“Κλείδωναν” το σπίτι οι αρχαίοι;

Και ο φόβος γέννησε το Θεό…και τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις, αλλά και εκείνους που θέλουν να (αυτο)σκλαβωθεί ο άνθρωπος στον ίδιο του το φόβο.
Αλλά πέρασε πια ο μεσαίωνας και η ιερή εξέταση και ο ποιητής αγνάντεψε το φωτεινό μέλλον της «πιο όμορφης θάλασσας αυτής που δεν την αρμενίσαμε ακόμα»…και έγινε αυτός ο γίγαντας άνθρωπος και λαός, που έκαναν σημαία τους το «αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς, πώς θα γενούνε τα σκοτάδια λάμψη;»
Και ο αγώνας «για να γυρίσει ο ήλιος» ανέβηκε στα ουράνια, άλλοτε με και άλλοτε χωρίς σημαίες και ταμπούρλα. Οι κρατούντες όμως –το κεφάλαιο και το αστικό κράτος όπως τους ονοματίζουν πεισματικά κάποιοι από εμάς, ποτέ δεν κοιμάται: ακόμα και στα «δύσκολα» οραματίζονται -χωρίς ιερό και όσιο, την επόμενη μέρα, ρόδινη για το ίδιο και μαύρη για τους λαούς _αυτό για όσο θα κρατούν τα “κλειδιά της οικονομίας” _κατά την “ξύλινη” ΚΚΕδικη γλώσσα. 

               Κλειδαριές και λουκέτα στην αρχαία Κίνα

Για φυσικούς λόγους, είναι εξαιρετικά δύσκολο να έχουμε _εξάλλου αφορά μόνο τους ειδικούς μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορίας των λουκέτων σε αυτή τη γιγάντια χώρα με τεράστια ιστορία, πάντως η βιβλιογραφία συγκλίνει στο ότι «οι κλειδαριές χρησιμοποιούνται στην αρχαία Κίνα για αρκετές χιλιάδες χρόνια» _ Ωστόσο τα ιστορικά αρχεία είναι λίγα και πολλές πηγές σχετικά με το σχεδιασμό δεν είναι διαθέσιμες.
Φαίνεται ότι οι μηχανικές (μεταλλικές) κλειδαριές άρχισαν να κατασκευάζονται και να χρησιμοποιούνται εκεί από πολύ παλιά, μοιάζουν με αυτές που αναπτύχθηκαν τον 2^ο και 3^ο αιώνα από Ρωμαίους μηχανικούς και διαδόθηκαν από τον Ρωμαϊκό Στρατό σε όλα τα μέρη της γιγάντιας αυτοκρατορίας. Υπάρχουν εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ των κλειδαριών στην Κίνα και στη Σκανδιναβία κατά την ύστερη εποχή των Βίκινγκ, ενώ πολλά από τα μεγαλύτερα σιδερένια λουκέτα έχουν έναν αναμφισβήτητο χαρακτήρα των αραβικών κλειδαριών του 17^ου-19^ου αιώνα.

Ωστόσο, είναι ξεκάθαρο ότι λουκέτα με ελατήρια θαλάμου έχουν χρησιμοποιηθεί από αυτοκράτορες και πλούσιους αξιωματούχους από την εποχή Τζιν (265–420 μ.Χ.) και μετά. Πώς όμως οι πρώτοι αυτοκράτορες έφτασαν στην ιδέα της χρήσης λουκέτων; Οι κλέφτες υπήρχαν πάντα και τα ξύλινα δοκάρια πόρτας χρησιμοποιήθηκαν ως απλή αλλά αποτελεσματική προστασία στην Κίνα όσο υπήρχαν οι πόρτες. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τις πύλες προς τις κινεζικές πόλεις σε όλη την ιστορία.

Εκείνες τις μέρες, η Κίνα επεκτεινόταν προς τα δυτικά μέσω της ανανέωσης των επαφών με χώρες όπως η Ινδία και το Ιράν. Ταυτόχρονα, η ρωμαϊκή τεχνολογία και οι εξελίξεις είχαν εξαπλωθεί σε αυτές τις χώρες. Πολλές επιρροές βρήκαν τον δρόμο τους στην Κίνα κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Τανγκ μέσω του Βουδισμού και του εμπορίου, και προσαρμόστηκαν στα κινεζικά γούστα. Αυτά τα εισαγόμενα στοιχεία του στυλ είναι εμφανή στα επιτύμβια αντικείμενα αυτής της εποχής. Επιρροές, παρορμήσεις και τεχνολογικές έννοιες από τη Δύση εισρέουν στην Κίνα για μεγάλες περιόδους, ιδιαίτερα μέσω του εμπορίου κατά μήκος του δρόμου ανατολής-δύσης 2000 ετών, του Βασιλικού Δρόμου της Περσίας. Η διαδρομή μετονομάστηκε αργότερα σε Δρόμος του Μεταξιού από τον Γερμανό καθηγητή γεωγραφίας Ferdinand von Richthofen στα τέλη του 19^ου αιώνα και ήταν ένας από τους βασικούς κρίκους που παρείχαν πολιτιστική επαφή μεταξύ όλων των λαών στην πορεία μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Ο Δρόμος του Μεταξιού εκτεινόταν από το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου, μέσω της Βαγδάτης, του Χαμαντάν, του Κασί (Κασγκάρ), του Μινγκοσάν (Ντανχουάνγκ) και του Σιάν (Τσανγκάνγκ) στην Κίνα. Η διαδρομή άκμασε σε τρεις περιόδους, κατά τη διάρκεια των Δυναστειών Χαν και Τανγκ και υπό την κυριαρχία του Τζένγκις και του Κουμπλάι Χαν.Αρχικά, τα λουκέτα πιθανότατα δεν χρησιμοποιούνταν για την προστασία του πλούτου, αλλά απλώς επειδή ήταν ελκυστικά, ενδιαφέροντα σύμβολα κατάστασης.

Όταν ο Κουμπλάι Χαν κυβέρνησε τη Μογγολική Αυτοκρατορία από την Κίνα στο δεύτερο μισό του 13^ου αιώνα και μετά, ενέτεινε τις επαφές και το εμπόριο με τη Δύση και πολλοί δυτικοί έζησαν στη χώρα για μεγάλες περιόδους κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ο Μάρκο Πόλο από τη Βενετία έζησε στην αυλή του Κουμπλάι Χαν για 17 χρόνια και μπορεί κάλλιστα να δίδαξε στον ηγεμόνα πώς και γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν κλειδαριές στην πατρίδα του. Καθώς τα κλειδιά έγιναν πιο κοινά, βλέπουμε κυρίως στη Βόρεια Ευρώπη, ότι οι παντρεμένες _πλούσιες γίνονταν κλειδοκράτορες. Στο γάμο, φορούσαν το κλειδί σε περίοπτη θέση ως απόδειξη δήθεν δύναμης.

Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ (1368–1644) και αργότερα, νέα υλικά και σχήματα και πιο αποτελεσματικές τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή κλειδαριών. Ταυτόχρονα, ένας πρωτόγονος αλλά αποδεδειγμένος τύπος ξύλινης κλειδαριάς με δύο ή τρεις καρφίτσες χρησιμοποιήθηκε επίσης στην Κίνα. Αυτός ήταν ο ίδιος τύπος κλειδαριάς με καρφίτσα που χρησιμοποιούνταν σε όλη την Ευρώπη και σε μέρη της Αφρικής, αλλά με ρίζες στην Αρχαία Αίγυπτο. Από τον 17^ο αιώνα και μέχρι τις μέρες μας, βλέπουμε περισσότερες ποικιλίες λουκέτων και κλειδαριών σε σχήμα κουτιού με απαλά κυρτά σώματα και επιγραφές που προορίζονται να φέρουν καλή τύχη. Δίπλα τους υπάρχουν και άλλοι τύποι που είναι κατασκευασμένοι από τα ίδια υλικά, αλλά έχουν σχήμα ανθρώπων, ζώων, εντόμων, μουσικών οργάνων και άλλων μορφών. Όλοι αυτοί οι τύποι κλειδαριών χρησιμοποιούν «κούμπωμα» με ελατήρια θαλάμου.

Μερικά από τα σχήματα των ζώων συνδέονται άμεσα με τις παραδοσιακές φιγούρες του κινεζικού ζωδιακού κύκλου. Το ερώτημα είναι αν αυτές οι κλειδαριές ήταν απλώς διακοσμητικές ή αν ήταν και πρακτικές. Οι ξύλινες κλειδαριές ήταν οι παλαιότερες στην αρχαία Κίνα _σταθερά στερεωμένες στην πόρτα. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι: οι κλειδαριές με μπουλόνια και αυτές  με πείρο. Η αρχική κλειδαριά έγινε με ένα χοντρό μπουλόνι και την πόρτα. Μπορούσε να ανοίξει μόνο από το εσωτερικό της. Βελτιώνοντας συνεχώς, εφευρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός ξύλινων κλειδαριών με διαφορετικές κατασκευές. Υπάρχουν συνολικά 10+ τύποι ξύλινων κλειδαριών, ενώ σύμφωνα με τη θέση εισαγωγής του κλειδιού, οι κινεζικές ξύλινες κλειδαριές μπορούν να χωριστούν σε επτά τύπους: χωρίς πρόσβαση απέξω, με πρόσβαση μέσα-έξω _»ματάκι», με είσοδο του κλειδιού από την πλευρά της κάσας ή στο κάτω μέρος της _ από πάνω, στο πλάι και πολλαπλές εισόδους. Οι αρχαίες αυτές ξύλινες κλειδαριές διατίθεντο σε διάφορους τύπους με διαφορετικά έξυπνα σχέδια, αποδεικνύοντας πλήρως τη δουλειά των υψηλά καταρτισμένων τεχνιτών στην αρχαία κινεζική κοινωνία.

Η παραγωγή τους φυσικά είχε σχέση σε μεγάλο βαθμό με τα υλικά, τα εργαλεία, την κοινωνία, την οικονομία, τη λαογραφία και τον πολιτισμό. Χρησιμοποιούνταν για την προστασία της ασφάλειας και της ιδιωτικής ζωής των ανθρώπων και όπως σήμερα μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο βασικούς τύπους: σταθερές κλειδαριές και λουκέτα _οι σταθερές δεν μπορούν να μετακινηθούν και τοποθετούνται μόνιμα σε πόρτες ή παράθυρα. Τα λουκέτα είναι μεταφερόμενα και μπορούν να τοποθετηθούν οπουδήποτε. Οι ξύλινες κλειδαριές θεωρούνται οι παλαιότερες κλειδαριές στον κόσμο. Η αρχαία Αίγυπτος άρχισε να χρησιμοποιεί ξύλινες κλειδαριές πριν από περίπου 4000 χρόνια, σταθερές κλειδαριές και ανήκουν στον τύπο κλειδαριάς με pin tumbler (κλειδαριές κυλίνδρων, με τα γνωστά «καρφιά» που εμποδίζουν να γυρίσει το λάθος κλειδί) Δείγματα έχουν βρεθεί σε πυραμίδες και αυτός ο τύπος κλειδαριάς αναπαρίσταται σε αρχαία ανάγλυφα γλυπτά. Οι δομές τους ήταν παρόμοιες με τις αρχαίες κινεζικές ξύλινες κλειδαριές. Σήμερα, εξακολουθούν να βρίσκονται και να χρησιμοποιούνται σε χωριά της Ευρώπης, της Αιγύπτου και της Κίνας.

Η Κίνα έχει μακρά ιστορία, αλλά η ανάπτυξη και η εφαρμογή κλειδαριών σπάνια αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Αρκετές κοινές ξύλινες κλειδαριές στην αρχαία Κίνα συγκρίνονται με αυτές που χρησιμοποιούνται σε αγροτικές περιοχές στην Ευρώπη. Υπάρχουν έργα που παρέχουν καινοτόμες προσεγγίσεις σχεδιασμού για τη μελέτη αρχαίων μηχανικών συσκευών και μοντέλων μηχανικής, πάντως γενικά, μια ξύλινη κλειδαριά στερεώνεται πάντα στο παντζούρι (πόρτα, παράθυρο ή ότι) που αποτελείται βασικά από πέντε εξαρτήματα:  άνοιγμα, εμπόδιο, κούμπωμα, στήριξης και πλαίσιο. Δεδομένου ότι το ξύλο δεν έχει πλαστικότητα, οι ξύλινες κλειδαριές είναι δύσκολο να κατασκευαστούν. Είναι αρχαϊκά, απλά βαριά κομμάτια, χωρίς υπερβολική διακόσμηση. Δίνοντας έμφαση στην πρακτικότητα της ίδιας της κλειδαριάς, ήταν ο αρχαιότερος τύπος κλειδαριάς στην αρχαία Κίνα, που βελτιώθηκαν συνεχώς, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν διαφορετικοί τύποι με διαφορετικές δομές. Η ευρεία χρήση του μετάλλου (μπρούτζου και σιδήρου) τις έκανε μουσειακό είδος

Η αρχαία Ελεύθερνα, η οποία εντοπίζεται σε έναν λόφο νοτιοανατολικά της σημερινής πόλης του Ρεθύμνου στην Κρήτη, έχει μια μακρά ιστορία η οποία ξεκινά από τα αρχαϊκά χρόνια. Η πόλη αναπτύσσεται ιδιαίτερα την ελληνιστική περίοδο, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ωστόσο, παρατηρείται έντονη οικοδομική δραστηριότητα και άνθηση του πληθυσμού και του πλούτου της. Ωστόσο, στο τέλος της ρωμαϊκής περιόδου, γύρω στο 365 μ.Χ., η πόλη καταστρέφεται από έναν μεγάλο σεισμό. Στις αρχές της βυζαντινής εποχής, η πόλη ανοικοδομείται και συνεχίζει να υπάρχει μέχρι τον 8ο αιώνα, όπου οι επανειλημμένες αραβικές επιθέσεις και ένας νέος σεισμός οδηγεί στην οριστική της εγκατάλειψη σημείωσε η καθηγήτρια Τάνια Βασιλειάδου κατά την διάρκεια των εργασιών του πρόσφατου συνεδρίου της Εταιρείας Διερεύνησης της Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒΥΤ) Δείτε εδώ και εδώ

Η μακρά ιστορία της Ελεύθερνας επιτρέπει να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη των τεχνολογιών στο χρόνο. Στο 365 μ.Χ. χρονολογείται περίπου ένας αξιοθαύμαστος μηχανισμός ασφαλείας, μια κλειδαριά η οποία ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών του αρχαιολόγου καθηγητή Πέτρου Θεμέλη στην ανατολική πλευρά της πόλης το 1997. Στον ίδιο χώρο βρέθηκε και ένα “κλειδί”. Η ανάλυση του μηχανισμού, ο οποίος εκτίθεται στο Μουσείο Ρεθύμνου έγινε «μέσω φωτογραφίας και μελέτης των εξαρτημάτων του, με ακριβείς μετρήσεις και σχεδίαση των στοιχείων αυτών και του μηχανισμού συνολικά, με απεικόνιση ακτίνων Χ με φορητή συσκευή και αξονική τομογραφία (CT) με τον εξοπλισμό του Γενικού Νοσοκομείου Ρεθύμνου για την αποκάλυψη μη ορατών περιοχών» περιέγραψε στην διάλεξή της η κ. Βασιλειάδου.

«Το κυλινδρικό εξωτερικό περίβλημα του σώματος του Μηχανισμού αποτελείται από ένα σιδερένιο έλασμα και ένα χάλκινο περίβλημα. Στο εσωτερικό του Μηχανισμού από την άλλη, διακρίνονται κατακόρυφοι κυλινδρικοί άξονες, μία δοκός ή σύρτης, ασύμμετρα διαζώματα, που χωρίζουν το χώρο σε θαλάμους, ένα οδοντωτό ελικοειδές έλασμα για την μετακίνηση του σύρτη και ένα ανάστροφο έλασμα ως μηχανισμός ασφάλισης του σύρτη» είπε η κυρία Βασιλειάδου, η οποία μελέτησε τον μηχανισμό σε συνεργασία καθηγητή Δημήτρη Καλλιγερόπουλο.

Και πρόσθεσε ότι: «Ο Μηχανισμός είναι μια περίπλοκη, εξειδικευμένη και σπάνια κλειδαριά/λουκέτο, με την εξής λειτουργία: το άκρο της αλυσίδας προσαρμόζεται στο ορθογώνιο άνοιγμα στο κάτω μέρος, ο σύρτης της κλειδαριάς κινείται για να ασφαλίσει τον παγιδευμένο κρίκο της αλυσίδας, το οδοντωτό ελικοειδές έλασμα κινεί τον σύρτη και λειτουργεί με ένα κλειδί που εφαρμόζει στις εγκοπές του. Όταν περιστρέφεται το κλειδί, ο σύρτης τραβιέται προς τον θάλαμο με τον κρίκο. Το ανάστροφο έλασμα λειτουργεί ως στοιχείο ασφαλείας, αποτρέποντας την επιστροφή του σύρτη αφού έχει κλειδώσει».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το κλειδί που ανακαλύφθηκε στον ίδιο χώρο ταιριάζει στις διαστάσεις και τα ανοίγματα του μηχανισμού και είναι πιθανόν το κλειδί του. Οι έλληνες ερευνητές δημιούργησαν ένα ψηφιακό ομοίωμα της λειτουργίας του, ενώ ο τηνιακός σιδεράς Δημήτρης Χατζής κατασκεύασε ένα ομοίωμα σε κλίμα 2:1 αποδεικνύοντας έμπρακτα τη λειτουργικότητά του.

                             Μηχανισμοί ασφαλείας

Η κλειδαριά της Ελεύθερνας δεν προέκυψε από τη μια στιγμή στην άλλη: «Η αίσθηση της ασφάλειας είναι πρωταρχική ανάγκη των ανθρώπων. Η ανάγκη αυτή δημιούργησε εδώ και χιλιετίες κλειδαριές, κλειδιά, μηχανισμούς κλειδώματος και λουκέτα» είπε η ελληνίδα καθηγήτρια και προσέθεσε «Το όραμα και η πρόθεση κατασκευής μηχανισμών ασφάλειας που προηγούνται της υλοποίησης των νέων τεχνολογιών καταγράφονται στην μυθολογία με τον τεχνολόγο Ήφαιστο να κατασκευάζει δεσμά που μόνο ο ίδιος μπορεί να λύσει. Στα ομηρικά έπη γίνεται λόγος για την ομηρική κλείδα, που όπως μαρτυρούν επιτύμβια ανάγλυφα αλλά και επιγραφικά στοιχεία πρόκειται για ένα καμπυλόγραμμο, δύσχρηστο και μεγάλο κλειδί κατάλληλο για μεγάλες πόρτες αλλά όχι για την φύλαξη πολύτιμων αντικειμένων. Η ανάγκη προστασίας των τελευταίων οδήγησε στα λακωνικά οδοντωτά κλειδιά, σε μικρά δηλαδή και εύχρηστα κλειδιά με τις αντίστοιχες κλειδαριές τους. Η εξέλιξη συνεχίστηκε στην γενιά κλειδαριών και λουκετών με ελάσματα, όπως ο μηχανισμός από την Αρχαία Ελεύθερνα της Κρήτης».

Η ομηρική κλείδα

Στο τέλος της Οδύσσειας, ο Όμηρος περιγράφει την Πηνελόπη να κρατά την κλείδα την μπρούντζινη, με την ωραία την καμπύλη και με τη λαβή την φτιαγμένη από ελεφαντοκόκαλο, και να ανοίγει την πόρτα του θαλάμου, όπου φυλάσσει τους θησαυρούς και το τόξο του Οδυσσέα, λύνοντας τον ιμάντα από το χερούλι της πόρτας και βάζοντας μέσα το κλειδί, σπρώχνοντας τους σύρτες της πόρτας.

«Στην περιγραφή αυτή ο μηχανισμός που εξασφαλίζει το κλείδωμα της δίφυλλης πόρτας περιέχει τα προγενέστερα στοιχεία του σύρτη και του ιμάντα, προστίθεται ωστόσο ένα νέο στοιχείο που είναι το κλειδί ή η κλείδα, καμπυλόγραμμη στο σχήμα της, ικανή να μπαίνει από έξω προς το εσωτερικό της θύρας μέσα από ένα άνοιγμα, μια κλειδαρότρυπα, να προσαρμόζεται κατάλληλα σε μια εξοχή του σύρτη, και τραβώντας με δύναμη να τον ανοίγει». Το κλειδί αυτό ονομάζεται «ομηρική κλείδα» είπε η κ. Βασιλειάδου και προσέθεσε ότι υπάρχει «πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων που επιβεβαιώνουν την ομηρική περιγραφή, όπως η ορειχάλκινη κλείδα με καμπυλόγραμμο σχήμα που βρέθηκε στον ναό της Αρτέμιδος στους Λουσούς της Αρκαδίας ή η απεικόνιση κλείδας με ιμάντα σε επιτύμβιο κιονίσκο».

Τα λακωνικά κρυφά κλειδιά

Η ομηρική κλείδα είναι δύσχρηστη, μεγάλη σε μέγεθος και χρήσιμη μόνο για μεγάλες πόρτες. Επίσης, δεν μπορεί να είναι κρυφή, μυστική και διαφορετική για κάθε πόρτα. Η ανάγκη ασφάλισης των θυρών με κρυφές κλειδαριές καθώς και η ανάγκη φύλαξης πολύτιμων αντικειμένων, θησαυρών και δώρων, σε μικρόσχημα κιβώτια και κασέλες, επέβαλε νέες τεχνικές επινοήσεις. «Ο Αριστοφάνης περιγράφει την οργή των γυναικών, σαν βρίσκουν τα κουτιά και τις πόρτες κλειδωμένες από τους άντρες με μικρά οδοντωτά κλειδιά, τα οποία ονομάζονται λακωνικά κι έχουνε τρία δόντια» ανέφερε η κ. Βασιλειάδου και εξηγώντας τη λειτουργία τους σημείωσε ότι αυτά «προσαρμόζονταν σε μικρές εξωτερικές κλειδαριές, ήταν λεπτά, μακριά και είχαν στην άκρη τους δύο ή περισσότερα δόντια. Τα έβαζε κανείς από μια πλάγια εγκοπή μέσα στον ασφαλισμένο σύρτη, τα σήκωνε προς τα επάνω ωθώντας τη μικρή ασφάλεια απασφαλίζοντας έτσι το σύρτη, και τραβούσε το σύρτη προς τα πίσω ανοίγοντας την πόρτα. Σπρώχνοντας μετά το σύρτη με το χέρι αυτός ασφάλιζε από μόνος του. Το νέο στοιχείο στα κλειδώματα αυτά είναι λοιπόν η μικρή ασφάλεια σε σχήμα Π, που εμπόδιζε τη μετακίνηση του σύρτη και απασφάλιζε μόνο με ειδικό, «κρυφό» κλειδί». Τέτοια «λακωνικά» κλειδιά, με κάθετη όμως κεφαλή, που λειτουργούν με ασφάλεια και σύρτη, βρέθηκαν στην αρχαία Ολυμπία και χρονολογούνται περί το 500 π.Χ.

Κλειδιά και “κλειδούχοι”
της Αρχαίας Ελλάδας

Εκτός από τις πινακίδες της γραμμικής Β γραφής με αναφορές σε «κλειδούχους», οι Μυκηναίοι μας είναι επίσης γνωστοί από τον Τρωικό πόλεμο και τα έπη του Ομήρου. Αν και διατυπώνεται η άποψη ότι γράφηκαν έως και πέντε αιώνες αργότερα από τα γεγονότα και πιθανώς περιέχουν προβολές σύγχρονες του τρόπου ζωής κατά την συγγραφή τους, οι αναφορές σε πόρτες, κλειδιά και «θησαυρούς» είναι αρκετές.

Στην Ιλιάδα:
Η πρώτη αναφορά (και πιθανώς η αρχαιότερη) σε «θησαυρό» και κλειδί είναι στην Οδύσσεια. Η Πηνελόπη οργανώνει τον γνωστό αγώνα μεταξύ των μνηστήρων. Όποιος τανύσει το τόξο του Οδυσσέα και περάσει το βέλος ανάμεσα από τα μάτια των τσεκουριών, θα την παντρευτεί. Το τόξο και τα τσεκούρια φυλάγονται μαζί με τους θησαυρούς του Οδυσσέα, σε συγκεκριμένο, ειδικά φτιαγμένο δωμάτιο θησαυρών, που κλείνει με όμορφες, βαριές δρύινες πόρτες. Αυτές με την σειρά τους κλειδώνουν με σύρτες και κλειδί από μπρούτζο και φίλντισι (Οδύσσεια ραψωδία φ).
Το κλειδί που κρατάει η Πηνελόπη ονομάζεται σήμερα «ομηρικό κλειδί» και είναι ο αρχαιότερος και βασικότερος τύπος αρχαίου ελληνικού κλειδιού. Ήταν ένα λειτουργικό αντικείμενο και το χρησιμοποιούσαν ως οικοσκευή ήδη από τους ομηρικούς χρόνους. Η παράδοση όμως (σύμφωνα με την μαρτυρία του Πλίνιου) αποδίδει μεταγενέστερα την εφεύρεση του από τον Θεόδωρο τον Σάμιο (6ος αιώνας π.Χ.) που ήταν ευφυής μεταλλουργός. Ήταν χάλκινο ή από σίδερο, είχε το σχήμα μπαστουνιού που καμπυλώνει δύο φορές σε ορθή γωνία και μοιάζει με τις σύγχρονες σούβλες .

Τέτοια κλειδιά έχουν βρεθεί, αλλά υπάρχει πλήθος αναφορών και απεικονίσεων τους σε αγγεία, αγάλματα ή άλλα μνημεία της τέχνης. Σύμφωνα με οικοδομική επιγραφή, κάποιος Δαμοφάνης πήρε 240 δραχμές για να κατασκευάσει το κλειδί της θύρας του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, ποσό αρκετά μεγάλο για την εποχή, που δηλώνει και προσεγμένη κατασκευή και ακριβά υλικά (Μάντης). Το ομηρικό κλειδί «αναβιώνει» μεταγενέστερα στην Μεγάλη Βρετανία ως Κέλτικο κλειδί και σε αυτό συνηγορούν σχετικά ευρήματα από ανασκαφές. Η «κλείδα» το οστό του κάθε ώμου πήρε το όνομά της από το σχήμα του «ομηρικού κλειδιού» και το ίδιο συμβαίνει με τον ορισμό του οστού και στα λατινικά clavicula αλλά και στα Γαλλικά, Αγγλικά, Ιταλικά. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι η λέξη «κλειδί» είναι πιθανό δάνειο στα Λατινικά. Το ότι το κλειδί βρίσκεται στα χέρια της Πηνελόπης και όχι του Οδυσσέα δεν είναι αποκλειστικότητα του συγκεκριμένου ζευγαριού. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν όλες οι αναφορές σε ομηρικά κλειδιά συνδέονται με γυναικεία πρόσωπα. Οι γυναίκες της ομηρικής εποχής ήταν αποκλειστικά αρμόδιες για τη φύλαξη των κλειδιών του σπιτιού και αν πρόκειται για ιέρειες το κλειδί του ναού που κρατάνε προσδιορίζει την ιδιότητά τους και συμβολικά

Οι ιέρειες ήταν κλειδούχοι γιατί ήταν υπεύθυνες για την φύλαξη όχι μόνο του ναού αλλά και του «θησαυρού» του. Κλειδούχοι εκτός των θνητών υπήρχαν και Θεοί. Η Ήρα είναι η κατ΄εξοχήν κλειδούχος του οίκου των Θεών ως σύζυγος του Δία. Είναι επίσης φύλακας των κλειδιών του σπιτιού και του γάμου όπως αναφέρεται στις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη. Οι δε γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας προσέφεραν κλειδιά στην Ήρα ως αφιερώματα ζητώντας από τη Θεά να προστατέψει το σπίτι και τον γάμο τους. Επίσης οι έγκυες προσέφεραν κλειδιά στην Ήρα για να ξεκλειδώσει την μήτρα τους και να γεννήσουν χωρίς προβλήματα. Οι επιπλοκές κατά την διάρκεια του τοκετού, ήταν η βασικότερη αιτία θνησιμότητας των γυναικών της αρχαιότητας.
Εκτός από την Ήρα, ο Άδης είναι φύλακας των κλειδιών του κάτω κόσμου ενώ μεταγενέστερα αναφέρεται και η σύζυγος του Άδη η Περσεφόνη όπως και ο Πλούτωνας, η Εκάτη και η Κυβέλη. Ο Έρωτας που στον Ευριπίδη αναφέρεται ως κλειδούχος φιλτάτων θαλάμων Αφροδίτης (Ιππόλυτος. Στ.539 κ.ε.) εμφανίζεται με ένα υπερμέγεθες ομηρικό κλειδί στον ώμο σε απόσπασμα αναθηματικού ανάγλυφου που βρίσκεται στο Μουσείο Χανίων.
Το ομηρικό κλειδί διατηρεί τον συμβολικό του χαρακτήρα και μεταγενέστερα όταν αντικαθίσταται από τα πιο λειτουργικά και ασφαλή «λακωνικά» ή τα κάπως διαφορετικά «παριανά» κλειδιά και κλειδαριές. Η θέση όμως των γυναικών στην Κλασική Αθήνα, ως συζύγων των ευγενών κυρίως, έχει διαφοροποιηθεί προς το χειρότερο το σχετικό απόσπασμα από τον Δημοσθένη (Κατά Νέαιρας 59.118-122) είναι χαρακτηριστικό: «τις εταίρες τις έχουμε για την ηδονή, τις παλλακίδες για τις καθημερινές φροντίδες, τις συζύγους για να μας κάνουν παιδιά νόμιμα και για να έχουμε και έναν πιστό φύλακα για το σπίτι».

Στις Θεσμοφοριάζουσες του Αριστοφάνη ο χορός (γυναίκες που μετέχουν στα Θεσμοφόρια) σέρνει τα εξ΄αμάξης στον Ευριπίδη, γιατί: στις τραγωδίες του τις παρουσιάζει μεταξύ όλων των άλλων υποτιμητικών χαρακτηρισμών και σαν φόνισσες και πανούργες μοιχαλίδες. Έχει σπείρει λοιπόν την καχυποψία στον αντρικό πληθυσμό της Αθήνας που κλειδώνει όταν λείπει τις συζύγους στο σπίτι με αυτά τα μικρά διαβολικά Λακωνικά κλειδιά με τα τρία δόντια (εικ.5) που τα παίρνουν μαζί τους. Και ενώ παλιά έβρισκε κάποιος με τρεις οβολούς αντικλείδι για όλες τις κλειδαριές τώρα οι νουθεσίες του Ευριπίδη τους πονήρεψαν και το σταμάτησαν και αυτό. Για αυτό αξίζει στον Ευριπίδη ο θάνατος από δηλητηρίαση (σε ελεύθερη μετάφραση).

Η ύπαρξη ξεχωριστού δωματίου γυναικωνίτη στα (λίγα) αρχαϊκά σπίτια και επαύλεις των πλουσίων και των ευγενών επιβεβαιώνεται στον Οικονομικό του Ξενοφώντα (9,1-5). Ο πλούσιος Ισχόμαχος μεταφέρει στον Σωκράτη την κουβέντα που έχει με την σύζυγο του σχετικά με τον ρόλο και τις υποχρεώσεις της και εμμέσως του περιγράφει το σπίτι του. Ο γυναικωνίτης, όπως ενημερώνει ο Ισχόμαχος την σύζυγο του: κλείνει με βαριά ασφαλή και χωριστή από του ανδρωνίτη πόρτα για να αποτρέπει τους ικέτες κυρίως αυτούς που δεν έχουν ήδη οικογένεια και παιδιά- άρα πιο επιρρεπείς- να πάρουν ανάρμοστες πρωτοβουλίες κατά την απουσία του (σε ελεύθερη μετάφραση). Κάποιοι εραστές για να περάσουν το εμπόδιο του δούλου θυρωρού στην εξώπορτα (αλυσοδεμένου στην πόρτα σε κάποιες περιπτώσεις) και να φτάσουν στον χώρο της εστίας του σπιτιού (άσυλο κατά την αρχαιότητα), παριστάναν τον ικέτη την ώρα που έλειπε ο σύζυγος. Αυτό επέβαλε την φυσική παρουσία της συζύγου για να ακούσει την ικεσία τους.

Αναπαράσταση από ερυθρόμορφη Αττική υδρία (5ος αι. πΧ).
Ιέρεια ανοίγει την πόρτα δωμάτιου θησαυρών με ομηρικό κλειδί.
Μουσείο Βερολίνου

Κάτι παραπλήσιο συμβαίνει και στην δίκη ενός γεωργού του Ευφίλητου ο οποίος κατηγορείται ότι σκότωσε εκ προμελέτης τον νεαρό Ερατοσθένη όταν ανακάλυψε ότι ήταν εραστής της γυναίκας του. (Λυσίας Υπερ του ερατοσθένους φόνου απολογία). Ο Ευφίλητος έχει παραδεχτεί την ενοχή του αλλά ελπίζει στην αθώωσή του αν αποδείξει ότι διέπραξε σύννομο φόνο (φόνον δίκαιον), ότι δεν παγίδευσε τον Ερατοσθένη και δεν τον οδήγησε διά της βίας στον χώρο της εστίας με σκοπό να τον σκοτώσει. Το αριστουργηματικό κείμενο του Λυσία αξίζει να διαβαστεί όλο. Κάποια σημεία μπορεί να μοιάζουν βγαλμένα από σενάριο του Ψαθά ή του Σακελάριου και να σκιαγραφούν τον φονιά Ευφίλητο ως ένα «ανθρωπάκο». Αυτό όμως είναι σκόπιμο γιατί η υπερασπιστική γραμμή του Λυσία είναι το ότι, δεν είναι δυνατόν ένας τέτοιος απλοϊκός χαρακτήρας να σχεδιάσει και να εκτελέσει ένα τόσο αποτρόπαιο έγκλημα. Ο Ευφίλητος στην απολογία του εξηγεί πως η γυναίκα του και το νεογέννητο παιδί του μετακομίζουν στο δωμάτιό του στο ισόγειο για να μην ταλαιπωρούνται και κινδυνεύουν ανεβοκατεβαίνοντας τις σκάλες του μικρού δίπατου σπιτιού και εκείνος μένει στον γυναικωνίτη στον επάνω όροφο. Κάποια ημέρα γυρνάει νωρίτερα από το συνηθισμένο στο σπίτι και η γυναίκα του φέρεται παράξενα: Εγώ τότε γελούσα εκείνη σηκώνεται, κλείνει βγαίνοντας την πόρτα -αστειευόμενη δήθεν- και κατεβάζει τον μοχλό. Εγώ, χωρίς να με προβληματίσει κάτι απ᾽ αυτά και χωρίς να βάλω κακό με τον νου μου, κοιμήθηκα με ευχαρίστηση -είχα έρθει, είπα, από τα χτήματα. Την ώρα που έπαιρνε να ξημερώσει, ήρθε εκείνη και άνοιξε την πόρτα. Όταν τη ρώτησα γιατί χτυπούσαν νυχτιάτικα οι πόρτες, έλεγε ότι έσβησε το λυχνάρι του παιδιού και έπειτα έστειλε και πήρε φωτιά από τους γείτονες. Εγώ δεν μίλησα και πίστευα ότι έτσι είχαν τα πράγματα. Μου φάνηκε όμως, συμπολίτες, ότι είχε βάλει ψιμύθιο (μακιγιάζ) στο πρόσωπο της, ενώ ο αδελφός της δεν είχε καλά καλά τριάντα ημέρες πεθαμένος _Ο Ευφίλητος επιβεβαιώνει τις υποψίες του, ανακαλύπτει ότι χρέη μεσάζοντα εκτελούσε η υπηρέτρια και πετυχαίνει απειλώντας την να τον βοηθήσει να πιάσει το ζευγάρι επ΄αυτοφώρω και: μπαίνουμε μέσα -την πόρτα την είχε ανοίξει η υπηρέτρια που ήταν δασκαλεμένη. Σπρώξαμε την πόρτα του κοιτώνα και εμείς που μπήκαμε πρώτοι τον είδαμε ακόμη ξαπλωμένο με τη γυναίκα, ενώ εκείνοι που ακολούθησαν τον είδαν όρθιο επάνω στο κρεβάτι, γυμνό.

Από το κείμενο λοιπόν προκύπτει ότι: Ο γυναικωνίτης είναι στον όροφο του σπιτιού. Άρα ο σκοπός είναι να ελέγχεται η πρόσβαση σε αυτόν από το ισόγειο και να είναι μακριά από την εστία στο ισόγειο. Ο Ευφίλητος περιμένει να του ανοίξει η γυναίκα του το πρωί αλλιώς δεν μπορεί να βγει από τον γυναικωνίτη, άρα η κλειδαριά του γυναικωνίτη ανοίγει και κλείνει μόνο από έξω και όχι από το εσωτερικό του δωματίου. Κάποιο ή κάποια επιπλέον εξαρτήματα εμποδίζουν τον σύρτη να κινηθεί και ο Ευφίλητος δεν έχει πρόσβαση σε αυτά. Η γυναίκα κατεβάζει τον μοχλό για να κλείσει η πόρτα. Η λέξη «κατεβάζει» έχει σημασία . Κάτι κρατάει επάνω τον σύρτη και σε αναμονή όσο η πόρτα είναι ανοιχτή. Αυτό αναιρείται με την κίνηση του χεριού και ο σύρτης μπορεί να κατεβεί κλειδώνοντας την πόρτα, θα ενεργοποιηθεί πάλι όταν το κλειδί την ανοίξει. Η κλειδαριά έχει κάποιο σύστημα αποθήκευσης «δυναμικής ενέργειας» για να λειτουργεί σωστά. Είναι ενδιαφέρον το ότι μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κλειδαριά από την πιο απλοϊκή μέχρι αυτήν στην αιχμή της τεχνολογίας που να μην στηρίζει την λειτουργία της σε κάποιο τέτοιο σύστημα. Επίσης είναι ενδιαφέρον ότι από εκεί ξεκινάνε συνήθως και οι περισσότερες βλάβες και δυσλειτουργίες. Τέλος ο Ευφίλητος πρέπει να δασκαλέψει από πριν την υπηρέτρια για να του ανοίξει την πόρτα (δεν είναι καθαρό από το κείμενο αν είναι του ανδρωνίτη ή η εξώπορτα). Γιατί; Δεν έχει τα κλειδιά του σπιτιού του; Η κλειδαριά αυτής της πόρτας είναι διαφορετική. Η πόρτα μπορεί να ανοίξει και να κλείσει από έξω και από μέσα και κατά περίπτωση μόνο από μέσα. Εκτός αυτού μπορεί στην αρχαιότητα να έφτιαχναν μόνο ένα κλειδί για κάθε κλειδαριά (για εξατομίκευση ίσως;) για αυτό ο Ευφίλητος δεν έχει δεύτερο. Το επιχείρημα όμως ότι η υπηρέτρια αποτελεί ένα επιπλέον μάρτυρα στο εσωτερικό του σπιτιού έχει βάση και βάζει σε αμφιβολία το τελευταίο συμπεράσμα, αλλά μήπως ο ικανός Λυσίας χρησιμοποιεί επίτηδες κάτι ήδη γνωστό από την καθημερινότητα όλων στο δικαστήριο και άρα μη αμφισβητήσιμο;

Επίλογος

Ο βασιλιάς Carlo Martello επέστρεψε από τον πόλεμο …
η γη του τον καλωσορίζει,
τον περιβάλλει με δάφνες η πανοπλία του νικητή αντανακλά
στον ζεστό ανοιξιάτικο ήλιο ενώ
το αίμα του μαύρου πρίγκιπα,
έχει κοκκινίσει τις στάχτες του πύργου του αλλά …αλλά

Περισσότερο από τις πληγές του σώματος
τον καίει η κάψα κι η λαχτάρα της σάρκας,
αφού η δίψα για δόξα για τιμή στον πόλεμο _
ακόμη και για τον νικητή
δεν σου δίνει ούτε στιγμή να κάνεις έρωτα.

Έτσι ποθώντας τη γυναίκα του
που _νύφη ακόμη ασφάλισε
με ζώνη (γλυκιάς αγνότητας) με κίνδυνο
στη μάχη να χάσει το κλειδί
παραπονιέται ο χριστιανός Βασιλιάς

Το σιτάρι υποκλίνεται γύρω του
τα λουλούδια τον στεφανώνουν
οι καθρέφτες της καθαρής βρύσης
αντανακλώνται περήφανα στη σέλα
των Μαυριτανών _βγαίνει νικητής

Και μετά ενώνεται στο νερό
υπέροχο όραμα
Να!! το σύμβολο του έρωτα
με τις μεγάλες μακριές ξανθές πλεξούδες
και εκείνο το στήθος (που) μπερδεύεται
ολόγυμνο στον ήλιο

«Τίποτα πιο όμορφο δεν έχει δει ποτέ
Δεν έχω πιάσει ποτέ τέτοιο κορίτσι»
είπε ο βασιλιάς Κάρολος κατεβαίνοντας γρήγορα __

«Μην πλησιάζεις ιππότη
αυτό που ψάχνεις είναι χαρά για άλλους
ξεδιψάστε σε μια άλλη ευκολότερη πηγή»

Έκπληκτος από το αποφασιστικό της
νιώθοντας κοροϊδία
Ο βασιλιάς Κάρολος σταμάτησε αλλά…

Αλλά η (ερωτική) νηστεία ξεπερνούσε την τιμή του
δε μένει παρά το μυστικό όπλο
που χρησιμοποιείται συχνά από τον Carlo
στις μεγάλες δυσκολίες __ «είμαι ο βασιλιάς»!!

Το κράνος βγάζει κι η γυναίκα διακρίνει
την τεράστια μύτη και ένα απαίσιο πρόσωπο
αλλά ήταν η μεγαλειότητά του…

«Αν δεν ήσουν ο κυρίαρχος μου»
            __Ο Carlo βγάζει το βαρύ σπαθί του…
«Δεν θα αρνιόμουν την επιθυμία μου να φύγω μακριά σου,
αλλά αφού είσαι κύριός μου»
             __Ο Κάρλο απογειώνει ολόκληρη την πανοπλία
               «Πρέπει να παραδοθώ με κάθε σεμνότητα»

Ήταν ένας πολύ ικανός ιππότης
και μάλιστα σε εκείνη τη συγκυρία
με τιμή
έφτασε στο τέλος του αγώνα
αβέβαιος
προσπάθησε να σηκωθεί αλλά …

Αλλά το κορίτσι τον καμακώνει πάλι __
(δεύτερος γύρος)
«Λοιπόν, ακριβώς επειδή είστε ο βασιλιάς
πέντε χιλιάδες λίρες
είναι μια καλή τιμή"

«Είναι ποτέ δυνατόν, βρώμικο σκυλί
οι περιπέτειες σε αυτό το βασίλειο
να λύνονται με μεγάλες πουτάνες,
Υπάρχει επίσης κάτι να πούμε και για την τιμή!
Το θυμάμαι καλά πριν φύγω
υπήρχαν τιμές χαμηλότερες κι από τρεις χιλιάδες λίρες»

Τούτου λεχθέντος, συμπεριφέρθηκε σαν μεγάλος απατεώνας
__δε δίνει φράγκο
με άλμα λιονταριού
πήδηξε στη σέλα
μαστιγώνοντας το άλογο σαν γαϊδούρι
ανάμεσα σε γλυτσίνες και σαμπούκο
ο Βασιλιάς εξαφανίστηκε

Ο βασιλιάς Κάρολος γύρισε από τον πόλεμο
η γη του τον καλωσορίζει
να τον περιβάλλει με δάφνες
στον ζεστό ανοιξιάτικο ήλιο
αναβοσβήνει η πανοπλία
του νικητή κυρίου

Η άλλη πλευρά της “ασφάλειας”
ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ριζοσπάστη:

§  “Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους” Φ. Ενγκελς

§  Βιβλίο _Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους