104+ Χρόνια το ΚΚΕ γεννά Μπελογιάννηδες

Την ανάγκη το ΚΚΕ να δρα με ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική αυτοτέλεια ως Κόμμα Νέου Τύπου με τις επαναστατικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες - “παντός καιρού” ήρθε να υπηρετήσει ο Νίκος Μπελογιάννης σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας στην Ελλάδα.
«Η κατάσταση που παρακολουθώ, μου γεννάει μια ανυπομονησία πότε να βρεθώ κάτω, αδιαφορώντας για τις συνθήκες και τις δυσκολίες που θα συναντήσω…

Δείτε το βίντεο της ΚΕ του ΚΚΕ 

4^ος \ 1952 | Ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ

“Ο Μπελογιάννης ζει
μέσα στις καρδιές εκατοντάδων
εκατομμυρίων ανθρώπων”

Οι δήμιοι Πλαστήρας - Βενιζέλος, εκτελώντας την ανθρωποφαγική διαταγή του Πιουριφόι, προχώρησαν στο έγκλημα. Σήμερα στις 4 το πρωί εκτέλεσαν στο Γουδί, τον μεγάλο ήρωα του λαού της Ελλάδας και της παγκόσμιας στρατιάς της ειρήνης, τον σύντροφο Ν. Μπελογιάννη. Στο πρόσωπο του Μπελογιάννη, το ΚΚΕ και ο λαός της Ελλάδας έχασε έναν από τους ηγέτες του και η φιλειρηνική ανθρωπότητα έναν αητό αήττητο σημαιοφόρο της. (...)

Σαν γνήσιοι γκάγκστερς άρπαξαν τον Μπελογιάννη από το κελί των μελλοθανάτων των φυλακών Καλλιθέας στις 3 μετά τα μεσάνυχτα και πριν ανατείλει ο ήλιος, όπως ορίζει ο νόμος τους, τον εκτέλεσαν χρησιμοποιώντας για φως τους προβολείς των αυτοκινήτων. Εκτέλεσαν κρυφά, στα σκοτεινά, το δολοφονικό τους έργο, γιατί έτρεμαν οι άνανδροι την παλλαϊκή οργή του λαού της Ελλάδας και των εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων καλής θέλησης σ' όλο τον κόσμο. (...)

Σήμερα στις 4 η ώρα έπαψε να χτυπάει η φλογερή καρδιά ενός μεγάλου αγωνιστή του λαού της Ελλάδας και της φιλειρηνικής ανθρωπότητας. Εδωσε όλες τις δυνάμεις του και την ίδια τη ζωή του, για την απελευθέρωση της Ελλάδας, για τη νίκη των δυνάμεων της ειρήνης, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού σ' όλο τον κόσμο. (...) Ο Μπελογιάννης όμως ζει μέσα στις καρδιές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο Μπελογιάννης πέρασε στο πάνθεο των μεγάλων ηρώων της προοδευτικής ανθρωπότητας. Η αντρεία πάλη του και μέσα στο μοναρχοφασιστικό στρατοδικείο και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα εμπνέει εκατομμύρια ανθρώπων σ' όλο τον κόσμο στην πάλη τους για την υπεράσπιση της ειρήνης, για ένα καλύτερο μέλλον. (...)

    30/3/52
Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Σήμερα συμπληρώνονται 70 χρόνια από εκείνη την Κυριακή, 30 Μάρτη του 1952, όταν ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του έπεσαν απ' τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος, αγωνιζόμενοι για έναν κόσμο "στο μπόι των ονείρων, στο μπόι των ανθρώπων".

Τον ξέρουνε τα ελάτια, τα πλατάνια
ίδιος μ’ αυτά, περήφανος, στητός
αχούν απ’ τη φωνή του τα ρουμάνια
μπρος για τη νίκη, για το κόμμα μπρος.

Ο Μπελογιάννης ζει μες στην καρδιά μας,
ο Μπελογιάννης ζει πα στις κορφές
ο Μπελογιάννης ζει κι είναι κοντά μας
στων τραγουδιών τις λεύτερες στροφές.

Ζει σ’ όλους τους καιρούς, σ’ όλους τους τόπους
το κάθε σπίτι, σπίτι του δικό.
Ζει ο Μπελογιάννης, ζει με τους ανθρώπους
που χτίζουν έναν κόσμο σοσιαλιστικό.

Ο Μπελογιάννης ζει μες στην καρδιά μας,
ο Μπελογιάννης ζει πα στις κορφές
ο Μπελογιάννης ζει κι είναι κοντά μας
στων τραγουδιών τις λεύτερες στροφές.

Συνθέτης: Λάκης Χατζής
Στιχουργός:
ο αξέχαστος Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής, ο δικός μας Μίμης

 

O Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε το 1915 στην Αμαλιάδα και απ' τα μαθητικά του χρόνια εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ. Το 1932 μπήκε στη Νομική Σχολή και το 1934 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Την επόμενη χρονιά εκλέχτηκε Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αμαλιάδας.

Τον Μάρτη του 1936 εξορίστηκε στην Ιο για την επαναστατική του δράση, ενώ παράλληλα αποβλήθηκε από τη Νομική. Τον Ιούλη του 1936 επέστρεψε από την εξορία και στάλθηκε με κομματική χρέωση στην Πάτρα. Τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς και ενώ είχε επιβληθεί το δικτατορικό καθεστώς Μεταξά, κατατάχτηκε στον στρατό και ανέλαβε Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης. Τον Δεκέμβρη πιάστηκε και καταδικάστηκε σε 3 μήνες φυλακή και 6 μήνες εξορία. Μετά την απελευθέρωσή του στάλθηκε σε πειθαρχικό Λόχο στον Ασσο Κεφαλλονιάς, απ' όπου έφυγε τον Ιούλη του 1937. Επέστρεψε στην Πάτρα, όπου δούλεψε στην παρανομία.

Τον Μάη του 1938 συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Αίγινα και μετά στην Ακροναυπλία. Στην Κατοχή, μεταφέρθηκε στα ιταλικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το 1943, ενώ ήταν κρατούμενος στο «Σωτηρία», απέδρασε και πήγε στην Πελοπόννησο, όπου ανέλαβε Γραμματέας της ΚΟ Πάτρας και στη συνέχεια οργανωτής του Γραφείου Περιοχής στη Νότια Πελοπόννησο. Το 1944, το Γραφείο αποφάσισε να τοποθετηθεί Καπετάνιος στη Μεραρχία του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου.

Μετά από την απελευθέρωση, ως μέλος του Γραφείου Περιοχής Πελοποννήσου, ήταν υπεύθυνος Τύπου και Διαφώτισης, έχοντας ταυτόχρονα ευθύνη για την καθοδήγηση Οργανώσεων και την έκδοση της εφημερίδας «Λεύτερος Μωρηάς».

Τον Δεκέμβρη του 1946 κατατάχτηκε στον Δημοκρατικό Στρατό. Το 1947 τοποθετήθηκε στον τομέα Διαφώτισης του Γενικού Αρχηγείου, μετά ανέλαβε υποδιοικητής της Σχολής Αξιωματικών και ύστερα Πολιτικός Επίτροπος της 102ης Ταξιαρχίας, της 10ης και της 1ης Μεραρχίας.

Χειρόγραφο του Νίκου Μπελογιάννη
από το κελί του μελλοθάνατου

Μετά την υποχώρηση του ΔΣΕ, πήρε και αυτός, όπως χιλιάδες άλλοι μαχητές, τον δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Το 1950, στην 7η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ο Νίκος Μπελογιάννης εκλέχθηκε αναπληρωματικό μέλος της και στις 7 Ιούνη έφτασε παράνομα στην Ελλάδα, με αποστολή την αναδιοργάνωση των παράνομων Οργανώσεων, που συνέχιζαν να δέχονται χτυπήματα από την Ασφάλεια.

Εξίμισι περίπου μήνες μετά την άφιξή του στην Ελλάδα (20-12-1950) συνελήφθη και για δέκα μήνες κρατήθηκε στην απομόνωση, παραμένοντας ανυποχώρητος, απορρίπτοντας τις δελεαστικές προτάσεις που του έγιναν για να σώσει τη ζωή του.
Στις δύο δίκες που έγιναν, στάθηκε αλύγιστος, υπερασπίστηκε με σθένος το ΚΚΕ. Καταδικάστηκε σε θάνατο τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη δίκη μαζί με άλλα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.

Στις 30 Μάρτη του 1952 πέρασε στην αθανασία, μαζί με τους συντρόφους του Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο και Δημήτρη Μπάτση.

Στους Μπελογιάννηδες

Χαραυγή κατεπάνω του θανάτου βάδιζεν η καρδιά σου, Παλικάρι, λες κι ήταν άλλος: άγουρος που ορθρίζει ν’ ανταμώσει κρυφά την πρώτη αγάπη.

 Σε κάθε βήμα ψήλωνε η κορφή σου, το ηλιοστεφάνι τ’ ουρανού να φτάσει. Κι αν χάραζε για σένα αιώνια Νύχτα, η προδοσιά χορεύοντας σε φτυούσε.

Με χέρι’ αλυσωμένα, που αγαπούσαν 10 να κρατάνε για τον οχτρό ντουφέκι και γαρούφαλο για το μαύρο Νόμο, σε βάλανε σημάδ’ οι πλερωμένοι,
οι αρματολόγοι το χεροδεμένο, τον Έναν οι πολλοί, τον άντρα οι φούστες, 15 οι τρίδουλοι το λεύτερο κι η λάσπη τον πρωτανθό της Αρετής, Εσένα!

Δεν έχεις τάφο, αλλ’ όπου ηλιοβολιέται γαρούφαλο στητό κι όπου βροντάει καριοφίλι της λευτεριάς, ολόρθον 20 η Μούσα σε φιλεί κι ο Μακρυγιάννης.

Δεν έχεις κι όνομα. Οι μαύροι το μαυρίσαν. Μα το λένε στη ρεματιά τ’ αηδόνια, οι ανέμοι στα πλατάνια και στα ελάτια και τα νερά σε θάλασσα και βρύσες.

Μην κλαίτε, μάνες μαυρομαντηλούσες και συ, Μεγάλη Μάνα των μανάδων!
Όπου να ’ναι, θα τον νεκραναστήσει μέγας λαός κι αυτός αναστημένος.
    Κώστας Βάρναλης

Με τη θυσία του ο Νίκος Μπελογιάννης έγινε σύμβολο της ανάγκης διαφύλαξης της αυτοτέλειας και της ανυποχώρητης επαναστατικής πάλης του Κόμματος σε όλες τις συνθήκες. Γι' αυτό και στο πρόσωπό του τιμάμε τη θυσία όλων των κομμουνιστών, όλων των αλύγιστων της ταξικής πάλης.
Εξάλλου, όπως σημείωσε ο ίδιος:

«(...)
Η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του (...) Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα:
να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σ' αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».

Σκίτσα Ν. Μπελογιάννη
στο περιθώριο της δεύτερης δίκης
(από το ημερολόγιό του)

Βλ. περισσότερα:
Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1967, τόμ. Γ1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2021, σελ. 195 - 200, 204 - 208, 221 - 245

Η εκτέλεση των Νίκου Μπελογιάννη,
Ηλία Αργυριάδη,
Νίκου Καλούμενου και Δημήτρη Μπάτση

Στις 28.3.1952 το Συμβούλιο Χαρίτων έκανε δεκτές τις αιτήσεις χάριτος των Έλλης Ιωαννίδου, Τάκη Λαζαρίδη, Μιλτιάδη Μπισμπιάνου και Χαράλαμπου Τουλιάτου.
Απέρριψε τις αιτήσεις των άλλων τεσσάρων καταδικασμένων σε θάνατο. Την επόμενη μέρα ο βασιλιάς Παύλος ενέκρινε την απόφάση του Συμβουλίου Χαρίτων.                                                                                                                

Χειρόγραφο του Μπελογιάννη
«ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα.
Με την καρδιά μας και με το αίμα μας»

Παρά τις διεθνείς αντιδράσεις ^[1], που εκφράστηκαν από εκατομμύρια ερ­γαζόμενους, συνδικάτα, επιστημονικούς φορείς, κυβερνήσεις, κόμματα, πολλές επιφανείς προσωπικότητες, οι Αργυριάδης, Καλούμενος, Μπάτσης ^[2] και Μπελογιάννης, εκτελέστηκαν στο Γουδή, υπό το φως των προβολέων, τη νύχτα της Κυριακής 30.3.1952, αφού τους πήραν κρυφά από τις φυλακές Καλλιθέας. Εκτελέσεις την Κυριακή δεν έκαναν ούτε οι Ναζί.

Λίγες ώρες αργότερα οι νεκροί μεταφέρθηκαν με αυτοκίνητο του Δήμου στο Γ' Νεκροταφείο όπου και θάφτηκαν, ενώ το πρωί πλήθος κόσμου, μόλις πληροφορήθηκε τις εκτελέσεις, άρχισε να καταφτάνει στο Νεκροταφείο για να αποθέσει ένα κόκκινο γαρίφαλο, φωνάζοντας συνθήματα κατά των δο­λοφόνων. Η αστυνομία προχώρησε σε συλλήψεις.

Στην εκτέλεση των τεσσάρων κομμουνιστών επέμεναν οι ΗΠΑ, η Μ. Βρε­τανία, το Παλάτι και οι αστικές κομματικές ηγεσίες. Υπογραμμίζεται η στά­ση των Πλαστήρα, Ρέντη, Παπασπύρου. Ο τελευταίος, αν και ήταν υπουρ­γός Δικαιοσύνης, προσποιούνταν όλα τα μετέπειτα χρόνια ότι δε γνώριζε πως οι εκτελέσεις θα γίνονταν Κυριακή. Είναι επίσης χαρακτηριστικά τα λό­για του τότε υπουργού Γεώργιου Καρτάλη, ο οποίος λέγεται ότι είχε πει στον Πλαστήρα πως θα παραιτηθεί αν γίνουν εκτελέσεις. Είπε ο Καρτάλης στον Ανδρέα Ιωσήφ, υφυπουργό παρά τω πρωθυπουργό) στην κυβέρνηση Πλαστήρα:

«Σήμερα το πρωί ο Άγγλος πρέσβης ήρθε εδώ και με πίεσε να μην πα­ραιτηθώ, διότι, όπως θα ξέρεις, οι Άγγλοι θέλουν να βοηθήσουν τους Αμε­ρικανούς να πάει το πράγμα προς τον Παπάγο.»⁶¹⁵

Η εκτέλεση των τεσσάρων ήταν, πρώτα απ’ όλα, χτύπημα στην παράνο­μη δράση του ΚΚΕ.
Ειδικά ο Μπελογιάννης εκτελέστηκε επειδή συμβόλιζε και εκπροσωπούσε επάξια την αταλάντευτη οργανωμένη παρουσία και δρά­ση του ΚΚΕ σε όλες τις συνθήκες και με όλες τις μορφές πάλης.
Η ύπαρξη της παράνομης Οργάνωσης ερχόταν σε αντίθεση, υπονόμευε και εξουδε­τέρωνε σε εκείνες τις συνθήκες το στόχο είτε υποκατάστασής του ΚΚΕ από ένα νέο, αλλά υποταγμένο στο σύστημα ΚΚ είτε απορρόφησής του από την ΕΔΑ.

Είναι χαρακτηριστικό το δημοσίευμα της εφημερίδας Το Βήμα (Κυριακή 30.3.1952):

«Κατεβλήθη προσπάθεια όπως η ποινή του Μπελογιάννη μετατραπεί εις ισόβια δεσμό, λόγω της αναγραφής εις την απόφασιν του Στρατοδικείου της φράσεως ότι καταδικάζεται διά το αδίκημα της κατασκοπείας διά το μέχρι του Ιουνίου 1950χρονικόν διάστημα. Αλλά, λόγω της θέσεως την οποίαν κα­τέχει εις το ΚΚΕ, η άποψις αυτή δεν έγινεν δεκτή από τον ΑνώτατονΆρχο­ντα.»⁶¹⁶

Ο Ν. Μπελογιάννης συνδύαζε τα χαρακτηριστικά του επαναστάτη και του διανοουμένου που είχε αφοσιωθεί απόλυτα στην υπόθεση της εργατικής τά­ξης. Από τα νεανικά χρόνια του μέχρι τα 37 που έπεσε νεκρός, επιβεβαίωσε αυτά τα χαρακτηριστικά.

Στην Απόφαση του ΠΓ (5.5.1952) για τη δολοφονία του Ν. Μπελογιάννη περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και το εξής σημείο ως τιμή στη θυσία του:

«10. Το Πολιτικό Γραφείο τηςΚΕ (...) αποφασίζει: Πρώτο: (...) Ν' αρχίσει στο όνομά του στρατολογία μελών στο Κόμμα μας από την πρώτη του Ιούνη ως τα 34 χρόνια από την ίδρυση του Κόμματος. (...) Η νέα στρατιά των Κουκουέδων πρέπει σ’ όλα να ’ναι άξια του Μπελογιάννη που θα φέρει και το όνομά του. Δεύτερο: Στην Κεντρική Κομματική Σχολή δίνει το όνομα “Νί­κος Μπελογιάννης” Τρίτο: Εγκρίνει την πρόταση της Επιτροπής Μόρφωσης και Διαφώτισης για μια σειρά εκδόσεις με τα υλικά από τις δύο δίκες και για τη συγγραφή μιας βιογραφίας του.  Τέταρτο: Υιοθετεί τις προτάσεις που πή­ρε από οργανώσεις και παράγοντες της Αθήνας, της Αμαλιάδας, του Μωριά και από χωριά του Γράμμου για να δοθεί το όνομα του Μπελογιάννη στην πλατεία Ομόνοιας Αθηνών, στη γενέτειρά του πόλη Αμαλιάδα και στην πιο ψηλή κορφή του βουνού Γκόλιο του Γράμμου (...) και αυτήν τη θέληση του λαού θα την κυρώσει αύριο η λαϊκή εξουσία. Πέμπτο: (...) Η μάνα του Μπελογιάννη^{[3] [4]} μπαίνει κάτω απ’ τη φροντίδα και τη στοργή του απελευθερωτικού κινήματος του λαού της Ελλάδας..^{[5] [6]}

Λίγες ημέρες μετά από τις εκτελέσεις ήρθε στη δημοσιότητα η σύλληψη αξιωματικών και υπαξιωματικών της Πολεμικής Αεροπορίας, που κατηγορούνταν για «κομμουνιστική συνωμοσία εις την Αεροπορίαν»

Η άδικη κατηγορία σε βάρος του
ΝΙΚΟΥ ΠΛΟΥΜΠΙΔΗ (ΜΠΑΡΜΠΑ) ^{[7] [8] [9] [10] [11] [12]}
και η εκτέλεση του από το αστικό κράτος

Σχεδόν τρεις μήνες μετά από την εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ πήρε απόφαση «Για τον Νίκο Πλουμπίδη (Μπάρμπα)» (25.7.1952), στην οποία υποστήριζε ανάμεσα σε άλλα ότι ο Πλουμπίδης ήταν «παλιός προβοκάτορας στο ΚΚΕ, ίσως ένας απ’ αυτούς…»
Στην ιδία Ολομέλεια, ο προεδρεύων Απόστολος Γκρόζος είπε κλείνοντας τη συζήτηση:

«Νομίζω όλο, το θέμα εξαντλήθηκε. Το συμπέρασμα είναι ότι αυτοί δεν ήταν πράκτορες. Για την αποκατάσταση συμφωνούμε όλοι μας (...) και ψη­φίζεται παμψηφεί η πρόταση του ΠΓ για την αποκατάσταση των συντρόφων Γ. Σιάντου, Ν. Πλουμπίδη και Κ. Γυφτοδήμου (Καραγιώργη).»^[13]

Το 8ο Συνέδριο του Κόμματος (2-8.5.1961), μνημονεύοντας ονομαστικά τα μέλη της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ που εκτελέστηκαν, δολοφονήθηκαν, σκοτώθηκαν στα μέτωπα ή πέθαναν από φυσικό θάνατο, μνημόνευσε ανάμεσά τους και τους Κώστα Καραγιώργη, Νίκο Πλουμπίδη και Γιώργη Σιάντο.

Η 9η Ολομέλεια (1958) σωστά αποφάσισε να αποσύρει την άδικη κατη­γορία κατά των Γ. Σιάντου, Κ. Καραγιώργη και Ν. Πλουμπίδη. Ωστόσο δέν εκτίμησε σωστά τις ιδεολογικές θέσεις και πολιτικές ενέργειες των παρα­πάνω στελεχών, οι οποίες λαθεμένα είχαν χαρακτηριστεί, σε προηγούμενη περίοδο, ως ενέργειες πρακτόρων. Ή 9η Ολομέλεια λαθεμένα απέδωσε τον άδικο χαρακτηρισμό τους ως πρακτόρων στο λεγόμενό «ανώμαλο εσωκομ­ματικό καθεστώς»^

Επιπλέον παραγνώρισε ότι στις κατηγορίες για τους Σιάντο και Καρα- γιώργη είχε συμβάλει και η σχετική πληροφόρηση από αδελφό ΚΚ, της Βουλ­γαρίας και της Ρουμανίας αντίστοιχα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ηγεσία του Ρουμανικού Εργατικού Κόμματος δε συμφώνησε με την αποκατάσταση του Κώστα Καραγιώργη από την 9η Ολομέλεια της ΚΕ.

Συμπεράσματα
από την απόδοση αδίκων κατηγοριών

Στην πορεία της πάλης, ή αντιπαράθεση με τον ταξικό αντίπαλο εκφρά­ζεται κάποιες φορές μέσα στο ίδιο το κομμουνιστικό κίνημα με τη μορφή της διείσδυσης του ταξικού εχθρού σε κρίκους της οργανωτικής του δομής. Τέ­τοια γεγονότα έχουν συμβεί αρκετές φορές στην ιστορία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος.

Όταν οι αστικοί μηχανισμοί κατασκοπίας διεισδύουν ακόμα και σε αστι­κές οργανώσεις και κόμματα, σε υπουργικά και πρωθυπουργικά γραφεία, για να έχουν άμεση γνώση κάθε ενέργειας, είναι φυσικό πολύ περισσότερο να επιχειρούν το ίδιο ενάντια στο ΚΚΕ, ενάντια σε οποιοδήποτε Κομμουνιστι­κό Κόμμα, και μάλιστα μέσα από ειδικά επιχειρησιακά κέντρα. Έτσι, για το ΚΚΕ, είναι αυταπόδεικτη η ανάγκη να επαγρυπνεί και να παίρνει όσο το δυ­νατό περισσότερα μέτρα περιφρούρησής του.

To KKE δοκιμάστηκε ιδιαίτερα κατά την περίοδο της μεταξικής δικτατο­ρίας, οπότε γνώρισε πρώτη φορά τόσο σκληρές συνθήκες διωγμών και αντικομμουνιστικών μεθόδων.
Τότε, δίπλα στους ηρωικούς νεκρούς του, το Γραμματέα της ΟΚΝΕ Χρηστό Μαλτέζο (22.11.1938), το δάσκαλο Παύλο Σταυρίδη (31.8.1937), τον Νίκο γερο-Βαλλιανάτο (9.8.1938), τους 41 νεκρούς από την πείνα στον Αϊ-Στράτη^[14] και πολλούς ακόμα, δίπλα στους χιλιάδες των άγρια βασανισμένων που στάθηκαν αλύγιστοι, υπήρξαν και κάποια στελέχη που πέρασαν με το μέρος του αστικού κράτους (Δημήτρης Κουτσογιάννης ή Δημητριάδης, Μανόλης Μανωλέας, Τηλέμαχος Μύτλαςκ.ά.)^[15] και συγκρό­τησαν την «Προσωρινή Διοίκηση», τη χαφιεδική ΚΕ. Την καθοδηγούσε ο Μιχάλης Τυρίμος, μέλος του ΠΓ, που είχε γίνει όργανο του Μανιαδάκη, όπως και ο Γιάννης Μιχαηλίδης, επίσης μέλος του ΠΓ. Αυτό το γεγονός ήταν από τα ισχυρότερα πλήγματα που δέχτηκε το ΚΚΕ στην οργανωτικοπολιτική και ηθική του υπόσταση, το πιο ισχυρό στο γενικότερο αγωνιστικό κύρος του.
Εξάλλου η περίπτωση του Χρήστου Βλάχου, που έφυγε από το Μπούλκες και δολοφόνησε το μέλος του ΠΓ Γιάννη Ζεύγο (20.3.1947), επιβεβαιώ­νει ότι ο ταξικός εχθρός χρησιμοποιεί και τέτοιες μεθόδους.

Όταν διαμορφώθηκαν οι υποψίες ή και διατυπώθηκαν οι κατηγορίες για τους Σιάντο, Καραγιώργη, Πλουμπίδη, Βαβούδη ως πράκτορες του εχθρού; ήταν ακόμα νωπά τα παραπάνω δραματικά γεγονότα. Η σκιά τους έπεφτε βαριά στις κομματικές λειτουργίες και δεν ήταν ασφαλώς τυχαίο ότι για την υπονομευτική δράση του εχθρού συνέχιζε να γίνεται αναφορά στις κομμα­τικές αποφάσεις και μετά από το 1950. Τις επιβεβαίωσε το πέρασμα του Τάσου Γουσόπουλου (Μάκη) στην πλευρά του ταξικού εχθρού.

Σε αυτά πρέπει να συνυπολογιστεί και η εξάρθρωση ολόκληρων Κομμα­τικών Οργανώσεων στην Ελλάδα, καθώς και η επίδραση του κλίματος που διαμόρφωναν οι δίκες των Λάζλο Ράικ, Τράιτσο Κόστοφ και άλλων στελε­χών των ΚΚ στη Βουλγαρία, στην Τσεχοσλοβακία, στην Ουγγαρία. Αυτό απο- τυπώνεται και στην Απόφαση της 7ης Ολομέλειας της ΚΕ (1950):

«Δε χωράει, π.χ., καμία αμφιβολία πως μέσα στα μπουντρούμια των Ασφαλειών, μέσα στα μοναρχοφασιστικά κάτεργα, που κάθε αγωνιστής βλέ­πει κάθε λεπτό το χάρο, που με ανήκουστα μακρόχρονα αδιάκοπα βασανι­στήρια παίρνουν τη ζωή του κάθε αγωνιστή στάλα-στάλα, θα βρεθούν οπωσ­δήποτε και μερικοί που θα λυγίσουν και όχι μόνο θα υπογράψουν δήλωση, αλλά θα περάσουν και στην υπηρεσία της Ασφάλειας. Τέτοια σκουλίκια μπο­ρεί να μείνουν ακόμα και στη φυλακή. (...) Η δίκη του Ράικ και Κόστοφ μάς δείχνει πόσο δύσκολο πράμα είναι να καθαρίσει κανείς το Κόμμα από τέτοια σκουλίκια, με ποιες μέθοδες δουλεύει η αγγλοαμερικανική κατασκοπεία. »^[16]

Εκείνα τα χρόνια στη ζωή συναντιούνταν δύο παράλληλες επιδιώξεις:
Της αστικής, αντίδρασης, που επιδίωκε τη διάλυση του ΚΚΕ, και εκείνης του οπορτουνισμού, που επιδίωκε τη μετάλλαξη του ΚΚΕ υπό το καθεστώς της φοβίας και της ήττας.
Η προσπάθεια να διαλυθεί ή να μεταλλαχτεί το ΚΚΕ επιχειρήθηκε από ντόπιες και ξένες υπηρεσίες, ανάμεσα σε αυτές και της Γιουγκοσλαβίας, αλ­λά και από δυνάμεις που συνεργάζονταν με το παράνομο ΚΚΕ σε συμμαχι­κά πολιτικά σχήματα.
Λίγες μέρες μετά από τον ερχομό του στην Ελλάδα, προς τα τέλη του Ιούνη του 1950, ο Ν. Μπελογιάννης έστειλε στο ΠΓ το εξής ραδιοτηλεγρά­φημα:
«Αθήνα από εποχή κυβερνητικής κρίσης βρίσκεται γνωστός κατάσκοπος Κρις ^{[17] [18]} και ο ίδιος και πράχτορές του πλησιάζουν για ψάρεμα Μακρονησιώ­τες. Επίσης το ίδιο κάνει και Σέρβικη πρεσβεία σε μεγάλη κλίμακα. Ο σταθ­μός πρέπει να τονώσει με εκπομπές του αγωνιστική διάθεση και ηθικό απολυμένων Μακρονησιωτών »

 

Δεν ήταν αμελητέες και οι συνέπειες της αποστασίας του Τίτο, παράλ­ληλα με τις προσπάθειες που γίνονταν από την ηγεσία της Ένωσης Κομ­μουνιστών Γ ιουγκοσλαβίας να ασκήσει επιρροή σε δυνάμεις του ΚΚΕ. Στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ (1950) ο Ν. Ζαχαριάδης κατάγγειλε ότι ο Τίτο πραγματοποίησε συνάντηση με τον Δημ. Γιωτόπουλο, γνωστό τροτσκιστή και ύποπτο για συνεργασία με την ελληνική κρατική Ασφάλεια. Η 7η Ολομέλεια της ΚΕ πήρε την εξής Απόφαση:

«Όλα τα κομματικά στελέχη που τώρα δουλεύουν παράνομα στην Ελ­λάδα πρέπει να περάσουν στο εξωτερικό για λόγους ασφάλειας των Κομ­ματικών Οργανώσεων, για ξεκούραση και μόρφωση και για να γίνει η εξέ­ταση με σκοπό να βρεθεί άκρη για τα σοβαρά χτυπήματα που μας κατάφερε ο εχθρός τα τελευταία χρόνια.»^[19]

Ανάλογη ήταν και η παρέμβαση των μηχανισμών του κράτους στη σχέ­ση του ΚΚΕ με συμμαχικές δυνάμεις, όπως την ΕΔΑ. Είναι χαρακτηριστικό Δελτίο Πληροφοριών, που βρίσκεται στο αρχείο του υπουργείου Εξωτερι­κών, με ημερομηνία 13.11.1951, στο οποίο αναφέρεται:

«...Η διαπιστωθείσα ασυμφωνία (...) μεταξύ ανωτάτων εξωκομματικών στελεχών της παραμένει σταθερά αιτία διαφωνιών και κινδύνων ρήξεως και διασπάσεως της ΕΔΑ και δημιουργίας μιας νέας αριστερός κινήσεως ως στρεφομένης εναντίον του ΚΚΕ. (...) Η κίνησις αυτή, είτε είναι αντικειμενι­κός υπάρχουσα είτε σκοπίμως εξαγγελόμενη προς εκφοβισμόν των ως άνω προσωπικοτήτων οι οποίοι δεν δεικνύουν διάθεσιν συνεργασίας και υποτα­γής εις τα κελεύσματα του ΚΚΕ, είναι τα μάλιστα εκμεταλλεύσιμος υπό του Κράτους.»^[20]

Για το ίδιο θέμα παρατίθεται και η μαρτυρία του Σταύρου Κασιμάτη:
«Μπορώ να ισχυριστώ ότι με τη δουλειά που κάναμε εμείς, το δικό μας κομμάτι των Οργανώσεων, στους Μακρονησιώτες και τους απολυμένους και στους του Στρατοπέδου, μέσα στις γενικότερες αγωνιστικές συνθήκες πε­τύχαμε να ναυαγήσουν οι αποσχιστικές προσπάθειες και του Εγγλέζου Κρις (...) και οι προσπάθειες της γιουγκοσλαβικής πρεσβείας. Ελέγχαμε πλήρως τις κινήσεις της τελευταίας. »^{[21] [22]}
Εξάλλου ο Ν. Βαβούδης πληροφορούσε το ΠΓ από το Δεκέμβρη του 1949:
«Ρέντης και Ασφάλεια δουλεύουν εντατικά για την ίδρυση του νέου ΚΚΕ, αλλά, όπως λένε, καθυστερούν γιατί δεν ήρθαν ακόμα τα στελέχη από τη Γι­ουγκοσλαβία.
Κινούνται για το κόμμα αυτό ο δημοσιογράφος Γραμματικόπουλος, δικηγόρος Αποστολόπουλος και ο γιος του εκ μέρους εφημερίδας Βήμα. (...) Είναι έμπιστος του Ρέντη. Άλλες πληροφορίες ότι η Ασφάλεια έχει δημιουργήσει από καιρό στις συνοικίες οργανώσεις τις οποίες καθοδηγεί. »⁶³⁸

Τι σήμαινε η μετατροπή του ΚΚΕ σε «νέο ΚΚΕ»; Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, ο Ηλίας Τσιριμώκος έγραψε σχετικά με αυτό:
«Είναι δυνατόν να γίνη σήμερα λόγος διά την δημιουργίαν μιας νέας Αρι­στερός με την συμμετοχή των ΕΔΑΐτικων στοιχείων; Από την ειλικρινή στρο­φήν ολόκληρης της Αριστερός προς μιαν γνήσιον αυτόχθονο εθνικήν ανε­ξάρτητον γραμμήν, εξαρτάται κατά πολύ η περαιτέρω διαμόρφωσις της πο­λιτικής ζωής της χώρας. Εις την τύχην της Αριστερός εν Ελλάδι εβάρυναν -και βαραίνουν διά το μέλλον της-η στάσις του Δεκεμβρίου του 1944 και ο εμφύλιος πόλεμος. »^[23]

Από τις αρχές της δεκαετίας 1950 άρχισε να καλλιεργείται και η πλαστή αντίθεση ανάμεσα στους κομμουνιστές που ζούσαν στο εξωτερικό και στους κομμουνιστές που βρίσκονταν στο εσωτερικό. Την όξυνση αυτής της κατα­σκευασμένης αντίθεσης επιδίωκαν και αστικές πολιτικές δυνάμεις. Έγραψε σχετικά ο Νίκος Κιτσίκης:
«Νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Ο Βενιζέλος και άλλα κόμματα υποστηρίζουν τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ... Έβαζαν τη θέση να αποκλεισθούν αυτοί που τους αφαιρέθηκε η ιθαγένεια και να χωριστούν οι μέσα απ’ την Ελλάδα απ’ τους έξω.» ^{[24] [25]}

Σήμερα, με βάση και τη συγκεντρωμένη εμπειρία, είναι βέβαιο ότι η αστι­κή τάξη επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την ύπαρξη της ΕΔΑ, προκειμένου να υπονομεύσει το ΚΚΕ. Έλπιζε ότι θα μπορούσε να την αξιοποιήσει ως μοχλό ενάντιά του, εκμεταλλευόμενη δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ, αλλά και δυνάμεις του ΚΚΕ με οπορτουνιστικές παρεκκλίσεις.

Παράλληλα η Ασφάλεια διέδιδε προβοκατόρικες φήμες, κατασκευασμέ­να σενάρια, με σκοπό να σπείρει τη σύγχυση και την αμφιβολία ανάμεσα στους κομμουνιστές, να συσκοτίσει τα πραγματικά γεγονότα, διαδίδοντας ότι το τάδε μέλος του ΠΓ ή της ΚΕ ήταν όργανό της. Η πολιτική καχυποψία τροφοδοτούνταν και από τη σκόπιμα διαφοροποιημένη και προβοκατόρικη στάση αστών πολιτικών και επικεφαλής των διωκτικών Αρχών απέναντι σε στελέχη του ΚΚΕ, όπως του αρχιασφαλίτη Ιωάννη Πανόπουλου, που καθύ­βριζε δημόσια τον Μπελογιάννη, ενώ επαινούσε τον Πλουμπίδη.

Σε αυτό το κλίμα κατηγορήθηκε και ο Πλουμπίδης ως χαφιές.. Από την άλ­λη, δεν ήταν και ο ίδιος απαλλαγμένος από την επίδραση αυτού του κλίμα­τος. Το ίδιο και η Έλλη Παππά, που έγραψε;

«Χρησιμοποιούνται ανεξέλεγκτα από την Οργάνωση στοιχεία αντικομ­ματικά. (...) Η Ρόζα Ιμβριώτη που στην εξορία έκανε καθαρά αντιηγετική δου- λιά και κατά τη γνώμη μου είναι πράχτορας.»⁶⁴¹

Γ ια τον Βαβούδη ανέφερε:
«2) Τι συμβαίνει με τους κώδικες; (...) Σχηματίσαμε βαρειές υπόνοιες για τον Βαβούδη. Ο Νίκος μάλιστα στην Καλλιθέα μου είπε πως ο Β. στην Κατο­χή ήταν στον Τίτο και μπορεί να τον ψωνίσανε τότε. Για τονΒ. εγώ είχα υπό­νοιες από τις εκλογές του 1950. (...)  Τις υπόνοιες μου γι ’ αυτόν τις διατηρώ. Κανείς δεν τον είδε νεκρό.»^[26]

Στις 7.5.1949 ο Βαβούδης έστειλε στο ΠΓ το παρακάτω τηλεγράφημα:
«... Τώρα από την Ασφάλεια μου γράφει ο Στέργιος [Αναστασιάδης] τα ακόλουθα: Ο Βαγγέλης [Βαγγέλης Καββαδίας] είναι χαφιές, αυτός που έχει τις 500λίρες να φύγει [πρόκειται για τον Ν. Πλουμπίδη-Μπάρμπα] και ο Σπα­νός να φύγει από την καθοδήγηση. »^[27]

Ο Πλουμπίδης έγραψε για το δεύτερο καθοδηγητικό κέντρο (Σταύρος Κασιμάτης):
«Μερικοί, παρουσιαζόμενοι σαν εκπρόσωποι του Κόμματος, άρχισαν να μιλούν για χαφιέ Πλουμπίδη και ανάμεσά τους οι ΕΠ0Νίτες!!» ^βΑ4

Στην εμπέδωση της κατηγορίας για τον Ν. Πλουμπίδη συντέλεσε και η εκτίμηση ότι η Ασφάλεια μπορούσε να τον συλλάβει -ενώ δεν το έκανε-για να παρακολουθεί με ποιους ερχόταν σε επαφή. Αφηγήθηκε ο Παναγιώτης Κατερίνης, ο οποίος ανήκε στην οργάνωση των ΕΠΟΝιτών (δεύτερο καθοδηγητικό κέντρο):

«Τον Μπελογιάννη, που ήταν και πατριώτης μου, τον επισκέφτηκα στο κρατητήριο. (...) Μου επαναλάμβανε: Έπρεπε να συνδεθώ μ’ εσάς, (...) έπρεπε να συνδεθώ μ ’ εσάς."^[28]

Ενέργειες στελεχών, που συνιστούσαν είτε αντικαταστατικές παραβιά­σεις (φραξιονισμό ή παραβίαση αποφάσεων) είτε οπορτουνιστικές παλι­νωδίες ή και επιπόλαιες ενέργειες ερμηνεύτηκαν ως πράξεις συνεργασίας με τον ταξικό αντίπαλο. Με το ίδιο σκεπτικό εξηγήθηκαν και σοβαρά λάθη που διαπράχτηκαν στα χρόνια της Κατοχής. Και αυτό, γιατί δε συνειδητο­ποιούνταν οι πραγματικές αιτίες των λαθών, αν και οι αντίστοιχες επιλογές δεν έβρισκαν τη στήριξη μεγάλου μέρους της κομματικής βάσης. Αυτό το κλίμα ήταν ένας επιπρόσθετος παράγοντας που εμπόδιζε μια σε βάθος προ­γραμματική συζήτηση. Για παράδειγμα, διαφορές που εκδηλώνονταν στα κομματικά όργανα, δεν αποτελούσαν πάντα αντικείμενο ουσιαστικής συ­ζήτησης, δεν καταβαλλόταν πάντα προσπάθεια γενίκευσης των συμπερα­σμάτων.

Η επίδραση όλων των προηγούμενων παραγόντων γινόταν περισσότε­ρο έντονη σε συνθήκες ήττας και με την καθοδήγησή του Κόμματος να λει­τουργεί εκτός Ελλάδας, ενώ στο εσωτερικό της ΚΕ είχε γίνει φανερή η εσω­κομματική διαπάλη με την ταυτόχρονη αμφισβήτηση του Ζαχαριάδη από κά­ποια κεντρικά στελέχη, όχι μόνο για πολιτικές ευθύνες που του απέδιδαν, αλλά και για την κομματική-ηθική του υπόσταση.

Έτσι η εσωκομματική διαπάλη αναπτυσσόταν και οξυνόταν με επίκεντρο τον προσδιορισμό του στρατηγικού στόχου, αλλά και τις εκτιμήσεις για το παρελθόν και την πολιτική γραμμή που έπρεπε στο εξής να δρομολογηθεί. Επίσης υπεισερχόταν στην ερμηνεία πολιτικών πρωτοβουλιών, παραλείψε­ων ή και λαθών ανώτερων στελεχών του Κόμματος, που δρούσαν σε συν­θήκες οι οποίες δυσκόλευαν την επικοινωνία και τη συλλογική ανάληψη της ευθύνης.

“Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι μια οπορτουνιστική παρέκκλιση βοη­θάει εξ αντικειμένου τον ταξικό εχθρό. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι κάθε οπορτουνιστής είναι υποχρεωτικά και πράκτορας του αστικού κράτους.

Προσχηματική οπορτουνιστική αναφορά
σε προβλήματα εσωκομματικής δημοκρατίας του ΚΚΕ

Οι καταγγελίες για τη διαμόρφωση στο ΚΚΕ «ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος», σε συνδυασμό με την, κατηγορία για τη λεγάμενη «προσω­πολατρία.», ήταν επικράτηση της δεξιάς οπορτουνιστικής στροφής, ενώ τρο­φοδότησαν και την αστική επίθεση ενάντια στα ΚΚΕ.

Η πολεμική για την «αντιδημοκρατική λειτουργία» του ΚΚΕ, που είχε πρω­ταρχικό στόχο το χαρακτήρα και τις αρχές συγκρότησής του, εστιάστηκε κυ­ρίως σε ένα πρόσωπο, τον Νίκο Ζαχαριάδη. Συνειδητά αποσιωπήθηκε η ενι­αία ευθύνη του Πολιτικού Γραφείου και της Κεντρικής Επιτροπής, καθώς και ο ρόλος ευρύτερων κομματικών οργάνων (Συνδιασκέψεις κά.). Πολύ περισσότερο παραγνωρίστηκε η ύπαρξη και ο ρόλος των άλλων καθοδηγητικών οργάνων, των μεσαίων και κατώτερων στελεχών, καθώς και των Κομ­ματικών Οργανώσεων, ο ρόλος των λαϊκών μαζών, που κατά τη δεκαετία του 1940 βγήκαν στο ιστορικό προσκήνιο...
Σε συνάρτηση με αυτά υποστηρίχτηκε η λεγόμενη “άκριτη αποδοχή των αποφάσεων της ηγεσίας” από τα στελέχη του ΚΚΕ,

Η αλήθεια είναι ότι το ΚΚΕ ανέδειξε στελέχη με συνειδητή αυτοθυσία. Από τα στελέχη του που εκλέχτηκαν στην Κεντρική Επιτροπή στο διάστημα 1940 μέχρι την 3η Συνδιάσκεψη, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς και τις ελληνικές κυβερνήσεις ή σκοτώθηκαν στον εμφύλιο ή δολοφονήθηκαν 21 μέλη της ΚΕ (τακτικά, αναπληρωματικά και μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου):

Αναστασιάδης Στέργιος, Αραμπατζής Νίκος, Βασιλειάδης Αρίστος, Γαμ βέτας Κώστας, Γκιουζέλης Στέφανος, Δημητρίου Γιώργης, Ερυθριάδης Γιώργης, Ζαγουρτζής Νίκος, Ζεύγος Γιάννης, Καλοδίκης Σπύρος, Κιαπές Ηλίας, Κτιστάκης Βαγγέλης, Λαζαρίδης Κώστας, Μαρκεζίνης Βασίλης, Μου- ζενίδης Αδάμ, Μπελογιάννης Νίκος, Παπαρήγας Μήτσος, Πλουμπίδης Νί­κος, Τσιτήλος Γιώργης, Φαρμάκης Κώστας, Χατζήμαλης Κώστας.

Αλλά και από τα υπόλοιπα μέλη της ΚΕ, πολλά καταδικάστηκαν σε θά­νατο, όμως δεν εκτελέστηκε η θανατική ποινή τους και έμειναν στις φυλα­κές 10-15 χρόνια.

■ Βλ. ολόκληρη την Απόφαση στο Παράρτημα του Δοκιμίου, σελ. 603-606 και στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση ΚΟΜΕΠ, τ. 5/2011, σελ. 39-43.

Αυτά τα στελέχη αναδείχτηκαν στα κομματικά όργανα παλεύοντας κα­θημερινά και σε όλες τις συνθήκες. Λειτούργησαν ως επί το πλείστο με βά­ση το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, υποστηρίζοντας τη γνώμη τους, συμ­μετέχοντας στη λήψη σωστών ή και λαθεμένων αποφάσεων.

Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι υπήρξε αντίδραση στην ΚΟ Τασκέν­δης, αλλά και στις φυλακές και τους τόπους εξορίας στην Ελλάδα, παρά τη διεθνιστική προσήλωση και αλληλεγγύη προς τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της ΕΣΣΔ, την υπεράσπισή της από το διεθνή ιμπεριαλισμό. Από την άλλη, υπήρξαν και αρκετοί πολιτικοί κρατούμενοι που, αν και δε συμφωνούσαν με τις Αποφάσεις της 6ης, της 7ης και της 8ης Ολομέλειας του 1958, δεν υπε­ράσπισαν έντονα τις απόψεις τους, επειδή Θεώρησαν ότι το γενικότερο συμ­φέρον του κινήματος επέβαλλε την αποδοχή των θέσεων του ΚΚΣΕ.

Εξίσου αναμφισβήτητο είναι και το γεγονός ότι, ενώ η ΚΕ στη συντρι­πτική της πλειοψηφία υιοθέτησε τη γραμμή της Διεθνούς Επιτροπής των 6 ΚΚ, σε σημαντικό μέρος εκείνων των στελεχών δεν απαξιώθηκε ούτε ο αγώ­νας του ΔΣΕ ούτε ο Ν. Ζαχαριάδης ως ηγέτης του ΚΚΕ.

Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην ηγετική προσωπικότητα και τις λαϊκές μάζες εκδηλώνεται και στη λειτουργία και δράση ενός ΚΚ, στη σχέση ανά­μεσα στην ηγεσία και στη βάση. Στις καμπές της ταξικής πάλης, είτε στην απότομη θετική αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων είτε στην απότομη επιδείνωση ή και ήττα, οι εργατικές δυνάμεις -ακόμα και μέρος της οργα­νωμένης κομματικής βάσης- τείνουν να μεγιστοποιούν το ρόλο του ηγέτη. Αυτή η τάση, να αποδίδεται στην προσωπικότητα η κίνηση της ιστορίας, εί­ναι γεγονός ότι «αξιοποιήθηκε» από τις κομματικές ηγεσίες για τη συσπεί­ρωση και δράση πλατιών μαζών. Αυτό το φαινόμενο εκδηλώθηκε κυρίως σε χώρες όπου το αγροτικό στοιχείο, υπερτερούσε κατά πολύ του εργατικού. Η συγκεκριμένη κοινωνική σύνθεση είχε την αντανάκλασή της και στη σύνθε­ση των Κομμουνιστικών Κομμάτων.

Η Απόφαση της 3ης Συνδιάσκεψης τοποθέτησε με πληρότητα το παρα­πάνω ζήτημα, αναδεικνύοντας την ανάγκη η κομματική βάση να λέει θαρ­ραλέα τη γνώμη της:

«... Χωρίς αυτό, το Κόμμα, η καθοδήγησή του δεν μπορεί να κρατά στε­νούς δεσμούς με τη βάση και τη μάζα και δε θα μπορέσει ν’ αποφύγει σοβα­ρά λάθη. Το Κόμμα πρέπει μέσα στις ίδιες του τις γραμμές να πολεμήσει αμείλιχτα τη γραφειοκρατία, τις οικογενειακότητες, την αλληλοπροστασία και αλληλοσυγκάλυψη, τους τραμπουκισμούς και τις αυθαιρεσίες, τα ξεσκονίσματα προς τα πάνω και τους σατραπισμούς προς τα κάτω, την κατάπνιξη και την καταπίεση της κριτικής που έρχεται από τα κάτω, την απόσπαση και την απομάκρυνση των καθοδηγητών και των στελεχών του από τη βάση και τις μάζες. Όποιος δεν προσέχει, δε σέβεται τη βάση, όποιος δεν ακούει και δε διδάσκεται από τη βάση και το λαό, αυτός χαλνά και χάνεται για το κίνη­μα και το Κόμμα. Στο ΚΚΕ, το καθεστώς της γερής μπολσεβίκικης κριτικής και αυτοκριτικής πρέπει να γίνει μόνιμο, ζωογόνο, καρποφόρο κλίμα.»⁸⁹⁶

Από την άλλη, οι δυσκολίες και η σκληρότητα της ταξικής πάλης ενδυ­νάμωναν το συγκεντρωτισμό. Η άνοδος των κινημάτων ανύψωνε την προ­σωπικότητα, γεγονός που επέβαλλε το ίδιο το καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ να ηγηθεί της ιδεολογικής προσπάθειας μεγαλύτερης συνειδητοποίησης των διευρυμένων κομματικών δυνάμεων και των συσπειρωμένων με το Κόμμα. Αυτό το καθήκον σε σειρά περιπτώσεων δεν εκπληρώθηκε στον απαι- τούμενο βαθμό και πρέπει να υπογραμμιστεί, ανεξάρτητα από την οπορτουνιστική αξιοποίηση της λεγάμενης προσωπολατρίας.

Στην Ελλάδα η «προσωπολατρία» χρονικά τοποθετείται στην περίοδο από το 1945, όσο διαρκούσε ο αγώνας του ΔΣΕ και μετά από αυτόν, μέχρι το 1955, και όχι στη δεκαετία του 1930 ή στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πο­λέμου, όταν ο Ζαχαριάδης παρέμενε στο μπουντρούμι και στο Νταχάου, πα- ρότι το όνομά του είχε γίνει θρύλος, αν και ο ίδιος απουσίαζε από την Ελ­λάδα.
Το γεγονός ότι ο Ν. Ζαχαριάδης δεν ακολούθησε σε όλες τις περιπτώ­σεις συλλογικές διαδικασίες ωρίμανσης της συλλογικής σκέψης του καθοδηγητικού οργάνου (ΚΕ), προκειμένου να επέλθουν ανατροπές επαναστα­τικού χαρακτήρα, δε σχετίζεται με την προσωπολατρία.
Το κατασκεύασμα της «προσωπολατρίας» πλέχτηκε από στελέχη που ενθάρρυναν και καλ­λιεργούσαν τη δημιουργία του ονόματος-θρύλου εν αγνοία και απουσία του Ζαχαριάδη. Τα ίδια πρόσωπα που πριν τον αποθέωναν τον μετέτρεψαν με­τά σε «εξιλαστήριο θύμα».

Η ανάλυση της πλούσιας -θετικής και αρνητικής- πείρας του ΚΚΕ και γε­νικότερα του επαναστατικού κινήματος οδηγεί σε διαχρονικής σημασίας συ­μπεράσματα που εξοπλίζουν για την αποφυγή αρνητικών φαινομένων στο μέλλον. Αρκετές παραβιάσεις του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού σχετί­ζονται με τους παρακάτω παράγοντες:

Πρώτο: Το χαμηλό θεωρητικό επίπεδο του ΚΚΕ, του οποίου οι αιτίες εί­χαν σε πολύ μεγάλο βαθμό αντικειμενική βάση. Έτσι καθυστερούσε η ιδεο­λογική ωρίμανσή του. Τελικά αποτελεί κρίσιμο ζήτημα το επίπεδο του ΚΚ, πρωταρχικά η θεωρητική, πολιτική και οργανωτική ικανότητα του ηγετικού κομμουνιστικού πυρήνα, χαρακτηριστικά του οποίου είναι και η ολόπλευρα ανιδιοτελής κομμουνιστική στάση, με την ταυτόχρονη ενθάρρυνση των με­λών και στελεχών να ασκούν δημιουργική κριτική στα παραπάνω καθοδηγητικά όργανα, στην ηγεσία. Ακόμα, η φροντίδα για ανάδειξη και εξέλιξη των στελεχών σε όλα τα επίπεδα.

Δεύτερο: Το μεγαλύτερο ποσοστό στην κοινωνική σύνθεση του ΔΣΕ και

896. Η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (10-14.10.1950), σελ. 538, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2010. του ΚΚΕ στην προσφυγιά είχε αγροτική προέλευση. Παρά τον ηρωισμό και την κομματικότητα χιλιάδων από αυτούς τους μαχητές και. συντρόφους, ήταν σε μεγάλο βαθμό αναπόφευκτες επιδράσεις της μικροαστικής ψυχολογίας, που μεταφέρει η αγροτική προέλευση. Το αγροτικό στοιχείο στερείται αντι­κειμενικά ορισμένων από τις αρετές που καλλιεργεί στην εργατική τάξη η θέση της στην παραγωγή, όπως τη συλλογική δράση, την οργάνωση, την αυτοπειθαρχία.
Η εργατική τάξη δεν έχει στην ιδιοκτησία της μέσα παραγω­γής και δεν είναι απομονωμένη η εργασία του ενός από την εργασία του άλ­λου. Αυτό την καθιστά κατά τεκμήριο περισσότερο ανιδιοτελή, πιο σταθερή.

Τρίτο: Ένας πολύ μεγάλος αριθμός των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ βρίσκονταν ελάχιστα χρόνια στην οργανωμένη ζωή, με εμπειρίες κύρια σε συνθήκες πολέμου, που είναι ενισχυμένη η στρατιωτική πειθαρχία.

Το πέρασμα του ΚΚΕ από συνθήκες νομιμότητας σε συνθήκες παρανο­μίας, και ενώ ήταν πια αρκετά μαζικό κόμμα, έπρεπε να συνοδευτεί από τα­χύτατη προσαρμογή σε εσωκομματικές λειτουργίες που να συνδύαζαν την περιφρούρηση με την ουσιαστική πληροφόρηση από τα πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα.
Σε αυτές τις συνθήκες δυσκολεύτηκε η διεξαγωγή Συνεδρίου μετά από τη λήξη του αγώνα του ΔΣΕ, με δεδομένη και την άσχημη κατάσταση των παράνομων Οργανώσεων στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, έγιναν βήματα σε αυ­τήν την κατεύθυνση, όπως η πραγματοποίηση της 3ης Συνδιάσκεψης και η απόφαση για την πραγματοποίηση της 4ης Συνδιάσκεψης.

Βεβαίως η εσωκομματική διαπάλη, για την οποία ήδη έχουν γίνει εκτε­νείς αναφορές, από τα πράγματα περιορίζει τη δημοκρατική λειτουργία, την υπονομεύει, ιδιαίτερα όταν στο εσωτερικό του ΚΚ αναπτύσσεται φραξιονι­στική δραστηριότητα.   

Πρόσθετες δυσκολίες δημιουργούσε η προσαρμογή μελών του ΚΚΕ, κα­θώς και μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, στις συνθήκες της πολιτικής προ­σφυγιάς. Ταυτόχρονα η σοσιαλιστική οικοδόμηση βρισκόταν συνεχώς στο στόχαστρο της ιμπεριαλιστικής πολεμικής και υπονόμευσης με όλα τα μέ­σα. Αυτές οι συνθήκες δυσκόλευαν και τις προσαρμογές στη λειτουργία του ΚΚΕ, την οργανωτική του σχέση με το ΚΚΣΕ, προβλήματα που πήραν άλλο χαρακτήρα εξαιτίας της διαπάλης και στη συνέχεια της οπσρτουνιστικής στροφής του ΚΚΣΕ.

Αυτοί οι παράγοντες εξηγούν, αλλά δε δικαιώνουν ακραία αρνητικά πα­ραδείγματα παραβίασης της κομματικής λειτουργίας, όπως ο μη καταστατι­κός τρόπος αντιμετώπισης του Πλόυμπίδη από την ηγεσία του ΚΚΕ. Δεν κλή­θηκε στην ΚΕ, αν και ήταν μέλος της, για να συζητηθεί εκεί το θέμα που το ΠΓ είχε θέσει σε βάρος του. Κρίθηκε και καταδικάστηκε αναπολόγητος. Η παρουσία του στην έδρα της ΚΕ θα ενίσχυε τις προϋποθέσεις ώστε να εξε­τάζονταν επί της ουσίας οι πολιτικές διαφωνίες του και να ξεκαθάριζε η ασύ­στατη σε βάρος του κατηγορία ως πράκτορα.

Βεβαίως, είναι γεγονός ότι η διαφυγή του Ν. Πλουμπίδη στο εξωτερικό είχε αποφασιστεί από το ΠΓ, αλλά τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, άλλοτε γιατί του ανατέθηκε κάποια πολιτική ευθύνη (π.χ., για βουλευτικές εκλο­γές) και άλλοτε γιατί δεν έγινε εφικτή, όπως και του Βαβούδη, για αντικειμενικές αιτίες. Όμως οι παραπάνω λόγοι δε δικαιολογούν τελικά τη μη δια­φυγή του Πλουμπίδη, για την οποία δεν ευθυνόταν ο ίδιος. Εξάλλου πολλά στελέχη τού ΚΚΕ μπήκαν και βγήκαν παράνομα από την Ελλάδα σε εκείνες τις συνθήκες.

Το ΚΚΕ γεννάει Μπελογιάννηδες!

Σαν σήμερα, 70 χρόνια πριν, ξημερώματα Κυριακής 30 Μάρτη του 1952, το αστικό κράτος, με κυβέρνηση Ν. Πλαστήρα, εκτελεί τον Νίκο Μπελογιάννη και τους συντρόφους του, Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο και Δημήτρη Μπάτση. Στάθηκαν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και αντίκρισαν τον θάνατο με χαμόγελο και με τη δύναμη που ανάβλυζε αστείρευτη από την αφοσίωσή τους στο δίκιο του λαού και στο Κόμμα, από τη συνείδηση και τη βαθιά πίστη στον σκοπό της πάλης τους, στο ιδανικό για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, στον σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η σύλληψη του Μπελογιάννη είχε γίνει στις 20/12/1950, αλλά η Ασφάλεια τη δημοσιοποίησε στις 5/1/1951. Από τη σύλληψή του και για δέκα μήνες ο Μπελογιάννης κρατήθηκε στην απομόνωση. Καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής του στάθηκε ανυποχώρητος, απέρριψε όλες τις δελεαστικές προτάσεις που του έγιναν για να σώσει τη ζωή του και να εξασφαλίσει μια «λαμπρή καριέρα» στο σύστημα. Η πρώτη δίκη, στην οποία δικαζόταν μαζί με άλλους κομμουνιστές, άρχισε στο έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών στις 19/10/1951 και ολοκληρώθηκε στις 16/11/1951, με την κατηγορία ότι παραβίασαν τον ΑΝ 509, τον νόμο δηλαδή με τον οποίο βγήκε και τυπικά παράνομο το ΚΚΕ τον Δεκέμβρη του 1947. Η δίκη λοιπόν ήταν πολιτική και οι κατηγορούμενοι δικάζονταν για τις ιδέες τους. Σ' αυτήν ο Μπελογιάννης και 11 ακόμα σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Το ΚΚΕ έχει ρίζες στον λαό,
ποτισμένες με αίμα, δεν εξοντώνεται

Στην απολογία του ο Μπελογιάννης υπερασπίστηκε με σθένος την πολιτική και τη δράση του ΚΚΕ. Είπε ανάμεσα σε άλλα: «Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι. (...) Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ. Αυτά που θα πω δεν έχουν σκοπό να αναιρέσουν την ενοχή μου, αλλά να υποστηρίξουν την πολιτική γραμμή του Κόμματος και να υπερασπίσουν τη ζωή μου και αυτά που πιστεύω. (...) Το ΚΚΕ έχει ρίζες στον λαό, ποτισμένες με αίμα. Και δεν εξοντώνεται, ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα. Το ΚΚΕ ζητάει την ειρήνευση του τόπου, τη δημιουργική ανασυγκρότησή του και τη δημοκρατική του ανάπλαση (...) Γι' αυτή μας την πολιτική με δικάζετε. Και γι' αυτό τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Και γι' αυτό δεν ζητώ την επιείκειά σας. Θα δεχτώ με περηφάνια και στωικότητα την καταδίκη μου και θαρραλέα θα αντιμετωπίσω ακόμα και το εκτελεστικό σας απόσπασμα».

Μια μέρα πριν εκδοθεί η απόφαση του στρατοδικείου για τον Μπελογιάννη και τους άλλους 93 κατηγορούμενους, δημοσιεύτηκε στον Τύπο η ανακάλυψη από την Ασφάλεια ασυρμάτων του παράνομου κομματικού μηχανισμού που λειτουργούσαν στη Γλυφάδα και στην Καλλιθέα. Η εφημερίδα «Εμπρός», στη διαπασών του αντικομμουνισμού, έγραφε για «ευρύτατον δίκτυον κατασκοπείας εις βάρος της ασφάλειας του κράτους» και για «πράκτορες» του ΚΚΕ που μετέδιδαν «πληροφορίας κυρίως στρατιωτικής φύσεως εις Βουλγαρία».

Τα «στοιχεία» που συγκεντρώθηκαν από την ανακάλυψη των ασυρμάτων χρησιμοποιήθηκαν ώστε να μεθοδευτεί νέα δίκη, αυτήν τη φορά σε τακτικό στρατοδικείο, με βασική κατηγορία την παράβαση του ΑΝ 375/1936 «περί κατασκοπείας», που «εξασφάλιζε» την εκτέλεση των καταδικαζόμενων σε θάνατο.

Ετσι «ξεπεράστηκαν» τα εμπόδια της διεθνούς κατακραυγής εναντίον των εκτελέσεων, αλλά και η «δέσμευση» του πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα για την κατάργηση των έκτακτων στρατοδικείων και την παραπομπή των κατηγορούμενων ως παραβατών του ΑΝ 509/1947 στο Πενταμελές Εφετείο.

Το καθεστώς ήθελε «κατηγορίες» που να στοιχειοθετούν ότι οι κομμουνιστές παλεύουν για «ξένα» συμφέροντα, για να «φυτέψουν» στη συνείδηση του λαού την πεποίθηση ότι η κομμουνιστική ιδεολογία και πολιτική δράση επιδιώκουν την υπονόμευση των συμφερόντων της Ελλάδας, άρα και του λαού της. Πίστευαν πως μ' αυτήν την προπαγάνδα θα ξεριζώσουν το ΚΚΕ από τον νου και την καρδιά του λαού.

Η δεύτερη δίκη άρχισε στις 15 Φλεβάρη και τελείωσε την 1η Μάρτη του 1952.
Ο Μπελογιάννης και άλλοι επτά σύντροφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο.

Για άλλη μια φορά ο Μπελογιάννης στάθηκε ακλόνητος, κατέρριψε όλες τις κατηγορίες, υπερασπίστηκε θαρραλέα και ηρωικά το Κόμμα του: «Κατατέθηκε εδώ πέρα ότι κάθε κομμουνιστής είναι κατάσκοπος, ότι οι κομμουνιστές δεν είναι Ελληνες, ότι το ΚΚΕ δεν είναι ελληνικό. Νομίζω ότι ο πατριωτισμός ενός κόμματος δεν κρίνεται απ' τα λόγια (...) ο πατριωτισμός ενός κόμματος, ή και ατόμων ακόμα, κρίνεται όταν κινδυνεύει η ανεξαρτησία, η ελευθερία και η ακεραιότητα της πατρίδας μας (...) Και αν θελήσει κανείς με τέτοια κριτήρια να κρίνει το ΚΚΕ, θα δει ότι δεν είναι κόμμα προδοτικό, αλλά αντίθετα είναι καθαρά ελληνικό και πατριωτικό (...) Εμείς πιστεύουμε στην πιο σωστή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας, είναι να γίνει αυτή η θεωρία πραγματικότητα για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο (...) Αγαπάμε την Ελλάδα και τον λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας (...) Ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο (...) και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».

Ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του εκτελούνται στις 30 Μάρτη, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις που εκφράστηκαν από εκατομμύρια εργαζομένων, συνδικάτων, επιστημονικών φορέων, κομμάτων αλλά και επιφανών προσωπικοτήτων όπως οι Πάμπλο Πικάσο, Πωλ Ελυάρ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούδα, Τσάρλι Τσάπλιν, Ναζίμ Χικμέτ κ.ά.

Η “περίπτωση” Μπελογιάννη

«Η περίπτωσή μου δεν είναι μοναδική. Είναι πολλές, πάρα πολλές», έγραφε ο ίδιος, με τη σεμνότητα που χαρακτηρίζει τους λαϊκούς αγωνιστές, τους κομμουνιστές.

O Νίκος Μπελογιάννης από τα μαθητικά του χρόνια εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ, ενώ το 1934 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Για την επαναστατική δράση του διώχτηκε από το Πανεπιστήμιο, ενώ ακολούθησαν εξορίες και φυλακές. Η Κατοχή τον βρήκε έγκλειστο στην Ακροναυπλία. Το 1943 όμως κατάφερε να αποδράσει από το Νοσοκομείο «Σωτηρία», όπου είχε μεταφερθεί άρρωστος, και ανέλαβε σειρά κομματικών χρεώσεων στην περιοχή της Πελοποννήσου. Στη διάρκεια του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) τοποθετήθηκε Πολιτικός Επίτροπος στη 10η και στην 1η Μεραρχία, ενώ προηγουμένως είχε χρεωθεί στη Διαφώτιση του Γενικού Αρχηγείου, στη Σχολή Αξιωματικών κ.α. Μετά τη στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ πήρε κι αυτός, όπως χιλιάδες άλλοι μαχητές του ΔΣΕ, τον δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, αρχικά στην Αλβανία και στη συνέχεια στη Ρουμανία. Στην 7η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ εξελέγη αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ.

Στις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν μετά τη λήξη της στρατιωτικής αναμέτρησης ΔΣΕ - αστικού στρατού, το ΚΚΕ προσανατολίστηκε από την πρώτη στιγμή στη συγκρότηση παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, υλοποιώντας στην πράξη το καθήκον και την ανάγκη οργανωτικής αυτοτέλειας του Κόμματος σε όλες τις συνθήκες. Η παράνομη δράση σε συνθήκες ήττας και υποχώρησης του κινήματος, σκληρών διώξεων και εκτελέσεων, απαιτούσε αυξημένη επαγρύπνηση, πρωτοβουλία και αποφασιστικότητα, αυταπάρνηση, ικανότητα ανάπτυξης γερών δεσμών με τον λαό, εξασφάλιση μέσων προπαγάνδας και διαφώτισης, δικτύου πληροφόρησης και μέσα στον κρατικό μηχανισμό. Απαιτούσε τον επιτυχή συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δουλειά.

Η δράση στο εσωτερικό στηριζόταν και ενισχυόταν με την αποστολή στελεχών του Κόμματος από το εξωτερικό, την αξιοποίηση αγωνιστών που έβγαιναν από τις φυλακές και τις εξορίες. Στις 7/6/1950 ο Μπελογιάννης έφτασε παράνομα στην Ελλάδα, με αποστολή την αναδιοργάνωση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, που είχαν δεχτεί συντριπτικά χτυπήματα από τους διωκτικούς μηχανισμούς του αστικού κράτους και είχαν ελάχιστα μέλη.

Ο Μπελογιάννης έδωσε όλες του τις δυνάμεις για την ανάπτυξη των Κομματικών Οργανώσεων και για τον συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δράση, στους εξίμισι περίπου μήνες από την άφιξή του στην Ελλάδα μέχρι τη σύλληψή του.

Εβδομήντα χρόνια μετά, ζει στους χιλιάδες που ακολουθούν τον δρόμο που εκείνος επέλεξε να βαδίσει:
«Η ζωή μου συνδέεται με την Ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του (...) Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: Να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω παραμένοντας πιστός σ' αυτές. Πάντοτε προτίμησα τον δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».

---

• [1] Ανάμεσα στις, εκατοντάδες χιλιάδες υπογραφές που συγκεντρώθηκαν απ’ όλο τον κόσμο για τη ματαίωση των εκτελέσεων ήταν και εκείνες των Πικάσο, Πολ Ελιάρ, Λουί Αραγκόν, Ελσας Τριολέ, Ζαν Πολ Σαρτρ, Ζαν Κοκτό, Τσάρλι Τσάπλιν, Ναζίμ Χικμέτ, Σικέιρος, Ζολιό Κιουρί, Πολ Ρόμπσον, Χόρχε Αμάντο, Πάμπλο Νερούντα, Πιέρ Μπενουά κ.ά.
• 614. 0 Δημήτρης Μπάτσης ήταν ο επικεφαλής της ομάδας των οικονομολόγων που προετοίμασαν τις θέσεις σχετικά με την οικονομία για το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ.
• [3] Το ΚΚΕ γεννά Μπελογιάννηδες, σελ. 49-50, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2010.
• 616  σελ. 47.
• [5] Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7, σελ. 262-263, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1995.
• [6] Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στη χούντα, τόμ. Α\ σελ. 472, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1977.
  Το Σεπτέμβρη του 1951 συνελήφθησαν είκοσι άτομα (αξιωματικοί και υπαξιωματικοί της Πολεμικής Αεροπορίας και πολίτες). Το θέμα ήρθε στη δημοσιότητα τον Απρίλη 1952, μετά από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των Ηλία Αργυριάδη, Νίκου Καλού­μενου και Δημήτρη Μπάτση. Οι κρατούμενοι κατηγορήθηκαν για διενέργεια σαμποτάζ και ότι παρέδιδαν στο ΚΚΕ στρατιωτικές πληροφορίες. Υποβλήθηκαν σε φρικτά βασανιστή­ρια και «ομολόγησαν», αλλά κατά τη διάρκεια της δίκης ανακάλεσαν τις καταθέσεις τους. Επρόκειτο για σκευωρία οργανωμένη πιθανότατα από τον ΙΔΕΑ, δίχως ακόμα να είναι απόλυτα καθαροί οι στόχοι που εξυπηρετούσε. Πάντως, έτσι ή αλλιώς, η «υπόθεση των αεροπόρων» αξιοποιήθηκε από τον Παπάγο και γενικά την ηγεσία του Ελληνικού Συνα­γερμού στη διαπάλη της με τον Πλαστήρα και το Παλάτι, καθώς και για την ισχυροποίη­ση του ΙΔΕΑ στις ένοπλες δυνάμεις. Η κατηγορία που εξαπέλυε ο Συναγερμός ήταν η διά­βρωση των ένοπλων δυνάμεων από τους κομμουνιστές.
  Χαρακτηριστικός υπήρξε ο θό­ρυβος του φιλικού προς το Συναγερμό Τύπου, ο οποίος αναφερόταν με πηχυαίους τίτ­λους στον Νίκο Ακριβογιάννη, μαθητή της Σχολής Αεροπορίας. Ισχυριζόταν ότι ο Ακριβογιάννης είχε εξαφανιστεί, γιατί κατέφυγε στην Αλβανία οδηγώντας εκπαιδευτικό αε­ροπλάνο τύπου «Χάρβαρντ», ισχυρισμός που ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε. Στη δίκη, εκτός από τον Ακριβογιάννη, δεν παραβρέθηκε ούτε ο X. Δάδαλης, που υποτίθεται, ότι είχε δώ­σει τη σχετική εντολή στον Ακριβογιάννη. Πέθανε πριν τη δίκη.
• [7] Ο Νίκος Πλουμπίδης γεννήθηκε στα Λαγκάδια του νομού Αρκαδίας στις 31.12.1902.
  Αποφοίτησε από το διδασκαλείο Πύργου τον Ιούλη του 1924. Το 1926 έγινε μέλος του ΚΚΕ και το 1929 ήρθε στην Αθήνα για μετεκπαίδευση. Ήταν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων και το Μάρτη του 1933 εκλέχτηκε στην Εκτελεστική Επιτροπή της Ενωτικής ΓΣΕΕ,. την οποία αντιπροσώπευε στην Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή. Ήταν μέλος της αντιπροσωπίας του ΚΚΕ στο 7^ο Συνέδριο
• [13] Αρχείο ΚΚΕ, 9η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 34, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
• [14] Γιώργης Καζάκας, Αϊ-Στράτης, σελ. 175-178, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1978.
• [15] Τον Κουτσογιάννη εκτέλεσε η ΟΠΛΑ, τον Τυρίμο ο ΕΛΑΣ Εύβοιας και τον Μα- νωλέα η ΕΠΟΝ.
• [16] Αρχείο ΚΚΕ, 7η Ολομέλεια της ΚΕ, σελ. 223, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ.
• [17] Πρόκειται για τον γνωστό Εγγλέζο Κρίς Γουντχάουζ, που έδρασε στα ελληνικά βουνά κατά τη διάρκεια της Κατοχής ως στέλεχος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ), φυσικά και της Ιντέλιτζενς Σέρβις.
• [18] Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι, σελ. 202-203, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997-
• [19] Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 7, σελ. 40, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1995.
• [20] Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο υπουργείου Εξωτερικών, Φάκελος 139.3 του 1951.             
• [21] Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι, σελ. 202, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997.
• 638 Ό.π., σελ. 140.
• [23] Γεώργιος Α. Λεονταρίτης, Ανάμεσα στα δύο άκρα, σελ. 193-194, έκδ, Βιβλίο- πωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1992.
• [24] Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι, σελ. 310, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997. Το κεί­μενο περιέχεται σε σημειώσεις που κράτησε ο Σταύρος Κασιμάτης σε συζήτηση με τον Ν, Κιτσίκη το 1956 στο Βερολίνο. Στη συζήτηση παρευρισκόταν και ο Πέτρος Κόκκαλης.
• [25] Αρχείο ΚΚΕ, Έγγραφο 119112, Εκθέσεις της Έλλης Ιωαννίδου προς τον Ν. Ζα­χαρώδη για ζητήματα του μηχανισμού (σχετικά με τονΝ. Πλουμπίδη).
• [26] Ό.π.
• [27] Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι, σελ. 124, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997.
• Βεβαίως ούτε ο Βαγγέλης Καββαδίας, ούτε ο Γιώργης Σπανός υπήρξαν πράκτορες του εχθρού. Ο Καββαδίας εκτελέστηκε (26.9.1949), ενώ ο Σπανός καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε ισόβια δεσμά και έμεινε πολλά χρόνια στη φυλακή. Για τον Βαγγέλη Καββαδία και τονΣτέργιο Αναστασιάδη, ο ραδιοφωνικός σταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» μετέδωσε σχόλιο με τίτλο « Έτσι πεθαίνουν οι κομμουνιστές». Αναφερόμενος στον Καβ­βαδία, ο σταθμός ανέφερε: «Πριν τουφεκίσουν τον Καββαδία, ο βασιλικός επίτροπος δια­βάζοντας την απόφαση είπε: “Καββαδία, ιδιαίτερα σ'εσένα απευθύνομαι. Με πιέζουν πο­λύ οι δικοί σου, για να σε σώσω. Μετανόησε την τελευταία στιγμή. Εσύ ξαίρεις πολλά. “ Ο Καββαδίας απάντησε; “Δεν προδίνω εγώ τους συντρόφους μου στα αφεντικά σας τους μοναρχοφασίστες. Εγώ είμαι στέλεχος του Κόμματος και πεθαίνω φωνάζοντας: Ζήτω το ΚΚΕΙ’Ό επίτροπος λύσσαξε και διέταξε αυτοστιγμεί την εκτέλεση.»(Αρχείο ΚΚΕ, Έγ­γραφο 350576, Ρ/Σ «ΕΕ», 1949.10.21.)
• 644.   Ριζοσπάστης, 14.8.1990.
• 645.   Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι, σελ. 586, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997..