Φλέρυ Νταντωνάκη σαγηνευτική, αισθαντική αέρινη…

Ελευθερία Παπαδαντωνάκη: Γεννήθηκε σαν σήμερα 11  Μαΐου 1937, πορεύτηκε για 27+χρόνια (1967-1994) στο τραγούδι επίσης σαν ηθοποιός _στα τελευταία της _στο “υπερπέραν” ως Φλέρυ και μας άφησε πρόωρα στις 18-Ιούλη-1998.
Η Φλέρυ Νταντωνάκη λάτρεψε την Ουμ Καλσούμ και παραδέχτηκε πως της ήταν πιο εύκολο να μιλάει απ’ το να τραγουδάει. Ήταν μια παράξενη, ονειροπόλα καλόγρια, τρυφερή και οξύθυμη, ένα αερικό της μουσικής, ατίθαση, γενναία, πεισματάρα και απίστευτα τολμηρή ώσπου κουράστηκε να ακροβατεί συνεχώς ανάμεσα στον θάνατο και στη ζωή και παραδόθηκε στον έρωτα του θανάτου. Στη σύντομη, δύσβατη και περιπετειώδη ζωή της δεν έγινε σκλάβα κανενός, ούτε της δόξας ούτε του χρήματος, έμαθε στην πράξη πως η γνώση κατακτιέται με βάσανα, δεν πίστεψε στους μύθους, που καταστρέφουν τον άνθρωπο, βεβαιώθηκε ότι δεν αγαπήθηκε πραγματικά από κανέναν άντρα και χρησιμοποίησε όλη της τη δύναμη για να ζωντανέψει την τέχνη της, ώσπου έγινε καύσιμό της

Η μοναδική Φλέρυ, η μούσα του «Μεγάλου Ερωτικού» μία από τις σπουδαιότερες φωνές του καιρού της, 19χρονη το καλοκαίρι του 1956, έφυγε μόνη της για σπουδές στις ΗΠΑ. Εκεί εμφανίζεται σε θεατρικές παραστάσεις και ξεκινά επίσης τις πρώτες της εμφανίσεις στο τραγούδι. Το 1965 ηχογραφεί στη θρυλική φολκ εταιρεία της Τζόαν Μπαέζ τον πρώτο της δίσκο. Το 1970 στην Αμερική τη γνωρίζει ο Μάνος Χατζιδάκις και η φωνή της τον μάγεψε. Έκτοτε γίνεται η Μούσα του μεγάλου Έλληνα συνθέτη με το έργο του οποίου ταυτίστηκε.

Γεννήθηκε στην Αθήνα (κατ' άλλους στην Κρήτη) και από μικρή καταπιάστηκε με τις τέχνες και κυρίως με την υποκριτική, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται στο ότι ο πατέρας της ήταν σκηνοθέτης, ηθοποιός και κινηματογραφικός παραγωγός. Στις ΗΠΑ, σπούδασε ιστορία και φιλολογία ενώ σύντομα ξεκίνησε καριέρα ηθοποιού, συμμετέχοντας σε παραστάσεις στη Νέα Υόρκη. Η ενασχόληση της με το τραγούδι ξεκίνησε μέσα από τυχαίες ευκαιρίες, στις οποίες τραγουδούσε δημοτικά τραγούδια για τους φίλους της. Σταδιακά άρχισε να εμφανίζεται σε μουσικές σκηνές, με ένα ευρύ ρεπερτόριο που περιλάμβανε λαϊκή μουσική της Ελλάδας, της Ισπανίας, ακόμη και της Βραζιλίας. Το 1965 κυκλοφόρησε ο πρώτος της δίσκος με τίτλο Fleury: The isles of Greece (Φλέρυ, τα νησιά της Ελλάδας), που περιλάμβανε ένα ετερόκλητο ρεπερτόριο από λαϊκά άσματα του Απόστολου Καλδάρα, βραζιλιάνικες μπόσα νόβα και τρία κομμάτια του Μίκη Θεοδωράκη.

Γνωριμία με τον Χατζιδάκι

Τις πρώτες μέρες που ακολούθησαν το πραξικόπημα της χούντας, η Νταντωνάκη τοποθετήθηκε δημοσίως στην αμερικανική τηλεόραση ενάντια, κατηγορώντας την αμερικανική κυβέρνηση για τον ρόλο της: στην εκπομπή «Merv Griffin Show», του NBC, της ζήτησαν να τραγουδήσει _ δυο μέρες μετά το πραξικόπημα. «Να τραγουδήσω;», απάντησε. «Ξέρετε τι έγινε στην πατρίδα μου; Της έκλεψαν την ελευθερία. Και φταίτε εσείς γι’ αυτό!». Δέχτηκε να πει μόνο ένα τραγούδι, κι αυτό χωρίς τη συνοδεία ορχήστρας, και τότε ακούστηκαν στο αμερικανικό στούντιο οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου από τη «Ρωμιοσύνη», του Μίκη. Σχεδόν ούρλιαξε μπροστά σε εκατομμύρια τηλεθεατές το «Σώπα, όπου να ‘ναι θα σημάνουν οι καμπάνες», με τον κραδασμό της ασύγκριτης φωνής της να ισοδυναμεί με εκατοντάδες διαδηλώσεις και καταγγελίες μαζί. Εκεί γνωρίστηκε και με τη Μελίνα Μερκούρη, την οποία μάλιστα αντικατέστησε σε μια από τις παραστάσεις του «Ilya darling» του Ζυλ Ντασέν.

Το 1970 ο Μάνος, ακούγοντας τη φωνή της εντυπωσιάστηκε· ηχογράφησαν στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη μια σειρά από κλασικά ρεμπέτικα των Τσιτσάνη, Μάρκου Βαμβακάρη κ.ά. Πολλά χρόνια αργότερα, η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε ως δίσκος με τίτλο Η Φλέρυ Νταντωνάκη στα Λειτουργικά του Μάνου Χατζιδάκι και αποτελεί την τελευταία δισκογραφική ενασχόληση του με τα ρεμπέτικα τραγούδια. Στο σημείωμά του, στο εξώφυλλο του δίσκου, ο συνθέτης ανάμεσα σε άλλα σημείωσε: "Η Φλέρυ είναι ανεπανάληπτη ακόμα και όταν δοκιμάζει... Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και τη γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια". Στο μεσοδιάστημα οι δύο καλλιτέχνες συνεργάστηκαν στο δίσκο «Κύκλο του C.N.S.» (1971), στον οποίο η Φλέρυ τραγουδά έξι τραγούδια σε επανεκτέλεση μετά τον Γιώργο Μούτσιο (πρώτη εκτέλεση, 1959), σε ποίηση του συνθέτη.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Δύο χρόνια πριν την πτώση της Χούντας, ο Μάνος Χατζιδάκις και η Νταντωνάκη επέστρεψαν στην Ελλάδα. Το 1972 αποτέλεσε σταθμό στην καριέρα της Νταντωνάκη, με πιο σημαντικό γεγονός την έκδοση του δίσκου Ο Μεγάλος Ερωτικός, που προαναφέραμε με μελοποιήσεις αρχαίας και νέας ελληνικής ποίησης με θέμα τον έρωτα. Στην ερμηνεία συμμετείχε και ο Δημήτρης Ψαριανός (πέθανε κι αυτός 17-Νοε-2020).

Στα τέλη του ιδίου χρόνου η Νταντωνάκη επέστρεψε στο στούντιο με τον Χατζιδάκι για την ηχογράφηση του Καπετάν-Μιχάλη, ενώ συμμετείχε και στον δίσκο Δώδεκα τραγούδια του Γιώργου Ποταμιάνου.

Ακολούθησε μια περίοδος άτονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Συμμετείχε φιλικά σε κάποιες ταινίες, ενώ γνωρίστηκε με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή. Η συνεργασία τους δεν τελεσφόρησε και η Φλέρυ εισήλθε σε μια περίοδο, για την οποία αργότερα δήλωσε δημόσια πως «χάνεται στα μονοπάτια του μυαλού της». Επέστρεψε στο προσκήνιο το 1984, ερμηνεύοντας τρία τραγούδια στον πρώτο δίσκο του Ηλία Λιούγκου με τίτλο Νυχτερινή δοκιμασία. Άρχισε τις εμφανίσεις της στους μουσικούς χώρους «Τιπούκειτος», «Καφέ-θέατρο» και στον Πύργο του Απόλλωνα. Συνοδευόμενη από τον πιανίστα Γιάννη (Μπαχ) Σπυρόπουλο, ερμήνευε κομμάτια του Χατζιδάκι, ελληνικά λαϊκά, αλλά και τραγούδια της τζαζ και σόουλ ανθολογίας. Το 1985, συναυλία στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην οποία συμμετείχε και η Δήμητρα Γαλάνη αποτέλεσε μια από τις τελευταίες της εμφανίσεις επί σκηνής. Στο ξεκίνημά της τρομαγμένη από την κοσμοσυρροή εγκατέλειψε το πάλκο, για να επιστρέψει τελικά και να αποθεωθεί για την ερμηνεία της. Η τελευταία της δισκογραφική εμφάνιση ήταν το 1986, όταν τραγούδησε το Τραγούδι της νύχτας στον δίσκο Τσιμεντένια Τρένα του συγκροτήματος «Τερμίτες» (Μαχαιρίτσας - Μιτζέλος). Συμμετείχε στην συναυλία του συγκροτήματος ''Τσιμεντένιο κονσέρτο'' στις 27/09/1986 στο θέατρο του Λυκαβηττού και ακολούθησαν κοινές εμφανίσεις στην μπουάτ Ζυγός στην Πλάκα όπου έγινε και η τελευταία της εμφάνιση επί σκηνής.

Το 1987 μιλάει στην εκπομπή μας «Τρεις στον αέρα» της ΕΡΤ και θυμάμαι πως είχε πει ότι «για να βιώσεις τον έρωτα πρέπει πρώτα να μπορείς να τον εκφράσεις», πως το τραγούδι της Μυρτιώτισσας, που η ποιήτρια είχε γράψει για τον γιο της, τον σπουδαίο ηθοποιό Γιώργο Παππά, η Φλέρυ το ερμήνευσε ερωτικά, γιατί ήταν ερωτευμένη εκείνη την εποχή (τη συγκεκριμένη ερμηνεία πάντως ο Χατζιδάκις τη θεώρησε αξεπέραστη, γι’ αυτό και δεν εκτελέστηκε, ούτε ηχογραφήθηκε ποτέ ξανά αυτό το τραγούδι με άλλη τραγουδίστρια). Είχε πει ακόμη ότι «στον έρωτα πρέπει να αμύνεσαι, δεν κερδίζεις τίποτα αν δεν αμυνθείς έξυπνα» και ότι θεωρεί κλασικά ερωτικά τραγούδια κάποια του Villa Lobos, από τα δικά της αυτό του Σολομώντα, αλλά και το… «Πιο καλή ή μοναξιά»! (ολόκληρη η συνέντευξή της στο YouTube channel #SeminaDigeniOfficial). Ίσως να διάλεγε και τον «Μεγάλο Ερωτικό», αυτόν τον μεγάλο σταθμό στην καριέρα της, αν δεν του έβρισκε κάτι παράξενο. Θεωρούσε πως υπήρχε κάτι φοβισμένο στη φωνή της, ένα τρέμουλο.

ΥΓ
Αν η Φλέρυ ήταν λουλούδι, θα ήταν αυτό που λέγεται «βασίλισσα της νύχτας». Ανθίζει και πλημμυρίζει το άρωμά του, μία μόνο βραδιά του χρόνου, και μαραίνεται το πρωί. Οι Κινέζοι το λένε «Αυτός που έχει μια εντυπωσιακή, μα σύντομη στιγμή δόξας», οι Γιαπωνέζοι «Ομορφιά υπό το σεληνόφως» και οι Ινδονήσιοι «Λουλούδι του θριάμβου» _ Ριζοσπάστης

Έκτοτε αποσύρθηκε από τα φώτα της δημοσιότητας. Έμεινε απομονωμένη με τη μητέρα της και την κόρη της Ζωή, ενώ μάταια αρκετοί καλλιτέχνες την προσέγγιζαν, με σκοπό την επανεμφάνισή της. Αποξενωμένη, με την ψυχική της υγεία διαταραγμένη, προσβλήθηκε από καρκίνο. Επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου, της δόθηκε ένα εφάπαξ ποσό 5.000.000 δρχ. Πέθανε, σε μια κλίνη του νοσοκομείου Μεταξά, καταρρακωμένη και σε σύγχυση. Το μνήμα της βρίσκεται στο κοιμητήριο της Παιανίας, πλάι σ' αυτό του Μάνου Χατζιδάκι.

Ακόμα και σήμερα, αν επισκεφθείς, τον τάφο της στην Παιανία, το επίθετο που την συνοδεύει είναι ανορθόγραφο: "ΦΛΕΡΥ ΑΤΑΝΤΩΝΑΚΗ" _H τελευταία λέξη που βγήκε από το στόμα της Φλέρυς, στο Νοσοκομείο Μεταξά, λίγο πριν η ανορθόγραφη λέξη «ΑΠΝΙΑ», καταγραφεί στον ιατρικό επίλογο της, σε τελευταίο στάδιο καρκινοπαθούς Ελευθερίας Παπαδαντωνάκη, ήταν η λέξη "Πούστηδες"

• Δείτε ΕΡΤ (ηχητικό Δεύτερο Πρόγραμμα) Φλέρυ Νταντωνάκη – 18 Ιουλίου 1998 _υπάρχουν ακόμη 6
• Επίσης "Η άγνωστη Φλέρη Νταντωνάκη"/ Μέρος Α' & Μέρος Β΄

Δισκογραφία

·      1965 Flery    Vanguard LP   Ηχογραφημένος στη Νέα Υόρκη με παλιά λαϊκά τραγούδια των Γιάννη Παπαϊωάννου, Πάνου Γαβαλά, Στράτου Ατταλίδη, Στέλιου Καζαντζίδη και σολίστ τον ελληνικής καταγωγής κλαρινίστα Γκας Βάλι.

·      1971 Ρυθμολογία - Ο Κύκλος του CNS       Lyra 3709 LP   Μουσική, στίχοι και πιάνο ο Μάνος Χατζιδάκις. Η Φ. Νταντωνάκη στα έξι τραγούδια του CNS.

·      1972 Ο Μεγάλος Ερωτικός Νότος 3901 LP-CD     11 ποιήματα μελοποιημένα από τον Μάνο Χατζιδάκι και ερμηνευμένα από την Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Δημήτρη Ψαριανό (πρώτη δισκογραφική εμφάνισή του).

§  12 Τραγούδια Margo 8040 LP Ο πρώτος προσωπικός δίσκος της στην Ελλάδα, σε μουσική και στίχους του Γιώργου Ποταμιάνου. Αργότερα, κυκλοφόρησε με εξώφυλλο στα αγγλικά, για τουριστική κατανάλωση, και με τίτλο Greek Landscapes And Moods.

·      1975 Ο Κύκλος Του CNS - Ο Καπετάν Μιχάλης      Νότος 3902 LP            Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Σπύρο Σακκά. Ο Καπετάν Μιχάλης ήταν βασισμένος σε κείμενα του Νίκου Καζαντζάκη και ο Κύκλος σε ποιήματα του Χατζιδάκι.

·      1977 Γειτονιές Του Φεγγαριού - Χωρίον Ο Πόθος   Νότος 3905 LP-CD     Σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, η Φλέρυ Νταντωνάκη μαζί με τον Ευτύχιο Χατζηττοφή.

·      1984 Νυχτερινή Δοκιμασία   Minos 050 LP-CD        Η Φ. Νταντωνάκη μαζί με τη Ζωή Αντιόχου και τον Ηλία Λιούγκο, ο οποίος έγραψε και τα τραγούδια.

§  Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι  2LP-CD Συλλογή τραγουδιών του Μάνου Χατζιδάκι, όπου η Φ. Νταντωνάκη ερμηνεύει τα Οδός Ονείρων και Πάμε Μια Βόλτα Στο Φεγγάρι. Στο δίσκο συνυπάρχει με τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Σοφία Βέμπο, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μελίνα Μερκούρη κ.α.

·      1986 Τσιμεντένια Τραίνα  Δίσκος του συγκροτήματος Τερμίτες, με συμμετοχή της Φ. Νταντωνάκη και της Σοφίας Βόσσου. Η Φ. Νταντωνάκη στο Τραγούδι Της Νύχτας.

·      1989 Λαϊκά Μονοπάτια Νο 2  Συλλογή τραγουδιών με πολλούς εκτελεστές. Η Φ. Νταντωνάκη στο Δεν Με Πονάς του Π. Γαβαλά, από τον πρώτο δίσκο της.

§  Λαϊκά Μονοπάτια Συλλογή τραγουδιών. Η Φ. Νταντωνάκη στο Φύγε Φύγε του Στράτου Ατταλίδη, από τον πρώτο δίσκο της.

·      1990 The Very Best Of Mikis Theodorakis Συλλογή τραγουδιών του Μίκη, όπου η Φ. Νταντωνάκη συνυπάρχει με Μελίνα Μερκούρη, Μαίρη Λίντα, Νάνα Μούσχουρη, Μαρία Φαραντούρη κ.α.

·      1991 Λειτουργικά _ Σείριος 91005 LP-CD Σε ηχογράφηση του 1970, που έγινε στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι στη Νέα Υόρκη, τραγουδά 6 ρεμπέτικα. Επίσης 5 τραγούδια από τον Καπετάν Μιχάλη και δύο από την Εποχή Της Μελισάνθης. Τη συνοδεύει στο πιάνο ο Μ. Χατζιδάκις.

·      1994 Άπονες Εξουσίες  _Ανάμεσα σε 29 τραγούδια του Μίκη υπάρχει το Μάνα Μου Και Παναγιά από την Πολιτεία, τραγουδισμένο από τη Φλέρυ.

Έργα τρίτων

·      2002: Ο δημοσιογράφος Αντώνης Μποσκοΐτης, δημιουργεί το ντοκιμαντέρ: Φλέρυ, η τρελή του φεγγαριού _δεν διατίθεται στο εμπόριο, προβάλλεται σε εκδηλώσεις.

·      2007: Ο δημοσιογράφος Γιώργος Λιάνης, εκδίδει ένα μικρό βιογραφικό έργο για την Φλέρυ με τίτλο: «Φλέρυ Νταντωνάκη: Η Φεγγαρική αηδόνα» ISBN 978-960-7827-59-3.

·      2013: Ο συνθέτης Γιώργος Πλουμπίδης έγραψε το έργο "Φλέρυ", θέμα και παραλλαγές σε λα ελάσσονα για βιολοντσέλο και πιάνο και το αφιερώνει στη μνήμη της Φλέρυς Νταντωνάκη. Είναι διαθέσιμο στο YouTube.

·      Γιάννης Bach Σπυρόπουλος. Φλέρυ Νταντωνάκη. Εγώ είμαι ένα σύννεφο..., εκδ. Ηλέκτρα, 2005

 

Δείτε βίντεο στο YouTube