100 χρόνια Λένιν: σύνθεση 40.000+ δέντρα, ύψους 80μ _μήκος ~600μ, 38 στρέμματα !!

 

Ο μεγάλος κομμουνιστής επαναστάτης Βλαντίμιρ Ιλίτς, ηγέτης του μπολσεβίκικου κόμματος, ψυχή της μεγάλης Οκτωβριανής σοσιαλιστικής Επανάστασης και επικεφαλής της Ε.Σ.Σ.Δ. γεννήθηκε πριν 154 χρόνια (Απριλίου 1870) και έφυγε από τη ζωή στις 21-Ιανουαρίου-1924 στο Γκόρκι

Δείτε Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ
για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Β. Ι. Λένιν

Ο Λένιν είναι 100 χρόνων

Αυτή η επιγραφή βρίσκεται στην επαρχία Κουργάν κοντά στο χωριό με το ασυνήθιστο όνομα Zverinogolovskoye, και αποτελείται από 40.000+ φυτά, το ύψος των γραμμάτων είναι 80 μέτρα, η επιγραφή έχει μήκος ~600μ, το εμβαδόν είναι 38 στρέμματα !!

Φτιάχτηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1970 _22 χρόνια πριν τις ανατροπές και την καπιταλιστική παλινόρθωση και σίγουρα είναι η μεγαλύτερη επιγραφή _σύνθεση στον κόσμο που φτιάχτηκε από φυτά.

Γράφει ο Pavel Raspopov _2022 (επιγραφή από δέντρα “Ο Λένιν είναι 100 ετών”) σσ. –δυστυχώς η παραπομπή οδηγεί μέσω Google σε “η πρόσβαση στον ιστότοπο επιτρέπεται μόνο σε εξουσιοδοτημένους χρήστες. Εάν βρίσκεστε στη Ρωσία, απενεργοποιήστε το VPN. Εάν βρίσκεστε εκτός, αλλάξτε τις ρυθμίσεις σύνδεσής σας (τη χώρα τοποθεσίας σας) σε Ρωσική Ομοσπονδία. Είμαστε αναγκασμένοι να έχουμε εύκολη πρόσβαση στον ιστότοπο μόνο για χρήστες από τη Ρωσική Ομοσπονδία” _τα γνωστά παιχνίδια Google  κλπ. “πρόθυμων, μετά την ιμπεριαλιστική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία

Αν κοιτάξετε διαστημικές φωτογραφίες του περιβάλλοντος χώρου του χωριού, θα παρατηρήσετε την τεράστια επιγραφή “ζωντανή” — σχηματίζεται από ένα πευκοδάσος, που _με ασυνήθιστη έλξη, προέκυψε χάρη στους εργάτες της δασικής επιχείρησης Zverinogolovsky υπό την ηγεσία του επικεφαλής δασοκόμου Alexander Grigorievich Kanshchikov. Το δάσος σε σχήμα επιγραφής φυτεύτηκε το 1970 και στη συνέχεια, η ΕΣΣΔ γιόρτασε τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Το μήκος της είναι περίπου 600μ. και το ύψος των γραμμάτων είναι πάνω από 70μ. Κάτω από την επιγραφή υπάρχει μια ευθεία γραμμή δέντρων. Η επιγραφή χρειάστηκε πολλές χιλιάδες δέντρα, τώρα αυτά _βασικά πεύκα είναι πάνω από 50 ετών.

Στη συνέχεια μετά τις ανατροπές του 1992, αυτό το ιστορικό αξιοθέατο ξεχάστηκε και μόνο οι ντόπιοι το γνώριζαν. Η δεύτερη ανακάλυψη αυτού του τόπου έγινε με την έλευση των σύγχρονων τεχνολογιών — όταν εμφανίστηκε η Google Earth με τη δυνατότητα προβολής δορυφορικών εικόνων της περιοχής, έτσι χιλιάδες απλών ανθρώπων και τουριστών άρχισαν να συνρρέουν. Είναι αλήθεια ότι είναι αδύνατο να δεις την επιγραφή από το έδαφος. Φαίνεται σαν ένα συνηθισμένο δάσος, όπου τα δέντρα μεγαλώνουν σε ίσες σειρές. Αλλά αν σηκωθείτε με ελικόπτερο στον ουρανό, τότε σταδιακά, καθώς ανεβαίνετε προς τα πάνω, ανοίγεται μια εντυπωσιακή εικόνα.

Ο δημιουργός αυτής της ζωντανής επιγραφής, Alexander Grigorievich Kanshchikov, γεννήθηκε το 1936 και εργαζόταν στη δασική επιχείρηση Zverinogolovsky από το 1960. Από το 1967 έως το 1975 κατείχε τη θέση του προϊσταμένου δασοκόμου, το 1975–88 διετέλεσε διευθυντής της δασικής επιχείρησης και στη συνέχεια ξανά ως επικεφαλής δασάρχης. Του απονεμήθηκε μετάλλιο “ανδρείας” για τη δουλειά του _

σσ. Το μετάλλιο «За трудовую доблесть» ήταν ένα βραβείο πολιτικής εργασίας της Σοβιετικής Ένωσης που απονεμόταν σε εργάτες που «είναι ιδιαίτερα άξιοι να αναγνωρίζουν και να τιμούν αφοσιωμένη τη σοσιαλιστική εργασία ή με σημαντικές συνεισφορές στους τομείς της επιστήμης, του πολιτισμού ή η μεταποιητική βιομηχανία. Καθιερώθηκε 27_Δεκ_1938 με διάταγμα του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του, η μορφή του τροποποιήθηκε τρεις φορές και στα πενήντα χρόνια ύπαρξής του, τιμήθηκαν   σχεδόν δύο εκατομμύρια εργαζόμενοι. Το μετάλλιο καταργήθηκε _φυσικά μετά τις ανατροπές και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τον Δεκέμβριο του 1991.

Με την τραγωδία συνδέθηκε η μετάθεση από τη θέση του διευθυντή της δασικής επιχείρησης σε αρχιδασολόγο. Το 1988, ο Alexander Grigorievich είχε ένα ατύχημα και έμεινε ανάπηρος, παρόλα αυτά, συνέχισε να εργάζεται για την προστασία των τοπικών δασών ακόμη και μετά τη συνταξιοδότησή του.

Στην Πράβδα γράφηκε: “Kanshchikov A.G. Ξοδεύει όλη του τη ζωτικότητα και την ενέργειά του για την προστασία της λαϊκής ιδιοκτησίας, και αναπαραγωγή των δασών… Με τα χρόνια, υπό την ηγεσία του και με την άμεση συμμετοχή του, φυτεύτηκαν δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους, γεωγραφικές καλλιέργειες  έκτασης δεκάδων εκταρίων (σσ. εκατοντάδων στρεμμάτων), έχουν δημιουργηθεί προστατευτικές δασικές φυτεύσεις σε χωράφια, κατά μήκος χαράδρων και δρόμων στις περιοχές Pritobolny, Zverinogolovsky, Kurtamyshsky και Tselinny, τοποθετήθηκαν αναμνηστικές επετειακές φυτεύσεις για την 100ή επέτειο του V.I. Ο Λένιν και η 60ή επέτειος της ΕΣΣΔ… Kanshchikov A.G. δίνει μεγάλη προσοχή στην προστασία των δασών από πυρκαγιές, δασικές παραβιάσεις, στα παράσιτα και δασικές ασθένειες. Η δασική ομάδα Kanshchikov A.G. χαίρει μεγάλης εξουσίας και σεβασμού”.

Αν κοιτάξετε δορυφορικές εικόνες διαφορετικών ετών, μπορείτε να δείτε ότι η νεαρή ανάπτυξη αρχίζει τώρα να εμφανίζεται δίπλα στην επιγραφή. Με την πάροδο του χρόνου, η επιγραφή γίνεται κατάφυτη από έλλειψη φροντίδας.

Αυτή η ζωντανή επιγραφή από δέντρα δεν είναι μοναδική στην περιοχή μας. Προηγουμένως δημοσίευσα μια μεγάλη επισκόπηση τέτοιων αξιοθέατων, με σημάδια στον χάρτη. Συμπεριλαμβανομένων επιγραφών παρόμοιου περιεχομένου, που φυτεύτηκαν για την 100ή επέτειο του Λένιν. Ωστόσο, αυτή κοντά στο Zverinogolovskoye είναι η πιο διάσημη στα Ουράλια και τα Υπερ-Ουράλια.

20 χλμ βορειοανατολικά του Zverinogolovskoye, κοντά στο χωριό Borovlyanka κοντά στον αυτοκινητόδρομο Kurgan — Zverinogolovskoye υπάρχει μια άλλη παρόμοια — “60 χρόνια ΕΣΣΔ”. Φυτεύτηκε επίσης υπό την ηγεσία του Alexander Grigorievich Kanshchikov. Καθώς ταξιδεύετε σε αυτά τα μέρη, αξίζει επίσης να γνωρίσετε τα αξιοθέατα του χωριού Zverinogolovskoye, να φτάσετε στη θεραπευτική λίμνη Gorkoye και να κάνετε μια βόλτα στα δέντρα.

Πώς να φτάσετε

Ανάμεσα στα χωριά Zverinogolovskoye και Trud και Znanie στα νότια της περιοχής Kurgan, κοντά στα σύνορα με το Καζακστάν, με αυτοκίνητο πρέπει να πάτε κατεύθυνση Kurgan και μετά στον αυτοκινητόδρομο προς Zverinogolovskoye, Kostanay. Έχοντας φτάσει στο Zverinogolovskoye, περάστε τη γέφυρα στην άλλη όχθη του ποταμού Tobol και οδηγήστε προς το χωριό με το λαμπερό όνομα “Εργασία και Γνώση”. Πριν φτάσετε, 2 χλμ. μετά τη γέφυρα του Τομπόλ, ένας χωματόδρομος πάει στα αριστερά (54,472167°, 64,818348°). Μετά από 1,5 χλμ. ιδού το θαύμα στα δεξιά. Ο παρακάτω χάρτης θα σας βοηθήσει να πλοηγηθείτε (σσ. χάρτης Google)Με τη δημόσια συγκοινωνία μπορείτε να φτάσετε εκεί με το λεωφορείο Kurgan — Proryvnoye ή Kurgan — Sosnovaya Roshcha.

Συντεταγμένες της επιγραφής “Ο Λένιν είναι 100 ετών”: 54,465642°_ 64,798475°. Η απόσταση από το Kurgan είναι 126 km, από το Chelyabinsk — από 320 έως 400 km (ανάλογα με τη διαδρομή), από το Yekaterinburg — 480–500 km. Όταν επισκέπτεστε αυτό το μέρος, φροντίστε τη φύση, μην ανάβετε φωτιές και αφήστε πίσω μόνο καθαριότητα και τάξη!

Γεωγραφία

Η περιοχή βρίσκεται στα νότια της περιοχής Kurgan. Γείτονές του είναι οι περιοχές Kurtamysh και Pritobolny της περιοχής. Στα νότια συνορεύει με το Καζακστάν (περιοχή Kostanay). Στα σύνορα με το Καζακστάν στο χωριό της Ουκρανίας υπάρχει ένα 24ωρο συνοριακό σημείο ελέγχου “Zverinogolovskoye”, το οποίο ισχύει μόνο για πολίτες της Ρωσίας και του Καζακστάν. Η περιοχή Zverinogolovsky σχηματίστηκε με βάση τα ψηφίσματα της Πανρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της 3^ης και 12^ης Νοεμβρίου 1923 ως τμήμα της περιφέρειας Kurgan της περιοχής των Ουραλίων με κέντρο το χωριό Zverinogolovskaya

 

🎈 141 χρόνια από το θάνατο του 💥 Καρλ Μαρξ - Αφιέρωμα

 

             Καρλ Μαρξ 1818 - 1883

1818 -5 Μάη γεννιέται στην πόλη Τριρ της Γερμανίας.
1841 Τελειώνει το πανεπιστήμιο με μια διδακτορική διατριβή πάνω στις «Διαφορές της Επικούρειας και Δημοκρίτειας Φιλοσοφίας».
1842 (1 Γενάρη) εκδίδεται στην Κολονία η αντιπολιτευόμενη «Εφημερίδα του Ρήνου», στην οποία ο Μαρξ καλείται αμέσως ως κύριος συνεργάτης. Παίρνει μέρος στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική κίνηση της εποχής.
1843 Μάρτη παντρεύεται την παιδική του φίλη Τζένη φον Βεστφάλεν.
1844 Αύγουστο, θα συναντηθεί για δεύτερη φορά με τον Φρ. Ένγκελς  και ξεκινάει η μακρόχρονη συνεργασία και φιλία τους.
1847 Ανοιξη, ο ίδιος και ο Ένγκελς  προσχώρησαν στην «Ενωση Δικαίων». Στο 2ο Συνέδριο αυτής της Ενωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του πρώτου, στην ιστορία του εργατικού κινήματος, Κομμουνιστικού Κόμματος με το μετασχηματισμό της σε «Ενωση Κομμουνιστών». Με εντολή του Συνεδρίου στον Μαρξ για τη σύνταξη του Προγράμματος του Κόμματος, γράφτηκε το περίφημο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», με τη συμβολή και του Ένγκελς , που εκδόθηκε το Φλεβάρη του 1848.
1848 Παίρνει μέρος στα επαναστατικά γεγονότα.
1864 Σεπτέμβρη, ιδρύθηκε στο Λονδίνο η ονομαστή Πρώτη Διεθνής, η «Διεθνής Ενωση των Εργατών». Ο Μαρξ ήταν ψυχή αυτής της οργάνωσης, ήταν εκείνος που έγραψε την πρώτη «Διακήρυξή» της και μια σειρά αποφάσεις, δηλώσεις και διακηρύξεις της.
1871 Παρακολουθεί με ενθουσιασμό την εκδήλωση της Παρισινής Κομμούνας και ενσωματώνει συμπεράσματα στο έργο του.
1881 Πεθαίνει η γυναίκα του, η Τζένη, πιστή σύντροφος της ζωής του σε όλες τις μεγάλες και σοβαρές κακουχίες που πέρασε.
1883 -14 Μάρτη, ο Μαρξ πέθανε στο Λονδίνο. Μέχρι το θάνατό του, συνεχίζει να δουλεύει το «Κεφάλαιο».

Ο Κ. Μαρξ γεννήθηκε στην πόλη Τριρ της Πρωσίας. Αφού τέλειωσε το γυμνάσιο, πήγε στο Πανεπιστήμιο, στην αρχή στη Βόννη και έπειτα στο Βερολίνο, όπου σπούδασε νομικά, προπαντός όμως Ιστορία και Φιλοσοφία. Τέλειωσε το Πανεπιστήμιο το 1841 με μια διδακτορική διατριβή για τη φιλοσοφία του Επίκουρου.

Με τον Φρίντριχ Ένγκελς  συνδέθηκε τον Σεπτέμβρη του 1844 στο Παρίσι, που από τότε έγινε ο πιο στενός του φίλος. Μαζί πήραν ενεργότατο μέρος στην τοτινή κοχλάζουσα ζωή των επαναστατικών ομάδων του Παρισιού (ιδιαίτερη σημασία είχε η θεωρία του Προυντόν, που ο Μαρξ την καταπολέμησε αποφασιστικά στην «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας» το 1847) και επεξεργάστηκαν - παλεύοντας επίμονα ενάντια στις διάφορες θεωρίες του μικροαστικού σοσιαλισμού - τη θεωρία και την τακτική του επαναστατικού προλεταριακού σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Το 1845, ύστερα από επιμονή της πρωσικής κυβέρνησης, ο Μαρξ απελάθηκε από το Παρίσι ως επικίνδυνος επαναστάτης και πήγε στις Βρυξέλλες. Την άνοιξη του 1847, οι Μαρξ και Ένγκελς  προσχώρησαν στην «Ένωση των Κομμουνιστών» και πήραν μέρος στο II Συνέδριό της (Νοέμβρης 1847 στο Λονδίνο), όπου έπαιξαν εξέχοντα ρόλο.

Με εντολή του Συνεδρίου συνέταξαν και το περίφημο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», που εκδόθηκε το Φλεβάρη του 1848. Στο έργο αυτό εκθέτονταν με μεγαλοφυή σαφήνεια και διαύγεια η νέα κοσμοαντίληψη, ο συνεπής υλισμός που αγκαλιάζει και την περιοχή της κοινωνικής ζωής, η διαλεκτική σαν η πιο ολόπλευρη και η πιο βαθιά διδασκαλία της εξέλιξης, η θεωρία της ταξικής πάλης και ο κοσμοϊστορικός επαναστατικός ρόλος του προλεταριάτου, του δημιουργού της νέας, της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η νέα θεωρία επιβεβαιώθηκε περίλαμπρα από την πορεία των επαναστατικών γεγονότων του 1848-1849, όπως επιβεβαιώθηκε αργότερα και απ' όλα τα προλεταριακά και δημοκρατικά κινήματα όλων των χωρών του κόσμου. Με τη νίκη της αντεπανάστασης ο Μαρξ παραπέμφθηκε σε δίκη και κατόπιν απελάθηκε από τη Γερμανία (16 Μάη 1849). Αρχικά πήγε στο Παρίσι. Απελάθηκε όμως και από κει και πήγε στο Λονδίνο, όπου έμεινε έως το τέλος της ζωής του.

Από εκεί ο Μαρξ διεξήγε αμείλικτο πόλεμο εναντίον των θεωριών και των ρευμάτων του μικροαστικού και γενικότερα του μη προλεταριακού σοσιαλισμού που κυριαρχούσαν τότε. Σε μια σειρά ιστορικές εργασίες επεξεργάστηκε την υλιστική του θεωρία, αφιερώνοντας τις δυνάμεις του κυρίως στη μελέτη της Πολιτικής Οικονομίας. Την επιστήμη αυτή ο Μαρξ την επαναστατικοποίησε στα έργα του «Η κριτική της πολιτικής οικονομίας» (1859) και «Το Κεφάλαιο» (τ. 1, 1867).

Η εποχή της αναζωογόνησης των δημοκρατικών κινημάτων στα τέλη της δεκαετίας 1850-1860 και στη διάρκεια της δεκαετίας 1860-1870 κάλεσε ξανά τον Μαρξ στην ενεργό δράση. Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Ι Διεθνής, η «Διεθνής ένωση των εργατών». Ο Μαρξ ήταν η ψυχή αυτής της οργάνωσης, ήταν εκείνος που έγραψε την πρώτη «Διακήρυξή» της, καθώς και μια σειρά αποφάσεις, δηλώσεις και διακηρύξεις της.

Ο Μαρξ, συνενώνοντας το εργατικό κίνημα των διαφόρων χωρών, προσπαθώντας να κατευθύνει στην κοίτη μιας κοινής δράσης τις διάφορες μορφές του μη προλεταριακού, του προμαρξικού σοσιαλισμού (Ματζίνι, Προυντόν, Μπακούνιν, αγγλικός φιλελεύθερος τρεϊντγιουνιονισμός, λασσαλικές ταλαντεύσεις προς τα δεξιά στη Γερμανία κ.λπ.) και καταπολεμώντας τις θεωρίες τους, σφυρηλάτησε μια ενιαία τακτική της προλεταριακής πάλης της εργατικής τάξης των διαφόρων χωρών.

Ύστερα από την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού («Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία του 1871») και ύστερα από τη διάσπαση της Διεθνούς από τους μπακουνιστές, έγινε αδύνατη η παραμονή της Διεθνούς στην Ευρώπη. Έτσι, μετά το συνέδριο της Διεθνούς στη Χάγη (1872) ο Μαρξ εξασφάλισε τη μεταφορά του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς στη Νέα Υόρκη.

Η Διεθνής εκπλήρωσε έτσι τη διεθνή της αποστολή και παραχώρησε τη θέση της σε μια εποχή απροσμέτρητα πιο μεγάλης ανόδου του εργατικού κινήματος σε όλες τις χώρες του κόσμου, συγκεκριμένα στην εποχή της ανάπτυξής του σε πλάτος, στην εποχή της δημιουργίας μαζικών σοσιαλιστικών εργατικών κομμάτων στο πλαίσιο κάθε εθνικού κράτους. Η εντατική δράση στη Διεθνή και η ακόμη πιο εντατική απασχόληση του Μαρξ υπέσκαψαν οριστικά την υγεία του, μέχρι το θάνατό του στο Λονδίνο.

Φρίντριχ Ένγκελς – για τον Καρλ Μαρξ

Από τις πολλές σπουδαίες ανακαλύψεις, με τις οποίες έγραψε ο Μαρξ το όνομά του στην ιστορία της επιστήμης, μπορούμε εδώ να υπογραμμίσουμε μόνο δυο.

Η πρώτη είναι η ριζική αλλαγή που έφερε στον τρόπο αντίληψης της παγκόσμιας ιστορίας. Ολη η ίσαμε σήμερα αντίληψη της ιστορίας βασιζόταν στη γνώμη ότι τα τελικά αίτια όλων των ιστορικών αλλαγών πρέπει να αναζητηθούν στις μεταβαλλόμενες ιδέες των ανθρώπων και ότι απ' όλες τις ιστορικές αλλαγές οι πολιτικές είναι οι σπουδαιότερες, είναι αυτές που καθορίζουν την πορεία όλης της ιστορίας. Από πού, όμως, έρχονται οι ιδέες στους ανθρώπους και ποιες είναι οι κινητήριες αιτίες των πολιτικών αλλαγών; Γι' αυτά δε ρωτούσαν. Μόνο στη νεότερη σχολή των Γάλλων και εν μέρει και των Αγγλων ιστορικών γεννήθηκε η πεποίθηση ότι, τουλάχιστον απ' την εποχή του μεσαίωνα, η κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ιστορίας είναι ο αγώνας της αναπτυσσόμενης αστικής τάξης ενάντια στη φεουδαρχική αριστοκρατία για την κοινωνική και πολιτική επικράτηση. Τώρα ο Μαρξ απόδειξε ότι όλη η προηγούμενη ιστορία είναι ιστορία ταξικών αγώνων, ότι σ' όλους τους πολλαπλούς και σύνθετους πολιτικούς αγώνες πρόκειται μόνον για την κοινωνική και πολιτική επικράτηση κοινωνικών τάξεων, για τη διατήρηση της κυριαρχίας από τις παλιές τάξεις, για την κατάκτηση της κυριαρχίας από τις καινούριες τάξεις που ανεβαίνουν. Από πού, όμως, πάλι σχηματίζονται και υπάρχουν αυτές οι τάξεις; Από τους κάθε φορά χειροπιαστούς υλικούς όρους, κάτω από τους οποίους, σε κάθε δοσμένη στιγμή, παράγει και ανταλλάσσει η κοινωνία τα μέσα συντήρησής της. Η φεουδαρχία του μεσαίωνα στηριζότανε στην αυτάρκη οικονομία μικρών αγροτικών κοινοτήτων που ικανοποιούσε μόνη και σχεδόν χωρίς καμιά ανταλλαγή όλες σχεδόν τις ανάγκες τους, και που η στρατιωτική αριστοκρατία τις προστάτευε από εξωτερικούς κινδύνους και τους εξασφάλιζε εθνική ή τουλάχιστον πολιτική συνοχή. Οταν εμφανίστηκαν οι πόλεις και μαζί τους η ξεχωριστή χειροτεχνική βιομηχανία και η εμπορική κυκλοφορία, αρχικά στο εσωτερικό της χώρας και αργότερα διεθνώς, δημιουργήθηκε η αστική τάξη των πόλεων, που παλαίβοντας ενάντια στην αριστοκρατία επέβαλε από το μεσαίωνα κιόλας την ένταξή της, σαν εξίσου προνομιούχα τάξη, στο φεουδαρχικό καθεστώς. Με την ανακάλυψη, όμως, της εξωευρωπαϊκής υδρογείου από τα μέσα του XV αιώνα, η αστική τάξη απόκτησε ένα πολύ ευρύτερο εμπορικό πεδίο και ένα νέο κίνητρο για τη βιομηχανία της. Στους σπουδαιότερους κλάδους ξετοπίστηκε η χειροτεχνία απ' την εργοστασιακή μανιφακτούρα και αυτή πάλι από τη μεγάλη βιομηχανία, που μπόρεσε να δημιουργηθεί ύστερα από τις ανακαλύψεις του περασμένου αιώνα, ιδίως της ατμοκίνητης μηχανής. Η μεγάλη βιομηχανία επέδρασε με τη σειρά της πάνω στο εμπόριο, παραμερίζοντας στις καθυστερημένες χώρες την παλιά χειροτεχνία και δημιουργώντας στις πιο αναπτυγμένες τα σημερινά καινούρια μέσα συγκοινωνίας, ατμοκίνητες μηχανές, σιδηροδρόμους, ηλεκτρικούς τηλεγράφους. Έτσι, η αστική τάξη συγκέντρωνε στα χέρια της όλο και πιο πολύ τα κοινωνικά πλούτη και την κοινωνική δύναμη, ενώ για πολύ καιρό ακόμα έμενε αποκλεισμένη από την πολιτική εξουσία, που βρισκόταν στα χέρια της αριστοκρατίας και της μοναρχίας που στηριζόταν στην αριστοκρατία. Σε μιαν ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξης - στη Γαλλία ύστερα από τη μεγάλη Επανάσταση - η αστική τάξη κατάκτησε και την πολιτική εξουσία και έγινε έτσι με τη σειρά της κυρίαρχη τάξη απέναντι στο προλεταριάτο και τους μικροχωρικούς. Με βάση αυτή την άποψη και με την απαραίτητη γνώση της κάθε φορά οικονομικής κατάστασης της κοινωνίας - κάτι που λείπει ολότελα από τους ειδικούς ιστοριογράφους μας - εξηγούνται, με τον πιο απλό τρόπο, όλα τα ιστορικά φαινόμενα. Έτσι, επίσης με τον πιο απλό τρόπο, εξηγούνται οι παραστάσεις και οι ιδέες, που επικρατούσαν σε κάθε ιστορική περίοδο, από τους οικονομικούς όρους ζωής και από τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις αυτής της περιόδου, που καθορίζονται από τους όρους αυτούς. Για πρώτη φορά, η ιστορία τοποθετήθηκε στη σωστή της βάση. Το χειροπιαστό γεγονός, που όμως ίσαμε τώρα το είχαν εντελώς παραβλέψει, ότι οι άνθρωποι πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, ότι πρέπει επομένως να εργάζονται, πριν αρχίσουν να παλαίβουν για την κυριαρχία, πριν αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία κτλ. - αυτό το χειροπιαστό γεγονός απόκτησε επιτέλους την ιστορική του δικαίωση.

Η σημασία του νέου τρόπου αντίληψης της ιστορίας

Έργο του V. Polyakov, 1961
Δουλεύοντας πάνω στο Μανιφέστο.

Αυτός ο νέος τρόπος αντίληψης της ιστορίας είχε την πιο μεγάλη σημασία για τη σοσιαλιστική άποψη. Απόδειξε ότι όλη η ίσαμε τώρα ιστορία κινείται μέσα σε ταξικές αντιθέσεις και ταξικούς αγώνες, ότι πάντα υπήρχαν κυρίαρχες και υπόδουλες, εκμεταλλεύτριες και εκμεταλλευόμενες τάξεις και ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων ήταν πάντα καταδικασμένη σε σκληρή δουλιά και λίγη απόλαυση. Γιατί αυτό; Απλούστατα, γιατί σ' όλες τις προηγούμενες βαθμίδες εξέλιξης της ανθρωπότητας η παραγωγή ήταν ακόμα τόσο λίγο αναπτυγμένη, που η ιστορική εξέλιξη δεν μπορούσε να γίνει παρά μόνο μ' αυτή την ανταγωνιστική μορφή. Η ιστορική πρόοδος είχε ανατεθεί γενικά στη δράση μιας μικρής προνομιούχας μειοψηφίας, ενώ η μεγάλη μάζα έμενε καταδικασμένη να βγάζει με τη δουλιά της τα πενιχρά μέσα συντήρησης για τον εαυτό της και επιπρόσθετα να μεγαλώνει αδιάκοπα τα πλούτη των προνομιούχων.

Αυτός ο ίδιος τρόπος εξέτασης της ιστορίας, που εξηγεί έτσι φυσικά και λογικά την τωρινή ταξική κυριαρχία, που την απόδιναν πριν στην κακία των ανθρώπων, οδηγεί επίσης και στην κατανόηση ότι εξαιτίας της τόσο τεράστιας αύξησης των παραγωγικών δυνάμεων της σημερινής εποχής, τουλάχιστον στις πιο προηγμένες χώρες, εξαφανίστηκε και η τελευταία δικαιολογία για το χωρισμό των ανθρώπων σε κυρίαρχους και υπόδουλους, σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους.
Ότι η κυρίαρχη μεγαλοαστική τάξη εκπλήρωσε την ιστορική της αποστολή, ότι δεν είναι πια σε θέση να καθοδηγεί την κοινωνία και ότι μάλιστα γίνεται εμπόδιο στην ανάπτυξη της παραγωγής, όπως το αποδείχνουν οι κρίσεις στο εμπόριο και ιδίως η τελευταία μεγάλη κρίση και η ασφυχτική κατάσταση της βιομηχανίας σ' όλες τις χώρες.
Ότι  η ιστορική καθοδήγηση πέρασε στα χέρια του προλεταριάτου, της τάξης, που, σύμφωνα με όλη την κοινωνική της θέση, μπορεί να απελευθερωθεί μόνο με την κατάργηση κάθε ταξικής κυριαρχίας, κάθε δουλείας και κάθε εκμετάλλευσης γενικά. Ότι  οι κοινωνικές παραγωγικές δυνάμεις, που με την ανάπτυξή τους ξέφυγαν από τα χέρια της αστικής τάξης, περιμένουν μόνο τη στιγμή να τις πάρει στην κατοχή του το οργανωμένο προλεταριάτο, για να δημιουργήσει μια κατάσταση, που θα επιτρέψει σε κάθε μέλος της κοινωνίας, όχι μόνο τη συμμετοχή στην παραγωγή, αλλά και στην κατανομή και διαχείριση του κοινωνικού πλούτου, και που με μια σχεδιασμένη οργάνωση όλης της παραγωγής θα ανεβάσει σε τέτοιο σημείο τις κοινωνικές παραγωγικές δυνάμεις και την απόδοσή τους, που θα εξασφαλίζουν στον καθένα και σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό την ικανοποίηση όλων των λογικών αναγκών του.

Για τη σχέση κεφαλαίου - εργασίας

Ο Μαρξ σε λιθογραφία του V. Lapin, 1957

Η δεύτερη σπουδαία ανακάλυψη του Μαρξ είναι ότι εξήγησε επιτέλους τη σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, με άλλα λόγια ότι απόδειξε πώς γίνεται η εκμετάλλευση του εργάτη από τον κεφαλαιοκράτη μέσα στην τωρινή κοινωνία, στο σημερινό κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής.

Από τότε που η πολιτική οικονομία διατύπωσε τη θέση ότι η εργασία είναι η πηγή κάθε πλούτου και κάθε αξίας, έγινε αναπόφευκτο το ερώτημα:
Πώς, λοιπόν, συμβιβάζεται να μην παίρνει ο μισθωτός εργάτης το συνολικό ποσό της αξίας που παράγεται με την εργασία του, αλλά να είναι υποχρεωμένος να δίνει ένα μέρος αυτής της αξίας στον κεφαλαιοκράτη; Τόσο οι αστοί οικονομολόγοι, όσο και οι σοσιαλιστές μάταια προσπαθούσαν να δώσουν στο ερώτημα μια επιστημονικά θεμελιωμένη απάντηση, ώσπου στο τέλος παρουσιάστηκε ο Μαρξ με τη λύση του.

Η λύση αυτή είναι η ακόλουθη: Ο σημερινός κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής προϋποθέτει την ύπαρξη δύο κοινωνικών τάξεων: Από τη μια μεριά, των κεφαλαιοκρατών που έχουν στην κυριότητά τους τα μέσα παραγωγής και τα μέσα συντήρησης, και, από την άλλη μεριά, των προλετάριων που έχουν αποκλειστεί απ' αυτή την κυριότητα και έχουν μόνο ένα εμπόρευμα για πούλημα: την εργατική τους δύναμη και που αναγκάζονται να πουλούν αυτή την εργατική δύναμη για ν' αποκτήσουν τα απαραίτητα μέσα συντήρησης. Η αξία, όμως, ενός εμπορεύματος καθορίζεται από το κοινωνικά αναγκαίο ποσό της εργασίας, που είναι ενσωματωμένη στην παραγωγή του, επομένως και στην αναπαραγωγή του. Επομένως και η αξία της εργατικής δύναμης του μέσου ανθρώπου για το διάστημα μιας ημέρας, ενός μήνα ή ενός χρόνου καθορίζεται από το ποσό της εργασίας που είναι ενσωματωμένη στην ποσότητα των μέσων συντήρησης, που είναι αναγκαία για τη διατήρηση αυτής της εργατικής δύναμης, μια μέρα, ένα μήνα ή ένα χρόνο. Αν υποθέσουμε ότι για να παραχθούν τα μέσα συντήρησης ενός εργάτη χρειάζονται έξι ώρες εργασία ή, πράγμα που είναι το ίδιο, η εργασία που περιέχεται σ' αυτά τα μέσα συντήρησης ισοδυναμεί με ποσότητα εργασίας έξι ωρών, τότε η αξία της εργατικής δύναμης μιας ημέρας θα εκφράζεται μ' ένα χρηματικό ποσό, όπου είναι ενσωματωμένες επίσης έξι ώρες εργασίας. Ας υποθέσουμε, ακόμα, ότι ο κεφαλαιοκράτης, που απασχολεί τον εργάτη του παραδείγματός μας, του δίνει αυτό το ποσό, δηλαδή όλη την αξία της εργατικής του δύναμης.

Αν τώρα ο εργάτης εργαστεί έξι ώρες για τον κεφαλαιοκράτη, τότε ξεπληρώνει στον κεφαλαιοκράτη στο ακέραιο όλα τα έξοδά του: έξι ώρες εργασία για έξι ώρες εργασίας. Έτσι βέβαια δε θα περίσσευε τίποτα για τον κεφαλαιοκράτη και γι' αυτό το λόγο ο κεφαλαιοκράτης αντιλαμβάνεται το ζήτημα εντελώς διαφορετικά: εγώ, λέει, δεν αγόρασα την εργατική δύναμη αυτού του εργάτη για 6 ώρες, αλλά για μια ολόκληρη μέρα και με βάση αυτό το συλλογισμό βάζει τον εργάτη να δουλέψει 8, 10, 12, 14 ώρες και ακόμα περισσότερο, ανάλογα με τις συνθήκες. Έτσι, το προϊόν της εργασίας από την έβδομη, όγδοη ώρα και πέρα είναι προϊόν απλήρωτης εργασίας, που πάει κατευθείαν στην τσέπη του κεφαλαιοκράτη.

Έτσι, ο εργάτης στην υπηρεσία του κεφαλαιοκράτη δεν αναπαράγει μόνο την αξία της εργατικής του δύναμης, που την πληρώνεται, αλλά παράγει ακόμα και πάνω απ' αυτή μια υπεραξία, που την ιδιοποιείται πρώτα ο κεφαλαιοκράτης, και που στην παραπέρα πορεία, σύμφωνα με ορισμένους οικονομικούς νόμους, μοιράζεται σ' όλη την τάξη των κεφαλαιοκρατών και αποτελεί έτσι το βασικό απόθεμα, απ' όπου πηγάζουν η γαιοπρόσοδος, το κέρδος, η συσσώρευση του κεφαλαίου, με λίγα λόγια όλα τα πλούτη που καταβροχθίζονται ή συσσωρεύονται από τις μη εργαζόμενες τάξεις. Έτσι, όμως, αποδείχτηκε ότι οι σημερινοί κεφαλαιοκράτες αποκτούν τα πλούτη τους με την ίδια μέθοδο της ιδιοποίησης ξένης απλήρωτης εργασίας, όπως οι δουλοχτήτες ή οι φεουδάρχες που εκμεταλλεύονταν τις αγγαρείες των δουλοπάροικων, και ότι όλες αυτές οι μορφές εκμετάλλευσης διαφέρουν μόνο από το διαφορετικό τρόπο και μέθοδο που γίνεται η ιδιοποίηση της απλήρωτης εργασίας. Έτσι, όμως, έφυγε ολότελα το έδαφος κάτω από τα πόδια όλης αυτής της υποκριτικής φρασεολογίας των ιδιοκτητριών τάξεων, ότι επικρατεί τάχα δίκαιο και δικαιοσύνη στο σημερινό κοινωνικό καθεστώς, ισότητα των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και γενική αρμονία των συμφερόντων. Και ξεσκεπάστηκε και η σημερινή αστική κοινωνία, όχι λιγότερο από τις προηγούμενες, σαν ένα μεγαλόπρεπο ίδρυμα για την εκμετάλλευση της απέραντης πλειοψηφίας του λαού από μιαν ασήμαντη μειοψηφία, που όσο πάει και λιγοστεύει. 

Σ' αυτά τα δυο βασικά γεγονότα στηρίζεται ο σύγχρονος επιστημονικός σοσιαλισμός.

Οι Μαρξ και Ένγκελς, έργο του N. Khukov, 1930

Η διδασκαλία του Μαρξ για το καπιταλιστικό κέρδος

Τον Μάη του 1998 κλείνουν 180 χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ. Η θεωρία που δημιούργησε μαζί με το στενό του φίλο και συνεργάτη Φρίντριχ Ένγκελς , συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο της ιδεολογικής πάλης και να επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη καπιταλιστική πραγματικότητα.

Τον τελευταίο καιρό με την ευκαιρία των 150 χρόνων από την έκδοση του "Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος", είδαν το φως της δημοσιότητας στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της χώρας μας μια σειρά δημοσιεύσεις, που κάνουν λόγο για τη δήθεν επιστροφή του Μαρξ.

Κατ' αρχήν, για όσους πιστεύουν στην κοινωνική πρόοδο και σε μια ανθρώπινη και δίκαιη κοινωνία, χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ο Μαρξ δεν έφυγε ποτέ για να μπορεί να επιστρέψει. Πάντα ήταν και είναι κοντά μας. Πάντα είναι παρών. Παρά τα όποια ζιγκ ζαγκ της ιστορίας, το έργο του Μαρξ είναι εδώ, ζει και δικαιώνεται. Εκείνοι που έρχονται και παρέρχονται είναι μόνο οι επικριτές και οι αντίπαλοί του.

Ο Κ. Μαρξ ήταν εκείνος, που πρώτος ανακάλυψε το νόμο κίνησης της καπιταλιστικής κοινωνίας και απέδειξε επιστημονικά τον ιστορικό μεταβατικό χαρακτήρα του καπιταλισμού και την ανταγωνιστική εκμεταλλευτική φύση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Στις συνθήκες του καπιταλισμού οι βασικές σχέσεις παραγωγής μεταξύ της εργατικής και της αστικής τάξης, ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο εμφανίζονται με παραλλαγμένες μορφές, οι οποίες συγκαλύπτουν τη φύση και τον εκμεταλλευτικό τους χαρακτήρα. Μια από αυτές τις μορφές είναι το ίδιο το καπιταλιστικό κέρδος.

Στην ιδεολογική πάλη με την προλεταριακή πολιτική οικονομία, η αστική πολιτική οικονομία έχει αναγάγει το καπιταλιστικό κέρδος σε υπέρτατη δύναμη και σε Θεό της, σε γιατροσόφι διά "πάσαν νόσο", περιτυλίγοντάς το με τη συσκευασία της λεγόμενης ελεύθερης οικονομίας της αγοράς.

Η μαρξιστική θεωρία για το κέρδος

Η διδασκαλία του Καρλ Μαρξ για το καπιταλιστικό κέρδος αποτελεί συνέχεια και παραπέρα ανάπτυξη της θεωρίας του για την αξία και την υπεραξία. To κέρδος είναι μια από τις συγκεκριμένες μορφές εμφάνισης της υπεραξίας.

O Κ. Μαρξ απέδειξε, επιστημονικά, ότι η αξία του εμπορεύματος αποτελείται από το σταθερό κεφάλαιο (σ), το μεταβλητό κεφάλαιο (μ) και από την υπεραξία (υ). Συνεπώς, η αξία του εμπορεύματος μπορεί να εκφραστεί με τον τύπο: (σ+μ+υ), όπου το "σ" από μόνο του είναι παρωχημένη εργασία, που μεταφέρθηκε στο έτοιμο προϊόν, το (μ+υ) είναι η νεοδημιουργημένη αξία από την εργασία των εργατών στο δοσμένο προτσές παραγωγής.

Ξεκινώντας από τη διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα δυο στοιχεία, διαπιστώνει ότι η αξία των καταναλωμένων μέσων παραγωγής και της εργατικής δύναμης αποτελεί τα λεγόμενα καπιταλιστικά έξοδα παραγωγής.

Τα καπιταλιστικά έξοδα παραγωγής και η αξία του εμπορεύματος είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Κάνοντας τη διάκριση μεταξύ αυτών των δύο μεγεθών, ο Κ. Μαρξ γράφει:

“ Το πόσο κοστίζει το εμπόρευμα στον κεφαλαιοκράτη, μετριέται με τη δαπάνη σε κεφάλαιο, ενώ το πόσο κοστίζει πραγματικά το εμπόρευμα μετριέται με τη δαπάνη εργασίας ”
                           (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3, σελ. 43).

Σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ, πηγή της υπεραξίας είναι μόνο το μεταβλητό κεφάλαιο. Ομως, επειδή στα καπιταλιστικά έξοδα παραγωγής δε φαίνεται η διαφορά ανάμεσα στο σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο, η υπεραξία παρουσιάζεται με αλλοιωμένη μορφή, σαν γέννημα ολόκληρου του προκαταβλημένου κεφαλαίου.

Με τον τρόπο αυτό στην επιφάνεια της καπιταλιστικής κοινωνίας συντελείται η μετατροπή της υπεραξίας σε κέρδος.

“ Επομένως, το κέρδος, όπως το συναντάμε για πρώτη φορά εδώ, είναι το ίδιο πράγμα με την υπεραξία, με απατηλή όμως μορφή, που προκύπτει ωστόσο με αναγκαιότητα από τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής ”
                           (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3, σελ. 55).

Ο φετιχικός χαρακτήρας του καπιταλιστικού κέρδους προκύπτει και από το γεγονός ότι η αρχική μορφή με την οποία συναντώνται το κεφάλαιο και η μισθωτή εργασία στην αγορά εργασίας, μεταμφιέζεται και η ίδια η υπεραξία δεν εμφανίζεται σαν προϊόν της ιδιοποιημένης απλήρωτης μισθωτής εργασίας, αλλά σαν περίσσευμα της τιμής πούλησης του εμπορεύματος, πάνω από την τιμή κόστους του. Γι' αυτό η τιμή κόστους του εμπορεύματος στην προκειμένη περίπτωση παρουσιάζεται εύκολα σαν να είναι η πραγματική του αξία, έτσι, που “... το κέρδος παρουσιάζεται σαν περίσσευμα της τιμής πούλησης των εμπορευμάτων πάνω από την ενυπάρχουσα σε αυτά αξία” -(Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο" τόμος 3, σελ.64).

Δημιουργείται η εντύπωση ότι, το καπιταλιστικό κέρδος είναι γέννημα της ίδιας της πούλησης του εμπορεύματος. Στην πραγματικότητα όμως, η αυτοαύξηση της προκαταβλημένης αξίας (του κεφαλαίου) μπορεί και πραγματοποιείται μόνο στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, όπου το "νεογνό" που λέγεται καπιταλιστικό κέρδος, είναι "ώριμο τέκνο" της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης από το μονοπωλιακό κεφάλαιο. Δηλαδή, η υπεραξία γεννιέται στη σφαίρα της παραγωγής και εκδηλώνεται στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Και ενώ η μετατροπή της υπεραξίας στο κέρδος πραγματοποιείται σε απόλυτη αντιστοιχία με τους νόμους της καπιταλιστικής εμπορευματικής παραγωγής, "ωστόσο, το κέρδος είναι μια παραλλαγμένη μορφή της υπεραξίας, μια μορφή με την οποία συγκαλύπτεται και σβήνεται η καταγωγή της και το μυστικό της ύπαρξής της". (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3, σελ.68).

Το γεγονός ότι σε συνθήκες ύπαρξης μιας αυθόρμητης συγκυρίας της αγοράς, ένας καπιταλιστής μπορεί να πουλήσει το εμπόρευμά του πάνω ή κάτω από την αξία του, δε σημαίνει με κανέναν τρόπο, ότι η υπεραξία και το καπιταλιστικό κέρδος δε δημιουργούνται στη σφαίρα της παραγωγής. Εδώ ισχύει η αρχή, "όπου υπάρχει ισότητα δεν υπάρχει κέρδος". Για παράδειγμα, αν υποθέσουμε ότι οι καπιταλιστές κατορθώνουν να πουλήσουν τα εμπορεύματά τους πάνω από την αξία τους κατά 10%, τότε όταν θα γίνουν οι ίδιοι αγοραστές θα πρέπει να πληρώσουν επιπλέον αυτό το 10% στους πουλητές. Με αυτό τον τρόπο, ό,τι θα κερδίσουν σαν πουλητές των εμπορευμάτων τους, θα το χάνουν σαν αγοραστές. Οσο και αν στριφογυρίζει κανείς, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Και όταν τα εμπορεύματα ανταλλάσσονται ισοδύναμα και όταν ανταλλάσσονται μη ισοδύναμα πάλι δε γεννιέται υπεραξία και κέρδος. Δεν μπορεί συνολικά η αστική τάξη μιας χώρας να κερδίζει σε βάρος του εαυτού της.
Συνεπώς στη σφαίρα της κυκλοφορίας δεν μπορεί και δε γίνεται καμία αύξηση της αξίας των εμπορευμάτων.

Άρα, όπως η υπεραξία, έτσι και το καπιταλιστικό κέρδος, έχουν μόνο μια και μοναδική πηγή της ύπαρξής τους: Την εκμετάλλευση της ξένης απλήρωτης μισθωτής εργασίας της εργατικής τάξης από το σύνολο της τάξης των καπιταλιστών.

Η πτώση του ποσοστού κέρδους

Με την ανάπτυξη της επιστημονικοτεχνικής προόδου και των παραγωγικών δυνάμεων στον καπιταλισμό, το μερίδιο του σταθερού κεφαλαίου αυξάνει πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι το μεταβλητό κεφάλαιο. Αυτό οδηγεί στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, συνεπώς και στην πτώση του ποσοστού του κέρδους.
Το φαινόμενο αυτό έχει επισημανθεί από τους κλασικούς αστούς οικονομολόγους και τους ανησύχησε πάρα πολύ.

Η κλασική αστική πολιτική οικονομία δεν μπόρεσε να εξηγήσει την πτώση του ποσοστού κέρδους, γιατί οι εκπρόσωποί της δεν τηρούσαν την απαραίτητη ειδοποιό γραμμή μεταξύ του σταθερού και μεταβλητού κεφαλαίου, δεν καταλάβαιναν τη σοβαρότητα των αλλαγών στην οργανική σύνθεση του κεφαλαίου και δεν έβλεπαν τις διαφορές ανάμεσα στο κέρδος και στην υπεραξία.

Η αστική πολιτική οικονομία:
“Έβλεπε το φαινόμενο και βασανιζόταν να το εξηγήσει με αντιφάσκουσες προσπάθειες. Έχοντας όμως υπόψη τη μεγάλη σπουδαιότητα που έχει ο νόμος αυτός για την κεφαλαιοκρατική παραγωγή, μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί το μυστήριο, γύρω από τη λύση του οποίου περιστρέφεται όλη η πολιτική οικονομία από τον καιρό του Ανταμ Σμιθ, και ότι η διαφορά ανάμεσα στις διάφορες σχολές από τον καιρό του Α. Σμιθ συνίσταται στις διάφορες προσπάθειες για τη λύση του”.
                 (Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος 3, σελ. 270).

Βέβαια, το ποσοστό κέρδους πέφτει όχι γιατί την εργατική τάξη την εκμεταλλεύεται λιγότερο το μονοπωλιακό κεφάλαιο, αλλά γιατί σε σχέση με το μέγεθος του σταθερού κεφαλαίου χρησιμοποιείται σχετικά μικρότερο μεταβλητό κεφάλαιο. Αυτό μπορεί να συμβεί και συμβαίνει με την ταυτόχρονα αυξανόμενη μάζα της υπεραξίας, που ιδιοποιούνται συνολικά οι καπιταλιστές. Η απόλυτη μάζα της υπεραξίας, συνεπώς και του κέρδους, μεγαλώνει λόγω της αύξησης του βαθμού εκμετάλλευσης και της συνολικής αριθμητικής δύναμης της εργατικής τάξης.

Στη χώρα μας, η εξέλιξη του μέσου ποσοστού του κέρδους στην περίοδο 1960 - 1981, στον μεταποιητικό τομέα της οικονομίας, κινήθηκε γενικά μεταξύ του 11,9% και 20,8%.
Από 26,6% το 1991 έφτασε στο 28,3% το 1992.
Και μετά κατά διαστήματα εκτοξεύτηκε –ακόμα και στις περιόδους κρίσης και “αναιμικής” ανάκαμψης.
Περίτρανη απόδειξη γι' αυτό είναι και τα μεικτά κέρδη των ΑΕ και ΕΠΕ της ελληνικής βιομηχανίας, τα οποία από 182,4 δισ. το 1981 και 944,5 δισ. το 1990, έφτασαν στο 1.901,5 δισ. δρχ. το 1996 και αυξήθηκαν πάνω από 10 φορές σε συνθήκες οικονομικής κρίσης (ICAP).
Είναι γεγονός, πως η τάση του μέσου ποσοστού του κέρδους να πέφτει, δε γίνεται με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο αυξάνει η οργανική σύνθεση του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου. Οι βασικοί παράγοντες που αντιδρούν στο νόμο της τάσης του ποσοστού του κέρδους να πέφτει, είναι:

1. Η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης με την παράταση της εργάσιμης μέρας. Η ανάπτυξη και χρησιμοποίηση της νέας τεχνικής συνδέεται με την αύξηση της εντατικότητας της εργασίας, η οποία όχι μόνο αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης, αλλά και φρενάρει άμεσα την πτώση του ποσοστού κέρδους.

2. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στους κλάδους που παράγουν τα μέσα παραγωγής, συμβάλλει στο να γίνονται πιο φτηνά τα στοιχεία του σταθερού κεφαλαίου, πράγμα που επιδρά στην πτώση του ποσοστού του κέρδους.

3. Ο σχετικός υπερπληθυσμός από τον οποίο δημιουργείται η μαζική ανεργία, συντελεί στην πτώση του μισθού εργασίας κάτω από την αξία της εργατικής δύναμης και αυξάνει το κέρδος. Αυτό αντιδρά στην πτώση του ποσοστού του κέρδους.

4. Οι εξωτερικές εμπορικές ανταλλαγές των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών με τις οικονομικά αδύνατες χώρες, επιτρέπουν στους καπιταλιστές:
α) να αγοράζουν τις πρώτες ύλες σε μονοπωλιακά χαμηλές τιμές, πράγμα που μειώνει τη συνολικά αξία σταθερού κεφαλαίου.
β) να εισάγουν φθηνότερα τρόφιμα, τα οποία μειώνουν την αξία της εργατικής δύναμης και αυξάνουν το βαθμό εκμετάλλευσης και τη μάζα της υπεραξίας.
γ) να παίρνουν ένα μονοπωλιακό υπερκέρδος σαν αποτέλεσμα της διαφοράς μεταξύ των εθνικών επιπέδων της αξίας των εμπορευμάτων τους.

Όλοι αυτοί οι αυτεπενεργητικοί παράγοντες δεν αναιρούν τη δράση του νόμου της τάσης του ποσοστού κέρδους να πέφτει, αλλά μόνο προκαλούν αντιδράσεις που αναχαιτίζουν, επιβραδύνουν και εν μέρει παραλύουν αυτή την τάση και αδυνατίζουν την αποτελεσματικότητά του.

Είναι βέβαια γεγονός ότι στις συνθήκες ανάπτυξης του σύγχρονου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, συντελέστηκαν και συντελούνται σημαντικές αλλαγές στην εμφάνιση και δράση των οικονομικών νόμων του καπιταλισμού γενικά και ιδιαίτερα στο βασικό οικονομικό του νόμο - το νόμο της υπεραξίας. Στα πλαίσια του προμονοπωλιακού καπιταλισμού, ο νόμος της υπεραξίας πραγματοποιούνταν μέσω του νόμου του μέσου ποσοστού κέρδους. Στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού ο νόμος της υπεραξίας λειτουργεί μέσω του νόμου του μονοπωλιακού υπερκέρδους, χωρίς να σημαίνει ότι σταματά να υπάρχει και να επιδρά ο νόμος του μέσου ποσοστού κέρδους.

Επομένως το κίνητρο για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη σύγχρονη κρατικομονοπωλιακή βαθμίδα είναι το μονοπωλιακό υπερκέρδος και όχι το μέσο

“ Τo όνομά του και το έργο του
   θα ζήσουν στους αιώνες! ”

«Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε».
               ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: Θέσεις για το Φόυερμπαχ

«To όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!», είπε στο λόγο του πάνω στον τάφο του Καρλ Μαρξ, στις 18 Μάρτη 1883, δηλαδή τέσσερις μέρες μετά το θάνατό του, ο Φρίντριχ Ένγκελς. Δεν ήταν λόγια προφητικά, ούτε η έκφραση βαθιού συντροφικού συναισθήματος του Ένγκελς  για το θάνατο του ανθρώπου που στην εποχή εδραίωσης του καπιταλισμού, άνοιξε το δρόμο στην εργατική τάξη, για να γίνει από τάξη καθ' εαυτή, τάξη για τον εαυτό της, προκειμένου να διαδραματίσει τον ιστορικό της ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη.

Της τάξης που, από το θεωρητικό έργο και την πρακτική δράση του Μαρξ, απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό.

Αυτά τα λόγια εκφράστηκαν από τον Ένγκελς , και σκιαγραφούν αντικειμενικά, συνοπτικά και ολοκληρωμένα τον Μαρξ, αφού ο Ένγκελς  ήταν ο άνθρωπος που τον γνώρισε καλύτερα απ' τον καθένα, μιας και ο ίδιος ήταν «τέκνο της ίδιας εποχής» με τον Μαρξ, και αχώριστοι σύντροφοι στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, αλλά και στην επαναστατική δράση. Ηταν λόγια βασισμένα στη βαθιά επίγνωση του επιστημονικού θεωρητικού έργου και της δράσης του θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Που μετά το θάνατό του πήρε τ' όνομά του. «Μαρξισμός». Αδιαμφισβήτητα.

Άλλωστε, ιδιαίτερα στις σύγχρονες συνθήκες του καπιταλισμού, η επιβεβαίωση του Μαρξ έρχεται και μέσα από τις πιο αρνητικές εξελίξεις του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, αναγκάζοντας ακόμη και τους πιο φανατικούς εχθρούς του μαρξισμού, αστούς θεωρητικούς, να αδυνατούν να τον απορρίψουν. Το μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», απεικονίζει με τον πιο παραστατικό τρόπο, την εξέλιξη μιας κοινωνίας ιστορικά ξεπερασμένης, παρά την προσωρινή της νίκη με τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Μια καθ' όλα πύρρειος νίκη, μιας κοινωνίας (καπιταλισμός) και μιας τάξης (αστική), που από την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού, στα 1871, περνούσε στην αντίδραση, ενάντια σε μια κοινωνία (σοσιαλισμός) και μια τάξη (εργατική), για την οποία στην ίδια εποχή ο Μαρξ έγραφε: «Κι όμως ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά, σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία. Αναγνωρίστηκε ακόμα και από τη μεγάλη μάζα της μεσαίας τάξης του Παρισιού - από τους μαγαζάτορες, τους βιοτέχνες, τους εμπόρους - εκτός μόνο από τους πλούσιους κεφαλαιοκράτες». (Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία). Μα στο «Κεφάλαιο» ο Μαρξ δε μας έδωσε μόνο τους οικονομικούς νόμους κίνησης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά απέδειξε και το νομοτελειακό της αντικατάστασής του από τον ανώτερο κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής.
Άλλωστε σήμερα, μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες οξύνονται στο έπακρο. Η οικονομική κρίση κάνει ακόμη πιο ανυπόφορη για την εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα την κατάσταση σ' όλους τους τομείς της ζωής τους. Και οι ταξικές ανισότητες μεγαλώνουν, ενώ οι ταξικές αντιθέσεις επίσης δυναμώνουν. Οι άδικοι πόλεμοι βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Οξύνεται στο έπακρο η βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού, ανάμεσα στην ολοένα αυξανόμενη κοινωνικοποίηση της παραγωγής και την ατομική - καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Απόδειξη, πως οι εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλισμού, σύμφυτες του ίδιου ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, οι οικονομικές κρίσεις, είναι αξεπέραστες, χωρίς την αντικατάστασή του από την κομμουνιστική κοινωνία. Που απαιτεί το επαναστατικό έργο των μαζών, με ηγέτη την εργατική τάξη. Και γι' αυτό το έργο η συμβολή του Μαρξ, ήταν πρωτοποριακή.

Από την εκδήλωση 100 χρόνια ΚΚΕ | 50 ΚΝΕ στο Λονδίνο

Γέννημα της εποχής του

Ο Μαρξ, ήταν γέννημα της εποχής του. Σ' ένα αφιέρωμα λίγων σελίδων, στην προσωπικότητα που το έργο της σημάδεψε την πορεία και εξέλιξη του τελευταίου ιστορικά ταξικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και μάλιστα που μας έδωσε το θεωρητικό εργαλείο ερμηνείας της ιστορίας, αποκαλύπτοντας τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης και το αναπόφευκτο του περάσματος στην αταξική κοινωνία, που φώτισε ταυτόχρονα και το ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία που δημιουργούν οι μάζες, είναι αδύνατο να αποδώσουμε το έργο του. Παρ' όλ' αυτά δεν μπορεί κανείς, έστω και σ' αυτό το αφιέρωμα, ως φόρο τιμής στον θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας του προλεταριάτου, να δει το Μαρξ έξω από την εποχή του και την εποχή μας φυσικά. Την εποχή της εδραίωσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, της βιομηχανικής επανάστασης, της προόδου στην ιστορική εξέλιξη που έφερε η αστική τάξη, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις συνθήκες περάσματος στην παρακμή και την αντίδραση, αλλά και την εργατική τάξη το νεκροθάφτη της.

Άλλωστε, ο μαρξισμός ήταν ιστορική αναγκαιότητα της εποχής του καπιταλισμού. Δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ. «Όλη η μεγαλοφυΐα του Μαρξ - έλεγε ο Λένιν - βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού».
        (Λένιν: «Για τον Καρλ Μαρξ και τη θεωρία του»).

Από τον Μαρξ η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. «Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ένγκελς , έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Ότι  επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι».

Αλλά και σε σχέση με την ανακάλυψη του νόμου εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας, ο Μαρξ απέδειξε επιστημονικά το αναπόφευκτο του περάσματος από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, την αταξική κοινωνία, με κινητήριο μοχλό την ταξική πάλη, αφού «όλη η ως τώρα ιστορία των κοινωνιών, είναι ιστορία της ταξικής πάλης», (Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος).

«Ό,τι καινούριο έκανα εγώ, λέει ο Μαρξ, ήταν για να αποδείξω:

1. Ότι  η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής,
2. Ότι  η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου και,
3. Ότι  η ίδια αυτή η δικτατορία, αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ - Φ. Ένγκελς , «Διαλεχτά Εργα», τ. 1, σελ. 530).

Επαναστατική θεωρία και πράξη

Ο Καρλ Μαρξ δεν ήταν μόνο ο μέγιστος θεωρητικός του προλεταριάτου. Ήταν ο ίδιος άνθρωπος της δράσης. «Η επιστήμη ήταν για τον Μαρξ μια ιστορικά κινητήρια επαναστατική δύναμη, θα πει ο Ένγκελς . Οσο μεγάλη χαρά κι αν αισθανόταν για κάθε νέα ανακάλυψη, σε οποιαδήποτε θεωρητική επιστήμη που δεν μπορούσε ίσως να προβλεφτεί ακόμα καθόλου η πραχτική της εφαρμογή - αισθανόταν μια εντελώς αλλιώτικη χαρά, όταν επρόκειτο για μια ανακάλυψη που επιδρούσε αμέσως επαναστατικά στη βιομηχανία και γενικά στην ιστορική εξέλιξη. Έτσι παρακολούθησε επισταμένα την πορεία των ανακαλύψεων στον τομέα του ηλεκτρισμού... Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιοδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός τού έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι».

Άλλωστε, η «Διεθνής Ένωση των Εργατών», η Πρώτη Διεθνής, ήταν έργο δικό του, ενώ ο ίδιος είχε συμμετοχή και στην καθοδήγηση της πάλης του προλεταριάτου της Γαλλίας, στην Παρισινή Κομμούνα.

Στο σημερινό αφιέρωμα παρουσιάζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από έργα του Μαρξ, που δίνουν συνοπτικά την πορεία των ερευνών του, της μελέτης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, το αναπόφευκτο της αντικατάστασής του από τον ανώτερο κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής και την αναγκαιότητα των ταξικών αγώνων της εργατικής τάξης, όχι μόνο για τη βελτίωση της θέσης της, αλλά για την προοπτική ανατροπής του συστήματος.

• Τα αποσπάσματα του Ένγκελς , είναι από το «Λόγο στον τάφο του Καρλ Μαρξ» (Κ. Μαρξ - Φ.Ένγκελς , «Διαλεχτά Εργα», Εκδόσεις «Γνώσεις», τομ. 2, σελ. 187-189).

Πιο ζωντανός και πιο επίκαιρος από ποτέ

«Στην είσοδο της επιστήμης όπως και στην είσοδο της κόλασης πρέπει να αναγραφεί το αίτημα: Εδώ πρέπει να αφήσεις κάθε υποψία, κάθε ποταπότητα εδώ πρέπει να πεθάνει»

Καρλ Μαρξ¹

Ήταν Τετάρτη 14 Μαρτίου του 1883. Εκείνο το πρωί ο Κάρολος Μαρξ ξύπνησε πιο ευδιάθετος απ' ό,τι τις άλλες ημέρες. Ήπιε με ευχαρίστηση γάλα, κρασί κι έφαγε σούπα. Οι οικείοι του, βλέποντάς τον σ' αυτή την κατάσταση, αναθάρρησαν και η ελπίδα ξαναγύρισε στα πρόσωπά τους, δεδομένου ότι η υγεία του αγαπημένου τους προσώπου ήταν κλονισμένη από παλιότερες αρρώστιες, τις οποίες είχε, βέβαια, καταφέρει να νικήσει, αλλά εδώ και δύο μήνες η ζωή του ήταν σε διαρκή απειλή. Μια νέα βρογχίτιδα τον ταλαιπωρούσε και οι επιπλοκές που ακολούθησαν είχαν ως αποτέλεσμα ο καταπονημένος οργανισμός του να δεχτεί μεγάλη απώλεια δυνάμεων. Σα να μην έφτανε αυτό, στις 11 Γενάρη του 1883 είχε πεθάνει ξαφνικά η πρωτότοκη κόρη του Τζένη. Επρόκειτο για ένα χτύπημα πολύ βαρύ, που γινόταν ασήκωτο αν ληφθεί υπόψη ότι ερχόταν σε συνέχεια του θανάτου της συζύγου του, που είχε φύγει από τη ζωή στις 2 Δεκέμβρη του 1881. «Η λεπτή αλυσιδίτσα που τον ένωνε με τη ζωή - γράφει η Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα² - ύστερ' από το θάνατο της γυναίκας του άρχισε να κόβεται».

Τώρα, τούτο το πρωινό της 14ης Μάρτη του 1883 ο Μαρξ έδειχνε να πατάει γερά στον κόσμο των ζωντανών. Ομως επρόκειτο για την ψευδαίσθηση της ζωής που δημιουργεί η επιστράτευση δυνάμεων του ανθρώπου λίγο πριν τον νικήσει οριστικά ο θάνατος. Κατά το μεσημέρι ο Μαρξ άρχισε πάλι τις αιμοπτύσεις κι εξαντλημένος όπως ήταν, με τη βοήθεια των δικών του έκατσε στη μεγάλη πολυθρόνα δίπλα στο τζάκι. Σε λίγο θα τον έπαιρνε ο ύπνος για να μην ξυπνήσει ποτέ πια. Πριν όμως περάσουμε στο τελευταίο αυτό γεγονός της ιστορίας κάθε ανθρώπου, ας δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες ποια ήταν η διαδρομή στη ζωή εκείνου που έμελλε να σφραγίσει την ιστορία της ανθρωπότητας όσο κανείς άλλος.

Η γέννηση και τα παιδικά χρόνια του Κ. Μαρξ

Στις αρχές του 1818, στη γερμανική πόλη Τριρ ο δικηγόρος Ερρίκος Μαρξ και η γυναίκα του Εριέτα, ψάχνοντας να νοικιάσουν καινούριο διαμέρισμα, σταμάτησαν στον οδό Μπρούκενχασε, στο σπίτι με τον αριθμό 664 που ανήκε στον κρατικό σύμβουλο Νταγκαρό. Ο οικοδεσπότης υποδέχτηκε με χαρά το ζευγάρι και ύστερα από μια σύντομη περιήγηση στα δωμάτια του σπιτιού, οι Μαρξ αποφάσισαν πως τούτο το οίκημα πληρούσε τις ανάγκες τους. Ηταν ευρύχωρο, είχε μεγάλο κήπο για να παίζουν τα παιδιά και ικανοποιητικό αριθμό δωματίων, κάτι για το οποίο ο Ερρίκος και η Εριέτα Μαρξ έδιναν μεγάλη σημασία, αφού σε λίγους μήνες ένα ακόμη μέλος θα προστίθετο στην οικογένεια. Η κυρία Μαρξ γέννησε στις 5 Μάη του 1818, στη 1 και 30΄ το πρωί. Το νεογέννητο ήταν αγόρι και οι γονείς του το ονόμασαν Κάρολο.

Ο μικρός Κάρολος ήταν απόγονος μιας οικογένειας ραβίνων. Ο παππούς του ήταν επικεφαλής της ιουδαϊκής κοινότητας. Αντίθετα ο πατέρας του είχε χαλαρούς δεσμούς με τον ιουδαϊσμό, ώσπου στο τέλος ξέκοψε εντελώς απ' αυτόν κι ασπάστηκε τον προτεσταντισμό. Γι' αυτό το θέμα ο Ζορζ Κονιό γράφει³: «Ενώ οι Εβραίοι δεν είχαν σε άλλες περιοχές δικαιώματα, στη Ρηνανία είχαν εξασφαλίσει πλήρη ισότητα. Αλλά σε λίγο η Πρωσία θα τους απαγορεύσει την είσοδο στις δημόσιες υπηρεσίες και στα ελεύθερα επαγγέλματα. Το γεγονός αυτό υπήρξε ο κυριότερος λόγος της μεταστροφής του Χάιντριχ Μαρξ προς τον προτεσταντισμό, που πραγματοποιήθηκε στα 1817 και ακολούθησε στα 1824-1825 από τη βάπτιση των παιδιών του και της γυναίκας του. Αυτή η μεταστροφή προς ένα χριστιανισμό διαποτισμένο από ρασιοναλισμό δεν ήταν αντίθετη με τις βαθύτερες πεποιθήσεις του πατέρα του Μαρξ, ο οποίος από τη νεότητά του ακόμη ήταν εχθρικά διατεθειμένος προς την αυστηρή ιουδαϊκή ορθοδοξία, που τη θεωρούσε ξένη προς το σύγχρονο πνεύμα». Ακριβώς την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο Ριαζάνοφ, σημειώνοντας πως «αν ο Ερρίκος Μαρξ δέχτηκε το χριστιανισμό, ήταν κυρίως για να αποφύγει τις νέες καταπιέσεις στις οποίες ήταν εκτεθειμένοι οι Εβραίοι απ' την εποχή που η Ρηνανία επιστράφηκε στην Πρωσία»⁴.

Η απελευθέρωση της οικογένειας Μαρξ από τον ιουδαϊκό μυστικισμό χωρίς αμφιβολία είχε ευεργετική επίδραση στον Κάρολο Μαρξ, που μερικά χρόνια αργότερα έγραψε για τον ιουδαϊσμό: «Ας ψάξουμε το μυστικό του Εβραίου όχι μέσα στη θρησκεία του - αλλά ας ψάξουμε το μυστικό της θρησκείας του μέσα στον πραγματικό Εβραίο. Ποιο είναι το γήινο βάθρο του ιουδαϊσμού; Η πρακτική ανάγκη, το ιδιωτικό συμφέρον. Ποια είναι η εγκόσμια λατρεία του Εβραίου; Το εμπόριο. Ποιος είναι ο γήινος θεός του; Το χρήμα. Ε, λοιπόν! Η χειραφέτηση από το εμπόριο και από το χρήμα, επομένως από τον πρακτικό, πραγματικό ιουδαϊσμό θα ήταν η αυτοχειραφέτηση της εποχής»⁵.

Ας επιστρέψουμε όμως στο οικογενειακό περιβάλλον όπου μεγάλωσε ο Κάρολος.
Ο πατέρας Μαρξ ήταν άνθρωπος μορφωμένος, θαυμαστής της φιλοσοφικής φιλολογίας του 18ου αιώνα. Διάβαζε ο ίδιος κι έμαθε και στον Κάρολο να διαβάζει Λοκ, Βολταίρο, Ντιντερό, Ρουσό, Λέσινγκ κ.ά. Αντίθετα η σύζυγός του Εριέτα, το γένος Pressburg, που προερχόταν από μια οικογένεια ουγγρικής καταγωγής, ενδιαφερόταν περισσότερο για τα μικροπροβλήματα της ζωής, ήταν μια καλή νοικοκυρά και μητέρα, που φρόντιζε για την υγεία, την τροφή και τα ρούχα των παιδιών της, χωρίς να μπορεί να κατανοήσει τις θεωρητικές - επιστημονικές ανησυχίες του γιου της. Ποτέ της δεν κατάλαβε γιατί ο Κάρολος δεν έγινε δικηγόρος ώστε να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα της και φυσικά ο δρόμος που ακολούθησε ο γιος της δεν ήταν το μέλλον που είχε ονειρευτεί γι' αυτόν⁶.

Ο Ερρίκος και η Εριέτα Μαρξ έκαναν αρκετά παιδιά, πολλά από τα οποία τα χτύπησε πολύ νωρίς ο θάνατος. Ο πρωτότοκος Μορίς Δαβίδ, πέθανε λίγο μετά τη γέννησή του. Υστερα ήρθε η Σοφία που γεννήθηκε στις 13/11/1816. Τρίτο παιδί στη σειρά ήταν ο Κάρολος. Οι δύο νεότεροι αδελφοί του πέθαναν από φυματίωση, που ήταν κληρονομική στην οικογένεια. Ο αδελφός του Χέρμαν πέθανε 23 ετών και ο Εδουάρδος έντεκα. Από την ίδια αρρώστια πέθαναν και δύο αδελφές του Καρόλου, η Εριέτα και η Καρολίνα. Είχε όμως άλλες δύο αδελφές μικρότερες απ' αυτόν. Τη Λουίζα που γεννήθηκε το 1821 και την Αιμιλία που γεννήθηκε το 1822⁷.

Το τραγικό στην περίπτωση του Καρόλου είναι πως τη δυστυχία των γονιών του να κηδεύουν τα παιδιά τους την έζησε κι αυτός αργότερα με πολλά από τα δικά του παιδιά. Πάντως παρ' όλα τα χτυπήματα της μοίρας, ο ίδιος σαν παιδί έζησε μια καλή οικογενειακή ζωή. «Η παιδική του ηλικία - γράφει ο Κονιό⁸ - ήταν ωραία και ευχάριστη, μέσα σε ένα περιβάλλον, όπου τα βιβλία και η μουσική ήταν σε εκτίμηση, όπου οι ενδιαφέροντες επισκέπτες δεν έλειπαν, έχοντας την περιποίηση μιας μητέρας που τον αγαπούσε τρυφερά». Την ίδια πληροφορία μας δίνει και ο Νικολάι Ιβανόφ, ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά⁹: «Ο Καρλ Μαρξ είχε ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Ηταν ζωηρός και εύθυμος, ο πιο επινοητικός, στα παιχνίδια και στα πειράγματα, από τους μικρούς φίλους του και τις αδελφές του. Του άρεσε να επινοεί φανταστικές ιστορίες που τις άκουγαν εκστατικά».

Σπουδές κι επιρροές
από ρεύματα σκέψης

Από το 1830 ως το 1835 ο Μαρξ πήρε τις γνώσεις της μέσης εκπαίδευσης στο κολέγιο της Τριρ, όπου οι φιλελεύθερες επιρροές ήταν ισχυρές. Ο διευθυντής του κολεγίου - λέει ο Ιβανόφ - ήταν υποστηριχτής της φιλοσοφίας του Καντ, ο καθηγητής των μαθηματικών Γιόχαν Στάινινγκέρ θεωρούνταν υλιστής και άθεος, ενώ μέσα στο σχολείο κυκλοφορούσαν και διαβάζονταν από τους μαθητές απαγορευμένα βιβλία και αντικυβερνητικά ποιήματα¹⁰.

Οσον αφορά τις επιδόσεις του μαθητή Μαρξ ο Ριαζάνοφ λέει πως «ήταν ένας από τους επιμελέστερους μαθητές»¹¹ ενώ άλλοι συγγραφείς δίνουν μια πιο ακριβή αποτύπωση της πραγματικότητας: Ο Μαρξ ήταν γενικά καλός μαθητής, αλλά διακρίθηκε μόνο σ' εκείνα τα μαθήματα που τον ενδιέφεραν. Η Σερεμπριάκοβα μας πληροφορεί πως θεωρούνταν ο πιο ζωηρός μαθητής που «συχνά προκαλούσε τη δυσαρέσκεια και μάλιστα την αμηχανία στους σχολαστικούς παιδαγωγούς»¹². Εν πάση περιπτώσει το Φθινόπωρο του 1935 ο Κάρολος τελείωσε το κολέγιο, αφού προηγουμένως παρέδωσε μια εργασία με θέμα «Σκέψεις ενός νέου πάνω στην εκλογή ενός επαγγέλματος», όπου ανάμεσα στα άλλα έγραφε: «Η ιστορία αναγορεύει σαν τους πιο μεγάλους ανάμεσα στους ανθρώπους εκείνους που 'χουν ανυψωθεί έχοντας εργαστεί για το καλό όλων... Οταν έχομε διαλέξει το επάγγελμα που μας επιτρέπει να δρούμε καλύτερα για το καλό της ανθρωπότητας, οι υποχρεώσεις δεν μπορούν να μας καταβάλλουν, γιατί δεν είναι τίποτε άλλο παρά θυσίες που αποδεχόμαστε για το καλό όλων. Δεν απολαμβάνουμε τότε φτωχές, ευτελείς και εγωιστικές χαρές, αλλά μια ευτυχία που τη μοιράζονται εκατομμύρια άνθρωποι, οι πράξεις μας επεκτείνουν σιωπηλά τ' αποτελέσματά τους στην αιωνιότητα και η στάχτη μας ποτίζεται από τα ζεστά δάκρυα των ανθρώπων με γενναία καρδιά»¹³. Σχολιάζοντας αυτές τις σκέψεις του 17χρονου Κάρολου ο Βέρνερ Μπλούμενμπεργκ (Werner Blumenberg) θα πει¹⁴: «Πρόκειται για τον αγνό ιδεαλισμό του νέου ανθρώπου που τόσο εγκωμιαστικά και με τέτοιο ενθουσιασμό διατυπώνει τις απόψεις του αυτές για τη ζωή και το επάγγελμα, ιδεαλισμός που αργότερα θα ενεργήσει υπόγεια στο έργο του ώριμου άνδρα, παίρνοντας τη μορφή ενός ενθουσιασμού ηθικοκοινωνικού». Αντίθετα, ο Ριαζάνοφ σ' αυτό το κείμενο του νεαρού Μαρξ διακρίνει την επίδραση «από τις βασικές ιδέες του γαλλικού ματεριαλισμού», με τη διαφορά ότι αυτές τις ιδέες ο Κάρολος «τις εξέφραζε με ιδιαίτερη φόρμα»¹⁵.

Τον Οκτώβρη του 1835 ο Μαρξ πήγε στη Βόννη όπου γράφτηκε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου, προφανώς επηρεασμένος από το επάγγελμα του πατέρα του. Ενα χρόνο αργότερα μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Εκεί βυθίστηκε με πάθος στις μελέτες του, αν και πολύ γρήγορα διεύρυνε το μελετητικό του πεδίο πέρα από τις απαιτήσεις του πανεπιστημίου, αφού τα μαθήματα της σχολής ελάχιστα απαντούσαν στους προβληματισμούς του. Ιδιαίτερη προσήλωση έδειξε στη μελέτη της φιλοσοφίας για τη σπουδαιότητά της οποίας είχε πλήρη επίγνωση. «Κατάλαβα άλλη μία φορά - έγραφε στον πατέρα του το 1837 - ότι χωρίς τη φιλοσοφία θα ήτα αδύνατο να καταλήξω κάπου»¹⁶.

Αν και μελέτησε σε βάθος τα φιλοσοφικά ρεύματα ο νεαρός Μαρξ στάθηκε με ιδιαίτερη προσοχή στη φιλοσοφία του Χέγκελ και οι θεωρητικές του αναζητήσεις τον οδήγησαν να πάρει μέρος στο κίνημα των νεοχεγκελιανών που διακρίνονταν για το ριζοσπαστισμό τους, την κριτική τους στη θρησκεία και από τη φιλότιμη προσπάθειά τους να κατανοήσουν τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης.

Ο Μαρξ ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1841, όταν το Πανεπιστήμιο την Ιένας του απένειμε τον τίτλο του διδάκτορα της Φιλοσοφίας για την εργασία του πάνω στις διαφορές της Επικούρειας και Δημοκρίτειας φιλοσοφίας. Τότε ο Μαρξ ήταν ακόμη νεοχεγκελιανός. Αλλά το οξύ και διεισδυτικό πνεύμα του, η επιστημονική του επάρκεια και η διαρκής ενασχόλησή του με τις επιστήμες τον έκανε να ξεχωρίζει απ' όλους τους νεοχεγκελιανούς για να καταλήξει στη συνέχεια να χαράξει το δικό του ξεχωριστό δρόμο θεμελιώνοντας την επιστήμη του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.

Επιστήμονας - ηγέτης του προλεταριάτου

Ο κομμουνιστικός προσανατολισμός του Μαρξ θα φανεί καθαρά από τα πρώτα βήματα που κάνει αρθρογραφώντας στην «Εφημερίδα του Ρήνου»¹⁷ που έβγαζε μαζί με συντρόφους του νεοχεγκελιανούς. Η ενασχόλησή του όμως με αυτή την εφημερίδα φανέρωσε στον ίδιο τις ελλείψεις του πάνω στην Πολιτική Οικονομία, την οποία και άρχισε να μελετά παράλληλα με τις υπόλοιπες αναλύσεις του. Ταυτόχρονα, τον Οκτώβρη του 1843, πήγε στο Παρίσι για την έκδοση της Επιθεώρησης «Γαλλογερμανικά Χρονικά», όπου βγήκε μόνο ένα τεύχος. Στην πρωτεύουσα της Γαλλίας θα βρεθεί και τον επόμενο χρόνο. Εκεί, τέλη Αυγούστου του 1844, θα συναντηθεί για δεύτερη φορά με τον Φρ. Ένγκελς . Επρόκειτο για μια συνάντηση ιστορική, στη διάρκεια της οποίας διαπιστώθηκε η ταυτότητα των αντιλήψεων και των επιστημονικών τους αναζητήσεων, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η χωρίς προηγούμενο 40χρονη φιλία και συνεργασία τους. «Οι παλιοί θρύλοι - έγραψε αργότερα ο Λένιν¹⁸- μιλούν για διάφορα συγκινητικά παραδείγματα φιλίας. Το προλεταριάτο της Ευρώπης μπορεί να πει ότι η επιστήμη του δημιουργήθηκε από δύο επιστήμονες κι αγωνιστές, που οι σχέσεις τους ξεπερνούν τους πιο συγκινητικούς θρύλους των αρχαίων για την ανθρώπινη φιλία».

Η ταύτιση των δρόμων των δύο ανδρών, αν και ξεκινάει με τη συνάντησή τους στο Παρίσι, ιστορικά θεμελιώνεται με τα έργα τους «Γερμανική Ιδεολογία», «Η Αγία Οικογένεια» και πάνω απ' όλα με το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Από εκεί κι έπειτα, είτε συγγράφουν παράλληλα, είτε από κοινού, το έργο τους είναι αξεχώριστο, ενιαίο και αδιαίρετο, αποτελώντας την επιστημονική - επαναστατική θεωρία του προλεταριάτου.

Να αναλύσει κανείς το έργο και την προσφορά του Μαρξ μέσα σε λίγες γραμμές είναι αδύνατο και προπαντός καθόλου φρόνιμο. Θα αρκεστούμε λοιπόν σε όσα λένε για τον Μαρξ δύο μη μαρξιστές:

Γράφει ο Ισάια Μπερλίν (Isaiah Berlin)¹⁹: «Όχι μόνο οι συγκρουόμενες τάξεις, ομάδες και κινήματα, καθώς κι οι ηγέτες τους σε κάθε χώρα, μα και ιστορικοί και κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες, κριτικοί και δημιουργικοί καλλιτέχνες, στο βαθμό που προσπαθούν ν' αναλύσουν τη μεταβαλλόμενη ποιότητα ζωής των κοινωνιών τους, κατά μέγα μέρος οφείλουν τη μορφή των ιδεών τους στο έργο του Μαρξ».

Ένας πολύ νεότερος του Μπερλίν, ο Βρετανός δημοσιογράφος Φράνσις Γουίν - που ασχολήθηκε με τη βιογραφία του Μαρξ στη δεκαετία του '90, για να δώσει ένα ελάχιστα αξιόλογο έργο γι' αυτόν - ομολογεί: «Όσο πιο πολύ μελετούσα το Μαρξ τόσο πιο καίριος μου φαινόταν»²⁰.

Ας επιστρέψουμε όμως στις τελευταίες στιγμές της ζωής του Μαρξ, έτσι όπως τις διηγείται ο Φρ. Ένγκελς  σ' ένα γράμμα που έγραψε την επομένη του τραγικού γεγονότος, στις 15 Μάρτη του 1883, στον Φρίντριχ Ζόργκε.

Το τελευταίο διάστημα της ζωής του Μαρξ

«Εδώ κι έξι εβδομάδες - γράφει ο Ένγκελς  για τον Μαρξ²¹- κάθε πρωί που 'φτανα στη γωνία, ένιωθα τρομερό φόβο μην αντικρίσω τις κουρτίνες κατεβασμένες. Χτες το μεσημέρι, στις δυόμισι η ώρα, η καλύτερή του ώρα για να δεχτεί επίσκεψη, πήγα στο σπίτι του. Εκλαιγαν όλοι. Φαινόταν πως το τέλος πλησίαζε. Ενδιαφέρθηκα. Προσπάθησα να μάθω τι είχε συμβεί. Είχε εμφανιστεί μια μικρή αιμορραγία και απότομα είχε καταρρεύσει. Η γενναία μας η γριά Λένχεν που τον περιποιήθηκε όσο καμιά μητέρα το παιδί της, ανέβηκε πάνω και γύρισε αμέσως: Μισοκοιμάται, μου είπε. Μπορούσα να πάω μαζί της. Οταν μπήκαμε στο δωμάτιό του ήταν εκεί και κοιμόταν, αλλά για να μην ξυπνήσει πια. Σφυγμός και αναπνοή είχαν σταματήσει. Μέσα σε δύο λεπτά είχε ξεψυχήσει, ήσυχα και χωρίς πόνο».

Σ' ένα άλλο κείμενό του, ο Ένγκελς  περιγράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής του Μαρξ δίνοντας τις εξής πληροφορίες:
Το Νοέμβρη του 1882 ο Μαρξ ταξίδεψε για λόγους υγείας στο Βέντνορ, στη νότια άκρη του νησιού Ουάιτ. Ο υγρός καιρός, όμως, και η ομίχλη είχαν ως αποτέλεσμα αντί να καλυτερεύσει η υγεία του να εισπράξει ο οργανισμός του ένα νέο κρυολόγημα. Στο Λονδίνο ο Μαρξ επέστρεψε στις 12 Γενάρη του 1883, την επομένη δηλαδή του θανάτου της κόρης του, με αξεπέραστη βαριά βρογχίτιδα. «Σύντομα - γράφει ο στενός του φίλος²²- έπαθε και λαρυγγίτιδα και σχεδόν δεν μπορούσε να καταπιεί καθόλου. Αυτός που υπέφερε με στωική απάθεια τους μεγαλύτερους πόνους, προτιμούσε να πίνει ένα λίτρο γάλα (αν και σ' όλη του τη ζωή ένιωθε φρίκη για το γάλα) παρά να τρώγει την κατάλληλη στερεή τροφή. Το Φλεβάρη παρουσιάστηκε ένα πνευμονικό οίδημα. Για δεκαπέντε μήνες ο οργανισμός του είχε πάρει τόσα φάρμακα, ώστε αυτά δεν έφερναν κανένα αποτέλεσμα. Το μόνο αποτέλεσμα ήταν να του κόβουν την όρεξη για φαγητό και να δυσκολεύουν την πέψη. Μέρα με τη μέρα αδυνάτιζε περισσότερο. Ωστόσο, η πορεία της αρρώστιας σταμάτησε σχεδόν τελείως και μπόρεσε να καταπίνει ευκολότερα. Μα ξαφνικά πηγαίνοντας να τον δω - ανάμεσα στις 2 με 3 ήταν η πιο κατάλληλη ώρα - τους βρίσκω όλους κλαμένους: είχε τόσο αδυνατίσει, μου είπαν, ώστε χωρίς αμφιβολία πλησίαζε το τέλος του, παρ' όλο που εκείνο το πρωινό είχε φάει με όρεξη τη σούπα και ήπιε γάλα και κρασί. Η πιστή γριούλα Λένχεν Ντέμουτ, που του ανέθρεψε από την κούνια όλα τα παιδιά και που βρισκόταν για 40 χρόνια στο σπίτι του, ανέβηκε στο δωμάτιό του κι ύστερα κατέβηκε αμέσως: "Κοπιάστε μαζί μου, κοιμάται". Οταν μπήκα είχε αποκοιμηθεί αλλά για πάντα. Δεν μπορείς να ποθείς πιο γλυκό θάνατο από κείνον που βρήκε ο Καρλ Μαρξ στην πολυθρόνα του».

Ο Μαρξ στην τελευταία του κατοικία

Τρεις μέρες μετά το θάνατό του, στις 17 Μάρτη του 1883, ημέρα Σάββατο, ο Μαρξ οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία, στο νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ, στον ίδιο τάφο που δεκαπέντε μήνες πριν είχαν θάψει τη σύζυγό του. Μπροστά στον τάφο ο Γκότλιμπ Λέμκε κατέθεσε πάνω στο φέρετρό του δύο στεφάνια με κόκκινες κορδέλες από μέρους της σύνταξης του «Σοσιαλδημοκράτη», καθώς και του «Κομμουνιστικού Μορφωτικού Εργατικού Συνδέσμου» του Λονδίνου. Στη συνέχεια, ο Σαρλ Λονγκέ διάβασε τηλεγραφήματα από το Γαλλικό και το Ισπανικό Εργατικό Κόμμα. Από μέρους των Γερμανών εργατών αποχαιρέτησε τον Μαρξ ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ. Υστερα διάβασαν χαιρετιστήριο από τους Ρώσους σοσιαλιστές. Για λογαριασμό των Γάλλων εργατών το νεκρό χαιρέτησε ο Π. Λαφάργκ, ενώ ο Φρίντριχ Ένγκελς  μίλησε εκ μέρους των εργατών όλου του κόσμου. Δυο μέρες πριν, στο γράμμα του προς τον Ζόργκε είχε περιγράψει την απώλεια του Καρλ Μαρξ ως εξής: «Η ανθρωπότητα έχει γίνει κατά ένα κεφάλι κοντότερη και μάλιστα το σημαντικότερο κεφάλι που σήμερα διέθετε». Τώρα στεκόταν μπροστά στο νεκρό φίλο του και τον αποχαιρετούσε στην αγγλική γλώσσα.

«Είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε - είπε ο Ένγκελς  - τι έχασε το μαχητικό ευρωπαϊκό και αμερικανικό προλεταριάτο, τι έχασε η ιστορική επιστήμη με το θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δημιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα. Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης, έτσι και ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας... Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι». Στη συνέχεια, ο Ένγκελς , αφού ανέλυσε ότι ο Μαρξ ήταν ο άνθρωπος της επιστήμης που τα πάντα τα μελετούσε σε βάθος, αλλά κι ένας επαναστάτης επιστήμονας που χρησιμοποιούσε την επιστήμη σαν μια ιστορικά κινητήρια επαναστατική δύναμη, υπογράμμισε πως ο πραγματικός σκοπός της ζωής αυτού του ανθρώπου ήταν «να βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των θεσμών που έχει δημιουργήσει να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του». Ακριβώς γι' αυτό το λόγο, πρόσθεσε ο ομιλητής, ταξικοί αντίπαλοι, πολιτικοί και ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι «είχαν μισήσει και συκοφαντήσει τον Μαρξ περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο της εποχής του». Και κατέληξε: «Τολμώ να πω: Μπορεί να είχε πολλούς αντιπάλους, όμως δύσκολο είναι να πούμε πως είχε έστω και έναν προσωπικό εχθρό. Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!»²³.

Ο Κάρολος Μαρξ πέθανε χωρίς να αφήσει κληρονομιά ή διαθήκη. Εκτελεστές της φιλολογικής του κληρονομιάς άφησε την μικρότερη κόρη του Ελεονόρα και τον Φρ. Ένγκελς .²⁴ Ολη η υλική περιουσία του εκτιμήθηκε σε 250 λίρες που αφορούσε κυρίως την εκτίμηση της αξίας των επίπλων του σπιτιού του και των βιβλίων του.²⁵

Έζησε και πέθανε φτωχός. Κατάφερε όμως να πλουτίσει την εργατική τάξη - κι ολόκληρη την ανθρωπότητα - με το επιστημονικό του έργο και την ακαταμάχητη επιστήμη του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού. Ο Μαρξισμός, φέρει μόνο το όνομα του Μαρξ. Χωρίς αμφιβολία, όμως, είναι έργο τόσο του Μαρξ όσο και Ένγκελς . Μαζί έγραψαν έργα όπως η «Αγία Οικογένεια», η «Γερμανική Ιδεολογία» και το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Αλλά και στα έργα όπου συγγραφέας είναι ο ένας από τους δύο, η σφραγίδα του άλλου είναι εμφανής και ανεξίτηλη. Επίσης, είναι γνωστό πως ο 2ος και ο 3ος τόμος του «Κεφαλαίου» είναι στη διάθεσή μας γιατί ο Ένγκελς  τούς εξέδωσε, αφού προηγουμένως κατέβαλε τεράστια προσπάθεια να επεξεργαστεί στην τελική του μορφή το υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Μαρξ. «Οι δύο αυτοί τόμοι του "Κεφαλαίου" - έγραψε πολύ εύστοχα ο Λένιν²⁶- είναι έργο και των δύο: του Μαρξ και του Ένγκελς ».

Είναι αλήθεια ότι ο Ένγκελς  πάντα τοποθετούσε τον εαυτό του σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τον Μαρξ, αδικώντας τον εαυτό του, για να τονίσει τη μοναδική, την ξεχωριστή προσφορά του φίλου του, την οποία, όμως, παρουσιάζει με απόλυτη ακρίβεια. Σε μια σημείωσή του, για παράδειγμα, στο έργο του «Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας» ο Ένγκελς  γράφει²⁷: «Ας μου επιτραπεί εδώ μια προσωπική διασάφηση. Τελευταία μίλησαν πολλές φορές για τη συμβολή μου σ' αυτήν τη θεωρία, κι έτσι δεν μπορώ να μην πω εδώ τα λίγα εκείνα λόγια που εξαντλούν το ζήτημα. Δεν μπορώ ούτε ο ίδιος ν' αρνηθώ ότι, πριν και στο διάστημα της σαραντάχρονης συνεργασίας μου με τον Μαρξ, έχω κι εγώ κάποιο ανεξάρτητο μερτικό στο θεμέλιωμα της θεωρίας, και ιδιαίτερα στην επεξεργασία της. Ομως το μεγαλύτερο μέρος από τις κατευθυντήριες βασικές ιδέες, ιδιαίτερα στον οικονομικό και ιστορικό τομέα και ειδικά η τελική αυστηρή τους διατύπωση ανήκουν στον Μαρξ. Εκείνο που πρόσφερα εγώ - αν εξαιρέσουμε βέβαια μερικούς ειδικούς κλάδους - μπορούσε βέβαια να το 'χε κάνει ο Μαρξ χωρίς εμένα. Ο,τι έδωσε ο Μαρξ, δε θα τα κατάφερνα εγώ μοναχός. Ο Μαρξ στεκόταν πιο ψηλά, έβλεπε πιο μακριά, και το βλέμμα του αγκάλιαζε περισσότερα και ταχύτερα απ' όλους εμάς τους άλλους. Ο Μαρξ ήταν μεγαλοφυία, εμείς οι άλλοι το πολύ - πολύ να 'μαστε ταλέντα. Χωρίς αυτόν η θεωρία δε θα 'ταν σήμερα καθόλου αυτή που είναι. Γι' αυτό δίκαια φέρνει το όνομά του».

1. Κ. Μαρξ: Πρόλογος στην «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», στο Μαρξ - Ένγκελς : «Διαλεχτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Α', σελ. 427
2. Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα: «Ο Νέος Προμηθέας: Κάρολος Μαρξ - Βιογραφία», εκδόσεις «Σύγχρονο Βιβλίο», σελ. 625
3. Ζ. Κονιό: «Καρλ Μαρξ - Η ζωή και το έργο του», εκδόσεις «Πανόραμα», σελ. 8
4. Δ. Ριαζάνοφ: «Μαρξ - Ένγκελς », Εκδόσεις Αναγνωστίδη, σελ. 34 - 35. Η Ρηνανία, στην οποία ανήκε και η γενέτειρα του Μαρξ, πέρασε στην Πρωσία το 1815. Για δύο δεκαετίες πριν ανήκε στη Γαλλία.
5. Κ. Μαρξ: «Το Εβραϊκό ζήτημα», εκδόσεις ΟΔΥΣΣΕΑΣ, σελ. 104 – 105
6. Μπορίς Νικολαϊέφσκι - Οτο Μένχεν - Χέλφεν: «Καρλ Μαρξ». Εκδόσεις Ράππα, σελ. 21 – 22
7. Μπορίς Νικολαϊέφσκι - Οτο Μένχεν - Χέλφεν, στο ίδιο, σελ. 22
8. Ζ. Κονιό: «Καρλ Μαρξ: Η ζωή και το έργο του», εκδόσεις ΠΑΝΟΡΑΜΑ, σελ. 8.
9. Νικολάι Ιβανόφ: «Καρλ Μαρξ - Σύντομη Βιογραφία», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 13
10. Νικολάι Ιβανόφ, στο ίδιο, σελ. 14
11. Δ. Ριαζάνοφ, στο ίδιο, σελ. 36
12. Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα: «Ο Νέος Προμηθέας - Κάρολος Μαρξ - Βιογραφία», εκδόσεις «Σύγχρονο Βιβλίο», σελ. 19.
13. Ζ. Κονιό, στο ίδιο, σελ. 9 – 10
14. Werner Blumenberg: «Καρλ Μαρξ», εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ, σελ. 20
15. Δ. Ριαζάνοφ, στο ίδιο, σελ. 37
16. Μαρξ - Ένγκελς : «Αλληλογραφία», Α' τόμος 1837 - 1848, εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 15
17. Η «Εφημερίδα του Ρήνου» έβγαινε από το Γενάρη του 1842 έως το Μάρτη του 1843
18. Β. Ι. Λένιν: «Φρίντριχ Ένγκελς », «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 12
19. Isaiah Berlin: «Καρλ Μαρξ», εκδόσεις, SCRIPTA, σελ. 302
20. Φράνσις Γουίν: «Κάρολος Μαρξ - Η ζωή του», εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελ. 16
21. «Ο ''Μαύρος'' - Αναμνήσεις για τον Καρλ Μαρξ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 169
22. «Αναμνήσεις Για τον Μαρξ», εκδόσεις DIETZ ΓΛΔ - Gutenberg, σελ. 21
23. Μαρξ - Ένγκελς : «Διαλεχτά έργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Β', σελ. 187 – 189
24. «Αναμνήσεις Για τον Μαρξ», εκδόσεις DIETZ ΓΛΔ - Gutenberg, σελ. 21
25. Φράνσις Γουίν: «Κάρολος Μαρξ - Η ζωή του» εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελ. 505
26. Β. Ι. Λένιν: «Φρίντριχ Ένγκελς », «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 12
27. Μαρξ - Ένγκελς : «Διαλεχτά Εργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος β', σελ. 447

Οι πληροφορίες είναι από το Ριζοσπάστη
Δείτε και ΚΟΜΕΠ
“Το κεφάλαιο” του Μαρξ και ο σύγχρονος καπιταλισμός
Συνέντευξη με τον Καρλ Μαρξ
Καρλ Μαρξ- Η μεγάλη εικόνα (Βίκτορ Κοζεμιάκο)

Για τον Μαρξ και τον Μαρξισμό έχουν γραφτεί πολλά -πάρα πολλά βιβλία. Άλλα επιστημονικά τεκμηριωμένα, άλλα σημαντικά, καλογραμμένα και με ενδιαφέρον άλλα απλώς για να γραφτούν και άλλα για να τον αναθεωρήσουν (με το γάντι –κυρίως σε αντιπαράθεση με τον Λένιν ή στάζοντας δηλητήριο)
Πάνω από 50 έργα, ορισμένα σε συνεργασία με τον Ένγκελς μπορείτε να βρείτε στα βιβλιοπωλεία –καινούργια ή μεταχειρισμένα 

 

Πρόκειται για τον άνθρωπο εκείνο που με το ανεκτίμητο επιστημονικό του έργο έκανε πράξη αυτό που ο ίδιος είχε γράψει στις «Θέσεις για τον Φόϊερμπαχ» την άνοιξη του 1845: Δεν ερμήνευσε μόνο τον κόσμο, αλλά κατάφερε να τον αλλάξει. Και το κατάφερε αυτό θεμελιώνοντας, για πρώτη φορά, την επιστημονική αντίληψη της πάλης των τάξεων ως κινητήρια δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης σε όλες τις ταξικές κοινωνίες. «Η μεγαλοφυΐα του Μαρξ», γράφει ο Λένιν, «συνίσταται στο ότι μπόρεσε νωρίτερα απ’ όλους να βγάλει από δω το συμπέρασμα που μας διδάσκει η παγκόσμια ιστορία και να το εφαρμόσει με συνέπεια. Το συμπέρασμα αυτό είναι η διδασκαλία για την ταξική πάλη» (Β.Ι.Λένιν. Για το Μαρξ και το μαρξισμό, Σύγχρονη Εποχή).

 

Η σκέψη και το έργο του Μαρξ αποτέλεσαν τομή στην ιστορία της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και ευρύτερα των κοινωνικών επιστημών. Όπως αναφέρει ο Λένιν, ο Μαρξ «είναι νόμιμος διάδοχος ό,τι πιο καλού δημιούργησε η ανθρωπότητα στο 19ο αιώνα με τη μορφή της γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας, του γαλλικού σοσιαλισμού» - των τριών δηλαδή πηγών που αποτέλεσαν τα συστατικά μέρη της μαρξιστικής σκέψης.

«Η προμαρξική “κοινωνιολογία” και ιστοριογραφία», σημειώνει ο Λένιν, «δεν έκαναν στην καλύτερη περίπτωση τίποτε άλλο από το να συσσωρεύουν ακατέργαστα στοιχεία, μαζεμένα, αποσπασμένα και να απεικονίζουν ορισμένες πλευρές του ιστορικού προτσές. Ο μαρξισμός έδειξε το δρόμο για μια καθολική, ολόπλευρη μελέτη του προτσές της γέννησης, της ανάπτυξης και της παρακμής των κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών, εξετάζοντας όλες τις αντιφατικές τάσεις στο σύνολο τους, ανάγοντες τες στους όρους ζωής και παραγωγής των διαφόρων τάξεων της κοινωνίας…».

«Η συνεισφορά του Μαρξ είναι πως ξαφνικά παρήγαγε μία ποιοτική αλλαγή στην ιστορία της κοινωνικής σκέψης. Ερμηνεύει την ιστορία, κατανοεί τη δυναμική της και προβλέπει το μέλλον (πράγμα που από μόνο του ικανοποιεί την επιστημονική του υποχρέωση), αλλά επί πρόσθετα εκφράζει μία επαναστατική αντίληψη: ο κόσμος δεν αρκεί να ερμηνευτεί αλλά θα πρέπει να μεταβληθεί. Ο άνθρωπος παύει να αποτελεί δούλο και εργαλείο του περιβάλλοντός του, μετατρέποντας τον εαυτό του σε αρχιτέκτονα της μοίρας του. Εκείνη τη στιγμή, ο Μαρξ θέτει τον εαυτό του στόχο όλων εκείνων που ενδιαφέρονται να διατηρήσουν την παλιά τάξη…».
                    Ερνέστο Τσε Γκεβάρα,
                    Σημειώσεις για τη μελέτη της Κουβανικής Επανάστασης,
                    1960.

Ο Μαρξ πήγε τη διαλεκτική του Χέγκελ ένα βήμα παραπέρα. «Η φιλοσοφία του Μαρξ είναι ο ολοκληρωμένος φιλοσοφικός υλισμός, που έδωσε στην ανθρωπότητα- και ιδιαίτερα στην εργατική τάξη- ισχυρά όργανα γνώσης» γράφει ο Β.Λένιν. Ο ίδιος Μαρξ φώτισε αυτό που επιφανείς αστοί οικονομολόγοι και μελετητές δεν είχαν αναδείξει. «Εκεί που αστοί οικονομολόγοι έβλεπαν σχέσεις πραγμάτων (ανταλλαγή εμπορεύματος με εμπόρευμα), ο Μαρξ αποκάλυψε σχέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους […] Η διδασκαλία της υπεραξίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής θεωρίας του Μαρξ» παρατηρεί ο Βλ.Λένιν.

Αναφερόμενος στο έργο του στενού του συνεργάτη, ο Φρ.Ένγκελς επισημαίνει: «Όπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ενγκελς, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: (…) Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ’ αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας φωτίστηκαν μεμιάς όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι» (Επικήδεια ομιλία, Μάρτης 1883, «Κ. Μαρξ – Φ. Ένγκελς, «Διαλεχτά Έργα», τόμος Α).

Ο ίδιος ο Μαρξ, αναφερόμενος στο έργο του έγραφε: “Ο,τι καινούριο έκανα εγώ, ήταν για να αποδείξω:

1. Ότι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής.

2. Ότι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου.

3. Ότι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ — Φ. Ενγκελς, «Διαλεκτά Εργα», τ. 1).

Η πνευματική κληρονομιά του Κ.Μαρξ είναι αντιστρόφως ανάλογη των υλικών αγαθών που άφησε στους απογόνους του. Ο ίδιος έφυγε απ’ τη ζωή όπως έζησε: φτωχός και χωρίς την αναγνώριση της οποίας έτυχαν διανοητές και επιστήμονες της εποχής του. Με την σπουδαία αρωγή του Φρίντριχ Ένγκελς άφησε ωστόσο πίσω του ότι πιο πλούσιο, ότι πιο ισχυρό και σημαντικό έργο θα μπορούσε να κληρονομήσει η εργατική τάξη. Από το «Κεφάλαιο», (το αξεπέραστα μεγαλοφυές αυτό έργο της ανθρώπινης διανόησης) μέχρι την «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» και από το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» μέχρι την «Κριτική του Προγράμματος της Γκότα» δίνονται απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα που είχαν τεθεί από την πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας.

«Αν ο Μαρξ και ο Λένιν ήταν σήμερα ζωντανοί, θα ήταν βασικοί διεκδικητές του βραβείου Νόµπελ για την οικονοµία. Ο Μαρξ προέβλεψε την προϊούσα εξαθλίωση των εργαζοµένων και ο Λένιν προείδε την υποταγή της υλικής παραγωγής στη συσσώρευση κερδών του χρηµατοπιστωτικού κεφαλαίου. Οι προβλέψεις τους είναι κατά πολύ ανώτερες από τα “οικονοµικά µοντέλα” που σήµερα βραβεύονται µε Νόµπελ και από τις προβλέψεις των κεντρικών τραπεζιτών, των υπουργών Οικονοµικών και των νοµπελιστών οικονοµολόγων…».

–Πωλ Γκρεγκ Ρόμπερτς, υφυπουργός οικονομικών ΗΠΑ
επί προεδρίας Reagan, Counterpunch.org, 7/10/2009.

Στην κληρονομιά αυτού του έργου στηρίχθηκε ένας άλλος μεγάλος της Ιστορίας, ο ηγέτης της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, Βλ. Λένιν, για να συνθέσει την ολοκληρωμένη θεωρία του μαρξισμού-λενινισμού, του επιστημονικού σοσιαλισμού. Στη βάση αυτών των ιδεών χτίστηκε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο, καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, κατακτήθηκαν εργασιακά δικαιώματα. Στη βάση των ιδεών του Μαρξ αναπτύχθηκαν σε όλον τον κόσμο κινήματα με στόχο την κοινωνική χειραφέτηση- με τη μελέτη του Μαρξ γαλουχήθηκαν και σφυρηλατήθηκαν επαναστάτες-σύμβολα του 20ου αιώνα από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Ερνστ Τέλμαν μέχρι τον Φιντέλ Κάστρο και τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα.

Ο Μαρξ διέψευσε όσους, μετά τις αντεπαναστατικές ανατροπές στην ΕΣΣΔ και την ανατολική Ευρώπη, προέβλεψαν το «τέλος της Ιστορίας» και θέλησαν να βάλουν το μαρξισμό στα σκονισμένα χρονοντούλαπα των βιβλιοθηκών. Σήμερα, παρά την ύφεση των τελευταίων δύο δεκαετιών στην οποία βρίσκεται το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ο Μαρξ είναι επίκαιρος όσο ποτέ. Ιδιαίτερα σε συνθήκες παρατεταμένης βαθιάς συστημικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος, την περιοδικότητα της οποίας ο Κάρολος είχε τη διορατικότητα να προβλέψει.

Στις μέρες μας, ο Καπιταλισμός, μοιάζει να είναι βγαλμένος απ’ τις σελίδες του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου»: ολοένα και πιο συγκεντρωτικός, σάπιος και παρωχημένος, γεννά μονάχα κρίσεις, φτώχεια και πολέμους. Ο Μαρξ δικαιώθηκε.

Ο Μαρξ και η αισθητική του Mikhail Lifshitz _Μιχαήλ Λίφσιτς