Φλέρυ Νταντωνάκη σαγηνευτική, αισθαντική αέρινη…

Ελευθερία Παπαδαντωνάκη: Γεννήθηκε σαν σήμερα 11  Μαΐου 1937, πορεύτηκε για 27+χρόνια (1967-1994) στο τραγούδι επίσης σαν ηθοποιός _στα τελευταία της _στο “υπερπέραν” ως Φλέρυ και μας άφησε πρόωρα στις 18-Ιούλη-1998.
Η Φλέρυ Νταντωνάκη λάτρεψε την Ουμ Καλσούμ και παραδέχτηκε πως της ήταν πιο εύκολο να μιλάει απ’ το να τραγουδάει. Ήταν μια παράξενη, ονειροπόλα καλόγρια, τρυφερή και οξύθυμη, ένα αερικό της μουσικής, ατίθαση, γενναία, πεισματάρα και απίστευτα τολμηρή ώσπου κουράστηκε να ακροβατεί συνεχώς ανάμεσα στον θάνατο και στη ζωή και παραδόθηκε στον έρωτα του θανάτου. Στη σύντομη, δύσβατη και περιπετειώδη ζωή της δεν έγινε σκλάβα κανενός, ούτε της δόξας ούτε του χρήματος, έμαθε στην πράξη πως η γνώση κατακτιέται με βάσανα, δεν πίστεψε στους μύθους, που καταστρέφουν τον άνθρωπο, βεβαιώθηκε ότι δεν αγαπήθηκε πραγματικά από κανέναν άντρα και χρησιμοποίησε όλη της τη δύναμη για να ζωντανέψει την τέχνη της, ώσπου έγινε καύσιμό της

Η μοναδική Φλέρυ, η μούσα του «Μεγάλου Ερωτικού» μία από τις σπουδαιότερες φωνές του καιρού της, 19χρονη το καλοκαίρι του 1956, έφυγε μόνη της για σπουδές στις ΗΠΑ. Εκεί εμφανίζεται σε θεατρικές παραστάσεις και ξεκινά επίσης τις πρώτες της εμφανίσεις στο τραγούδι. Το 1965 ηχογραφεί στη θρυλική φολκ εταιρεία της Τζόαν Μπαέζ τον πρώτο της δίσκο. Το 1970 στην Αμερική τη γνωρίζει ο Μάνος Χατζιδάκις και η φωνή της τον μάγεψε. Έκτοτε γίνεται η Μούσα του μεγάλου Έλληνα συνθέτη με το έργο του οποίου ταυτίστηκε.

Γεννήθηκε στην Αθήνα (κατ' άλλους στην Κρήτη) και από μικρή καταπιάστηκε με τις τέχνες και κυρίως με την υποκριτική, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται στο ότι ο πατέρας της ήταν σκηνοθέτης, ηθοποιός και κινηματογραφικός παραγωγός. Στις ΗΠΑ, σπούδασε ιστορία και φιλολογία ενώ σύντομα ξεκίνησε καριέρα ηθοποιού, συμμετέχοντας σε παραστάσεις στη Νέα Υόρκη. Η ενασχόληση της με το τραγούδι ξεκίνησε μέσα από τυχαίες ευκαιρίες, στις οποίες τραγουδούσε δημοτικά τραγούδια για τους φίλους της. Σταδιακά άρχισε να εμφανίζεται σε μουσικές σκηνές, με ένα ευρύ ρεπερτόριο που περιλάμβανε λαϊκή μουσική της Ελλάδας, της Ισπανίας, ακόμη και της Βραζιλίας. Το 1965 κυκλοφόρησε ο πρώτος της δίσκος με τίτλο Fleury: The isles of Greece (Φλέρυ, τα νησιά της Ελλάδας), που περιλάμβανε ένα ετερόκλητο ρεπερτόριο από λαϊκά άσματα του Απόστολου Καλδάρα, βραζιλιάνικες μπόσα νόβα και τρία κομμάτια του Μίκη Θεοδωράκη.

Γνωριμία με τον Χατζιδάκι

Τις πρώτες μέρες που ακολούθησαν το πραξικόπημα της χούντας, η Νταντωνάκη τοποθετήθηκε δημοσίως στην αμερικανική τηλεόραση ενάντια, κατηγορώντας την αμερικανική κυβέρνηση για τον ρόλο της: στην εκπομπή «Merv Griffin Show», του NBC, της ζήτησαν να τραγουδήσει _ δυο μέρες μετά το πραξικόπημα. «Να τραγουδήσω;», απάντησε. «Ξέρετε τι έγινε στην πατρίδα μου; Της έκλεψαν την ελευθερία. Και φταίτε εσείς γι’ αυτό!». Δέχτηκε να πει μόνο ένα τραγούδι, κι αυτό χωρίς τη συνοδεία ορχήστρας, και τότε ακούστηκαν στο αμερικανικό στούντιο οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου από τη «Ρωμιοσύνη», του Μίκη. Σχεδόν ούρλιαξε μπροστά σε εκατομμύρια τηλεθεατές το «Σώπα, όπου να ‘ναι θα σημάνουν οι καμπάνες», με τον κραδασμό της ασύγκριτης φωνής της να ισοδυναμεί με εκατοντάδες διαδηλώσεις και καταγγελίες μαζί. Εκεί γνωρίστηκε και με τη Μελίνα Μερκούρη, την οποία μάλιστα αντικατέστησε σε μια από τις παραστάσεις του «Ilya darling» του Ζυλ Ντασέν.

Το 1970 ο Μάνος, ακούγοντας τη φωνή της εντυπωσιάστηκε· ηχογράφησαν στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη μια σειρά από κλασικά ρεμπέτικα των Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη κ.ά. Πολλά χρόνια αργότερα, η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε ως δίσκος με τίτλο Η Φλέρυ Νταντωνάκη στα Λειτουργικά του Μάνου Χατζιδάκι και αποτελεί την τελευταία δισκογραφική ενασχόληση του με τα ρεμπέτικα τραγούδια. Στο σημείωμά του, στο εξώφυλλο του δίσκου, ο συνθέτης ανάμεσα σε άλλα σημείωσε: "Η Φλέρυ είναι ανεπανάληπτη ακόμα και όταν δοκιμάζει... Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και τη γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια". Στο μεσοδιάστημα οι δύο καλλιτέχνες συνεργάστηκαν στο δίσκο «Κύκλο του C.N.S.» (1971), στον οποίο η Φλέρυ τραγουδά έξι τραγούδια σε επανεκτέλεση μετά τον Γιώργο Μούτσιο (πρώτη εκτέλεση, 1959), σε ποίηση του συνθέτη.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Δύο χρόνια πριν την πτώση της Χούντας, ο Μάνος Χατζιδάκις και η Νταντωνάκη επέστρεψαν στην Ελλάδα. Το 1972 αποτέλεσε σταθμό στην καριέρα της Νταντωνάκη, με πιο σημαντικό γεγονός την έκδοση του δίσκου Ο Μεγάλος Ερωτικός, που προαναφέραμε με μελοποιήσεις αρχαίας και νέας ελληνικής ποίησης με θέμα τον έρωτα. Στην ερμηνεία συμμετείχε και ο Δημήτρης Ψαριανός (πέθανε κι αυτός 17-Νοε-2020).

Στα τέλη του ιδίου χρόνου η Νταντωνάκη επέστρεψε στο στούντιο με τον Χατζιδάκι για την ηχογράφηση του Καπετάν-Μιχάλη, ενώ συμμετείχε και στον δίσκο Δώδεκα τραγούδια του Γιώργου Ποταμιάνου.

Ακολούθησε μια περίοδος άτονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Συμμετείχε φιλικά σε κάποιες ταινίες, ενώ γνωρίστηκε με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή. Η συνεργασία τους δεν τελεσφόρησε και η Φλέρυ εισήλθε σε μια περίοδο, για την οποία αργότερα δήλωσε δημόσια πως «χάνεται στα μονοπάτια του μυαλού της». Επέστρεψε στο προσκήνιο το 1984, ερμηνεύοντας τρία τραγούδια στον πρώτο δίσκο του Ηλία Λιούγκου με τίτλο Νυχτερινή δοκιμασία. Άρχισε τις εμφανίσεις της στους μουσικούς χώρους «Τιπούκειτος», «Καφέ-θέατρο» και στον Πύργο του Απόλλωνα. Συνοδευόμενη από τον πιανίστα Γιάννη (Μπαχ) Σπυρόπουλο, ερμήνευε κομμάτια του Χατζιδάκι, ελληνικά λαϊκά, αλλά και τραγούδια της τζαζ και σόουλ ανθολογίας. Το 1985, συναυλία στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην οποία συμμετείχε και η Δήμητρα Γαλάνη αποτέλεσε μια από τις τελευταίες της εμφανίσεις επί σκηνής. Στο ξεκίνημά της τρομαγμένη από την κοσμοσυρροή εγκατέλειψε το πάλκο, για να επιστρέψει τελικά και να αποθεωθεί για την ερμηνεία της. Η τελευταία της δισκογραφική εμφάνιση ήταν το 1986, όταν τραγούδησε το Τραγούδι της νύχτας στον δίσκο Τσιμεντένια Τρένα του συγκροτήματος «Τερμίτες» (Μαχαιρίτσας - Μιτζέλος). Συμμετείχε στην συναυλία του συγκροτήματος ''Τσιμεντένιο κονσέρτο'' στις 27/09/1986 στο θέατρο του Λυκαβηττού και ακολούθησαν κοινές εμφανίσεις στην μπουάτ Ζυγός στην Πλάκα όπου έγινε και η τελευταία της εμφάνιση επί σκηνής.

Το 1987 μιλάει στην εκπομπή μας «Τρεις στον αέρα» της ΕΡΤ και θυμάμαι πως είχε πει ότι «για να βιώσεις τον έρωτα πρέπει πρώτα να μπορείς να τον εκφράσεις», πως το τραγούδι της Μυρτιώτισσας, που η ποιήτρια είχε γράψει για τον γιο της, τον σπουδαίο ηθοποιό Γιώργο Παππά, η Φλέρυ το ερμήνευσε ερωτικά, γιατί ήταν ερωτευμένη εκείνη την εποχή (τη συγκεκριμένη ερμηνεία πάντως ο Χατζιδάκις τη θεώρησε αξεπέραστη, γι’ αυτό και δεν εκτελέστηκε, ούτε ηχογραφήθηκε ποτέ ξανά αυτό το τραγούδι με άλλη τραγουδίστρια). Είχε πει ακόμη ότι «στον έρωτα πρέπει να αμύνεσαι, δεν κερδίζεις τίποτα αν δεν αμυνθείς έξυπνα» και ότι θεωρεί κλασικά ερωτικά τραγούδια κάποια του Villa Lobos, από τα δικά της αυτό του Σολομώντα, αλλά και το… «Πιο καλή ή μοναξιά»! (ολόκληρη η συνέντευξή της στο YouTube channel #SeminaDigeniOfficial). Ίσως να διάλεγε και τον «Μεγάλο Ερωτικό», αυτόν τον μεγάλο σταθμό στην καριέρα της, αν δεν του έβρισκε κάτι παράξενο. Θεωρούσε πως υπήρχε κάτι φοβισμένο στη φωνή της, ένα τρέμουλο.

ΥΓ
Αν η Φλέρυ ήταν λουλούδι, θα ήταν αυτό που λέγεται «βασίλισσα της νύχτας». Ανθίζει και πλημμυρίζει το άρωμά του, μία μόνο βραδιά του χρόνου, και μαραίνεται το πρωί. Οι Κινέζοι το λένε «Αυτός που έχει μια εντυπωσιακή, μα σύντομη στιγμή δόξας», οι Γιαπωνέζοι «Ομορφιά υπό το σεληνόφως» και οι Ινδονήσιοι «Λουλούδι του θριάμβου» _ Ριζοσπάστης

Έκτοτε αποσύρθηκε από τα φώτα της δημοσιότητας. Έμεινε απομονωμένη με τη μητέρα της και την κόρη της Ζωή, ενώ μάταια αρκετοί καλλιτέχνες την προσέγγιζαν, με σκοπό την επανεμφάνισή της. Αποξενωμένη, με την ψυχική της υγεία διαταραγμένη, προσβλήθηκε από καρκίνο. Επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου, της δόθηκε ένα εφάπαξ ποσό 5.000.000 δρχ. Πέθανε, σε μια κλίνη του νοσοκομείου Μεταξά, καταρρακωμένη και σε σύγχυση. Το μνήμα της βρίσκεται στο κοιμητήριο της Παιανίας, πλάι σ' αυτό του Μάνου Χατζιδάκι.

Ακόμα και σήμερα, αν επισκεφθείς, τον τάφο της στην Παιανία, το επίθετο που την συνοδεύει είναι ανορθόγραφο: "ΦΛΕΡΥ ΑΤΑΝΤΩΝΑΚΗ" _H τελευταία λέξη που βγήκε από το στόμα της Φλέρυς, στο Νοσοκομείο Μεταξά, λίγο πριν η ανορθόγραφη λέξη «ΑΠΝΙΑ», καταγραφεί στον ιατρικό επίλογο της, σε τελευταίο στάδιο καρκινοπαθούς Ελευθερίας Παπαδαντωνάκη, ήταν η λέξη "Πούστηδες"

• Δείτε ΕΡΤ (ηχητικό Δεύτερο Πρόγραμμα) Φλέρυ Νταντωνάκη – 18 Ιουλίου 1998 _υπάρχουν ακόμη 6
• Επίσης "Η άγνωστη Φλέρη Νταντωνάκη"/ Μέρος Α' & Μέρος Β΄

Δισκογραφία

·      1965 Flery    Vanguard LP   Ηχογραφημένος στη Νέα Υόρκη με παλιά λαϊκά τραγούδια των Γιάννη Παπαϊωάννου, Πάνου Γαβαλά, Στράτου Ατταλίδη, Στέλιου Καζαντζίδη και σολίστ τον ελληνικής καταγωγής κλαρινίστα Γκας Βάλι.

·      1971 Ρυθμολογία - Ο Κύκλος του CNS       Lyra 3709 LP   Μουσική, στίχοι και πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις. Η Φ. Νταντωνάκη στα έξι τραγούδια του CNS.

·      1972 Ο Μεγάλος Ερωτικός Νότος 3901 LP-CD     11 ποιήματα μελοποιημένα από τον Μάνο Χατζιδάκι και ερμηνευμένα από την Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Δημήτρη Ψαριανό (πρώτη δισκογραφική εμφάνισή του).

§  12 Τραγούδια Margo 8040 LP Ο πρώτος προσωπικός δίσκος της στην Ελλάδα, σε μουσική και στίχους του Γιώργου Ποταμιάνου. Αργότερα, κυκλοφόρησε με εξώφυλλο στα αγγλικά, για τουριστική κατανάλωση, και με τίτλο Greek Landscapes And Moods.

·      1975 Ο Κύκλος Του CNS - Ο Καπετάν Μιχάλης      Νότος 3902 LP            Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Σπύρο Σακκά. Ο Καπετάν Μιχάλης ήταν βασισμένος σε κείμενα του Νίκου Καζαντζάκη και ο Κύκλος σε ποιήματα του Χατζιδάκι.

·      1977 Γειτονιές Του Φεγγαριού - Χωρίον Ο Πόθος   Νότος 3905 LP-CD     Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Ευτύχιο Χατζηττοφή.

·      1984 Νυχτερινή Δοκιμασία   Minos 050 LP-CD        Η Φ. Νταντωνάκη μαζί με τη Ζωή Αντιόχου και τον Ηλία Λιούγκο, ο οποίος έγραψε και τα τραγούδια.

§  Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι  2LP-CD Συλλογή τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι, όπου η Φ. Νταντωνάκη ερμηνεύει τα Οδός Ονείρων και Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι. Στο δίσκο συνυπάρχει με τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Σοφία Βέμπο, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μελίνα Μερκούρη κ.α.

·      1986 Τσιμεντένια Τραίνα  Δίσκος του συγκροτήματος Τερμίτες, με συμμετοχή της Φ. Νταντωνάκη και της Σοφίας Βόσσου. Η Φ. Νταντωνάκη στο Τραγούδι Της Νύχτας.

·      1989 Λαϊκά Μονοπάτια Νο 2  Συλλογή τραγουδιών με πολλούς εκτελεστές. Η Φ. Νταντωνάκη στο Δεν Με Πονάς του Π. Γαβαλά, από τον πρώτο δίσκο της.

§  Λαϊκά Μονοπάτια Συλλογή τραγουδιών. Η Φ. Νταντωνάκη στο Φύγε Φύγε του Στράτου Ατταλίδη, από τον πρώτο δίσκο της.

·      1990 The Very Best Of Mikis Theodorakis Συλλογή τραγουδιών του Μίκη, όπου η Φ. Νταντωνάκη συνυπάρχει με Μελίνα Μερκούρη, Μαίρη Λίντα, Νάνα Μούσχουρη, Μαρία Φαραντούρη κ.α.

·      1991 Λειτουργικά _ Σείριος 91005 LP-CD Σε ηχογράφηση του 1970, που έγινε στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη, τραγουδά 6 ρεμπέτικα. Επίσης 5 τραγούδια από τον Καπετάν Μιχάλη και δύο από την Εποχή Της Μελισάνθης. Τη συνοδεύει στο πιάνο ο Μ. Χατζιδάκις.

·      1994 Άπονες Εξουσίες  _Ανάμεσα σε 29 τραγούδια του Μίκη υπάρχει το Μάνα Μου Και Παναγιά από την Πολιτεία, τραγουδισμένο από τη Φλέρυ.

Έργα τρίτων

·      2002: Ο δημοσιογράφος Αντώνης Μποσκοΐτης, δημιουργεί το ντοκιμαντέρ: Φλέρυ, η τρελή του φεγγαριού _δεν διατίθεται στο εμπόριο, προβάλλεται σε εκδηλώσεις.

·      2007: Ο δημοσιογράφος Γιώργος Λιάνης, εκδίδει ένα μικρό βιογραφικό έργο για την Φλέρυ με τίτλο: «Φλέρυ Νταντωνάκη: Η Φεγγαρική αηδόνα» ISBN 978-960-7827-59-3.

·      2013: Ο συνθέτης Γιώργος Πλουμπίδης έγραψε το έργο "Φλέρυ", θέμα και παραλλαγές σε λα ελάσσονα για βιολοντσέλο και πιάνο και το αφιερώνει στη μνήμη της Φλέρυς Νταντωνάκη. Είναι διαθέσιμο στο YouTube.

·      Γιάννης Bach Σπυρόπουλος. Φλέρυ Νταντωνάκη. Εγώ είμαι ένα σύννεφο..., εκδ. Ηλέκτρα, 2005

 

Δείτε βίντεο στο YouTube

 

 

Στον καιρό της Λιλιπούπολης - Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία

Ένα λάθος εξέπεμπε για δυόμισι χρόνια -σαν αυτές τις μέρες, στο απόγειο της χατζιδακικής δημιουργικότητας, από τον Απρίλη 1977 μέχρι το Μάη 1980.
Μια «αόρατη» μουσικοθεατρική παράσταση στην οποία συνέβαλαν άξιοι ηθοποιοί (περί τους τριάντα), συνθέτες, κειμενογράφοι, μουσικοί, αλλά πρωτίστως η βασικότερη εμπνεύστριά του, η στιχουργός Μαριανίνα Κριεζή. Ανάμεσα σε όσα εντόπισε ήταν και ανέκδοτοι στίχοι της, ενώ αποκαλύπτει και πώς γράφτηκαν τα δημοφιλή τραγούδια «Ρόζα Ροζαλία», «Χρυσαλιφούρφουρο», «Δεν είμαστε Ζουλού» και «Χοντρό Μπιζέλι».

Η αριστουργηματική «Ροζαλία» λανσαρίστηκε τον Μάρτιο του 1980 σε ένα επεισόδιο της ραδιοφωνικής εκπομπής «Εδώ Λιλιπούπολη» στο Τρίτο Πρόγραμμα, επί Μάνου Χατζιδάκι. Το επεισόδιο γράφτηκε ειδικά για να υπηρετήσει την παρθενική ραδιοφωνική του μετάδοση.

Το βιβλίο «Στον καιρό της Λιλιπούπολης» καταγράφει, για πρώτη φορά, μέσα σε 350 σελίδες την ιστορία και όλα όσα σχετίζονται με τη δημιουργία της θρυλικής ραδιοφωνικής εκπομπής «Εδώ Λιλιπούπολη» που ήταν υπό την προστασία του Μάνου Χατζιδάκι.
Παράλληλα ακτινογραφεί εκείνη ακριβώς την ανεπανάληπτη εποχή της ελληνικής ραδιοφωνίας, όταν ο σπουδαίος συνθέτης διεύθυνε το Τρίτο Πρόγραμμα, την πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης, μεταξύ του 1975 και του 1982. 

Για να το πετύχει αυτό, ο δημοσιογράφος, μουσικός ραδιοφωνικός παραγωγός και συγγραφέας Γιώργος Αλλαμανής αφιέρωσε πέντε χρόνια στην έρευνα, συλλέγοντας και εντρυφώντας σε πλήθος ντοκουμέντων σπάνιου αρχειακού υλικού, δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών, παρτιτούρες, φωτογραφίες.
Παράλληλα, άκουσε εβδομήντα τρία χαμένα σχεδόν ραδιοφωνικά επεισόδια και πήρε πενήντα μία αποκλειστικές συνεντεύξεις από συντελεστές που συνέβαλαν σε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί στον πρόλογο του βιβλίου «το συναρπαστικότερο λάθος στην ιστορία της ελληνικής ραδιοφωνίας».

Το αποτέλεσμα, φυσικά, δεν είναι ένα παιδικό βιβλίο, όπως άλλωστε δεν ήταν ούτε η εκπομπή «παιδική», κι ας ξεκίνησε με αυτή την πρόθεση. Πρόκειται περισσότερο για ένα εκτενές ρεπορτάζ για ενήλικες, νεότερους και γηραιότερους, νοσταλγούς και μη, για όσους θέλουν να «ταξιδέψουν» σε εποχές μεγάλων καλλιτεχνικών συναντήσεων.

Το «Ρόζα Ροζαλία» είναι ίσως η κορυφαία τραγουδιστική στιγμή της Λιλιπούπολης. Μια χορευτική σύνοδος πλανητών όπου διασταυρώνουν τις τροχιές τους για δύο λεπτά και ένα δευτερόλεπτο η ερμηνεία της Νένας Βενετσάνου στην πρώτη και άγνωστη – ακόμη -ηχογράφηση για το ραδιόφωνο (μη την ψάξεις στο youtube, δεν υπάρχει), ένα υδραίικο σκαρί του 1821, ένας αυστηρός πρόγονος της Μαριανίνας Κριεζή, οι αρμονίες και ο ερωτισμός της Λένας Πλάτωνος.

Το σκηνικό συμπληρώνουν ένας νεαρός βιολιστής, η ανοιξιάτικη ανατολή και μια σουρεαλιστική αρχαιολογική ανασκαφή: στα σύννεφα, με αερόστατο. Α, και το φάντασμα της Μόλι Μαλόουν που πουλάει θαλασσινά σπρώχνοντας, μετά τον θάνατό της, το καροτσάκι της στους δρόμους του Δουβλίνου.

Αυτό το αριστουργηματικό τραγούδι λανσαρίστηκε τον Μάρτιο του 1980, σε ένα επεισόδιο της ραδιοφωνικής εκπομπής «Εδώ Λιλιπούπολη», στο Τρίτο Πρόγραμμα επί Μάνου Χατζιδάκι. Το επεισόδιο γράφτηκε ειδικά για να υπηρετήσει την παρθενική ραδιοφωνική του μετάδοση.

Η υπόθεση: Ξημερώνει στη Λιλιπούπολη. Μαζί με τις αποχρώσεις της ροζ ανατολής απλώνεται στους αιθέρες μια εξαίσια μελωδία. Ο Δόκτωρ Δρακατώρ (τον υποδυόταν ο ηθοποιός Νίκος Τσιλούνης) καταλαβαίνει ότι προέρχεται από τη ροζ λατέρνα των αρχαίων Λιλιπούα, φτιαγμένη από τον πολύτιμο λίθο οπάλιο. Είναι θαμμένη στα σύννεφα που σκεπάζουν την αρχαία Παπουαλίλη. Σηκώνει ένα αερόστατο από ροζ ροδοπέταλο. Παρέα με τον Μπιξ Μπιξ (Σταμάτης Φασουλής), τη Χιονάτη (Άννα Παναγιωτοπούλου) και τον Πρίγκιπα (Λευτέρης Βογιατζής) ακολουθούν το παλιό τραγούδι «Ρόζα Ροζαλία», που η αρχαία λατέρνα το έπαιζε κάθε ξημέρωμα στην Λεωφόρο των Παγωνιών. Εντοπίζουν το ανεκτίμητο κειμήλιο και τo μεταφέρουν συγκινημένοι στη Λιλιπούπολη.
Ο σοφός Δόκτωρ αποφασίζει να μην φυλακίσει στο Μουσείο την οπάλινη λατέρνα. Οι τέσσερίς τους θα βγαίνουν βόλτα κάθε χάραμα και θα ξυπνάνε γλυκά τους άλλους Λιλιπουπολίτες παίζοντας το πιο τριανταφυλλένιο τραγούδι που έγινε ποτέ.

Το ροζ ήταν το αγαπημένο χρώμα της στιχουργού που τον περασμένο Φεβρουάριο μετακόμισε ανεπίστροφα σ’ ένα αρχοντικό στο Πόρτο Λίλι. Η Μαριανίνα στον γάμο της, καμιά 15αριά χρόνια μετά τη Ροζαλία, είχε απαιτήσει απ’ όλους τους καλεσμένους να φορούν ροζ ρούχα.
Της πήρε έξι μήνες για να γράψει το τραγούδι. Στην Λένα πάλι, που αγαπάει κι αυτή το ροζ, πήρε πέντε λεπτά για να το συνθέσει.

«Ένα βράδυ του ’80 μου το άφησε περνώντας απ’ το σπίτι μου η Μαριανίνα και μου είπε «Πάρ’ το, βρε Λένα, το ’γραφα για σένα έξι μήνες». Κάθομαι στο πιάνο και το παίζω. Μέσα σε πέντε λεπτά είχε βγει! Μόλις το τελείωσα το έπαιξα πολλές φορές. Έκλαψα πολύ. Είχα χωρίσει τότε, αλλά ήμουν πάλι ερωτευμένη. Μάλλον με τον έρωτα! Γι’ αυτό και το «Αχ Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία» του τραγουδιού. Σαν το «αχ» του έρωτα» (Λ.Πλάτωνος, συνέντευξη στη «Ναυτεμπορική», 26 Μαΐου 2006).
Την άλλη μέρα, αφού στέγνωσαν τα δάκρυα-τεκμήρια αυτοπεποίθησης, τηλεφώνησε στον Χατζιδάκι. «Έφτιαξα ένα τραγούδι και σας το χαρίζω». Το ακούει. «Θαύμα είναι, παιδί μου, θαύμα… νευρωτικό πλάσμα!» της λέει.

Με πάθος πολυσήμαντα ερωτικό, βιολί στη ραδιοφωνική Ροζαλία παίζει ο κορυφαίος Έλληνας βιολιστής Γιώργος Δεμερτζής. Ήταν μόλις 22 ετών. Δεσπόζει ο συναισθηματισμός που από τότε καταγραφόταν ως «σήμα κατατεθέν» της δεξιοτεχνίας του.

«Παίζει καταπληκτικά εδώ. Έγραψα το βιολί γι’ αυτό το τραγούδι εμπνευσμένη από το πώς έπαιζε ο Γιώργος. Γενικά, έτσι; Στο σπίτι μου είχαμε παίξει οι δυο μας ένα τμήμα από το Κονσέρτο για Βιολί του Μπραμς και άλλα έργα» θυμάται σήμερα η Πλάτωνος.

 

Ο Γιώργος Δεμερτζής.
Χωρίς το βιολί του η πρώτη και καλύτερη ηχογράφηση του «Ρόζα Ροζαλία»,
με ερμηνεύτρια τη Νένα Βενετσάνου,
θα έχανε πολύτιμους μουσικούς ιριδισμούς
(αρχείο Βύρωνα Φιδετζή)

Τί ήταν όμως η «Ροζαλία»; Ποια ήταν η ποιητική αφορμή για το τραγούδι; Την απορία την έλυσε η ίδια η Μαριανίνα ένα Σάββατο του Αυγούστου του 2018, όταν παρέα με τον ραδιοφωνικό παραγωγό Σιδερή Πρίντεζη, ο οποίος μεσολάβησε γενναιόψυχα για τη γνωριμία, την επισκεφτήκαμε στο ησυχαστήριό της στην Ερέτρια. Επιστρέφοντας το βράδυ στην Αθήνα είχα στις ερευνητικές αποσκευές μου έξι ώρες μαγνητοφωνημένων συζητήσεων για τη Λιλιπούπολη.

Λοιπόν, η Ροζαλία….

Μαριανίνα Κριεζή: Η «Ροζαλία» ήταν ένα απ’ τα καράβια του αγώνα με τους Τούρκους, ένα μαύρο καράβι προγόνου μου τουρκοφάγου. Αυτουνού από μια σειρά συμπτώσεων, κάποια στιγμή, είχα κληρονομήσει και το σπίτι του στην Ύδρα, που το πούλησα βεβαίως, δεν μπορούσα να το κρατήσω. Πάρα πολύ αυστηρός εκείνος. Θα τον δεις κι εσύ. Αν βάλεις Αντώνιος Κριεζής, θα δεις μια πάρα πολύ αυστηρή φάτσα με κάτι μουστάκες. Αυστηρό σπίτι. Ήταν ένα σκαρί από τα πανέμορφα υδραίικα σκαριά, τα μαύρα. Δεν παντρεύτηκε αυτός ποτέ. Κι έλεγα «Τι είναι αυτή η Ροζαλία;». Και μου ’χε μπει, πάντα, ότι κάποιαν είχε ερωτευτεί που πέθανε κι έκανε και το μαύρο αυτό το σκαρί.

• Επειδή το έβαψε μαύρο και του έδωσε γυναικείο όνομα, θα ήταν για να τιμήσει τον άτυχο έρωτά του, ε;
• Μ.Κ.:
  Έτσι ήθελα να είναι αυτή η Ροζαλία. Και είναι μελαγχολικό τραγούδι, δεν είναι για παιδιά. Δεν μελοποιείται εύκολα, είναι περίεργο τραγούδι, πολύ. Και είχα τη Λένα στο νου μου. Λέω «Τώρα με τη Λένα είναι μια ευκαιρία. Κάτσε να το γράψω, που πάντα ήθελα να γράψω για του παππού το καράβι». Αυτό.
• Κάτι καλό κούμπωσε εκεί. Γιατί το είδε και αυτή ερωτικά.
• Μ.Κ.:
  Τελείως.

(Συνέντευξη με τη Μαριανίνα Κριεζή για το βιβλίο «Στον Καιρό της Λιλιπούπολης»)

Πάνω αριστερά ο Υδραίος "μπαρουτοκαπνισμένος" εφοπλιστής Αντώνιος Κριεζής. Το καράβι «Ροζαλία» σκίζει τα κύματα σε γκρίζο, μάλλον χειμωνιάτικο, τοπίο, σε πίνακα που εκτίθεται στον πρώτο όροφο του Ιστορικού Μουσείου – Αρχείου Ύδρας.

Υπέροχες, καλλιτεχνικές, δημιουργικές μισές αλήθειες. Μόνο στην απαστράπτουσα φαντασία της Μαριανίνας ο Αντώνιος Δ. Κριεζής (1796-1865) ήταν εργένης και ερωτοχτυπημένος. Στην πραγματικότητα διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας επί Όθωνα (1849-54) και από τον γάμο του με την Κυριακούλα Βούλγαρη, κυρία επί των τιμών της Αμαλίας και κόρη του αρχικοτζάμπαση (διοικητή) της Ύδρας Γεωργίου Βούλγαρη, απέκτησε τέσσερις γιους.

Η «Ροζαλία» ναυπηγήθηκε στη Μασσαλία το 1790. Γέρικο σκαρί, παλιό εμπορικό, στα χρόνια του Αγώνα. Ήταν μια πολάκα, τρικάταρτο ιστιοφόρο με λατίνια (τριγωνικά πανιά) στην πλώρη και την πρύμνη. Για τα κακά συναπαντήματα με τους πειρατές και το οθωμανικό ναυτικό είχε τέσσερα κανόνια. Και τρεις συνιδιοκτήτες: οικογένεια Κριεζή, τέκνα Παπαντώνη και Γ.Δ. Παπαμανώλη.

Δύο ιστορικούς χρόνους έχει στιχουργικά η «Ροζαλία». Στο πρώτο κουπλέ η ηρωίδα ήταν ζωντανή («μιλούσαν όλοι για τη Ρόζα Ροζαλία»), στο δεύτερο έχει πεθάνει και την μνημονεύουν («μιλούν ακόμα»).

Άφαντη αλλά παρούσα, «σα ρόδινη ανάμνηση», τη βλέπουν να βγάζει βόλτα «πέρα μες στη ροζ ανατολή» μιαν άλλη οφθαλμαπάτη: «το γουρουνάκι της το τριανταφυλλί».

Το ρεφρέν, στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου, είναι ένα προσκλητήριο για έρωτα και μουσική.  

«Ρόζα ροδαλή,
αχ Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία,
πάμε μαζί στη συναυλία
ν’ ανθίσει μ’ όλα τα βιολιά
μια ροζ μεγάλη βυσσινιά
στο πρώτο μας φιλί».

«Δανείστηκα τη δομή ενός λιτού, άμεσου και συγκινητικού τραγουδιού» εξήγησε η στιχουργός, «του παραδοσιακού ιρλανδέζικου “Molly Malone”».

Πράγματι, το αφηγηματικό υπόδειγμα (pattern) είναι το ίδιο. Όπως και η Ροζαλία, στο πρώτο κουπλέ η όμορφη ιχθυοπώλισσα Μόλι, που δεν ταυτίζεται με υπαρκτό πρόσωπο, σπρώχνει στους δρόμους του Δουβλίνου το καρότσι της και διαλαλεί τα θαλασσινά της: κυδώνια και μύδια («cockles and mussels»). «Είναι ζωντανά!» («Alive, alive, oh!») φωνάζει.  Στο τρίτο όμως και τελευταίο κουπλέ, ενώ έχει πεθάνει από κακιά αρρώστια, οι Δουβλινέζοι βλέπουν το φάντασμά της στις ίδιες διαδρομές.

In Dublin’s fair city
Where the girls are so pretty
I first set my eyes on sweet Molly Malone
As she wheeled her wheel-barrow
Through streets broad and narrow
Crying “Cockles and mussels, alive, alive, oh!”

Alive, alive, oh Alive, alive, oh
Crying “Cockles and mussels, alive, alive, oh!”

[…] She died of a fever
And no one could save her
And that was the end of sweet Molly Malone
But her ghost wheels her barrow
Through streets broad and narrow
Crying “Cockles and mussels, alive, alive, oh!”

Απ’ το 1998 το μπρούτζινο άγαλμα της Μόλι Μαλόουν δεσπόζει στην είσοδο του ιρλανδικού Οργανισμού Τουρισμού στο Δουβλίνο. Προκάλεσε αντιδράσεις γιατί η γλύπτρια Τζιν Ράινχαρτ την παρουσίασε με διπλή ιδιότητα: ιχθυοπώλισσα και πόρνη. Σήμερα αποτελεί αξιοθέατο και κάποιοι θεωρούν γούρι να της πιάσουν το στήθος. Το μέταλλο στο μπούστο της έχει ξεβάψει.

Δουβλίνο. Η μπρούτζινη Μόλι Μαλόουν -κουπλέ ζωντανή.
Φάντασμα όμως η Ροζαλία στους στίχους της Μαριανίνας Κριεζή

Η πρώτη ηχογράφηση του «Ρόζα Ροζαλία» σώζεται μισο-ενσωματωμένη στη δράση στα επεισόδια της «Λιλιπούπολης» όπως μεταδόθηκαν από το χατζιδακικό Τρίτο Πρόγραμμα – όχι στα πέντε LP με επανασκηνοθετημένα και επανηχογραφημένα επεισόδια που κυκλοφόρησαν το 1981.  

Εκεί, στα ερτζιανά, με τη φωνή της πρωτοεμφανιζόμενης στη ραδιοφωνία (ως τραγουδίστριας της «Λιλιπούπολης») Νένας Βενετσάνου, η Ροζαλία ακούγεται ανυπέρβλητη. Δυστυχώς ποτέ δεν δισκογραφήθηκε.

Στον διπλό δίσκο με τραγούδια της εκπομπής (1980) ερμήνευσε το τραγούδι η ίδια η Πλάτωνος. Αργότερα, σε δίσκο λιλιπουπολιτικής συναυλίας στον Βόλο (2001) καταγράφηκε με τη φωνή της Σαβίνας Γιαννάτου. Και στις δύο εκτελέσεις – λαμπρές κατά τα άλλα - το tempo είναι πιο γρήγορο απ’ ότι στην υποβλητική εκτέλεση με τη Βενετσάνου.

Η Νένα Βενετσάνου το 1980

Πίσω στα αυθεντικά επεισόδια ένα ενορχηστρωτικό κόσμημα της Πλάτωνος, σκέτο τζοβαΐρι, τραβάει την προσοχή. Είναι η κεραυνοβόλος είσοδος δύο χορωδιακών γυναικείων φωνών – της συνθέτριας και της Σαβίνας – μόλις 30 δευτερόλεπτα πριν απ’ το τέλος.

Δεν μπαίνουν στο ρεφρέν. Μπαίνουν ξαφνικά σε μια λέξη-προτροπή, στην τελευταία προστακτική που ακούγεται:  «Πάμε!» (μαζί στη συναυλία). Και περιδινίζονται, χορεύουν, γιορτάζουν το πώς άνθισε «η ροζ μεγάλη βυσινιά» στο πρώτο φιλί.

Στη ροδοζαχαρένια παραλία
μιλούσαν όλοι για τη Ρόζα Ροζαλία,
που `χε στα δυο της μάγουλα
λιγάκι κρέμα φράουλα
κι έβγαζε βόλτα μες στην ροζ ανατολή,
το γουρουνάκι της το τριανταφυλλί.

Και σύννεφα από ροζ πουλιά
φλαμίγκος της κελαηδούσανε
Ρόζα Ροδαλία.

Αχ Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία
πάμε μαζί στη συναυλία,
ν’ ανθίσει μ’ όλα τα βιολιά
μια ροζ μεγάλη βυσσινιά
στο πρώτο μας φιλί.

Στη ροδοζαχαρένια παραλία
μιλούν ακόμα για τη Ρόζα Ροζαλία
και λένε πως την Άνοιξη,
σα ρόδινη ανάμνηση,
περνάει πέρα μες Στη ροζ ανατολή,
το γουρουνάκι της το τριανταφυλλί.

Και κάποια ροζοπάλινη λατέρνα
ακόμα παίζει το Ρόζα Ροδαλία.

Αχ Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία
πάμε μαζί στη συναυλία,
ν’ ανθίσει μ’ όλα τα βιολιά
μια ροζ μεγάλη βυσσινιά
στο πρώτο μας φιλί.

Στην ερμηνεία η Νένα κάνει το θαύμα της. Ξεκινάει σαν αφηγήτρια παραμυθιού, ώσπου εξυψώνει μια μεταφυσική ιστορία σε εμβληματικό ερωτικό τραγούδι.

Ο Γιώργος Ι. Αλλαμανής είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Το βιβλίο του «Στον καιρό της Λιλιπούπολης» (Εκδόσεις Τόπος) κυκλοφορεί στις 10 Μαΐου 2022.
Προλογίζουν: Νίκος Κυπουργός, Γιώργος Μητρόπουλος, Σιδερής Πρίντεζης. 

Στον καιρό της Λιλιπούπολης
Η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής
Αλλαμανής Γιώργος Σελ.: 352 | 21 x 29
ISBN: 978-960-499-410-6

To βιβλίο είναι μία κατάδυση στην άγνωστη ιστορία της εκπομπής «Εδώ Λιλιπούπολη» (Δεκέμβριος 1977-Μάιος 1980) μέσα από 51 συνεντεύξεις, ανέκδοτους στίχους της Μαριανίνας Κριεζή που δεν πρόλαβαν να γίνουν λιλιπουπολιτικά τραγούδια, 73 χαμένα επεισόδια που εντόπισε ο συγγραφέας και εκατοντάδες ντοκουμέντα: έγγραφα, χειρόγραφα, παρτιτούρες, φωτογραφίες, ήχους, ταινίες, δημοσιεύματα κ.λπ. 

Το βιβλίο ακολουθεί βήμα βήμα «την καλύτερη παιδική εκπομπή που έγινε ποτέ για μεγάλους» στους διαδρόμους και τα στούντιο της ΕΡΤ, στον Μαγεμένο Αυλό, στους λαβύρινθους της εξουσίας, στον ιδιωτικό και δημόσιο λόγο. Αποκαλύπτει τις αληθινές ιστορίες προσφιλέστατων τραγουδιών όπως το «Ρόζα Ροζαλία», το «Χρυσαλιφούρφουρο» και το «Δεν είμαστε Ζουλού».

Είναι ταυτόχρονα ένα ταξίδι στην αναγεννησιακή εποχή του Τρίτου Προγράμματος επί Μάνου Χατζιδάκι (1975-1982), εκεί που καλλιεργήθηκαν μερικές απ’ τις μεγαλύτερες προσδοκίες και αυταπάτες της Μεταπολίτευσης. Τότε που η καλλιτεχνική δημιουργία άνθισε - για λίγο – στα λαγκάδια της Λιλιπούπολης, στην Ουτοπία.

Ξανασχεδιάζει το αποτύπωμα του αλλοτινού ραδιοφωνικού θαύματος στη συλλογική μνήμη. Γι’ αυτό έχει λόγο ύπαρξης σ’ ένα βιβλίο «για τη Λιλιπούπολη» η πρωτοφανής ανάλυση των 12+1 κρίσεων που σημάδεψαν το χατζιδακικό Τρίτο· γιατί ξέρουμε τον μύθο του αλλά όχι την ιστορία του. Ή ο φάκελος πολιτικών φρονημάτων του Χατζιδάκι, με δύο άγνωστες φωτογραφίες του έφηβου Μάνου, σε παράλληλη αφήγηση με το «φακέλωμα» που έκανε στους Λιλιπουπολίτες ο απαισιότατος δήμαρχος Χαρχούδας. 

Το «Στον καιρό της Λιλιπούπολης» είναι αποτέλεσμα έρευνας που κράτησε πέντε χρόνια. Δεν είναι παιδικό βιβλίο. Δεν «νοσταλγεί». Είναι ένα χάρτινο ντοκιμαντέρ 350 σελίδων για σύγχρονους ενήλικες 18-70+ ετών. Διαβάζεται σα να βλέπεις καλογυρισμένη ταινία.

Όσο για τη Μαριανίνα Κριεζή «έφυγε» αθόρυβα στις 6 Φλεβάρη φέτος για την Λιλιπούπολη τ’ Ουρανού...
«Στη ροδοζαχαρένια παραλία μιλούσαν όλοι για τη Ρόζα Ροζαλία, που `χε στα δυο της μάγουλα λιγάκι κρέμα φράουλα κι έβγαζε βόλτα μες στην ροζ ανατολή, το γουρουνάκι της το τριανταφυλλί. Αχ Ρόζα, Ρόζα Ροζαλία πάμε μαζί στη συναυλία, ν’ ανθίσει μ’ όλα τα βιολιά μια ροζ μεγάλη βυσσινιά στο πρώτο μας φιλί.» ...
Και ξαφνικά γέμισε το διαδίκτυο «Χρυσαλιφούρφουρο» και «Ρόζα Ροζαλία». Πλημύρισε με «Badida de Coco» και «Ήσυχα βράδια». Έσμιξε «Το τσιφτετέλι της γρίπης» με «Το πριγκιπικό βαλς».
«Ο Χορός των μπιζελιών» μας ξαναέκανε όλους «Εδώ Λιλιπούπολη». Αλλά επειδή μάθαμε πια και ο νους μας πάει πάντα στο κακό, κυκλοφορούν εύκολα εξάλλου τα μαύρα μαντάτα, η δημιουργός της Λιλιπούπολης, το κορίτσι με τα μελαγχολικά, ευαίσθητα και απερίγραπτα μάτια και τους ακριβούς στίχους, η Μαριανίνα Κριεζή δεν είναι πια εδώ -Ο θάνατος της θα σκόρπιζε θλίψη όποτε κι αν συνέβαινε.

 

 

Ο άνθρωπος που μπορούσε να γράφει για σαμποτάζ από παιδιά "με μάτια λέιζερ και μαλλιά τιρκουάζ", αλλά να σκαρώνει και λαϊκά σουξέ για τον Στράτο Διονυσίου: "εγώ χωρίζω κι η καρδιά μου καίγεται/Κι εσύ χτυπάς το τζάμι απέναντί μου και μου φωνάζεις Συντομεύετε!".