Φανούρης και Φανουρόπιτες

Σαν σήμερα 27 Αυγούστου το “γνώρισα” _Χολαργιώτης τότε, πριν 60+ χρόνια στην Ξανθίππου 48 (υπάρχει και σήμερα στον “ακάλυπτο” της πολυκατοικίας το, ανενεργό πια, ναΐδριο του Αγίου Φανουρίου). Το μικρό αυτό εκκλησάκι κτίστηκε το 1928, όταν εκεί υπήρχαν αλεπούδες και θυμάρι, ανακαινίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1958 και τα εγκαίνια έγιναν πολύ αργότερα.
Τα παλιότερα χρόνια, κατά το 2ήμερο πανηγύρι του (26-27 Αυγ), στο σημείο αυτό συγκεντρωνόταν πλήθος πιστών και μη, με την καθιερωμένη Φανουρόπιτα να προφέρεται απλόχερα και να μοσχομυρίζει

O Άγιος Φανούριος της Ορθόδοξης Εκκλησίας _λένε έζησε τον 7^ο–8^ο αιώνα και η ιστορική ύπαρξή του δεν ήταν γνωστή μέχρι τον 14^ο-15^ο αιώνα, όταν βρέθηκε εικόνισμά του, στη Ρόδο. Σύμφωνα με αυτή την ζωγραφισμένη παράσταση, ο άγιος φορούσε στρατιωτικά ρούχα και υπέστη 12 μαρτύρια (κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η απεικόνισή του συγχέεται με αυτή του Αγίου Γεωργίου, με την οποία φαίνεται να έχει αρκετές ομοιότητες), πάντως θεωρείται προστάτης του νησιού και μάλιστα η φήμη του ως αγίου απλώθηκε στα Δωδεκάνησα, Κύπρο, Κρήτη, Χίο, Λέσβο, την Πάτρα και σήμερα, υπάρχουν πολλές εκκλησίες του και εκκλησάκια.

Η παρετυμολογική παρήχηση του ονόματός του με το “φαίνω”, δηλαδή φανερώνω, τον έκανε γνωστό στη λαϊκή παράδοση ως τη μορφή που πάντοτε θα βοηθούσε να βρεθούν τα χαμένα ή θα έφερνε κάτι που επιθυμούν. Γι’ αυτό στις εικόνες παριστάνεται να κρατά στο χέρι αναμμένο κερί.

Η νηστίσιμη πίτα (φανουρόπιτα έχοντας και μια λαμπάδα αναμμένη) λένε πως φανερώνει απολεσθέντα αντικείμενα, την τύχη των ανύπανδρων κοριτσιών ακόμα και εργασία φέρνει στους ανέργους και διάφορα άλλα “μαγικά”. Γίνεται με συγκεκριμένο αριθμό νηστίσιμων υλικών, και αφού “διαβαστεί” και κοπεί σε …σαράντα κομμάτια μοιράζεται στους πιστούς.

Μολονότι ο βίος του αγίου Φανουρίου δεν έχει καμία σχέση με την θεατρική τέχνη, είναι προστάτης των καραγκιοζοπαιχτών, ακριβώς επειδή τους φανερώνει δουλειές. Υπήρχε και λάβαρο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών με την απεικόνιση του αγίου Φανουρίου, το οποίο δυστυχώς δεν διασώζεται σήμερα παρά μόνο σε μεταπολεμικό ασπρόμαυρο φωτογραφικό υλικό, με τους παλιούς καραγκιοζοπαίχτες Νίκο Ζαβραδινό, Κώστα Μάνο, Τάκη Μελλίδη, Μήτσο Μώρο, Ανδρέα Νικητόπουλο και Σωτήρη Σπαθάρη. Ο τελευταίος εικονίζεται καθιστός κάτω από το λάβαρο.

(λένε πως…)
Όταν οι Αγαρηνοί εξουσίαζαν τη Ρόδο αποφάσισαν να ξαναχτίσουν τα τείχη της πόλης, που καταστράφηκαν στον πόλεμο λίγα χρόνια πριν. Άρχισαν λοιπόν να στέλνουν εργάτες έξω απ’ το νότιο μέρος του φρουρίου και να μαζεύουν πέτρες απ’ τα μισογκρεμισμένα σπίτια και ξαφνικά μέσα στα χαλάσματα βρήκαν μια μισοχαλασμένη στη μια πλευρά εκκλησία κι εκεί μέσα βρήκαν ένα σωρό εικόνες, που απ’ την πολυκαιρία δεν ξεχώριζαν μορφές και γράμματα.

Μια μόνο εικόνα _λένε ξεχώριζε απ’ όλες, “που ο χρόνος δεν την άγγιξε και παρίστανε ένα νέο ντυμένο σαν στρατιώτης”. Ο Μητροπολίτης της Ρόδου Νείλος διάβασε _λένε “καθαρά το όνομα του Αγίου, που λεγόταν Φανούριος” και “συγκινημένος, για τη φανέρωση του Αγίου, παρατήρησε, πως ήταν ντυμένος σαν Ρωμαίος στρατιωτικός, κρατώντας στο αριστερό χέρι του ένα σταυρό και στο δεξιό μια αναμμένη λαμπάδα”. Ο αγιογράφος ολόγυρα της εικόνας είχε ζωγραφίσει σε δώδεκα παραστάσεις τα μαρτύρια, που υπόφερε ο Άγιος ως εξής:

1.    Παρουσιάζεται όρθιος μπροστά στο Ρωμαίο ανακριτή του και φαίνεται ν’ απολογείται.

2.    Οι στρατιώτες επεμβαίνουν και χτυπούν με πέτρες στο κεφάλι και στο στόμα τον Φανούριο.

3.    Οι στρατιώτες έχουν εξαγριωθεί πια απ’ την επιμονή, γι’ αυτό τον έριξαν κάτω και τον χτυπούν άγρια με ξύλα και ρόπαλα, για να κάμψουν το ηθικό του.

4.    Ο Φανούριος είναι στη φυλακή κι εκεί βασανίζεται, εντελώς γυμνός κι οι στρατιώτες ολόγυρα του ξεσχίζουν τις σάρκες του με αιχμηρά σιδερένια εργαλεία.

5.    Και πάλι στη φυλακή προσεύχεται στον θεό, για να τον βοηθήσει ν’ αντέξει μέχρι τέλους τα βασανιστήρια.

6.    Παρουσιάζεται πάλι μπροστά στον Ρωμαίο ανακριτή για ν’ απολογηθεί με ατάραχη έκφραση του προσώπου του και απτόητος περιμένει ακόμη χειρότερα μαρτύρια.

7.    Δήμιοι καίνε με αναμμένες λαμπάδες το ολόγυμνο σώμα του _ο άγιος νικά και πάλι με θέληση και καρτερία.

8.    Τα μηχανικά μέσα …έχουν δέσει τον Φανούριο πάνω σ’ ένα μάγκανο κι αυτό σαν περιστρέφεται, του συντρίβει τα κόκκαλα.

9.    Ο Φανούριος ρίπτεται σ’ ένα λάκκο, για να γίνει βορά άγριων θηρίων κι οι δήμιοί του από πάνω παρακολουθούν να δούνε το τέλος του. Τα θηρία όμως έχουν εξημερωθεί (απ’ τη χάρη του Θεού;) και τον περιτριγυρίζουν ήσυχα σαν αρνάκια …απολαμβάνοντας θαυμάσια τη συντροφιά του.

10.          Οι δήμιοί του δεν ικανοποιούνται τον βγάζουν απ’ τον λάκκο και τον καταπλακώνουν μ’ ένα μεγάλο λίθο, βέβαιοι πια πως θα τον αποτελειώσουν. Τίποτε όμως δεν πετυχαίνουνε κι αυτή τη φορά.

11.          Η σκηνή παρουσιάζει τον Άγιο μπροστά σε βωμό, όπου οι δήμιοί του τον προτρέπουν να θυσιάσει, βάζοντας στις παλάμες του αναμμένα κάρβουνα. Ο Φανούριος βγαίνει και απ’ αυτή τη δοκιμασία νικητής και αυτό διακρίνεται από ένα διάβολο, που έχει τη μορφή δράκου, που πετά στον αέρα και κλαίει για την αποτυχία του.

12.          Η τελευταία σκηνή είναι το τέλος του μαρτυρίου του, με τον Φανούριο ριγμένο σ’ ένα μεγάλο καμίνι να στέκεται όρθιος πάνω σ’ ένα σκαμνί και να τον περιζώνουν φλόγες και καπνοί... φαίνεται να προσεύχεται στον Θεό _κλπ.

Αν και δηλωμένος άθεος ...

Τα υλικά πρέπει κατά την παράδοση να είναι μονός αριθμός, κατά περιοχή εφτά, εννιά ή έντεκα, όλα νηστίσιμα, γι' αυτό και περιέχει ελαιόλαδο ή σπορέλαιο. Τα βασικά / συνηθέστερα είναι: αλεύρι, λάδι, ζάχαρη, χυμός πορτοκάλι, μπέικιν πάουντερ, καρύδια, σταφίδες. Άλλα υλικά μπορεί να περιλαμβάνουν κανέλα, γαρίφαλο, μαγειρική σόδα και νερό.
Στην πιο απλή της εκδοχή η φανουρόπιτα έχει μόνο 7 υλικά, όσα και τα μυστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

·        1,5 φλυτζάνι καρύδια

·        ³/₄ φλυτζάνι ξανθές σταφίδες (Σουλτανίνα)

·        ¹/₂ φλυτζάνι ζάχαρη (καλύτερα καφέ)

·        Κανέλα αρκετή 2+ κουταλιές

·        ¹/₂ κουταλάκι σκόνη γαρύφαλλο

·        Ξύσμα από δυο πορτοκάλια

·        1 κοφτό κουταλάκι σόδα

·        1 ¹/₂ κουταλάκι μπέικιν πάουντερ

·        1 ¹/₂ φλυτζάνι χυμό πορτοκαλιού

·        3/4 φλυτζάνι λάδι (κάποιοι βάζουν ηλιέλαιο)

·        Αλεύρι (καλύτερα φάριν απ) “όσο πάρει” (max 1kg)

 

·        Έχουμε προθερμάνει καλά τον φούρνο πάνω κάτω, στους 170°C και θα ψήσουμε στην κάτω σχάρα για ~1ω+10λ (εναλλακτικά με προσοχή στον αέρα στους ~160°C, στην μεσαία σχάρα για ~50λ.

·        Πριν την βγάλουμε από το φούρνο, τσεκάρουμε το κέντρο της με μαχαίρι, να βεβαιωθούμε ότι ψήθηκε σωστά. Το μαχαίρι πρέπει να βγαίνει στεγνό από ζύμη.

·        Αφού ψηθεί, θα φουσκώσει και θα διπλασιαστεί σε όγκο, η επιφάνεια της θα ροδίσει καλά και το άρωμα της θα σας τρελάνει.

• Αφήστε να κρυώσει και να τραβήξει τα υγρά από την θερμοκρασία του φούρνου.
• Κόψτε σε κομμάτια και σερβίρετε κι αν θέλετε πασπαλίστε με άχνη και κανέλα.
• Θέλει καλό ψήσιμο
• Πρέπει να λιώσει καλά η ζάχαρη μέσα στο λάδι και τα δυο μαζί να γίνουν σαν κρέμα.
• Η ζύμη της πρέπει να είναι σαν χυλός όχι σφιχτή.
• Πρέπει να ανακατέψετε το μείγμα όσο λιγότερο γίνεται, από την ώρα που θα μπει το αλεύρι. Αλλιώς, θα γίνει ελαστική και σφιχτή.
• Μπορείτε να βάλετε γλυκό κρασί+πετιμέζι ή μέλι
• Καρύδια και σταφίδες, για να μείνουν σε όλη τη φανουρόπιτα και να μην πάνε στον πάτο του ταψιού κάντε το εξής: Βάλτε καρύδια χοντροκομμένα και σταφίδες σε ένα μπολ _Ραντίστε με 2 με 3 κουταλιές κρασί ή χυμό πορτοκάλι κι ανακατέψτε να βραχούν._ Πασπαλίστε με λίγο από το συνολικό αλεύρι_Ανακατέψτε ξανά για να ντυθούν όλα με το αλεύρι_ Αφού προσθέσετε το αλεύρι στα υλικά, ρίξτε μέσα και τα καρύδια με τις σταφίδες_Κάντε απαλό ανακάτεμα.
• Για να μην τρίβεται η φανουρόπιτα 2 πράγματα πρέπει να προσέξετε
• Η ζάχαρη πρέπει να είναι πολύ ψιλή και να λιώσει πολύ καλά με το λάδι. Γι’ αυτό αν η ζάχαρη που έχετε είναι με χοντρό κόκκο, αλέστε την στο μπλέντερ να γίνει πούδρα. Προχωρήστε στην ανάμειξη με το λάδι και ανακατέψτε πολύ καλά μέχρι να λιώσει η ζάχαρη στα υγρά. Αν βάλετε καρύδια μέσα στη φανουρόπιτα φροντίστε να είναι ψιλοκομμένα για να μην τρίβεται το κομμάτι όταν το κόβετε. Για να μην τρίβεται η φανουρόπιτα δεν πρέπει να στεγνώσει στο ψήσιμο. Γι’ αυτό προσέξτε να μην παραψήνετε τη φανουρόπιτα γιατί στεγνώνει πολύ κι αφού δεν έχει αυγό το μίγμα να δέσει, να κρατήσει συνοχή, αν ψηθεί παραπάνω στεγνώνει πολύ και μετά τρίβεται. Προσέξτε το φούρνο σας γιατί κάθε φούρνος ψήνει διαφορετικά.
• Για να μην λασπώνει η φανουρόπιτα πάλι πρέπει να προσέξετε το ψήσιμο.
• Αν βγει νωρίτερα από το φούρνο από όσο πρέπει, τότε η φανουρόπιτα λασπώνει μιας και στην καρδιά της δεν έχει στεγνώσει σωστά το μείγμα ώστε να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Για να είσαι σίγουρος ότι ψήθηκε σωστά, πριν βγάλεις από το φούρνο το ταψί, θα μπήξεις την καθαρή λάμα του μαχαιριού στην καρδιά της φανουρόπιτας. Αν η λάμα βγαίνει στεγνή από ζύμη τότε είναι έτοιμη. Αν η λάμα του μαχαιριού έχει ίχνη ζύμης επάνω τότε η φανουρόπιτα χρειάζεται ακόμα λίγα λεπτά για να στεγνώσει σωστά και να μην λασπώνει.
  

 Τα τρίμματα της… φανουρόπιτας

Συνήθεια και αυτή, που είχε από μικρό παιδί, να κοιμάται βάζοντας το χέρι του κάτω από το μαξιλάρι. Λες και ήθελε να αναζητήσει εκεί κρυμμένα μυστικά της παιδικής του ηλικίας ή μήπως την αγκαλιά της που τόσο του είχε λείψει τους καλοκαιρινούς μήνες.

“Θα φύγω για έναν μήνα, μήπως και βρω το εαυτό μου” του πέταξε και έφυγε για «εναλλακτικές διακοπές» όπως του έλεγε τακτικά σε γραφικό χωριό του Πηλίου.
Και αυτός να μένει μόνος περιμένοντας πότε θα φιλοτιμηθεί να απαντήσει στα τηλεφωνήματα του και ν’ ακούει και τις παρατηρήσεις της μητέρας του “να την παρατήσει γιατί δεν του αξίζει”.

Και με μόνο πραγματική του συντροφιά τη «Μαλαματίνα», για να «σκοτώνει» τις αυταπάτες του, να περνά τα βράδια του περιμένοντας τον ερχομό της.

Η σημερινή βραδιά ήταν διαφορετική. Είχε μπει για τα καλά στο μυαλό του, ότι η σχέση τους “έπνεε τα λοίσθια” και πως ένας τρίτος άνθρωπος είχε μπει ανάμεσα τους, γι’ αυτό και οι ποσότητες του ποτού που είχε καταναλώσει είχαν αυξηθεί στο μέγιστο τους βαθμό _“ρεκόρ έκανα για την …” καμάρωνε τρεκλίζοντας στους φίλους του.

Στον δρόμο κορόιδεψε το πλήθος πιστών (ιδιαίτερα γυναίκες) που είχε κατακλύσει το εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου και φτάνοντας στο σπίτι ξάπλωσε για να συναντήσει τους εφιάλτες του.

Και εκείνα τα τρίμματα κάτω από το μαξιλάρι τι γύρευαν; ‘Η μήπως ήταν στο όνειρο του και αυτά;
Ξυπνώντας, η μητέρα, του ετοίμασε τον ελληνικό καφέ και με την έκφραση αγωνίας ζωγραφισμένη στο πρόσωπο της, τον ρώτησε:

“Είδες κανένα όνειρο παιδί μου χτες;”

Και τότε τα κατάλαβε όλα.
Κατευθύνθηκε αποφασιστικά στο τηλέφωνο και σχηματίζοντας τον αριθμό της, είπε:

“Νομίζω πως τελειώσαμε”...

__                                    Αλέκος Χατζηκώστας _ “Ατέχνως”