Λόρενς της Αραβίας _μέγας “ιδεαλιστής” του ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή

Μέση Ανατολή: θεωρητικά η Δυτική Ασία + Αίγυπτος (μπαλάκι με τη Βόρεια Αφρική) δίπλα στην “εγγείαν  Ανατολή _εγγύς της εγγύος κλπ (σε αντίθεση με την Άπω Ανατολή) και την “Ευρύτερη Μέσης Ανατολής” (γνωστή και ως Μέση Ανατολή + Βόρεια Αφρική = Μαγκρέμπ, Σουδάν, Τζιμπουτί, Σομαλία, Κομόρες, Αφγανιστάν, Πακιστάν, και λιγότερο συχνά την Υπερκαυκασία και Κεντρική Ασία). Όλα αυτά τον 20ό αιώνα _ειδικά μετά τον πρώτο παγκόσμιο ποικίλλοντας ανάλογα με την εθνολογική, πολιτισμική και _κυρίως γεωπολιτική σκοπιά. Κατά κανόνα πάντως περικλείουν την αραβική χερσόνησο και χώρες γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό κόλπο.

Η πολύπαθη περιοχή όπου πάνω από 100 χρόνια το σύνθημα «οι ιμπεριαλιστές τη γη ξαναμοιράζουν με των λαών το αίμα τα σύνορα χαράζουν_αλλάζουν, γράφεται με άλικα γράμματα και καραβάνια ξεριζωμένων -που θαλασσοπνίγονται, σε αναζήτηση μιας ανθρώπινης ζωής μεταξύ “πολιτισμένων” θηρίων.

Με την “μεσαίαν τάξιν” _
Εμείς η μεσαία τάξις \ είμεθα η μόνη τάξις \ με έντιμον συνείδησιν εθνικήν.
Και όπως είναι φυσικό η μεσαία τάξη
θέλει και εκείνη λιγάκι να διατάξει,
να γίνει άρχουσα δηλαδή!

Στην κλειδαρότρυπα σκυμμένη
και το χέρι στην τσέπη,
χρόνια τώρα περιμένει και βλέπει,
όμως την εμποδίζει ένα κλειδί!

Και τούτο εδώ είναι ένα μικρό παιδί
που τρυπάει το μπαλόνι του με δυο καρφιά,
για να τρομάξει αυτόν τον κύριο
που καπνίζει το τσιμπούκι του και γκούχου γκουχ
και που ρωτάει το μηχάνημα
που μας λέει την αλήθεια εκατό φορές…

Lawrence of Arabia
_1962_3ω+38λ

Μία από τις καλύτερες επικές ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου, που τιμήθηκε με επτά Όσκαρ ^(#) ( ο “Λόρενς της Αραβίας”, του Ντέιβιντ Λιν, αφηγείται την αληθινή _υποτίθεται ιστορία του Τ.Ε. Λόρενς, ενός “ιδεαλιστή” νεαρού Βρετανού αξιωματικού, που στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου υπηρετεί στο στρατόπεδο του Πρίγκιπα Φεϊζάλ, του ηγέτη της επανάστασης των αραβικών φυλών εναντίον των Τούρκων. Κάνοντας μια σειρά από νικηφόρες επιθέσεις, ο Λόρενς οδηγεί πενήντα άνδρες του Φεϊζάλ μέσα από την έρημο, προκειμένου να επιτεθεί στο τουρκοκρατούμενο λιμάνι της Άκαμπα, που κατέχει σημαντική στρατηγική θέση και στέφεται με επιτυχία.
Πρωταγωνιστούν (αναφέρουμε όλους τους ηθοποιούς γιατί πράγματι το αξίζουν _γυναίκα καμία και πολύ σωστά, αφού ο ρόλος της στην κοινωνία ήταν περιορισμένος σε ερωτικό αντικείμενο): Peter O'Toole \ Lawrence ^^ Alec Guinness \ πρίγκηπας Faisal ^^ Anthony Quinn \ Auda Abu Tayi ^^ Jack Hawkins \ στρατηγός Edmund Allenby ^^ Omar Sharif \ Sherif Ali ^^ José Ferrer \  Τούρκος Μπέης ^^ Anthony Quayle \ Συνταγματάρχης Brighton ^^ Claude Rains \ Κ^ος Dryden ^^ Arthur Kennedy \ Jackson Bentley ^^ Donald Wolfit \ Στρατηγός Archibald Murray ^^ I.S. Johar \ Gasim ^^ Gamil Ratib \ Majid ^^ Michel Ray \ Farraj ^^ John Dimech \ Daud ^^ Zia Mohyeddin \ Tafas ^^ Howard Marion-Crawford \ Νοσοκόμα ^^ Jack Gwillim \ CΓραμματέας στου Club & Hugh Miller \ R.A.M.C. -συνταγματάρχης

Οι Άραβες, αρχίζουν να τον αντιμετωπίζουν σαν θεό... Ο ίδιος ο Λόρενς _τουλάχιστον στην ταινία, αρχίζει να ξεκαθαρίζει αυτό που ήδη είχε αρχίσει να σχηματίζεται μέσα του: την ακατανίκητη επιθυμία να ενώσει όλες τις αραβικές φυλές και να τις απαλλάξει από την ξένη κυριαρχία. Όποια και να ήταν αυτή. Αυτό φυσικά δεν άρεσε και πολύ στους συμπατριώτες του, ... που ξέχασαν πολύ γρήγορα τις ηρωικές του πράξεις.
Εν ολίγοις ένας σχεδόν “άγιος” και πονόψυχος Λόρενς, εναντίον μιας κακής ηγεσίας…

Ο διπλά παρασημοφορημένος
(CB+DSO)
βρετανός πράκτορας
Thomas Edward Lawrence

(16-Αυγ-1888_19-Μάη-1935 _σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό με τη μοτοσυκλέτα του στην Αγγλία ταινία –όπως ακριβώς αρχίζει η ταινία)

Μετά το ξέσπασμα των εχθροπραξιών στη Μέση Ανατολή (Αυγ-1914), ο Λόρενς _ήδη στέλεχος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών δεν κατατάχθηκε αμέσως, περιμένοντας (συμβουλή του μέντορά του) τη νέα μονάδα πληροφοριών του Arab Bureau στο Κάιρο, όπου έφτασε το Δεκέμβρη.

Η κατάσταση ήταν περίπλοκη και χειροτέρεψε το 1915, μέσα από ένα αυξανόμενο αραβο-εθνικιστικό κίνημα εντός των αραβόφωνων οθωμανικών εδαφών, συμπεριλαμβανομένων πολλών Αράβων που υπηρετούσαν στις οθωμανικές ένοπλες δυνάμεις. Ήταν σε επαφή με τον Σαρίφ Χουσεΐν, Εμίρη της Μέκκας, ο οποίος διαπραγματευόταν με τους Βρετανούς και προσφερόταν να ηγηθεί μιας αραβικής εξέγερσης κατά των Οθωμανών. Σε αντάλλαγμα, ήθελε βρετανική εγγύηση για ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος, συμπεριλαμβανομένων της Χετζάζ, της Συρίας και της Μεσοποταμίας. Μια τέτοια εξέγερση θα ήταν χρήσιμη για τη Βρετανία στον πόλεμο της κατά των Οθωμανών, μειώνοντας την απειλή κατά της Διώρυγας του Σουέζ. Ωστόσο, υπήρξε αντίσταση από Γάλλους διπλωμάτες που επέμεναν ότι το μέλλον της Συρίας ήταν ως γαλλική αποικία, όχι ως ανεξάρτητο αραβικό κράτος. Υπήρξαν επίσης έντονες αντιρρήσεις από την κυβέρνηση της Ινδίας, η οποία ονομαστικά ήταν μέρος της βρετανικής κυβέρνησης αλλά ενεργούσε και ανεξάρτητα. Το όραμά της ήταν η Μεσοποταμία υπό βρετανικό έλεγχο να λειτουργήσει ως σιταποθήκη για την Ινδία. Επιπλέον, ήθελε να κρατήσει το αραβικό της φυλάκιο στο Άντεν.

Στο Arab Bureau, ο Lawrence επέβλεπε την προετοιμασία των χαρτών, παρήγαγε ένα καθημερινό δελτίο για τους Βρετανούς στρατηγούς που δρούσαν στο θέατρο των επιχειρήσεων, ανακρίνοντας και κρατούμενους. Ήταν υποστηρικτής μιας βρετανικής απόβασης στην Αλεξανδρέττα, η οποία δεν έγινε ποτέ και επίσης υποστηρικτής μιας ανεξάρτητης αραβικής Συρίας.

Η κατάσταση έφτασε σε κρίση τον Οκτώβριο του 1915, καθώς ο Σαρίφ Χουσεΐν ζήτησε άμεση δέσμευση από τη Βρετανία, με την απειλή ότι διαφορετικά θα έριχνε το βάρος του πίσω από τους Οθωμανούς. Αυτό θα δημιουργούσε ένα αξιόπιστο πανισλαμικό μήνυμα που θα μπορούσε να ήταν επικίνδυνο για τους Άγγλους ιμπεριαλιστές, που  αντιμετώπιζαν σοβαρές δυσκολίες στην εκστρατεία της Καλλίπολης. Οι Βρετανοί απάντησαν με μια επιστολή από τον Ύπατο Αρμοστή McMahon που ήταν γενικά αποδεκτή, επιφυλάσσοντας δεσμεύσεις σχετικά με τις ακτές της Μεσογείου και –“πισινή” με τους “Αγίους Τόπους”.

Την άνοιξη του 1916, ο Λόρενς στάλθηκε στη Μεσοποταμία για να βοηθήσει στην ανακούφιση της Πολιορκίας του Κουτ μέσω κάποιου συνδυασμού έναρξης αραβικής εξέγερσης και δωροδοκίας Οθωμανών αξιωματούχων. Αυτή η αποστολή δεν πέτυχε, ενώ -στο μεταξύ, η Συμφωνία Sykes-Picot διαπραγματευόταν στο Λονδίνο εν αγνοία των Βρετανών αξιωματούχων στο Κάιρο, η οποία παραχώρησε μεγάλο μέρος της Συρίας στη Γαλλία. Επιπλέον, υπονοούσε ότι οι Άραβες θα έπρεπε να κατακτήσουν τις τέσσερις μεγάλες πόλεις της Συρίας εάν επρόκειτο να έχουν οποιοδήποτε κράτος εκεί: τη Δαμασκό, τη Χομς, τη Χάμα και το Χαλέπι. Δεν είναι σαφές σε ποιο σημείο ο Λόρενς έλαβε γνώση του περιεχομένου της συνθήκης, πάντως η αραβική εξέγερση ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1916, αλλά βαλτώθηκε μετά από μερικές επιτυχίες, με πραγματικό κίνδυνο οι οθωμανικές δυνάμεις να προχωρήσουν κατά μήκος της ακτής της Ερυθράς Θάλασσας και να ανακαταλάβουν τη Μέκκα.

Στις 16-Οκτ-1916, ο Λόρενς στάλθηκε στο Χετζάζ σε μια αποστολή συλλογής πληροφοριών με επικεφαλής τον Ρόναλντ Στορς. Συνεννοήθηκε με τους γιους του Σαρίφ Χουσεΐν, Αλί, Αμπντουλάχ και Φαϊζάλ καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο Φαϊζάλ ήταν ο καλύτερος υποψήφιος για να ηγηθεί της εξέγερσης.

Τον Νοέμβριο, ο S. F. Newcombe ανατέθηκε να ηγηθεί ενός μόνιμου βρετανικού συνδέσμου στο επιτελείο του Faisal, αλλά δεν είχε φτάσει ακόμη στην περιοχή και το θέμα ήταν επείγον, οπότε ο Λόρενς στάλθηκε στη θέση του και στα τέλη Δεκεμβρίου 1916, ο Faisal και ο Lawrence επεξεργάστηκαν ένα σχέδιο για την επανατοποθέτηση των αραβικών δυνάμεων ώστε να θέσουν υπό απειλή τον σιδηρόδρομο από τη Συρία, αποτρέποντας ταυτόχρονα τις οθωμανικές δυνάμεις γύρω από τη Medina από το να απειλήσουν τις αραβικές θέσεις. Ο Newcombe έφτασε ενώ ο Lawrence ετοιμαζόταν να φύγει από την Αραβία, αλλά ο Faisal παρενέβη δυναμικά, ζητώντας να γίνει μόνιμη η αποστολή του Lawrence.

Οι πιο σημαντικές συνεισφορές του στην Αραβική Εξέγερση ήταν στον τομέα της στρατηγικής και της σύνδεσης με τις Βρετανικές Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά συμμετείχε επίσης προσωπικά σε αρκετές στρατιωτικές εμπλοκές (μεταξύ άλλων):

·  1917  

•   3 Ιαν: Επίθεση σε οθωμανικό φυλάκιο στο Χετζάζ
• 26 Μαρτ: Επίθεση στο σιδηρόδρομο στο AbaelNaam
•    11 Ιουν: Επίθεση σε γέφυρα στο RasBaalbek
•    2 Ιουλ: Ήττα των οθωμανικών δυνάμεων στο AbaelLissan, ένα φυλάκιο της Άκαμπα
• 18 Σεπτ: Επίθεση σε τρένο κοντά στη Mudawara
• 27 Σεπτ: Επίθεση στο τρένο, κατέστρεψε τη μηχανή
•  7 Νοε: Μετά από μια αποτυχημένη επίθεση στις γέφυρες Yarmuk, ανατίναξε ένα τρένο στις γραμμές μεταξύ Dera'a και Amman, φέρνοντας πολλά τραύματα κατά τηην έκρηξη και επακόλουθη μάχη

·  1918

     25–26 Ιαν: μάχη της Ταφιλά, μια περιοχή νοτιοανατολικά της Νεκράς Θάλασσας, με Άραβες του τακτικού στρατού υπό τη διοίκηση του Τζαφάρ Πασά αλ-Ασκάρι· η μάχη ήταν μια αμυντική εμπλοκή που μετατράπηκε σε επιθετική και περιγράφηκε στην επίσημη ιστορία του πολέμου ως «λαμπρό κατόρθωμα όπλων». Ο Λόρενς τιμήθηκε με το παράσημο της Διακεκριμένης Υπηρεσίας για την ηγεσία του στην Ταφιλά και προήχθη σε αντισυνταγματάρχη.

     Μάρτης: Επίθεση στον σιδηρόδρομο κοντά στην Άκαμπα

     19-Απρ: Επίθεση με βρετανικά τεθωρακισμένα + ΤΟΜΠ (μεταφοράς προσωπικού) στο Tell Shahm

     16-Σεπ: Καταστροφή σιδηροδρομικής γέφυρας μεταξύ Αμμάν και Ντεράα

     26 Σεπ: Επίθεση σε υποχωρούντες Οθωμανούς και Γερμανούς κοντά στο χωριό Τάφας. Οι οθωμανικές δυνάμεις έσφαξαν τους χωρικούς και στη συνέχεια οι αραβικές δυνάμεις σε αντίποινα έσφαξαν τους αιχμαλώτους τους με ενθάρρυνση του Lawrence.

Ο Λόρενς έκανε ένα προσωπικό ταξίδι 480 χλμ. προς τα βόρεια τον Ιούνη του 1917, στο δρόμο προς την Άκαμπα, επισκεπτόμενος Ras Baalbek, περίχωρα Δαμασκού, και το Azraq, στην Ιορδανία. Συνάντησε Άραβες εθνικιστές, συμβουλεύοντάς τους να αποφύγουν την εξέγερση μέχρι την άφιξη των δυνάμεων του Φαϊζάλ, και επιτέθηκε σε μια γέφυρα για να δημιουργήσει την εντύπωση αντάρτικης δραστηριότητας. Τα ευρήματά του θεωρήθηκαν από τους Βρετανούς ως εξαιρετικά πολύτιμα _υπήρχε σκέψη για την απονομή του Σταυρού Βικτωρίας στο τέλος, πήρε του Τάγματος Bath ενώ προήχθη σε συνταγματάρχη –αργότερα σε ταξίαρχο. Ταξίδευε τακτικά μεταξύ του βρετανικού στρατηγείου και του Φαϊζάλ, συντονίζοντας τη στρατιωτική δράση. Στις αρχές του 1918, επικεφαλής βρετανός σύνδεσμος του Faisal ήταν ο αν_χης Pierce Charles Joyce με τον Lawrence κυρίως αφιερωμένο στην τελική επίθεση και τη συλλογή πληροφοριών.

Στρατηγική

Τα κύρια στοιχεία της αραβικής στρατηγικής που ανέπτυξαν ο Φαϊζάλ και ο Λόρενς ήταν να αποφύγουν την κατάληψη της Μεδίνας και να επεκταθούν προς τα βόρεια μέσω του Μαάν και της Ντεράα έως τη Δαμασκό και πέρα από αυτήν. Ο Φαϊζάλ ήθελε να ηγείται τακτικών επιθέσεων κατά των Οθωμανών, αλλά ο Λόρενς τον έπεισε να εγκαταλείψει αυτή την τακτική και έγραψε για τους Βεδουίνους ως μαχητική δύναμη:

Η αξία των φυλών είναι μόνο αμυντική και η πραγματική τους σφαίρα είναι ο ανταρτοπόλεμος. Είναι έξυπνοι, και πολύ ζωηροί, σχεδόν απερίσκεπτοι, αλλά πολύ ατομικιστές για να αντέξουν τις εντολές, να πολεμήσουν στη σειρά ή να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον. Θα ήταν, νομίζω, δυνατό να φτιάξουμε μια οργανωμένη δύναμη από αυτούς.… Ο πόλεμος του Χετζάζ είναι ένας πόλεμος των δερβίσηδων ενάντια στις τακτικές δυνάμεις — και είμαστε στο πλευρό των δερβίσηδων. Τα σχολικά μας βιβλία δεν ισχύουν καθόλου γι αυτούς.

Η Μεδίνα ήταν ένας ελκυστικός στόχος για την εξέγερση ως ο δεύτερος ιερότερος τόπος του Ισλάμ, και επειδή η οθωμανική φρουρά της είχε αποδυναμωθεί από ασθένειες και απομόνωση. “Έγινε σαφές ότι ήταν πλεονεκτικό να το αφήσουμε εκεί παρά να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε, επικεντρώνουμε στον σιδηρόδρομο Χετζάζ νότια από τη Δαμασκό χωρίς να τον καταστρέψουμε ολοσχερώς”. Αυτό εμπόδισε τους Οθωμανούς να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά τα στρατεύματά τους στη Μεδίνα και τους ανάγκασε να αφιερώσουν πολλούς πόρους για την υπεράσπιση και την επισκευή της σιδηροδρομικής γραμμής.

Δεν είναι γνωστό πότε ο Λόρενς έμαθε τις λεπτομέρειες της συμφωνίας Sykes-Picot, ούτε εάν ή πότε ενημέρωσε τον Φαϊζάλ για όσα ήξερε, ωστόσο, μάλλον και τα δύο αυτά πράγματα συνέβησαν  νωρίτερα παρά αργότερα. Ειδικότερα, η αραβική στρατηγική επέκτασης προς τα βόρεια είναι απολύτως λογική δεδομένων των όρων που μιλούσαν για μια “ανεξάρτητη αραβική οντότητα στη Συρία, η οποία θα χορηγούνταν μόνο εάν οι Άραβες απελευθέρωναν οι ίδιοι το έδαφος”. Οι Γάλλοι και μερικοί από τους Βρετανούς αξιωματικούς συνδέσμους τους αισθάνονταν ιδιαίτερα άβολα για  κίνηση προς το Βορρά, καθώς θα αποδυνάμωνε τις γαλλικές αποικιακές διεκδικήσεις.

Το 1917, ο Λόρενς πρότεινε μια κοινή δράση με τους Άραβες άτακτους και δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Auda Abu Tayi, η οποία προηγουμένως βρισκόταν στην υπηρεσία των Οθωμανών και όχι της στρατηγικά τοποθετημένης πόλης της Άκαμπα στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Άκαμπα θα μπορούσε να είχε δεχθεί επίθεση από τη θάλασσα, αλλά τα στενά μονοπάτια που οδηγούσαν στα βουνά θα τα υπερασπίζοντας σθεναρά.

Ο Λόρενς απέφυγε να ενημερώσει τους Βρετανούς ανωτέρους του για τις λεπτομέρειες της σχεδιαζόμενης επίθεσης στην ενδοχώρα, λόγω της ανησυχίας ότι θα αποκλεόταν ως αντίθετη προς τα γαλλικά συμφέροντα. Η αποστολή αναχώρησε από το Wejh στις 9 Μαΐου και η Άκαμπα έπεσε στις αραβικές δυνάμεις στις 6 Ιουλίου, μετά από μια αιφνιδιαστική χερσαία επίθεση στα μετόπισθεν της τουρκικής άμυνας από πίσω, έτσι _μετά την Άκαμπα, ο στρατηγός (Sir) Edmund Allenby, νέος αρχιστράτηγος του Αιγυπτιακού Εκστρατευτικού Σώματος, συμφώνησε με τη στρατηγική του Lawrence, που κατείχε πλέον πολύ ισχυρή θέση ως σύμβουλος του Faisal  και έμπιστος του Allenby.

“Στη Dera'a εκείνη τη νύχτα”

Ο Λόρενς περιγράφει ένα επεισόδιο (20-Νοε1917) κατά μία αναγνωριστική αποστολή στην Ντεράα (σσ. Νταράα ή Ντεράα, ελληνικά Ἀδράα, πόλη της ΝΔ Συρίας, κοντά στα σύνορα με την Ιορδανία, με σημερινό πληθυσμό ~80.000, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας 100χλμ νότια της Δαμασκού, κόμβο αυτοκινητόδρομου προς Αμμάν). Μεταμφιεσμένος ο Λόρενς συνελήφθη από τον Οθωμανικό στρατό, ξυλοκοπήθηκε και “κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον τοπικό μπέη και τους φρουρούς του” _δεν διευκρινίζεται η φύση της σεξουαλικής επαφή, αλλά είναι προφανές.

Ο Malcolm Brown, ο John E. Mack και ο Jeremy Wilson υποστήριξαν ότι αυτό το επεισόδιο είχε ισχυρές ψυχολογικές επιπτώσεις στον Lawrence, κάτι που μπορεί να εξηγήσει κάποια από την αντισυμβατική συμπεριφορά του στη μετέπειτα ζωή του. Ο Λόρενς ολοκλήρωσε την αφήγηση του επεισοδίου στο Seven Pillars of Wisdom με τη δήλωση: «Στη Dera'a εκείνη τη νύχτα η ακρόπολη της ακεραιότητάς μου είχε χαθεί αμετάκλητα».

Άλωση της Δαμασκού

Ο Λόρενς συμμετείχε στη συγκέντρωση για την κατάληψη της Δαμασκού τις τελευταίες εβδομάδες του πολέμου, αλλά δεν ήταν παρών στην επίσημη παράδοση της πόλης. Έφτασε αρκετές ώρες μετά την πτώση της, μπαίνοντας στη Δαμασκό γύρω στις 9 το πρωί της 1^ης Οκτωβρίου 1918. Το πρώτο που έφτασε ήταν το 10^ο σύνταγμα ελαφρών αλόγων με επικεφαλής τον Ταγματάρχη A. C. N. "Harry" Olden, ο οποίος αποδέχτηκε την επίσημη παράδοση της πόλης από τον εν ενεργεία Κυβερνήτη Emir Said. Ο Λόρενς έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μιας προσωρινής αραβικής κυβέρνησης υπό τον Φαϊζάλ στην πρόσφατα απελευθερωμένη Δαμασκό, την οποία είχε οραματιστεί ως πρωτεύουσα ενός αραβικού κράτους. Η διακυβέρνηση του Faisal ως βασιλιάς, ωστόσο, έληξε απότομα το 1920, μετά τη μάχη του Maysaloun, όταν οι γαλλικές δυνάμεις του στρατηγού Henri Gouraud εισήλθαν στη Δαμασκό υπό τη διοίκηση του στρατηγού Mariano Goybet, καταστρέφοντας το όνειρο του Lawrence για μια ανεξάρτητη Αραβία.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών του πολέμου, ο Λόρενς προσπάθησε να πείσει τους ανωτέρους του στη βρετανική κυβέρνηση ότι η αραβική ανεξαρτησία ήταν προς το συμφέρον τους, αλλά γνώρισε μικτή επιτυχία. Η μυστική Συμφωνία Sykes-Picot μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας έρχεται σε αντίθεση με τις υποσχέσεις ανεξαρτησίας που είχε δώσει στους Άραβες και ματαίωσε το έργο του.

Μεταπολεμικά χρόνια

Ο Λόρενς επέστρεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο ως πλήρης συνταγματάρχης. Αμέσως μετά τον πόλεμο, εργάστηκε για το Φόρεϊν Όφις, παρακολουθώντας τη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού μεταξύ ως μέλος της αντιπροσωπείας του Φαϊζάλ. Στις 17 Μαΐου 1919, ένα Handley Page Type O/400 που μετέφερε τον Lawrence στην Αίγυπτο συντρίφτηκε στο αεροδρόμιο της Roma-Centocelle. Ο πιλότος και ο συγκυβερνήτης σκοτώθηκαν. Ο Λόρενς επέζησε και _σημείο γραφής κατά τη σύντομη νοσηλεία του, τον επισκέφτηκε ο βασιλιάς της Ιταλίας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ'.

Το 1918, ο Λόουελ Τόμας πήγε στην Ιερουσαλήμ όπου συνάντησε τον Λόρενς, «του οποίου η αινιγματική φιγούρα με την αραβική στολή πυροδότησε τη φαντασία του», σύμφωνα με τα λόγια του συγγραφέα Ρεξ Χολ. Ο Τόμας και ο οπερατέρ του Χάρι Τσέις τράβηξαν πολλές ταινίες και πολλές φωτογραφίες με τη συμμετοχή του Λόρενς και παρήγαγε μια σκηνική παρουσίαση με τίτλο “με τον Άλενμπι στην Παλαιστίνη” που περιελάμβανε διάλεξη, χορό και μουσική απεικονίζοντας τη Μέση Ανατολή ως “εξωτική, μυστηριώδη, αισθησιακή και βίαιη”, παράσταση που έκανε πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη Μάρτη του 1919. Προσκλήθηκε να πάει το σόου του στην Αγγλία, και συμφώνησε να το κάνει με την προϋπόθεση προσωπικής πρόσκλησης από τη βασίλισσα _πράγμα που έγινε και παρείχε τη χρήση είτε του Drury Lane στο Covent Garden. (ξεκίνησε 14_Αυγ_1919 και συνέχισε με εκατοντάδες προπαγανδιστικές διαλέξεις, “που παρακολούθησαν οι υψηλότεροι της χώρας”.

Αρχικά, ο Lawrence έπαιζε μόνο έναν βοηθητικό ρόλο στην παράσταση, καθώς η κύρια εστίαση ήταν στις καμπάνιες του Allenby, αλλά τότε ο Thomas συνειδητοποίησε ότι ήταν οι φωτογραφίες του Lawrence ντυμένου Βεδουίνου που είχαν αιχμαλωτίσει τη φαντασία του κοινού, έτσι έβαλε τον Lawrence να φωτογραφηθεί ξανά στο Λονδίνο με αραβική ενδυμασία. Με τις νέες φωτογραφίες, ο Τόμας ξεκίνησε ξανά την εκπομπή του κάτω από νέο τίτλο (με τον Άλενμπι στην Παλαιστίνη και τον Λόρενς στην Αραβία στις αρχές του 1920), που αποδείχθηκε εξαιρετικά δημοφιλής.

Ήταν ο πιο ασυνήθιστος άνθρωπος που γνώρισα ποτέ.
Τον ξέρατε καλά; _Τον ήξερα. Βέβαια, ο αποθανών δεδικαίωται.
Πραγματικά όμως άξιζε μια θέση εδώ;
Η εξέγερση στην έρημο έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εκστρατεία μας της Μ. Ανατολής.
Για τον ίδιο τον Λώρενς;
Ήταν ποιητής, λόγιος και φοβερός πολεμιστής.
Ήταν επίσης ένας ξεδιάντροπος επιδειξιομανής.

Ποιος είστε, κύριε; Λέγομαι Τζάκσον Μπέντλεϊ και διαφωνώ απόλυτα με την τελευταία σας παρατήρηση.
__Ήταν σπουδαίος άνδρας.
__Τον γνωρίζατε; __Δεν μπορώ να το ισχυριστώ. Είχα την τιμή να του σφίξω το χέρι στη Δαμασκό. Αν τον γνώριζα; Όχι.
Ήταν ένας ασήμαντος αξιωματικός μου στο Κάιρο. Σίγουρα δεν το έγραψαν οι Τάιμς.
Φυλές Βεδουίνων επιτίθενται σε τουρκικό οχυρό. Στοίχημα πως δεν το ξέρουν οι ανώτεροι. Ούτε θα τους ένοιαζε.

__Να σου ανάψω το τσιγάρο.
__Πονάει!
__Φυσικά πονάει.
Ποιο είναι το κόλπο, τότε; Το κόλπο είναι ν' αδιαφορείς για τον πόνο
(σσ. η γνωστή επαναλαμβανόμενη σκηνή όπου σβήνει το σπίρτο με τα δάκτυλά του χωρίς να βγάλει κιχ).

Στη Λέσχη δε μιλάμε για δουλειές __Για το Θεό, Λώρενς! __Συγνώμη. -Είσαι καραγκιόζης.

(τίτλοι τέλους)
Παγκόσμιος ενθουσιασμός με την απελευθέρωση της Δαμασκού απ’ τον “Αραβικό” Στρατό.
Τους οδήγησε Βρετανός αξιωματικός. Ο Λώρενς, όμως, είναι δίκοπο μαχαίρι. Σαν βρετανικό υδραγωγείο με αραβική σημαία.

__Άξιζε τον κόπο;
__Δε μ' αφορά.
__Δόξα τω Θεώ, είμαι στρατιωτικός!
__Μάλιστα, κύριε. Αυτό λέτε συνεχώς.
Εσείς, υποψιάζομαι είστε ο αρχιτέκτονας αυτού του συμβιβασμού.
(χαμόγελο) Θα προτιμούσα να είχα μείνει στο χωριό μου.
__Λοιπόν, γυρίζετε στην πατρίδα. Στην πατρίδα, κύριε. Αντίο, Ντόλυ, πρέπει να σ' αφήσω Η καρδιά μου κι αν ραγίζει

Στο πλαίσιο της σύγχρονης (παρα)φιλολογίας και προπαγάνδας περί της τρομοκρατίας ως “νέου αόρατου εχθρού”, που συνοδεύει την εκστρατεία των κυρίαρχων ιμπεριαλιστικών κύκλων για την καταστρατήγηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και λαϊκών ελευθεριών σε ολόκληρο τον κόσμο, ξεχωριστή - κεντρική ίσως, κατά μία έννοια - θέση κατέχει η αντίληψη _άκρως επίκαιρη μετά την τελευταία εισβολή του Ισραήλ στην Παλαιστίνη περί της “ισλαμικής τρομοκρατίας” και του “ισλαμικού φονταμενταλισμού” ως απειλής για τη δημοκρατία και την ελευθερία του “δυτικού κόσμου”.

(παρένθεση)
Θυμίζουμε τη διαχρονική εξέλιξη του λεγόμενου “axis of evil” _άξονας του "κακού", που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ George W. Bush και αρχικά αναφερόταν στο Ιράν, το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα, στην ομιλία του 29-Ιαν-2002, αμέσως μετά τις επιθέσεις της 9^ης Σεπτέμβρη και σχεδόν ένα χρόνο πριν από την εισβολή στο Ιράκ το 2003, και επαναλαμβανόταν συχνά κατά τη διάρκεια της προεδρίας του. Το χρησιμοποίησε για να περιγράψει ξένες κυβερνήσεις που, κατά τη διάρκεια της κυβέρνησής του, υποτίθεται ότι υποστήριζαν την τρομοκρατία και με τα περίφημα “όπλα μαζικής καταστροφής”. Στις 6 Μαΐου 2002, ο Υπ Εξ των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον έκανε μια ομιλία με τίτλο «Beyond the Axis of Evil» (Πέρα από τον Άξονα του Κακού). Σε αυτόν πρόσθεσε τρία ακόμη έθνη που θα ομαδοποιηθούν με τα ήδη αναφερθέντα ως τρομοκράτες: Κούβα (βλ εμπάργκο), Λιβύη και Συρία. Τα κριτήρια για την ένταξη σε αυτήν την ομάδα ήταν: «κρατικοί χορηγοί της τρομοκρατίας που επιδιώκουν ή που έχουν τη δυνατότητα να επιδιώξουν όπλα μαζικής καταστροφής (WMD) ή έχουν την ικανότητα να το κάνουν κατά παράβαση των υποχρεώσεών τους από τη συνθήκη». Στον «άξονα του κακού» προστέθηκαν αργότερα και άλλες χώρες από Αμερικανούς πολιτικούς και σχολιαστές. Ο "άξονας του κακού" της εποχής του Ψυχρού Πολέμου ως "Αυτοκρατορία του Κακού" υπήρξε ο εξής ένας: η Σοβιετική Ένωση όπως περιγράφεται από τον Ronald Ρίγκαν

Είναι βέβαια, νομίζω, σε όλους μας εδώ φανερό το πού στοχεύει όλη αυτή η (παρα)φιλολογία. Ωστόσο έχει νόημα κατά τη γνώμη μας να αναφερθούν κάποια, λίγα έστω, στοιχεία γύρω από τα λεγόμενα «ισλαμικά» πολιτικά κινήματα και οργανώσεις, την ουσία τους, τις κοινωνικές και ταξικές τους καταβολές, καθώς και τις μεθόδους και μορφές πάλης που ασκούν. Το θέμα βέβαια είναι πολύπλευρο και πολυδιάστατο και μόνο τηλεγραφική και σχηματική μπορεί να είναι, αφού λη η (παρα)φιλολογία περί ισλαμικού φονταμενταλισμού έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό ότι τοποθετεί το όλο ζήτημα σε βάση πολιτισμική και το απομακρύνει από κάθε είδους κοινωνική, ταξική και πολιτική ανάλυση και εξήγηση. Το περίφημο ιδεολόγημα περί “σύγκρουσης πολιτισμών” του Χάντιγκτον είναι μόνο ένα από τα πολλά παρόμοια ιδεολογήματα, δεξιά και “αριστερά”, που κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, το θέμα είναι κάθε άλλο παρά πολιτισμικό, έχει βαθύτατες κοινωνικο-ταξικές αιτίες και ρίζες.

Τα πραγματικά ερωτήματα που καλούμαστε να απαντήσουμε είναι τα εξής: Γιατί και πώς εμφανίζονται αυτά τα ισλαμικά πολιτικά (και γενικά τα πολιτικο-θρησκευτικά) κινήματα, κόμματα και οργανώσεις σήμερα; Τι είδους κοινωνικές ανάγκες (και ποιων τάξεων και στρωμάτων) εξυπηρετούν και γιατί αποκτούν μαζική βάση σε ορισμένες χώρες;

Τα κινήματα αυτά άρχισαν να εμφανίζονται στη σημερινή τους μορφή στα τέλη της δεκαετίας του 1960 - αρχές του 1970. Οφείλονται στην κρίση και υποχώρηση κοσμικών κινημάτων σε προοδευτική κατεύθυνση, όπως του λεγόμενου “παναραβισμού” και αραβικού, ιρανικού κ.ο.κ. εθνισμού (που βρισκόταν στη βάση της πολιτικής της Αιγύπτου του Νάσερ, της Συρίας, της Λιβύης, της Τυνησίας, της Αλγερίας, του Ιράκ, του Ιράν της εποχής του Μοσαντέκ κλπ.). Αυτά ήσαν κινήματα που στόχευαν στην εθνική ανεξαρτησία, στην απόκρουση της αποικιοκρατίας και νεοαποικιοκρατίας και που αντιμάχονταν τόσο τις ιμπεριαλιστικές χώρες, όσο και τα αντιδραστικά φιλοϊμπεριαλιστικά καθεστώτα στην περιοχή της Β. Αφρικής και της Εγγύς και Μέσης Ανατολής (Σαουδική Αραβία, Πακιστάν, Ιράν του Σάχη, Ιορδανία, Κουβέιτ και άλλα καθεστώτα του Περσικού Κόλπου). Τα προοδευτικά αυτά κινήματα είχαν αρκετές επιτυχίες, στηριζόμενα και στη βοήθεια του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και της ΕΣΣΔ. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αντέδρασαν σε αυτές τις επιτυχίες. Τα αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής ενισχύθηκαν με κάθε τρόπο. Ακόμη, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στην ενίσχυση των πιο συντηρητικών και αντιδραστικών θρησκευτικών καταβολών και μηχανισμών στις κοινωνίες αυτές, σαν αντίβαρο στην ανάπτυξη του αντιαποικιοκρατικού κινήματος και των σοσιαλιστικών ιδεών (εκείνη την εποχή γινόταν λόγος ακόμη και για «ισλαμικό σοσιαλισμό», από μια μερίδα ριζοσπαστικοποιημένων μεσαίων στρωμάτων των κοινωνιών αυτών).

Το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα στη συνέχεια δοκίμασε μια σειρά από νέες δυσκολίες και ήττες, με συνέπεια να υποχωρήσει σε αρκετές χώρες στις δεκαετίες του 1970-80. Μετά το 1989 η κατάσταση ανατράπηκε οριστικά, με αποτέλεσμα να υπάρξει σημαντική κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική οπισθοδρόμηση σε όλη αυτή την περιοχή.

Το πρώτο στοιχείο που πρέπει να σημειώσουμε, λοιπόν, είναι πως τα πολιτικο-θρησκευτικά κινήματα ισλαμικού τύπου ενισχύθηκαν σαν αντίβαρο σε προοδευτικές πολιτικές και ιδεολογικές διεργασίες σε μια σειρά χώρες (αραβικές, αλλά και Τουρκία, Ιράν, Αφγανιστάν, εννοείται στο Πακιστάν, κλπ.).

Το δεύτερο όμως στοιχείο ή πλευρά που πρέπει να έχουμε υπόψη μας και που είναι και η πιο σημαντική, αφορά στις κοινωνικές αλλαγές και μετασχηματισμούς που επήλθαν σε αυτές τις χώρες, σε συνθήκες ιστορικής μετάβασης και ανάπτυξης των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων και υπό το καθεστώς έντονης οικονομικής κρίσης και συστηματικής απομύζησης των πόρων τους από τα ιμπεριαλιστικά κράτη και τις συνεργαζόμενες μαζί τους ντόπιες ολιγαρχίες.

Επρόκειτο για χώρες αναπτυσσόμενες, αγροτικές κατά βάση. Ο αγροτικός τους πληθυσμός άρχισε να απαλλοτριώνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Πλήθη απαλλοτριωμένων αγροτών άρχισαν να συρρέουν στα αστικά κέντρα που γιγαντώθηκαν και σε σημαντικό βαθμό μετατράπηκαν σε απέραντες παραγκουπόλεις εξαθλιωμένων (όπως το Κάιρο και η Κωνσταντινούπολη). Η απότομη αλλαγή και εξαθλίωση οδήγησαν σε έντονη πολιτική ριζοσπαστικοποίηση αυτών των νέων λαϊκών στρωμάτων, που δεν ήταν πλέον αγροτικά, αλλά που δεν είχαν καταφέρει να γίνουν ακόμη συγκροτημένη εργατική τάξη. Με δεδομένη τη φθίνουσα πορεία των προοδευτικών κινημάτων και την απαγόρευση και κρατική καταστολή των σοσιαλιστικών ιδεολογιών και των φορέων τους, όλο αυτό το πλήθος των νεόφερτων εξαθλιωμένων κατοίκων των πόλεων έτεινε να εμπνέεται και να συσπειρώνεται γύρω από ιδεολογίες που του ήταν οικείες από το πρόσφατο αγροτικό παρελθόν του και οι οποίες στηρίζονταν στην παράδοση, δηλαδή από θρησκευτικές ιδεολογίες, οι οποίες με τη σειρά τους απέκτησαν νέα, ριζοσπαστική πολιτική έκφραση και περιεχόμενο μέσα στο αλλαγμένο κοινωνικό περιβάλλον των φορέων τους. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που παρατηρείται ιστορικά κατά την επέκταση των καπιταλιστικών σχέσεων σε βάρος προκαπιταλιστικών κοινωνικών μορφών (βλ. Μεταρρύθμιση στην Ευρώπη), αλλά που εδώ έγινε με ακόμη πιο επώδυνους όρους απ’ ό,τι αλλού, λόγω της ιμπεριαλιστικής επικυριαρχίας και εκμετάλλευσης αυτών των χωρών.

Η καταναγκαστική μετανάστευση στις πόλεις και η μαζική προλεταριοποίηση αγροτικών μαζών διατάραξε τους φορείς και τις οργανώσεις της, μικρής εξάλλου, εργατικής τάξης που προϋπήρχε και η οποία «πνίγηκε» μέσα στο πλήθος των νεοφερμένων πρώην αγροτών και προκαπιταλιστικού τύπου μικροεπαγγελματιών. Φυσικοί ηγέτες αυτών των βίαια ξεριζωμένων από την πρότερη ζωή τους μαζών ήταν, από ιδεολογικής πλευράς, οι φορείς-λειτουργοί της κυρίαρχης θρησκευτικής παράδοσης (που είναι κυρίαρχη στην προκαπιταλιστική ύπαιθρο) και από κοινωνικής και ταξικής πλευράς, τα μικροαστικά και μεσαία αστικά στρώματα (στα οποία εξάλλου ανήκαν αυτοί οι λειτουργοί-διανοούμενοι), ακόμη και ένα σημαντικό τμήμα της μη μονοπωλιακής αστικής τάξης αυτών των χωρών του οποίου η θέση διαρκώς επιδεινωνόταν στον ανταγωνισμό με τα ξένα μονοπώλια και τις ντόπιες ολιγαρχίες-συνεργάτες τους. Επικεφαλής των ισλαμικών πολιτικών κινημάτων και παλιότερα και τώρα είναι όχι οι παλιοί συνεργάτες και συντηρητικοί σωματοφύλακες της ισλαμικής παράδοσης, αλλά θεολόγοι νέου τύπου «διανοούμενοι», δηλαδή απόφοιτοι πανεπιστημιακών σχολών θετικής ή τεχνολογικής κατεύθυνσης και μικροαστικής και αστικής καταγωγής, οι οποίοι δεν μπορούν να απορροφηθούν στον κρατικό μηχανισμό αυτών των χωρών λόγω έλλειψης πόρων και στρεβλής ανάπτυξης του τελευταίου. Τα νέα μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα της διανόησης που γεννά η ίδια η ανάπτυξη του καπιταλισμού και του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, που σε άλλες συνθήκες θα στελέχωναν τον κρατικό μηχανισμό και τις νέες αστικές επαγγελματικές κατηγορίες, την αστική «κοινωνία των πολιτών» και τα κοσμικά κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, βρέθηκαν και αυτά στο περιθώριο, αναζητώντας κοινωνικό ρόλο στις συντελούμενες αλλαγές, ριζοσπαστικοποιούμενα ολοένα και περισσότερο.

Άρα στα κινήματα αυτά, η θρησκευτική ισλαμική παράδοση παίζει απλά το ρόλο της μεταμφίεσης (αλλά και διαστρέβλωσης) πολιτικών αιτημάτων και κοινωνικών αναγκών των λαϊκών μαζών σε μια φάση οδυνηρής και στρεβλής ιστορικής μετάβασης στην καπιταλιστική κοινωνία. Το παραδοσιοκρατικό στοιχείο εκφράζει εντελώς σύγχρονες ανάγκες. Στο πλαίσιο αυτό, η ίδια η μουσουλμανική θρησκευτική ιδεολογία αλλάζει, αποκόβεται από το παρελθόν (όπως έχει κάνει εδώ και αιώνες και η χριστιανική θρησκευτική ιδεολογία). Επομένως, η φιλολογία περί δήθεν έμφυτης επιθετικότητας της ισλαμικής θρησκείας, που, έμμεσα και άμεσα, διαδίδεται από ορισμένους σήμερα, είναι εκ του πονηρού. Πίσω από τις ιδεολογίες υπάρχουν πάντα τα συμφέροντα, οι διεκδικήσεις, τα αιτήματα συγκεκριμένων κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων.

Αυτές είναι, πολύ συνοπτικά και σχηματικά, οι κοινωνικές ρίζες των σύγχρονων ισλαμικών κινημάτων. Συχνά αποτελούν μαζικά λαϊκά κινήματα που μέσα από το θρησκευτικό αυτοκαθορισμό τους (οργάνωση της κοινωνικής ζωής σύμφωνα με τις επιταγές της «σαρία», του ισλαμικού νόμου) εκφράζουν αντιιμπεριαλιστικές διαθέσεις και διεκδικήσεις, καλώντας όμως ουτοπιστικά προς τα πίσω, σε μια επιστροφή σε ένα προκαπιταλιστικό παρελθόν που έχει παρέλθει οριστικά πια. Είναι φανερό ότι αυτός ο θρησκευτικός αυτοκαθορισμός περιορίζει ασφυκτικά την όποια προοπτική τους ως απελευθερωτικών κινημάτων και παρέχει στις άρχουσες τάξεις τη δυνατότητα να χειραγωγήσουν αργά ή γρήγορα αυτά τα κινήματα.

Οι μορφές πάλης που ακολουθούν αυτά τα κινήματα και οργανώσεις και που συχνά περιλαμβάνουν και την ατομική τρομοκρατία, έχουν επίσης σχέση με τις κοινωνικές και ταξικές καταβολές τους (βλ. λ.χ. τα λαϊκιστικά και προκαπιταλιστικά αγροτικά κινήματα, καθώς και κινήματα όπως των ναρόντνικων στη Ρωσία, των ιρλανδών ρεπουμπλικάτων και του ΙΡΑ στη Β. Ιρλανδία κλπ.). Πρόκειται για μορφές πάλης που αντιστοιχούν όχι σε ένα ώριμο, επαγγελματικά και πολιτικά, δηλαδή ιστορικά μαζικό, λαϊκό και εργατικό κίνημα, (οργάνωση, πειθαρχία, απεργίες, επιστημονικά σχεδιασμένος και συστηματικός πολιτικός αγώνας κλπ.), αλλά ακριβώς σε κινήματα αγροτών και μεσαίων στρωμάτων (λατρεία του αυθόρμητου, ανορθολογισμός και τυφλή ανεξέλεγκτη βιαιότητα, τυχοδιωκτισμός, συναισθηματισμός κλπ.) τα οποία, όπως επανειλημμένα έχει αποδειχτεί ιστορικά, πολύ συχνά τείνουν να εμπνέονται από παραδοσιακές ιδεολογίες, εθνικές ή θρησκευτικές. Εννοείται ότι εδώ αναφερόμαστε στην ατομική τρομοκρατία ως μορφή πάλης που ασκούν ισλαμικές οργανώσεις και κινήματα που έχουν πραγματική μαζική λαϊκή βάση και υποστήριξη.

            Δυο τελευταίες παρατηρήσεις:

α) Οφείλουμε να διαχωρίσουμε αυτή την ατομική τρομοκρατία που αναφέραμε, από οργανώσεις που έχουν λαϊκή βάση και προέλευση, από την κρατική αστική τρομοκρατία που ασκείται στο όνομα του Ισλάμ ομολογημένα ή ανομολόγητα (Πακιστάν, Ινδονησία, Σαουδική Αραβία και άλλα καθεστώτα του Περσικού Κόλπου, Μαρόκο, Σουδάν, Ιράν κλπ.), καθώς και από την τρομοκρατία οργανώσεων όπως η Αλ-Κάιντα, που είναι ιδιαιτέρως ύποπτης προέλευσης και κοινωνικής παραγγελίας.

β) Σε σχέση ακριβώς με τη διαφορά της Αλ-Κάιντα από τις άλλες ισλαμικές ριζοσπαστικές οργανώσεις: Πρώτον, πολλές από τις ισλαμικές οργανώσεις που εφαρμόζουν την ατομική τρομοκρατία, δεν περιορίζονται μόνο στην πολιτική και στρατιωτική πάλη, αλλά συνδέονται με ένα ευρύ δίκτυο κοινωνικής αρωγής και αλληλοβοήθειας (σχολεία, νοσοκομεία κλπ.) μέσα στις λαϊκές μάζες. Εκεί οφείλεται και μεγάλο μέρος της στήριξης και αποδοχής που απολαμβάνουν από τον ντόπιο πληθυσμό, με αυτόν τον τρόπο εξάλλου στρατολογούν και τα μέλη τους. Και δεύτερον, όλες αυτές οι ισλαμικές οργανώσεις, παρότι μιλούν για το Ισλάμ ενάντια στη «Δύση» και θεωρητικά δεν απορρίπτουν κάποιου είδους ενότητα όλων των μουσουλμάνων, ή για «ισλαμικό οικουμενισμό», εντούτοις στην πράξη έχουν βαθιά εθνικό χαρακτήρα. Δρουν στο πλαίσιο μιας ορισμένης χώρας και έχουν στόχους που αφορούν ακριβώς τη χώρα τους, κάτι που απηχεί, εκτός των άλλων, και τα κοινωνικο-ταξικά συμφέροντα που εκφράζουν (δηλαδή συμφέροντα αστικής τάξης της συγκεκριμένης χώρας - όλες αυτές οι κοινωνικές κατηγορίες προσβλέπουν ακριβώς στο εθνικό κράτος που μπορεί να τους προστατέψει από τον ανταγωνισμό των ξένων μονοπωλίων και των ντόπιων συνεργατών τους). Αυτό μπορεί να το δει εύκολα κανείς και στη «Χαμάς» και τη «Τζιχάντ» των Παλαιστινίων και στη «Χεσμπολάχ» του Λιβάνου, στους «Αδελφούς Μουσουλμάνους» και την «Τζιχάντ» της Αιγύπτου, στις αλγερινές ισλαμικές οργανώσεις κ.ο.κ.

Στη σημερινή εποχή, διεθνιστικό χαρακτήρα μπορούν να έχουν κινήσεις, οργανώσεις και κινήματα που εκφράζουν είτε την εργατική τάξη, είτε τη μονοπωλιακή αστική τάξη. Μόνο αυτές οι δύο κοινωνικές τάξεις μπορούν να έχουν αληθινά διεθνή χαρακτήρα και διασυνδέσεις, αρκετά διαφορετικού τύπου βέβαια και με αντίθετους σκοπούς και δράση. Τι απομένει επομένως; Απομένει ο ιμπεριαλισμός - κυρίως των ΗΠΑ και δευτερευόντως της Βρετανίας, λόγω και της μεγάλης πρότερης εμπειρίας της στην περιοχή και της γνώσης του χειρισμού της διαδικασίας αποσύνθεσης του καθεστώτος των φυλών της περιοχής, αρκεί να διαβάσει κανείς το βιβλίο “Οι επτά στύλοι της σοφίας” του Λώρενς, ως Άγγλου πράκτορα, για να εικάσει για το μέγεθος της «τεχνογνωσίας» των Βρετανών για την περιοχή - και μαζί με τον ιμπεριαλισμό, η παρασιτική μονοπωλιακή αστική τάξη και γραφειοκρατία των εξαρτημένων χωρών της περιοχής.

(σσ.)
Ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1922 (αλλά δημοσιεύτηκε Δεκ-1926 και για τις ΗΠΑ το 1927 ως Revolt in the Desert) Το Seven Pillars of Wisdom (1933) είναι μια μεγαλύτερη μορφή του βιβλίου με σχεδόν διπλάσιο αριθμό σελίδων και κυκλοφόρησε στη διεθνή αγορά. Ο τίτλος προέρχεται από το Βιβλίο των Παροιμιών. Πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Λόρενς είχε αρχίσει να εργάζεται σε ένα επιστημονικό βιβλίο για επτά μεγάλες πόλεις της Μέσης Ανατολής, που θα ονομαζόταν Επτά Στύλοι της Σοφίας. Ήταν ημιτελές όταν ξέσπασε ο πόλεμος και ο Λόρενς δήλωσε ότι κατέστρεψε το χειρόγραφο. Χρησιμοποίησε τον αρχικό του τίτλο για το μεταγενέστερο έργο. Το βιβλίο έπρεπε να ξαναγραφτεί τρεις φορές.

                  Eduardo Galeano _Gaza

Μια σύντομη αναφορά στην “Αλ-Κάιντα” και τον Οσάμα Μπιν Λάντεν: η εμφάνισή τους έγινε μέσα από μια τριπλή σχέση _Αντιδραστική άρχουσα τάξη της Σαουδικής Αραβίας, διεφθαρμένο καθεστώς και μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν, CIA (το κυριότερο) και στενές σχέσεις με σημαίνοντα πρόσωπα της αμερικανικής ηγεσίας, μεταξύ των οποίων και με την οικογένεια Μπους. Είναι τα μόνα βέβαια με την ιδεολογία που προβάλλει να είναι σαουδαραβικής απόχρωσης («ουαχαμπιτισμός», το κυρίαρχο ισλαμικό ρεύμα στη Σαουδική Αραβία), ο χώρος που φέρεται να κινείται το επιτελείο της είναι το Πακιστάν - Αφγανιστάν και οι φημολογούμενες διεθνείς διασυνδέσεις της συμπίπτουν με αυτές της CIA (50 χώρες του κόσμου, αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και άφθονες, υποτίθεται τραπεζικές καταθέσεις και λογαριασμοί σε αυτές, Βοσνία-Κόσσοβο-Αλβανία, Τσετσενία-κεντροασιατικές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, τώρα τελευταία και Ιράκ, όπου προσφάτως «εγκαταστάθηκαν» οι Αμερικανοί). Οι συμπτώσεις παραείναι πολλές... Αλλά και χωρίς αυτές τις συμπτώσεις, ακόμη και η απλή ανάλυση του περιεχομένου των ιδεών της «Αλ-Κάιντα» δείχνουν ότι αυτή δεν εξέφρασε κανένα από τα κοινωνικά εκείνα στρώματα του πληθυσμού των μουσουλμανικών χωρών που αντιτάσσονται στη σημερινή κατάσταση. Εκτός αυτού, το ίδιο το μέγεθος των στόχων που είχε θέσει και η επιλογή αυτών των στόχων (με τις τεράστιες από επιχειρησιακής πλευράς απαιτήσεις τους σε τεχνική, στρατιωτική, λογισμική υποστήριξη), δεν έχουν τίποτε κοινό με τις τρομοκρατικές πρακτικές οποιασδήποτε άλλης ισλαμικής οργάνωσης. Τι απομένει; Τα αντιδραστικά γραφειοκρατικά φιλοϊμπεριαλιστικά καθεστώτα της περιοχής που επιδιώκουν τη διατήρηση της σημερινής ισορροπίας δυνάμεων, του σημερινού στάτους κβο, και φυσικά η ίδια η ιμπεριαλιστική σημερινή υπερδύναμη.

Οι παγκόσμιοι γκάγκστερ, με την αβάντα αμερικάνων ιμπεριαλιστών κλπ “πρόθυμων”

 

Δείτε και (Ριζοσπάστης)
Μάης 2004 ημερίδα του ΚΚΕ για την ΕΕ και τον “πόλεμο κατά της τρομοκρατίας”
Σεπτέμβρης 2002 Αλ. Κάιντα: Πρωτοπόρο δίκτυο της παγκοσμιοποίησης

Από τις Μάγισσες του Σάλεμ στους "axis of evil" 328 χρόνια οι λαοί στο στόχαστρο

Παρακολουθώντας στο θεατρικό σανίδι (Βρετάνια) το πάντα επίκαιρο οι «Μάγισσες του Σάλεμ» –σε μετάφραση - σκηνοθεσία Νικορέστη Χανιωτάκη, με σπουδαίους ηθοποιούς (θα πούμε παρακάτω γνώμη για την παράσταση…) εισπράξαμε ως γνώστες (με ταξικά γυαλιά –τι να κάνουμε;) του περιρρέοντος –τότε και τώρα σχετικού (οικονομικοπολιτικού άρα και πολιτιστικού)  κλίματος, πέρα από τη διαχρονική καταγγελία των δεισιδαιμονιών, των προκαταλήψεων και του φανατισμού αυτό που κυρίως ο Μίλερ κατακρίνει δηλ. την καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών εισάγοντας τον όρο «κυνήγι μαγισσών» στον 20^ό αιώνα και την αντικομουνιστική υστερία, με τις προσαρμογές της 70+ χρόνια: από τον καιρό του Μακαρθισμού, μέχρι το ξαναγράψιμο της ιστορίας από ΕΕ & σια +λοιποί απανταχού «πρόθυμοι» αστοί και οπορτουνιστές.

Το κείμενο αναφέρεται σε μια πραγματική ιστορία: στην δίκη των μαγισσών που έγινε στο χωριό Σάλεμ της Μασαχουσέτης το 1692. Πρόκειται ένα περιστατικό που οδήγησε στην καταδίκη και εκτέλεση 20 κατοίκων με την κατηγορία της μαγείας.
Ο κεντρικός ήρωας Τζον Πρόκτορ, με αφορμή ένα προσωπικό σφάλμα – μια συζυγική απιστία – καθίσταται ύποπτος σ’ έναν κόσμο δογματικών. Ήταν το 1692 στο Σάλεμ, όταν η Άμπιγκεϊλ, ερωτεύεται παράφορα αυτόν τον μεγαλύτερό της παντρεμένο άνδρα, εκείνος όμως την απορρίπτει και διαλέγει να μείνει στο πλάι της συζύγου του. Έτσι, αυτή μαζί με άλλες κοπέλες του χωριού του κάνουν μάγια για να τον φέρουν πίσω. Οι κάτοικοι του Σάλεμ τις ανακαλύπτουν και οι γυναίκες κινδυνεύουν να θανατωθούν ως μάγισσες. Η Άμπιγκεϊλ κατηγορεί την σύζυγο του αγαπημένου της ως υποκινήτρια των μεταφυσικών πράξεων, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μία δίκη με καταστροφικές συνέπειες για όλους.

Μετάφραση — Σκηνοθεσία: Νικορέστης Χανιωτάκης
Σκηνικά: Αρετή Μουστάκα
Κοστούμια: Χριστίνα Πανοπούλου
Πρωτότυπη μουσική: Γιάννης Μαθές
Επιμέλεια κίνησης: Αντιγόνη Γύρα
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Βοηθός σκηνογράφου: Φραντζέσκα Μπούτση, Έμιλυ Ονησιφόρου
Φωτογραφίες: Αγγελική Κοκκοβέ
Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρία Φέξη
Συνεργάτης θεατρολόγος: Χριστιάννα Μαντζουράνη
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελευθερία Μπενοβία
Οργάνωση παραγωγής: Αναστασία Γεωργοπούλου
Εκτέλεση παραγωγής: Ναταλία Μπαρούς, Φραντζέσκα Μπούτση

Πρωταγωνιστούν : Γιάννης Καλατζόπουλος, Άκης Σακελλαρίου, Ρένια Λουιζίδου, Μιχάλης Αεράκης, Δανάη Επιθυμιάδη, Μελίνα Βαμβακά, Κώστας Καππας

·       Σαμουήλ Πάρις: Γιάννης Καλατζόπουλος

·       Δικαστής Ντάνφορθ: Μιχάλης Αεράκης

·       Ελισάβετ Πρόκτορ: Ρένια Λουιζίδου

·       Άμπιγκεϊλ Γουίλλιαμς: Δανάη Επιθυμιάδη

·       Ρεβέκκα Κόρει: Μελίνα Βαμβακά

·       Τζον Χέηλ: Κώστας Κάππας

·       Τόμας Πάτναμ: Θωμάς Γκαγκάς

·       Άννα Πάτναμ: Κατερίνα Νικολοπούλου

·       Μαίρη Γουόρεν: Ισιδώρα Δωροπούλου

·       Μπέτυ Πάρις: Άννα Κλάδη

·       Μέρση Λιούις: Αντουανέτα Παπαδοπούλου

·       Τιτούμπα: Δανάη Ομορεγκιέ Νεάνθ

 Κυνήγι μαγισσών 1692-2022

Το έργο - ορόσημο στην ιστορία του θεάτρου, που γράφτηκε το 1953, με διπλό τίτλο «Η Δοκιμασία» (The Crucible) ή «Οι μάγισσες του Σάλεμ», από τον Άρθουρ Μίλερ, ο οποίος έλεγε πως «κάθε φορά που κάποια χώρα κινδυνεύει από ολοκληρωτικά καθεστώτα και μπαίνουν σε κίνδυνο οι πολιτικές ελευθερίες, το έργο ξανανεβαίνει».
Συμπλήρωνε, μάλιστα, ότι από τον τρόπο που ανεβαίνει και το είδος της υποδοχής που του επιφυλάσσεται, καταλάβαινε ακριβώς το πώς θα εξελισσόταν το πολιτικό κλίμα εκεί. Εδώ στη χώρα μας, την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών, είχε απαγορεύσει να ανεβαίνουν τα έργα του.
Ο Μίλερ βρέθηκε στη δίνη της αντικομμουνιστικής υστερίας την περίοδο του λεγόμενου «Ψυχρού Πολέμου» και βίωσε στο πετσί του τον Μακαρθισμό. Έζησε την εποχή του «Ερυθρού Τρόμου», που διήρκεσε από τα τέλη της δεκαετίας του '40 έως τα τέλη της δεκαετίας του '50. Στο στόχαστρο των διώξεων και του αδυσώπητου κυνηγιού μαγισσών στις Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν αριστεροί, προοδευτικοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι του Hollywood, με πρόσχημα την εξάλειψη κομμουνιστικών και «αντιπατριωτικών» ιδεών.
Το πογκρόμ εκείνο βασίστηκε πάνω στην αντίληψη πως ο κόσμος του θεάματος είχε «αλωθεί» από κομμουνιστές. Η αλήθεια είναι ότι τη συγκεκριμένη περίοδο τα επιτεύγματα της Σοβιετικής Ένωσης είχαν ενθουσιάσει μεγάλο αριθμό διανοουμένων και καλλιτεχνών και η ιδέα ενός κόσμου χωρίς εκμετάλλευση, μαζί με την ηρωική αντίσταση στο Ανατολικό Μέτωπο, είχαν μεγάλη απήχηση.
Ο «Ψυχρός Πόλεμος» όμως κατασκεύασε τον «Κόκκινο Τρόμο» και αποφασίστηκε να καλλιεργηθεί στον μέσο Αμερικανό η ψύχωση ότι κάποια μέρα οι Σοβιετικοί πυρηνικοί πύραυλοι θα χτυπούσαν την Αμερική. Τότε γεννήθηκε η διαβόητη Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, που ανέλαβε να χτυπήσει το «κακό» στη ρίζα του και να μην επιτρέψει να «διαβρωθεί» η αμερικανική πολιτιστική παραγωγή.
Αυτή θα τιμωρούσε τους «εχθρούς του έθνους» και στο όνομα αυτής της ...αποστολής ακολουθήθηκαν αντισυνταγματικές διαδικασίες, καταπατήσεις πολιτικών ελευθεριών και οι πιο ακραίες παραβιάσεις δικαιωμάτων. Ποιος ξεχνάει τον Ουόλτ Ντίσνεϊ, που κατέδιδε ως κομμουνιστές τους συνδικαλιστές των εταιρειών του; Δεν είχε τέλος η Μαύρη Λίστα του Χόλιγουντ, που ξεκίνησε να φακελώνει το 1947 και στην οποία όποιος έμπαινε καταστρεφόταν, αφού τον θεωρούσαν μέλος ή επιρροή του Κομμουνιστικού Κόμματος.
Μαζικές ήταν τότε οι απαγγελίες κατηγοριών για ανυπακοή, προδοσία, πάντα με πλαστά αποδεικτικά στοιχεία. Επρόκειτο περί πραγματικής επαγγελματικής και προσωπικής εξόντωσης πολλών ανθρώπων. Εκδιώχθηκαν τα πιο φωτισμένα μυαλά από τα στούντιο, άρχισε να πέφτει η ποιότητα των ταινιών, θρύλοι της έβδομης τέχνης, όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Ορσον Γουέλς, ο Τζον Χιούστον κ.ά. διέφυγαν στην Ευρώπη για να μπορέσουν να δουλέψουν ελεύθερα.

Ο Μίλερ, επηρεασμένος από την αντικομμουνιστική υστερία και το «κυνήγι μαγισσών», που ακολούθησε, ακριβώς τότε, γράφει και παρουσιάζει ένα αλληγορικό έργο, με φόντο το χωριό Σάλεμ της Μασαχουσέτης. Ο Μίλερ επισκέφθηκε το Σάλεμ και διαπίστωσε μελετώντας τα αρχεία πως οι εκεί «δίκες των μαγισσών» το 1692, όπου καταδικάστηκαν σε θάνατο και απαγχονίστηκαν κάπου 20 αθώοι, άνδρες και γυναίκες, παρουσίαζαν μεγάλες ομοιότητες με τις ακροάσεις της Επιτροπής.
Αξίζει να σημειωθεί πως μεταξύ 1550 και 1700, περίπου 80.000 άνθρωποι δικάστηκαν με την κατηγορία της μαγείας. Οι μισοί από αυτούς θανατώθηκαν, τους περισσότερους τους έκαψαν ζωντανούς.
Έγραψε τότε λοιπόν το «Crucible», μια πολιτική θεατρική αλληγορία, για κάποια ζητήματα που είναι παρόντα συνεχώς. Για την ελευθερία της έκφρασης, την τρομοκρατία, τη θανατική ποινή, τη σύλληψη χωρίς αποδείξεις, τις πλαστές κατηγορίες, την παράνομη σύσταση δικαστηρίων, τις ψευδομαρτυρίες, τα χυδαία συμφέροντα, τη μαζική υστερία, τον χαφιεδισμό, την αυτοδιάθεση του ατόμου, τους καταπιεστικούς μηχανισμούς της εξουσίας.

Όταν ο Μίλερ έφυγε από το Σάλεμ, άκουσε στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου του ότι ο παλιός του φίλος και σκηνοθέτης των θεατρικών έργων του, Ηλίας Καζάν, κατέδωσε στην Επιτροπή ανθρώπους που ήταν, υποτίθεται, κομμουνιστές. Ανάμεσά τους και τον Ζυλ Ντασέν, με αποτέλεσμα εκείνος να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη χώρα.
Το 1956 τον καλεί η Επιτροπή του Μακάρθι, για να κατονομάσει κομμουνιστές που είχε δει σε μια συγκέντρωση, η οποία είχε θεωρηθεί επαναστατική. Αρνείται να το κάνει, παρά τις πιέσεις του πανίσχυρου αφεντικού της «Twentieth Century Fox» Σπύρου Σκούρα και καταδικάζεται για περιύβριση αρχής. Το ότι αρνείται να καταδώσει τους συναδέλφους του, ενθουσιάζει τον καλλιτεχνικό χώρο και γίνεται αμέσως σύμβολο αντίστασης. Στον Μίλερ οφείλεται ο χαρακτηρισμός της Μακαρθικής περιόδου ως «κυνηγιού μαγισσών».

Ο συγγραφέας με το ανήσυχο πνεύμα και την άγρυπνη πολιτική συνείδηση δεν παραμυθιάστηκε στιγμή με το «αμερικανικό όνειρο», γι' αυτό και έγραψε το 1949 και τον «Θάνατο του Εμποράκου», ένα έργο που εμπνεύστηκε από την οικονομική καταστροφή του πατέρα του, που πτώχευσε με το κραχ του 1929 και που διαδραματίζεται μέσα στη βαναυσότητα της αμερικανικής καπιταλιστικής πραγματικότητας.
Είναι ο πρώτος συγγραφέας που κερδίζει τρία βραβεία, το «Πούλιτζερ», το «Τόνι» και το βραβείο Κριτικών της Νέας Υόρκης, γι' αυτό το έργο, το οποίο του έφερε μεν παγκόσμια αναγνώριση, καθιστώντας τον εφάμιλλο του Ευγένιου Ο' Νιλ, αλλά δεν γλίτωσε τις κριτικές περί ...μαρξιστικής προπαγάνδας.
Ποτέ δεν έπαψε να είναι πολιτικό το θέατρο που έγραφε ο Μίλερ. Κανείς δεν αμφισβήτησε στιγμή την ισχυρή κοινωνική ευσυνειδησία του, ούτε την ενσυναίσθηση των ταξικών διαχωρισμών, ούτε το ηθικό πάθος του. Τον ένοιαζε πάντα να δώσει στον κόσμο να καταλάβει τη σαθρότητα και την παρακμή του «αμερικανικού ονείρου», τον εγωισμό και την αδιαφορία του συστήματος για τον άνθρωπο.

Από τον Ντίκενς στις «Μάγισσες»

Τον Γερμανοεβραίο πιτσιρικά που αναγκάστηκε από πολύ μικρή ηλικία να κάνει διάφορα επαγγέλματα και η μόνη του επαφή με τη λογοτεχνία ήταν κάποια έργα του Ντίκενς, τελικά αυτοί που κατάφεραν να τον ταρακουνήσουν και να τον κάνουν να στραφεί προς τη συγγραφή, ήταν οι «Αδερφοί Καραμαζώφ». Όταν πέθανε, τα φώτα στα θέατρα του Μπρόντγουεϊ χαμήλωσαν. Ήταν ενενήντα ετών κι έγραφε ακόμη. Δίπλα στο όνομά του μυθιστορήματα, διηγήματα, κινηματογραφικά σενάρια, βιβλία για παιδιά…

Μια αταλάντευτη κριτική ευφυΐα

«Η αποστολή του θεάτρου, τελικά, είναι να αλλάξει τους ανθρώπους, να τους κάνει να αποκτήσουν μεγαλύτερη συνείδηση για το τι μπορούν να κάνουν». Αυτή η βασική αρχή καθόρισε το έργο του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα Άρθουρ Μίλερ (Arthur Asher Miller), το όνομα του οποίου ήταν πρώτο στον κατάλογο «υπό επιτήρηση καλλιτεχνών» που είχε καταρτίσει, την εποχή του Μακαρθισμού, το Kογκρέσο για τους καλλιτέχνες που θεωρούσε ότι ασκούσαν «κομμουνιστική επιρροή επί των τεχνών».
17+ χρόνια συμπληρώθηκαν από τότε που έφυγε από τη ζωή (10-Φλεβάρη-2005), το έργο του όμως παραμένει πάντα επίκαιρο.
Όπως ο ίδιος είχε πει για τον «Εμποράκο» την τελευταία φορά, που ανέβηκε, το 1999 και απέσπασε το βραβείο «Τόνι» καλύτερης αναβίωσης έργου - «Η τρομοκρατία σήμερα δεν άλλαξε και πολύ. Το έργο μου είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Ο Εμποράκος είναι η τραγωδία ενός ανθρώπου που πίστεψε πως μόνο εκείνος δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τα κριτήρια που έθεσαν, για όλη την ανθρωπότητα, κάποιοι φρεσκοξυρισμένοι, άκαμπτοι κύριοι που παροικούν σήμερα την κορυφή των τηλεοπτικών επιχειρήσεων και των διαφημιστικών γραφείων».

Άλλωστε, όλα τα έργα του Μίλερ ασκούσαν κριτική στις Ηνωμένες Πολιτείες, την κυβέρνηση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της, ενώ εξέθεταν και τα ψεγάδια του λεγόμενου «αμερικανικού ονείρου», κάτι για το οποίο είχε δεχτεί κριτική στις ΗΠΑ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο βιογράφος του, Μάρτιν Γκότφριντ, «σπάνια ένας καλλιτέχνης έχει δεχτεί τόσες πολλές επιθέσεις και συκοφαντίες στην πατρίδα του και ταυτόχρονα έχαιρε βαθιάς εκτίμησης σε όλον τον κόσμο».
Η καθιέρωσή του ήρθε με το κλασικό έργο «ο Θάνατος του Εμποράκου», σημείο αναφοράς του θεάτρου του 20^ού αιώνα, ίσως το καλύτερό του έργο κατά τους ειδικούς, μια ιστορία για μια μικροαστική αμερικανική οικογένεια που συνεθλίβη υπό το βάρος του αμερικανικού καπιταλισμού. Κατά σύμπτωση, η 10^η Φεβρουαρίου, ημερομηνία θανάτου του, ήταν η 56^η επέτειος από την πρεμιέρα του έργου αυτού (1949).

Ο Άρθουρ Μίλερ γεννήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 1915 στη Νέα Υόρκη, ανατολικά της 12^ης Οδού. Η οικογένειά του είχε εβραϊκές ρίζες και μεγάλωσε με θρησκευτική ανατροφή. Ο πατέρας του, Ισιντόρ Μίλερ, μετανάστης από την Πολωνία, είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία από μια βιοτεχνία και κατάστημα γυναικείων ρούχων, ενώ η μητέρα του, Ογκούστα Μπάρνετ, ήταν Αμερικανίδα που είχε εργαστεί ως δασκάλα στο δημόσιο, ενώ ο πατέρας της είχε ρίζες από την ίδια πόλη της Πολωνίας απ' όπου κατάγονταν και οι Μίλερ.
Ήταν το δεύτερο από τα τρία παιδιά της οικογένειας. Πήγε στο δημόσιο σχολείο του Χάρλεμ και τέλειωσε το γυμνάσιο το 1932, όντας μέτριος μαθητής με καλές επιδόσεις στον αθλητισμό. Στο μεταξύ, σε αντίθεση με την προηγουμένως οικονομικά άνετη και σχεδόν πλούσια ζωή τους, είχαν μετακομίσει στο Μπρούκλιν και η οικογένειά του είχε καταστραφεί οικονομικά από το Κραχ του 1929 στις ΗΠΑ, συνεπώς αναγκάστηκε να εργαστεί για να βγάλει χρήματα σε διάφορες δουλειές: τραγουδιστής σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό, οδηγός φορτηγού, υπάλληλος καταστήματος ανταλλακτικών αυτοκινήτων στη 10η Λεωφόρο του Μανχάταν κ.ά. Η μόνη επαφή που είχε μέχρι τότε με τη λογοτεχνία ήταν κάποια από τα έργα του Αγγλου συγγραφέα Καρόλου Ντίκενς, ενώ ώθηση για να αρχίσει να γράφει του έδωσαν οι «Αδερφοί Καραμαζώφ» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.
Στις 29 Ιανουαρίου 1947, ανεβαίνει το έργο «Ήταν όλοι τους παιδιά μου», ένα έργο που παρουσίαζε τον αντίκτυπο της ανάμειξης των ΗΠΑ στο 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο σε μια τυπική αμερικανική οικογένεια και επίκεντρό του ήταν οι κοινωνικές ευθύνες ενός βιομηχάνου που είχε κερδοσκοπήσει, πουλώντας ελαττωματικά ανταλλακτικά αεροσκαφών στην αμερικανική πολεμική αεροπορία. Με το έργο αυτό έγινε ευρέως δημοφιλής και κέρδισε το Βραβείο Δράματος των Κριτικών της Νέας Υόρκης και το Βραβείο «Ντόναλντσον». Το συγκεκριμένο έργο παρουσιάστηκε ξανά και απέκτησε μεγαλύτερη σημασία, όταν προβλήθηκε στην κρατική τηλεόραση το 1987, ένα χρόνο μετά την εκτόξευση και έκρηξη του διαστημικού λεωφορείου Challenger λόγω βλάβης στους αγωγούς στερεών καυσίμων.

Το 1949, είναι ο πρώτος που κερδίζει τρία βραβεία, το Βραβείο «Πούλιτζερ», το Βραβείο «Τόνι» και το βραβείο Κριτικών της Νέας Υόρκης, για το «Θάνατο του εμποράκου» σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν, το οποίο του έφερε παγκόσμια αναγνώριση. Ενα έργο που ήταν ο απόηχος της προσωπικής εμπειρίας του Μίλερ από την οικονομική καταστροφή του πατέρα του.

Στις ΗΠΑ πλέον βασιλεύει ο μακαρθισμός και η δραστηριότητα της Επιτροπής Αντι-Αμερικανικών Δραστηριοτήτων. Επηρεασμένος από τον αντικομμουνισμό και το «κυνήγι μαγισσών», που ακολούθησε εναντίον εκπροσώπων του πνευματικού κόσμου, ο Άρθουρ Μίλερ γράφει και παρουσιάζει το αλληγορικό έργο - κατηγορητήριο «Δοκιμασία», το οποίο, αν και δε γνώρισε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία ούτε έγινε δεκτό με εγκωμιαστικές κριτικές, του έφερε ένα Βραβείο «Τόνι» το 1953 κι αργότερα έγινε ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα του, παρουσιαζόμενο, κατά το συγγραφέα, κάθε φορά που σε κάποια χώρα έμπαιναν σε κίνδυνο οι πολιτικές ελευθερίες. Σύμφωνα με τον ίδιο το Μίλερ: «Εν μέρει ήταν πολιτικό θέμα και πολύς κόσμος το φοβόταν. Επίσης, το κόστος του ανεβάσματος ήταν υψηλό γιατί είναι μεγάλη παραγωγή. Υπήρχαν και μερικοί που έλεγαν ότι η γλώσσα του έργου δε θα γινόταν κατανοητή από όλους. Δεν υπήρξε όμως τέτοιο πρόβλημα. Όλοι κατάλαβαν τη γλώσσα που χρησιμοποίησα».

Το 1954, του αφαιρείται το διαβατήριο κι έτσι δεν καταφέρνει να παραστεί στην πρεμιέρα της «Δοκιμασίας» στις Βρυξέλλες. Οδηγείται για κατάθεση, κατηγορούμενος ότι είχε διασυνδέσεις με αριστερούς. Αρνείται να καταδώσει ονόματα υπόπτων για κομμουνιστική δράση, καταδικάζεται από το Κογκρέσο το 1957, αλλά αθωώνεται από το Ανώτατο Δικαστήριο το 1958.

Στα τέλη του '50, ο Μίλερ σταμάτησε να γράφει για το θέατρο και ασχολήθηκε με τη συγγραφή σεναρίων για τον κινηματογράφο. Το 1960, σε μια από τις τελευταίες προσπάθειές του να κρατήσει κοντά σε αυτόν και στην πραγματικότητα την Μέριλιν Μονρόε, η οποία είχε αρχίσει να καταφεύγει στα ναρκωτικά, ο Μίλερ έγραψε το πρώτο του κινηματογραφικό σενάριο, των «Αταίριαστων», όπου πρωταγωνιστούσαν η Μονρόε, ο Κλαρκ Γκέιμπλ κι ο Μοντγκόμερι Κλιφτ. Η ταινία δεν αποδείχτηκε καθόλου ευοίωνη για τους πρωταγωνιστές της: ο Γκέιμπλ πέθανε δεκαπέντε μέρες μετά το τέλος των γυρισμάτων, ο Κλιφτ είχε αρχίσει ήδη την κατάχρηση χαπιών και αλκοόλ που τον οδήγησαν στο θάνατο έξι χρόνια μετά και η Μέριλιν εμφανιζόταν τελευταία φορά στο κοινό.

Στο θέατρο επανήλθε το 1964 με τα έργα «Επεισόδιο στο Βισύ» και «Μετά την πτώση», το πιο προσωπικό και ενδοσκοπικό έργο του, στο οποίο διακρίνονται αυτοβιογραφικά στοιχεία από το γάμο του με την Μονρόε, κάτι για το οποίο επικρίθηκε. Συνεχίστηκε το ανέβασμα θεατρικών έργων κατά τις επόμενες δεκαετίες, τα οποία ωστόσο δεν καταφέρνουν να φτάσουν τις προηγούμενες επιτυχίες του. Το 1965, αποδέχτηκε την προεδρία στον οργανισμό PEN International, την ένωση ποιητών, συγγραφέων, δοκιμιογράφων και άλλων εκπροσώπων της λογοτεχνίας, και έγινε ολοένα και πιο δραστήριος στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των λογοτεχνών.

Ο Μίλερ ξεχώρισε και για την αρθρογραφία του σε αμερικανικές εφημερίδες και περιοδικά, όπου εξέφρασε την άποψή του για κρίσιμα πολιτικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά ζητήματα, όπως για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και την κρίση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, τη λογοκρισία και τη φυλάκιση καλλιτεχνών, ενώ πιο πρόσφατα για τον πόλεμο στο Ιράκ.
Σε ένα από τα ταξίδια του, το 1985, πήγε στην Κωνσταντινούπολη με τον Χάρολντ Πίντερ, υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των πολιτικών κρατουμένων που είχαν πληγεί από το δικτατορικό καθεστώς.
Ο παραγωγός του Μπρόντγουεϊ Ρόμπερτ Γουάιτχεντ, που είχε συνεργαστεί πολλές φορές με τον Μίλερ, αναφέρει ότι στο έργο του «υπάρχει μια σχεδόν συνειδητή ανάγκη να γίνει το φως που θα λάμψει μες στον κόσμο. Προσπάθησε να βρει απαντήσεις σε αυτό που έβλεπε γύρω του και χαρακτηριζόταν ως ένας κόσμος όπου δεν υπήρχε δικαιοσύνη».
«Ηταν βράχος και έμοιαζε με βράχο, εννοώ ότι και η φυσική παρουσία του ήταν επιβλητική», είχε δηλώσει για τον Μίλερ ο θεατρικός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ στην είδηση του θανάτου του. «Ηταν ηγέτης... Απόλυτα ανεξάρτητος, με μια αταλάντευτη κριτική ευφυία».

(σσ. με πληροφορίες από το Ριζοσπάστη \ με την πένα της αγαπημένης μας Σοφίας Αδαμίδου. –Δείτε στο τέλος του σημειώματος, σε αντιδιαστολή μια αναδημοσίευση από το πρόγραμμα της παράστασης, Ο θάνατος τον εμποράκου, Θέατρο Εμπορικόν, που περιλαμβάνεται και στις «Μάγισσες τοτ Σάλεμ» \ θέατρο Βρετάνια)

Δυο λόγια για την παράσταση -σε γενικές γραμμές καλή.
Οι Γιάννης Καλατζόπουλος και Μιχάλης Αεράκης –στο ύψος τους, ξεχώρισαν. Από τη Ρένια Λουιζίδου περιμέναμε κάτι παραπάνω, τα «κορίτσια» (οι μάγισσες) θέλουν δουλίτσα …έχουν χρόνο μπροστά τους.
Ελληνική πρωτοτυπία τα σκηνικά –ο κεκλιμένος σταυρός, με την καταπακτή κλπ

Η ζωή και το έργο του Άρθουρ Μίλλερ

Αναδημοσίευση από το πρόγραμμα της παράστασης, Ο θάνατος τον εμποράκου, Θέατρο Εμπορικόν

Ο Άρθουρ Μίλερ γεννήθηκε το 1915 στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας του μετανάστευσε στις ΗΠΑ όταν ήταν μικρός, μόνος με μια ταμπέλα κρεμασμένη στο λαιμό του, ενώ η μητέρα του γεννήθηκε στην Αμερική και οι δύο όμως ήταν πολωνοεβραϊκής καταγωγής. Η οικογένειά του ήταν εύπορη μέχρι το οικονο­μικό κραχ του 1929, οπότε και η επιχείρηση του πατέρα του καταστράφηκε -ο πατέρας του δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει οικονομικά, στήνοντας τη μία αποτυχημένη επιχείρηση μετά την άλλη.

Στο Γυμνάσιο ο Μίλερ ήταν μάλλον μέτριος μαθητής με καλές επιδόσεις κυρίως στα αθλήματα. Αφενός οι κακοί του βαθμοί και αφετέρου η αδυναμία της οικογένειάς του να πληρώσει τα δίδακτρα για τις σπουδές του, παραλίγο να του στοιχίσουν την εισα­γωγή του στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν. Για να καταφέρει να σπουδάσει περνά δύο χρόνια δουλεύοντας ώστε να εξοικονομήσει τα δίδακτρα. Τελικά, το 1934, γίνεται δεκτός στο Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου. Οι θεατρικές του εμπειρίες ήταν πε­ριορισμένες, είχε διαβάσει Σαίξπηρ, Ίψεν και είχε δει μια δυο πα­ραστάσεις. Στο Πανεπιστήμιο έρχεται σε επαφή με τους αρχαίους τραγικούς που τον συνταράσσουν. Εξακολουθεί να κάνει δουλειές του ποδαριού και προσλαμβάνεται ως νυχτερινός ρεπόρτερ. Αρ­χίζει να γράφει για το θέατρο. Το 1936 κερδίζει το Hopwood Award του πανεπιστημίου του για το έργο Honors at Dawn και το 1937 το ίδιο βραβείο για το No Villain. Την επόμενη χρονιά κερδίζει από κοινού με τον Τεννεσί Ουίλλιαμς το Theatre Guilt Award για το They too Arise. Μετά την αποφοίτηση από το πανε­πιστήμιο αρχίζει να γράφει θεατρικά έργα για το ραδιόφωνο.

Το 1940 παντρεύεται την αγαπημένη του από το πανεπιστήμιο Μαίρη Γκραίης Σλέιτερι με την οποία αποκτά δύο παιδιά την Τζέιν Έλεν και τον Ρόμπερτ. Το 1944 ανεβαίνει το έργο του The Man who Had all the Luck στο Forrest Theatre της Νέας Υόρκης, αλλά κατεβαίνει μετά από τέσσερις παραστάσεις. Το 1945 εκδίδει το μοναδικό του μυθιστόρημα Focus με θέμα τον αντισημιτισμό.

Στις 27 Ιανουαρίου του 1947 γίνεται η πρεμιέρα του Ντον ήταν όλοι τους παιδιά μου (AU my Sons) στη Νέα Υόρκη σε σκηνοθεσία Ηλία Καζάν. Αυτή είναι η πρώτη μεγάλη του επιτυχία. Το έργο αποσπά το New York Drama Critics's Circle Award (Βραβείο Θεατρικών Κριτικών της Νέας Υόρκης) και έχει ως θέμα έναν άνθρωπο που την κρίσιμη στιγμή διαλέγει το κακό, αποφασίζει, δηλαδή, να κερδοσκοπήσει πουλώντας ελαττωματικά αεροπλάνα τον καιρό του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, Μία ακόμα σημαντική θεματική, η οποία επανέρχεται στα έργα του Μίλερ, είναι οι σχέσεις πατέρα και γιού.

Στις 10 Φεβρουαρίου του 1949 ανεβαίνει Ο θάνατος τον εμποράκου (Death of a Salesman) στο Morosco Theatre της Νέας Υόρκης σε σκηνοθεσία και πάλι του Ηλία Καζάν. Σημειώνει θρίαμβο και παί­ζεται για 742 παραστάσεις. Ο Μίλερ παίρνει για τον Εμποράκο τρία βραβεία: το New York Drama Critics’s Circle Award, το An­toinette Perry “Tony” Award και -το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο των ΗΠΑ, to Pulitzer. Αναγνωρίζεται ως η νέα φωνή του αμερικανικού θεάτρου.

Την επόμενη χρονιά παρουσιάζει την ελεύθερη διασκευή από το ομώνυμο έργο του Ερρίκου Ίψεν Ο εχθρός τον λαού στη Νέα Υόρκη.

Στις 22 Ιανουαρίου του 1953 κάνει πρεμιέρα το έργο Δοκιμασία ή Οι μάγισσες τον Σάλεμ (The Crucible) στο Martin Beck Theatre της Νέας Υόρκης, που του χαρίζει το δεύτερο “Tony” της καριέρας του. Το έργο έχει ως αφετηρία την πραγματική ιστορία της δίκης που έγινε το 1692 στο Σάλεμ, μια μικρή πόλη της Μασαχουσέτης. Αφηγείται την υστερία που καταλαμβάνει αυτή τη μικρή πόλη όταν αβάσιμες κατηγορίες για μαγεία εξαπολύονται αδιάκριτα φα­νατίζοντας και τρομοκρατώντας τους κατοίκους της. Ουσιαστικά όμως είναι μια καταγγελία ενάντια στην αντικομουνιστική εκστρα­τεία του Γερουσιαστή Μακάρθυ που με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών είχε ως στόχο να οδηγήσει στην φυσική ή ηθική εξόντωση πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών. Εκείνη την περίοδο πολλές ζωές και καριέρες καταστράφηκαν, καθώς όσοι καλούνταν να καταθέσουν, εκτός και εάν συνεργάζονταν με την Επιτροπή, ήταν αποκλεισμένοι από κάθε είδους εργασία με τα παντοδύναμα στούντιο του Χόλλυγουντ. Ο ίδιος ο Μίλερ έπεσε θύμα αυτής της υστερίας, με αφορμή τις Μάγισσες, αφού, το 1954, δεν του ανανεώνουν το διαβατήριό του για να παραστεί στην πρεμιέρα του έργου στις Βρυξέλες. Την επόμενη χρονιά η Επιτροπή τον καλεί να καταθέσει κατηγορώντας τον ότι διατηρεί σχέσεις με αριστερούς και κομμουνιστές, τον καταδικάζει το Κογκρέσο 1957, αλλά αθωώνεται από το Ανώτατο Δικαστήριο το 1958.

Ο Μίλερ δεν σταματά να γράφει. Το 1955 ανεβαίνουν στο Coro­net Theatre της Νέας Υόρκης τα μονόπρακτά του Από Δευτέρα σε Δευτέρα (A Memory of Two Mondays), που εκτυλίσσεται μέσα σε μία αποθήκη όπου απελπισμένοι εργαζόμενοι προσπαθούν να επι­βιώσουν, και Ψηλά από τη γέφυρα (A View from the Bridge), που ασχολείται με τη ζωή των Ιταλών μεταναστών στη Νέα Υόρκη, το οποίο κερδίζει το New York Drama Critics’s Circle Award.

Το 1956 παρουσιάζεται στο Comedy Theatre του Λονδίνου η δίπρακτη εκδοχή του «Ψηλά από τη γέφυρα» σε σκηνοθεσία Πήτερ Μπρουκ με τεράστια επιτυχία. Ανακηρύσσεται Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν και, την ίδια χρονιά, χωρίζει από την πρώτη του σύζυγο και παντρεύεται τη Μαίριλιν Μονρόε.

Το 1959 του απονέμεται το Χρυσό Μετάλλιο για το Θέατρο του Εθνικού Ινστιτούτου Γραμμάτων και Τεχνών. Το 1960 γράφει το σενάριο της ταινίας The Misfits (Οι αταίριαστοι) όπου πρωταγωνιστούν η Μονρόε, ο Κλάρκ Γκαίμπλ (είναι η τελευταία του ταινία) και ο Μοντγκόμερι Κλιφτ. Το 1961 χωρίζει από τη Μονρόε και τον επόμενο χρόνο παντρεύεται την Ίνγκεμποργκ Μόρατ, με την οποία απέκτησε μία κόρη, τη Ρεμπέκα, και έμεινε μαζί της μέχρι το θάνατό του.

Το 1964 επιστρέφει στο θέατρο έπειτα από οκταετή απουσία με το Μετά την πτώση (After the Fall)· Ακολουθούν τα έργα: Επεισόδιο στο Βισύ (Incident at Vichy, 1964), Το τίμημα (The Price, 1968), Φήμη (Fame, 1970), Η δημιουργία του κόσμου και άλλες υποθέσεις (The creation of the World and Other Business, 1972), To ταβάνι τον αρχιεπίσκοπον {The Archbishop’s Ceiling, 1977), To αμερικανικό ρολόι {The American Clock, 1980), Ελεγεία για μια κυρία (Elegy for a Lady, 1982), Μια κάποια ερωτική ιστορία (Some Kind of a Love Story, 1982), Ο τελευταίος γιάνκης (The Last Yankee, 1991), Ανώμαλη προσγείωση (The Ride Down at Mt Morgan, 1991), Σπασμένο γυαλί (Broken Glass, 1994), Οι σχέσεις του κύριον Πήτερ (Mr Peters Connections, 1998), Τα μπλουζ της ανάστασης (Resurrection Blues, 2002), Ολοκληρώνοντας την εικόνα (Finishing the Picture, 2004).

Στις 10 Φεβρουάριου 2005 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών.