Ρίζος: Σημαία της εργατικής τάξης - απελευθερωτικό λάβαρο του λαού

Προχτές βράδυ –κατά τις 10.30μμ. με το που γύρισα από το «τρέξιμο» είδα πολλαπλό μήνυμα του φίλου Ηρακλή στο messenger “κάνε κλήση” -“κάνε κλήση” - “κάνε κλήση”, δεν πρόλαβα ούτε να κάτσω και χτύπησε το κινητό –σε συγχωρώ, είπε, γιατί αν τα πράγματα ήταν όπως διάβασα σε μια ανάρτηση (τρίτου) θα σε δολοφονούσα –είπαμε και τα δικά με την ευκαιρία …τέλος καλό όλα καλά!

Το θέμα;
Πως και που επίσημα εκφράζεται το ΚΚΕ, έντυπα και στο διαδίκτυο…

Και επειδή ο υποφαινόμενος είναι γάτα με πέταλα …πολλά χρόνια πια στο κουρμπέτι και πάντα «κολλημένος» ΕΚΕΙ να τα ξαναπούμε (η επανάληψη μήτηρ πάσης μαθήσεως) –να εξηγούμαστε για να μην παρεξηγούμαστε, που λένε.

(για την ιστορία)
Κάποια στιγμή σε βίντεο –ένα από τα πολλά που έχω ανεβάσει από τον 902, εκτός από το σχολιασμό, έκανα και παραπομπή στα κόκκινα links του ΚΚΕ –όπως ακριβώς (copy \ paste) το portal μας.

902.gr
ΚΚΕ
ΚΝΕ
Ριζοσπάστης
Οδηγητής
Κομμουνιστική Επιθεώρηση
Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή
Θέματα Παιδείας

😩 Χωρίς αυτό να έχει σχέση με την «επίσημη» έκφραση του ΚΚΕ , που είναι δεδομένη ως …

1. Κόμματος Νέου Τύπου, που -

2. Σύμφωνα με το καταστατικό του  (όπως ψηφίστηκε στο 19^ο Συνέδριο)
2.1 Η οργανωτική συγκρότηση και λειτουργία του ΚΚΕ καθορίζονται από τους σκοπούς και τον επαναστατικό χαρακτήρα του. Θεμελιακή του αρχή είναι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός,  αναγκαίος για την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική ενότητα του Κόμματος, απαραίτητος όρος για την εκπλήρωση των σκοπών του.
2.2 Το ΚΚΕ βασίζεται στην αρχή του προλεταριακού διεθνισμού. Στηρίζει το διεθνισμό του στα κοινά συμφέροντα της εργατικής τάξης, στην κοινή αναγκαιότητα και στόχο για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό σε κάθε καπιταλιστική χώρα.
2.3 Μέλη του ΚΚΕ γίνονται κατά κύριο λόγο εργάτες και εργάτριες, επίσης, πρωτοπόροι εργαζόμενοι από τα καταπιεζόμενα λαϊκά στρώματα των αυτοαπασχολούμενων ΕΒΕ, των αγροτών, καθώς και άλλοι εργαζόμενοι ή μη που συμμετέχουν ενεργά στην ταξική πάλη.
2.4 Το Συνέδριο είναι το ανώτατο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος -συγκαλείται από την Κεντρική Επιτροπή κάθε 4 χρόνια.
2.5 Η Κεντρική Επιτροπή είναι το καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος ανάμεσα στα Συνέδρια:
α) Καθοδηγεί όλη την ιδεολογική - πολιτική - οργανωτική δράση του Κόμματος.
β) Εξετάζει τακτικά τον απολογισμό δράσης του Πολιτικού Γραφείου.
γ) Καθορίζει την πολιτική και τις σχέσεις του Κόμματος με άλλα κόμματα ή οργανώσεις, με βάση τις κατευθύνσεις του Συνεδρίου.
δ) Τοποθετεί τις διευθύνσεις στα κεντρικά μέσα μαζικής ενημέρωσης του Κόμματος, έντυπα και ηλεκτρονικά.
ε) Αποφασίζει τη δημιουργία, το περιεχόμενο και τη σύνθεση βοηθητικών Τμημάτων και Επιτροπών της Κεντρικής Επιτροπής και τοποθετεί τους υπεύθυνους σε αυτά.
στ) Επικυρώνει τον αριθμό και τη σύνθεση των επαγγελματικών στελεχών στο Κόμμα, μετά από πρόταση του Πολιτικού Γραφείου και της Γραμματείας.
ζ) Αποφασίζει για τους υποψήφιους σε δημόσιες αιρετές θέσεις ευρύτερης ή πανελλαδικής σημασίας.
η) Αποφασίζει για την ανάκληση από δημόσιες αιρετές θέσεις της χώρας μελών του Κόμματος.
θ) Καθορίζει το ποσοστό των εσόδων που πρέπει να αποδίδουν οι Οργανώσεις του Κόμματος στο κεντρικό ταμείο. Διαχειρίζεται τα οικονομικά και όλη την περιουσία του Κόμματος.
2.6 Η Κεντρική Επιτροπή εκλέγει Γενικό Γραμματέα και Πολιτικό Γραφείο. Το Πολιτικό Γραφείο έχει την ευθύνη της καθοδήγησης του Κόμματος ανάμεσα στις Συνόδους της Κεντρικής Επιτροπής με βάση τις Αποφάσεις της.
2.7 Η Κεντρική Επιτροπή εκλέγει από τα μέλη της Γραμματεία. Η Γραμματεία ασχολείται με την καθοδήγηση των Οργανώσεων, με τον έλεγχο εφαρμογής των αποφάσεων και τη διεκπεραίωση τρεχόντων ζητημάτων της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου.
2.8 Το ΚΚΕ διαθέτει μέσα μαζικής ενημέρωσης και διαφώτισης.
Ο «Ριζοσπάστης», όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, είναι η καθημερινή εφημερίδα του Κόμματος, μαζικός οργανωτής και καθοδηγητής. Η Κεντρική Επιτροπή έχει την ευθύνη για την έκδοση και τις γενικές κατευθύνσεις του και ορίζει τη Διεύθυνση και τη Συντακτική του Επιτροπή.
Ο «Ριζοσπάστης» προβάλλει και υπερασπίζεται την ιδεολογία και την πολιτική του ΚΚΕ. Προβάλλει και υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και γενικότερα των εργαζομένων και του λαϊκού κινήματος. Ενημερώνει ολόπλευρα για τις εξελίξεις στην Ελλάδα και τον κόσμο.
2.9 Η «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» (ΚΟΜΕΠ) είναι το θεωρητικό - πολιτικό περιοδικό του Κόμματος, όργανο της Κεντρικής Επιτροπής. Διευθύνεται από Συντακτική Επιτροπή που ορίζεται από την ΚΕ
3. Οι κομμουνιστές στις μαζικές οργανώσεις | Οι κομμουνιστες στους θεσμούς του αστικού κράτους
4. Το ΚΚΕ στην ιστορική του διαδρομή πάντα έδινε και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην ιδεολογική και πολιτική παρέμβαση στους νέους και τις νέες της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.
α) Η Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας δημιουργήθηκε από το ΚΚΕ. Είναι επαναστατική οργάνωση νεολαίας του ΚΚΕ, που δέχεται την κοσμοθεωρία του, το μαρξισμό - λενινισμό, το Πρόγραμμα του ΚΚΕ και προωθεί τη στρατηγική του.
β) Η ΚΝΕ συγκροτείται στο πλευρό του Κόμματος, με διακριτή οργανωτική δομή που καθοδηγείται ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά, σε όλα τα επίπεδα από το ΚΣ της ΚΝΕ έως την ΟΒ, από τα αντίστοιχα όργανα του Κόμματος.
Για την καθοδήγηση της ΚΝΕ, το Κόμμα διαθέτει στελέχη και μέλη του, που είναι ενταγμένα στην ΚΝΕ.
5. Το Μέλη, στελέχη, Κομματικές Οργανώσεις Βάσης και όργανα του Κόμματος που παραβιάζουν το Καταστατικό υπόκεινται στις παρακάτω πειθαρχικές κυρώσεις, ανάλογα με το παράπτωμα: • Παρατήρηση | • Μομφή | • Προειδοποίηση διαγραφής | • Διαγραφή από το Κόμμα
Η υπόσκαψη της κομματικής ενότητας, η απόπειρα δημιουργίας παρατάξεων και ομάδων, η παραβίαση των κανόνων περιφρούρησης του Κόμματος, η μη εκτέλεση αποφάσεων του Κόμματος, καθώς και άλλες ενέργειες που βλάπτουν το Κόμμα και παραβιάζουν την κομματική πειθαρχία, συνεπάγονται κομματικές κυρώσεις και μπορεί, ανάλογα με τη σοβαρότητά τους, να φτάσουν έως τη διαγραφή.
Αυτά καταρχήν...

Δείτε και Το Πρόγραμμα του ΚΚΕ
Για το προλεταριακό κόμμα νέου τύπου

 

ΚΚΕ

Ενότητες

• Εργατική Τάξη | Αυτοαπασχολούμενοι
• Αγρότες
• Αντιιμπεριαλιστική Δράση | Λαϊκές Ελευθερίες & Δικαιοσύνη | Κατά των Ναρκωτικών | Τοπική Διοίκηση | Βουλή
• Νεολαία
• Πολιτική Προστασία
• Μετανάστες-Πρόσφυγες | Ευρωπαϊκή Ένωση | Παιδεία | Αθλητισμός | Τέχνη - Δημιουργία
• Ιστορία
• Γυναίκα
• Ένοπλες Δυνάμεις & Σώματα Ασφαλείας
• Διεθνή
• Οικονομία
• Υγεία - Πρόνοια
• Περιβάλλον
• Ευρωβουλή

Πάνε χρόνια –σχεδόν εξήντα, που αρχικά ξεφύλλισα και μετά «ρούφηξα» κυριολεκτικά ένα βιβλίο των ΠΛΕ (Πολιτικές-Λογοτεχνικές Εκδόσεις, εκδοτικό του –παράνομου ΚΚΕ τότε) με τίτλο Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ του Σταύρου Ζορμπαλά –εναλλάσσοντας τη μελέτη με τους «πειρατές του Αγ. Φραγκίσκου» (για όσους –και φυσικό είναι, δεν το γνωρίζουν είναι του μεγάλου Τζακ Λόντον, των «οι ευνοούμενοι του Μίδα», «Μάρτιν Ίντεν»  «η σιδερένια φτέρνα» -σιδερένιο τακούνι στη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, «το κάλεσμα της άγριας φύσης», «ο ασπροδόντης»…) και 100άδες ΝΑΙ! 100άδες άλλα.

(συνειρμικά)
Του από 20 ετών σοσιαλιστή (ο Πόλεμος των Τάξεων -1905, Επανάσταση και άλλα δοκίμια – 1910, ενώ υπέγραφε τις επιστολές του με το «Ημέτερος για την Επανάσταση»).
Στις "Πρώτες Αναμνήσεις" του ο Λόντον γράφει: Δεν θυμάμαι πότε έμαθα να γράφω ή να διαβάζω. Θαρρώ πως ήξερα και τα δύο πριν κλείσω τα πέντε. Πάντως θυμάμαι πως πρώτη φορά πήγα σχολείο στην Αλαμέντα, πριν εγκατασταθώ σε ένα αγρόκτημα με τους γονείς μου. Εκεί στο αγρόκτημα δούλεψα σκληρά, από 8 χρονών. Στα 15 ήμουν σωστός άνδρας και αν μου βρίσκονταν κανένα ψιλό, αγόραζα μπίρα και όχι γλυκά. Τώρα που έχω τα διπλάσια χρόνια, κυνηγάω την παιδική ηλικία που δεν είχα, και γι' αυτό μ' αρέσουν οι περιπέτειες…

Ξαναγυρνώντας στους «πειρατές» του, να θυμίσουμε πως είναι εμπνευσμένο από την πολυτάραχη παιδική ηλικία του ίδιου, που γνώρισε τη δυστυχία, την καταπίεση και τον κόσμο των παρανόμων στο βυθό της κοινωνίας του Αγίου Φραγκίσκου όπου μεγάλωσε, το βιβλίο αυτό είναι ένα από τα πραγματικά διαμάντια. Πρόκειται για μια 4ήμερη περιπέτεια ενός πλουσιόπαιδου, που το σκάει από το σπίτι του για να «πάει στη θάλασσα» και συναντά τον άπονο κόσμο των «Πειρατών του Κόλπου του Αγίου Φραγκίσκου», των απόβλητων της κοινωνίας, εκείνων που ζουν τη σκληρή ζωή όσων δεν προστατεύονται από τα προνόμια του πλούτου και της άρχουσας τάξης. [...]

Το απελευθερωτικό λάβαρο του λαού

Πρόλογος  …
Κεφάλαιο 1^ο | ένδοξη προϊστορία

Όργανα πνευματικής αφύπνισης και πάλης του υπόδουλου έθνους
Πρόμαχοι στον Αγώνα κατά της απολυταρχίας 
Τα πρώτα χελιδόνια της σοσιαλιστικής ιδεολογίας στην Ελλάδα

Κεφάλαιο 2^ο

Ο «Ριζοσπάστης» από την ίδρυση του ως το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού
1917—1928 | Η δημιουργία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και τα πρώτα βήματα της εφημερίδας
Για την ειρήνη, την ανεξαρτησία, τη δημοκρατία
Μαχητικό βήμα των εργαζόμενων
Φλογερός υπερασπιστής των δημοκρατικών ελευθεριών
Ξεσχίζει τη μάσκα του αντικομουνισμού
Πρωτομάχος του προλεταριακού διεθνισμού
Στην πάλη για την ανάπτυξη και τη στερέωση του ΚΚΕ
Ανακαινιστής του ελληνικού τύπου

Κεφάλαιο 3^ο

Ο «Ριζοσπάστης» στην περίοδο από το 1929 ως το 1936
’Εκφραστής των λαϊκών πόθων
Μέρες δοκιμασίας
Πιο κοντά στο λαό
Κήρυκας της αγάπης προς τη χώρα της ελπίδας
Πρωτοπορεία στον αγώνα κατά του φασισμού
Η πάλη κατά του φασισμού — αλληλένδετη με την αντιπολεμική πάλη
Σημαιοφόρος του λαϊκού αντιφασιστικού μετώπου
Στις παραμονές της λαομίσητης μοναρχοφασιστικής διχτατορίας
Έπαλξη της ζωντανής σκέψης της εποχής
Συλλογικός διαφωτιστής, προπαγανδιστής και οργανωτής
Πολύπλευροι οι δεσμοί του με τούς ταπεινούς και καταφρονεμένους
Τίποτα δεν μπορούσε να πνίξει τη φωνή του
Τη δύναμή του την αντλούσε απ’ το λαό

Κεφάλαιο 4^ο

Ατσαλωθήκαν στο σχολειό του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ»
Το πάθος της αλήθειας — το ακατανίκητο όπλο τους
Ένας αληθινός επαναστάτης
Πιστοί ως την τελευταία πνοή τους στη μαρξιστική ιδεολογία
Ό ηρωικός δρόμος του «Ριζοσπάστη» και δικός του δρόμος
Ύψωσαν το κομμουνιστικό ιδανικό σε λάβαρο της ζωής και της δράσης τους
Η ψυχή της εφημερίδας
Μερικά συμπεράσματα | Βιβλιογραφία  

(επίλογος –τελευταία παράγραφος)
Όλοι οι γνωστοί και οι αφανείς ήρωες του επαναστατικού τύπου που έδωσαν τη ζωή τους για την υπόθεση του λαού, είναι οι άνθρωποι, που με την καθημερινή σκληρή δουλιά τους, με την επιμονή και τη γρανιτένια θέλησή τους και πριν άπ’ όλα με την απέραντη πίστη στην πιο προοδευτική ιδεολογία πού γνώρισε ως σήμερα ή ανθρωπότητα δημιούργησαν με την καθοδήγηση του κόμματός τους και τη συμπαράσταση όλων των εργαζόμενων την ένδοξη ιστορία του «Ριζοσπάστη» και άφησαν τις καλύτερες παραδόσεις στη σημερινή προοδευτική δημοσιογραφία τοϋ τόπου.

Και όταν αύριο θα υψωθεί στο κέντρο της Αθήνας επιβλητικό και ολόφωτο το Μέγαρο της ηρωικής εφημερίδας του λαού αναμφίβολα στην προμετωπίδα του — στόλισμα και δίδαγμα για τις μελλούμενες γενιές — θα χει μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με τα αθάνατα  ονόματα τους.

8-Ιούνη-1999 … «Έφυγε» ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και των μετέπειτα αγώνων Σταύρος Ζορμπαλάς. Γεννήθηκε το 1918 στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας. Τις παραμονές της Μεταξικής δικτατορίας μπήκε στην ΟΚΝΕ και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας έγινε το 1941. Μετά την αποφοίτηση του από το Γυµνάσιο Καρπενησίου, φοίτησε 4 χρόνια στην Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών και ως μ έλος του ΚΣ της ΕΠΟΝ, εργάστηκε στην έκδοση παρανόµων εντύπων. Εργάστηκε σε διάφορα καθοδηγητικά πόστα, κυρίως της διαφώτισης, όπως υπεύθυνος της εφημερίδας "Νέα Γενιά" και σε άλλα έντυπα. Μετά την εκτόπισή του στην Ικαρία, το 1948, βγήκε στο ΔΣΕ όπου δούλεψε στη διαφώτιση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ.
Μετά την υποχώρηση του 1949 βρέθηκε, πολιτικός πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση στην Τασκένδη. Εκεί αρχικά καθοδηγούσε την ΕΠΟΝίτικη Οργάνωση και στη συνέχεια έγινε αρχισυντάκτης στην εφημερίδα "Νέος Δρόμος". Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του εκεί Πανεπιστηµίου και στη συνέχεια εργάστηκε στην Ακαδηµία Επιστηµών και στο Πανεπιστήµιο Λοµονόσοφ, στη Μόσχα.
Το 1968 και το 1969 ήταν υπεύθυνος της εφημερίδας "Ελεύθερη Πατρίδα" σε Λονδίνο και Παρίσι. Επαναπατρίστηκε το 1975, έγινε μέλος της Επιτροπής Διαφώτισης της ΚΕ του ΚΚΕ και ΓΓ του ΚΜΕ, -Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών, όπου εργάστηκε για πολλά χρόνια. Έχουν κυκλοφορήσει αρκετά βιβλία του.

Η σημαία του λαού

«Αλίμονό σου την πρώτη μέρα σαν περάσεις το σιδερένιο κιγκλίδωμα και μπεις στην αχτίνα. Σε τριγυρνάνε όλοι οι σύντροφοι, σου προσφέρουν σκαμνί και εσύ αρχίζεις να κάνεις το "Ριζοσπάστη". Ξέρετε πώς κάνουν το "Ρίζο"; Να, αρχίζεις και λες από τη μέρα που θα σου ορίσουν - απ' τη μέρα που ήρθεν άλλος πριν από σένα - όλα τα τρέχοντα ζητήματα, τη θέση του "Ρίζου", το ενιαίο μέτωπο κτλ. Κι όσο μιλάει ο καινούργιος, εκατό άνθρωποι κοντανασαίνουν, ησυχία βασιλεύει και βελόνι σαν πέσει θα τ' ακούσεις. Είμαστε κομμάτι της εργατικής τάξης - δεσμώτες όμως - οι αγώνες της είναι κι αγώνες μας, οι νίκες της νίκες μας. Δεν μας επιτρέπουν το "Ρίζο" στη φυλακή»¹.

Το απόσπασμα αυτό περιγράφει τον τρόπο που γινόταν η ενημέρωση των φυλακισμένων στις φυλακές της Αίγινας τη δεκαετία του '30. Στην πραγματικότητα όμως φανερώνει πολύ περισσότερα πράγματα και, κυρίως, τη σύνδεση του «Ριζοσπάστη» με τον εργαζόμενο λαό και τους ταξικούς του αγώνες, την αξία του για την ταξική διαπαιδαγώγηση της εργατικής τάξης και των αγωνιστών της.

Χωρίς αμφιβολία, μέσα στην ιστορία έχουν καταγραφεί πολλές λαϊκές εφημερίδες, εργατικές, ακόμη και επαναστατικές. Όμως, καμία δεν κατάφερε να κρατηθεί ζωντανή για τόσα πολλά χρόνια, να προηγείται αλλά και ταυτόχρονα να ταυτίζεται και να συγχωνεύεται με το λαϊκό στοιχείο. Υπάρχει άραγε κάποιο μυστικό; Το μυστικό - που δεν είναι μυστικό αλλά ό,τι πιο φανερό υπάρχει στην ιστορία της εφημερίδας - είναι ότι ο «Ριζοσπάστης» εξέφραζε και συνεχίζει να εκφράζει τις ανάγκες, τα προβλήματα και την προοπτική των εργαζομένων.

Δεν είναι εφημερίδα προσώπων ή ενός ομίλου, αλλά ως εφημερίδα του κόμματος της εργατικής τάξης είναι ταυτόχρονα και η εφημερίδα ενός ολόκληρου κινήματος που σφραγίζει την εποχή που ζούμε.

Αυτές τις μέρες ο «Ριζοσπάστης» συμπληρώνει τα δέκα τέσσερις+ χιλιάδες φύλλα της μεταπολιτευτικής του νόμιμης έκδοσης. Όμως, δεν είναι αυτή η μόνη επέτειός του. Φέτος συμπληρώθηκαν 114 χρόνια από το Φλεβάρη του 1908 οπότε ο Γ. Φιλάρετος κυκλοφόρησε το «Ριζοσπάστη», μια εφημερίδα που ναι μεν δεν είχε καμία ιδεολογικοπολιτική σχέση με τη σημερινή αλλά είναι αυτή η εφημερίδα που ιστορικά μετεξελίχθηκε στο «Ριζοσπάστη» τον οποίο γνωρίζουμε, 103 από τότε που έβαλε κάτω από τον τίτλο του τον υπότιτλο «Σοσιαλιστική Εφημερίς» 102 από τη μέρα που πέρασε στον έλεγχο του ΣΕΚΕ και 101+ από τότε που έγινε επίσημο όργανο του Κόμματος. Όλα αυτά επομένως είναι μια καλή ευκαιρία να κάνουμε μια αναδρομή στην ιστορία του «Ριζοσπάστη», υπογραμμίζοντας τους βασικότερους σταθμούς της πορείας του στο χρόνο.

Από το δημοκρατικό μεταρρυθμισμό στο εργατικό κίνημα

Ο «Ριζοσπάστης» πρωτοκυκλοφόρησε στην Αθήνα, στις 9 του Φλεβάρη του 1908 από τον Γεώργιο Φιλάρετο. Νωρίτερα είχαν κυκλοφορήσει δύο άλλες εφημερίδες με τον ίδιο τίτλο. Σύμφωνα με τον Κώστα Μάγερ², η μία με τον τίτλο «Ριζοσπάστης» κυκλοφόρησε στην Κέρκυρα από τις 4 του Απρίλη έως τις 16 του Μάη του 1850. Η άλλη με τον τίτλο «Αληθής Ριζοσπάστης» κυκλοφόρησε στην Κεφαλονιά από τις 14 του Σεπτέμβρη του 1862 έως τις 23 του Αυγούστου του 1863.

Ο «Ριζοσπάστης» του Φιλάρετου ήταν εβδομαδιαίος. Κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο και κάτω από τον τίτλο έφερε τον υπότιτλο «Εφημερίς εθνική, πολιτική και κοινωνική». Στο έντυπο εγγραφής συνδρομητών, που εκδόθηκε λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του πρώτου φύλλου, αναφερόταν αναλυτικότερα: «"Ριζοσπάστης", εφημερίς εβδομαδιαία, εθνική, πολιτική και κοινωνική, δημοσιεύουσα, εν εκάστω φύλλω τακτικώς, δύο ενυπόγραφα άρθρα του κ. Γ. Φιλαρέτου, άμα δε επιθεώρησιν νομικήν, νομολογιακήν και δικαστηριακήν μετά ποικίλης εν γένει ύλης. Συντάκται και συνεργάται πολλοί ομοιοφρονούντες ριζοσπαστικοί». Στη συνέχεια δινόταν το πολιτικό στίγμα της εφημερίδας ως εξής: «Η έκδοσις του "Ριζοσπάστου" αποκλειστικόν έχει σκοπόν την συζήτησιν μέτρων όσον οιόν τε ριζικών προς κανονικήν λειτουργίαν του εν ισχύι πολιτεύματος, επιζητηθησομένην εν ανάγκη και εν καιρώ τω δέοντι δι' εθνοσυνελεύσεως»³.

Περισσότερες πληροφορίες για το «Ριζοσπάστη» του Φιλάρετου δίνει ο Κ. Μάγερ, ο οποίος γράφει⁴: «Η εφημερίς εκείνη ήτο σχήματος 4ου..., ετυπώνετο σε πολυτελές χαρτί και εξεδίδετο τετρασέλιδος, εξασέλιδος ή οκτασέλιδος. Τα άρθρα εγράφοντο από τον Φιλάρετον και απετέλουν ένα συνεχές κατηγορητήριον εναντίον του βασιλικού θεσμού. Προς ενίσχυσιν των ιδεών του εχρησιμοποίει κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων καθώς και τοιαύτα του Βίκτωρος Ουγκώ που εστρέφοντο εναντίον του αυτοκράτορος των Γάλλων Ναπολέοντος Γ΄. Με την επανάστασιν του 1909 ο Φιλάρετος ήλπισεν ότι θα καθιερούτο η δημοκρατία εις την χώρα μας. Η πολιτική του Βενιζέλου όμως, ο οποίος δεν επωφελήθη της αναθεωρήσεως του Συντάγματος διά να καταργήση την βασιλείαν, απεγοήτευσε τον Φιλάρετον και τον κατέστησεν αμείλικτον πολέμιον τότε του αρχηγού των Φιλελευθέρων».

Στους αριστερούς - δημοκρατικούς κύκλους της εποχής, τουλάχιστον αρχικά, ο «Ριζοσπάστης» του Φιλάρετου δεν έκανε καθόλου καλή εντύπωση. Ιδιαίτερα σκληρός απέναντί του ήταν ο «Νουμάς» που συσπείρωνε στις τάξεις του δημοτικιστές, σοσιαλιστές και δημοκρατικούς αστούς. Να πώς υποδέχτηκε το πρώτο φύλλο του «Ριζοσπάστη»: «Ο γνωστός αερολόγος κ. Γ. Φιλάρετος, άλλοτε βουλευτής και δημοκράτης και κατόπιν υπουργός της Δικαιοσύνης και συντηρητικότατος, τώρα τώρα μάλιστα και φυτοφάγος τρικούβερτος, ξαναγύρισε φαίνεται στις παλιές του αγάπες και μας ξεφούρνισε το "Ριζοσπάστη"». Στη συνέχεια αφού ασκείται χλευαστική κριτική στον Φιλάρετο για τον καθαρευουσιανισμό του, ο «Νουμάς» καταλήγει: «Ο κ. Φιλάρετος μας έχει συνηθίσει από τέτοιες ανούσιες φλυαρίες και γι' αυτό καθόλου δεν ξαφνιαζόμαστε, όπως κι αν μας τις παρουσιάσει, είτε με ριζοσπαστικό σκούφο, είτε με μοναρχικό τρικαντό»⁵. Την κριτική του στον καθαρευουσιανισμό του Φιλάρετου ο «Νουμάς» τη συνεχίζει και στο επόμενο φύλλο του, όπου, μεταξύ άλλων, γράφει: «Ο κ. Φλυάρετος (σ.σ. παρωδία του Φιλάρετος) θάτανε λεύτερος να γράφει όλες αυτές τις ανοησίες αν τη φημερίδα την έλεγε "Δημοκόπο" και όχι "Ριζοσπάστη" - ντροπιάζοντας έτσι και το καημένο το επίθετο που δεν τούφταιξε σε τίποτα για να το κολλήσει σαν ετικέτα πάνου στο σαρακοφαγωμένο πολιτικοφιλολογικό του σεντούκι. Μα με τον κ. Φλυάρετο έχουμε πολλά να πούμε - σώνει μονάχα ο μεγαλοδύναμος να του χαρίσει ζωή»⁶.

Δε διαλέξαμε τυχαία να παραθέσουμε αυτή την κριτική. Το γλωσσικό υπήρξε τότε βαθύτατα ταξικό ζήτημα. Πάντοτε είναι, αλλά για την εποχή που μιλάμε ήταν ζήτημα ζωτικής σημασίας για το λαό να μιλάει, να διαβάζει και να μορφώνεται στη γλώσσα του, ενώ για την κυρίαρχη τάξη ήταν η γραμμή που τη χώριζε από τον όχλο κι ένα ουσιαστικό εργαλείο υποδούλωσης των μαζών και καταδίκης τους στη διαρκή πνευματική καθυστέρηση. Τη διαχωριστική αυτή γραμμή ανάμεσα στις τάξεις ο Φιλάρετος δεν την υπερπήδησε ποτέ του και ποτέ του δεν κατάφερε να περάσει με τη γλώσσα του λαού. Αυτό θα το δούμε πιο ανάγλυφα στη συνέχεια.

Ο «Ριζοσπάστης» του Φιλάρετου έπαψε να εκδίδεται το Μάρτη του 1911. Αλλά με το κίνημα του Βενιζέλου άρχισε να ξαναεκδίδεται στη Θεσσαλονίκη με τον υπότιτλο «Πολιτική Εφημερίς», κάθε Τετάρτη και Κυριακή, από τον Γ. Πετσόπουλο. Το πρώτο φύλλο βγήκε στις 12 του Ιούνη του 1916. Ο «Ριζοσπάστης» του Πετσόπουλου ήταν ένα καθαρά φιλελεύθερο έντυπο, βενιζελικό, ΑΝΤΑΝΤόφιλο, αντιμοναρχικό και με μπόλικο αστικό πατριωτισμό.

Στην Αθήνα, με εκδότη και διευθυντή τον Πετσόπουλο ο «Ριζοσπάστης» άρχισε να εκδίδεται στις 23 του Ιούλη του 1917. Για να γίνει κατορθωτή η έκδοση στην πρωτεύουσα ο Πετσόπουλος είχε ζητήσει από τον Φιλάρετο, που ήταν ιδιοκτήτης του τίτλου, να του παραχωρήσει την ιδιοκτησία και να εκδίδουν μαζί την εφημερίδα. Η απάντηση του Φιλάρετου δημοσιεύτηκε στο πρώτο - εν Αθήναις επανεκδοθέν - φύλλο και ήταν με δυο λόγια η εξής: Δινόταν το δικαίωμα της έκδοσης της εφημερίδας με τον τίτλο «Ριζοσπάστης» αλλά ο Φιλάρετος δεν επιθυμούσε να μην έχει καμία ευθύνη ή συμμετοχή στην έκδοση. Εξέφραζε όμως την ευχή και την επιθυμία, σε αντάλλαγμα της συναίνεσής του, η γλώσσα της εφημερίδας να είναι η καθαρεύουσα. Η απάντηση του Πετσόπουλου, κάτω από την επιστολή του Φιλάρετου, δόθηκε στο ίδιο φύλλο: «Ερωτώμεν τον σεβαστόν φίλον και πατέρα της εν Ελλάδι δημοκρατικής κινήσεως: Δεν είνε επίσης δημοκρατικόν, άμα αγωνίζεται κανείς διά τον λαόν να ζητή και την επικράτησιν της δημοτικής γλώσσης;»⁷.

Ο επανεκδοθείς, στην Αθήνα, «Ριζοσπάστης» ήταν πρωινή ημερήσια εφημερίδα και αυτοπροσδιοριζόταν ως «Εφημερίς Δημοκρατικών Αρχών». Διευθυντής και ιδιοκτήτης της ήταν ο Γ. Πετσόπουλος και αρχισυντάκτης της ο δεξιός σοσιαλιστής Ν. Γιαννιός. Την πρώτη περίοδο (1917- 1918) από τις σελίδες της προβαλλόταν ένα κράμα φιλελεύθερων δημοκρατικών, προοδευτικών - μεταρρυθμιστικών και σοσιαλιστικών ιδεών. Ομως, επρόκειτο για μια περίοδο έντονων ιδεολογικοπολιτικών ζυμώσεων σε παγκόσμιο επίπεδο κάτω από την επίδραση της Οχτωβριανής Ρωσικής Επανάστασης και της ωρίμασης που είχε επέλθει στους κόλπους της ελληνικής εργατικής τάξης. Στις 23 του Σεπτέμβρη του 1918 ο Γιαννιός εγκατέλειψε την αρχισυνταξία, σε συνθήκες που ο Πετσόπουλος στρεφόταν αριστερά προσεγγίζοντας το επαναστατικό κίνημα. Ετσι, η εφημερίδα - και υπό την επίδραση της ίδρυσης του ΣΕΚΕ το Νοέμβρη του 1918 - άρχισε να πραγματοποιεί αριστερή- επαναστατική στροφή και σιγά σιγά να κατακτά τα χαρακτηριστικά ενός εργατικού εντύπου⁸. Η αποφασιστική στροφή στο «Ριζοσπάστη» γίνεται στις 15 του Σεπτέμβρη του 1919, όταν κάτω από τον τίτλο μπαίνει ο υπότιτλος «Εφημερίς Σοσιαλιστική». Νωρίτερα, το Μάη του '19, το Α΄ Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ αποφάσισε να δεχτεί την ένταξη του Γ. Πετσόπουλου στο Κόμμα⁹. Ενα χρόνο αργότερα το Β΄ Συνέδριο του Κόμματος (5 - 12/4/1920) αποφάσισε: «1. Ο "Ριζοσπάστης" να τεθή υπό τον έλεγχον της ΚΕ εξασκούμενον τακτικώς εις την πολιτικήν του φύλλου. 2. Εν τω μεταξύ η ΚΕ εντέλλεται να φροντίση οπωσδήποτε διά την εξασφάλισιν ιδιοκτήτου καθημερινού κεντρικού οργάνου του Κόμματος, μη αποκλειομένης της περιπτώσεως να είναι τούτο ο "Ριζοσπάστης"». Αντιπρόσωπος του Κόμματος στο «Ριζοσπάστη» ορίστηκε ο Γ. Κορδάτος, μέλος, τότε, της ΚΕ του¹⁰. Επίσης, από τις 2 του Ιούνη 1920, αριστερά και δεξιά του υπότιτλου «Εφημερίς Σοσιαλιστική» εκτεινόταν η φράση «Υπό τον Πολιτικόν Ελεγχον της ΚΕ του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος». Ο κύκλος αυτός θα κλείσει οριστικά τον Ιούλη του 1921, όταν ο Γ. Πετσόπουλος θα παραδώσει άνευ όρων την ιδιοκτησία του «Ριζοσπάστη» στο ΣΕΚΕ. Από την 1η του Αυγούστου 1921 ο «Ριζοσπάστης» θα εκδίδεται ως «Επίσημον Οργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος και της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών της Ελλάδος». Ως «Οργανον του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών της Ελλάδος», ο «Ριζοσπάστης» βγήκε στις 12 του Δεκέμβρη του 1924, μετά δηλαδή το 3ο Εκτακτο Συνέδριο του Κόμματος (26/11 - 3/12/1924) που μετονόμασε το ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ¹¹. Με τον υπότιτλο «Οργανο της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος» κυκλοφόρησε στις 24 του Αυγούστου του 1926, μετά την πτώση της παγκαλικής δικτατορίας.

Καθοδηγητής του προλεταριάτου

Για να περιγράψει κανείς την πορεία του «Ριζοσπάστη» ως εφημερίδας του κόμματος της εργατικής τάξης - ιδιαίτερα την περίοδο του μεσοπολέμου - χρειάζεται τόμους ολόκληρους. Οχι γιατί, για τις άλλες περιόδους τα πράγματα είναι λιγότερο δύσκολα, αλλά κυρίως γιατί στο μεσοπόλεμο το επαναστατικό κίνημα περνάει όλες τις δυσκολίες της νεανικότητάς του, ορθώνεται, ωριμάζει, ανδρώνεται και εδραιώνεται στην ελληνική κοινωνία, ριζώνει μέσα στον εργαζόμενο λαό κι έτσι καταφέρνει να γράψει μοναδικές σελίδες στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Δεν υπάρχει αγώνας μικρός ή μεγάλος, δεν υπάρχει μάχη και νίκη, ήττα ή κατάκτηση των εργαζομένων που να μη φέρει τη σφραγίδα των κομμουνιστών και το μελάνι του «Ριζοσπάστη». Γι' αυτό και όσες πληγές, όσα χτυπήματα δέχτηκε στο σώμα της η εργατική τάξη, τα ίδια κι ακόμη σκληρότερα δέχτηκε το ΚΚΕ και η εφημερίδα του. Ας δούμε μερικά από εκείνα τα γεγονότα.

Τον Ιούλη 1920 απ' αφορμή τη δολοφονική απόπειρα στη Λυών κατά του Ε. Βενιζέλου ο «Ριζοσπάστης» δέχτηκε μία από τις πιο βάρβαρες επιθέσεις στα γραφεία του από τους βενιζελικούς. Η κυκλοφορία του διακόπηκε για 7 μέρες. Λίγο αργότερα, στις αρχές του 1921, στην απεργία των εργατών της Ομοσπονδίας Ηλεκτρισμού παραλίγο ο «Ρ» να κλείσει. Πολλοί συντάκτες του πιάστηκαν και κρατήθηκαν στα μπουντρούμια της «Αναπληρωματικής Διοίκησης».

Στα χρόνια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, η εφημερίδα αναπτύσσει αντιπολεμική εκστρατεία. Κατόπιν, η περίοδος του Πλαστήρα με τη λογοκρισία και τις συνεχείς παρεμβάσεις δεν του άφηναν καθόλου ύλη. Στήλες, αλλά και ολόκληρες σελίδες σβήνονταν.
Η Παγκαλική δικτατορία έκλεισε τον «Ρ», ο οποίος ξαναβγήκε μετά την πτώση της, τον Αύγουστο 1926.

Το 1931, γνώρισε νέες διώξεις. Η κυβέρνηση για ν' ανακόψει την άνοδο του απεργιακού και επαναστατικού κινήματος ψήφισε το Ιδιώνυμο. Πληθαίνουν οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, οι εξορίες των αγωνιστών. Η τρομοκρατία μεγαλώνει. Στις 31 Αυγούστου του 1931 ο «Ριζοσπάστης» παύτηκε με δικαστική απόφαση και με το πρόσχημα της παραβίασης του νόμου περί Τύπου, που στην πραγματικότητα σήμαινε την υπεράσπιση των δικαίων του λαού διά του Τύπου. Ετσι ως τις 10 Μάρτη του 1934 αναγκάζεται να βγαίνει με τον τίτλο «Νέος Ριζοσπάστης».

Σε όλο το πρώτο μισό της δεκαετίας του '30, ο «Ριζοσπάστης» πρωτοστατεί στη μάχη κατά του φασισμού που τότε όρθωνε το ανάστημά του στην Ευρώπη για να απειλήσει στη συνέχεια ολόκληρο τον κόσμο. Διαφωτίζει και καθοδηγεί τους εργάτες, προσανατολίζει το λαό, φανερώνει τον κίνδυνο που ελλοχεύει για τη χώρα από τον ντόπιο φασισμό. Αποκαλύπτει τα ταξικά του χαρακτηριστικά.

Σ' ένα κείμενό του, γραμμένο το 1934, ο μεγάλος αγωνιστής και δημοσιογράφος του «Ρ» Τάκης Φίτσος έγραφε¹²: «Μέσα στα τόσα χρόνια που πέρασαν και κύλησαν τόσο πλούσια σε γεγονότα, χρόνια που στάθηκαν φωτεινοί φάροι του απελευθερωτικού κινήματος των μαζών, ο Ριζοσπάστης - ο Ρίζος, όπως χαϊδευτικά τον ονόμασαν οι εργάτες - στάθηκε πάντα οργανωτής και καθοδηγητής και μαχητής ακούραστος της ταξικής πάλης. Δεν κινδυνεύει κανείς να κάνει λάθος όταν θα ειπεί πως η ιστορία του Ριζοσπάστη είναι σχεδόν η ιστορία του Κόμματός μας, είναι η ιστορία του απελευθερωτικού κινήματος των Ελλήνων εργαζομένων της πόλης και του χωριού. Γι' αυτό κι ο Ριζοσπάστης δέχτηκε και δέχεται όλο το μίσος της άρχουσας τάξης των εκμεταλλευτών, τη λύσσα, τους διωγμούς, τις απαγορεύσεις, τις διώξεις, τους βανδαλισμούς. Αλήθεια! Πόσες διώξεις, πόσοι κατατρεγμοί, πόσες θυσίες...». Ετσι ήταν κι έτσι συνεχίστηκε να είναι.

Ο «Ρ» είναι παρών στα αιματηρά γεγονότα της Θεσσαλονίκης το Μάη του '36, ξεσκεπάζει τα σχέδια των Μεταξά - Γλύξμπουργκ για δικτατορία, προειδοποιεί και προετοιμάζει για τον κίνδυνο, καλεί σε αντίσταση, αναλύει και εκλαϊκεύει την πολιτική του Κόμματος. Λίγο αργότερα, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου θα επιβληθεί και ο «Ριζοσπάστης» θα ξαναπάρει το δρόμο της παρανομίας. Στις 7 Αυγούστου, τέσσερις μόλις μέρες μετά τη δικτατορία, κυκλοφορεί παράνομα με κύριο άρθρο «η δικτατορία χωρίς μάσκα», για να συνεχίσει την παράνομη έκδοσή του σ' όλη την τετραετία του μεταξικού καθεστώτος. Κι ήταν τέτοια η ενόχληση του καθεστώτος από τη δράση του Κόμματος και την επίδραση του «Ριζοσπάστη», που η δικτατορία προς το τέλος της ζωής της και λίγο πριν τον ελληνοϊταλικό πόλεμο σκαρφίστηκε και δημιούργησε χαφιέδικη καθοδήγηση του ΚΚΕ η οποία εξέδιδε και χαφιέδικο «Ριζοσπάστη».

Εμπνευστής της εθνικοαπελευθερωτικής - ταξικής πάλης

Ξεχωριστό και αξεπέραστο κεφάλαιο στην ιστορία του «Ριζοσπάστη» είναι η έκδοσή του στα χρόνια της τριπλής φασιστικής κατοχής, αλλά και γενικότερα η έκδοσή του καθ' όλη τη δεκαετία του '40, με τον Δεκέμβρη του '44, την τρίχρονη νόμιμη έκδοση και την παράνομη έκδοσή του την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.

Σ' ένα σημείωμά του προς το ιστορικό τμήμα του της ΚΕ του ΚΚΕ, γραμμένο μάλλον τη δεκαετία του '60, με πληροφορίες γύρω από την ιστορία του «Ριζοσπάστη», ο Λ. Στρίγκος έγραφε μεταξύ άλλων: «Ο "Ριζοσπάστης" κατά την κατοχή έβγαινε στην αρχή μια φορά την εβδομάδα στην Αθήνα. Αργότερα - από τα μέσα του Μάη 1944 - έβγαινε και στην Ελεύθερη Ελλάδα και στην Αθήνα με τον ίδιο τίτλο: "Ριζοσπάστης" σαν όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ. Η έκδοση της Αθήνας είχε αριστερά του τίτλου τη διευκρίνιση: Έκδοση Αθήνας. Είχε άλλο αριθμό φύλλου και διέφερε στην ύλη. Αρχισυντάκτης του "Ριζοσπάστη" - Έκδοση Αθήνας ήταν η Διδώ Σωτηρίου.
Τους τελευταίους μήνες της κατοχής ο "Ριζοσπάστης" - Έκδοση Αθήνας έβγαινε κάθε μέρα σε 50.000 - 60.000 αντίτυπα. Για το "Ριζοσπάστη" και τα άλλα αντιστασιακά έντυπα η Κομματική Οργάνωση Αθήνας διέθετε 24 παράνομα τυπογραφεία».

Οι πληροφορίες αυτές αν και κρίνονται πολύ σημαντικές δεν είναι ακριβείς ως προς το σημείο που αφορούν την περιοδικότητα με την οποία εκδίδονταν τα φύλλα του «Ριζοσπάστη» στην κατοχή είτε επρόκειτο για την κανονική έκδοση είτε για την έκδοση της Αθήνας. Ο «Ρ» της Κατοχής (κανονική έκδοση) έβγαινε ανά 10 με 15 ημέρες (στις αρχές το διάστημα αυτό ήταν μάλλον μεγαλύτερο) εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες όπου μεσολαβούσε έκτακτη έκδοση φύλλου οπότε τα χρονικά διαστήματα μεταξύ δύο φύλλων ήταν πολύ πιο μικρά. Ανά πέντε ημέρες εκδιδόταν, στην αρχική περίοδο της έκδοσής του, ο «Ριζοσπάστης της Κατοχής - Εκδοση Αθήνας» αλλά το διάστημα αυτό προς τα τέλη Σεπτέμβρη του 1944 μειώθηκε στις τέσσερις και στη συνέχεια στις τρεις ημέρες και από τις 9/10/1944 υπήρξε καθημερινή έκδοση φύλλου.

Το πρώτο φύλλο του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ της ΚΑΤΟΧΗΣ» εκδόθηκε πολυγραφημένο, με ημερομηνία 1 Αυγούστου 1941, από την ΚΕ του ΚΚΕ, που σχημάτισαν τα στελέχη του Κόμματος τα οποία είχαν αποδράσει από τις φυλακές και τις εξορίες και είχαν αναλάβει την ανασυγκρότηση των κομματικών δυνάμεων. «Ριζοσπάστης» έβγαινε και πριν την 1/8/1941 από τη λεγόμενη «παλιά ΚΕ» που, πέραν των λαθών της στην πολιτική γραμμή, δεν είχε την εμπιστοσύνη των κομματικών δυνάμεων και των κομματικών στελεχών είτε επρόκειτο για φυλακισμένους είτε για ελεύθερους - παρανόμους. Για ένα διάστημα, μάλιστα, «Ριζοσπάστη» έβγαζε και η χαφιέδικη «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ» που είχε συστήσει το καθεστώς της μεταξικής δικτατορίας. Ετσι, η νέα ΚΕ που σχημάτισαν τα κομματικά στελέχη που είχαν έρθει από τις φυλακές και τις εξορίες ξεκίνησε από την αρχή την έκδοση του «Ρ», σηματοδοτώντας μ' αυτόν τον τρόπο ένα νέο ξεκίνημα όχι μόνο για την εφημερίδα, αλλά και για ολόκληρο το Κόμμα.

Η «Εκδοση της Αθήνας» του «Ριζοσπάστη της Κατοχής» έβγαλε συνολικά 30 αριθμημένα φύλλα (το τελευταίο, με ημερομηνία 12/10/1944, σε δύο εκδόσεις). Από τις 13/10/1944, πρώτη ημέρα της απελευθέρωσης, η έκδοση του «Ριζοσπάστη» άρχισε να αριθμείται και πάλι από την αρχή σηματοδοτώντας έτσι, δικαιολογημένα, μια νέα περίοδο στην ιστορία του.

Ως απαρχή των Δεκεμβριανών θεωρείται η Ματωμένη Κυριακή 3/12/1944, ημέρα όπου ματοκυλίστηκε η ειρηνική διαδήλωση του λαού της Αθήνας από τα όργανα της ντόπιας ολιγαρχίας με τη βοήθεια και την καθοδήγηση των Εγγλέζων. Ως αυτή τη μέρα ο «Ριζοσπάστης» κυκλοφορούσε κανονικά δισέλιδος. Με την έναρξη όμως των πολεμικών συγκρούσεων η έκδοσή του αποκτά κι αυτή πολεμικό χαρακτήρα. Το σχήμα του μικραίνει, η ύλη του περιορίζεται στα πλέον απαραίτητα για τον αγώνα και από δισέλιδος γίνεται μονοσέλιδος προφανώς για να τοιχοκολλείται.

Η αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά κράτησε ως τη νύχτα 4 προς 5 Γενάρη του 1945. Με τη σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ έξω από την Αθήνα ο «Ριζοσπάστης» συνέχισε την έκδοσή του στα Τρίκαλα, όπου μεταφέρθηκε η έδρα της ηγεσίας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Ξαναεκδόθηκε στην Αθήνα παράνομα το διάστημα που διεξάγονταν οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα και νόμιμα μετά την υπογραφή της ομώνυμης συμφωνίας.

Από τις 15 Φεβρουαρίου 1945, όταν έχει υπογραφεί, πλέον, η συμφωνία της Βάρκιζας αρχίζει να τυπώνεται και πάλι στην Αθήνα μέσα σε συνθήκες τρομερά δύσκολες. Τώρα που δεν υπάρχει το ένοπλο τμήμα του λαϊκού κινήματος, ο ΕΛΑΣ, η μοναρχοφασιστική τρομοκρατία είναι χωρίς προηγούμενο και μέρα με τη μέρα γίνεται όλο και πιο αχαλίνωτη αφού ενισχύεται από το επίσημο κράτος και τις βρετανικές λόγχες.
Ένοπλες συμμορίες Χιτών, ταγματασφαλιτών και κάθε λογής δωσίλογων, που απειλούν και τρομοκρατούν καθημερινά τον αθηναϊκό λαό, δε διστάζουν, συχνά - πυκνά να κάνουν επιδρομές στα γραφεία του «Ρ», να προβαίνουν σε βανδαλισμούς, να απειλούν, να τρομοκρατούν, να κακοποιούν ακόμη και να δολοφονούν το προσωπικό της εφημερίδας αλλά και τους απλούς αναγνώστες της που πληρώνουν ακριβό τίμημα επειδή τη διαβάζουν. Το αποτέλεσμα είναι η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη» να γίνει προβληματική όχι μόνο στην επαρχία, στις πόλεις και στις κωμοπόλεις, όχι μόνο στα χωριά της υπαίθρου αλλά ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας. Δίπλα μάλιστα σ' όλα αυτά είχαν καταντήσει πραγματική ρουτίνα οι δικαστικές διώξεις, οι δίκες και οι καταδίκες των υπευθύνων της εφημερίδας. Για όλη αυτή την κατάσταση που περνούσε ο «Ριζοσπάστης» την περίοδο της αγγλικής κατοχής, γράφει, στο τελευταίο νόμιμο τεύχος της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» ο τότε διευθυντής του Κ. Καραγιώργης: «Ποτέ έπειτα από την "απελευθέρωση" ο "Ριζοσπάστης" δεν μπόρεσε να κυκλοφορήσει στα χωριά και σχεδόν σε όλες τις κωμοπόλεις. Κατόπιν τον απέκλεισαν λίγο - λίγο από πολλές πόλεις και αργότερα από ολόκληρες περιοχές, πρώτα στη Θεσσαλία κι έπειτα στη Μακεδονία - Θράκη, την Πελοπόννησο. Δεν έμεινε παρά η "βιτρίνα" της πρωτεύουσας όπου ωστόσο σκοτώθηκε άνθρωπος από Χίτικη περίπολο μόνο γιατί βρέθηκε ο "Ριζοσπάστης" στην τσέπη του. Και στο τέλος, το γνωστό ψήφισμα του Σοφούλη τον έκλεισε μαζί με την "Ελεύθερη Ελλάδα", για τέταρτη φορά στην ιστορία του.

Αλλά και οι άλλες διώξεις που είχε υποστεί πριν τον κλείσουν δεν ήταν μικρές. Τουλάχιστον τριακόσιες δίκες αντιμετώπισαν οι υπεύθυνοί του. Ο πρώτος απ' αυτούς έχει δικαστεί ερήμην σε 56 μήνες φυλακή και πολλά εκατομμύρια δραχμές πρόστιμο, χώρια οι πάρα πολλοί μήνες φυλακή που έχουν εξαγοραστεί. Ο δεύτερος βρίσκεται στις φυλακές με άλλη τόση περίπου φυλάκιση και είχαν οι μοναρχοφασίστες τη μικρότητα να του "καταργήσουν" το παράσημο που είχε πάρει στην πρώτη γραμμή του πυρός στο αλβανικό μέτωπο. Ο τρίτος υπεύθυνος βρίσκεται πάλι στη φυλακή, ενώ ο τέταρτος είναι δικασμένος ερήμην σε ενάμιση χρόνο για εξύβριση του προτέκτορα Γκρίσγουολντ. Το κύμα της "συνωμοσίας" του Ζέρβα στοίχισε στο "Ριζοσπάστη" τον πρώτο και κατόπιν τον δεύτερο αρχισυντάκτη του, τον αρχισυντάκτη του "Ρίζου της Δευτέρας" και περίπου 20 από τους πιο πεπειραμένους συντάκτες και μέλη του προσωπικού του. Την περασμένη χρονιά στον κάμπο της Θεσσαλίας, είχε χαθεί με μαρτυρικό θάνατο από το μαχαίρι του Αγγλου Τζορτζ Μίλερ, της συμμορίας του Σούρλα, ο πολιτικός του συντάκτης Κώστας Βιδάλης, συνεχίζοντας μέσα στις συνθήκες της αγγλοσαξονικής κατοχής τον κατάλογο των ηρώων του "Ριζοσπάστη", του Μαρουκάκη, του Κορνάρου, του Χατζήμαλη, του Σουργιαδάκη.

Αλλά και πολλές άλλες δυσκολίες έβαλε στο "Ριζοσπάστη" η αγγλοσαξονική ελευθεροτυπία. Τον εμπόδισαν στις διαφημίσεις του. Αρνήθηκαν διαβατήριο για το εξωτερικό σε πολλούς συντάκτες του. Του απαγόρευσαν τις μετακινήσεις των απεσταλμένων του στην επαρχία. Του είχαν σπάσει τα γραφεία του στα 1945. Επί Ζέρβα του έσπασαν βανδαλικά τη φωτεινή του ταμπέλα και επί Σοφούλη κλείνοντάς τον του κατέσχεσαν τα έπιπλα, τα λεπτά από το ταμείο του και έσπασαν βανδαλικά με τσεκούρια την ταμπέλα του, κάτω από χειροκροτήματα και ουρλιαχτά μιας χούφτας συγκεντρωμένων φασιστών, ενώ το πλήθος του κόσμου που είχε μαζευτεί παρακολουθούσε με σιωπηλή αγανάκτηση το φασιστικό όργιο.

Όσο υπήρχε η μεγάλη δυσκολία του χαρτιού οι κρατικές αρχές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να πνίξουν τα δικαιώματα του "Ριζοσπάστη", ενώ έδιναν άφθονο χαρτί για εξασέλιδα και οκτασέλιδα στα δικά τους όργανα ακόμη και σε λαθρόβια.

Οι εξαιρετικές αυτές δυσκολίες διπλασίασαν την αυτοθυσία, την ενεργητικότητα και την αφοσίωση στη δουλειά των συντρόφων του "Ριζοσπάστη". Ηρθαν περιστάσεις (με τις συλλήψεις του Ζέρβα) που χρειάστηκε να δεκαπλασιάσουν την προσπάθειά τους για να αναπληρώσουν τους συντρόφους που πιάστηκαν και να κρατήσουν το φύλλο στο ίδιο, αν όχι ανώτερο, μαχητικό και ποιοτικό επίπεδο...»^13.

Οπως θα διαπιστώσει και ο αναγνώστης, στο παραπάνω κείμενό του ο Κ. Καραγιώργης αναφέρεται συχνά στις διώξεις σε βάρος του «Ρ» επί Ν. Ζέρβα. Πρόκειται για το μεγάλο πογκρόμ που εξαπολύθηκε εναντίον του ΕΑΜικού, κομμουνιστικού και ευρύτερα προοδευτικού κινήματος της χώρας τον Ιούλη του 1947, όταν υπουργός Δημοσίας Τάξεως ήταν ο Ν. Ζέρβας. Τότε, μέσα σε πέντε ημέρες, από τις 9 έως τις 14 Ιούλη σε Αθήνα - Πειραιά συνελήφθησαν 7.000 άτομα και στις επαρχιακές πόλεις άλλες 8.000 για να ανέλθει έτσι ο συνολικός αριθμός των συλληφθέντων στις 15.000. Ανάμεσα τους, ολόκληρη σειρά συντακτών κι εργαζομένων του «Ριζοσπάστη».

Ετσι, μετά τις καλοκαιρινές διώξεις του 1947 η οριστική παύση της κυκλοφορίας του «Ρ» ήταν ζήτημα χρόνου. Το αμερικανόδουλο καθεστώς των Αθηνών, η κεντροδεξιά δηλαδή κυβέρνηση του κεντρώου πρωθυπουργού Θ. Σοφούλη και η οικονομική ολιγαρχία του τόπου, με την καθοδήγηση των ξένων αφεντικών τους, δεν άργησαν να αφαιρέσουν από πάνω τους κάθε προσωπείο δημοκρατισμού. Το τελικό - τυπικό χτύπημα στην εφημερίδα του ΚΚΕ δόθηκε στις 18 Οκτώβρη του 1947, όταν η Ασφάλεια με ισχυρές δυνάμεις κατέλαβε τα γραφεία της και κατέσχεσε την περιουσία της υλοποιώντας υπ' αριθμόν 3219 βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών περί οριστικής παύσης της κυκλοφορίας της.

Ενα, περίπου, μήνα αργότερα, στις 12 Νοέμβρη 1947, κυκλοφόρησε το πρώτο παράνομο φύλλο του «Ρ», όπου σε σχετικό άρθρο, στην πρώτη σελίδα, διαβάζουμε: «Ο Ριζοσπάστης για μια ακόμα φορά στην τριαντάχρονη ηρωική ιστορία του, αναγκάζεται να βγει παράνομος. Τρία χρόνια ύστερα από την απελευθέρωση της χώρας από τη χιτλερική κατοχή η Κυβέρνηση Σοφούλη - Τσαλδάρη δεν μπορούσε να ανεχθεί τον αμείλιχτο δημόσιο έλεγχο από τις στήλες των αριστερών εφημερίδων. Το εγκληματικό αντεθνικό καθεστώς της δεν αντέχει σε τέτοιου είδους πολυτέλειες κι ακολουθώντας τα χνάρια της δικτατορίας και τις γκεστάπο τις απαγορεύει. Γελιέται αν νομίζει πως θα βρει την ησυχία της. Ο Ριζοσπάστης συνεχίζοντας τις ηρωικότερες παραδόσεις του, μα ιδιαίτερα τις παραδόσεις της πρώτης, χιτλερικής, κατοχής συνεχίζει την έκδοσή του παράνομα μέσα στο καθεστώς της αμερικανοκρατίας, πιστός στις υποχρεώσεις του να φωτίζει και να καθοδηγεί το μεγάλο αγώνα του λαού μας για την επιβίωση και την ανεξαρτησία του».

25 Φλεβάρη 1943 -
Το πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη»
σε έκτακτη έκδοσή του

Ο «Ριζοσπάστης» συνέχισε να εκδίδεται περιοδικά καθ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου αλλά και μετά απ' αυτόν, ενώ ξαναγνώρισε τη νομιμότητα 27 χρόνια μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας του.

Από τον Εμφύλιο στη μεταπολίτευση

Η λήξη του εμφυλίου πολέμου άνοιγε μια νέα περίοδο σκληρών ταξικών αγώνων - ίσως των σκληρότερων που διεξήγαγαν σ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα - για το ΚΚΕ, το εργατικό και το ευρύτερο προοδευτικό - λαϊκό κίνημα. Δεν ήταν μόνο η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού που υπογράμμιζε τη σοβαρότητα της κατάστασης, αλλά και η βαθιά παρανομία, ο σκοταδισμός της κυρίαρχης τάξης, τα πογκρόμ εναντίον των λαϊκών αγωνιστών και των προοδευτικών ανθρώπων, ο εξαναγκασμός στη διέξοδο της πολιτικής προσφυγιάς ενός μεγάλου μέρους μελών και στελεχών του ΚΚΕ, καθώς και του μεγαλύτερου μέρους της ηγεσίας του, οι φυλακίσεις, οι εξορισμοί, τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις, οι δολοφονίες. Ηταν επίσης η αμερικάνικη επικυριαρχία και ο λακεδισμός των ντόπιων προς τους ξένους, ο εξοστρακισμός από το ελληνικό λεξιλόγιο των εννοιών της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας, της ειρήνης. Σε γενικές γραμμές - που όμως είναι αδύνατο έστω και ελάχιστα να απεικονίσουν την πραγματικότητα - η χώρα μετά τον εμφύλιο βίωσε την πιο στυγνή, την πιο ανελέητη, την πιο αδίστακτη ταξική δικτατορία, μια δικτατορία που η επιβολή της ερμηνεύεται μόνο αν υπολογίσει κανείς ότι ο καπιταλισμός στην Ελλάδα δεν μπορούσε αλλιώς να σταθεροποιηθεί και να επιβληθεί, ύστερα από το έπος της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και το νέο τύπο εξουσίας που αυτή δημιούργησε.

Σε τέτοιες συνθήκες δρούσαν οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες μετά τον εμφύλιο. Σ' αυτές λοιπόν τις συνθήκες κατάφερναν, ανάμεσα στ' άλλα, να βγάζουν και το «Ρ».

Τη μετεμφυλιακή περίοδο ο «Ρ» έβγαινε σε αραιά διαστήματα και συνήθως ακανόνιστα. Ακόμη αραιότερη έγινε η έκδοση και κυκλοφορία του όταν το εργατικό κίνημα και το κόμμα κατάφεραν να πετύχουν κάποιες σημαντικές δυνατότητες νόμιμης έκφρασης μέσω της ΕΔΑ και του Τύπου της.

Η παράνομη έκδοση του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» έγινε πυκνή - και σε κανονικά, σχεδόν, χρονικά διαστήματα - στα χρόνια της Χούντας. Το πρώτο αντιδικτατορικό φύλλο του «Ρ» βγήκε το Μάρτη του 1968 κι από κει και ύστερα, κατά κανόνα, κυκλοφορούσε κάθε μήνα, στην αρχή πολυγραφημένος και στη συνέχεια τυπωμένος σε τυπογραφείο, πολλές φορές δισέλιδος, και σε μικρό σχήμα. Παρ' όλες όμως τις δυσκολίες έκδοσής του κατάφερε να γίνει αναντικατάστατο όπλο αντιδικτατορικής πάλης στα χέρια των κομμουνιστών και των λαϊκών αγωνιστών που τον διάβαζαν: Ξεσκέπαζε το ξενόδουλο στρατιωτικοφασιστικό καθεστώς, κατάγγελνε τα τρομοκρατικά μέτρα της χούντας, αποκάλυπτε τη δημαγωγία της, δίδασκε τρόπους αντίστασης και αγώνα, ενημέρωνε για την αντιστασιακή δράση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, εμψύχωνε το λαό και τους αγωνιστές, καλούσε σε πλατιά αντιδικτατορική συσπείρωση.

Μέσα στη δικτατορία βγήκαν αριθμημένα συνολικά 67 φύλλα και δύο έκτακτες εκδόσεις χωρίς προσθετική στα υπόλοιπα αρίθμηση.

Νόμιμα η εφημερίδα του ΚΚΕ επανακυκλοφόρησε στις 25 Οκτωβρίου 1974. Στα 34 χρόνια κυκλοφορίας της από τότε έχει γράψει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο ιστορίας. Αν και είναι στη μακροβιότερη περίοδο νομιμότητας, αυτό ποτέ δε σήμαινε ότι η έκδοσή της ήταν χωρίς εμπόδια και δυσκολίες από το αστικό καθεστώς. Κι αν οι συνθήκες άλλαξαν ώστε να μη χρειάστηκε η αστυνομική ή η στρατιωτική πυγμή για να κλείσει η φωνή της, αυτό δε σημαίνει πως αυτή η φωνή δεν εμποδίστηκε. Οι παλιότεροι θυμούνται τη δεκαετία του '70 όταν οι διακινητές του «Ρ» οδηγούνταν στα κρατητήρια για να εμποδιστεί η κυκλοφορία της εφημερίδας σε πλατύτερα στρώματα. Θυμούνται ακόμη και τα εξοντωτικά πρόστιμα της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ επειδή ο «Ρ» έσπαγε την κυβερνητική εισοδηματική πολιτική. Δεν ξεχνούν επίσης την κρίση του '89-'91 όταν στελέχη του Κόμματος που στη συνέχεια πήγαν στο Συνασπισμό - σε συγχορδία με το καθεστώς - επιχείρησαν να αλώσουν το ΚΚΕ και μαζί τον «Ριζοσπάστη», να αλλάξουν το χαρακτήρα του, να κόψουν τον ομφάλιο λώρο που τον συνέδεε με το Κόμμα και τις μάζες, να τον καταστήσουν μια πλατιά - πλαδαρή αριστερή εφημερίδα. Αν σ' όλα αυτά προστεθεί και η ιδεολογικοπολιτική πλύση εγκεφάλου από τον αντίπαλο για το τέλος της ιστορίας, την παντοδυναμία του καπιταλισμού, το αδιέξοδο της επαναστατικής πάλης, αν προστεθούν οι θεωρίες περί γραφικών κομμουνιστών και απολιθωμάτων του παρελθόντος, τότε γίνεται κατανοητό ότι η μεταπολιτευτική έκδοση του «Ρίζου» δεν ήταν μία εύκολη υπόθεση. Δε θα είναι ποτέ εύκολη υπόθεση. Αλλά γι' αυτό το λόγο ο «Ριζοσπάστης» ήταν, είναι και θα παραμείνει η σημαία της εργατικής τάξης, το απελευθερωτικό λάβαρο του λαού.

1. Θ. Νόβις: «Η Κολεχτίβα της Αίγινας», δημοσιευμένο στο «Κόκκινο ημερολόγιο του 1935», έκδοση του «Ριζοσπάστη», σελ. 174.

2. Κώστα Μάγερ: «Ιστορία του Ελληνικού Τύπου», εκδόσεις Α. Δημόπουλος, Αθήναι 1957, τόμος Α΄, σελ. 102. Ο Στ. Ζορμπαλάς που μάλλον τον Μάγερ έχει συμβουλευτεί - γιατί δε δίνει άλλη πηγή - από λάθος εμφανίζει και τις δύο αυτές εφημερίδες να έχουν κυκλοφορήσει στην Κεφαλονιά (Στ. Ζορμπαλά: «Ριζοσπάστης - Σημαία του Λαού», εκδόσεις ΣΕ σελ. 50).

3. Το σχετικό έγγραφο υπάρχει σε αντίγραφο στο αρχείο του γράφοντος.

4. Κώστα Μάγερ, στο ίδιο, τόμος β΄ σελ. 141.

5. ΝΟΥΜΑΣ, τεύχος 283 - 17/2/1908, σελ. 11.

6. ΝΟΥΜΑΣ, τεύχος 284 - 24/2/1908, σελ. 7.

7. «Ριζοσπάστης» 23 Ιουλίου 1917.

8. Βλέπε το Λεύκωμα: «60 χρόνια Ριζοσπάστης - 1918-1978» σελ. 17 και Στ. Ζορμπαλά: «Ριζοσπάστης - Σημαία του Λαού», εκδόσεις ΣΕ σελ. 50-51.

9. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α΄, σελ. 36.

10. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α΄, σελ. 66 και «Ριζοσπάστης» 24 Μάη 1920.

11. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α΄, σελ. 499.

12. «Κόκκινο ημερολόγιο του 1935» έκδοση του «Ριζοσπάστη», σελ. 63.

13. Κ. Καραγιώργη: «Τα δημοσιογραφικά μας στελέχη», ΚΟΜΕΠ 11/1947, σελ. 514.

Στον πρόλογο -30 χρόνια πριν τις ανατροπές και την επικράτηση της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, αναφέρει: Η εποχή μας είναι εποχή νικηφόρας πορείας του σοσιαλισμού σε όλον τον κόσμο. Οι επαναστατικές ιδέες συναρπάζουν όλο και πλατύ­τερες μάζες της γήινης σφαίρας, γίνονται σημαία πάλης της προοδευτι­κής ανθρωπότητας για ένα καλύτερο μέλλον. Παρόλο τον μανιασμένο αντικομμουνισμό πού εξαπέλυσαν σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες οι εκπρόσωποι των μονοπωλίων και της αντίδρασης, τα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα αναπτύσσονται ραγδαία και γίνονται ή βασική κα­τευθυντήρια πολιτική, δύναμη, νους και ελπίδα των εργαζομένων. Μέσα στις συνθήκες αυτές ή πολύπλευρη μελέτη του εργατικού κι­νήματος —σε διεθνή και εθνική κλίμακα —αποκτάει ιδιαίτερη σημασία.

Η μελέτη της πλούσιας πείρας του προλεταριάτου και η άντληση των αντίστοιχων διδαγμάτων αποκτάει σοβαρή σημασία και για το λόγο ότι στις μέρες μας ή μαρξιστική διδασκαλία και ή επαναστατική τακτι­κή δέχονται απανωτές επιθέσεις από τούς ιδεολόγους της αστικής τά­ξης, από τούς δογματιστές και αναθεωρητές.

Μια σοβαρή πλευρά της ιστορίας του εργατικού κινήματος \ καθρέ­φτης της ανάπτυξης αυτού του κινήματος είναι και η ιστορία του επα­ναστατικού τύπου.
Η μελέτη της πορείας εξέλιξης του κομμουνιστικού τύπου δίνει τη δυνατότητα να φωτιστούν καλύτερα οι γενικές νομοτέλειες της δημιουρ­γίας και της ανάπτυξης του προοδευτικού τύπου, πλουτίζει την πείρα αυτού του τύπου, τον βοηθάει στους παραπέρα αγώνες του για το θρίαμ­βο των αθάνατων ιδεών του μαρξισμού-λενινισμού...
Οι σκέψεις αυτές οδήγησαν και στη μελέτη της ιστορίας του «Ριζοσπάστη» (οργάνου της Κεντρικής ’Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας), που κατέχει τιμητική θέση ανάμεσα στα επαναστα­τικά όργανα του διεθνούς εργατικού κινήματος.
Εξαιτίας και της γενικότερης καθυστέρησης της θεωρητικής σκέ­ψης στον τόπο μας, ή ιστορική και επιστημονική έρευνα του ελληνικού τύπου βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα.

Πρώτος έκανε λόγο για την επιστήμη του τύπου στην ’Ελλάδα ο Δ. Πετρακάκος στο έργο του «Δημοσιογράφοι και δημοσιογραφία» (’Α­θήνα 1921), συγχέοντας την επιστημονική έρευνα του τύπου με την επαγγελματική εκπαίδευση των δημοσιογράφων.
Αργότερα (στα 1930) γράφτηκε στα γαλλικά απ’ τον Απ. Δασκαλάκη και εκδόθηκε στο Πα­ρίσι το βιβλίο «La presse neo-hellenique: Le journalisme et la Renaissance Hellenique, journaux et journalistes, la liberte de la presse / par Ap. Dascalaki».
Στα 1939 είδαν το φως στην Ελλάδα τά έργα των  I. Μύταλη — Κ. Μάγερ «’Ελληνική δημοσιογραφία» και του Κ. Μάγερ «Δημοσιογραφικά ανέκδοτα».
Στα 1957 — 1959 εκδόθηκε επίσης στην ’Αθήνα ή τρίτομη «’Ιστορία του ελληνικού τύπου» του Κ. Μάγερ, πού χάρη στον πλούτο των στοιχείων της κρίθηκε σαν μια πιο πλήρης μελέτη της πορείας και της ανάπτυξης του ελληνικού τύπου, αν και το έργο αυτό χαρακτηρίζε­ται από έλλειψη επιστημονικής αντικειμενικότητας, αποσιωπά την έκταση και το ρόλο τού προοδευτικού τύπου και ιδιαίτερα τού τύπου της Εθνι­κής ’Αντίστασης κατά των φασιστών καταχτητών (1941—1944).
’Εκτός από αυτά υπάρχουν μερικές διατριβές επιφανών νομικών της χώρας (Π. Καλλιγά, Ν. Σαρίπολου, Α. Σβώλου κλπ.), πού εξετάζουν το ζήτημα των σχέσεων κράτους και τύπου (ελευθερία τύπου), λιγοστά έργα ελλήνων δημοσιογράφων γύρω άπ’ τον τύπο, πού έχουν κύριο χα­ρακτήρα προσωπικών αναμνήσεων (Δ. Μοσχονα — «Σαράντα χρόνια στις εφημερίδες» —Αθήνα 1940) και αρκετά άρθρα γύρω άπ’ την ιστο­ρία τού τύπου που δημοσιεύτηκαν σε ελληνικά περιοδικά.
Σ΄όλες αυτές τις εργασίες είτε δεν γίνεται καθόλου λόγος για το «Ριζοσπάστη», είτε δίνεται μια ελλιπέστατη και διαστρεβλωμένη, εικό­να της δράσης του.

Αν όμως η βιβλιογραφία γύρω άπ’ την Ιστορία τού αστικού τύπου είναι φτωχή, είναι σχεδόν ανύπαρχτη η ελληνική βιβλιογραφία γύρω απ’ την πραγματικά πλούσια ιστορία τού προοδευτικού τύπου της χώρας. Μια πρώτη προσπάθεια έγινε απ’ τον Γ. Α. Ζιούτο με τα δοκίμιά του «ο τύπος στη Λαϊκή Δημοκρατία» (’Αθήνα 1954) και «Εισαγωγή στην επιστήμη του τύπου» (’Αθήνα 1945).
Στο πρώτο ό συγγραφέας έδωσε μερικές γενικές θέσεις για την κατάσταση τού αστικού τύπου της Ελ­λάδας και το ρόλο τού προοδευτικού τύπου στην πολιτική και κοινω­νική ζωή της χώρας και διέγραψε συνοπτικά τα καθήκοντα, πού, κατά τη γνώμη του, έχει να επιτελέσει ο τύπος αυτός σ’ ένα καθεστώς λαϊ­κής δημοκρατίας. Στο δεύτερο προσπαθεί σε συντομία να προσφέρει στον αναγνώστη, όπως λέει ο ίδιος, «ένα πανόραμα της κίνησης για την επιστημονική έρευνα του τύπου και για τη διδασκαλία της δημο­σιογραφίας».

Ειδικότερα για την πρώτη και βασικότερη ελληνική κομμουνιστική εφημερίδα — το «Ριζοσπάστη» —- δεν υπάρχει καμιά μελέτη στην Ελ­λάδα -έξω από μερικά άρθρα πληροφοριακού είτε απολογιστικού χαρακτήρα που δημοσιεύτηκαν, στην ίδια την εφημερίδα, στο θεωρητικό όργανο του ΚΚΕ «Κομμουνιστική ’Επιθεώρηση», είτε στο πρωτοχρο­νιάτικο ημερολόγιο, που εξέδιδε κάθε χρόνο ο «Ριζοσπάστης» απ’ το 1933 ως το 1936.

Οι δυσκολίες, πού πηγάζουν απ’ την έλλειψη βιβλιογραφίας γύρω απ΄τον προοδευτικό τύπο της Ελλάδας- επιτείνονται και από το γεγο­νός ότι δεν υπάρχει ακόμα επεξεργασμένη στη χώρα μια ολοκληρωμένη ιστορία του ελληνικού, εργατικού κινήματος.
Έξω από το έργο του Γιάννη Κορδάτου «’Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος» (Αθήνα 1956), πού περιλαβαίνει την περίοδο μέχρι τη δημιουργία του ΚΚΕ, τις «Θέσεις για την ιστορία του ΚΚΕ» και το «Βοήθημα για την ιστορία του ΚΚΕ» (1952) και περικλείνουν, πολλά λάθη και διαστρεβλώσεις, τις θέσεις για τα σαραντάχρονα. του ΚΚΕ (απόφαση της 9ης 'Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ 1958) και μερικά άρθρα πού δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά «Νέος Κόσμος» και «’Εθνική Αντίσταση», δεν υπάρχει καμιά πλήρης μελέτη γύρω απ’· την Ιστορία του ΚΚΕ.
Έτσι το βιβλίο τούτο αποτελεί μια πρώτη και περιορισμένη προσ­πάθεια συγκέντρωσης και φωτισμού των υλικών πού αφορούν την ιστο­ρία του «Ριζοσπάστη» και όπως είναι φυσικό δεν προβάλλει την αξί­ωση να θεωρηθεί σαν μια ολοκληρωμένη εργασία γύρω απ’ την πολύ­πλευρη και πλούσια δράση (νόμιμη και παράνομη) της πρώτης καθη­μερινής εφημερίδας των ελλήνων εργαζομένων.

Το γεγονός της έλλειψης μελετών γύρω απ’ την ιστορία του ελλη­νικού εργατικού κινήματος και του τύπου του προκαθόρισε ως ένα βαθ­μό και τις πηγές πού χρησιμοποιήθηκαν για τη συγγραφή του βιβλίου. Σαν τέτοιες πηγές πάρθηκαν κατά πρώτο λόγο 1. τα έργα των κλασσικών του μαρξισμού -λενινισμού για τον επαναστατικό τύπο, 2. τα ντοκου­μέντα του ΚΚΕ, 3. όσα από τα αρχεία του «Ριζοσπάστη» βρίσκονται στη Σοβιετική Ένωση (όπου και γράφτηκε ή εργασία), 4. προσωπικές αναμνήσεις πού συγκέντρωσε ό συγγραφέας από παλιούς έλληνες κομ­μουνιστές, συντάχτες και συνεργάτες του «Ριζοσπάστη», 5. ελλιπή αρ­χεία, του ελληνικού αστικού τύπου, 6. ένας περιορισμένος κύκλος έρ­γων ελλήνων αστών δημοσιογράφων γύρω απ’ την ιστορία του ελληνικού τύπου και 7. ορισμένες σοβιετικές εκδόσεις ή άρθρα γύρω απ' την ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος.
Ο τόμος αυτός φωτίζει την νόμιμη δράση του «Ριζοσπάστη» στην περίοδο από το 1917 (χρόνο έκδοσης της εφημερίδας} μέχρι το 1936 που στη χώρα κηρύχτηκε ή φασιστική διχτατορία.

Η περίοδος αυτή, πού παίρνεται συμβατικά και, όχι με την ιστορική της έννοια, παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για την ιστορία του «Ρι­ζοσπάστη», αλλά και για το ελληνικό εργατικό κίνημα, στο σύνολό του. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου το ΚΚΕ με την πολύχρονη και σκληρή, πάλη του ενάντια στις κάθε λογής παρεκκλίσεις (δεξιές και αριστερές): ανδρώθηκε σέ μαρξιστικο-λενινιστικό κόμμα και με τη βοήθεια της Κομ­μουνιστικής Διεθνούς επεξεργάστηκε επιστημονικά τη στρατηγική, και τακτική του (6η 'Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ — 1934) προσαρμοσμένη στις ελληνικές συνθήκες. Η ιδεολογία του κόμματος της εργατικής τά­ξης έγινε κυρίαρχη ιδεολογία του ελληνικού προλεταριάτου και ασκούσε επίδραση σε όλο και πιο πλατιά στρώματα των εργαζομένων της χώ­ρας. Το ΚΚΕ στην περίοδο αυτή άρχισε να μετατρέπεται σε μαζικό κόμ­μα. Κέρδισε πολιτικά την πλειοψηφία της εργατικής τάξης και σοβαρές δυνάμεις της αγροτιάς και των μεσαίων στρωμάτων της πόλης, που τις συσπείρωσε γύρω απ’ την εργατική τάξη στην πάλη κατά του φασισμού και του κινδύνου του πολέμου.

Την ίδια περίοδο ο προοδευτικός τύπος της 'Ελλάδας μ’ επικεφαλής τον «Ριζοσπάστη» ξεπέρασε τις πρώτες ελλείψεις και αδυναμίες, του πού πήγαζαν από τις ταλαντεύσεις και δυσκολίες του ίδιου του εργατι­κού κινήματος και μετατράπηκε σε επαναστατικό μαζικό τύπο, σε ελπιδοφόρα σημαία του ελληνικού λαού.
Η ιστορία του «Ριζοσπάστη» είναι ταυτόχρονα και ιστορία της ένδοξης πάλης της εργατικής τάξης της Ελλάδας  και του Κόμματός της για τα λαϊκά συμφέροντα, για την ανεξαρτησία της χώρας, για τη δημοκρατία και τη λευτεριά.

Η εργασία τούτη, πού υποβλήθηκε κατ’ αρχή σαν διατριβή και εγκρίθηκε απ’ το Πανεπιστήμιο της Μόσχας και με μια ορισμένη διασκευή δίνεται στη δημοσιότητα, έταξε σαν σκοπό της να δείξει τον αγώνα της εφημερίδας για τα συμφέροντα των εργαζομένων της Ελλάδας, για τη δημιουργία και τη στερέωση του Κόμματος του ελληνικού προλεταριάτου.
Φιλοδοξία του συγγραφέα της είναι να δείξει πώς ή πρώτη και μεγαλύτερη κομμουνιστική εφημερίδα της Ελλάδας, πού διέφερε ριζικά απ’ όλες τις ως τότε ελληνικές εφημερίδες και αποτέλεσε αληθινή επα­νάσταση στην ελληνική δημοσιογραφία, ανδρώθηκε μέσα σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες και μετατράπηκε σε σημαιοφόρο όλου του προοδευ­τικού τύπου της χώρας χάρη στην πιστή εφαρμογή των μαρξιστικο- λενινιστικών αρχών περί τύπου, χάρη στη γεμάτη αυταπάρνηση δράση των πρώτων κομμουνιστών δημοσιογράφων της 'Ελλάδας και τη συμπαράσταση όλων των ελλήνων κομμουνιστών.

Τιμημένο και ηρωικό είναι το έργο του «Ριζοσπάστη» στην περίοδο πού εξετάζει τούτη ή μελέτη, όπως είναι τιμημένος και ηρωικός όλος ο δρόμος του ελληνικού εργατικού κινήματος. Και αν καταπιάστηκα να φωτίσω κάπως με τις μικρές μου δυνάμεις τούτο το πλατύ έργο, πού περικλείνει πολυάριθμες σελίδες ηρωισμού, θυσιών και δόξας, το ΄κανα πρώτα-πρώτα γιατί ήθελα έτσι να αποτίσω ένα μικρό φόρο τιμής ατούς εκατοντάδες πρωτεργάτες και πρωτομάρτυρες της προοδευτικής δημο­σιογραφίας και δεύτερο γιατί έτρεφα και τρέφω την ελπίδα πώς ή τα­πεινή μου τούτη προσπάθεια μπορεί να προσθέσει κάτι στο δύσκολο αγώνα πού συνεχίζει ο πολυβασανισμένος λαός μας για την προκοπή της πατρίδας, για το ευτυχισμένο μέλλον του.
Όπως είναι γνωστό, ο δρόμος προς το καλύτερο μέλλον, προς το καινούργιο, προς το τελειότερο περνάει μέσα απ’ την κατάχτηση και αφομοίωση των πιο προοδευτικών παραδόσεων του παρελθόντος. Φτά­νει βέβαια, ή αφομοίωση αυτή να μη σημαίνει απλή επανάληψη, αλλά κριτική αντιμετώπιση, χρησιμοποίηση και δημιουργική ανάπτυξη της πνευματικής και αγωνιστικής κληρονομιάς στο φώς των νέων συνθηκών και της νέας πείρας.

Έτσι κοιταγμένη στο φως της εποχής μας και της νέας εμπειρίας και ή ιστορία του «Ριζοσπάστη», όσο και αν δεν μπορεί αυτούσια να επαναληφτεί στις μέρες μας, περικλείνει εντούτοις πολύτιμα στοιχεία πού διατηρούν ακέρια τη σημασία τους, εμπνέουν και διδάσκουν τή ση­μερινή γενιά των προοδευτικών δημοσιογράφων και των λαϊκών αγωνι­στών στην πάλη τους για το θρίαμβο της ακατανίκητης μαρξιστικής ιδεολογίας, πού θα σημάνει και το θρίαμβο της πραγματικής δικαιοσύνης στον τόπο μας.

ΚΟΜΕΠ   💯
μαρξιστικό-λενινιστικό μέτωπο στην αστική ιδεολογία

Το 1^ο τεύχος της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης (ΚΟΜΕΠ) κυκλοφόρησε το Γενάρη του 1921. Η έκδοση της ΚΟΜΕΠ ως οργάνου της ιδεολογικής πάλης καθορίστηκε από την ιστορική πορεία του ΚΚΕ. Διώξεις, παρανομία, σκληρή πάλη με την αστική ιδεολογία και διαπάλη με τον αναθεωρητισμό και τον οπορτουνισμό σημαδεύουν την πορεία της. Η έκδοσή της αναμετρήθηκε με αντικειμενικές δυσκολίες στο συσχετισμό δυνάμεων και υποκειμενικές αδυναμίες του κόμματος.

Η ιδεολογική πάλη ως πλευρά της ταξικής πάλης αφορά πρώτα απ’ όλα την αντιπαράθεση με την επίδραση της αστικής ιδεολογίας και των μικροαστικών εκφορών της στο εργατικό κίνημα, στο ίδιο το επαναστατικό εργατικό κόμμα. Η χειραφέτηση της εργατικής τάξης από την αστική ιδεολογία σχετίζεται άμεσα με τη διάδοση της κομμουνιστικής ιδεολογίας στις γραμμές της. Η ανάγκη αυτή είχε ήδη συνειδητοποιηθεί από τους πρωτοπόρους εργάτες, σοσιαλιστές πρωτεργάτες, που πήραν μέρος στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ.

Το 1^ο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ με ειδική απόφασή του το Μάη του 1919 «…αναθέτει εις την Κεντρικήν επιτροπήν την φροντίδα της συγκεντρώσεως των εκδοτικών ενεργειών του Κόμματος προς εξασφάλισιν εκδόσεων βιβλιαρίων προπαγάνδας […], καλεί τα μέλη του Κόμματος να συνδράμουν ενεργώς προθύμως και αυτοπροαιρέτως, τας κατά τόπους οργανώσεις εις την διοργάνωσιν διαλέξεων, διάδοσιν βιβλίων και προκηρύξεων…»1.

Τον επόμενο χρόνο, τον Απρίλη του 1920, το 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ αποφάσισε την ίδρυση εκδοτικής εταιρίας. Με αυτή την απόφαση υλοποιούσε έναν από τους 21 όρους εισδοχής του κόμματος στην Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), αυτόν που δέσμευε στην ανάπτυξη εκδοτικής δραστηριότητας για τη διάδοση των έργων του μαρξισμού.

Το εξώφυλλο του 1ου τεύχους
(1921)
Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν
και άλλα με το ίδιο εξώφυλλο

Η πορεία «μπολσεβικοποίησης» του Κόμματος συνειδητοποιήθηκε και ως αναγκαιότητα ιδεολογικής ανάπτυξης των μελών του με ενίσχυση της εκδοτικής δραστηριότητας και της εσωκομματικής κομμουνιστικής μόρφωσης. Αποτυπώθηκε στην απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΚΚΕ, το Γενάρη 1925, με τίτλο «Οδηγίες της Εκτελεστικής Επιτροπής για τη Μορφωτική Εργασία»:

«Η παραμέληση της καλλιεργείας της μαρξιστικής θεωρίας και της διαδόσεως των θεμελιωδών αρχών του κομμουνιστικού προγράμματος και της κομμουνιστικής τακτικής, ο περιορισμός στον εμπειρισμό και στη στενή πρακτική προχειρότητα υπήρξε πάντοτε ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της “δράσεως” των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και ένα φαινόμενο που πάντα συνώδευσε κάθε παραστράτημα από τη βασική γραμμή του επαναστατικού μαρξισμού […].

Τα θεμελιώδη διδάγματα της ρωσικής επαναστάσεως και του λενινισμού, του μαρξισμού δηλαδή της περιόδου καταρρεύσεως του καπιταλισμού και της προλεταριακής επαναστάσεως, πρέπει να γίνουν κτήματα όλων των αγωνιστών της εργατικής τάξεως και των φτωχών χωρικών. Η συστηματική μορφωτική λενινιστική εργασία είναι μια από τις προϋποθέσεις για τη μπολσεβικοποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων»

Εξώφυλλο ΚΟΜΕΠ, Φλεβάρης 1932

 

 

Η Κομμουνιστική Επιθεώρηση, από την πρώτη έκδοσή της μέχρι το 1924, κυκλοφορούσε μηνιαία με τον τίτλο «Κομμουνιστική Επιθεώρησις — μηνιαίον θεωρητικόν όργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Ελλάδος (Κομμουνιστικού)». Σε άρθρο του 1ου τεύχους της, υπογεγραμμένο από τον τότε Γραμματέα της ΚΕ του Κόμματος, Νίκο Δημητράτο, αναφέρονταν οι λόγοι έκδοσής της: «Με τον σκοπόν να κατευθύνη την σκέψιν και ενέργειαν του Κόμματος και ν’ αποβή μόνιμον αντιπροσωπευτικόν όργανον του αγώνος εκδίδεται από σήμερον η Κομμουνιστική Επιθεώρησις». Μετά τη μετονομασία του Κόμματος σε ΚΚΕ, τον τέταρτο χρόνο της κυκλοφορίας της (1924) ο τίτλος της έγινε «Κομμουνιστική Επιθεώρησις — μηνιαίον θεωρητικόν όργανον του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδος».

Εξώφυλλο Μάη 1932

 

 

Το 1925 κυκλοφόρησαν έξι τεύχη της ΚΟΜΕΠ, από το Γενάρη έως τον Ιούλη, οπότε και αναστάλθηκε η κυκλοφορία της, λόγω της Παγκαλικής δικτατορίας (25 Ιούνη 1925).

Η ΚΟΜΕΠ επανεκδόθηκε το Γενάρη του 1927 με τον τίτλο «Κομμουνιστική Επιθεώρηση — μηνιαίο πολιτικό-οικονομικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς)». Το ζήτημα της αναγκαιότητας της ενότητας επαναστατικής θεωρίας και πράξης στο χαρακτήρα του ΚΚΕ τίθεται σε κομματικές αποφάσεις εκείνης της περιόδου.

Ωστόσο δεν εξασφαλίστηκε η τακτική έκδοση της ΚΟΜΕΠ. Το 1929 κυκλοφόρησαν τρία τεύχη, από το Γενάρη μέχρι τον Απρίλη (το τρίτο τεύχος διπλό, Μάρτης-Απρίλης), οπότε και διακόπηκε πάλι η έκδοσή της εξαιτίας προβλημάτων, για να ξαναρχίσει το Μάη του 1931.

 Στο 1ο τεύχος του 1931 (Μάης), το κύριο άρθρο με τίτλο «Η επανέκδοσή μας», εκτιμούσε ότι: «Η καθυστέρηση επανέκδοσής μας ήταν ένα σοβαρό εμπόδιο για την πρόοδο του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. […] Οι προσπάθειες της σύνταξης πρέπει να συναντήσουν όλες τις προσπάθειες των ενεργών αγωνιστών του κινήματος μας, για ν’ αποβεί το περιοδικό μας πραγματικό όργανο της πάλης. Κανένα μέλος του Κόμματος και της Κομμουνιστικής Νεολαίας χωρίς την “Κομμουνιστική Επιθεώρηση”. Πλατειά διάδοση του περιοδικού. Ετσι μοναχά η Κομμουνιστική Επιθεώρηση θα γίνει πραγματικός προπαγανδιστής και οργανωτής μαζών (Λένιν). Παρά κι ενάντια στην απαγόρευση των δορυφόρων του κεφαλαίου η “Κομμουνιστική Επιθεώρηση” θα εκπληρώσει τον προορισμό της σαν όργανο της πάλης του προλεταριάτου και των εργαζόμενων μαζών»3.

✔️  Και πάλι πραγματοποιήθηκαν άτακτα μόνο τρεις εκδόσεις, για να επανέλθει από το Γενάρη 1932 κανονικά η μηνιαία έκδοση της ΚΟΜΕΠ.

Από το 1933 μέχρι το 1936 η ΚΟΜΕΠ κυκλοφόρησε ως 15νθήμερο περιοδικό με τον τίτλο «Κομμουνιστική Επιθεώρηση — δεκαπενθήμερο οικονομικό- πολιτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (ΕΤΚΔ)». Το 14ο τεύχος της 15ης Ιούλη ήταν το τελευταίο της περιόδου του μεσοπολέμου, καθώς η δικτατορία της 4ης Αυγούστου επέφερε τη διακοπή της έκδοσης για πέντε χρόνια.

ΚΟΜΕΠ: Έκτακτο τεύχος Μάρτης 1933

Η επανέκδοση της ΚΟΜΕΠ και η κυκλοφορία της κανονικά σε μηνιαία βάση πραγματοποιήθηκε το Μάη του 1942 (αριθμ. φύλλου 1), ενώ είχε προηγηθεί ένα και μοναδικό τεύχος τον Οκτώβρη 1941 με τον τίτλο «ΛΑΪΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, θεωρητικό όργανο της ΚΕ (Ν) του Κομμουνιστικού Κόμματος (ΕΤΚΔ)». Σε άρθρο της Σύνταξής του, με τίτλο «Η επανέκδοσή μας, το ιδεολογικό μας μέτωπο», αναφερόταν:

«Μέσα στο νεφέλωμα της παλλαϊκής εξέγερσης ο ηγετικός ρόλος του προλεταριάτου είναι καθορισμένος από την ιστορία την ίδια. Μα με τον κατηγορηματικό όρο να μπορέσει το προλεταριάτο να παρατάξει επικεφαλής την αποφασιστική φωτισμένη πρωτοπορία του το Κομμουνιστικό Κόμμα. Και Κομμουνιστικό Κόμμα χωρίς ξεκαθαρισμένη γραμμή, χωρίς θεωρητική σιγουριά βασισμένη στη διαλεχτική και όχι δογματική μελέτη του μαρξισμού — λενινισμού δεν γίνεται».

Τα τεύχη 26–30 (Μάης — Σεπτέμβρης 1944) εκδόθηκαν στις περιοχές της «Ελεύθερης Ελλάδας», ενώ τα τεύχη 31–33 (Οκτώβρης — Δεκέμβρης 1944) στην απελευθερωμένη Αθήνα. Το 34ο τεύχος (Φλεβάρης 1945) εκδόθηκε στα Τρίκαλα. Από το 35ο τεύχος (Μάρτης 1945) η ΚΟΜΕΠ εκδιδόταν κανονικά κάθε μήνα στην Αθήνα. Στα τεύχη της Κατοχής και της Ελεύθερης Ελλάδας η ΚΟΜΕΠ προσδιοριζόταν ως «Πολιτικό, Οικονομικό και Φιλοσοφικό Οργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ», ενώ στα τεύχη της Αθήνας (μετά την απελευθέρωση) ως «Μηνιάτικο πολιτικο-θεωρητικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ».

Το εξώφυλλο της ΚΟΜΕΠ του Μάρτη 1933
αφιερωμένο στα 50χρονα από το θάνατο του Καρλ Μαρξ

Το 1946 κυκλοφόρησαν κανονικά 12 μηνιαία τεύχη (Γενάρης — Δεκέμβρης). Με αφορμή τα 25 χρόνια από την πρώτη έκδοση της ΚΟΜΕΠ, στο 1ο τεύχος του Γενάρη 1946 δημοσιεύτηκε άρθρο του Ν. Ζαχαριάδη με τίτλο «Ο Μαρξισμός — Λενινισμός στην Ελλάδα», το οποίο ανέφερε: «Στην προώθηση του μαρξισμού- λενινισμού στην Ελλάδα η “Κομεπ” στα 25 χρόνια της στάθηκε στην πρώτη γραμμή. Σήμερα πρέπει να συνεχίσει πιο έντονα, πιο θαρραλέα, πιο αποφασιστικά. Βασική επιδίωξη πρέπει να είναι να δημιουργήσει, να διαμορφώσει κατά εκατοντάδες και χιλιάδες πρωτοπόρους σκαπανείς, της πιο πρωτοπόρας και μοναδικά επιστημονικής ιδεολογίας που γνώρισε σήμερα η ανθρωπότητα του Μαρξισμού — Λενινισμού — Σταλινισμού».

Στις 17 Οκτώβρη 1947 δημοσιεύτηκε ο νόμος «Περί Τύπου» που απαγόρευε την έκδοση των κομμουνιστικών εντύπων, αλλά και εκείνων του ΕΑΜ και άλλων οργανώσεων, ενώ την επόμενη ημέρα, στις 18 Οκτώβρη, η κυβέρνηση Σοφούλη με το νόμο 509/47, «Περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος», έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη και έκλεισε το «Ριζοσπάστη». Η ΚΟΜΕΠ κυκλοφόρησε και το Νοέμβρη διότι βρισκόταν στο τυπογραφείο και η Ασφάλεια δεν είχε καταφέρει να την κατασχέσει. Ετσι το 1947 κυκλοφόρησαν 11 μηνιαία τεύχη (Γενάρης — Νοέμβρης). Εκτοτε μεσολάβησε μια μακρά χρονική περίοδος χωρίς ΚΟΜΕΠ.

Στα χρόνια του αγώνα του ΔΣΕ και συγκεκριμένα από το Γενάρη 1948 μέχρι το Σεπτέμβρη 1949 εκδιδόταν το μηνιαίο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», μηνιαίο Στρατιωτικό-Πολιτικό όργανο του Γενικού Αρχηγείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Ειδική έκδοση 1946 —
Οδηγός αυτομόρφωσης

Μετά την ήττα του ΔΣΕ και με το ΚΚΕ παράνομο, από το Γενάρη μέχρι τον Ιούνη του 1950, εκδόθηκε το μηνιαίο περιοδικό «Νέος Κόσμος», με τον υπότιτλο «Επιλογή άρθρων από τον παγκόσμιο δημοκρατικό τύπο». Από τον Ιούλη του 1950 έως το Μάη του 1956, το μηνιαίο περιοδικό «Νέος Κόσμος» εκδιδόταν ως «Επιθεώρηση για τα ελληνικά και διεθνή προβλήματα», ενώ από τον Ιούνη του 1956 μέχρι το Νοέμβρη του 1974 ο «Νέος Κόσμος» εκδόθηκε ως «Μηνιαίο Πολιτικό Θεωρητικό Περιοδικό».

Ωστόσο οι εκδόσεις των περιοδικών «Δημοκρατικός Στρατός» και «Νέος Κόσμος» ως προς το χαρακτήρα και το περιεχόμενό τους δεν μπορούσαν να αναπληρώσουν πλήρως την έλλειψη μιας θεωρητικής-πολιτικής περιοδικής έκδοσης ως οργάνου της ΚΕ του ΚΚΕ. Βέβαια αυτή η έλλειψη αντανακλούσε μια σειρά προβλημάτων: Προσαρμογή σε συνθήκες πολιτικής προσφυγιάς, παρανομία στην Ελλάδα, εσωκομματική διαπάλη μετά την ήττα και την οργανωμένη ανασύνταξη των δυνάμεων του ΔΣΕ στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, διάχυση των κομματικών δυνάμεων στις οργανώσεις της ΕΔΑ, κυριαρχία του οπορτουνισμού, κρίση και διάσπαση το 1968. Η οπορτουνιστική ομάδα της ΚΕ που αποσχίστηκε και λειτούργησε ως «ΚΚΕ εσωτερικού», αρχικά καπηλεύτηκε τον τίτλο «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», με τον οποίο έγιναν ορισμένες εκδόσεις στην περίοδο της δικτατορίας.

Μετά από 27 χρόνια, με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, το Νοέμβρη του 1974, επανεκδόθηκε η ΚΟΜΕΠ ως μηνιαίο πολιτικό θεωρητικό περιοδικό, όργανο της ΚΕ του Κόμματος. Στο 1ο τεύχος, στο σημείωμα της συντακτικής επιτροπής σχετικά με την επανέκδοση της ΚΟΜΕΠ, αναφερόταν:

Το 1^ο νόμιμο τεύχος 1974

«Με την επανέκδοση της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης το κόμμα μας, όλο το λαϊκό κίνημά μας, αποκτούν ένα ισχυρό μέσο για την διάδοση του δημιουργικού μαρξισμού — λενινισμού, ένα βήμα για την επιστημονική μελέτη των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών προβλημάτων του τόπου, ένα όπλο εκλαΐκευσης της γενικής γραμμής, των επιτεύξεων και των καθηκόντων του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, ένα όργανο προβολής της στρατηγικής και τακτικής του κινήματός μας, όργανο μελέτης των πολιτικών, ιδεολογικών και οργανωτικών ζητημάτων, όργανο καταπολέμησης όλων των μορφών της αστικής ιδεολογίας και του οπορτουνισμού».

Η έκδοση της ΚΟΜΕΠ ως μηνιαίου Πολιτικού Θεωρητικού Περιοδικού — Οργάνου της ΚΕ του ΚΚΕ συνεχίστηκε έως το Δεκέμβρη του 1992, ενώ δυο φορές σε αυτό το διάστημα άλλαξε μορφή, τον Ιούλη του 1982 και το Μάη του 1990. Στο σημείωμα της Σύνταξης του τεύχους 1–2 της ΚΟΜΕΠ (Φλεβάρης του 1992), που κυκλοφόρησε μετά το 14ο Συνέδριο του Κόμματος, αναφέρεται:

«Η Κομμουνιστική Επιθεώρηση, το πολιτικό και θεωρητικό όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ, μετά τη ρύθμιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και την συγκρότηση νέας Συντακτικής Επιτροπής συνεχίζει την προσπάθεια που ξεκίνησε το καλοκαίρι του ’91 […]. Η ΚΟΜΕΠ φιλοδοξεί να συμβάλει, μαζί με τα άλλα Κομματικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης:

• στην όσο το δυνατό πληρέστερη αξιοποίηση των θεωρητικών επεξεργασιών, των πολιτικών αναλύσεων της ιδεολογικής επιτροπής της ΚΕ και των άλλων τμημάτων του Κόμματος.
• στην αφομοίωση εμβάθυνση της πολιτικής Απόφασης του 14ου συνεδρίου και άλλων αποφάσεων της ΚΕ.
• στην ανάπτυξη και σφυρηλάτηση της ιδεολογικής ενότητας του Κόμματος.
• στη συμβολή του ζωντανού διαλόγου που αναπτύσσεται σήμερα στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος».

✔️️ Από το 1ο τεύχος (Γενάρης-Φλεβάρης) του 1993 η ΚΟΜΕΠ πήρε τη σημερινή της μορφή έκδοσης, ως δίμηνο περιοδικό, θεωρητικό-πολιτικό όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ.

✔️  Το 1994 κυκλοφόρησαν τέσσερα διμηνιαία τεύχη και ένα τετραμηνιαίο (Σεπτέμβρης — Δεκέμβρης). Η τακτική έκδοση της ΚΟΜΕΠ (Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 1994) υπήρξε θύμα της καταστροφικής πλημμύρας που έπληξε το κτίριο της ΚΕ του ΚΚΕ, το αρχείο, τις εγκαταστάσεις της «Τυποεκδοτικής», του «Ριζοσπάστη» και του «902».

✔️  Από το Γενάρη του 1995 η ΚΟΜΕΠ κυκλοφορεί κάθε δίμηνο με 6 τεύχη το χρόνο και ορισμένα έκτακτα τεύχη, κυρίως σε προσυνεδριακές περιόδους.

Μέχρι το 3ο τεύχος του 2006 (Μάης-Ιούνης) η ΚΟΜΕΠ κυκλοφορούσε το τελευταίο δεκαήμερο των ζυγών μηνών του έτους. Από το διπλό τεύχος 4–5 του 2006 (Ιούλης — Αύγουστος — Σεπτέμβρης — Οκτώβρης) η ΚΟΜΕΠ κυκλοφορεί στο πρώτο 15νθήμερο των μονών μηνών του έτους. Ετσι εξυπηρετείται καλύτερα η διαμόρφωση θεματικών ενοτήτων, στις οποίες τα επίκαιρα ζητήματα συσχετίζονται ιστορικά.

ΕΓΓΡΑΦΗΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ «ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΝ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΝ»
(Μηνιαίον θεωρητικόν όργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (Κομμουνιστικού).
Εκδίδεται εις καλλιτεχνικόν τεύχος την πρώτην εκάστου μηνός.
Συνδρομαί: Εσωτερικού ετήσια δρ. 12
»» εξαμην. δρ. 6
Εξωτερικού ετήσια δρ. 15
»» εξαμην. δρ. 9
Απευθύνεσθε προς τον σ. Σ. Κομιώτην, Ευριπίδου 14, Αθήνας.

▪️ ▪️ ▪️

Με αυτήν τη λιτή ανακοίνωση, 100 χρόνια πριν, στις 12–1‑2021, ο «Ριζοσπάστης» καλούσε τους αναγνώστες του να εγγραφούν συνδρομητές στο θεωρητικό — πολιτικό περιοδικό του ΣΕΚΕ (Κ), της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης», που το πρώτο της τεύχος είχε εκδοθεί την Πρωτοχρονιά του 1921.

Ο Νίκος Δημητράτος, Γραμματέας τότε της ΚΕ του Κόμματος, σε άρθρο του στο πρώτο τεύχος της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» έγραφε σχετικά με τους λόγους έκδοσης του περιοδικού:

«Με τον σκοπόν να κατευθύνη την σκέψιν και ενέργειαν του Κόμματος και ν’ αποβή μόνιμον αντιπροσωπευτικόν όργανον του αγώνος εκδίδεται από σήμερον η Κομμουνιστική Επιθεώρησις», η οποία «προδιαθέτουσα και παρασκευάζουσα τους αγωνιστάς και όλους εν γένει τους παράγοντας του αγώνος εις την ικανότητα δια την πιστήν και ομοειδή αντιμετώπισιν πάντων των ζητημάτων αρχών, οργανώσεως και τακτικής κατά την εξέλιξιν του ιστορικού αγώνος του ελληνικού και παγκόσμιου προλεταριάτου, εις το παρόν και το μέλλον».

Στην ύλη του πρώτου τεύχους περιλαμβάνονταν ακόμα άρθρο για τους Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζα Λούξεμπουργκ, απόσπασμα από το έργο του Φρίντριχ Ένγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», το Πρόγραμμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς κ.ά.

Έκτοτε, η έκδοση της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» ακολούθησε την ιστορική πορεία του ΚΚΕ. Βρέθηκε αντιμέτωπη με διώξεις, απαγόρευση της κυκλοφορίας της, εκδόθηκε παράνομα.

▪️ Απ’ το 1921 μέχρι και το 1933, η ΚΟΜΕΠ έβγαινε κάθε μήνα, με ορισμένες διακοπές που οφείλονταν είτε σε διώξεις (π.χ. Δικτατορία του Πάγκαλου) είτε σε υποκειμενικές αδυναμίες του Κόμματος.
▪️ Από το 1933 μέχρι και την επιβολή της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, η ΚΟΜΕΠ κυκλοφορούσε ως δεκαπενθήμερο «οικονομικό — πολιτικό όργανο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (ΕΚΤΔ)».
▪️  Στα χρόνια της Κατοχής, η ΚΟΜΕΠ άρχισε πάλι να βγαίνει απ’ τον Μάη του 1942 και συνέχισε την έκδοσή της μέχρι και την απαγόρευση έκδοσης των «κομμουνιστικών εντύπων».
▪️ Το τελευταίο τεύχος βγήκε τον Νοέμβρη του 1947. Ακολούθησε μια μακρά χρονική περίοδος χωρίς την ΚΟΜΕΠ.
▪️ Σε αυτήν την περίοδο το Κόμμα εξέδιδε αρχικά το περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» και στη συνέχεια τον «Νέο Κόσμο» (1949–1974).

📍 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΟΜΕΠ ΣΤΟΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΑΓΩΝΑ📍

Η έκδοση της ΚΟΜΕΠ εξυπηρέτησε και εξυπηρετεί το θεωρητικό μέρος του ταξικού αγώνα, διαδίδοντας την κομμουνιστική ιδεολογία με τη δημοσίευση στην ελληνική γλώσσα έργων των θεμελιωτών της, των Μαρξ-Ενγκελς-Λένιν, παράλληλα με τη δημοσίευση επεξεργασιών του ΚΚΕ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος για τις εξελίξεις στο καπιταλιστικό σύστημα, στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, στα εκάστοτε επίκαιρα ζητήματα της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και διεθνώς.

Ως προς τη διάδοση της κομμουνιστικής ιδεολογίας είναι χαρακτηριστικό ότι στο 1ο τεύχος της (Γενάρης 1921) δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα το 1ο κεφάλαιο του έργου του Φρίντριχ Ενγκελς «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους». Η δημοσίευση του έργου πραγματοποιήθηκε σε συνέχειες και ολοκληρώθηκε στο 12ο τεύχος του ίδιου χρόνου.

✔️   Ανάμεσα στα έργα που δημοσιεύτηκαν στις σελίδες της ΚΟΜΕΠ περιλαμβάνονται τα έργα του Φρ. Ενγκελς «Ο Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής ιδεολογίας», «Αρχές Κομμουνισμού» και «Το αγροτικό ζήτημα στη Γαλλία και τη Γερμανία», καθώς και τα κείμενα του Β. Ι. Λένιν «Οικονομία και πολιτική της δικτατορίας του προλεταριάτου», «Αστική και προλεταριακή δημοκρατία».

Επίσης, στις σελίδες της ΚΟΜΕΠ δημοσιεύτηκαν και εργασίες εκλαΐκευσης του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού, της Μαρξιστικής Πολιτικής Οικονομίας, της θεωρίας της σοσιαλιστικής επανάστασης, βοηθήματα για τη μελέτη θεμελιακών έργων του επιστημονικού κομμουνισμού.

Στα 90 χρόνια της ιστορίας της η ΚΟΜΕΠ διεξήγαγε μέσω της αρθρογραφίας της αποφασιστική πάλη ενάντια στην αστική ιδεολογία, τον εθνικισμό, αλλά και τον κοσμοπολιτισμό του κεφαλαίου, πάλη ενάντια στην αναθεώρηση του μαρξισμού-λενινισμού και στα διάφορα οπορτουνιστικά πολιτικά ρεύματα.

Σε όλες τις περιόδους έκδοσής της πρόβαλλε τα ιστορικά επιτεύγματα της εργατικής τάξης, αρχικά στην ΕΣΣΔ και αργότερα στα άλλα κράτη της εργατικής εξουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο 12ο τεύχος (Δεκέμβρης) του 1923 δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα από το έργο του Τζον Ριντ «10 ημέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο».

✔️   Στις 10ετίες του 1920 και 1930 η ΚΟΜΕΠ αφιέρωνε ειδικές στήλες, όπου δημοσιεύονταν στοιχεία για τη ζωή των εργαζομένων στην ΕΣΣΔ, για τα μεγάλα βήματα στη βιομηχανική ανάπτυξή της.

✔️  Με σταθερότητα υπερασπίστηκε τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ό αιώνα, σε αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό, ανέπτυξε μέτωπο ενάντια στον αντικομμουνισμό και την αντισοσιαλιστική πολεμική, μέτωπο ενάντια στον «ευρωκομμουνισμό». Η σημασία αυτού του μετώπου δε μειώνεται από το γεγονός ότι προβλήματα και παρεκκλίσεις από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και την κομμουνιστική προοπτική εξελίχθηκαν σε καθοριστικά στοιχεία ισχυροποίησης και νίκης της αντεπανάστασης.

Η ΚΟΜΕΠ δημοσίευσε ντοκουμέντα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (και ιδιαίτερα της Κομμουνιστικής Διεθνούς), όπως: Υλικά των Συνεδρίων της ΚΔ, της Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας, ομιλίες, εισηγήσεις και αποφάσεις της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ, αλλά και ντοκουμέντα των συναντήσεων Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων στις δεκαετίες 1970 και 1980. Επίσης δημοσιεύτηκε αρθρογραφία στελεχών του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος σχετικά με την εξέλιξη της ταξικής πάλης σε διάφορα καπιταλιστικά κράτη.

Aπό τα πρώτα ακόμη βήματά της, δεν περιορίστηκε μόνο σε άρθρα που αφορούσαν την ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση με βάση την επικαιρότητα. Η αρθρογραφία επεκτάθηκε σε θεωρητικά ζητήματα και στην ιδεολογική πάλη με επίκεντρο την οικονομία, αλλά και μέσα από άλλες κοινωνικές επιστήμες (π.χ. την Ιστορία, για την Επανάσταση του 1821, τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922), καθώς και μέσα από τις φυσικές επιστήμες. Ανέπτυξε την ιδεολογική πάλη μέσα από τις τέχνες, πρόβαλε λογοτεχνικά έργα που διαπνέονταν από τη διαλεκτική υλιστική κοινωνική θεώρηση. Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι στήλες της βιβλιοκριτικής, όπου εκτός από την προβολή κομματικών εκδόσεων, εκδόσεων της κομμουνιστικής ιδεολογίας, δημοσιεύονταν και άρθρα κριτικής παρουσίασης οικονομικών, πολιτικών, λογοτεχνικών και άλλων κειμένων της αστικής ιδεολογίας και του αναθεωρητισμού.

Όλη η πορεία της ΚΟΜΕΠ είναι αναπόσπαστο στοιχείο της εκδοτικής δραστηριότητας του Κόμματος. Συνδέεται με την προσπάθειά του, από τη νηπιακή ηλικία του, να λειτουργήσει ως φορέας διάδοσης της επαναστατικής θεωρίας.

Αυτή η προσπάθεια συνάντησε πολύ μεγάλες δυσκολίες, με χαρακτηριστικές αυτές της περιόδου από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 έως τις αρχές του 1930, όταν ένας σημαντικός αριθμός έργων των κλασικών εκδιδόταν με πρωτοβουλίες φορέων ακόμα και εχθρικών προς το Κόμμα (όπως του αρχειομαρξισμού).

Η περιοδικότητα και το περιεχόμενο των εκδόσεων της ΚΟΜΕΠ αντανακλούν τη θεωρητική και ιδεολογική-πολιτική στάθμη του Κόμματος σε κάθε περίοδο της ιστορίας του. Στις σελίδες της δημοσιεύτηκαν πρωτοπόρες εργασίες στην εποχή τους, όπως η συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της εργατικής αριστοκρατίας ως κοινωνικής βάσης του οπορτουνισμού, που περιλάμβαναν τα τεύχη των χρόνων 1934 και 1935. Βέβαια δημοσιεύτηκαν και αναλύσεις αντιφατικές που αντανακλούν γενικότερα προβλήματα θεωρητικής ωρίμανσης του ΚΚΕ και προβλήματα διαπάλης στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Τέτοια προβλήματα αφορούν την εκτίμηση των οικονομικών εξελίξεων και το χαρακτηρισμό του κράτους στην Ελλάδα, σε σχέση με τη θέση της χώρας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Τα προβλήματα παρέκκλισης στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, στη σοσιαλιστική οικοδόμηση της ΕΣΣΔ κι αλλού, αντανακλώνται στο περιεχόμενο της ΚΟΜΕΠ στην περίοδο επανέκδοσής της από το 1974 έως την κορύφωση της αντεπανάστασης στα 1989–1991 και την εκδήλωση κρίσης στο ΚΚΕ.

Μετά το 14^ο Συνέδριο του Κόμματος (Δεκέμβρης 1991), βασανιστικά αλλά επίμονα η ΚΟΜΕΠ μπαίνει σε νέα περίοδο, εκφράζοντας την πορεία της ιδεολογικής, στρατηγικής και οργανωτικής ανασυγκρότησης του.

Την τελευταία 20ετία η ΚΟΜΕΠ γενικά ανταποκρίθηκε στην ανάγκη θεωρητικού, ιδεολογικοπολιτικού εξοπλισμού, στις νέες απαιτήσεις της ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης, όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τις αντεπαναστατικές ανατροπές στην ΕΣΣΔ, σε κράτη της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, της Ασίας, με τη βαθιά κρίση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

Οι δημοσιεύσεις της ΚΟΜΕΠ εκφράζουν τις προσπάθειες της ΚΕ και των Τμημάτων της στη μελέτη των εξελίξεων στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στις άλλες ηπείρους, δίνοντας έμφαση στις οικονομικές εξελίξεις, στις νομικές-θεσμικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, στη διαμόρφωση και εξέλιξη των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών, όπως της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, στο νέο συσχετισμό δυνάμεων που προέκυψε με την καπιταλιστική παλινόρθωση σε σειρά χωρών της Ευρώπης και της Ασίας. Στις σελίδες των εκδόσεών της είναι συγκεντρωμένες όλες οι συλλογικές επεξεργασίες και αποφάσεις του Κόμματος.

Όλα αυτά τα χρόνια η ΚΟΜΕΠ αναμετρήθηκε με σύνθετα καθήκοντα, σε νέες συνθήκες που απαιτούσαν έρευνα για τις αιτίες νίκης της αντεπανάστασης και της πρωτόγνωρης ιδεολογικής υποχώρησης που προκάλεσε. Σε αυτό το χρονικό διάστημα δημοσιεύτηκαν ογδόντα δύο άρθρα μαρξιστών επιστημόνων και στελεχών των κομμουνιστικών κομμάτων των πρώην σοσιαλιστικών κρατών, ντοκουμέντα του ΚΚ της ΕΣΣΔ, άρθρα και κείμενα ηγετικών στελεχών του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, όπως του Τσε Γκεβάρα, του Β. Μόλοτοφ, του Α. Ζντάνοφ, του Ι. Β. Στάλιν κ.ά. Η θεματολογία επικεντρώθηκε σε θεωρητικά ζητήματα σοσιαλιστικής οικονομίας, στους παράγοντες ανάπτυξης και κυριαρχίας του οπορτουνισμού, που τελικά οδήγησε σε εκφυλισμό κομμουνιστικών κομμάτων που βρίσκονταν στην εξουσία και στη μετατροπή τους σε προδοτική αντεπαναστατική δύναμη. Το υλικό αυτό συνέβαλε στη μελετητική δουλειά, στην προετοιμασία της εσωκομματικής συζήτησης, η οποία οδήγησε στην Απόφαση για το σοσιαλισμό, στο 18ο Συνέδριο του ΚΚΕ (2009).

✔️  Την ίδια περίοδο η αρθρογραφία της ΚΟΜΕΠ αντιμετώπισε σύγχρονα αστικά ιδεολογήματα ερμηνείας του σύγχρονου κόσμου, των διεθνών εξελίξεων, όπως για την «παγκοσμιοποίηση», τη «σύγκρουση πολιτισμών», την «αμερικανική αυτοκρατορία», το «τέλος της εργατικής τάξης, της ταξικής πάλης και της ιστορίας». Αναλύθηκαν οι σημερινές διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά των οικονομικών και πολιτικών φαινομένων σε σύγκριση με τα αντίστοιχα σε όλο τον 20ό αιώνα, ακόμα και στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Αποδείχθηκε η κοινή ρίζα τους, επιβεβαιώθηκε η μαρξιστική ανάλυση για τις αιτίες της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, για την εγγενή προς τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής τάση διεύρυνσης του διεθνούς εμπορίου, για τον παρασιτικό χαρακτήρα της μετοχικής σύνθεσης της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και της αγοραπωλησίας μετοχών αλλά και παραγώγων τους. Επιβεβαιώθηκε η λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό ως ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, για την τάση ενίσχυσης των εξαγωγών κεφαλαίου και συγκεντροποίησης της παραγωγής, του εμπορίου και της κυκλοφορίας του χρηματικού κεφαλαίου σε μονοπωλιακούς ομίλους. Σε αυτή τη βάση αποκαλύφτηκε η σχέση μεταξύ των αστικών και των οπορτουνιστικών ιδεολογημάτων, πάνω στα οποία στηρίχτηκαν σχήματα ενσωμάτωσης λαϊκών ‑ιδιαίτερα νεότερης ηλικίας- δυνάμεων, όπως τα λεγόμενα «κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης» και τα «Κοινωνικά Φόρα», που δρούσαν σε γραμμή υπονόμευσης οργανωμένων δομών του κινήματος της εργατικής τάξης, των λαϊκών στρωμάτων και ιδιαίτερα της νεολαίας τους. Αποκαλύφθηκε επίσης ο οπορτουνιστικός χαρακτήρας του συνθήματος του «σοσιαλισμού του 21ου αιώνα».

Δημοσιεύτηκαν άρθρα και κείμενα που αναφέρονται στην κατάσταση της σύγχρονης εργατικής τάξης, στις σημερινές της ανάγκες, στην κατάσταση του συνδικαλιστικού κινήματός της, στην πάλη με τον κυβερνητικό και εργοδοτικό συνδικαλισμό, στη διεύρυνση του φαινομένου εισροής μεταναστών στην Ελλάδα. Επίσης δημοσιεύτηκαν άρθρα προβληματισμού σε θεωρητικά θέματα για τα κριτήρια ένταξης και σύνθεσης της εργατικής τάξης, με δεδομένη την επέκταση των σχέσεων μισθωτής εργατικής δύναμης — κεφαλαίου σε νέους κλάδους, καθώς και τη διεύρυνση της σχέσης δημοσίου υπαλλήλου και σε ανειδίκευτη και μη επιτελική εργασία.

Αποκαλύφτηκαν οι στρατηγικές επιλογές του ελληνικού αστικού κράτους και της ΕΕ σε κρίσιμους κλάδους, π.χ. της υγείας-πρόνοιας, παιδείας, στην αγροτική πολιτική, ο αντιδραστικός χαρακτήρας των αλλαγών στις εργασιακές σχέσεις, αλλά και άλλων μεταρρυθμίσεων, όπως σε τμήματα του κρατικού μηχανισμού (Περιφερειακής και Τοπικής Διοίκησης, Δικαστικές Αρχές, Ενοπλες Δυνάμεις).

✔️   Στις σελίδες της ΚΟΜΕΠ της τελευταίας 20ετίας δημοσιεύτηκαν κείμενα του ΠΓ, τμημάτων της ΚΕ σχετικά με νέες τάσεις και εξελίξεις στην ελληνική οικονομία που ανέδειξαν την ενίσχυση του ιμπεριαλιστικού, μονοπωλιακού χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού, μελέτες και άρθρα που συνέβαλαν στην ενίσχυση των επεξεργασιών του Κόμματος από το 15ο Συνέδριο και μετά, των αποφάσεων των 16ου, 17ου και 18ου Συνεδρίων. Στα κείμενα αυτά επιχειρήθηκαν προβλέψεις για τις τάσεις — εξελίξεις της καπιταλιστικής οικονομίας στην Ελλάδα και διεθνώς και αναλύθηκαν οι θέσεις του ΚΚΕ για μια σειρά κλάδους σε καθεστώς λαϊκής οικονομίας και εξουσίας.

Με την αρθρογραφία της, σταθερά αποκάλυψε το χαρακτήρα της ΕΕ ως ιμπεριαλιστικής διακρατικής ένωσης, ανέδειξε τις εκτιμήσεις του ΚΚΕ για φυγόκεντρες και κεντρομόλες τάσεις στο εσωτερικό της, για συνύπαρξη της τάσης ενίσχυσης των αντιθέσεων μεταξύ των κρατών-μελών της, αλλά και της τάσης συνεργασίας και συμβιβασμού με κοινό στόχο την επίθεση ενάντια στην εργατική τάξη.

Η αρθρογραφία της συνέβαλε στο ιδεολογικοπολιτικό μέτωπο ενάντια στη σοσιαλδημοκρατία και το σύγχρονο οπορτουνισμό. Αποκάλυψε τη λεγόμενη «ενότητα της αριστεράς» ως γραμμή ενσωμάτωσης και εκτόνωσης από την αντιλαϊκή πολιτική. Ανοιξε μέτωπο με αναρχοαυτόνομα και οπορτουνιστικά ρεύματα που δρουν ιδιαίτερα σε χώρους νεολαίας. Αποκάλυψε το ρόλο του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς ως φορέα αποκομμουνιστικοποίησης και σοσιαλδημοκρατικοποίησης ΚΚ της Ευρώπης.

Επίσης, η αρθρογραφία κριτικής αποτίμησης ιστορικών γεγονότων και περιόδων της ταξικής πάλης στην Ελλάδα και διεθνώς συνέβαλε ώστε πιο ολοκληρωμένα να προσεγγιστούν ζητήματα της ιστορίας του Κόμματος και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, να αντικρουστεί η παραχάραξη της ιστορίας του ΚΚΕ, του λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του ρόλου της ΕΣΣΔ και των λαϊκών μετώπων σε αυτόν, παραχάραξη που διαδίδεται συστηματικά και από όλο το εκπαιδευτικό σύστημα.

Το μέτωπο απέναντι στην αστική ιδεολογία στα θέματα της ιστορίας δεν αφορά στενά το παρελθόν. Αποτελεί πηγή ιστορικής γνώσης, ιδεολογικής θωράκισης, άντλησης πολιτικών συμπερασμάτων αναγκαίων για τη διαμόρφωση επαναστατικής στρατηγικής.

Το ζήτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε συνθήκες που η εξέλιξη της κρίσης ενισχύει τη συνύπαρξη τάσεων ρεφορμισμού αλλά και ριζοσπαστικοποίησης, που διαπλέκονται με ενδοιασμούς απέναντι στη γραμμή ρήξης, με φόβους απέναντι στη λεγόμενη «κοινωνική αναταραχή», αλλά ταυτόχρονα και με μικροαστική ανυπομονησία. Η κατανόηση των δυνατοτήτων αλλά και των δυσκολιών στη σημερινή φάση ανάπτυξης της ταξικής πάλης είναι προϋπόθεση για ιδεολογικοπολιτική ετοιμότητα και μαχητικότητα για την ανταπόκριση σε συνθήκες μη ευθύγραμμης ανόδου της ταξικής πάλης. Η ιδεολογική πάλη οπλίζει με αντοχή, αλλά χωρίς επανάπαυση, κάνει κατανοητό το ρόλο του υποκειμενικού παράγοντα σε σχέση με τις αντικειμενικές συνθήκες, την ανάγκη να προηγείται η ολόπλευρη δουλειά για την ωρίμανση του υποκειμενικού παράγοντα πριν τη διαμόρφωση πανεθνικής καπιταλιστικής κρίσης, επαναστατικής κατάστασης.

Κατά περίπτωση, η ΚΟΜΕΠ ανταποκρίθηκε σε ειδικότερες ανάγκες της ιδεολογικής πάλης, με θεματικά αφιερώματα και άρθρα για τη νεολαία, το γυναικείο ζήτημα, το αγροτικό ζήτημα, τα ιδεολογικά ρεύματα στην τέχνη και τον πολιτισμό, την εκπαίδευση.

Σε αρκετά τεύχη της ΚΟΜΕΠ φιλοξενήθηκαν κείμενα από ΚΚ με μαρξιστικό-λενινιστικό προσανατολισμό, αλλά και αναλύσεις για τις διεθνείς εξελίξεις σε μια σειρά περιοχές του κόσμου (π.χ. στη Ρωσία, στη Λατινική Αμερική, στην Κίνα κ.α.), ενώ επίσης δημοσιεύτηκαν κριτικές παρατηρήσεις για τις θέσεις και επεξεργασίες μιας σειράς ΚΚ.

Η Συντακτική Επιτροπή της ΚΟΜΕΠ συμμετέχει στην πρωτοβουλία έκδοσης της «Διεθνούς Κομμουνιστικής Επιθεώρησης», που συγκροτήθηκε το Φλεβάρη του 2009, ως συνεργασία θεωρητικών περιοδικών ΚΚ, στην κατεύθυνση συγκρότησης διακριτού Κομμουνιστικού Πόλου.

ΚΟΜΕΠ

 

Βλ. περισσότερα:

• Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918–1939, τόμ. Α2, «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 494–500.
• ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «Για τα 90 χρόνια της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχ. 1/2011. σελ. 11–28.

Αν χρειαστεί θα επανέλθουμε ...