Ψυχή των εκδόσεων ο Ηρακλής Κακαβάνης, που συνήθως δεν μιλάει για τον εαυτό του και αυτό αποτελεί μια «κόντρα» μεταξύ μας _στον «δαίμονα» αναφέρει δυο λόγια στο εσώφυλλο που παραθέτουμε (στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι πολύ περισσότερα)
“__
Γεννήθηκε το 1966. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Από το 1991
εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Αρχικά στον «Ριζοσπάστη» για 23 χρόνια και στη
συνέχεια σε έντυπα και ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης. Είναι εκδότης του
ηλεκτρονικού περιοδικού «Ατέχνως».
Το 2011 συμμετείχε με εισήγηση για τη γλώσσα του Κ. Βάρναλη στο συλλογικό τόμο «Κώστας Βάρναλης: Φως που πάντα καίει», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» 2012. Έχει ασχοληθεί εκτενώς με τη ζωή και το έργο του Κώστα Βάρναλη.
Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Ο δαίμων του τυπογραφείου», εκδόσεις «Προσκήνιο», 2008, «Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του», εκδόσεις «Εντός», 2012, «Ο Χικμέτ στην Ελλάδα» και «ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ ο προλετάριος ποιητής» εκδόσεις «Ατέχνως», 2020.
Το 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» το βιβλίο «Κώστας Βάρναλης Αϊ-Στράτης Θυμήματα εξορίας» και το 2017 από τις εκδόσεις «Εντύποις» το βιβλίο «39+1 Άγνωστα ποιήματα του Κ. Βάρναλη» με πρόλογο - έρευνα - επιμέλεια δική του. Το 2022 πρότεινε -με τον πρόλογό του- «Μια άλλη ανάγνωση» στα «Άπαντα του Κώστα Καρυωτάκη» (εκδόσεις «Ατέχνως») και το 2024 προλόγισε «Τ’ απαγορευμένα και επιλήψιμα» του Σαρλ Πιερ Μπωντλαίρ (εκδόσεις «Ατέχνως»)
Είχε τη φιλολογική επιμέλεια – πρόλογο στο Λεύκωμα «Ομήρου Ιλιάδα, 21 Λιθογραφίες το Henri Motte», εκδόσεις «Τυποεκδοτική», 2008.
Το 2009 επιμελήθηκε τις αναμνήσεις του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και αξιωματικού του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Λύσανδρου Ταμουρίδη, με τον τίτλο «Από τον Όλυμπο στο Γράμμο», όπου έγραψε το επίμετρο που συνοδεύεται από παρουσίαση του Αντιστασιακού Τύπου της Ελασσόνας του νομού Λάρισας, όπως επίσης έχει προλογίσει κάποια άλλα βιβλία.
Εκτός από τη βιβλιογραφία, πλούσια η αρθρογραφία του στον ημερήσιο και στον περιοδικό Τύπο, όπως και σε διαδικτυακά Μέσα” __.
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
ΝΕΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ
Ηρακλής Κακαβάνης
Ο δαίμων του
τυπογραφείου
Λίγα λόγια για την έκδοση
«Ο δαίμων του τυπογραφείου» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2008 από τις εκδόσεις «Προσκήνιο». Εδώ και χρόνια, και μετά από μια πετυχημένη πορεία στο χώρο του βιβλίου, οι εκδόσεις «Προσκήνιο» σταμάτησαν την πορεία τους. Έτσι ο …Δαίμων, παρότι δεν έχει χάσει την επικαιρότητά του, την εγκυρότητά του και συνεχίζει να ζητείται, δεν ήταν διαθέσιμος γι’ αυτό και προχωρήσαμε στην επανέκδοσή του.
Περιέχει και αυτή η β’ έκδοση τους προλόγους των Γιώργου Χουρμουζιάδη, Τάκη Τσίγκα και ως επίμετρο κείμενο του Νίκου Καρατηνού παρότι και οι τρεις δε βρίσκονται πλέον στη ζωή.
Περίληψη
Ποια ανάγκη τον δημιούργησε και ποιο το. . . ιδεολογικό στίγμα του «τρομοκράτη» που εκθέτει δημοσιογράφους, συγγραφείς και διορθωτές; Λένε ότι είναι μοχθηρός και δρα στα μουλωχτά. Λένε ότι η ουρά του μετριέται με μίλια, τρυπώνει παντού και αλλοιώνει τόσο πολύ το νόημα των κειμένων που προκαλεί το θυμό, την αγανάκτηση, την αμηχανία (αναγνωστών και γραφιάδων) και άλλοτε γελά και το «παρδαλό κατσίκι». Εμφανίστηκε με την ανακάλυψη της τυπογραφίας. (...) Παρότι το βιβλίο δεν είναι συλλογή «μαργαριταριών», εντούτοις στις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει πολλές ευκαιρίες να γελάσει με τα κατορθώματα και τα αποτυπώματα του «Εξαποδώ» σε δημοσιογραφικά και λογοτεχνικά κείμενα.
Αυτά τα ποιήματα μαζί με όλα εκείνα που στην εποχή τους θεωρήθηκαν επιλήψιμα και για τα οποία κατηγορήθηκε ο ποιητής, συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση. Συνολικά 32 ποιήματα.
«Την ‘’άπονη’’ τη ζωή μας, επομένως, την ορίζουν, έτσι ή αλλιώς, οι «δαίμονες». Και το ερώτημα δεν είναι τι κάνουν αυτοί για μας, αλλά τι κάνουμε εμείς γι’ αυτούς. Άλλοι τους καταγγέλλουν, άλλοι τους ξορκίζουν, άλλοι τους βιντεοσκοπούν, άλλοι τους πετάνε από το παράθυρο κι άλλοι έχουνε μάθει να ζούνε μ’ αυτούς. Ο Ηρακλής ο Κακαβάνης έκανε κάτι πολύ πιο έξυπνο. Πήρε έναν από αυτούς τους δαίμονες, το «δαίμονα του τυπογραφείου», και τον έκανε βιβλίο. Έγραψε τη βιογραφία του, για την ακρίβεια. Τον τσάκωσε εκεί που γεννήθηκε, πριν ακόμα εφευρεθεί το χαρτί και η μελάνη, και μας αποκάλυψε, τις ‘’μαλαγανιές’’ του» (από τον πρόλογο του Γ. Χουρμουζιάδη».
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΙ: Πρόλογος έκδοσης
Γιώργος Χουρμουζιάδης
Τάκης Τσίγκας
Προοίμιο
Εισαγωγή
Η παραγωγή βιβλίου από την αρχαιότητα μέχρι την αναγέννηση
Αναγέννηση
17ος ΑΙΩΝΑΣ
Εκδόσεις ελληνικών βιβλίων
Μετά τον 20ό αιώνα
Τύπος
Τα τυπογραφικά λάθη στον Τύπο
Ο πρώτος διορθωτής
1862. Μια νέα εποχή ανατέλλει
20ός αιώνας - λινοτυπία
Ηλεκτρονική τυπογραφία
Είπαν - έγραψαν
Διορθωτές
Παράρτημα
Αντί επιλόγου
Επίμετρο: μαρτυρία Νίκου Καραντηνού
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Λεπτομέρειες έκδοσης
Εκδότης:
Εκδόσεις Ατέχνως
Χρονολογία β’ έκδοσης: Μάρτιος 2024
Εξώφυλλο: Πέτρος Φιλιππίδης
Αριθμός σελίδων: 202
Διαστάσεις: 17Χ24
ISBN: 978-618-5685-37-9
Τιμή 14,50 (με ΦΠΑ)
Διάθεση
– Διανομή:
Κεντρική διάθεση: Τσιγαρίδας ΑΕ - 210.2717521
Συμμετρία ΑΕ: 21 1104 1900
Κεντρική διάθεση για την Κύπρο: Βιβλιοπωλείο Περιδιάβαση (Τηλ:24 645646, 99545635)
Μπορείτε να το παραγγείλετε και να το παραλάβετε στο χώρο που θα μας υποδείξετε.
Παραγγελίες είτε
με email EkdoseisAtexnos@gmail.com
μέσω του site ekdoseis-atexnos.gr
τηλεφωνικά 6979795057
Άλα της διαβολάκο
τ’ αφεντικά της Κόλασης
σου σκάψανε το λάκκο
Πολλά έχουν γραφεί κατά καιρούς για το «δαίμονα του τυπογραφείου» με αφορμή κάποιο χτυπητό κατόρθωμα _ειδικά παλιότερα που η τεχνολογία εκτύπωσης δεν είχε τη σημερινή εξέλιξη (στοιχειοθέτηση με το χέρι, λινοτυπικές μηχανές αργότερα κλπ). Ο διαβολάκος, σε κάποια σκοτεινή γωνιά ενεδρεύει για να βάλει την ουρά του _αρκεί να θυμηθούμε τα περίφημα –αρκετών σελίδων «παροράματα» _errata, που έμπαιναv σε ένθετο ή στο τέλος των ήδη τυπωμένων σελίδων. Λένε πως πρώτος που ανακάλυψε τον διαβολάκο του τυπογραφείου είναι ένας καλόγερος που το βιβλίο του περιείχε πάμπολλα λάθη και για να τα δικαιολογήσει τα απέδωσε στον Σατανά επινοώντας τον «δαίμονα του τυπογραφείου» Να πάρουμε υπόψη πως _χωρίς να επεκταθούμε ιστορικά και τεχνικά , γιατί χρειάζονται τόμοι _εξάλλου αρκετά αναφέρονται στο βιβλίο του Ηρακλή, πως εκτύπωση ξεκινά περίπου στον 3ο αιώνα π.Χ. στην αρχαία Κίνα. Μια πρωτόγονη μορφή τυπογραφίας είναι η χρήση σφραγιδόλιθων από τους Βαβυλώνιους και άλλους αρχαίους λαούς. Η αντιγραφή των βιβλίων με το χέρι, με τη χρήση πένας ή πινέλου με μελάνι, ήταν χαρακτηριστικό των αρχαίων πολιτισμών της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Ρώμης, όπως επίσης αντιγραφή βιβλίων (αντίτυπα) στα μεσαιωνικά μοναστήρια. Τον 11ο αιώνα, ο Κινέζος Μπι Σενγκ ανακάλυψε πως μπορούσε να αναπαράγει κείμενα τοποθετώντας κεραμικές σφραγίδες με τα κατάλληλα γράμματα την μία δίπλα στην άλλη και πιέζοντάς τες όλες μαζί ταυτοχρόνως στο χαρτί και τον 12ο πάλι οι Κινέζοι ανακάλυψαν πως οι ξύλινες σφραγίδες–στοιχεία ήταν πιο ανθεκτικές από τις κεραμικές, ενώ τον 13ο εμφανίστηκαν και τα πρώτα μεταλλικά στοιχεία. Η πραγματική τυπογραφία εμφανίστηκε στην Ευρώπη τον 15ο αι. από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο, ο οποίος κατασκεύασε τα πρώτα κινητά στοιχεία από κράμα μολύβδου–κασσίτερου–αντιμονίου και τύπωσε τη Βίβλο στα λατινικά. Το 1886 ο Γερμανός Ότμαρ Μεργκεντάλερ (Ottmar Mergenthaler, 1854–1899) παρουσίασε στις ΗΠΑ τη λινοτυπία, μια μηχανή με πληκτρολόγιο και αυτόματο χυτήριο για να φτιάχνει συμπαγείς μεταλλικές αράδες αντί για μεμονωμένα μεταλλικά στοιχεία. Λόγω της ταχύτητάς της, η λινοτυπική μηχανή βρήκε πολύ γρήγορα μεγάλη απήχηση στη στοιχειοθεσία εφημερίδων. Η λινοτυπία, η μονοτυπία και το επίπεδο πιεστήριο επικράτησαν επί σχεδόν ογδόντα χρόνια, μέχρι που εμφανίστηκε η ηλεκτρονική γραφομηχανή και η φωτολιθογραφία, το γνωστό όφσετ (offset). Ακολούθησε η φωτοσύνθεση (ή φωτοστοιχειοθεσία — αγγλ., phototypesetting) με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Με την εμφάνιση του Macintosh (1983), των εκτυπωτών λέιζερ και ειδικού λογισμικού (PageMaker, QuarkXPress), επικράτησε η επιτραπέζια τυπογραφία (desktop publishing ή DTP) _για να φτάσουμε στην 100% ψηφιακή τεχνολογία (digital printer), τριδιάστατη _3D κλπ. Πέρα από το ότι υπάρχει η ηλεκτρονική αυτόματη διόρθωση (βέβαια κι αυτή με τους διαβόλους και διαβολάκους της)
Ο (περί ου ο λόγος) «δαίμων του τυπογραφείου» εκδόθηκε για
πρώτη φορά το 2008 από τις εκδόσεις «Προσκήνιο» του Αγγέλου Σιδεράτου.
(γράφει εισαγωγικά ο Ηρακλής)
Η ...σύλληψη του Δαίμονα έγινε ένα απόγευμα το καλοκαίρι του 2007, στη βεράντα
του σπιτιού του Αγγέλου Σιδεράτου. Στην παρέα ήταν κι ένας ,αλύγιστος της
Μακρονήσου, ο εικαστικός και φίλος, Γιώργος Φαρσακίδης 1924-2020). Ο Άγγελος
επέμενε στην προτροπή της συγγραφής. Δίστασα, ζήτησα λίγο χρόνο για να του
απαντήσω. Με μεγάλη ανασφάλεια, για το αν τελικά θα τα καταφέρω, του απάντησα
θετικά. «Το περιμένω» μου είπε...
Συζήτησα την προοπτική με τον, τότε, αρχισυντάκτη του «Ριζοσπάστη» Τάκη Τσίγκα (1953-2014). Ενημέρωσα και τον, τότε, διευθυντή της εφημερίδας ,Δημήτρη Κουτσούμπα, τον σημερινό ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση του έργου πήγα το κείμενο τον Τάκη για να γράψει τον πρόλογο στο βιβλίο. Τα πρώτα λόγια του έχουν εντυπωθεί βαθιά στη μνήμη μου: «Τα κατάφερες ρε μπαγάσα. Μπράβο!» Η ειλικρινής έκφρασή του έδειχνε ότι η έκδοση του βιβλίου ήταν και δική του χαρά. Η συντροφική εγκαρδιότητα ολοκληρώθηκε με τη συγκατάθεση και υυ Δημήτρη Κουτσούμπα.
Εδώ και χρόνια, και μετά από μια πετυχημένη πορεία στο χώρο του βιβλίου, οι εκδόσεις «Προσκήνιο» σταμάτησαν την πορεία τους. Έτσι ο ...Δαίμων, παρότι δεν έχει χάσει την επικαιρότητά του, την εγκυρότητά του και συνεχίζει α ζητείται, δεν είναι διαθέσιμος. Και αφού ο ίδιος ασχολήθηκα με τις εκδόσεις Ατέχνως, αποφάσισα την επανέκδοσή του φροντίζοντας να εξαλείψω κάποια ίχνη του ...ακούραστου δαίμονα που με τίμησε δέοντος στην πρώτη έκδοση.
Και στη δεύτερη έκδοση του «Δαίμονα» θέλω να επαναλάβω τις
ευχαριστίες σε όσους συνέβαλαν και με βοήθησαν στην πρώτη του έκδοση.
Ιδιαίτερα,
- · Στον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και πρύτανη της Μαχόμενης Δημοσιογραφίας Νίκο Καραντηνό (1920-2008) για την εμπιστοσύνη κι ενθάρρυνση στις αναζητήσεις μου.
- · Στον Γιώργο Χουρμουζιάδη (1932-2013), καθηγητή βουλευτή ΚΚΕ που μαζί με τον Τάκη Τσίγκα προλόγισαν το βιβλίο.
-
·
Στον
πρόεδρο του ΕΛΙΑ Μάνο Χαριτάτο (1944-2012) για την παροχή αρχειακού υλικού.
(Γιώργου
Χουρμουζιάδη_σελ 11)
ΔΕ ΘΑ ΗΤΑΝΕ ΥΠΕΡΒΟΛΗ, αν έλεγα πως,
έτσι που φτάσαμε στο τελευταίο σκαλί του «κακού τη σκάλα», που θα έλεγε και ο
ποιητής, δεν υπάρχει πια κοινωνικό πεδίο, όπου να μην κυριαρχεί ένας «δαίμων».
Εκεί όπου τίθενται οι νόμοι. Εκεί όπου υπολογίζεται το μεροκάματο. Εκεί όπου
γράφονται τα σχολικά βιβλία. Εκεί όπου οι διαιτητές παίρνουν τις αποφάσεις
τους. Εκεί, τέλος των, όπου οι γιατροί «ακονίζουν» τα νυστέρια τους, οι
τροχονόμοι εκδίδουν κλήσεις τους, οι ψηφοφόροι σταυρώνουν το ψηφοδέλτιό τους.
Παντού! μα και εκεί όπου οι εραστές ανταλλάσσουν όρκους αγάπης. Επομένως, γιατί
θα αποτελούσε εξαίρεση το τυπογραφείο. Ή, για να το πω πιο γενικά, μια και ή η
ιστορία κρατάει αιώνες, γιατί να αποτελούσε εξαίρεση ο χώρος, όπου κείμενο
παίρνει την τελευταία του μορφή. Και μ’ αυτό το κείμενο διατυπώνεται μια ιδέα.
Γράφεται μια ιστορία. Συντάσσεται μια είδηση, αναγγέλλεται ο γάμος ή
ανακοινώνεται μια διάλεξη.
Την
«άπονη» τη ζωή μας, επομένως, την ορίζουν, έτσι ή αλλιώς, οι «δαίμονες». Και το
ερώτημα δεν είναι τι κάνουν αυτοί για μας, αλλά τι κάνουμε εμείς αυτούς. Άλλοι
τους καταγγέλλουν, άλλοι τους ξορκίζουν, άλλοι τους βιντεσκοπούν, άλλοι τους
πετάνε από το παράθυρο κι άλλοι έχουνε μάθει να ζούνε μ΄αυτούς. Ο Ηρακλής ο
Κακαβάνης έκανε κάτι πολύ πιο έξυπνο. Πήρε έναν αυτούς τους δαίμονες, το
«δαίμονα του τυπογραφείου», και τον έκανε βιβλίο. Έγραψε τη βιογραφία του, για
την ακρίβεια. Τον τσάκωσε εκεί που γεννήθηκε, πριν ακόμα εφευρεθεί το χαρτί και
η μελάνη, και μας αποκάλυψε, τις «μαλαγανιές» του. Και πρέπει να ομολογήσω ότι
τέτοια βιβλία σπανίζουν. Βιβλία, δηλαδή, που προσπαθούν να αναδείξουν ένα
καθημερινό φαινόμενο της ζωής μας, καθημερινό και ενοχλητικό και όμως
απαρατήρητο. Γιατί, αλήθεια: πόσοι ασχολούνται με τα τυπογραφικά λάθη μιας
εφημερίδας; Πόσοι ανακαλύπτουν, ανάμεσα στις τρυφερές λέξεις ενός
μυθιστορήματος μια ανορθογραφία; πόσοι αλλάζουν το πρόγραμμα της ζωής τους,
γιατί ο υπουργός «δέχεται» όχι «δέρεται» στο γραφείο του, όπως έγραφε η είδηση.
Ανάμεσα, λοιπόν, σ’ αυτούς τους «πόσους» ο Κακαβάνης, χρόνια τώρα επαγγελματίας
διορθωτής, δεν ξόδεψε μόνον ώρες και ώρες από τη ζωή του για να «συλλαμβάνει»
τα λάθη που θα μπορούσαν να αλλοιώσουν το νόημα, την αισθητική, την
ειλικρίνεια, έστω, ενός κειμένου και να τα «καταδικάζει», να τα διορθώνει, με
άλλα λόγκ Αλλά αποφάσισε να ξοδέψει, επίσης, πολλές και να μας διηγηθεί την
«ιστορία τους, με το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Έψαξε, διάβασε,
σχολίασε, αποδελτίωσε και κατόρθωσε μέσα από μια γλαφυρή αφήγηση, χωρίς λάθη,
από όσο μπορώ να καταλάβω, να μας αποκαλύψει ένα γεγονός, για τους πιο πολλούς
ασήμαντο, που όμως είναι δυνατό να παίξει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση μιας
πολύ σημαντικής κοινωνικής διαδικασίας που αφορά την παραγωγή τη γνώσης. Κι αυτό
το κατόρθωσε ο συγγραφέας του «δαίμονα», γιατί δεν απομόνωσε το «τυπογραφικό
λάθος» σαν μια απροσεξία, αρκετά αστεία, μερικές φορές, αλλά το παρακολούθησε
ως ένα στοιχείο της ιστορίας της τυπωμένη γνώσης. Ως ένα από τα στοιχεία της
ιστορίας του βιβλίου, της προσπάθειας, μ άλλα λόγια να μετατραπεί η πληροφορία,
επιστημονική ή όχι, δεν έχει σημασία σε γνώση. Σε μια εποχή που από τη μια
πλευρά πληθαίνουν οι «δαίμονες» τη ζωής μας και από την άλλη οι πολυτελείς
τόμοι με τις συνταγές της τάδε κυρίας ή της τάδε «γιαγιάς», καλή της η ώρα, το
βιβλίο του Ηρ. Κακαβάνη αποκτά κατά την άποψή μου, σημασία κοινωνική. Αποκτά,
ταυτόχρονα, το δικαίωμα να θεωρείται ως ένα βιβλίο που μας αποκαλύπτει έναν
κόσμο καλά κρυμμένο ανάμεσα στις πλάκες της αρχαίας εποχής, όπου έγραφαν τότε
οι άνθρωπο στις περγαμηνές και την υγρασία των μεσαιωνικών μοναστηριών, στις
έξυπνε κατασκευές του Γουτεμβέργιου, ή, τέλος, τα ηλεκτρονικά κόλπα του Word Έναν κόσμο που για πρώτη φορά στα
ελληνικά Γράμματα γίνεται μια υπεύθυνη και κατατοπιστική αφήγηση, μακριά από τη
μυρωδιά της μελάνης και τη θέρμη των ηλεκτρικών καλωδίων και παίρνει τη θέση
του πάνω στο τραπέζι των ανθρώπων που διαβάζουν και γι’ αυτό και γνωρίζουν,
ενημερώνονται και κρίνουν. Ανατρέπουν ό,τι μας ταλαιπωρεί και βάζουν στη θέση
του το Άλλο, το Καινούριο, το Ανθρώπινο!
Γιώργος X. Χουρμουζιάδη
Αρχαιολόγος
__Τάκη Τσίγκα _σελ 13 (απόσπασμα)
Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΕΙ. ΣΥΝΗΘΩΣ πόσοι, ποιοι και με ποιο τρόπο παίρνουν μέρος
στη διαμόρφωση και παραγωγή ενός εντύπου. Τουλάχιστον, δε γνωρίζει με ακρίβεια.
Θέλει, όμως - και έχει κάθε δικαίωμα να θέλει - το όποιο έντυπο κρατά στα χέρια
του και διαβάζει, να είναι άρτιο και ολοκληρωμένο από κάθε άποψη. Το λιγότερο,
απαιτεί να αποδίδονται αξιόπιστα τα νοήματα του συγγραφέα και να μη
τραυματίζεται το περιεχόμενο από συντακτικά, γραμματικά και ορθογραφικά λάθη ή
τυπογραφικές ατέλειες. Άλλωστε, το ίδιο συμβαίνει με ό,τι προμηθευόμαστε, για
να ικανοποιήσουμε τις καθημερινές ανάγκες μας. Θέλουμε να ανταποκρίνεται σ’
αυτές, να είναι σωστό και άρτιο. Υπάρχει, όμως, μια κρίσιμη διαφορά. Το έντυπο,
είτε αυτό είναι βιβλίο, εφημερίδα ή περιοδικό, είτε ένα απλό φυλλάδιο και μια
προκήρυξη, δεν είναι ένα οποιοδήποτε αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Δεν αποτελεί, απλά και μόνο, άλλο ένα προϊόν προς κατανάλωση. Έχει ξεχωριστές
ιδιότητες και ιδιαίτερα σημαντικές λειτουργίες. Γεγονός το οποίο προσδίδει
ανάλογο ρόλο και ευθύνη σε όλους όσοι παίρνουν μέρος στην παραγωγή και την
τελική διαμόρφωση του όποιου εντύπου. Από το συγγραφέα μέχρι το διορθωτή
κειμένων και τον τυπογράφο.
Το παρόν βιβλίο αναδείχνει τον πολυσήμαντο αυτό ρόλο, αναζητεί και ερευνά τα σχετικά προβλήματα, τις δυσκολίες και τις αιτίες τους. Και το κάνει συγκεκριμένα και χειροπιαστά. Ανατρέχει στους αρχαίους χρόνους, στην εποχή των πρώτων βιβλίων και αντιγραφέων και σημειώνει τις τότε προσπάθειες του ανθρώπου να ανταποκριθεί στην ανάγκη της αξιόπιστης απόδοσης του λόγου στη γραπτή μορφή του. Ερευνά και εξετάζει την εποχή της τυπογραφίας, παρέχοντας την ευκαιρία μιας διαφορετικής, όσο και ενδιαφέρουσας, ιστορικής αναδρομής στην όλη πορεία της, καθώς αυτή δίνεται με τη ματιά ενός ανθρώπου, που ασχολείται επαγγελματικά με τη διόρθωση κειμένων και γνωρίζει καλά τις σχετικές απαιτήσεις και τα εμπόδια. Καταγράφει συγκεκριμένα τους διάφορους παράγοντες και τις παραμέτρους που οδηγούσαν στο παρελθόν - ή οδηγούν και σήμερα - στην αναξιόπιστη και αλλοιωμένη απόδοση ενός κειμένου στο έντυπο. Είτε αυτοί έχουν σχέση με τις γραμματικές και τεχνικές δυνατότητες κάθε ιστορικής περιόδου, είτε οφείλονται στις εκάστοτε οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις. Και, βέβαια, συνοδεύει τα παραπάνω με μια πλούσια συλλογή αποδείξεων της πολύμορφης δράσης του γνωστού «δαίμονα», αποκαλύπτοντας την έκταση και την ένταση του προβλήματος.
«Ο δαίμων του τυπογραφείου» πετυχαίνει το στόχο του συγγραφέα του. Δίνει στον αναγνώστη τις απαραίτητες πληροφορίες και στοιχεία για να κατανοήσει πώς και γιατί προκύπτει το τυπογραφικό λάθος στο έντυπο. Υπενθυμίζει ι αναδείχνει τη σημασία που έχει η αξιόπιστη απόδοση του λόγου στην έντυπη μορφή του και, μάλιστα, σε μια εποχή πολύμορφης απαξίωσης της γλώσσας και της γνώσης. Συμβάλλει στον «αντιδαιμονικό» αγώνα, καθώς ενισχύει την απαιτητικότητα των αναγνωστών και δυναμώνει το αίσθημα ευθύνης των συντελεστών της έντυπης διαδικασίας. Και όχι μόνο. Προσφέρει ακόμη περισσότερα. Η ανάγνωσή του προκαλεί χρήσιμες σκέψεις και προβληματισμούς, για το το περιεχόμενο και το ρόλο των σημερινών εντύπων, ιδιαίτερα αυτών της πλατιάς κυκλοφορίας (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία κλπ.). Σε τελευταία ανάλυση, συμβάλλει στην επιτακτική σήμερα ανάγκη να έρθουν στο προσκήνιο ορισμένες βασικές και κρίσιμες αλήθειες, για την καθοριστική σχέση του γραπτού λόγου με την ανθρώπινη νόηση και συνείδηση.
Η γραφή, στην όποια εκδοχή της, είναι ένα σύστημα απεικόνισης του προφορικού λόγου (γλώσσας) με σύμβολα. Στην περίπτωση της γλώσσας έχουμε συνδυασμό των φθόγγων, μιας μορφής προσιτής στην αίσθηση της ακοής, με νόημα, που δεν είναι προσιτό στις αισθήσεις και υλοποιείται μέσω της μορφής αυτής. Στη γραφή έχουμε τη μετάθεση του ηχητικού ακούσματος των φθόγγων και των λέξεων σε ουσία προσιτή στην αίσθηση της όρασης (ή στην αφή γ τους τυφλούς). Στην πραγματικότητα, η γραφή αποτελεί μια δευτερογενή μορφή της ανθρώπινης έκφρασης, η οποία διατηρεί όλες τις βασικές ιδιότητες κ γνωρίσματα της πρωτογενούς μορφής, του προφορικού λόγου.
Ο λόγος (γλώσσα) αποτελεί, ίσως, το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπου και μια από τις πλέον θεμελιώδεις μορφές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, γραφή, με τη σειρά της, αποτέλεσε ένα δεύτερο μεγάλο επίτευγμα του ανθρώπου, καθώς έδωσε νέες διαστάσεις - ακόμη περισσότερο με την ανακάλυψη τι τυπογραφίας και τις κατοπινές επιτυχίες της επιστήμης και της τεχνολογίας - στις αναντικατάστατες και πολύμορφες λειτουργίες του προφορικού λόγου
Ο λόγος είναι προϊόν του ανθρώπινου πολιτισμού. Ταυτόχρονα,
όμως, απ τέλεσε και αποτελεί, ως μέσο έκφρασης και μετάδοσης γνώσεων, σκέψεων
κλπ κλπ., ένα βασικό παράγοντα της ανάπτυξης του ανθρώπου, της κοινωνίας κ της
συνείδησης. Δεν είναι, απλά και μόνο, ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ το ανθρώπων,
όπως θέλουν τα τελευταία σχολικά βιβλία της προωθούμενης ε παιδευτικής
«μεταρρύθμισης», αλλά συνδέεται με αυτή την ίδια την ανθρώπινη νόηση και τη
συνείδηση και, μάλιστα, με τον πιο άμεσο τρόπο. Οι κλασικοί τι μαρξισμού
προσδιόριζαν ως εξής τη σχέση ανάμεσα στην επικοινωνιακή λειτουργία του λόγου
(γλώσσα) και το ρόλο του στη διαμόρφωση της συνείδηση «Η γλώσσα είναι το ίδιο
αρχαία με τη συνείδηση του ανθρώπου. Η γλώσσα είναι η πρακτική, πραγματική
συνείδηση, που υπάρχει και για τους άλλους ανθρώπους …
Στις ταξικές κοινωνίες…
ΠΡΟΟΙΜΙΟ_
Ηρακλή Κακαβάνη (σελ.17)
Η ΓΡΑΦΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Με τη γραφή ο
άνθρωπος νίκησε το χρόνο και το χώρο. Με τη γραφή επικοινωνεί με τους συ-
ανθρώπους του όσο μακριά και αν βρίσκονται, αλλά και με τις επόμενες γενιές.
Χωρίς να σημαίνει ότι και τα άλλα δημιουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού δεν
έχουν «γλώσσα» αι τρόπο να μιλάνε, στο παρελθόν η γραφή ήταν το μοναδικό μέσο
επικοινωνίας με τις μελλούμενες γενιές. Μέσω αυτής μπορούσαν να περάσουν με
ακρίβεια στο μέλλον, από- 'εις και ιδέες, επιστημονικές ανακαλύψεις και
πειραματισμοί, σκέψεις και προβληματισμοί, όπως ακριβώς ήθελαν να τα
διατυπώσουν οι πρόγονοί μας.
Σήμερα, με την επανάσταση που έχει συντελεστεί στην επιστήμη και την τεχνολογία, στο χρόνο δεν ταξιδεύει μόνο το γραπτό κείμενο, αλλά και η φωνή και η εικόνα του ανθρώπου. Η τυπογραφία, πάντως, υπήρξε ένας κορυφαίος σταθμός, αφού έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητες του γραπτού λόγου, το έντυπο προκάλεσε πραγματική επανάσταση στην επικοινωνία των ανθρώπων και στη διακίνηση των ιδεών. Έσπασε τους κοινωνικούς φραγμούς, υπερπήδησε κάθε εμπόδιο στη μετάδοση της πληροφορίας και κατέστησε κοινωνό της όποιον το επιθυμούσε. Γι’ αυτό είναι σημαντικό πώς φτάνει ο γραπτός λόγος στον αναγνώστη. Η καλαισθησία και, προπαντός, η συντακτική και η γραμματική αρτιότητα ενός κειμένου, μιας εφημερίδας, ενός βιβλίου, δείχνουν πρωτίστως το σεβασμό με τον οποίο ο συγγραφέας και ο εκδότης του αντιμετωπίζουν τον αναγνώστη. Όσο για τον τελευταίο, όλα αυτά επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνει και κατανοεί την πληροφορία. Κι έχει μεγάλη σημασία αν, αυτό που θέλει ο συγγραφέας να του μεταδώσει, μεταδίδεται ορθά και ολοκληρωμένα.
Αυτό που απασχολεί την παρούσα εργασία είναι το τελικό «προϊόν» και κυρίως το πως αυτό αλλοιώνεται από τα τυπογραφικά λάθη. Είναι μία συνοπτική παρουσίαση του αποτελέσματος της έρευνας του γράφοντος να αντιληφθεί την έκταση και τη φύση του προβλήματος, δεδομένου ότι η φύση της δουλειάς του τον φέρνει συνεχώς αντιμέτωπο μ΄ αυτό. Σκοπός του είναι να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει πώς και γιατί προκύπτει το τυπογραφικό λάθος στο έντυπο. Να υπενθυμίσει τη σημασία που έχει να είναι πιστός ο γραπτός λόγος και την ευθύνη του εκδότη (βιβλίου - εφημερίδας) σε μια εποχή που απαξιώνεται η γλώσσα, η γνώση, η πληροφορία, η ιδέα, το συναίσθημα. Να υπενθυμίσει ότι ο εκδότης δεν πουλάει απλώς ένα «προϊόν», αλλά επιτελεί πνευματικό έργο, να υπενθυμίσει σε συγγραφείς και δημοσιογράφους πως, όταν γράφουν, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους τη ρήση του Γκόρκι: «Κάθε φράση που γράφω, τη γράφω με δέος και ευθύνη, γιατί ξέρω πως θα τη διαβάσουν χιλιάδες άνθρωποι». Τέλος, σκοπός του είναι να θυμίσει στους αναγνώστες ότι έχουν κι αυτοί δικαιώματα και πως πρέπει να είναι περισσότερο απαιτητικοί σε ό,τι τους «προσφέρεται» να διαβάσουν, πολύ περισσότερο που το πληρώνουν και μάλιστα καθόλου φτηνά.
Το βιβλίο αυτό είναι και ένα απάνθισμα των κατορθωμάτων του «δαίμονα του τυπογραφείου», τα οποία μας βοηθούν να υπογραμμίσουμε τη φύση του προβλήματος. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, το υλικό και τα παραδείγματα που χρησιμοποιούνται είναι ενδεικτικά του προβλήματος και καθόλου μια συνολική καταγραφή του σε όλο το μήκος και το πλάτος του γραπτού λόγου. Στόχος δεν είναι οι συγγραφείς και οι δημοσιογράφοι, τα έντυπα και οι εκδοτικοί οίκοι και οργανισμοί. Στόχος είναι το πρόβλημα. Κι αυτό εύκολα θα το αντιληφθούν όλοι εκείνοι που συνοδεύουν τα κείμενα μέχρι το τυπογραφείο, που τα διορθώνουν μέχρι την τελευταία στιγμή, που παίρνουν ζωή από τη μυρωδιά του χαρτιού και του μελανιού, που δεν ησυχάζουν μετά την έκδοση, και γι’ αυτό δε διστάζουν να υπογραμμίσουν ή και να διορθώσουν σε επόμενες εκδόσεις τα τυπογραφικά λάθη της πρώτης. Υπάρχει ένας αέναος πόλεμος με το «δαίμονα του τυπογραφείου» που κρατάει από τότε που εφευρέθηκε η τυπογραφία και που κανείς δε γνωρίζει αν και πότε θα τελειώσει. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, τούτη η εργασία μια φιλοδοξία έχει: Να αυξήσει τις στρατιές εναντίον του και να καταλάβουμε όλοι όσοι ασχολούμαστε στο χώρο του εντύπου ότι μάλλον έχουμε «το διάολο μέσα μας»...
Τα σύγχρονα παραδείγματα τυπογραφικών λαθών που περιλαμβάνει το βιβλίο προέρχονται από τις εφημερίδες «ΒΗΜΑ», «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», «ΝΕΑ», «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ». Η επιλογή, αν και ενδεικτική, δεν έγινε τυχαία. Οφείλεται στο γεγονός ότι, οι παραπάνω εφημερίδες, έχουν ένα πολύ καλά οργανωμένο ηλεκτρονικό αρχείο και, το σημαντικότερο, αναγνωρίζουν χωρίς δισταγμό τα λάθη τους, με αποτέλεσμα να είναι πιο εύκολη η καταγραφή τους από τον ερευνητή. Αποδεικνύουν έτσι έμπρακτα το σεβασμό τους στον αναγνώστη και την ευαισθησία τους σε ζητήματα γλώσσας. Άλλα έντυπα δεν έχουν την ίδια υπεύθυνη στάση. Έτσι αν δεν υπήρχε η προσωπική εμπειρία, η αναζήτηση στο ηλεκτρονικό αρχείο των άλλων εφημερίδων θα μας οδηγούσε στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι έχουν πετύχει το ακατόρθωτο, να μην έχουν τυπογραφικά λάθη.
Τέλος, να σημειωθεί ότι σε
ελάχιστες περιπτώσεις, όπου κρίνεται σκόπιμο για να αναδειχτεί μια πτυχή του
προβλήματος, και χωρίς να αναφέρεται το όνομα του εντύπου, παρατίθενται
ευρήματα του γράφοντος. Οι αναφορές σε βιβλία γίνονται με βάση δημοσιευμένες
κριτικές.
Παρότι η παρούσα εργασία δεν είναι συλλογή «μαργαριταριών», εντούτοις στις σελίδες
του ο αναγνώστης θα βρει πολλές ευκαιρίες να γελάσει με τις σκανταλιές του
«Εξαποδώ» στον έντυπο λόγο.
Καταλήγω ομολογώντας την αμαρτία μου, δεδομένου ότι «αμαρτία λεγομένη, η μισή συγχωρημένη». Θέλησα να «πάρω στο κατόπι» το δικό μας «δαίμονα», προσπαθώντας να μην του αφήσω περιθώρια να δράσει στο βιβλίο που κρατάτε. Δεν τα κατάφερα;.. Ε, θα έχω τότε δώσει έναν ακόμη λόγο στον αναγνώστη να γελάσει! Βέβαια, υπάρχει και μια παλιά ιστορία βγαλμένη από τη λαϊκή σοφία που θα τη χρησιμοποιήσω ως ελαφρυντικό:
Κάποιος, λέει, είχε πιάσει το διάβολο κι άρχισε να φωνάζει:
· Έπιασα το διάβολο, έπιασα το διάβολο...
· Φέρ’τον, του λένε
· Δεν έρχεται, απαντάει
· Άσ’τον τότε
· Δε μ αφήνει
Του Νίκου Καραντηνού
Μερικές πινελιές στον πίνακα του Τύπου _σελ 193
(απόσπασμα)
ΗΤΑΝ πραγματικά ξάφνιασμα δυνατό και ευχάριστο όταν κράτησα
στα χέρια το βιβλίο «Ο δαίμων του τυπογραφείου» που δούλεψε με ερευνητική
διάθεση και κέφι ο σ. Ηρακλής. Δουλειά σε βάθος που φέρνει κοντά στα προβλήματα
της τυπογραφίας και της ιστορίας της.
ΕΙΧΑ πάρει από καιρό το μήνυμα, όταν σε φευγαλέες συζητήσεις με το συγγραφέα ανίχνευσα
το ζωηρό ενδιαφέρον του σε θέματα νεοελληνικής γραμματείας.
ΕΜΕΙΝΑ για λίγο σκεπτικός όταν ο αγαπητός Ηρακλής με συγκρατημό και κάποιο δισταγμό μου ζητούσε να έγραφα ένα κείμενο - προσωπική μαρτυρία στο βιβλίο του που ολοκληρωμένο καρτερούσε να πάρει το δρόμο του «τυπωθήτω».
ΕΙΠΑ το ναι έχοντας
κατά νου πως ο συγγραφέας, μαχόμενος δημοσιογράφος στον τομέα της διόρθωσης του
«Ριζοσπάστη», αχρήστευσε του Ζαχ. Παπαντωνίου τη ρήση, ως η εφημερίδα με την
καθημερινή ασφυκτική δουλειά της τρώει το λόγιο, το συγγραφέα. Δεν του αφήνει
περιθώρια για άλλη δημιουργία.
ΑΝΟΙΞΑ το «κιβώτιο» με τις προσωπικές μνήμες. Μπορεί να ’ναι μακρινές αλλά ολοζώντανες,
νωπές.
ΕΙΧΑ εδώ και πολλά χρόνια, μιλάμε προπολεμικά, το 1938, μια πρώτη γνωριμία με τα
«βασίλεια» που ο δαίμων καιροφυλακτούσε και κτυπούσε άσχημα τα γραφτά, που τυπώνονταν
στις εφημερίδες. Πρώτο μάθημα διόρθωσης σε ημερήσια εφημερίδα. Μύηση σ’ έναν
κόσμο αλλιώτικο, που πρώτη φορά πλησίαζα.
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ μιας δουλειάς για το ψωμί και το κεραμίδι, με έφερνε κοντά σε ένα ο
δημοσιογράφο συμπατριώτη μου που δούλευε διορθωτής ολονυχτίς σε πρωινή ημερίδα.
Ήξερε καλά την περιπέτεια που είχα για να κρατηθώ στην Αθήνα, ήμουν φοιτητής,
και με πήρε κοντά του να δίνω χέρι βοήθειας.
ΜΠΟΡΕΙ βέβαια τα γραμματικά μου
που ’χα πάρει από το σχολείο να ήταν καλά, μα η διόρθωση, που άρχισε να περνά
και από τα δικά μου χέρια, είχε τα μυστικά της, με τα καπρίτσια της.
ΜΙΑ ΓΩΝΙΑ μιας μεγάλης σάλας, που γύρω γύρω είχαν εγκατασταθεί λινοτυπικές
μηχανές ήταν ο χώρος που δούλευαν οι διορθωτές. Πάνω στο τραπέζι έφταναν σε κανονική
ροή τα κείμενα που τα ’χαν βγάλει διόρθωση πάνω σε βρεγμένο δημοσιογραφικό
χαρτί, χτυπώντας μια βούρτσα πάνω στο μαρμάρινο τραπέζι, πάνω στο οποίο γινόταν
η τελική σύνθεση της σελίδας.
ΞΕΚΙΝΗΣΑ από το «βου + α = βα», δηλαδή έμαθα τη σημειολογία
σε κάθε διόρθωση και βλέποντας το συμπατριώτη μου Σπ. σε λίγο μπόρεσα να
«κολυμπάω» σε πιο βαθιά νερά και να πιάνω το χρόνο που έπρεπε. Αλλά, κακά τα
ψέματα. Η αγωνία, το άγχος πάνω από το κεφάλι μην ξεχαστείς και σου ξεφύγει
αδιόρθωτο κανένα θέμα!
ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ηλεκτρικό ρολόι, που ήταν κρεμασμένο στον τοίχο, θεατό απ’ όλους, με
την πρώτη ματιά, έδινε το στίγμα της πορείας. Είμαστε κανονικά στο χρόνο μας, ή
έχουμε πέσει έξω και χάνουμε τις αποστολές στην επαρχία; Και τότε άρχιζαν οι
καβγάδες για τον φταίχτη ή τους φταίχτες.
ΚΑΠΟΙΑ ΣΤΙΓΜΗ οι μηχανές σταματούσαν. Ήταν η ώρα της διακοπής, ώρα μιας
μπουκιάς για να ξαναρχίσουν πάλι ως το τέλος. Έπρεπε να χουμε ξεπετάξει όλη την
ύλη που είχε γίνει, να μην έχουμε αδιόρθωτα. Τότε μπορούσες να έχεις μια ανάσα.
ΤΟΥΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥΣ μήνες το
διορθωτήριο, το τραπέζι και οι καρέκλες έβγαιναν στον προαύλιο χώρο του
τυπογραφείου και κάτω από τους μεγάλους φωτιστικούς λαμπτήρες έβγαινε η δουλειά
εκεί.
Η ΣΤΟΑ ΠΑΠΠΟΥ είχε ζωή δική της όλη τη νύχτα, εξαιτίας του τυπογραφείου. Κόσμος
πήγαινε και ερχόταν. Είχε και όλα τ’ άλλα που θύμιζε παζάρι κι ό,τι άλλο μπορούσες
να φανταστείς. Σε κάποιο σημείο λειτουργούσαν για όλο το κοινό, και για το
διαβατάρικο και για μας, τα αφοδευτήρια και οι μυρουδιές καθιστούσαν την ύπαρξή
του αφόρητη.
ΕΙΧΕ ΚΑΙ ΑΛΛΑ η υπαίθρια εκείνη διόρθωση. Κουνούπια και κάθε
άλλο ιπτάμενο ζωύφιο και αυτά με τη συνεχή παρουσία τους δε μας άφηναν ήσυχους
να προχωρήσουμε τη δουλειά μας. Τα κατόλ και άλλα της εποχής εκείνης
εντομοκτόνα έκαιγαν ολονυχτίς, σε όλο το χώρο της διόρθωσης. Δεν έλειπαν οι
συμπλοκές, συχνές και λόγω της γειτνίασης με δρόμους που τη νύχτα λειτουργούσε
εντατικά η υπαίθρια Αφροδίτη.
ΕΙΧΕ όμως και τις ξαφνικές εκτροπές του το ωράριο. Η είδηση δεν έχει ωράριο,
δεν έχει προειδοποίηση. Φτάνει όποτε θέλει. Συχνά, λίγο πριν κλείσει της
εφημερίδας η ύλη και «πέσει» και η τελευταία σελίδα στο πιεστήριο, έφτανε με
τον ασύρματο η είδηση ότι το «X» ελληνικό δεξαμενόπλοιο βυθίζεται στον
Ατλαντικό και άρχιζε από άλλα παραπλέοντα σκάφη επιχείρηση διάσωσης του πληρώματος.
Ο ΔΙΟΡΘΩΤΗΣ έπρεπε να μείνει και να παρακολουθήσει την εξέλιξη του ναυαγίου με
τις ειδήσεις που έφταναν συνεχώς με τηλεγραφήματα του ασύρματου ή και από τα
πρακτορεία. Λέξη με λέξη.
ΠΟΛΛΑ τα έκτακτα γεγονότα και ποικίλα. Σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές κλπ., όταν
έφταναν σε τέτοιες ώρες μας φόρτωναν συχνά ανάλογα, δυο, τρεις και παραπάνω
ώρες ξενύχτι...
(….)
Το μαχαίρι
Όπως αργεί το ατσάλι να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι
Έτσι αργούν και οι λέξεις να ακονιστούν σε λόγο. Στο μεταξύ
όσο δουλεύεις στον τροχό πρόσεχε μην παρασυρθείς
μην ξιπαστείς
απ’ τη λαμπρή αλληλουχία των σπινθήρων.
Σκοπός σου εσένα το μαχαίρι.
Άρης Αλεξάνδρου
Μερικές επισημάνσεις αντί επιλόγου
«Ο λόγος δεν μπορεί να
είναι άναρχος ακόμα και όταν λέει άναρχα πράγματα».
Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός «που δεν περπατάει έτσι στα τυφλά αλλά
έχει νόμους και κανόνες που την οδηγούν». Αξίζει να υπενθυμίσω τα λόγια ενός ανθρώπου
των Γραμμάτων, για ένα από τα σημεία στίξης, το κόμμα (,): «ένα κόμμα καλά τοποθετημένο, κάνει το νόημα
πιο όμορφο και από την ομορφότερη γυναίκα».
Μιλάμε και γράφουμε με βάση τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. Στην οργάνωση του λόγου εκτός από τις λέξεις συμμετέχουν υποχρεωτικά η γραμματική και το συντακτικό. Χωρίς αυτή τη σύμπραξη και την αξιοποίηση των κανόνων τους, είναι αδύνατη η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της γλώσσας. Η τήρηση των κανόνων δεν είναι μηχανιστική διαδικασία. Δε σημαίνει ότι μία σκέψη πρέπει να διατυπώνεται από όλους με τον ίδιο τρόπο. Ούτε ότι εκλείπουν οι εξαιρέσεις από τους κανόνες.
Με τα συντακτικά και τα γραμματικά λάθη δεν ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα, όχι γιατί εκλείπουν από το εκδοτικό υλικό αλλά γιατί θεωρούμε ότι αυτό το κάνουν επιτυχώς συνάδελφοι μέσα από τις στήλες τους αλλά και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Θα καταγράψουμε όμως μερικές περιπτώσεις γλωσσικών λαθών που πλήττουν την ακρίβεια και σαφήνεια του δημοσιογραφικού λόγου. Λάθη, που δυστυχώς, δεν αναγνωρίζονται ως τέτοια ούτε από το δημοσιογράφο ούτε από τον αναγνώστη, με αποτέλεσμα να εδραιώνεται η αντίληψη ότι το λάθος είναι το σωστό.
Φραστικός τονισμός
Συνηθισμένο φαινόμενο στο δημοσιογραφικό λόγο είναι η παραβίαση της κανονικής σειράς των όρων της πρότασης προκειμένου να τονιστεί φραστικά: μια πράξη, το αποτέλεσμά της, το πρόσωπο, ο χρόνος, ο τόπος, η αιτία κλπ. Πολλές φορές όμως η παραβίαση οδηγεί σε ασάφεια και διαστρέβλωση του νοήματος. Όπως στην περίπτωση του πρωτοσέλιδου της «Αυγής».
Η «Αυγή», μάλλον, μας απευθύνει «Κάλεσμα συμπόρευσης στην
κάλπη του ΣΥΡΙΖΑ» (είχε δική του κάλπη;). Να υποθέσουμε ότι ήταν «Κάλεσμα του
ΣΥΡΙΖΑ για συμπόρευση στην κάλπη»; Η .. .ανάγκη να τονιστεί το «Κάλεσμα
συμπόρευσης» οδηγεί σε παραβίαση της φυσικής σειράς των όρων της πρότασης.
Είναι, δυστυχώς, ένα λάθος που έχει «νομιμοποιηθεί» στο χώρο του Τύπου με
επιχείρημα τον τονισμό της λέξης ή της φράσης.
(…)
ΝΕΑ
ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ _Ηρακλής Κακαβάνης_ Ο δαίμων του τυπογραφείου
ΚΑΛΟΤΑΞΙΔΟ!!
