Έρευνα: Φυτοφαγική _Κρεατοφαγική Διατροφή _ Ποια υπερτερεί; Η μεσογειακή διατροφή στο στόχαστρο

Το καλύτερο ψάρι είναι το ψαρονέφρι … συνηθίζουμε να λέμε _ ψάρι+νεφρό (= ιχθύς από το «ψοιάριον», υποκοριστικό του αρχαίου «ψύαι» κλπ. αυτά αφορούν τους Μπαμπινιώτιδες), ο Ηρακλής επιμένει πως το καλύτερο είναι η προβατίνα… όμως οι ειδικοί διαφωνούν

“Άμα δε χορταίνεις σταμάτα!”

Συναισθηματικό φαγητό; Ορμόνες; Ντοπαμίνη; Σεροτονίνη; Ενδορφίνες; Κορτιζόλη; Συνήθεια; Το αίσθημα της μοναξιάς; Hunger ή H-anger; Σημεία «πυροδότησης»; βιολογική πείνα; τσιχλοφρουτάκια _ζελίνια _7days κρουασανάκια _Χουανίτες _Ποπ Κορν _maltesers _Κάσιους … ή αυτό που ακούγαμε πιτσιρικάδες στα θερινά σινεμά “τσιπς-σάμαλη-κωκ”_ “τσίχλες-μέντες-καραμέλες σοκολάτες”, σ΄ αυτά και πολλά ακόμη, ο σοφός λαός μας απάντησε θυμόσοφα με το “Άμα δε χορταίνεις σταμάτα!”

Όψιμα _η “είδηση”, πως ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (UCLA) _ξανα-ανακάλυψαν την Αμερική, εντοπίζοντας “μια περιοχή στον εγκέφαλο των ποντικιών η οποία πυροδοτεί την επιθυμία για φαγητό ακόμη και όταν δεν πεινάνε πραγματικά”. Των ποντικών, προς το παρόν, αλλά (συνειρμικά με το Of Mice and Men “Άνθρωποι και ποντίκια” του Στάινμπεκ)…

Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι η ενεργοποίηση αυτού του συμπλέγματος κυττάρων ωθεί τα ποντίκια να αναζητούν και να προτιμούν λιπαρές τροφές όπως η σοκολάτα, και όχι υγιεινές, όπως τα λαχανικά. Εάν το εύρημα αυτό επιβεβαιωθεί και στον άνθρωπο, θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών _με πολλά μπλα-μπλα –τα παραθέτουμε στο τέλος (με πηγές, links κλπ. για όποιον θέλει να ασχοληθεί)

Ισορροπημένη διατροφή_
Η Μεσογειακή μας διατροφή
στο στόχαστρο των πολυεθνικών

Τα λεγόμενα Junk foods (Τζανκ Φουντ = "πρόχειρο φαγητό") μέσω των μεγάλων μονοπωλίων του κλάδου έχουν καταλύσει την οικουμένη. Πρόκειται για άκρως βλαβερά “τρόφιμα” που περιέχουν μεγάλο αριθμό θερμίδων από ζάχαρη και λιπαρά, με ελάχιστες φυτικές ίνες, πρωτεΐνες, βιταμίνες και μέταλλα και παρασκευάζονται με τρόπο που να φαίνονται ελκυστικά και απολαυστικά έτσι ώστε να προκαλούν εθισμό: σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες “η τακτική κατανάλωση του επηρεάζει τον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο που τον επηρεάζουν τα εθίστηκα φάρμακα”

Ένα αποκαλυπτικό δείγμα για τις συνέπειες στην υγεία του κόσμου από τη διατροφή στα «Μακντόναλντς» αποτελεί το ντοκιμαντέρ του 2004 «Super Size Me» («Υπερμεγένθυνέ με», σε ελεύθερη μετάφραση) του Αμερικανού σκηνοθέτη Μόργκαν Σπούρλοκ. Ο Σπούρλοκ ξεκίνησε από το ερώτημα: Γιατί στις ΗΠΑ το 37% των παιδιών φέρουν υπερβολικό λίπος και δύο στους τρεις ενήλικες είναι παχύσαρκοι; Μήπως φταίνε οι εταιρίες γρήγορου φαγητού («φαστ φουντ») από τις οποίες τρέφονται σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα στις ΗΠΑ;

Ο Σπούρλοκ έκανε και ένα πείραμα με τον ίδιο του τον εαυτό: Επί ένα μήνα που κράτησε το γύρισμα, έτρωγε αποκλειστικά μόνο από το «μενού» των «Μακντόναλντς» και κατέγραφε τις συνέπειες στην υγεία του. Στην ταινία εμφανίζεται αρχικά ως ένας υγιής τριαντατριάχρονος και όσο περνάει η φιλμική ώρα αρχίζει να... «μεταλλάσσεται». Νιώθει όλο και πιο κουρασμένος, αρχίζει να νιώθει πονοκεφάλους, το συκώτι του αρχίζει να μαζεύει λίπος, το ζάχαρό του ανεβαίνει ξαφνικά όπως και η χοληστερίνη του. Πολύ γρήγορα παίρνει 12 κιλά, με αποτέλεσμα να νιώθει πόνους στα γόνατα και τη μέση, καθώς και ένα είδος κατάθλιψης! Μόλις έτρωγε άρχιζε να νιώθει υπέροχα, αλλά μία ώρα μετά ένιωθε τρομερή κατάπτωση, ανησυχία, θυμό και θλίψη, δηλαδή φαινόμενα συνδρόμου στέρησης... ώσπου να ξαναρχίσει το φαΐ. Τελικά ο γιατρός του, είπε πως αν δε σταματούσε, θα αποκτούσε μόνιμες βλάβες.

Η ταινία ερευνά επίσης τη φρίκη των προγραμμάτων σχολικού μεσημεριανού γεύματος, τον τροφικό «εθισμό» και όλα όσα συνθέτουν μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων δολαρίων στην οποία περιλαμβάνονται ακόμα και γιατροί, δικηγόροι, διατροφολόγοι. Να σημειωθεί, ότι μόνο στις ΗΠΑ, το 1972 δαπανήθηκαν τρία δισεκατομμύρια δολάρια στα «φαστ φουντ» ενώ σήμερα οι Αμερικανοί δίνουν 110 δισεκατομμύρια ετησίως. Οσο για το μερίδιο της πίτας που κατέχει η «Μακντόναλντς», είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά στις ΗΠΑ αναγνωρίζουν το λογότυπο της εταιρίας... πριν ακόμη αρχίσουν να μιλούν.

Και φυσικά το θέμα δεν αφορά μόνο τη συγκεκριμένη εταιρεία, αλλά τις 100άδες ανά την υφήλιο μικρότερες και μεγαλύτερες, αυτές που λέμε φαστφουντάδικα

Η μεγάλη επιτυχία της ταινίας προκάλεσε την «Μακντόναλντς» να «σπάσει» την πολύμηνη σιωπή της και να ξεκινήσει μια πολυδάπανη διαφημιστική εκστρατεία για να αντιμετωπίσει το ντοκιμαντέρ. Εκπρόσωπος της εταιρίας χαρακτήριζε «ηλίθιες» τις ενέργειες του Σπούρλοκ, διότι «κανείς δεν τρώει τρόφιμα από τα «Μακντόναλντς» τρεις φορές ημερησίως και κανένας δεν πρέπει» (!)αφού όπως είπε «πιστεύαμε πάντα, ότι το φαγητό των «Μακντόναλντς» μπορεί να φαγωθεί ως τμήμα μιας ισορροπημένης διατροφής»!

Η σωστή διατροφή αρχίζει από το πρωί
Τα δημητριακά και τα φρούτα,
που αποτελούν υγιεινά προϊόντα,
δεν έχουν μπει ακόμα στο πρωινό μας τραπέζι

Τα Ελληνόπουλα παραμένουν τα παχύτερα παιδιά στην Ευρώπη. Τα αποτέλεσμα των επιστημονικών ερευνών τα τελευταία 20 χρόνια συνδέουν την παιδική παχυσαρκία με την αυξημένη νοσηρότητα. Αυτά επισήμανε, η κλινική διαιτολόγος και προϊσταμένη του τμήματος διατροφής του Νοσοκομείου "Μεταξά" Αννα Παπατζιάλα, σε συνέντευξη Τύπου με θέμα: "Οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών και η σημασία ενός σωστού πρωινού για την ανάπτυξή τους".

Η Α. Παπατζιόλα τόνισε ότι από πρόσφατες μελέτες στον ελληνικό χώρο, που αφορούσαν παιδιά κυρίως σχολικής ηλικίας, φαίνεται ότι "τα ακατάστατα και "γρήγορα" γεύματα, η παράλειψη πρωινού, η επιλογή τροφών πλούσιων σε θερμίδες και φτωχών σε φυτικές ίνες και η υπερακατανάλωση ζάχαρης και αναψυκτικών οδηγούν τα παιδιά στην παχυσαρκία και στην έλλειψη θρεπτικών συστατικών, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξή τους. Η πρόσληψη ενέργειας στο ημερήσιο διαιτολόγιο των παιδιών προέρχεται σε ποσοστό 40-45% από λιπαρά και μόνο 10-12% από υδατάνθρακες".

Όπως υπογράμμισε χαρακτηριστικά, "τα παιδιά της εφηβικής ηλικίας αποφεύγουν να παίρνουν πρωινό, με αποτέλεσμα να επέρχεται εύκολη σωματική και πνευματική κόπωση, καθώς επίσης και η υπερφόρτωση των υπόλοιπων γευμάτων της ημέρας και η κατανάλωση "σνακς"". Η κατάσταση όμως αυτή, επισημαίνει η ίδια, επιβαρύνει το πεπτικό σύστημα του παιδιού και το οδηγεί στη βουλιμία. Η διατροφική συμπεριφορά του παιδιού, τόνισε η διαιτολόγος, σχετίζεται με το οικογενειακό του περιβάλλον, την εκπαίδευση και τους κοινωνικοοινομικούς παράγοντες της κοινωνίας.

Ο επίκουρος καθηγητής Γ. Τούντας επισήμανε ότι το ένα τρίτο των καρκίνων και των καρδιαγγειακών παθήσεων στην Ελλάδα οφείλονται στις κακές διατροφικές συνήθειες. Τα ανθυγιεινά πρότυπα, πρόσθεσε, που έχουν υιοθετήσει την τελευταία 20ετία οι Ελληνες θέτουν την υγεία τους σε σοβαρούς κινδύνους και επισήμανε ότι "στην κακή διατροφή των Ελλήνων αποφασιστικό ρόλο παίζει η έλλειψη ενός καλού πρωινού".

Σύμφωνα με έρευνα σε αστικές περιοχές της χώρας, διαπιστώθηκε ότι μόνο το ένα πέμπτο παίρνει πρωινό εκτός από καφέ και ότι το ένα δέκατο προσθέτει κάποια στερεά τροφή στον καφέ ή το γάλα.

Τα δημητριακά και τα φρούτα, που αποτελούν υγιεινά προϊόντα, δεν έχουν μπει ακόμα στο πρωινό μας τραπέζι.

Συμπληρώματα διατροφής

Η χρήση των λεγόμενων συμπληρωμάτων διατροφής εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία όσων τα λαμβάνουν. Κίνδυνοι που σχετίζονται με τις επικίνδυνες ουσίες που ίσως κρύβονται σε ένα προϊόν που μοιάζει αθώο, με την άγνοια των περισσοτέρων για το τι ακριβώς παίρνουν, αλλά και με την ανεξέλεγκτη πώληση των σκευασμάτων. Παρά τους κινδύνους η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής συνεχώς μεγαλώνει και πλέον θεωρείται πρόβλημα υγείας ευρύτερης κλίμακας, αφού αρχίζει να αφορά ολοένα και περισσότερους και όχι μόνο αυτούς που ασχολούνται με τον αθλητισμό υψηλών επιδόσεων.
Δείτε _Ριζοσπάστης Συμπληρώματα διατροφής

Γράφει ο χειρουργός _και 50+ χρόνια φίλος γκαρδιακός
\\ Βαγγέλης Νάνος

Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής εποχής (πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια έως το 20.000 π.Χ )  ζούσαν λίγα χρόνια, κατά μέσο όρο περίπου 33, λόγω τριών κυρίως παραγόντων: των λοιμώξεων από βακτήρια ή ιούς, του υψηλού ποσοστού νεογνικής και παιδικής θνησιμότητας και λόγω του ότι έπεφταν θύματα σαρκοφάγων θηρευτών. Στις μετέπειτα εποχές βελτιώθηκε κατά πολύ το προσδόκιμο επιβίωσης, φτάνοντας στις μέρες μας περίπου στο τριπλάσιο, καθώς βελτιώθηκε η αντιμετώπιση και των τριών προαναφερόμενων παραγόντων. Ο ανθρώπινος οργανισμός από τότε και μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή με την πάροδο χιλιάδων ετών, κατάφερε να αναπτύξει μια σειρά απαντήσεων σαν άμυνα απέναντι στους προαναφερόμενους ελλοχεύοντες περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η πρώτη εξ αυτών ήταν η αντίδραση στη λοίμωξη και η δεύτερη η αντίδραση στον κίνδυνο. Η απάντηση στη λοίμωξη έγινε δυνατή με την ανάπτυξη και ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος το οποίο καταπολεμά τη λοίμωξη από οποιαδήποτε βακτηριακή ή ιογενή εισβολή.

Η απάντηση στον κίνδυνο έγινε με την “αδρενεργική αντίδραση” η οποία εκδηλώνεται με την ταχεία και αυξημένη έκκριση δύο ορμονών, της Νοραδρεναλίνης και της Κορτιζόλης. Η αντίδραση αυτή ενεργοποιείται σε επείγουσες καταστάσεις και προκαλεί μια σειρά δράσεων στον οργανισμό όπως αύξηση των καρδιακών παλμών και της αρτηριακής πίεσης, σύσπαση των αγγείων , διαστολή των βρόγχων και αύξηση της αιμάτωσης των μυών. Όλα τα παραπάνω έχουν σαν σκοπό την παροχή μεγαλύτερης ποσότητας οξυγόνου και ενέργειας στους μυς ώστε να τους προσδώσουν μεγαλύτερη ταχύτητα και δύναμη. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου απελευθερώνεται μεγαλύτερη ποσότητα γλυκόζης υπό μορφή γλυκογόνου από το ήπαρ και τους μυς ώστε να υπάρχει πρόσθετη παροχή ενέργειας. Οι οφθαλμοί διαστέλλονται για καλύτερη όραση,  ο εγκέφαλος βρίσκεται σε εγρήγορση για ταχεία λήψη αποφάσεων, ενώ ολόκληρο το σώμα προετοιμάζεται για γρήγορη φυγή ή επίθεση. Παρατηρήστε μια γάτα όταν βρίσκεται σε πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο. Ορθώνει το σώμα αλλά και το τρίχωμα παίρνοντας μια επιθετική στάση και  προσπαθώντας να δείξει μεγαλύτερο όγκο σώματος και αποφασιστικότητα ώστε να τρομάξει τον εχθρό. Αυτή είναι μια “αδρενεργική αντίδραση” ή αλλιώς,“αντίδραση μάχης ή φυγής”.

Η ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος και η αδρενεργική αντίδραση βοήθησαν τον προϊστορικό άνθρωπο να αντιμετωπίσει τους θηρευτές, τα τραύματα, τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τις περιβαλλοντικές λοιμώξεις. Πολύ αργότερα αποδείχθηκε ότι αν αυτή η έκκριση των ορμονών κινδύνου και ταχείας αντίδρασης , των λεγόμενων  και ορμονών του στρες, παραταθεί τόσο σε χρόνο όσο και σε ένταση προδιαθέτει σε νοσήματα που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και την ηλικία καθώς όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος τόσο πιο πολύ εκτίθεται στις επιπλοκές των ορμονών αυτών και ανεξάρτητα αν ο κίνδυνος είναι πραγματικός ή φανταστικός ή λόγω σωματικής ή ψυχικής διαταραχής.  Στα νοσήματα αυτά περιλαμβάνονται η αρτηριοσκλήρυνση , οι καρδιαγγειακές παθήσεις τα εγκεφαλικά επεισόδια και τα μεταβολικά νοσήματα όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης. Οι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής λόγω του σχετικά σύντομου βίου τους δεν προλάβαιναν να εκδηλώσουν αυτά τα νοσήματα, άρα δεν προλάβαιναν να αναπτύξουν  κάποιους σοβαρούς αμυντικούς μηχανισμούς απέναντι στα νοσήματα που προκαλεί η υπερβολική έκθεση του οργανισμού στις ορμόνες του στρες.

Η διατροφή των ανθρώπων της εποχής εκείνης περιελάμβανε τροφές με πολλές φυτικές ίνες και ουσίες υψηλής μεν θρεπτικής αξίας αλλά χαμηλής  ενεργειακής αξίας, καθώς δεν περιείχαν ούτε πολλούς υδατάνθρακες, ούτε πολλά λίπη. Πιο συγκεκριμένα τρέφονταν κατά πρώτον με φυτικής κυρίως προέλευσης τροφές με κύρια συστατικά σύνθετους υδατάνθρακες, όπως το άμυλο, και φυτικές πρωτεΐνες  και κατά δεύτερον με σπόρους ωμούς ή ψημένους με κύρια συστατικά φυτικές πρωτεΐνες και ακόρεστα φυτικά λίπη. Η κατανάλωση κρέατος ήταν σπάνια. Η ανωτέρω διατροφή σε συνδυασμό με την εντατική φυσική δραστηριότητα  (κοπιώδης εργασία, πολύωρο περπάτημα σε δύσβατους δρόμους)  που απαιτούσε αυξημένη κατανάλωση ενέργειας , προστάτευαν τους ανθρώπους της εποχής εκείνης από τα μεταβολικά νοσήματα όπως η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και οι δυσλιπιδαιμίες , νοσήματα που συνήθως οφείλονται σε υπερκατανάλωση τροφών υψηλής ενεργειακής αξίας όπως οι λιπαρές, οι σακχαρούχες και οι αμυλούχες. Σε αντίθεση, ο σημερινός άνθρωπος πάσχει από ασθένειες που οφείλονται στον τρόπο ζωής του, δηλαδή στις διατροφικές του συνήθειες, το καθημερινό στρες και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Το διαιτολόγιο του σημερινού ανθρώπου περιέχει πολλούς υδατάνθρακες όπως η ζάχαρη και το άμυλο, μεγάλες ποσότητες κορεσμένων (ζωικών) λιπών και υπερβολικές ποσότητες ζωικών πρωτεϊνών. Επί πλέον ο σύγχρονος άνθρωπος  δεν ξοδεύει αρκετή ενέργεια σε  σωματική δραστηριότητα, εκτίθεται σε υπερβολική και παρατεταμένη έκκριση ορμονών του στρες ενώ, πολλές φορές διαμένει ή εργάζεται σε ανθυγιεινό περιβάλλον. Αυτός ο τρόπος ζωής προδιαθέτει σε χρόνια φλεγμονή η οποία ευνοεί την εκδήλωση  υψηλών ποσοστών νοσηρότητας και θνησιμότητας από τα προαναφερθέντα περιβαλλοντικά νοσήματα. Τα νοσήματα αυτά εμφανίζονται σε αυξημένα ποσοστά τα τελευταία εκατό χρόνια και για τον λόγο αυτό ο ανθρώπινος οργανισμός δεν έχει αναπτύξει αξιόλογους μηχανισμούς άμυνας απέναντι τους.

Μέχρι πριν λίγα χρόνια στην επιστημονική κοινότητα επικρατούσε η αντίληψη ότι η κατανάλωση κρέατος συνέβαλε στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του ανθρώπου και στην εκρηκτική εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους. Χρονικά αυτό συνέβη πριν δύο εκατομμύρια χρόνια  περίπου και όταν ο άνθρωπος άρχισε να περπατάει όρθιος (homo erectus).

Πρόσφατα όμως αποκαλύφθηκε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος άρχισε να μεγαλώνει και να εξελίσσεται πριν από την αύξηση της κατανάλωσης κρέατος και ότι η εξέλιξη αυτή συνεχίσθηκε και μετά από την αύξηση της κατανάλωσης κρέατος. Παράλληλα υπερεκτιμήθηκε και η απαιτούμενη ημερήσια ποσότητα πρωτεΐνης ζωικής προέλευσης, δηλαδή το κρέας , που έπρεπε να προσλαμβάνει ο άνθρωπος ώστε να παραμένει υγιής και δραστήριος. Η ποσότητα αυτή είχε καθοριστεί στα 2,5 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά κιλό βάρους σώματος το εικοσιτετράωρο , πράγμα που σημαίνει ότι ένας άνδρας 80 περίπου κιλών έπρεπε να προσλαμβάνει 200 γραμμάρια πρωτεΐνης  που αντιστοιχεί σε 600 περίπου γραμμάρια κρέας  την ημέρα. Το κρέας θεωρήθηκε άριστη πηγή θρέψης και επιδιωκόταν να είναι η κύρια πηγή πρωτεϊνών. Όμως η επιστημονική αλήθεια είναι διαφορετική. Η προτεινόμενη σήμερα ημερήσια ποσότητα πρωτεΐνης για ένα υγιή ενήλικα έχει αναθεωρηθεί και βρίσκεται στα  0,7 έως 0,8 γραμμάρια ανά κιλό βάρους σώματος. Αυτό σημαίνει ότι για μια υγιή ενήλικη γυναίκα 65 κιλών η ημερήσια ανάγκη πρωτεΐνης είναι 52  και για ένα άνδρα 80 κιλών 65  γραμμάρια περίπου. Η πρόσληψη πρωτεΐνης στο λεγόμενο Δυτικό κόσμο σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι απαιτείται.

Σε μια πρόσφατη μελέτη αποκαλύφθηκε ότι στις ΗΠΑ οι σημερινές γυναίκες καταναλώνουν κατά μέσο όρο 69 γραμμάρια πρωτεΐνης και οι άνδρες 97 γραμμάρια ημερησίως, δηλαδή πολύ περισσότερο από τις ανάγκες τους. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι η περίσσεια των προσλαμβανόμενων πρωτεϊνών , μετατρέπεται σε λίπος με όλες τις συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.

Ας μιλήσουμε όμως λίγο παραπάνω για τις πρωτεΐνες.

·        Οι πρωτεΐνες, όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, αποτελούν δομικό στοιχείο του οργανισμού.  Αποτελούν το βασικό συστατικό των κυττάρων του ανθρωπίνου οργανισμού ιδίως των μυών, του δέρματος, της καρδιάς, των οστών και των τριχών.

·        Χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό των αιμοσφαιρίων αλλά και του κάθε ιστού και οργάνου ενώ αποθηκεύουν και μεταφέρουν όλες τις υπόλοιπες θρεπτικές ουσίες του ανθρωπίνου σώματος. Αποτελούν μια από τις τρεις “κύριες” θρεπτικές ουσίες του ανθρώπου. Οι άλλες δύο είναι οι υδατάνθρακες και τα λίπη. Οι “δευτερεύουσες” θρεπτικές ουσίες είναι τα μέταλλα, οι βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία.

·        Οι πρωτεΐνες αποτελούνται από αμινοξέα σε αλύσους με ποικίλες διατάξεις στα οποία και διασπώνται όταν προσληφθούν ως τροφή. Τα αμινοξέα αυτά χρησιμοποιούνται για ανανέωση και επιδιόρθωση βλαβών των κυττάρων και των ιστών, για την παραγωγή ορμονών, αντισωμάτων και άλλων μορίων του οργανισμού απαραίτητων για τη ζωή. Οι πρωτεΐνες του ανθρώπου δεν είναι σταθερές , βρίσκονται σε διαρκή κίνηση αποδομούμενες σε αμινοξέα αλλά και περαιτέρω στα στοιχεία από τα οποία συντίθενται δηλαδή άζωτο, άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο.

·        Στη συνέχεια ο οργανισμός συνθέτει τα αμινοξέα τα οποία έχει ανάγκη για τη δημιουργία των  δικών του πρωτεϊνών . Αυτή η διαδικασία αποδόμησης και αναδόμησης ή καταβολισμού και αναβολισμού (δηλαδή βιοσύνθεσης) απαιτεί πρόσληψη εξωγενούς πρωτεΐνης σε καθημερινή σχεδόν βάση ώστε να κινηθούν οι προαναφερόμενες βιοχημικές και ορμονικές λειτουργίες.

·        Η παρατεταμένη ελλιπής πρόσληψη πρωτεΐνης έχει δυσμενείς συνέπειες τόσο για την ανάπτυξη όσο και για τη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου καθώς οδηγεί σε πρωτεϊνικό έλλειμμα  και ένα σύνδρομο που ονομάζεται “σαρκοπενία . Η σαρκοπενία απαντάται συχνότερα στις μεγαλύτερες ηλικίες και πολλές φορές συνοδεύεται από σοβαρές επιπλοκές όπως αδυναμία, αστάθεια, πτώσεις , κατάγματα , καρδιακή ανεπάρκεια και ανοϊκό σύνδρομο .

Τα αμινοξέα που χρησιμοποιεί ο οργανισμός για τη σύνθεση των δικών του πρωτεϊνών είναι είκοσι. Από αυτά τα 11 μπορεί να τα συνθέσει μόνος του από τα πρωτογενή στοιχεία που προέρχονται από τη διάσπαση των εξωγενών πρωτεϊνών που έχει προσλάβει. Τα υπόλοιπα όμως 9  δεν μπορεί να τα συνθέσει και πρέπει να τα προσλάβει αυτούσια από το περιβάλλον ως συστατικό κάποιων πρωτεϊνών , αφού ελεύθερα αμινοξέα στη φύση δεν υπάρχουν. Οι τροφές που περιέχουν αυτά τα “απαραίτητα” όπως λέγονται αμινοξέα ονομάζονται “πλήρεις” ή “υψηλής πρωτεϊνικής αξίας” και είναι : το κόκκινο και  άσπρο κρέας, τα ψάρια, τα θαλασσινά, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά και ορισμένοι ξηροί καρποί. Πολλές φυτικές τροφές περιέχουν πολλά από τα απαραίτητα αμινοξέα αλλά σχεδόν καμία δεν περιέχει το σύνολο αυτών.  Φυτικές τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε αμινοξέα , αν και όχι σε όλα τα απαραίτητα , είναι τα όσπρια, τα δημητριακά,  ορισμένοι ξηροί καρποί, σπόροι, κάποια λαχανικά και κάποια φρούτα. Τα προηγούμενα χρόνια η επιστημονική κοινότητα πίστεψε ότι οι φυτικές τροφές είναι υποδεέστερες των ζωικών επειδή περιέχουν μικρότερη αναλογικά ποσότητα πρωτεϊνών και επειδή δεν περιέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα. Αυτό αποδείχθηκε μέγα λάθος καθώς η περιεκτικότητα των φυτικών τροφών σε αμινοξέα ποικίλει τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα .

Αυτό σημαίνει ότι τα απαραίτητα αμινοξέα μπορούν εύκολα να προσληφθούν στο σύνολό τους με ένα συνδυασμό φυτικών τροφών που η μία συμπληρώνει την άλλη ώστε να καλυφθεί όλο το φάσμα των απαραίτητων αμινοξέων ενώ και η ποσότητα μπορεί άνετα να καλυφθεί αν γίνει σωστή επιλογή των φυτικών τροφών. Τέτοιοι συνδυασμοί τροφών που καλύπτουν όλο το φάσμα των απαραίτητων αμινοξέων είναι : φακές με ρύζι, φασόλια ή ρεβίθια με ψωμί δημητριακών και ψωμί δημητριακών με φυστικοβούτυρο. Η πρόσληψη αυτών των τροφών που λαμβανόμενα συνδυαστικά προμηθεύουν τον οργανισμό με όλα τα απαραίτητα αμινοξέα δεν είναι απαραίτητο να γίνεται ταυτόχρονα αλλά και ετεροχρονισμένα δηλαδή και με διαφορά ωρών έως και λίγων ημερών. Αναφορικά με την απαιτούμενη ημερήσια ποσότητα πρωτεΐνης είναι επίσης εύκολο να επιτευχθεί  με ένα απλό συνδυασμό φυτικών τροφών αρκεί κάποιος να γνωρίζει χονδρικά την περιεκτικότητα  αυτών σε πρωτεΐνες.

Μερικά  παραδείγματα είναι: μία κούπα (μία μερίδα) βρασμένες φακές περιέχουν 15 γραμμάρια πρωτεΐνης, μία κούπα κόκκινα ξερά φασόλια ή ρεβίθια το ίδιο, μία κούπα καστανό ρύζι 4 γραμμάρια, μία κούπα βρασμένη βρώμη 4,5 γραμμάρια, μία φέτα ψωμί σίτου ολικής άλεσης 2,5 γραμμάρια, μία κούπα γάλα πλήρες 8 γραμμάρια, ένα κεσεδάκι γιαούρτι 13 γραμμάρια, ένα αυγό 6 γραμμάρια,  μία μερίδα καρύδια ( ένα τέταρτο της κούπας ή 15 καρύδια) 4,5 γραμμάρια, μία μερίδα αμύγδαλα  (ένα τέταρτο της κούπας ή 30 καρύδια) επίσης 4,5 γραμμάρια ενώ ενώ τα τυριά περιέχουν από 15–30 γραμμάρια πρωτεΐνης ανάλογα με τον τύπο του τυριού.

Σημειωτέον ότι, τα καρύδια και τα αμύγδαλα περιέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα.  Όλα τα απαραίτητα αμινοξέα περιέχονται και στη σόγια της οποίας μια  μαγειρεμένη μερίδα περιέχει 12 γραμμάρια πρωτεΐνης καθώς και στην κινόα με 8 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά μερίδα.

Τα γαλακτοκομικά περιέχουν επίσης από μικρές έως μεγάλες ποσότητες κορεσμένων (ζωικών) λιπών, ανάλογα με το είδος, και αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη καθώς η αυξημένη πρόσληψή τους συνδέεται με δυσμενείς για τον οργανισμό συνέπειες.
Τα κρεατικά περιέχουν υψηλότερες ποσότητες πρωτεΐνης που κυμαίνεται από 25–35 γραμμάρια τοις εκατό ενώ περιέχουν όπως προείπαμε όλα τα απαραίτητα αμινοξέα.
Η διατροφή  που βασίζεται στο κρέας πέραν του υψηλού ποσοστού πρωτεΐνης με όλα τα απαραίτητα αμινοξέα περιέχει επαρκείς ποσότητες σιδήρου και βιταμίνης Β12.
Οι φυτικές τροφές γενικώς υστερούν και στα δύο αυτά στοιχεία. Ο σίδηρος περιέχεται σε σημαντικές ποσότητες στις φακές, τα καρύδια , τα αυγά και στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Η βιταμίνη Β12 περιέχεται σε ικανή ποσότητα στους κρόκους των αυγών το γάλα, το γιαούρτι και το τυρί.  Τα δύο αυτά στοιχεία κυκλοφορούν  σε συμπληρώματα διατροφής.

Η κατανάλωση κρέατος συνεπάγεται την πρόσληψη μερικών βλαπτικών για την υγεία ουσιών όπως: κορεσμένα λίπη, αλάτι και χοληστερόλη ενώ κατά τη διαδικασία της πέψης παράγονται σιαλικό οξύ , γλυκονευραμινικό άζωτο, και τοξικά προϊόντα αντίδρασης των λιπών με τα σάκχαρα. Όλες οι ουσίες που προαναφέρονται προάγουν το οξειδωτικό στρες, τη γήρανση, τη χρόνια φλεγμονή και την εμφάνιση καρδιομεταβολικών νοσημάτων όπως οι δυσλιπιδαιμίες, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Το μαγείρεμα του κρέατος σε υψηλές θερμοκρασίες και η βιομηχανική επεξεργασία του όπως το κάπνισμα, η παραγωγή αλλαντικών και η μακροχρόνια συντήρησή του αυξάνουν την παραγωγή ετεροκυκλικών αμινών οι οποίες είναι καρκινογόνες και ευνοούν την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου, του Παγκρέατος , της ουροδόχου κύστεως και των νεφρών. Τα τελευταία χρόνια η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει κατατάξει τα βιομηχανοποιημένα και τα επεξεργασμένα κρέατα στην κατηγορία ” καρκινογόνα”  ενώ, τα κόκκινα κρέατα γενικώς στην κατηγορία “πιθανώς καρκινογόνα”.

Από την άλλη μεριά οι φυτικές δίαιτες προμηθεύουν τον οργανισμό με πολλές ουσίες εξαιρετικά ωφέλιμες για τον άνθρωπο όπως: ασβέστιο,  ω‑3 λιπαρά, μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, ιχνοστοιχεία, βιταμίνες Α,C, D και Ε, φωτοχημικές ουσίες και στερόλες . Όλες οι παραπάνω ουσίες είναι αντιοξειδωτικές και ασκούν προστατευτική δράση από τη χρόνια φλεγμονή, τη γήρανση και όλες τις καρδιομεταβολικές και καρδιαγγειακές παθήσεις που προαναφέρθηκαν. Σχετικά πρόσφατα αποδείχθηκε με πάρα πολλές και αξιόπιστες μελέτες  ότι η αντικατάσταση των πρωτεϊνών με πηγή το κρέας από πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης μειώνει κατά πολύ τα εμφράγματα, τα εγκεφαλικά επεισόδια, την παχυσαρκία, το σακχαρώδη διαβήτη, την υπέρταση και τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του παγκρέατος.

Από όλα τα παραπάνω φαίνεται σαφώς ότι η φυτικής προέλευσης διατροφή υπερτερεί σαφώς εκείνης που έχει σα βάση το κρέας. Τα οφέλη της φυτοφαγικής διατροφής επιτυγχάνονται και χωρίς την πλήρη αποχή από το κρέας αλλά με την δραστική μείωσή του κατά ένα ποσοστό που να φτάνει τουλάχιστον το ογδόντα τοις εκατό.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Μεσογειακή διατροφή που στηρίζεται κυρίως στην κατανάλωση φυτικών τροφών όπως λαχανικά, όσπρια, δημητριακά, ελαιόλαδο, ξηροί  καρποί , τη μέτρια κατανάλωση αυγών (2–4) την εβδομάδα, μέτρια κατανάλωση γάλακτος και γιαουρτιού, μικρή κατανάλωση τυριών (ένα κομμάτι στο μέγεθος σπιρτόκουτου  1–2 φορές την εβδομάδα ) , πολύ λίγο ή καθόλου κόκκινο κρέας ( μία φορά ανά 1–2 μήνες ) , λίγο κρέας πουλερικών και ψαριών ή θαλασσινών ( 1–2  φορές τον μήνα) , μικρή ποσότητα κρασιού (2–3 ποτήρια την εβδομάδα), αποφυγή ζάχαρης και γλυκών και  λίγο έως καθόλου μέλι. Στα λαχανικά περιλαμβάνονται ο αρακάς, οι μπάμιες, τα μπιζέλια, οι αγκινάρες , τα κολοκυθάκια , τα φασολάκια και γενικά όλα τα φαγητά που στην ελληνική κουζίνα ονομάζονται λαδερά . Η Μεσογειακή διατροφή συνήθως δεν προδιαθέτει για ανεπάρκεια Σιδήρου ή βιταμίνης Β12 ούτε και σε ελλείψεις άλλων θρεπτικών ουσιών οι οποίες προσλαμβάνονται επαρκώς και μάλιστα με τις πιο υγιεινές μορφές.

Λίγο συχνότερα ελλείψεις σε σίδηρο και βιταμίνη Β12 μπορεί να εμφανιστούν  σε όσους είναι “vegetarian” δηλαδή σε όσους δεν τρώνε κανένα είδος κρεατικού και θαλασσινού , τρώνε όμως τροφές που παράγονται από ζώα όπως γαλακτοκομικά και αυγά.  Όμως τετοιες ελλείψεις είναι πιο πιθανό να συμβούν σε όσους δεν τρώνε ούτε κρέας ούτε τις παραγόμενες από ζώα τροφές δηλαδή αυγά και γαλακτοκομικά. Στις περιπτώσεις αυτές καλό είναι να υπάρχει συστηματική παρακολούθηση με ετήσια μέτρηση των επιπέδων των ουσιών αυτών στο αίμα και λήψη ανάλογων σκευασμάτων αν παραστεί ανάγκη.

Η υπέρμετρη κατανάλωση κρέατος
έχει μερικές γενικότερες δυσμενείς επιπτώσεις
για τον άνθρωπο:

·        Η βιομηχανική κτηνοτροφία επιβαρύνει το περιβάλλον με εκπομπές μεγάλων ποσοτήτων μεθανίου οι οποίες αποτελούν τη δεύτερη μετά την καύση των ορυκτών καυσίμων αιτία του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής.

·        Η εκτροφή μεγάλου αριθμού ζώων ξοδεύει μεγάλες ποσότητες νερού, αποψιλώνει μεγάλες εκτάσεις πρασίνου και καταναλώνει μεγάλες ποσότητες δημητριακών για τη διατροφή τους.

·        Στα ζώα εκτροφής χορηγούνται ανεξέλεγκτα μεγάλες ποσότητες αντιβιοτικών που δημιουργούν ανθεκτικά στελέχη μικροβίων με αποτέλεσμα πολλά αντιβιοτικά να είναι αναποτελεσματικά στον άνθρωπο.

·        Η εκτροφή, η σφαγή και η κατανάλωση πολλών ζώων αυξάνει τον κίνδυνο επιμόλυνσης του  ανθρώπου από ζωονόσους όπως αποδείχθηκε με την πανδημία από τον ιό  COVID 19.

·        Τέλος η εκτροφή και η σφαγή ζώων πολλές φορές συνοδεύεται από κακές συνθήκες διαβίωσης,  βασανισμούς και βίαιη συμπεριφορά των ανθρώπων προς τα ζώα.

Σημείωση : Η άδικη κατανομή των πηγών διατροφής στις υπό ανάπτυξη χώρες αλλά και σε ομάδες πληθυσμού στις αναπτυγμένες χώρες είναι η κύρια αιτία για την αδυναμία επιλογών σωστής διατροφής που υπάρχει στους ανθρώπους με χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.

Ως εκ τούτου οι ειδικοί επιστήμονες υγείας πρέπει  αφ ενός να συμβουλεύουν τους ανθρώπους πως να κάνουν τις σωστές επιλογές διατροφής και αφ’ ετέρου  να ενδιαφέρονται και να αγωνίζονται για τη δικαιότερη κατανομή των πηγών διατροφής στην κοινωνία και σε όλο τον κόσμο.

Μόνο στους πλούσιους
κάνει καλό
η μεσογειακή διατροφή!!

Η μεσογειακή διατροφή ωφελεί την υγεία και ιδίως μειώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, αλλά μόνο στους ανθρώπους που ανήκουν στα ανώτερα από άποψη εισοδήματος και μόρφωσης στρώματα. Αυτό είναι το απρόσμενο συμπέρασμα μιας νέας ιταλικής επιστημονικής έρευνας, σύμφωνα με την οποία μόνο οι κοινωνικά προνομιούχοι στην πραγματικότητα «κερδίζουν» από τη μεσογειακή δίαιτα. Οι ερευνητές του ιταλικού Νευρολογικού Μεσογειακού Ινστιτούτου IRCCS Neuromed (μεταξύ των οποίων ο ελληνικής καταγωγής Γιώργος Πούνης), με επικεφαλής τον επιδημιολόγο Τζιοβάνι ντε Γκαετάνο, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο διεθνές περιοδικό επιδημιολογίας “International Journal of Epidemiology”, ανέλυσαν στοιχεία για πάνω από 18.000 ανθρώπους άνω των 35 ετών, στο πλαίσιο της μελέτης Moli-sani.

Διαπιστώθηκε ότι όσοι ακολουθούν την μεσογειακή διατροφή, έχουν κατά μέσο όρο 15% μικρότερο κίνδυνο εκδήλωσης καρδιοπάθειας, κάτι που λίγο-πολύ ήταν γνωστό και από προηγούμενες μελέτες. Όμως η νέα έρευνα συμπέρανε για πρώτη φορά ότι τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής δεν είναι τα ίδια για όλους τους ανθρώπους, αλλά επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό από την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση ενός ανθρώπου.
Τα οφέλη είναι ορατά για όσους έχουν ετήσιο οικογενειακό εισόδημα τουλάχιστον 40.000 ευρώ περίπου. Αλλά για τους ανθρώπους με χαμηλότερο εισόδημα και μικρότερη μόρφωση, τα οφέλη για την καρδιαγγειακή υγεία τους φαίνεται να είναι πολύ μικρότερα ή ανύπαρκτα.
Οι ερευνητές αποδίδουν εν μέρει αυτή τη διαπίστωση στο ότι οι πιο ευκατάσταστοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πιο ποιοτική μεσογειακή διατροφή, τρώγοντας μια μεγαλύτερη ποικιλία φρούτων, λαχανικών, ψαριών, δημητριακών ολικής αλέσεως και άλλων υγιεινών προϊόντων, από ό,τι οι φτωχοί. Οι τελευταίοι συχνά αγοράζουν «μεσογειακές» τροφές με μικρότερη θρεπτική αξία.

Παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο
_η επιδημία της αφθονίας

Γράφει ο Χειρουργός \\ Βαγγέλης Νάνος

Πριν από πολλές χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοί μας ήταν τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί. Δηλαδή εξασφάλισαν τα προς το ζην συλλέγοντας ινώδεις ρίζες φυτών, σπόρους και καρπούς, ενώ κάποιες φορές κυνηγούσαν μικρά ή μεγαλύτερα ζώα. Η διαδικασία ανεύρεσης τροφής απαιτούσε σκληρή σωματική καταπόνηση δηλαδή κατανάλωση πολλών θερμιδικών αποθεμάτων. Το διαιτολόγιο από πλευράς θρεπτικών ουσιών περιελάμβανε λίγες πρωτεΐνες, σύνθετους υδατάνθρακες, λίγα λίπη και άπεπτες φυτικές ίνες. Η καθαρή ζάχαρη που είναι ένας  δισακχαρίτης που έχει αρνητικές συνέπειες για τον οργανισμό όταν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες ήταν άγνωστη. Σε γενικές γραμμές η δίαιτα είχε χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη δηλαδή ανέβαζε ελάχιστα τη Γλυκόζη (σάκχαρο) του αίματος. Τα γεύματα ήταν μικρά, ακατάστατα και πολλές φορές αραιά. Τα μεγάλα θηράματα μοιράζονταν στην ευρύτερη κοινότητα. Μέσω της φυσικής επιλογής χιλιάδων ετών ο άνθρωπος ανέπτυξε γονίδια που τον προστάτευαν από τη λειψή σε κύριες θρεπτικές ουσίες δίαιτα ακόμη και από την παντελή ένδεια τροφής σε περιόδους λιμών οι οποίοι δεν ήταν ασυνήθεις. (Σημείωση: κύριες θρεπτικές ουσίες είναι οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα λίπη).

Η καλλιέργεια των εγχώριων σπόρων άρχισε μόλις το 8.000 π.Χ .
Από τότε τα γεύματα άρχισαν να γίνονται
συχνότερα, πλουσιότερα και με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη.

Σταδιακά η ποσότητα των υδατανθράκων που καταναλώνονταν καθημερινά αυξήθηκε. Λίγο αργότερα εξημερώθηκαν και τα οικόσιτα ζώα τα οποία χρησίμευαν για την προμήθεια κρέατος μετά από εκτροφή. Το πουλερικά εξημερώθηκαν σχετικά πρόσφατα, μόλις το 800 μ.Χ.

Η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας οδήγησε στην αύξηση της κατανάλωσης λιπών και λιπαρών τροφών γενικότερα. Η εποχή των συχνών μικρογευμάτων και των ταχυφαγείων που ακολούθησε πρόσθεσε στο διαιτολόγιο μεγάλες ποσότητες καθαρής ζάχαρης και λιπαρών οξέων. Έτσι σιγά σιγά το φαινόμενο της παχυσαρκίας έγινε σποραδικό κατ’ αρχάς, ενδημικό στη συνέχεια για να φτάσει στις μέρες μας να γίνει επιδημία και επαπειλούμενη πανδημία. Το Μεταβολικό Σύνδρομο που είναι σύμφυτο με την παχυσαρκία και την ανθυγιεινή διατροφή άρχισε να παίρνει και αυτό εκρηκτικές διαστάσεις προδιαθέτοντας για την εμφάνιση σοβαρών και επικίνδυνων παθολογικών καταστάσεων όπως:

🆘   Υπέρταση , Σακχαρώδης Διαβήτης, Καρδιακές παθήσεις,
Εγκεφαλικά επεισόδια , Κρίσεις Υπνικής Άπνοιας
και κάποιες μορφές καρκίνου
(παχέος εντέρου, παγκρέατος, μαστού και ενδομητρίου)

Οι παθήσεις αυτές θα μπορούσαν να προληφθούν αν δεν υπήρχε το Μεταβολικό Σύνδρομο. Το Μεταβολικό Σύνδρομο  χαρακτηρίζεται από:

·        Παχυσαρκία με αύξηση κυρίως  του κοιλιακού πάχους που προκαλεί αύξηση της κοιλιακής περιμέτρου (άνω των 102 εκατοστών για τους άνδρες και άνω των 88 εκατοστών για τις γυναίκες ).

·        Σάκχαρο αίματος νηστείας άνω των 100mg.

·        Χοληστερόλη HDL (η καλή) κάτω των 40mg .

·        Τριγλυκερίδια άνω των 150mg.

·        Υπέρταση _άνω των 130mmHg η διαστολική (μεγάλη) ή άνω των 85mmHg η διαστολική (μικρή) πίεση.

 

·        Ως μεταβολικό σύνδρομο ορίζεται η κατάσταση κατά την οποία συνυπάρχουν τουλάχιστον 3 από τα προαναφερόμενα 5 σημεία.

🆘  Το μεταβολικό σύνδρομο στις μέρες μας τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας περισσότεροι από 1,8  δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι σήμερα υπέρβαροι ή παχύσαρκοι σε όλο τον κόσμο.

🆘   Από την άλλη μεριά βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στον κόσμο των μεγάλων ανισοτήτων που ζούμε, σήμερα  828 εκατομμύρια άνθρωποι  βρίσκονται σε καθεστώς χρόνιου υποσιτισμού, ενώ 2,3 επιπλέον δισεκατομμύρια ζουν σε σοβαρή ή μέτρια επισιτιστική ανασφάλεια.

Ας επανέλθουμε όμως στο νοσηρό φαινόμενο της παχυσαρκίας.

·        Μόνο στις ΗΠΑ 4 στους 10 ενήλικες είναι παχύσαρκοι τις τελευταίες δυο ημέρες δεκαετίες.

·        Στην Ελλάδα το 63 % των ενηλίκων είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι ενώ στην παιδική παχυσαρκία η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της σχετικής λίστας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με 1 στα 3 παιδιά να είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο.

·        Υπολογίζεται ότι σε όλο τον κόσμο 2,8 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από επιπλοκές σχετιζόμενες με την παχυσαρκία.

·        Παρεμπιπτόντως αναφέρεται ότι περί τα 8 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από αιτίες σχετιζόμενες με το κάπνισμα.

Όπως προείπαμε επειδή οι άνθρωποι έζησαν επί πολλές χιλιάδες χρόνια με παρούσα ή επαπειλούμενη έλλειψη τροφής  ανέπτυξαν γονίδια και ενδοκρινικούς μηχανισμούς ώστε να επιβιώνουν σε καταστάσεις πείνας και να διατηρούν ένα σημαντικό μέρος του σωματικού τους βάρους και του σωματικού τους λίπους.

Ακόμη και σε περιόδους όπου δεν υπάρχει πείνα τα προαναφερόμενα γονίδια και οι μηχανισμοί αντιστέκονται στην απώλεια βάρους κάνοντας το έργο αυτών που θέλουν να αδυνατίσουν δύσκολο. Τα γονίδια που προστάτευαν από τους λιμούς και ευνοούσαν την επιβίωση τώρα γίνονται τροχοπέδη στις προσπάθειές αδυνατίσματος  και προαγωγοί της παχυσαρκίας. Στην παχυσαρκία και το αδυνάτισμα εμπλέκονται πάνω από 100 γονίδια ενώ ταυτόχρονα εμπλέκονται και πολλοί περιβαλλοντολογικοί παράγοντες  οι οποίοι προωθούν την έκφραση αυτών των γονιδίων και ανταγωνίζονται την απώλεια βάρους, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι οι εξής:

·        Η ανθυγιεινή διατροφή που περιλαμβάνει αφθονία ζωικών και φυτικών λιπών και σακχάρων .

·        Η κατανάλωση  ποικίλων βιομηχανοποιημένων  τροφών οι οποίες είναι εύγευστες, εύπεπτες και παχυντικές .

·        Το άγχος και η κατάθλιψη καθώς οδηγούν σε ανεξέλεγκτη κατανάλωση τροφών σαν μέσο φυγής, εκτόνωσης ή ανταμοιβής.

·        Έλλειψη ή διαταραχές του ύπνου καθώς είναι συνυφασμένες με υπερφαγία.

·        Μειωμένη ή μηδενική φυσική άσκηση και

·        Μερικά φάρμακα.

Τα γονίδια που ευνοούν την παχυσαρκία πολλές φορές ενεργοποιούνται κατά την εμβρυϊκή ζωή, λόγω καταχρήσεων της μητέρας ή κατά την παιδική ηλικία αν το παιδί ωθείται προς διαιτολογικές καταχρήσεις από τους γονείς. Είναι συχνό το απαράδεκτο φαινόμενο κατά το οποίο οι γονείς ή το περιβάλλον του παιδιού παρέχουν ή χρησιμοποιούν το φαγητό πιεστικά και χωρίς ποιοτικό έλεγχο και τις γλυκαντικές ουσίες ως μέσον επιβράβευσης, πειθούς , τιμωρίας ή αποκλειστικής διασκέδασης.

Η  κατανάλωση ζάχαρης και γενικά τροφών που περιέχουν  υδατάνθρακες προκαλούν τη διέγερση του παγκρέατος το οποίο εκκρίνει την ορμόνη Ινσουλίνη για την καύση και τον μεταβολισμό των εν λόγω ουσιών. Όπως είναι γνωστό η Ινσουλίνη ελέγχει τα επίπεδα της Γλυκόζης (Σακχάρου) στο αίμα ανά πάσα στιγμή. Επίσης προωθεί την εναπόθεση γλυκόζης στο ήπαρ, τους μυς και το λίπος η οποία χρησιμοποιείται για άμεση παροχή ενέργειας (καύσιμη ύλη) μόλις ο οργανισμός τη χρειαστεί.

Επιπλέον η Ινσουλίνη ρυθμίζει τον μεταβολισμό  των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και των λιπών , δηλαδή την αποδόμηση των ανωτέρω θρεπτικών ουσιών με τη συνακόλουθη παραγωγή ενέργειας που απαιτείται για τις ενεργειακές ανάγκες του  οργανισμού καθώς και την παραγωγή νέων ουσιών και χημικών στοιχείων που έχει ανάγκη ο οργανισμός. Η Ινσουλίνη ρυθμίζει τη σύνθεση των κυρίων θρεπτικών ουσιών που είναι οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα λίπη.  Όταν η πρόσληψη των υδατανθράκων είναι υπερβολική και συνεχής η Ινσουλίνη παράγεται σε μεγάλες ποσότητες αλλά παρά ταύτα δεν μπορεί να επιτελέσει το έργο της καθώς ο οργανισμός αποκτά αντοχή στη δράση της. Αποτέλεσμα η μη καύση και χρησιμοποίηση της γλυκόζης η οποία κυκλοφορεί στο αίμα σε μεγάλες ποσότητες προκαλώντας αυτό που λέμε Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 . Η αυξημένη ποσότητα γλυκόζης στο αίμα σε βάθος χρόνου έχει καταστροφικές συνέπειες για τα αγγεία και κυρίως τις αρτηρίες της καρδιάς, των νεφρών και του εγκεφάλου.

Το πρώτο σημάδι του Μεταβολικού Συνδρόμου είναι τα αυξημένα επίπεδα Ινσουλίνης στο αίμα.  Από την άλλη μεριά τα αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα αναστέλλουν την καύση των λιπών τα οποία αποθηκεύονται πλέον στους ιστούς προκαλώντας παχυσαρκία και αύξηση των λιπαρών οξέων, όπως τα Τριγλυκερίδια, που κυκλοφορούν στο αίμα. Τα ίδια τα τριγλυκερίδια εμποδίζουν περαιτέρω τη δράση της Ινσουλίνης προκαλώντας μεγαλύτερη αύξηση της Ινσουλίνης αλλά και της γλυκόζης στο αίμα. Ένας πραγματικός φαύλος κύκλος. Πολλές ορμόνες του ανθρωπίνου οργανισμού ρυθμίζουν το αίσθημα πείνας και κορεσμού καθώς και τη διατήρηση των ενεργειακών αποθεμάτων του σώματος σε λίπος. Οι κυριότερες από αυτές είναι η Γρελίνη και η Λεπτίνη (στην Αγγλική γλώσσα Leptin, από την ελληνική λέξη λεπτός).

Η Γρελίνη εκκρίνεται κυρίως από το  στόμαχο όταν αυτός είναι κενός περιεχομένου και δίνει σήμα στον εγκέφαλο και πιο συγκεκριμένα σε ένα τμήμα αυτού που λέγεται Υποθάλαμος ,  ο οποίος με τη σειρά του   διεγείρει το αίσθημα της πείνας και της όρεξης. Η Γρελίνη είναι η ορμόνη της Όρεξης , είναι ορεξιογόνος και δρα ταχέως προκαλώντας ένταση του αισθήματος της πείνας. Φτάνει στα ανώτερα επίπεδά της στο αίμα λίγο πριν το φαγητό και στα κατώτερα αμέσως μετά το φαγητό, όταν επέλθει η πλήρωση του στομάχου. Τα χαμηλά επίπεδά της που προάγουν την ανορεξία διατηρούνται περίπου για τρεις ώρες μετά το γεύμα. Κάποιοι άνθρωποι έχουν μια γενετική προδιάθεση να εκκρίνουν μεγαλύτερη  ποσότητα Γρελίνης άρα να πεινάνε σε μικρότερα χρονικά διαστήματα. Στους υπέρβαρους και παχύσαρκους η Γρελίνη δεν μειώνεται σημαντικά μετά τα γεύματα πράγμα που τους οδηγεί στην υπερφαγία.

Η Λεπτίνη είναι μία ορμόνη που εκκρίνεται από το Λιπώδη ιστό (ναι, το λίπος πέραν του ότι είναι ο κατ’ εξοχήν ενεργειακός πάροχος του οργανισμού είναι και ενδοκρινής αδένας εκκρίνοντας πολλές ορμόνες)  και δίνει σήμα στον εγκέφαλο ότι έχει καταναλώσει αρκετό φαγητό, έχει επέλθει ο κορεσμός, έχει αρκετά αποθέματα ενέργειας, αρκετή καύσιμη ύλη  την οποία μπορεί να καταναλώσει,  παράγοντας ενέργεια. Όταν η Λεπτίνη λειτουργεί φυσιολογικά ο οργανισμός έχει καλό μεταβολισμό καλή διάθεση και μνήμη , φυσιολογικές εγκεφαλικές λειτουργίες και πνευματική οξύτητα . Όταν η λειτουργία της διαταράσσεται, η διάθεση κλυδωνίζεται και η σκέψη συσκοτίζεται . Η Λεπτίνη είναι η ορμόνη του Κορεσμού αν και δρα και σε μακροχρόνια βάση επί των ενεργειακών αναγκών έχοντας ρυθμιστικό ρόλο μεταξύ όρεξης, παραγωγής ενέργειας, απώλειας βάρους και αύξησης βάρους. Επειδή η Λεπτίνη παράγεται από τον λιπώδη ιστό, αν κάποιος οργανισμός έχει περισσότερο του φυσιολογικού λιπώδη ιστό τείνει να παράγει υψηλότερα επίπεδα Λεπτίνης. Αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς υπερπαραγωγής και δράσης είναι η εμπέδωση κάποιας αντίστασης στη δράση της , άρα η μειωμένη αποτελεσματικότητα να παράξει καταστολή της όρεξης. Αυτό έχει σα συνέπεια ο εγκέφαλος να πιστεύει ότι ο οργανισμός  έχει ανάγκη από περισσότερο φαγητό , ότι πεινάει ακόμη , πράγμα που τον ωθεί να συνεχίσει να τρώει αντί να σταματήσει. Όσο η κατανάλωση φαγητού ξεπερνά τις ανάγκες τόσο μεγαλύτερη αντοχή στη δράση της Λεπτίνης αναπτύσσεται.  Την αντίσταση στη δράση της Λεπτίνης προωθούν και τα αυξημένα επίπεδα Ινσουλίνης στο αίμα.  Σε ένα οργανισμό που λειτουργεί φυσιολογικά η Γρελίνη και η Λεπτίνη δρουν συννεργικά και αποτελούν ένα ενιαίο και αλληλοεπηρεαζόμενο σύστημα που φροντίζει για την μακροπρόθεσμη διατήρηση των ενεργειακών αποθεμάτων και την πρόσληψη τροφής. Σε ένα υγιή οργανισμό η Γρελίνη τον ειδοποιεί πότε αυτός  πρέπει να λάβει τροφή ώστε να διατηρηθεί στη ζωή και η Λεπτίνη πότε πρέπει να σταματήσει να τρώει.

Δυστυχώς οι ορμόνες αυτές δεν λειτουργούν πάντοτε σε ένα ιδανικό περιβάλλον καθώς πολλοί παράγοντες επηρεάζουν αυτή την ισορροπία και προκαλούν ανθεκτικότητα στη δράση τους, προάγουν υπέρ- ή υπο-έκκριση ή διαταραχές στη δράση τους.

Η παχυσαρκία, οι διαταραχές του ύπνου, οι πολύ λιπαρές και πολύ γλυκές τροφές, το άγχος, το στρες, η υπερκόπωση, η κατάθλιψη, ο τρόπος ζωής και κάποιοι γενετικοί παράγοντες μπορούν να εκτρέψουν την ιδανική ισορροπιστική σχέση αυτών των δύο ορμονών και να διαταράξουν τα αισθήματα πείνας και κορεσμού.  Υπάρχουν ωστόσο και αρκετοί τρόποι αντίδρασης που μπορούν να διατηρήσουν ή να επαναφέρουν τα επίπεδα και τη δράση των ορμονών αυτών σε καλή ισορροπία.

Η αντίσταση στη δράση της Λεπτίνης μπορεί να περιοριστεί με την κατανάλωση υγιεινών λιπών όπως είναι τα μονοακόρεστα λίπη που περιέχονται στο ελαιόλαδο και το αβοκάντο και τα πολυακόρεστα λίπη που περιέχονται στα ψάρια , τα θαλασσινά και μερικούς ξηρούς καρπούς όπως τα καρύδια και τα αμύγδαλα . Επίσης με την άσκηση και τον επαρκή και ποιοτικό ύπνο.

Τα ζωικά λίπη πρέπει να καταναλώνονται σε χαμηλές ποσότητες και να προτιμώνται ζώα που εκτρέφονται με φυσικές φυτικές τροφές.
Η δράση της Γρελίνης προωθείται με την μείωση της πρόσληψης γλυκόζης , της φρουκτόζης και του σιροπιού αραβοσίτου (που περιέχεται σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα). Υπενθυμίζεται ότι η γλυκόζη περιέχεται στα γλυκά, τα φρούτα,  τη ζάχαρη και το μέλι αλλά και στα αμυλούχα τρόφιμα όπως οι πατάτες, το ψωμί, το ρύζι και τα ζυμαρικά.

Υπάρχουν τροφές που βελτιώνουν τη δράση και τις φυσιολογικές διακυμάνσεις της Γρελίνης προωθώντας τον έγκαιρο και με φυσιολογική διάρκεια κορεσμό , άρα μειώνοντας το αίσθημα της πείνας. Τέτοια δράση ασκούν οι τροφές που περιέχουν υγιεινούς υδατάνθρακες όπως τα δημητριακά ολικής άλεσης καθώς οι τροφές που περιέχουν πρωτεΐνες οι οποίες συνδυάζονται με λίγα και υγιή λίπη όπως τα ψάρια,τα πουλερικά και η πρωτεΐνη σόγιας. Αυτές οι τροφές μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τα επίπεδα Γρελίνης και να προκαλέσουν παράταση του αισθήματος κορεσμού. Η φυσιολογική δράση της Γρελίνης προωθείται και με τον ποιοτικό και επαρκή ύπνο ενώ ο λιγότερος ύπνος αυξάνει τα επίπεδα Γρελίνης και διεγείρει την όρεξη. Παρόμοια δράση ασκεί και η πλήρωση του στομάχου με νερό άρα η καλή ενυδάτωση του οργανισμού καθώς και οι τροφές που περιέχουν πολύ νερό και λίγες θερμίδες όπως λαχανικά, φρούτα και σούπες χωρίς λιπαρά.
Δυστυχώς προς το παρόν δεν υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να επηρεάσουν τη δράση ή τη μείωση της δράσης των ορμονών Γρελίνης και Λεπτίνης. Υπάρχουν μόνο φάρμακα που μπορούν να διατηρήσουν χαμηλά τα επίπεδα Σακχάρου του αίματος, τη Χοληστερόλη και τα Τριγλυκερίδια σε φυσιολογικές τιμές και την Αρτηριακή πίεση σε καλά επίπεδα. Όλα όμως τα παραπάνω φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται εφ όρου ζωής αν η απώλεια βάρους δεν γίνει κατορθωτή με συντηρητικά μέσα και η διαιτητική αγωγή δεν αποδώσει τα αναμενόμενα.
Σε περιπτώσεις μεγάλης και ανθεκτικής παχυσαρκίας τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η Βαριατρική και Μεταβολική Χειρουργική που μπορεί να επιταχύνει τον κορεσμό και να μειώσει την όρεξη μειώνοντας τη Γρελίνη με την επέμβαση της  Επιμήκους  Μαστεκτομή (Γαστρικό Μανίκι ή Sleeve Gastrectomy) ή να αυξήσει τη Λεπτίνη, την Ινσουλίνη και άλλες ορμόνες του Κορεσμού παρακάμπτοντας ένα τμήμα του Στομάχου και του Λεπτού εντέρου (Γαστρική Παράκαμψη ή Gastric bypass). Και οι δύο αυτές επεμβάσεις γίνονται Λαπαροσκοπικά, δηλαδή χωρίς τομές, και έχουν πολύ καλά αποτελέσματα σε υψηλά ποσοστά σε περιπτώσεις έντονης Παχυσαρκίας και Μεταβολικού Συνδρόμου.

ΑΚΡΙΒΕΙΑ – ΦΤΩΧΕΙΑ
Επιπτώσεις στην υγεία από τις αλλαγές
στις διατροφικές συνήθειες

(Ριζοσπάστης)
Σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία των λαϊκών οικογενειών και των παιδιών τους έχει η ακρίβεια στα βασικά διατροφικά καταναλωτικά προϊόντα, αφού οι ανατιμήσεις έχουν αλλάξει άρδην τις συνήθειές τους και έτσι εξαναγκάζονται να επιλέγουν προϊόντα με χαμηλότερη θρεπτική αξία. Αυτό προκύπτει από στοιχεία του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), που σοκάρουν και είναι ενδεικτικά της κατάστασης των νοικοκυριών εν έτει 2023... Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία, η ακρίβεια στα λαχανικά, στα φρούτα, στο ελαιόλαδο, στα γαλακτοκομικά προϊόντα, αλλά και στο κρέας, έχει στρέψει τους καταναλωτές κατά κύριο λόγο στους υδατάνθρακες (μακαρόνια, ρύζι), ενώ εύρημα της έρευνας δείχνει ότι στην κατανάλωση αλκοόλ, παρά τις ανατιμήσεις, παρατηρείται αύξηση.

Αυτές οι αλλαγές αφορούν στις διατροφικές συνήθειες την τελευταία δεκαετία. Αποτυπώνουν μια κατάσταση που διαρκώς εντείνεται και δείχνουν ότι η κατά κεφαλήν δαπάνη σε είδη παντοπωλείου διαμορφώθηκε το 2022 στα 1.825 ευρώ, μειωμένη κατά 5,8% σε σχέση με το 2009, τη χρονιά πριν την έναρξη της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης. Σε σχέση με το 2021, η συνολική δαπάνη σε είδη παντοπωλείου αυξήθηκε κατά 3,10%, κάτι που αποδίδεται, σύμφωνα με το ΙΕΛΚΑ, στον συνδυασμό των ανατιμήσεων και της μείωσης στον όγκο αγορών των νοικοκυριών.

Με βάση τα στοιχεία αυτά, εκτιμάται ότι η συνολική δαπάνη των Ελλήνων για είδη παντοπωλείου το 2022 ανέρχεται σε 20,28 δισ. ευρώ και αφορά μόνο στα είδη παντοπωλείου (π.χ. δεν περιλαμβάνονται λοιπά είδη που βρίσκονται σε καταστήματα σούπερ μάρκετ, όπως γραφική ύλη, είδη για κατοικίδια, βρεφικό γάλα, είδη bazaar, καλλυντικά, καπνός κ.λπ.).

Τα στοιχεία της μηνιαίας χρηματικής δαπάνης δείχνουν αύξηση στη δαπάνη των αγορών σε βασικές πηγές υδατανθράκων, ενδεικτικά αύξηση της δαπάνης για ψωμί και είδη αρτοποιίας 12%. Επίσης, δείχνουν μείωση της δαπάνης για πηγές πρωτεΐνης (ενδεικτικά, στο μοσχαρίσιο κρέας μείωση 18% και στο κρέας από αιγοπρόβατα μείωση 40%), μείωση της δαπάνης σε γαλακτοκομικά (στο νωπό φρέσκο γάλα μείωση 30%), μείωση της δαπάνης για ελαιόλαδο 17%, μείωση της δαπάνης για φρούτα 7%, για λαχανικά 43%, αλλά αύξηση στα όσπρια κατά 44% και στους ξηρούς καρπούς κατά 48%. Μείωση καταγράφεται στη δαπάνη για μη αλκοολούχα ποτά κατά 9%, αλλά αύξηση της δαπάνης για αλκοολούχα ποτά κατά 68%.

Επιπλέον, τα στοιχεία της μηνιαίας κατανάλωσης σε ποσότητες καταγράφουν μεγάλες μεταβολές πλέον σε επίπεδο διατροφής. Συγκεκριμένα, καταγράφεται σταθερή τάση στις κύριες πηγές υδατανθράκων, με τη μηνιαία κατανάλωση κατά κεφαλήν σε ψωμί και είδη αρτοποιίας να παρουσιάζει μείωση κατά 6% σε περίπου 4 κιλά μηνιαίως. Επίσης, μείωση στην κατανάλωση των βασικών ζωικών πρωτεϊνών κατά περίπου 16%, με περίπου 1 κιλό λιγότερο κρέας μηνιαίως, με εξαίρεση τα πουλερικά τα οποία παρουσιάζουν αύξηση (είναι άλλωστε πιο οικονομική λύση).

Αύξηση παρουσιάζουν οι φυτικές πρωτεΐνες και ειδικά τα όσπρια. Την ίδια ώρα, μείωση καταγράφεται στα γαλακτοκομικά και ιδιαίτερα στο φρέσκο γάλα κατά 41%, με εξαίρεση το γάλα με χαμηλά λιπαρά και τα αυγά, μείωση στην κατανάλωση ελαιόλαδου κατά περίπου 30%, μείωση στα φρέσκα φρούτα και τα λαχανικά κατά 15% περίπου, με μείωση κατά 1 κιλό λιγότερο ανά μήνα τόσο σε φρούτα όσο και σε λαχανικά, κάτι που όμως εν μέρει αποδίδεται στη σπατάλη τροφίμων της δεκαετίας του 2000.

Επίσης, καταγράφεται αύξηση για τα αλκοολούχα ποτά, κάτι που σχετίζεται όμως με μεγαλύτερη κατανάλωση κατ' οίκον έναντι της κατανάλωσης σε χώρους εστίασης. Σε ό,τι αφορά τη μέση τιμή που πληρώνει ο καταναλωτής το 2022 σε σχέση με το 2009, όπως προκύπτει από την έρευνα, οι μεγαλύτερες αυξήσεις καταγράφονται στους ξηρούς καρπούς κατά 61%, στα μαρούλια κατά 64% και στον καφέ κατά 54%, ενώ οι μεγαλύτερες μειώσεις καταγράφονται στο συντηρημένο γάλα (-18%), στα μεταλλικά νερά (-30%) και στα πουλερικά (-4%).

Να σημειωθεί, παράλληλα, ότι τα τελευταία χρόνια, η κάλυψη των αναγκών των νοικοκυριών από ίδια παραγωγή, η οποία αφορά κατά κανόνα στις αγροτικές περιοχές, έχει μειωθεί σημαντικά, με εξαίρεση μεμονωμένα προϊόντα και κυρίως το ελαιόλαδο.

Η διατροφή
σαν δύναμη ώθησης της εξέλιξης
του ανθρώπου

Ο άνθρωπος είναι το πιο παράξενο πρωτεύον θηλαστικό. Περπατάμε στα δυο μας μόνο άκρα, κουβαλώντας έναν συγκριτικά τεράστιο εγκέφαλο και έχουμε αποικίσει κάθε γωνιά της υδρογείου. Οι ανθρωπολόγοι και οι βιολόγοι από παλιά προσπαθούσαν να καταλάβουν πώς το είδος μας έφτασε να διαφέρει τόσο από το συνηθισμένο για τα πρωτεύοντα θηλαστικά στους τομείς αυτούς. Στο πέρασμα των χρόνων διατυπώθηκαν όλων των λογιών οι υποθέσεις για την εξήγηση αυτών των διαφορών. Ολο και περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι αυτές οι... παραξενιές της ανθρωπότητας έχουν έναν κοινό παρονομαστή: είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής για την αύξηση της διαιτητικής ποιότητας (με την έννοια της αφομοίωσης περισσότερων θερμίδων, σε μικρότερο όγκο τροφής) και της αποτελεσματικότητας αναζήτησης της τροφής. Οι αλλαγές στη διαθεσιμότητα της τροφής, στο πέρασμα των αιώνων, επηρέασαν σημαντικά τους ανθρωπίδες προγόνους μας. Ετσι, σύμφωνα με τον Γ. Λέοναρντ, καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν των ΗΠΑ, με την εξελικτική έννοια, είμαστε ό,τι τρώμε.

Παράλληλα, ό,τι τρώμε είναι ένας ακόμη τρόπος που διαφέρουμε από τα αδέρφια μας της οικογένειας των πρωτευόντων. Οι σύγχρονοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο τρώνε τροφές πιο πλούσιες σε θερμίδες και θρεπτικά συστατικά απ' ό,τι τα ξαδέρφια μας, οι μεγάλοι πίθηκοι. Πότε και πού άρχισαν να διαφέρουν οι διατροφικές μας συνήθειες από αυτές των πρωτευόντων θηλαστικών; Παραπέρα, σε ποιο βαθμό οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί από την αρχέγονη διατροφή;

Το 1985, ο Σ. Μπόιντ Ιτον και ο Μ. Κόνερ, του Πανεπιστημίου Εμορι των ΗΠΑ, δημοσίευσαν μια μελέτη στην οποία υποστήριζαν ότι η διάδοση στις σύγχρονες κοινωνίες πολλών χρόνιων ασθενειών, όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση, οι στεφανιαίες παθήσεις και ο διαβήτης, είναι συνέπεια της μεγάλης διαφοράς ανάμεσα στις σύγχρονες διατροφικές συνήθειες και στον τύπο δίαιτας που έκαναν οι προϊστορικοί άνθρωποι - τροφοσυλλέκτες. Από τότε, η κατανόηση των διατροφικών αναγκών του ανθρώπου έχει προχωρήσει πολύ, κυρίως χάρη στις συγκριτικές αναλύσεις της διατροφής σύγχρονων πληθυσμών που ζουν παραδοσιακά και της διατροφής άλλων πρωτευόντων θηλαστικών. Τώρα ξέρουμε ότι οι άνθρωποι εξελίχτηκαν όχι για να ζουν με μια συγκεκριμένη παλαιολιθική δίαιτα, αλλά για να έχουν τη μέγιστη ευελιξία στη διατροφή τους. Αυτό το συμπέρασμα έχει σημαντικές επιπτώσεις στη συζήτηση που γίνεται για το τι πρέπει να τρώει ο άνθρωπος ώστε να παραμένει υγιής.

Για να εκτιμήσουμε το ρόλο της διατροφής στην ανθρώπινη εξέλιξη, πρέπει να θυμηθούμε ότι η αναζήτηση της τροφής, η κατανάλωσή της και τελικά η χρήση της στις βιολογικές διεργασίες είναι κρίσιμες πλευρές της οικολογίας του οργανισμού. Το ενεργειακό ισοζύγιο ανάμεσα στους οργανισμούς και το περιβάλλον τους, δηλαδή η ενέργεια που καταναλώνουν σε σχέση με την ενέργεια που προσπορίζονται απ' αυτό, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην προσαρμογή του οργανισμού για την επιβίωση και την αναπαραγωγή. Αυτά τα δύο στοιχεία της δαρβίνειας θεωρίας της εξέλιξης των ειδών αντανακλώνται στον τρόπο που διαιρούμε τον ενεργειακό «προϋπολογισμό» ενός ζώου. Η ενέργεια συντήρησης είναι εκείνη που επιτρέπει στο ζώο να παραμείνει ζωντανό σε καθημερινή βάση. Η ενέργεια παραγωγής σχετίζεται με την τεκνοποίηση και την ανατροφή της επόμενης γενιάς. Για τα θηλαστικά, αυτή η ενέργεια περιλαμβάνει και το αυξημένο κόστος για τη μητέρα την περίοδο της εγκυμοσύνης και του θηλασμού.

Ο τύπος περιβάλλοντος στο οποίο κατοικεί ένα ον επηρεάζει την κατανομή ενέργειας ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Το σκληρό περιβάλλον απαιτεί περισσότερη ενέργεια συντήρησης. Ωστόσο, ο στόχος όλων των οργανισμών είναι ο ίδιος: η αφιέρωση των απαραίτητων πόρων για την αναπαραγωγή, που εξασφαλίζει τη μακροημέρευση του είδους. Ετσι, παρατηρώντας τον τρόπο που τα ζώα αποκτούν και στη συνέχεια κατανέμουν την ενέργεια που παίρνουν από την τροφή, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα πώς η φυσική επιλογή προκαλεί τις εξελικτικές αλλαγές.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Λέοναρντ, το βάδισμα στα δύο πόδια είναι ενεργειακά πιο οικονομικό από το βάδισμα στα τέσσερα που χρησιμοποιούν όλα τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά. Αν οι χιμπατζήδες, οι γορίλες και οι ουρακοτάγκοι χρειάζεται ακόμα και σήμερα να μετακινηθούν μόλις ένα με δύο χιλιόμετρα την ημέρα για να βρουν την τροφή τους, το ίδιο δε συνέβαινε με τους ανθρωπίδες που εμφανίστηκαν όχι μέσα στο πυκνό δάσος, αλλά σε πιο ανοιχτές περιοχές. Πολύ περισσότερο που τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια τα δάση συρρικνώθηκαν περισσότερο και έτσι οι πρόγονοί μας έπρεπε να διανύουν όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις, μέχρι και 10 χιλιόμετρα την ημέρα για να βρουν τροφή.

Το όρθιο βάδισμα έδωσε ώθηση σε μια άλλη εξέλιξη: την αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου. Από τα 400 κυβικά εκατοστά του αυστραλοπιθήκου, στα 1.350 κατά μέσο όρο του σύγχρονου ανθρώπου. Ο εγκέφαλος είναι το πιο ενεργειοβόρο όργανο. Καταναλώνει σχεδόν το ένα τέταρτο της ενέργειας που παίρνει ο ενήλικος άνθρωπος από τις τροφές. Πώς η εξέλιξη οδήγησε σε αυτό τον ενεργειακά αδηφάγο εγκέφαλο;

Σύμφωνα με μια θεωρία, η όρθια στάση βοήθησε τους ανθρωπίδες να ψύξουν καλύτερα την εγκεφαλική κοιλότητα, αφαιρώντας τους περιορισμούς που υπήρχαν πριν γι' αυτό το ευαίσθητο στη θερμοκρασία όργανο. Φυσικά, η αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου δε θα ήταν δυνατή παρά μόνο αφότου η διατροφή των προγόνων μας έγινε αρκετά πλούσια σε θερμίδες, περνώντας από τη φάση του τροφοσυλλέκτη στη φάση του κυνηγού (το κρέας περιέχει στη μονάδα βάρους πολύ περισσότερες θερμίδες από τα φρούτα). Το πέρασμα από τη μια φάση στην άλλη θεωρείται ότι ήταν αποτέλεσμα περιβαλλοντικών πιέσεων, δηλαδή της παραπέρα αύξησης των βοσκοτόπων σε βάρος των πλούσιων σε φρουτόδεντρα δασών. Σε αντίθεση με τους άλλους κλάδους των ανθρωπιδών, ο Χόμο Ερέκτους βρήκε εξελικτικά λύση στο κυνήγι των θηλαστικών, που είχαν στο μεταξύ γίνει πολυπληθέστερα ακριβώς λόγω των αυξημένων βοσκοτόπων. Μπορεί η βελτίωση της διατροφής να μην εξηγεί από μόνη της την αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου των προγόνων μας, αλλά οπωσδήποτε έπαιξε κρίσιμο ρόλο.

Ο άνθρωπος - κυνηγός χρειάστηκε κάποια στιγμή να αρχίσει να μετακινείται σε μεγαλύτερες αποστάσεις για να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες, ακολουθώντας συχνά τα κοπάδια των άγριων ζώων. Κατ' αυτόν τον τρόπο εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλες τις ηπείρους.

Ένα καταπληκτικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους είναι η τεράστια ποικιλία αυτών που τρώμε. Μπορέσαμε να ευημερήσουμε σχεδόν σε κάθε οικοσύστημα πάνω στη γη, με δίαιτες που εκτείνονται από την κατανάλωση σχεδόν αποκλειστικά ζωικών τροφών, όπως κάνουν οι πληθυσμοί της Αρκτικής, μέχρι την κατανάλωση σχεδόν αποκλειστικά βολβών και δημητριακών, όπως κάνουν οι πληθυσμοί των Ανδεων. Η ποικιλία των στρατηγικών που αναπτύξαμε για την κάλυψη των διατροφικών μας αναγκών και η συνεχώς αυξανόμενη αποτελεσματικότητα με την οποία παίρνουμε ενέργεια και θρεπτικές ουσίες από το περιβάλλον είναι πραγματικά ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανθρωπότητας. Η πρόκληση για το σύγχρονο άνθρωπο είναι να εξισορροπήσει τις θερμίδες που καταναλώνει με τις θερμίδες που καίει.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»

_________________________

Η μελέτη που λέγαμε:
Πρόκειται για την πρώτη μελέτη που εντοπίζει κύτταρα- τα οποία συνδέονται με την αναζήτηση τροφής- σε ένα τμήμα του εγκεφαλικού στελέχους των ποντικών που συνήθως σχετίζεται με τον πανικό, αλλά όχι με την πείνα.

«Πρόκειται για την περιακροταφική γκρίζα περιοχή (PAG) που βρίσκεται στο εγκεφαλικό στέλεχος, το οποίο είναι πολύ παλιό στην εξελικτική ιστορία και ως εκ τούτου, λειτουργεί παρόμοια στους ανθρώπους και τα ποντίκια», ανέφερε ο συγγραφέας της μελέτης Αβισέκ Αντικάρι, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας στο UCLA. «Αν και τα ευρήματα μας εξέπληξαν, είναι λογικό ότι η αναζήτηση τροφής θα είχε τις ρίζες της σε ένα τόσο αρχαίο τμήμα του εγκεφάλου, αφού είναι κάτι που πρέπει να κάνουν όλα τα ζώα» πρόσθεσε.

«Η ενεργοποίηση ολόκληρης της περιοχής PAG προκαλεί μια δραματική αντίδραση πανικού τόσο στα ποντίκια όσο και στους ανθρώπους. Αλλά όταν διεγείραμε επιλεκτικά μόνο αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα νευρώνων της PAG που ονομάζονται κύτταρα vgat PAG, ο πανικός δεν εξαφανίστηκε αλλά προκάλεσε την αναζήτηση τροφής και τη σίτιση», εξήγησε.

Τι έδειξε η έρευνα

Η ομάδα, σύμφωνα με το Studyfinds.org, έγχυσε στους εγκεφάλους των ποντικιών έναν ιό τον οποίον τροποποίησε γενετικά ώστε να ωθήσει τα εγκεφαλικά κύτταρα να παράγουν μια φωτοευαίσθητη πρωτεΐνη. Όταν φώτισαν τα κύτταρα μέσω ενός εμφυτεύματος οπτικών ινών, η νέα πρωτεΐνη μετέφρασε αυτό το φως σε ηλεκτρική νευρική δραστηριότητα στα κύτταρα. Οι ερευνητές προσάρτησαν ένα μικρό μικροσκόπιο που αναπτύχθηκε στο UCLA, στο κεφάλι κάθε ποντικιού για να καταγράψουν τη νευρική δραστηριότητα των κυττάρων. Η ομάδα διαπίστωσε πως τα κύτταρα vgat PAG ώθησαν τα ποντίκια να κυνηγήσουν ζωντανούς γρύλους και άλλες μη θηρεύσιμες τροφές, ακόμη και αν είχαν φάει πριν από λίγο. Άρχισαν επίσης να κυνηγούν κινούμενα αντικείμενα, όπως μπαλάκια του πινγκ πονγκ, αν και δεν προσπάθησαν να τα φάνε. Γενικά, τα ποντίκια έδειχναν ενδιαφέρον για το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονταν.

«Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η συμπεριφορά αυτή σχετίζεται περισσότερο με την επιθυμία παρά με την πείνα. Η πείνα προκαλεί αποστροφή, πράγμα που σημαίνει ότι τα ποντίκια συνήθως αποφεύγουν να νιώθουν πεινασμένα, αν μπορούν. Αναζητούν όμως την ενεργοποίηση αυτών των κυττάρων, γεγονός που υποδηλώνει ότι το συγκεκριμένο κύκλωμα δεν προκαλεί πείνα. Αντίθετα, πιστεύουμε ότι το κύκλωμα αυτό προκαλεί την επιθυμία για τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες. Τα κύτταρα αυτά μπορεί να ωθήσουν τα ποντίκια να καταναλώσουν περισσότερες τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, ακόμη και όταν δεν πεινάνε» εξήγησε ο ερευνητής.

Τα ποντίκια με τα ενεργοποιημένα κύτταρα vgat PAG λαχταρούσαν τόσο πολύ λιπαρές τροφές που ήταν πρόθυμα να υπομείνουν μικρά ηλεκτροσόκ ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτές. Τα συμβατικά ποντίκια δεν θα το έκαναν αυτό. Όταν οι ερευνητές έγχυσαν έναν ιό ο οποίος είχε σχεδιαστεί για να παράγει μια πρωτεΐνη που καταστέλλει τη δραστηριότητα των κυττάρων, τα ποντίκια ήταν λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν τροφή, ακόμη και όταν πεινούσαν.

Οι άνθρωποι επίσης διαθέτουν κύτταρα vgat PAG στο εγκεφαλικό στέλεχος. Εάν ένα άτομο έχει υπερδραστήριο κύκλωμα, μπορεί να αισθάνεται λιγούρες ακόμη και αν δεν πεινάει. Αντίθετα, αν το κύκλωμα δεν είναι αρκετά ενεργό, το άτομο αυτό είναι πιθανό να απολαμβάνει λιγότερο το φαγητό όταν πεινάει. Αυτός ο τύπος μηχανισμού θα μπορούσε ενδεχομένως να διαδραματίσει ρόλο σε διατροφικές διαταραχές όπως η ανορεξία. Περισσότερες μελέτες στον τομέα αυτό θα μπορούσαν να ανοίξουν το δρόμο για τον εντοπισμό διαφορετικών θεραπευτικών στόχων.

Τα ευρήματα της μελέτης δημοσιεύθηκαν και στο επιστημονικό περιοδικό «Nature Communications» (ένα πολυεπιστημονικό περιοδικό που καλύπτει τις φυσικές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένων της φυσικής, της χημείας, των επιστημών της γης, της ιατρικής και της βιολογίας).