Ουτοπίες & άλικη ουτοπία: Galeano | Fernando Birri

Το ΄φερε η κουβέντα με την καλή φίλη Χαρούλα Σ. σήμερα να μιλήσουμε –μεταξύ άλλων περί Sherpa (Σέρπα = ορεινός λαός του Νεπάλ και Σικίμ της Ινδίας παγκόσμια γνωστοί ως οδηγοί και κουβαλητές στα Ιμαλάια, που –αντίθετα με όσα λέγονται ήταν οι πρώτοι που έφθασαν στην κορυφή του Έβερεστ το 1953 και του όρους Κ2 χειμώνας 2021).
Συνειρμικά -για επιφανείς και αφανείς | dietro le quinte, το μυαλό πήγε στον "άγνωστο" Fernando Birri... και στην "ουτοπία" του

Σαν σήμερα (13-Απρ-2015) έφυγε από τη ζωή ο πολυτάλαντος Εντουάρντο (Χερμάν Μαρία Χιούζ) Γκαλεάνο -|Eduardo Germán Maria Hughes Galeano|- και η Χαρούλα, με το γνωστό λακωνικό της στυλ ανέβασε την ανάρτηση …
«Είναι στον ορίζοντα… κάνω δύο βήματα, απομακρύνεται δύο. Κάνω δέκα βήματα και ο ορίζοντας τρέχει δέκα βήματα μακριά.
Όσο και να περπατάω, δεν θα τη φτάσω ποτέ. Τι χρησιμεύει τότε η ουτοπία; Σ’ αυτό χρησιμεύει: στο να περπατάς.»

Birri - el Gran papá del Nuevo Cine Latinoamericano

Fernando Birri: Ο Μπίρι είναι γνωστός ως ο «πατέρας του νέου λατινοαμερικανικού κινηματογράφου». Σπούδασε κινηματογράφο στο Centro Sperimentale di Cinematografia στη Ρώμα και μετά την αποφοίτησή του επέστρεψε στην επαρχία Σάντα Φε στην Αργεντινή, όπου ίδρυσε την πρώτη σχολή κινηματογράφου ειδικευμένη στο ντοκιμαντέρ στη Λατινική Αμερική. Αναγκάστηκε να εξοριστεί λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος της Αργεντινής και έζησε στην Ιταλία όπου γύρισε την τρίωρη πειραματική ταινία του «Org». Το 1986 βοήθησε στην ίδρυση της Διεθνούς Σχολής Κινηματογράφου και Τηλεόρασης στην Κούβα και επιλέχθηκε ως πρώτος διευθυντής. Δίδαξε επίσης μαθήματα κινηματογράφου στο Μεξικό και τη Βενεζουέλα, αλλά παρέμεινε στην Ιταλία, όπου και πέθανε.

Σκηνοθέτης και θεωρητικός Φερνάντο Μπίρι (Σάντα Φε, Αργεντινή, 1925), τον οποίο ο Κολομβιανός μυθιστοριογράφος και νομπελίστας Gabriel García Márquez αποκαλεί Gran papá del Nuevo Cine Latinoamericano, είναι ένας από τους ιδρυτές του νέου κινηματογραφικού κινήματος της Λατινικής Αμερικής, που συχνά περιγράφεται ως μορφή επαναστατικού ή Τρίτου Κινηματογράφου.

Πριν μπει στον κόσμο του κινηματογράφου, ο Μπίρι ασχολήθηκε με ποίηση, θέατρο και κουκλοθέατρο. Κατά τη διάρκεια της 10ετίας του 1950 ταξίδεψε στην Ιταλία, την πατρίδα της οικογένειας Birri, και σπούδασε κινηματογράφο στο Centro Sperimentale di Cinematografia di Roma όπου επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το ύφος των Ιταλών Νεορεαλιστών και ειδικότερα το έργο των Vittorio de Sica και Cesare Zavattini με τον οποίο συνεργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία του Il tetto (σσ. η στέγη | το ταβάνι). Το 1951 γύρισε το πρώτο του ντοκιμαντέρ Selimunte στη Σικελία. Όταν επέστρεψε στην Αργεντινή, ο Birri ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει ένα εθνικό κινηματογραφικό στυλ βασισμένο σε μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση των περιθωρίων της κοινωνίας της Αργεντινής. Στη γενέτειρά του Σάντα Φε άρχισε να διδάσκει μια τάξη πειραματικού κινηματογράφου που αργότερα εξελίχθηκε σε μια ολοκληρωμένη σχολή κινηματογράφου – το Instituto de Cinematografía de la Universidad del Litoral.

Εκεί γύρισε το ντοκιμαντέρ Tire dié ( σσ. “τράβα να πεθανεις”-1954) και μια νεορεαλιστική ταινία μεγάλου μήκους Los inundados (σσ. “οι πλημμυρισμένοι” 1961). Και οι δύο ταινίες επικεντρώθηκαν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις της Αργεντινής και στο περιθώριο –λούμπεν προλεταριάτο, καταγγέλλοντας τις συνθήκες ζωής τους.

Στις αρχές της 10ετίας του 1960 (σσ. περίοδος μετριοπαθέστερων αντιπερονιστών –προεόρτια φασισμού -περίοδος μεταξύ Φροντίτσι και Χοσέ Μαρία Γκουίντο), ο Birri αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αργεντινή λόγω των πολιτικών του απόψεων και του αμφιλεγόμενου έργου του. Έζησε στη Βραζιλία για μερικούς μήνες έως ότου η κυβέρνηση ανατράπηκε από στρατιωτική χούντα. Τελικά κατέληξε να εγκατασταθεί στην Ιταλία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν επέστρεψε στη Λατινική Αμερική και συνέχισε τη διδακτική του καριέρα στο Μεξικό και τη Βενεζουέλα. Το 1982 ίδρυσε την κινητή σχολή ποιητικού κινηματογράφου Laboratorio Ambulante de Poéticas Cinematográficas στο Πανεπιστήμιο Universidad de los Andes στη Βενεζουέλα. Το 1984 εξελέγη επίτιμο μέλος της Επιτροπής Κινηματογραφιστών Λατινικής Αμερικής. Το 1986 ίδρυσε, μαζί με τον Gabriel García Márquez, την Escuela de Cine y Televisión de Tres Mundos (EICTV) στο San Antonio de los Baños, κοντά στην Αβάνα, στην Κούβα. Την ίδια χρονιά σκηνοθέτησε το ο γιος μου ο Chè, ένα κινηματογραφικό πορτρέτο βασισμένο σε μια συνέντευξη με τον πατέρα του Che Guevara, Don Ernesto Guevara Lynch. Δύο χρόνια αργότερα, σε συνεργασία με τον García Márquez, γύρισε το Un señor muy viejo con unas muy grandes («Ένας πολύ γέρος με πολύ μεγάλα φτερά»), το οποίο έκανε πρεμιέρα στις Ηνωμένες Πολιτείες στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Sundance.

Το 1995, ο Birri παρήγαγε μια ταινία ντοκιμαντέρ για τη γερμανική τηλεόραση με τίτλο Süden, Süden, Süden ("Νότια-Νότια-Νότια"), ακολουθούμενη το 1998 από το El siglo del viento un noticiero latinoamericano -“ο αιώνας του ανέμου ένα δελτίο ειδήσεων της Λατινικής Αμερικής”- ταινία βασισμένη στην τριλογία Memoria del fuego (Μνήμες φωτιάς) του Eduardo Galeano.

Ο Μπίρι συνέχισε την κινηματογραφική του καριέρα τον 21^ο αιώνα. Το 2007, γύρισε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Elegía Friulana (σσ. η ελεγεία του Φριούλι –περιοχή αυτόνομη Friuli-Venezia, της ΒΑ Ιταλίας -συνορεύει με Σλοβενία και Αυστρία) φόρος τιμής στον αναρχικό παππού του Giambatista, κτίστης αγρότη και μυλωνά που έφυγε από την Ιταλία αναζητώντας μια καλύτερη ζωή στη Νότια Αμερική. Η τελευταία του μεγάλου μήκους ταινία γυρίστηκε στην περιοχή του Pampa Litoral της Αργεντινής — El Fausto criollo (ο κρεολός Φάουστ), μια προσαρμογή ποιήματος – 1856, του Estanislao del Campo. Εργάστηκε επίσης σε δύο παραγωγές — Mal d'America, που έγραψε από κοινού με τον διάσημο Ιταλός μυθιστοριογράφο Vasco Pratolini και ο Gaucho Pampa, μια ταινία μυθοπλασίας (σσ. Gaucho = μιγάς με ισπανικό και ιθαγενές αίμα, που τον 18^ο - 19^ο  αιώνα κατοικούσε στις πεδιάδες του Ρίβερ Πλέιτ της Αργεντινής, της Ουρουγουάης και του Ρίο Γκράντε ντο Σουλ -Βραζιλία). Δεξιοτέχης στην ιππασία και επιδέξιος σε αγροτικές εργασίες, έγινε λαογραφικός χαρακτήρας και αποτέλεσε έμπνευση για πολλά λογοτεχνικά ρεύματα, συμπεριλαμβανομένης της ποίησης).

Ο Fernando Birri έγραψε πολλά βιβλία για τη θεωρία και την ποίηση του κινηματογράφου. Ήταν ιδρυτής του Fundación del Nuevo Cine Latinoamericano και Επίτιμο Μέλος του Εκτελεστικού του Συμβουλίου. Ήταν επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 2001-2002 και στο Πανεπιστήμιο Tufts το 2009. Ο Μπίρι έχει τιμηθεί σε πολλά φεστιβάλ κινηματογράφου σε όλο τον κόσμο.

Πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 92 ετών στη Ρώμη 27 Δεκεμβρίου 2017.

Ουτοπία

Ελληνική ρίζα (“ου”|ουκ +τόπος) που χρησιμοποιείται πλέον σ’ όλα τα μήκη και πλάτη утопия Utopia utopía utopie. Το λεξικό Τριανταφυλλίδη αναφέρει: «χαρακτηρισμός για κάθε ιδέα, ιδίως ιδεολογία, η οποία θεωρείται ότι είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί· (πρβ. χίμαιρα): H εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ~ στην πράξη. Xαρακτηρίζουμε ως ~ κάθε ιδεολογία εκτός από τη δική μας. || (επέκτ.) για ανθρώπινο στόχο: H παγκόσμια ειρήνη θεωρείται ~ ακόμα και σήμερα. Πιστεύει σε ουτοπίες. Είναι ~ να……[λόγ. < αγγλ. utopia < νλατ. Utopia `φανταστική χώρα με ιδεώδεις νόμους και δίκαιο κοινωνικό σύστημα΄, τίτλος βιβλίου του Thomas More < αρχ. οὐ + τόπ(ος) -ία]»

Στην ιστορία της αρχαίας Κίνας καλύπτει την περίοδο της «ανατολικής εποχής» Zhou (770 – 256 π.Χ.), με έμφαση στη συγγένεια της ουτοπικής σκέψης με τα ηθικά και φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής, τις ιδιαιτερότητες της κοσμοθεωρίας, ξεκινώντας από τον Κομφούκιο και τον Μο-Τζου και φτάνοντας στον κατακερματισμό της χώρας (αντιμαχόμενα βασίλεια) και στην αδύναμη πολιτική εξουσία που οδηγεί στην ουτοπική ανάδυση της εικόνας ενός ισχυρού -απόλυτα σοφού ηγεμόνα, τον οποίο βοηθούν να κυβερνήσει «σοφοί και ευσεβείς άνθρωποι»

Ο Ηράκλειτος διακήρυττε πως όλα μεταβάλλονται, τίποτε δε μένει σταθερό, ακίνητο· «τὰ πάντα ρεῖ, δὶς εἰς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης, ἀεὶ γίγνεσθαι καὶ μεταβάλλεσθαι καὶ μηδέποτε τὸ αὐτὸ μένειν»

Η αριστοφανική ουτοπία, (Όρνιθες 414 π.Χ), είναι ευ_τοπική και δυσ_τοπική συγχρόνως, με τον (πονηρό πρωταγωνιστή) Πεισθέταιρο, να φεύγει από την Αθήνα και να δημιουργεί μια άλλη πόλη (ουσιαστικά για να σώσει τον εαυτό του), τη Νεφελοκοκκυγία (κατοικία κούκων κά πουλιών στα σύννεφα), στην οποία συνυπάρχουν οι θεοί με τους ανθρώπους.
Ευτελισμός της καθεστηκυίας τάξης των αξιών και θεσμών της κοινωνίας, πρόσωπα γελοιοποιούνται, με τον αγαθιάρη Ευελπίδη να ψάχνει κι αυτός τον τσαλαπετεινό του…

Κάνω δύο βήματα, απομακρύνεται δύο
Προχωράω δέκα κι εκείνη ξεγλιστράει …

Fernando Birri: Janela sobre a utopia

Ela està no horizonte – diz – Me aproximo dois passos, ela se afasta dois passos. Caminho dez passos e o horizonte corre dez passos. Por mais que eu caminhe, jamais a alcançarci. Para que serve a utopia? Serve para isso: para caminhar.

«Η ουτοπία «φέγγει» στον ορίζοντα. Κάνω δύο βήματα προς το μέρος της, απομακρύνεται δύο. Προχωράω δέκα βήματα μπροστά, εκείνη ξεγλιστράει δέκα βήματα πιο πέρα.
Όσο μακριά κι αν πάω, ποτέ δεν την αγγίζω. Σε τι χρησιμεύει λοιπόν η ουτοπία; Στο να μας κάνει να προχωρούμε»
(αποδίδεται –εσφαλμένα, στον Eduardo Galeano -Εδουάρδο Γκαλεάνο)

 

 

Eduardo Galeano - Η ουτοπία | El derecho al delirio

Τί γίνεται αν για λίγο σε ντελίριο
κοιτάξουμε το παρελθόν
μαντεύοντας έναν άλλο ονειρεμένο κόσμο

Ο αέρας θα είναι καθαρός από κάθε δηλητήριο που έρχεται
από τους ανθρώπινους φόβους και τα πάθη

Στους δρόμους τα αυτοκίνητα θα συνθλίβονται από σκύλους
οι άνθρωποι δεν θα καθοδηγούνται από το αυτοκίνητο
Ούτε θα προγραμματίζονται από τον υπολογιστή
ούτε θα ψωνίζουν από το σούπερ μάρκετ
ούτε θα μένουν κολλημένοι στην τηλεόραση

Η TV θα πάψει να είναι το πιο σημαντικό μέλος της οικογένειας
και θα αντιμετωπιστεί όπως το σίδερο ή το πλυντήριο

Το έγκλημα της ηλιθιότητας θα ενσωματωθεί στους ποινικούς κώδικες
τιμωρώντας εκείνους που ζουν για να κατέχουν ή να κερδίζουν

Ζήσε, ζήσε όπως
κελαηδά το πουλί χωρίς να γνωρίζει τι είναι τραγούδι
και πώς παίζει το παιδί χωρίς να γνωρίζει ότι παίζει

Σε καμία χώρα τα παιδιά δεν θα μπαίνουν στη φυλακή
γιατί αρνούνται να υπηρετήσουν τον πόλεμο της μάνας πατρίδας
ας πάνε αυτοί που θέλουν …

Κανείς δεν θα ζει για να δουλεύει
αλλά όλοι θα δουλεύουμε για να ζήσουμε

Οι οικονομολόγοι δεν θα ονομάζουν βιοτικό επίπεδο το επίπεδο κατανάλωσης
Ούτε θα ονομάσουν ποιότητα ζωής την ποσότητα των υλικών αγαθών
Οι μάγειρες δεν θα πιστεύουν ότι οι αστακοί λατρεύουν να μαγειρεύονται ζωντανοί
Οι ιστορικοί δεν θα πιστεύουν ότι οι χώρες λατρεύουν να κατακτώνται από εισβολείς
Οι πολιτικοί δεν θα πιστεύουν ότι οι φτωχοί λατρεύουν να τρώνε υποσχέσεις

Η σοβαρότητα θα σταματήσει να πιστεύει ότι είναι αρετή
και κανείς κανέναν δεν θα πάρει σοβαρά
αν δε δέχεται τα πειράγματα

Ο θάνατος και τα χρήματα θα χάσουν
τις μαγικές τους δυνάμεις
και ούτε από το θάνατο ούτε από την τύχη
ο απατεώνας θα γίνει ενάρετος ιππότης

Το φαγητό δεν θα είναι εμπόρευμα
Ούτε η επικοινωνία επιχείρηση
γιατί και τα δύο είναι ανθρώπινα δικαιώματα

Κανείς δεν θα πεθάνει από πείνα
όταν κανείς δεν θα πεθάνει από το πολύ φαΐ

Τα παιδιά του δρόμου δεν θα αντιμετωπίζονται σαν σκουπίδια
γιατί δεν θα υπάρχουν παιδιά του δρόμου
Τα πλούσια παιδιά δεν θα αντιμετωπίζονται με βάση το χρήμα
γιατί δεν θα υπάρχουν πλούσια παιδιά

Η εκπαίδευση δεν θα είναι το προνόμιο αυτών που μπορούν να την αντέξουν οικονομικά
Και η αστυνομία δεν θα είναι η κατάρα εκείνων που δεν μπορούν να πληρώσουν
Δικαιοσύνη και ελευθερία, οι σιαμαίες αδελφές που καταδικάστηκαν να ζουν χώρια
θα ενώσουν σφιχτά πλάτη με πλάτη

Στην Αργεντινή, οι τρελές γυναίκες της Plaza de Mayo θα είναι ένα παράδειγμα ψυχικής υγείας γιατί αρνήθηκαν να ξεχάσουν την εποχή της υποχρεωτικής αμνησίας

σσ. | παρένθεση
Las Madres de Plaza de Mayo είναι ένωση που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Videla με στόχο να εντοπίσει ζωντανούς αγνοούμενους κρατούμενους, αρχικά και στη συνέχεια να βρει ποιοι ήταν υπεύθυνοι για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και να προωθήσει τη δίωξή τους. Αργότερα προσπάθησαν να το συνεχίσουν αγωνιστικά τα παιδιά τους, μέσω της ίδιας ένωσης, με δικό τους ραδιοφωνικό σταθμό, μέσα από το πανεπιστήμιο (UPPM), TV, λογοτεχνικό καφέ, σχέδια κοινωνικής στέγασης κλπ.
Οι μητέρες της Plaza de Mayo άρχισαν να συναντιούνται στην πλατεία αυτή του κέντρου της πόλης του Μπουένος Άιρες από 30-Απρ-1977

Η ιερή εκκλησία θα διορθώσει ορισμένα λάθη στους πίνακες του Μωυσή
και η 6^η εντολή (σσ. “ου μοιχεύσεις”) θα διατάξει να γιορτάσει το σώμα

Η εκκλησία θα εκδώσει επίσης μια άλλη εντολή που ο Θεός είχε ξεχάσει:
λατρέψτε τη φύση στην οποία είστε μέρος

Οι έρημοι του κόσμου θα αναδασωθούν
από τις ερήμους της ψυχής
Τους απελπισμένους κάποιοι θα τους περιμένουν
και οι χαμένοι θα βρεθούν
γιατί οι απελπισμένοι περιμένουν τόσο πολύ
και χάθηκαν τόσο ψάχνοντας

Θα είμαστε συμπατριώτες και σύγχρονοι όλων εκείνων που έχουν
θέληση ομορφιάς και δικαιοσύνης
που γεννήθηκαν και θα γεννηθούν
και έχουν ζήσει εκεί που έχουν ζήσει
Καμιά σημασία στα σύνορα του χάρτη ή του χρόνου

Θα είμαστε ατελείς
Επειδή η τελειότητα θα παραμείνει
το βαρετό προνόμιο των θεών
αλλά σε αυτόν τον κόσμο
σε αυτόν τον άθλιο και γαμημένο κόσμο
θα μπορούμε να ζούμε κάθε μέρα
σαν να ήταν η πρώτη
και κάθε βράδυ
σαν να ήταν το τελευταίο

Η ουτοπία βρίσκεται στον ορίζοντα.
Περπατώ δύο βήματα, παίρνει δύο βήματα μακριά
και ο ορίζοντας τρέχει δέκα βήματα πιο μακριά.
Λοιπόν, γιατί λειτουργεί η ουτοπ(ολογ)ία;
Γι’ αυτό, για να πηγαίνουμε μπροστά, σκάβοντας με  το περπάτημα.

Γράφω για όσους δεν μπορούν να με διαβάσουν. Εκείνοι στο κάτω μέρος, εκείνοι που περίμεναν για αιώνες στην ουρά της ιστορίας.

Ήρθαν.
Είχαν τη Βίβλο και είχαμε τη γη.
Και μας είπαν:
«Κλείστε τα μάτια σας και προσευχηθείτε».
Και όταν τα ανοίξαμε, αυτοί είχαν τη γη και εμείς ξεμείναμε με τη Βίβλο.

 

Υπάρχει ένα ενιαίο μέρος όπου χθες και σήμερα συναντιούνται και αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον και αγκαλιάζονται.
Αυτό το μέρος είναι το αύριο.
Η αγάπη μπορεί να προκληθεί ρίχνοντας μια χούφτα πούδρα αγάπης, στον καφέ τη σούπα ή το ποτό. Μπορεί να προκληθεί, αλλά δεν μπορεί να προληφθεί ...

Αν έπεσα, είναι επειδή περπατούσα. Και αξίζει να περπατήσετε, αν και πέφτετε.
Μου αρέσουν οι άνθρωποι που αισθάνονται στοχαστικοί, που δεν χωρίζουν τον λόγο από την καρδιά.

 

Αυτοί που αισθάνονται
και σκέφτονται ταυτόχρονα.
Χωρίς να χωρίζουμε
το κεφάλι από το σώμα,
ούτε το συναίσθημα της λογικής.