιγμές της ζωής του”».

Ο Τάκης Παπανικολάου: «Εκδηλώθηκε επίθεση με όπλα εναντίον μας. Είχανε φέρει από το Γ’ Τάγμα επίλεκτους και μας χτυπούσαν. Κόλαση πυρός. Σειόταν το νησί. Οι φαντάροι αντίκριζαν το χάρο και μέσα στην αναστάτωσή τους κατευθύνονταν προς τα μαγειρεία. Μπροστά μου κι όξω από το γραφείο του 1ου Λόχου έπεσαν τραυματισμένοι θανάσιμα δύο φαντάροι. Ταραγμένος προσπάθησα να τους προσφέρω κάποια βοήθεια, μα ξεψύχησαν στα χέρια μου».

Ο Δημήτρης Διαμαντής: «Βλέπω ξαφνικά το φίλο μου τον κιθαρίστα το Θεσσαλονικιό, τον Αμυράλη Βενιζέλο, μέσα σε κείνο το καμίνι να στέκεται όρθιος. Ηταν μπλεγμένος ανάμεσα σε δυο σκηνές και γραδωμένος σε κάτι τριχιές. Βάζω δυνατή φωνή: “Βενιζέλο, σκύψε θα σε βρει βόλι”. Μα ο Βενιζέλος δεν αποκρίθηκε, έμεινε ολόρθος, έτσι όπως σ’ άλλες εποχές, όταν έπαιζε κιθάρα και μας τραγουδούσε. Με τρόπο τον ζύγωσα. Πάγωσα. Ηταν νεκρός κι απ’ το λαρύγγι του έτρεχε αίμα».

Ο Χρυσόστομος Μαυρίδης: «Μέσα σε κείνη την κόλαση της φωτιάς μαζί με δυο άλλους στρατιώτες κουβαλούσαμε στο ιατρείο του στρατοπέδου έναν τραυματία με σπασμένα από ριπή πόδια (…) Ενας εθνοφρουρός από την Κοκκινιά ξαπλωμένος στο χώμα σπαρταρούσε σαν ψάρι. Μπροστά μου ένας σκοτωμένος, που η σφαίρα τον βρήκε στο κεφάλι και του είχε σπάσει το κρανίο. Τα μυαλά του είχαν χυθεί απέξω, όπως το αυγό, που σπάει στο βράσιμο και είχαν ανακατωθεί με αίμα και χώμα. Πόσους τραυματίες κουβαλήσαμε; Πόσους σκοτωμένους; Πόσα αυτοκίνητα φορτώσαμε; Μέσα μου όλα ήταν ανάκατα, μηχανικά φόρτωνα τ’ αυτοκίνητα, που γιόμιζαν νεκρούς».

Οι νεκροί

Η μαρτυρία του γιατρού Λεωνίδα Γεωργιλάκου είναι αποκαλυπτική:

«Την άλλη μέρα, Δευτέρα 1η Μάρτη, εκεί στο Γ’ Τάγμα ακούγαμε τις συνεχείς ομοβροντίες όπλων και οπλοπολυβόλων, κλεισμένοι μέσα στις σκηνές. Ολοι μας, και οι στρατιώτες, που ήσαν κοντά μας, σκεφτόμασταν και συζητούσαμε για το σκοτωμό των παιδιών που γινόταν στο Α΄ Τάγμα.
Την Τρίτη το πρωί πήγα στο Α΄ Τάγμα. Ο διοικητής Βασιλόπουλος μαζί με τον ανθυπολοχαγό της Στρατολογίας Αλιμπράντη μάς κάλεσε και έδωσε εντολή να πάμε στο Γ’ Τάγμα, στο διοικητή Σκαλούμπακα, να διαπιστώσουμε το θάνατο στρατιωτών και να συντάξουμε και υπογράψουμε το πρωτόκολλο θανάτου τους. Μας ζήτησε άκρα εχεμύθεια, επαναλαμβάνοντας και τονίζοντας σε μας αυτή την υποχρέωση.
Στο Γ’ Τάγμα ο Σκαλούμπακας μας διέθεσε Αλφαμίτες που μας οδήγησαν στο καΐκι, στο οποίο ήταν στοιβαγμένα πτώματα στρατιωτών. Ηταν ένα τρομερό θέαμα.
Οι Αλφαμίτες μας φέρνανε έναν έναν τους νεκρούς και διαπιστώναμε το θάνατό τους και την ταυτότητά τους. Σε συνέχεια μας έφεραν νεκρούς, που είχαν σε μεγάλες σκηνές. Καταμετρήσαμε 180 νεκρούς στρατιώτες.

Μετά την καταμέτρηση οι Αλφαμίτες παίρνανε τα πτώματα και τα τοποθετούσαν στοιβαγμένα στο καΐκι. Ο Σκαλούμπακας συνεχώς παρακολουθούσε από κοντά όλη αυτή τη διαδικασία.
Φτιάξαμε την κατάσταση — πρωτόκολλο θανάτου των στρατιωτών, το υπογράψαμε και το απόγευμα, που γυρίσαμε στο Α΄ Τάγμα, το παραδώσαμε στο διοικητή μας Βασιλόπουλο. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η προσωπική μου οδυνηρή εμπειρία για τη σφαγή στο ΑΕΤΟ».

🔻🔻🔻

Πολύτιμη είναι η μαρτυρία του Μίμη Βρονταμίτη, καπετάνιου του καϊκιού που μετέφερε τους νεκρούς:

«Έζησα όλα τα δραματικά γεγονότα της Μακρονήσου το 1948. Ο στρατός μας με είχε επιταγμένο με το καΐκι μου “Αγιος Νικόλαος”, επί μισθώ, οκτώ χιλιάδες δραχμές το μήνα. Κουβαλούσα από το Λαύριο πέρα στη Μακρόνησο φαντάρους, πολιτικούς υπόδικους, νερό σε βαρέλια και άλλα.
Στο φοβερό τουφεκίδι του Μάρτη 1948 ο Σκαλούμπακας μου κόλλησε το πιστόλι στο κεφάλι και με απειλές με διέταξε να κουβαλάω σκοτωμένους φαντάρους πέρα μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερόνησο Σαν Τζιόρτζιο. Στο Γ’ Τάγμα φόρτωνα τους νεκρούς φαντάρους, που τους εξέταζε ο γιατρός Μαλάμης, κι έγραφε στο πιστοποιητικό θανάτου τη λέξη “νεκρός”. Ητανε δίπλα στον γιατρό Μαλάμη κι άλλοι δύο γιατροί.

Τους σκοτωμένους φαντάρους τους τακτοποιούσανε στριμωχτά στο αμπάρι οι Αλφαμίτες Χούμης και Λαγός. Σ’ ένα μόνο δρομολόγιο φορτώσαμε 185 νεκρούς φαντάρους.
Λέω στον Σκαλούμπακα: “Το καΐκι δεν σηκώνει τόσο πράμα, είναι πολύ το πράμα, θα μπατάρει το καΐκι”. Αυτός κουβέντα δεν έπαιρνε, με το πιστόλι με διέταξε. Τι να ‘κανα; Το πιστόλι σε παγώνει…
Ανοιγόμασταν τη νύχτα στον Κάβο Ντόρο. Εκεί στο Σαν Τζιόρτζιο περίμενε καράβι πολεμικό.
Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας. Αυτό ξανάγινε. Οι νεκροί όλοι — όλοι ήταν 350 κοντά, τους μέτραγα έναν — έναν και ήταν 350 φαντάροι νεκροί.
Αυτή ήταν η πιο τραγική περιπέτεια που έζησα στη ζωή μου».