Νίκος Μπελογιάννης: ανδριάντες δόξας και τιμής

 

Abstract: Το Μνημείο βρίσκεται (από το 1952) στην περιοχή Karlshorst του Βερολίνου, οδός Treskowallee 8, στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών (HTW Berlin), το οποίο παλαιότερα στέγαζε τη Σχολή Οικονομικών Επιστημών της Ανατολικής Γερμανίας (DDR_GDR). Πρόκειται για ένα χάλκινο άγαλμα ύψους 4 μέτρων (μαζί με την από μάρμαρο | γρανίτη βάση του), έργο του γλύπτη René Graetz
Στη βάση αναγράφεται στα γερμανικά: "Αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για τον σκοπό αυτό παλεύουμε και, αν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας!". Στην ίδια περιοχή (Römerweg 39) υπάρχει επίσης αναμνηστική πλακέτα προς τιμήν του. 

Τον ξέρουνε τα ελάτια, τα πλατάνια,
ίδιος μ' αυτά περήφανος, στητός
αχούν απ' τη φωνή του τα ρουμάνια
μπρος για τη νίκη, για το κόμμα εμπρός.

Ο Μπελογιάννης ζει μες στην καρδιά μας.
Ο Μπελογιάννης ζει πα στις κορφές.
Ο Μπελογιάννης ζει κι είναι κοντά μας
στων τραγουδιών τις λεύτερες στροφές.
Ζει σ' όλους τους καιρούς, σ' όλους τους τόπους
το κάθε σπίτι, σπίτι του δικό.

Ζει ο Μπελογιάννης, ζει με τους ανθρώπους
που χτίζουν έναν κόσμο σοσιαλιστικό.
Και στο τραπέζι της χαράς της πρώτης
στης νίκης της ειρήνης τη γιορτή
ο Μπελογιάννης θάν' πανηγυριώτης
με κόκκινο γαρούφαλο στ' αφτί.

Μ' ένα γαρούφαλο άλικο δικό μας
σαν της γλυκιάς μας άνοιξης δροσιά
πανώριο ματωμένο κι ακριβό μας
απ' την τρανή της γης λαοαπλωσιά.
Ο Μπελογιάννης ζει άσβεστη δάδα.
Ο Μπελογιάννης ζει μες στις καρδιές
στον κόσμο ειρήνη, ειρήνη στην Ελλάδα
στο μήνυμά του εμπρός κομμουνιστές.
         Στίχοι: Δημήτρης Ραβάνης _Ρεντής
         Μουσική: Λάκης Χατζής

Το ΚΚΕ -σεμνή υπογραφή στις λεωφόρους του μέλλοντος, γεννάει Μπελογιάννηδες

Ο δίκαιος και ανυποχώρητος αγώνας του κομμουνιστή ήρωα Νίκου Μπελογιάννη, η αλύγιστη στάση του μέσα στα δικαστήρια του αστικού κράτους και απέναντι στις θανατικές καταδίκες μέχρι και την εκτέλεσή του μαζί με τους συντρόφους του στις 30 Μάρτη του 1952, ενέπνευσαν ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας τον Μπελογιάννη παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης και αγώνα. Με αφορμή την εκτέλεση του _καθώς και των συντρόφων του, δημοσιεύουμε το ποίημα που έγραψε για αυτόν η σημαντική μούσα της Βραζιλίας, Λίλα Ριπόλ.

Μπαλάντα
της Λίλα Ριπόλ*

Εκτέλεσαν τον Μπελογιάννη.
Τον Μπελογιάννη εκτελέσαν.

Ακουμπήσαν το κορμί του
που τόσες μάχες έδωσε
στον σκούρο πέτρινο μαντρότοιχο

Ήθελαν να του κλείσουν τα μάτια,
μα ο Μπελογιάννης αρνήθηκε.
Το πρόσωπό του ξάσπρισε,
αλλά τίποτα δεν το άλλαξε.

Δεν του έκλεισαν τα μάτια,

ολόρθο το κορμί του έστεκε.

Προχωρούσε η αυγή,
όμως σκιές κυκλώναν τη γη.

Συνέβαινε το έγκλημα,
που κανείς δεν ήξερε ούτε φανταζόταν.

Ήθελαν να του κλείσουν τα μάτια,
μα ο Μπελογιάννης αρνήθηκε.
Οι δήμιοί του δείλιασαν,
σφίγγοντας τα όπλα στα χέρια τους.

Να κοιτάξει κατάματα το πρόσωπό του,
το πρόσωπο που ξάσπρισε,
αλλά τίποτα δεν το άλλαξε
ποιος μπορούσε, ποιος τολμούσε;

Ήθελαν να του κλείσουν τα μάτια,
μα ο Μπελογιάννης αρνήθηκε.

Έσβησαν τα αστέρια.

Μόλις αχνοφαίνονταν η αυγή.

Τ’ ανοιξιάτικο αγέρι,
έστειλε έναν αναστεναγμό στον μαντρότοιχο.
Ο Μπελογιάννης, αδάμαστος,
ξεκινά ένδοξο τραγούδι,
αψηφώντας τον θάνατο για τα ιδανικά του.

«Σύντροφοι! Σύντροφοι,
το Κόμμα μας δεν πεθαίνει…»
Έτσι έσβησε η ηρωική φωνή του.

Οι λέξεις του, άνθη,
που τα σκόρπισε το αγέρι.

Συνέβαινε το έγκλημα,
που κανείς δεν ήξερε ούτε φανταζόταν.

Το ηρωικό του αίμα
έβαψε τον σκούρο πέτρινο μαντρότοιχο
Το όνομά του, του Κομμουνιστή,
ολόκληρος ο Κόσμος το κράτησε.

Ήταν παγωμένη εκείνη η άνοιξη,
Που χάθηκε το κορμί του.

Μπελογιάννη! Μπελογιάννη!

Θα ‘ρθει ξανά η Άνοιξη
Ο λαός κρατά τ’ όνομά σου!
Τις λέξεις σου,
που σκόρπισε τ’ αγέρι
Ο ανοιξιάτικος άνεμος
τις έσπειρε στη Γη.

Η Lila Ripoll (Quaraí, 12-Αυγ-1905 _ Porto Alegre, 7- Φεβ-1967) ήταν Βραζιλιάνα κομμουνίστρια ποιήτρια και πιανίστρια. Καταλανικής καταγωγής, το 1927, σε ηλικία είκοσι δύο ετών, η Λίλα άφησε την πατρίδα της και μετακόμισε στο Πόρτο Αλέγκρε για να σπουδάσει πιάνο στο Ωδείο Μουσικής, στο τότε Instituto Livre de Belas Artes. Ως φοιτήτρια, δημοσίευσε ποιήματα στο Revista Universitária (πανεπιστημιακή εφημερίδα). Το 1930 έγινε δασκάλα τραγουδιού και ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που ήρθε κοντά με συγγραφείς και διανοούμενους από το Ρίο Γκράντε ντο Σουλ όπως οι Reinaldo Moura, Manuelito de Ornelas, Dyonélio Machado, Carlos Reverbel και Cyro Martins, οι οποίοι αποτελούν τη λεγόμενη Γενιά των 30.
Το 1934, με τη δολοφονία του ξαδέλφου της Waldemar Ripoll, δημοσιογράφου και μέλους του ποοδευτικού Κόμματος Libertador, κατόπιν εντολής σκοτεινών κύκλων η Lila Ripoll αποφάσισε να συμμετάσχει στον πολιτικό αγώνα και στην κομμουνιστική υπόθεση. Συμμετείχε στο Μέτωπο Διανοούμενων του Κομμουνιστικού Κόμματος Βραζιλίας (PCB) και στην Ένωση Εργατών Μετάλλου, επικεφαλής του πολιτιστικού τμήματος του.
Το 1938, η Ripoll έκανε το ντεμπούτο της βιβλίο, De Mãos Postas _με σταυρωμένα χέρια, το οποίο έτυχε θετικής υποδοχής από τους κριτικούς. Τρία χρόνια αργότερα, ήρθε το το Céu Vazio _ Άδειος ουρανός, που τιμήθηκε με το το βραβείου Olavo Bilac, από την Ακαδημία Γραμμάτων της Βραζιλίας. Το 1944, η Λίλα παντρεύτηκε τον Alfredo Luís Guedes, επίσης πολιτικό μαχητή. Με τη νομιμοποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος, τον επόμενο χρόνο, άρχισε να αγωνίζεται πιο ενεργά για τα αιτήματα των εργαζομένων και, ταυτόχρονα, δημοσίευσε κείμενα στο περιοδικό A Província de São Pedro _ Η επαρχία του Αγίου Πέτρου και συνεργαστηκε επίσης με το πορτογαλο-βραζιλιάνικο περιοδικό Atlântico.

Το 1949, έχασε τον άνδρα της, αλλά δεν το έβαλε κάτω _συνέχισε να συμμετέχει σε πολιτικές μάχες της εποχής και σε ειρηνιστικές εκστρατείες. Ήταν και υποψήφια βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1950. Το 1951, συνεργάστηκε με το περιοδικό Horizonte, δημοσιεύοντας ποιητές της Λατινικής Αμερικής, όπως ο Pablo Neruda και η Gabriela Mistral. Την ίδια χρονιά, δημοσίευσε το βιβλίο  Novos Poemas _Νέα Ποιήματα, που τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης Pablo Neruda, στην Πράγα της Τσεχοσλοβακίας. Το 1954 κυκλοφόρησε το μακροσκελές ποίημα Primeiro de Maio _Πρωτομαγιά που έχει ως θέμα του τη σφαγή κατά την Εργατική Πρωτομαγιά στην πόλη του Ρίο Γκράντε. Το 1958, το θεατρικό της έργο, Um Colar de Vidro _ Ένα γυάλινο κολιέ παρουσιάστηκε στο Theatro São Pedro.

Το 1964, λίγο μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα, η Λίλα Ρίπολ συνελήφθη, αλλά αφέθηκε ελεύθερη λόγω της υγείας της — έπασχε από προχωρημένο στάδιο καρκίνου. Το τελευταίο της ποιητικό έργο ήταν το Águas Móveis (κινούμενα _τρεχούμενα νερά 1965). Πέθανε στο Πόρτο Αλέγκρε, σε ηλικία εξήντα ενός ετών, και η σορός του θάφτηκε από τους συμπατριώτες της στο νεκροταφείο Santa Casa de Misericórdia. Προς τιμήν της, δημιουργήθηκε το 2005 το Βραβείο ομώνυμο Ποίησης _ ανοιχτό σε όσους εκφράζονται σε θέματα κοινωνικά και φύλου

_συνειρμικά
_Στο Βερολίνο, μπορεί να έχω πάει και 50 φορές (εεε… καλά, μην υπερβάλεις μου λέει η εκλεκτή φίλη Μυρτώ.Ν της ΠΕΑΕΑ ΔΣΕ νυν πολιτογραφημένη γερμανίδα … ΟΚ ρε Μυρτώ _που λέει ο λόγος) πρώτη το 1967 (19χρονος) επί της ιστορικής _πάλαι ποτέ ανατολικής (DDR) _τα καλύτερά μας χρόνια όπως λένε και αργότερα στο δυτικό. Δέσποζαν τότε ο πύργος της τηλεόρασης το Weltzeituhr (παγκόσμιο ρολόι), η πλατεία Alexanderplatz ήταν ανθρώπινη και φιλική και το Palast der Republik (η Βουλή της Λ.Δ.Γ) δεν είχε κατεδαφιστεί. 4η ή 5η φορά ήμουν με την αντιπροσωπεία της ΚΝΕ στο 10^ο Φεστιβάλ Νεολαίας και Φοιτητών (1973) _παρεμπιπτόντως, εμπνευσμένη από αυτό η ΚΝΕ, δημιούργησε το θεσμό του Φεστιβάλ μας.

Πλακάτ - αφιέρωμα στον Κόκκινο Στρατό

Το palais της Δημοκρατίας (Palast der Republik) στην πλατεία Marx-Engels-Platz

Μάζωξη των πιονιέρων

Ένα από τα 100άδες πολιτιστικά κέντρα

ΤΙΜΗ και ΔΟΞΑ στα τιμημένα τέκνα του γερμανικού προλεταριάτου!

Marx-Engels-Platz: ένα ακόμη πολιτιστικό κέντρο για το λαό ...
Εκεί ήταν ένας βομβαρδισμένος χώρος (1η φωτο)
"από την Alexanderplatz στο παλιό Lindencorso το χειμώνα, ήταν σαν μια πορεία στην Αρκτική
Και το καλοκαίρι έρημος Σαχάρα"

Διεθνιστική βοήθεια της DDR - Μοζαμβίκη

Φιλίες, γλέντια και έρωτες ανεμολάμνοντας τότε σήμερα σχεδόν 70 χρόνια μετά βρισκόμαστε στο αυτός ο κόσμος πρέπει να αλλάξει και πρέπει να το κάνουμε όλοι μαζί _οψόμεθα, άλλη η ηλικία η δική μας και άλλη της ιστορίας. Στο πανεπιστήμιο που βρίσκεται στο ανατολικό διαμέρισμα Karlshorst του Βερολίνου,  μπροστά από το κτίριο της διοίκησης, στέκεται επιβλητικά ο μπρούτζινος ανδριάντας. Στην αναμνηστική πλακέτα είναι γραμμένα τα εξής: Νίκος Μπελογιάννης \ Γεννημένος το 1915 \ στην Αμαλιάδα της Πελοποννήσου \ εκτελέστηκε στις 30.3.1952 \ στο Γουδί της Αθήνας. Και από κάτω: «Αγωνιζόμαστε για να έρθουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο. Για αυτό το σκοπό αγωνιζόμαστε και αν χρειαστεί, θα θυσιάσουμε ακόμη και τη ζωή μας».
Τα κοντά 75 χρόνια έχουν αφήσει έντονα τα σημάδια τους στη επιφάνεια του γλυπτού, χωρίς όμως να αφαιρεί το παραμικρό από τη μεγαλοπρέπειά του _αντίθετα, αλλά κάποιες εργασίες συντήρησης του μνημείου είναι πλέον απαραίτητες. Στη βάση του υπάρχουν πάντα τα υπολείμματα από λίγα γαρίφαλα που άφησαν κάποιοι επισκέπτες του, ενώ στην επέτειο της εκτέλεσης κάποια παλιοί πολιτικοί πρόσφυγες αλλά και νεότεροι μετανάστες δηλώνουν παρών.

Στη βάση αναγράφεται στα γερμανικά:
"Αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες
χωρίς πείνα και πόλεμο.
Για τον σκοπό αυτό παλεύουμε και,
αν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας!".

Η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη στις 30 Μάρτη 1952 προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις... εκατοντάδες οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, με τα δικά τους «όπλα», έδωσαν χρώμα σε αυτό το κίνημα (με πιο γνωστό το έργο του Πικάσο «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο»). Αίσθηση και συγκίνηση προκάλεσε η στάση του Νίκου Μπελογιάννη στους Ανατολικογερμανούς και ειδικά στους διανοούμενους και καλλιτέχνες. Η νεαρή τότε ΓΛΔ _ Die Toten mahnen uns -| Οι νεκροί μας προειδοποιούν όπου ζούσαν πλέον ως πολιτικοί πρόσφυγες αρκετοί μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, πρωτοστατεί κι αυτή στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και συμπαράστασης. Πολυάριθμες ήταν οι εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα και μεγάλος ο αριθμός των τηλεγραφημάτων προς την ελληνική κυβέρνηση για αποτροπή του μοιραίου. Συνεχείς οι αναφορές στον Τύπο. Η εκτέλεση προκαλεί νέο κύκλο αντιδράσεων. Η διαμαρτυρία μετατρέπεται σε οργή, αγανάκτηση και αποτροπιασμό. Η «Neues Deutschland» την 1 Απριλίου, στην πρώτη της σελίδα, δίπλα από μια φωτογραφία του Μπελογιάννη, φέρει τον τίτλο: “Ο φόνος του Μπελογιάννη εξεγείρει την υφήλιο“. Τα δημοσιεύματα και οι αντιδράσεις συνεχίζονται για αρκετό καιρό. Σχολεία εργοστάσια φορείς νεολαιίστικες οργανώσεις συνδικάτα εκδίδουν ανακοινώσεις καταδίκης και διαμαρτυρίας. Πολλές οι μορφές απόδοσης τιμής στον Έλληνα κομμουνιστή μάρτυρα. Πλατείες, δρόμοι, σχολεία, ανώτερες σχολές, εργοστάσια, μπριγάδες εργατών ακόμη και μηχανήματα αποκτούν τιμητικά το όνομα του Νίκου Μπελογιάννη.

Στις 21 Νοεμβρίου 1952, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου υπέγραψε συμβόλαιο με τον γλύπτη René Graetz για το άγαλμα του Νίκου Μπελογιάννη το οποίο θα στηνόταν στον προαύλιο χώρο του πανεπιστημίου. Στη σχολή αυτή εκπαιδεύονταν τα μελλοντικά στελέχη των διαφόρων κρατικών επιχειρήσεων της χώρας ενώ φιλοξενούνταν και πολλοί σπουδαστές αδελφών σοσιαλιστικών χωρών από όλη την υφήλιο. Το σκεπτικό της επιλογής ήταν, ότι σε ένα τέτοιο χώρο, το μνημείο θα συνείσφερε επιπλέον στη σφυρηλάτηση ενός πνεύματος διεθνισμού στις νεότερες γενιές. Όπως παραδέχεται και η Barbara Barsch ^(#), ιστορικός τέχνης που έχει γράψει διατριβή για τον René Graetz: «Ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για την εποχή. Για πρώτη φορά καλλιτέχνης της Ανατολικής Γερμανίας ασχολούνταν με ένα διεθνιστικό θέμα και κυρίως: έφτιαχνε άγαλμα για κάποιον που δεν ήταν Γερμανός». Ο René Graetz (2-Αυγ-1908 _Βερολίνο 17-Σεπ-1974), γνώριζε ήδη την υπόθεση Μπελογιάννη και δέχθηκε με ενθουσιασμό, γιατί ήταν στρατευμένος (με τη σωστή πλευρά της ιστορίας). Και το γεγονός ότι εκτελέστηκε ένας αγωνιστής, επειδή δεν ήθελε να αρνηθεί την ιδιότητα του κομμουνιστή τον είχε συγκλονίσει. Είχε όμως να αντιμετωπίσει κάποια προβλήματα. Έπρεπε η αναπαράσταση του ήρωα να είναι, όσο γινόταν περισσότερο ρεαλιστική, πράγμα όχι εύκολο, αφού το μόνο στοιχείο που είχε στη διάθεση του ήταν κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τον τύπο της εποχής. Επιπλέον, το έργο θα έπρεπε στη τελική του μορφή να αρέσει όχι μόνον στους γερμανούς υπεύθυνους αλλά και στους εκπροσώπους των Ελλήνων προσφύγων, μερικοί από τους οποίους μάλιστα είχαν γνωρίσει προσωπικά τον ήρωα. Γι’ αυτό από το ξεκίνημα της δουλειάς του αναζήτησε τη συμβουλή και τη γνώμη του παλαίμαχου δημοσιογράφου του Ριζοσπάστη Θανάση Γεωργίου ^(##), ο οποίος «θυμάται ότι ο καλλιτέχνης του ζήτησε τη γνώμη για μια πιθανή αναπαράσταση του Μπελογιάννη, κατά τη στιγμή της εκτέλεσης, με τα χέρια του δεμένα πισθάγκωνα. Η στάση αυτή δεν άρεσε στον ερωτώμενο, αφού τη θεώρησε κατά κάποιο τρόπο ηττοπαθή και μειωτική για τον ήρωα. Έτσι προτιμήθηκε η τωρινή, σαν μια πιο θαρραλέα στάση του σώματος, με τα χέρια σχεδόν απελευθερωμένα από τα δεσμά, γεμάτα αποφασιστικότητα και δύναμη».

Το γύψινο πρωτότυπο του αγάλματος εκτίθεται το καλοκαίρι του 1954, σε μια έκθεση βερολινέζων καλλιτεχνών, στο Μουσείο της Περγάμου. Λίγους μήνες μετά, στα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, το πρωτότυπο γύψινο μοντέλο έβρισκε το δρόμο του προς το χυτήριο. Οι εργασίες κράτησαν οκτώ περίπου βδομάδες και στις 29-Δεκ-1954 ο μπρούτζινος ανδριάντας του Μπελογιάννη έφτανε πλέον με τρένο στο σταθμό Ostbahnhof του Βερολίνου και από εκεί με φορτηγό στη Σχολή. Ο δημιουργός του έκανε τις τελευταίες διορθώσεις και βελτιώσεις και διαμορφώθηκε το βάθρο. Προστέθηκαν και τα στοιχεία της επιγραφής σε συνεργασία με τους Έλληνες εκπροσώπους των πολιτικών προσφύγων. Τα επίσημα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1956. Στο πρωτομαγιάτικο φύλλο της εφημερίδας Neues Deutschland» υπάρχει η είδηση με τίτλο «Αποκαλυπτήρια του Μνημείου – Μπελογιάννη στο Βερολίνο» όπου αναφέρεται ότι έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου «του Έλληνα πατριώτη και προλεταριακού αγωνιστή Νίκου Μπελογιάννη» παρουσία αντιπροσωπείας του ΚΚΕ. Στην εκδήλωση τοποθέτησης του ανδριάντα η διευθύντρια της Σχολής Eva Altmann έκανε την ομιλία, ενώ «στο όνομα της ελληνικής εργατικής τάξης» ο Καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης ευχαρίστησε τη Σχολή για την εκτίμηση της προσφοράς του Μπελογιάννη για την απελευθέρωση του Ελληνικού λαού». Κάποιες μέρες μετά, στην εφημερίδα Sonntag της 27ης Μαΐου 1956, αρθρογράφος με αρχικά Κ.Η. θα σχολιάσει για το μνημείο: «Το μνημείο για τον Νίκο Μπελογιάννη, τον Έλληνα αγωνιστή της Ελευθερίας, ένα μπρούτζινο γλυπτό του René Graetz, αποτελεί μια καλή και αισθησιακή παρουσία μέσα στο προαύλιο της Ανωτέρας Σχολής Οικονομικών στο Karlshorst . Εκατοντάδες φοιτητές περνούν καθημερινά μπροστά από τον μπρούτζινο ανδριάντα του αλύγιστου, υπερήφανου ανθρώπου, που θυσίασε τη ζωή του για την ελευθερία του λαού του. Τα χέρια του είναι δεμένα, όμως η σφιγμένη γροθιά του αριστερού του χεριού συγκρατεί την τεράστια ενέργεια αυτού του αγωνιστή, που ξέρει ότι δεν είναι μόνος, ενώ η ανοιχτή δεξιά παλάμη του ετοιμάζεται με βία και σιγουριά να εκδηλώσει την αντίστασή του ενάντια στους εχθρούς της ελευθερίας, τους εχθρούς της ειρήνης, τους εχθρούς της κοινωνικής προόδου. Ο άνδρας στέκεται λίγο πριν την εκτέλεσή του, με το δεξί του πόδι προτεταμένο, έχοντας συνείδηση των ορίων της δράσης του τη στιγμή αυτή, δεν προχωρεί πλέον, παραμένει αλυσοδεμένος ακίνητος, στέκεται με αισιοδοξία πάνω στο έδαφος που το μοιράζεται με όλους τους ομοϊδεάτες του στον κόσμο, οι οποίοι θα συνεχίσουν τον αγώνα του. Ο René Graetz, σε ένα ώριμο και δυνατό έργο τέχνης, μορφοποίησε αυτόν το μοναχικό ήρωα του ελληνικού λαού, όπως αυτός τιμάται εδώ, σε ένα σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία όλων των ανθρώπων και λαών που αγαπούν την ειρήνη, σε μια ζωντανή, πειστική και διαρκώς γόνιμη πραγματικότητα».

         Ο γλύπτης René Graetz

Ο René Graetz έχει μια περιπετειώδη βιογραφία και ένα ιδιαίτερο στίγμα στην Τέχνη. Γεννήθηκε το 1908 στο Βερολίνο τυχαία. Στο ταξίδι εξορίας του Ρώσου πατέρα, τυπογράφος στο επάγγελμα συνάντησε την όμορφη Ιταλο-Ιρκανδή μητέρα του. Τα νεανικά του χρόνια τα πέρασε στη Γενεύη, όπου εκπαιδεύτηκε και αυτός ως τυπογράφος με ειδίκευση στη βαθυτυπία. Στην Ελβετία παρέμεινε ως το 1929, χρονιά που κέρδισε το πρώτο βραβείο της αγγλικής εφημερίδας «Times», ως καλύτερος τυπογράφος και στη συνέχεια μετοίκησε στο Cape Town της Νότιας Αφρικής. Εκεί δούλεψε ως μηχανικός σε μεγάλη εκτυπωτική εταιρεία στην ίδρυση της οποίας συνέβαλε. Εκεί έζησε και εργάστηκε στο επάγγελμά του έως το 1938. Στο διάστημα αυτό άρχισε να δραστηριοποιείται πολιτικά, ως μέλος του εκεί συνδικάτου τυπογράφων, ενώ το 1932 ξεκίνησε τις σπουδές του στη γλυπτική, στη νεοϊδρυθείσα Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1935 δημιουργήθηκαν τα πρώτα γλυπτά έργα του, ενώ είχε ήδη εγκαταλείψει, το μέχρι τότε επάγγελμά του. Το 1938, μετά από διώξεις για την πολιτική του δραστηριότητα, θέλησε να επιστρέψει στην Ευρώπη. Αν και δεν τον συνδέει τίποτα με τη φασιστική Γερμανία, πήρε γερμανικό διαβατήριο επειδή γεννήθηκε στο Βερολίνο. Επέστρεψε και εγκαταστάθηκε αρχικά στο Παρίσι, στη Ζυρίχη για να καταλήξει το 1939 στο Λονδίνο.

Με το ξέσπασμα του Πολέμου εγκλείστηκε, λόγω του γερμανικού διαβατηρίου του, μαζί με εκατοντάδες άλλους γερμανούς που ζούσαν στη Μ. Βρετανία, σε ένα ειδικό στρατόπεδο περιορισμού στον Καναδά. Μέχρι τότε δεν είχε καμία σχέση με τη Γερμανία ή τους Γερμανούς. Γλώσσες του ήταν η γαλλική και τα αγγλικά. Εκεί ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με Γερμανούς κομμουνιστές και αντιφασίστες, με άλλους καλλιτέχνες, όπως οι Theo Balden, Heinz Worner, κ.ά. και εισχώρησε στην παράνομη ομάδα του Γερμανικού ΚΚ. Η περίοδος αυτή τον διαμόρφωσε σε έναν στρατευμένο καλλιτέχνη με καθαρούς πολιτικούς προσανατολισμούς. Το 1941, μετά την απόλυση όλων των αντιφασιστών κρατούμενων από το στρατόπεδο, επέστρεψε στο Λονδίνο όπου συμμετείχε στον εκεί ενεργό σύνδεσμο Γερμανών καλλιτεχνών και διανοουμένων Freier Deutscher Kulturbund. Την εποχή εκείνη γνώρισε και τον Henry Moore, τον οποίο επισκεπτόταν τακτικά στο ατελιέ του. Από το 1944 ήταν παντρεμένος με την Ιρλανδέζα Elizabeth Shaw, γραφίστρια και αργότερα διάσημη συγγραφέα παιδικών βιβλίων στη ΛΔΓ. Μετά τον πόλεμο, το 1946, εγκαταστάθηκε μαζί με άλλους εξόριστους στο ανατολικό τμήμα της Γερμανίας, με σκοπό τη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση της χώρας.

Στο ευρύτερο κοινό έγινε γνωστός με τη συμμετοχή του, στη δημιουργία των μνημείων του Buchenwald, το 1958, με τρία ανάγλυφα στηλών, και του Sachsenhausen, το 1959, με τη μεγαλόσωμη ομάδα γλυπτών με τίτλο “Απελευθέρωση“. Ανάμεσα στα έργα του είναι και ένα αγαλματίδιο αφιερωμένο στη Ρόζα Λούξεμπουργκ (1973). Εκτός των διάφορων γλυπτών δημιούργησε επίσης πολλά έργα ζωγραφικής (ακουαρέλες) και κεραμικής. Το 1973 τιμήθηκε με το Βραβείο Käthe-Kollwitz της Ακαδημίας των Τεχνών και με το Αργυρούν Πατριωτικό Μετάλλιο Προσφοράς της ΛΔΓ, ενώ είχε επίσης βραβευτεί, το 1959, για τη συμμετοχή του στο Μνημείο του Buchenwald, με το Εθνικό Βραβείο της χώρας. Ο René Graetz πέθανε απροσδόκητα στις 17 Σεπτεμβρίου 1974, στη μικρή κωμόπολη του Graal-Müritz της Ostsee, κατά τη διάρκεια αποθεραπευτικών διακοπών.

(#)
Barbara Barsch
Βιογραφικά στοιχεία από το εγχειρίδιο "Ποιος ήταν ποιος στη ΛΔΓ;": Γεννήθηκε στο Βερολίνο. Ο πατέρας του Φριτς Χ. ήταν Αιγυπτιολόγος. Η μητέρα του Ούρσουλα Χ. ήταν Αφρικανίδα. Σπούδασε ιστορία της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου (1970–74), πτυχιούχος. 1974–87 εκδότης του περιοδικού "Bildende Kunst" (Καλές Τέχνες). 1977–90 μέλος της KB (Ένωσης Εικαστικών Καλλιτεχνών), 1978–90 μέλος της VBK (Ένωσης Εικαστικών Καλλιτεχνών). 1982 διδακτορικό. 1985–90 μέλος της ηγεσίας του τμήματος Καλλιτεχνικών Σπουδών της περιφερειακής ένωσης VBK στο Βερολίνο. 1988 ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Αισθητικής και Καλλιτεχνικών Σπουδών της Ακαδημίας Επιστημών. 1989/90 ελεύθερη εργασία.
Μάιος–Δεκέμβριος 1990 επικεφαλής τμήματος στο τμήμα Καλών Τεχνών του Υπουργείου Πολιτισμού. Από το 1991, Διευθυντής του γραφείου IFA στο Βερολίνο του Ινστιτούτου Εξωτερικών Πολιτιστικών Σχέσεων στη Στουτγάρδη, Διευθυντής της Πινακοθήκης IFA του Βερολίνου· από το 1993, μέλος του γερμανικού τμήματος της AICA· από το 1995, μέλος ΔΣ του Νέου Συνδέσμου Τέχνης του Βερολίνου· από το 1995, Αναπληρωτής Πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την «Τέχνη στην Αρχιτεκτονική» για τις Κατασκευές και τις Κατοικίες· 1995–97, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Αρχαιολογικής Εταιρείας του Σουδάν· 1996–99, μέλος της Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ιδρύματος George Soros, Νέα Υόρκη.

Δημοσιεύσεις: «Η τέχνη ανάμεσα στη μαγεία και το Maggi – για τις εκφραστικές και ενδιάμεσες τάσεις στη νέα τέχνη στη ΛΔΓ». Στο: Όλα έχουν την ώρα τους. Festschrift για τον Erhard Frommhold στα 60ά γενέθλιά του. Δρέσδη 1988. Ακόμα κι αν κάποιος αντιτίθεται σε ένα κίνημα, εξακολουθεί να αποτελεί μέρος του (παρατίθεται από τον Picasso), Σημειώσεις για το 10^ο Συνέδριο του VBK. Στο: Gillen, E., Feist, G. (επιμ.): Art Documentation SBZ/GDR. Κολωνία 1996. Το "Ποιος Ήταν Ποιος στη ΛΔΓ;" είναι ένα βιογραφικό έργο αναφοράς που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1992 από τον Ch. Links Verlag. Οι πρώτες εκδόσεις επιμελήθηκε ο ιστορικός Jochen Cerny και περιελάμβαναν περίπου 1.500 καταχωρίσεις για δημόσιες προσωπικότητες στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR ΛΔΓ). Η εγκυκλοπαίδεια σημειώνει τη θέση κάθε ατόμου στο κοινωνικό σύστημα της ΛΔΓ και παρέχει μια σύντομη περίληψη της ζωής του. Τα αρχικά του συγγραφέα επιτρέπουν στους χρήστες να αναζητήσουν τον συγγραφέα κάθε σύντομης βιογραφίας. Το 1996, δημοσιεύτηκε μια ψηφιοποιημένη έκδοση που περιείχαν 2.146 βιογραφίες για την ιστορία της ΛΔΓ, τις οποίες επιμελήθηκε ο ιστορικός Bernd-Rainer Barth. Με την πάροδο των ετών, το λεξικό "Ποιος Ήταν Ποιος στη ΛΔΓ;" έχει αναθεωρηθεί εννοιολογικά και έχει επεκταθεί σημαντικά. Το 2010, δημοσιεύτηκε, ενημερωμένη έκδοση, που περιείχε σχεδόν 4.000 βιογραφίες.

(##)
Θανάσης Γεωργίου
Ο Θανάσης (Αθανάσιος) Γεωργίου (1914–2014) ήταν Έλληνας δημοσιογράφος, μεταφραστής και στέλεχος του KKE, ο οποίος από το 1949 έζησε και εργάστηκε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Μικρότερος αδερφός του δημοσιογράφου Βάσου Γεωργίου (1910-2003), σπούδασε Νομική στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου υπέστη διώξεις από τo αστικό κράτος λόγω της δημοσιογραφικής του δράσης στον αντιστασιακό Τύπο του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Αφού, στο μεταξύ, εργάστηκε ως πολεμικός ανταποκριτής για τον Δημοκρατικό Στρατό, ο Γεωργίου έφτασε, μέσω Πράγας, στο Ανατολικό Βερολίνο το 1948/49. Εκεί ανέλαβε τον ρόλο συνδέσμου μεταξύ του ΚΚΕ και του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED). Συνόδευε, μεταξύ άλλων, τους εκπροσώπους της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας κατά την επίσκεψή τους στη Σοβιετική ζώνη και συμμετείχε ενεργά στην, οργανωμένη από τον Πέτρο Κόκκαλη (1896-1962), μεταφορά ανηλίκων προσφύγων του εμφυλίου στο Ράντεμποιλ της Σαξονίας. Συγχρόνως, ανέπτυξε έντονη δημοσιογραφική δραστηριότητα για τη Γερμανική Υπηρεσία Ειδήσεων (Allgemeiner Deutscher Nachrichtendienst, ADN) της Ανατολικής Γερμανίας, ενώ εργάστηκε και ως ξένος ανταποκριτής για τον Ριζοσπάστη. Στο Βερολίνο γνώρισε και τη συντρόφισσα στη ζωή του, Γκέρντρουντ, μέλος του ΚΚ (Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος), με την οποία απόκτησε τρία παιδιά. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας δούλεψε για ένα διάστημα στην εφημερίδα «Ελεύθερη Πατρίδα» στο Λονδίνο ως αρχισυντάκτης, με διευθυντή τον κομμουνιστή δημοσιογράφο και συγγραφέα Τάκη Αδάμο. Ο σύντροφος Θανάσης πάλεψε από το μετερίζι του δημοσιογράφου για τη διατήρηση των κομμουνιστικών χαρακτηριστικών του Κόμματος, για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία. Υπήρξε ακούραστος, οξυδερκής και πάντα στρατευμένος στην πάλη για τη νίκη του σοσιαλισμού-κομμουνισμού. Στους αναγνώστες του «Ριζοσπάστη», με τη συμβολή του για δεκαετίες ως ανταποκριτής της εφημερίδας στη Γερμανία, έμεινε γνωστός με το ψευδώνυμο «Θανάσης Βόρειος».

Εκτός από τα παραπάνω, ο Γεωργίου συμμετείχε και σε διάφορα έργα βασισμένα σε βιβλία, όπως στο Hellas ohne Götter (Ελλάδα χωρίς Θεούς, 1959) του σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Καρλ Γκας (1917–2009) και το Griechenland (Ελλάδα). Συμμετείχε, επίσης, και στο έργο Land und Leute (Χώρα και Άνθρωποι, 1958) του φίλου του, Δημήτρη Χατζή, στου οποίου την ανθολογία Antigone lebt (Η Αντιγόνη ζει, 1960) συνέβαλε με μεταφράσεις. Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε στενά με τον εκδοτικό οίκο Volk und Welt, μέσω του οποίου κυκλοφόρησε και η ανθολογία αυτή, ως κριτικός και μεταφραστής νεοελληνικής λογοτεχνίας. Σε αυτόν τον εκδοτικό οίκο δημοσιεύθηκαν μεταφράσεις έργων, όπως Το τέλος της μικρής μας πόλης (Das zerstörte Idyll, 1965) του Δημήτρη Χατζή, Οι ρίζες του κόσμου (Die Wurzeln der Welt, 1975) του Γιάννη Ρίτσου, καθώς και έργων του Κώστα Βάρναλη, όπως Η αληθινή απολογία του Σωκράτη (Die wahre Apologie des Socrates, 1965) και Το ημερολόγιο της Πηνελόπης (Das Tagebuch der Penelope, 1975).

Εργάστηκε, ακόμα, ως μεταφραστής από τα γερμανικά στα ελληνικά. Στο πλαίσιο αυτό, συμμετείχε, μεταξύ άλλων, στην ελληνική μετάφραση του έργου Aus meinem Leben [Από τη ζωή μου, 1985] του Έριχ Χόνεκερ, την οποία, μάλιστα, ο τότε Έλληνας Πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου τίμησε με πρόλογο. Οι εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή του ΚΚΕ δημοσίευσαν μεταφράσεις έργων, όπως το  Griechenland unter dem Hakenkreuz [Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό, 1991] του Μάρτιν Ζέκεντορφ και Die Königin von Zypern [Η βασίλισσα της Κύπρου, 1996 ] του Χάινριχ Μαν.

Αν και ο ίδιος έκρινε το τέλος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας ως «αντεπανάσταση», o Γεωργίου παρέμεινε στη «δεύτερη πατρίδα» του και μετά το 1989 (Georgiou, 2009, 62f.), όπου και πέθανε το 2014 σε ηλικία 100 ετών.