Μάρκος Αυγέρης _ Ο μαρξιστής ασυμβίβαστος κομμουνιστής, “Νέστορας” των Ελληνικών Γραμμάτων

Ήταν 8 Ιούνη, πριν πενήντα χρόνια, που το παράνομο τότε ΚΚΕ, η γενιά της Εθνικής Αντίστασης, η προοδευτική διανόηση, η ελληνική και ξένη λογοτεχνία έχασαν έναν αφοσιωμένο «θεράποντά» τους, έναν κορυφαίο πνευματικό «καθοδηγητή» τους.
Τον Μάρκο Αυγέρη.

Ενα διανοούμενο και δημιουργό, για του οποίου την ποιητική και κριτική προσφορά ακόμη και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος έλεγε: «Ο Αυγέρης κατάγεται από τον Εμπεδοκλή, από τη Βίβλο, από το δημοτικό τραγούδι, από τον εαυτό του». Ενδεικτικοί αυτής της κρίσης του Π. Κανελλόπουλου είναι οι παρακάτω στίχοι του Αυγέρη:

“Σ' αυτό τον τόπο, που η φωνή
πνίγεται μέσα στο λαρύγγι,
τη λέξη θέλω, ζητάω τη λέξη σάλπιγγα
που ρίχνει τα τείχη της Ιεριχώςκαι ξυπνάει τους κεκοιμημένους
         (...)”.

Ο Μάρκος Αυγέρης χαρακτηρίστηκε «Νέστορας» των Ελληνικών Γραμμάτων στον αιώνα μας, «Νέστορας», όπως θα λέγαμε «πατέρας». Ένας χαρακτηρισμός, που αποδόθηκε στην παρουσία του Αυγέρη ως συμβόλου και οροσήμου για τα γράμματα και την προοδευτική σκέψη στον αιώνα μας, καθώς ο Αυγέρης δεν ήταν μόνο αρχαιομαθής, γλωσσομαθέστατος, αλλά και εξαίρετος ποιητής. Υπήρξε, όμως, και πρωτοπόρος - και ιδιοφυής - όπως χαρακτηρίστηκε, θεωρητικός και κριτικός της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, καθώς είχε μαθητεύσει με το πνεύμα του «θεμελιωτή» της θεωρίας και κριτικής της παγκόσμιας λογοτεχνίας, του Μπελίνσκι.

Μάρκος Αυγέρης + Πικέρμι 1934
Γαλάτεια Καζαντζάκη _Θράσος Καστανάκης _Στρ. Μυριβήλης _
Έλλη Αλεξίου & Κώστας Βάρναλης

Μακρύ “ταξίδι” ζωής - δημιουργίας

Γιος φαρμακοποιού στην Καρίτσα της Ηπείρου, ο Αυγέρης γεννήθηκε στα Γιάννενα, στις 18-Φλεβάρη-1884. Γεώργιος Παπαδόπουλος ήταν το όνομά του στα επίσημα χαρτιά, αλλά ως Μάρκος Αυγέρης θα «ζει» για πάντα στα Ελληνικά Γράμματα, στην αγωνιστική ιστορία του λαού μας και στα τιμητικά «κατάστιχα» του κόμματός του, του ΚΚΕ. Και, μάλιστα, θα «ζει», όπως ποιητικά ο ίδιος «προφήτευσε»:

«Μέσα στους αγνώστους αδελφούς που έρχονται
θα ζήσω λάμποντας κι όλο λάμποντας,
μέσα στις γενιές θα πορεύομαι
και θα υψώνω ολοένα το ανάστημά μου».

Ο Μάρκος Αυγέρης, μετά τα γυμνασιακά του χρόνια στη φημισμένη «Ζωσιμαία Σχολή», έρχεται το 1901 στην Αθήνα και εισάγεται στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοιτά το 1907. Φοιτητής ακόμα εργάζεται στην παθολογική και χειρουργική κλινική του Πολιτικού Νοσοκομείου. Μετά την αποφοίτησή του αρχίζει να εργάζεται στην Πολυκλινική και σε ιδιωτική κλινική. Ο «γιατρός», όπως τον έλεγαν μέχρι τέλους οι φίλοι του, φοιτητής ακόμα κάνει τη λογοτεχνική εμφάνισή του, δημοσιεύοντας ποιήματα στο σπουδαίο περιοδικό της εποχής «Νουμάς». Μεταξύ αυτών των πρώτων ποιημάτων του ήταν και το περίφημο «Η βάβω η Τασιά». Ενα ποίημα, που σε καιρούς σκληρών μαχών του σκοταδισμού ενάντια στο Κίνημα του Δημοτικισμού, με τη «βροντόλαλη μούσα» του, «αναβίωνε» το δημοτικό τραγούδι:

-«Πού πας; πού; χρυσογέρακα με τα φτερά βαμμένα;
              -Πάγω στα σπίτια μου ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα.
-Και τι κρατάς στα χέρια σου, άξιε μου κυνηγάρη;
              -Τη νια την καλοπλέξουδη, την άσπρη περιστέρα».

Τη μεγαλειώδη, πολύπλευρη, πρώιμα ριζοσπαστική και αργότερα στρατευμένη για την πρόοδο του λαού πνευματική δημιουργία του προοιωνίζεται, το 1904, το δίπρακτο δράμα του «Μπροστά στους ανθρώπους», που ανεβάζει η πρωτοπόρα «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και το οποίο υμνείται, μεταξύ άλλων, από τον «πατριάρχη» του θεάτρου μας Γρηγόριο Ξενόπουλο. Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα δημοσιεύει ποίηση και άλλα κείμενα στα περιοδικά «Ακρίτας», «Παναθήναια». Και στα 1907 στο «Ηγησώς», «ψυχή» του οποίου είναι ο τότε «ανθός» των Γραμμάτων: Γρυπάρης, Βάρναλης, Καρβούνης, Λαπαθιώτης, Κουμαριανός, Γιώργος και Φώτος Πολίτης, Φιλύρας κ. ά.

Πλήθος τα σπουδαία λογοτεχνικά περιοδικά, με τα οποία συνεργάστηκε από τότε και σ' όλη του ζωή ο Μ. Αυγέρης, μεταξύ των οποίων τα «Νεοελληνικά Γράμματα», τα «Ελεύθερα Γράμματα», η «Επιθεώρηση Τέχνης» και οι εφημερίδες, μεταξύ των οποίων ο παράνομος κατοχικός «Ριζοσπάστης» και ο νόμιμος «Ρίζος της Δευτέρας» και αργότερα η «Αυγή».

Πολύμορφο έργο

Από τα 1910 αρχίζει να ερευνά, να μελετά και να γράφει, θέτοντας συστηματικά κοινωνικά κριτήρια για το ρόλο της λογοτεχνίας, αλλά και της κριτικής της, μνημειώδους αξίας θεωρητικά έργα για την ξένη και ελληνική λογοτεχνία. Ταυτόχρονα μεταφράζει Αριστοφάνη, Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Γκαίτε, Ιψεν, Λάτσκο, Ουγκό, Μάιτερλιγκ. Τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας ο μέγιστος δάσκαλος του λαού μας, ο Δημήτρης Γληνός, του αναθέτει την επιμέλεια των πρώτων διδακτικών βιβλίων της δημοτικής γλώσσας.

Αυτή τη δεκαετία το ιατρικό του κύρος μεγεθύνεται: Λόγω των πρωτοποριακών για την εποχή σπουδών του περί Υγιεινής της Εργασίας στο Παρίσι, διορίζεται Επιθεωρητής Υγιεινής της Εργασίας στο υπουργείο Εργασίας (1926-1947). Ακολούθησαν μελέτες του στη Γερμανία για το θεσμό της Κοινωνικής Ασφάλισης, από τις οποίες προέκυψε και το έργο του «Η Κοινωνική Ασφάλισις και η Δημόσια Υγεία», με το οποίο ο Αυγέρης συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του θεσμού στην Ελλάδα, έχοντας παράλληλα την ιδιότητα του μονίμου συνέδρου στο Τμήμα Εργασίας της «Κοινωνίας των Εθνών».

Και μόνο η παράθεση των τίτλων του τεράστιου - και σε όγκο - ποιητικού, θεωρητικού, αισθητικού, κριτικού (για τους Ελληνες και ξένους λογοτέχνες και τον Δ. Σολωμό, για τον οποίο έγραψε δύο μελέτες), πεζογραφικού έργου του θα απαιτούσε αρκετές σελίδες του «Ρ». Πολλές σελίδες θα απαιτούσαν και η ιδρυτική συμβολή του στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Η αγωνιστική και πολύτροπη πνευματική δράση του. Η ζωή του μέσα στη συγγραφική οικογένεια των Αλεξίου και με τη γυναίκα του Γαλάτεια Καζαντζάκη (η πρωτοκόρη του Στυλιανού Αλεξίου, που λογοτεχνικά έμεινε γνωστή με το όνομα του πρώτου άνδρα της, του Νίκου Καζαντζάκη). Η συμβίωσή του, όταν πέθανε η Γαλάτεια, με τη συμπαραστάτρια σε όλα του τα βάσανα, αδελφή της, Έλλη Αλεξίου.

Βιβλία του εδώ, ενώ 10άδες είναι τα δημοσιεύματα στην Επιθεώρηση Τέχνης

Αταλάντευτος μαρξιστής

Είναι απαραίτητο, όμως, να σημειώσουμε ότι το έργο του από νωρίς «ζυμώθηκε» με τις μαρξιστικές ιδέες, θέλοντας σαν ποιητής να υπηρετήσει τον άνθρωπο του λαού: «Θα μελετήσω όπως στα ιερά βιβλία/ τον καθημερινό σου μόχθο/ και το έργο των χεριών σου θ' ανυμνήσω».

Οι μαρξιστικές ιδέες, που από νέος εγκολπώθηκε ο Αυγέρης, «γιγαντώθηκαν» με τη στρατολόγησή του - από τον Κώστα Καραγιώργη - στο ΕΑΜ, του οποίου διατέλεσε Γενικός Γραμματέας (όταν έφυγε ο Νίκος Καρβούνης στο Βουνό) και βέβαια με την ένταξή του στο ΚΚΕ, στο οποίο εντάχθηκε το 1944 (κατά μαρτυρία της Ελλης Αλεξίου), και στο οποίο παρέμεινε πιστός μέχρι το θάνατό του (8/6/1973).

Βάδισε το βήμα της ιστορίας

Υποδειγματικά σεμνός αυτός ο μέγας διανοούμενος - για τον οποίο ο Νίκος Εγγονόπουλος είχε πει ότι «Οσο θα περνά ο καιρός, τόσο θα τρανεύει το όνομα του Μάρκου Αυγέρη, τόσο πιο πολύ θα φανερώνεται η μεγάλη σημασία της δουλιάς του μέσα στο πνευματικό ελληνικό στερέωμα» και ο Γιάννης Τσαρούχης, όταν στα χρόνια της δικτατορίας ήταν στο εξωτερικό, ότι «ήταν ένας από τους λίγους ανθρώπους που μ' έκαναν να νοσταλγώ την Ελλάδα, που δεν πρέπει να 'ναι μόνο φως και ουρανός...». Ενας αγωνιστής και δημιουργός, που θα διδάσκει πάντα με το ιδεολογικό και ανθρώπινο ήθος του. Ηθος, που αποκαλύπτεται με το παρακάτω αυτοβιογραφικό κείμενό του:

«Μπήκα στις αγωνιζόμενες τάξεις του λαού. Ετσι συντόνισα το βήμα μου με το βήμα της ιστορίας. Μέσα στις τάξεις του λαού γνώρισα την ψυχική του έξαρση και την ηθική του μέθη. Σ' αυτόν τον αγώνα πήρα περισσότερα απ' όσα έδωσα. Η ζωή μου σαν πνευματικού ανθρώπου δικαιώθηκε και απόκτησε νόημα. Βέβαια, εγώ δεν είχα στο ενεργητικό μου κανένα πνευματικό κεφάλαιο, όμως, θα μπορούσα να καυχηθώ, όπως ο Αισχύλος, πως πολέμησα στο Μαραθώνα κι είναι αυτό η μόνη μεγάλη μου αρετή. Ετσι θα μπορούσε και για μένα να γραφτεί στον τάφο μου "Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση" και αυτό θα 'ταν αρκετό για την ευθανασία ενός ανθρώπου».

Την τελευταία αυτή επιθυμία του, με τη χάραξη αυτής της φράσης στον τάφο του, εκπλήρωσε η Ελλη Αλεξίου, ενώ η συναγωνίστριά και ομότεχνη του Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη την έκανε επιτάφιο ποίημα:

«Σαν τον Αισχύλο, τ' αστόχησες κι εσύ,
το έργο, της ζωής σου το στεφάνι,
κι είπες μια φράση μόνο αν χαρακτή,
στην πλάκα που σε κλείνει, αυτό σου φτάνει.

(…)
Κάτω από το μυρωδάτο γιασεμί,
που το λεπτό του μύρο σε μεθούσε,
"Ητανε στην Αντίσταση" αν γραφτεί
είναι αρκετό κι αυτό θα σε τιμούσε.

(…)
"Ητανε στην Αντίσταση"! Μ' αυτή
όλα τα κλείνει η φράση: ιδέες, δράση.
Αντίσταση ήταν όλη σου η ζωή
κι ύμνος της Λευτεριάς ό,τι έχεις πλάσει».

“Ζει”, θανάτω θάνατον πατήσας

Ο Μάρκος Αυγέρης, «έφυγε» εν μέσω της αμερικανοκίνητης Απριλιανής χούντας, αφήνοντας στο λαό μας την επίκαιρη και σήμερα «διαθήκη» του: «Μέσα στις ύπουλες ενέδρες των καιρών\ έτοιμος πάντα νάσαι\ γι' αντίσταση κι αγώνα\Κι αν τόχει η μοίρα σου να πέσεις\ βάστα ακόμα\ μην πεις ποτέ, ψυχή μου παραδόσου». Ο,τι δίδαξε, έπραξε με όλη τη ζωή και το έργο του ο Αυγέρης, γι' αυτό και πραγματοποιήθηκε ο πόθος του: «Αχ, να φτερώσω και να 'ρθώ κι εγώ μαζί σας\ να με αναστήθηκα θανάτω θάνατον πατήσας».

Ο Μάρκος Αυγέρης δικαιωματικά πέρασε στη χορεία των «αθανάτων». Και γιατί η ζωή, πρότυπο ανθρώπινου, αγωνιστικού, επιστημονικού ήθους και προσφοράς στο λαό μας, εκτιμήθηκε και εξακολουθεί να εκτιμάται, ακόμα και από τους ιδεολογικούς αντιπάλους του. Και γιατί το - αν και όχι εκτενές - ποιητικό έργο του θεωρείται σημαντικότατο. Και γιατί τα θεωρητικά και κριτικά κείμενά του για κορυφαίους Έλληνες και ξένους ποιητές και πεζογράφους αποτελούν «αφετηριακό» και μέγιστο σημείο αναφοράς, «δάσκαλο» των σύγχρονων μελετητών (ακόμα και των αντιμαρξιστών) της ιστορίας, της θεωρίας και της κριτικής της λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Για κάθε σοβαρό σημερινό Ελληνα μελετητή αυτού του τομέα, η μελέτη του θεωρητικού και κριτικού έργου του Αυγέρη είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Και, αλήθεια, όποιος - ειδικός ή μη - δε φορά αντικομμουνιστικές παρωπίδες και μπει στον κόπο να κάνει μια συγκριτική ανάγνωση μεταξύ των θεωρητικών και κριτικών κειμένων του Αυγέρη και «δοκιμίων» κάποιων «νεοτεριστών» και «μεταμοντέρνων» θεωρητικών και κριτικών, θα διαπιστώσει στα κείμενα του Αυγέρη την τεράστια ευρυμάθεια, την ανυπόκριτη μαρξιστική αντίληψη, το ήθος του. Τη βαθιά, τολμηρή, σαφή, καθάρια κριτική σκέψη, την ειλικρίνεια, ευαισθησία και σεμνότητα του ανθρώπου και του κριτικού, τη θερμή, ανεπιτήδευτη, χυμώδη, εύληπτη από όλους γλώσσα του. Την αγάπη του για το λαό και, εντέλει, τον πόθο του η λογοτεχνία να γίνει μέσο πνευματικής καλλιέργειας και κοινωνικής ανύψωσης του λαού. Αντίθετα στα κείμενα των «μεταμοντέρνων» θα διαπιστώσει τον ανομολόγητο, δήθεν απολιτικό κι όμως βαθύτατα πολιτικό, παρωπιδισμό τους, τη θεωρητική ανεπάρκεια, την αισθητική σύγχυση, τη νοηματική ασάφεια, την έπαρση του «παντογνώστη ειδικού», την απώθηση, αν όχι την απέχθεια, για οτιδήποτε λογοτεχνικό αφορά και εκφράζει το λαό μας, τη γλωσσική επιτήδευση, αν όχι μια απόλυτη «τρικυμία εν κρανίω».

Μάρκος Αυγέρης + Ελλη Αλεξίου _1941

«Σχολειό» του ο λαός

Ο Αυγέρης, έχοντας μελετήσει πολύπλευρα και «έχοντας ζήσει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας», όπως έλεγε, ήξερε και πίστευε ακράδαντα ότι «καμιά λογοτεχνία στον κόσμο δε διαμορφώνεται σε τόσο στενό σύνδεσμο με τη ζωή του λαού, όσο η ελληνική λογοτεχνία και ποίηση». Και, βέβαια, δεν έκρυψε ποτέ ότι «ο λαός με τη γλώσσα του και τις λαϊκές δημιουργίες του ήταν η μεγάλη σχολή» του. Ότι «η αισθητική του ανταποκρινόταν στην ιδεολογία του». Ότι «συντόνισε το βήμα του με το βήμα της ιστορίας» και «μέσα στις τάξεις του λαού» γνώρισε «την ψυχική του έξαρση και την ηθική του μέθη. Σ' αυτόν τον αγώνα πήρα περισσότερα απ' όσα έδωσα». Ο Αυγέρης δεν έκρυψε ότι ήταν μαρξιστής. Ούτε με όσα σπουδαία πρόσφερε ως γιατρός, ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ως ποιητής, ως ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, ως θεωρητικός και κριτικός της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας.

Στο διαχρονικής αξίας θεωρητικό έργο, το οποίο ξεκίνησε να διατυπώνει από τα 1910, ανέπτυξε στο μεσοπόλεμο και ολοκλήρωσε μετά τον πόλεμο (περιλαμβάνεται στον τόμο «Κριτικά - Αισθητικά» των «Απάντων» του), γράφει ξεκάθαρα:
«Τρεις κύριες ιδεολογικές τάσεις ξεχωρίζουν μέσα στην ιστορία της τέχνης: α) την επαναστατική ιδεολογία, από τις τάξεις που ανεβαίνουν και που τώρα μεγαλώνει η δύναμή τους. Αυτές αρνούνται την τωρινή κατάσταση και προβάλλουν ένα ιδανικό τελειότερης ζωής για το αύριο, β) τη συντηρητική ιδεολογία, από τις τάξεις που κυριαρχούν και είναι στάσιμες, καταδικάζουν τις αλλοτινές προοδευτικές ιδέες τους και θέλουν να διαιωνίσουν τα τωρινά σαν αξίες αναντικατάστατες και γ) την αντιδραστική ιδεολογία, από τις τάξεις που βρίσκονται στον ξεπεσμό τους και τις έχουν παραμερίσει άλλες ιστορικές δυνάμεις. Οι δύο αυτές τελευταίες τάσεις είναι ιδεαλιστικές στην κοσμοθεωρία τους, γιατί βρίσκουν σ' αυτή τα επιχειρήματα που τους χρειάζονται για να αποδείξουν την αιωνιότητα των κοινωνικών, ηθικών, πνευματικών αξιών που αντιπροσωπεύουν κι επομένως και την αιώνια αξία στο δικό τους κοινωνικό σύστημα. (...)
Από την ιστορία παρατηρούμε πως τις μεγάλες κοινωνικές μεταβολές δεν τις ακολουθούν με τον ίδιο ρυθμό οι μεταβολές στα πνευματικά φαινόμενα. Πολλές αντιλήψεις, θρησκευτικές, φιλοσοφικές, ηθικές, αισθητικές, που ανταποκρίνονται σ' έναν προηγούμενο τρόπο ζωής, επιζούν κι ύστερα από τις μεταβολές που αλλάζουν τη συγκρότηση μιας κοινωνίας. Οι αντιλήψεις όμως αυτές είναι προορισμένες αργά ή γρήγορα να παραμεριστούν και να εξαφανιστούν ή να αλλάξουν και να προσαρμοστούν στις νέες καταστάσεις». Και τόνιζε ότι «μ' όλο που οι πνευματικές αντιλήψεις δεν παίζουν τον πρωταρχικό κύριο ρόλο στην ιστορική εξέλιξη, αποτελούν σπουδαία κοινωνική δύναμη. Είναι κι αυτές μια πραγματικότητα».

Αρχοντιά, συνέπεια, τελειομανία

Σ' αυτή τη «μνημόσυνη» αναφορά μας, δίνουμε το λόγο σε προσωπικότητες που γνώρισαν και μελέτησαν τον Μ. Αυγέρη.

Ο Βάρναλης στα «Φιλολογικά Απομνημονεύματά» του θυμόταν ότι στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, στο φιλολογικό καφενείο της Δεξαμενής ο φίλος του «ο Αυγέρης με το τετράγωνο πιγούνι, το μεγάλο ηπειρώτικο κεφάλι και τα μυωπικά γυαλιά του εδέσποζε. Ητανε φτασμένος πια ποιητής, (...) προικισμένος με πολλή ευαισθησία και ασφαλή κρίση και με νοσηρή σχεδόν συνείδηση της τελειότητας. Ο,τι έγραψε είναι αριστουργηματικό. Δυστυχώς έγραψε πολύ λίγα (σ.σ. εννοεί ποιήματα). Του αναχαίτισε τη δημιουργική του δραστηριότητα ο τρόμος της τελειότητας».

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος γράφει ότι το έργο του Αυγέρη είναι έργο σημερινό, «με την επικαιρότερη σημασία». Είναι «ένα έργο για τον άνθρωπο και τη χιλιοπροδομένη του μοίρα». Εργο, που «είναι στην ουσία Πόλεμος από το ίδιο πάντοτε μετερίζι, που διάφορα λαγούμια θεατά και αθέατα (...) το κάνουν να επικοινωνεί με κάποιες θεμελιώδεις αξίες και θέσεις που ανήκουν και στα χρόνια αυτά, στη μαύρη τριετία (1967-1969), αλλά ανήκουν και στα παλιότερα και στα ακόμα παλιότερα και σε εκείνα που ακόμα δεν ήρθαν μα θάρθουν, έρχονται». Εξάλλου, αυτή η διαλεκτική σκέψη του Μ. Αλεξανδρόπουλου για τους μέλλοντες καιρούς, διατυπώθηκε από τον Αυγέρη και ποιητικά: «Μα οι μέρες έρχονται, έρχονται οι μέρες\ και δε θ' αργήσουν\Ο λόγος ο προφητικός δε θ' αναιρεθεί\και δε θα χαθεί στων καιρών τα γυρίσματα».

·        Ο Νίκος Εγγονόπουλος θεωρούσε ότι «όσο θα περνά ο καιρός, τόσο θα τρανεύει το όνομα του Μάρκου Αυγέρη, τόσο πιο πολύ θα φανερώνεται η μεγάλη σημασία της δουλιάς του μέσα στο πνευματικό ελληνικό στερέωμα».

·        Ο Γιάννης Τσαρούχης έλεγε: «Στον Αυγέρη η πρώτη ύλη δημιούργησε το έργο, ενώ σε άλλους το έργο καλύπτει την ανυπαρξία πρώτης ύλης... Είχε την απλότητα της αληθινής αρχοντιάς. Την αρχοντιά του, που ήτανε πρώτα απ' όλα πνευματική, ήθελε να τη δώσει σε όλους. Αν στην ευγένειά του προσθέσουμε τον πραγματισμό του, τη γνώση της ζωής, θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε τη γοητεία που εξασκούσε η προσωπικότητά του. Ο Δίκαιος αυτός ήταν ένας από τους λίγους ανθρώπους που μ' έκαναν να νοσταλγώ την Ελλάδα».

·        Ο Αλέξης Αργυρίου σημειώνει ότι «η έντονη παρουσία του από το 1945 και έπειτα, σε συνδυασμό με την πλατιά του καλλιέργεια και ενημέρωση συνέβαλαν στο να θεωρηθεί ο πρύτανης των μαρξιστικών κριτικών της γενιάς του, στην οποία συμπεριλαμβάνονται ο Βάρναλης και ο Γληνός».

·        Ο Μιχάλης Παπαϊωάννου έγραφε στο «Ρ»: «Πολύ λίγοι από τους Ελληνες λογοτέχνες γνώριζαν τόσο καλά την ποίηση, την πεζογραφία, το θέατρο, το δοκίμιο, τη φιλοσοφία της Ευρώπης και της Αμερικής, όσο ο Αυγέρης. Τα κύρια ρεύματα της ξένης σκέψης τα είχε παρακολουθήσει σαν πιστός, με το πάθος του οπαδού (...). Μπορούσε να τα απολαμβάνει σαν άνθη του καλού, ή ύστερα, στην περίοδο του διαφωτισμού του, να τα ελέγχει, να τα κρίνει σαν άνθη του κακού. Εμεινε πιστός στον όρκο του (...), δε σάλεψε, δε δείλιασε, έμεινε στις επάλξεις, δυσκολοπλησίαστο παράδειγμα αγωνιστή, διανοούμενου υπερασπιστή της κομμουνιστικής ιδέας».

 Ο ασυμβίβαστος κομμουνιστής

«Εστεμμένος προελαύνεις\ με τις
Επευφημίες\ των λαών της γης\
καθώς επεκτείνεσαι/ στους τέσσερις
ορίζοντες».
         (Νίκος Δεληγιάννης)

Ο Μάρκος Αυγέρης, θεράπων των μουσών, για να θυμηθούμε τον μεγάλο Ελληνα λυρικό ποιητή Αρχίλοχο, ήταν μαζί με τους Γληνό, Βάρναλη, Κορδάτο, Λεκατσά_ οι κυριότεροι εκπρόσωποι της μαρξιστικής διανόησης της εποχής τους. Απ' τους «Πρωτοπόρους», το μηνιάτικο παράνομο φιλολογικό περιοδικό των οργανωμένων Ελλήνων Λογοτεχνών της Αντίστασης, που συνεργάζονταν (Αύγουστος 1943), μέχρι το θάνατό του, υπήρξε, ο ασυμβίβαστος κομμουνιστής: «Δεν αφήνω στους νέους καμιά κληρονομιά, παρά τους αφήνω ευχή και κατάρα, ν' αγωνίζονται για να λυτρώσουν το λαό, απ' τις διάφορες δουλείες. Απ' την καθολική αλλοτρίωση που βαραίνουν τον τόπο».

Στο πρώτο τεύχος των «Πρωτοπόρων» αναλύονται τα ιδανικά των λογοτεχνών της Αντίστασης. Προγραμματίζεται το καθήκον της τέχνης, στις επικές στιγμές που ζούσε η Ελλάδα. Στο μελέτημά του «Νεοελληνική Αναγέννηση - τέχνη» αναφέρει: «Ότι η τέχνη εκφράζει γενναίες ορμές, ακμή, ζωή χυμώδη. Εκφράζει τα πανανθρώπινα ιδανικά». Γι' αυτό τα ιδανικά πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Θεράπων σ' όλα τα λογοτεχνικά είδη, ποίηση, θέατρο, κριτικές μελέτες, μεταφράσεις, πέρασε τα μηνύματα, κατά των πολέμων, της βαρβαρότητας. Στο διήγημά του «Πατριωτική προσφώνηση», καταγγέλλει το φασισμό που υποδουλώνει - ακρωτηριάζει τον άνθρωπο. Καλεί όλο τον ελληνικό λαό ν' αγωνιστεί ενάντια στις καταστάσεις που εμποδίζουν την ανάπτυξη του πολιτισμού. Όραμα του, ήταν η φιλειρηνική διαβίωση των λαών. Διεθνιστής, βαθυστόχαστος για τα αιτήματα των καιρών: Τα αιτήματα δεν είναι εποχικά. Είναι τα μόνιμα αιτήματα του πολιτισμού. Είναι ζητήματα ζωής και θανάτου. «Ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σ' έναν πυρηνικό πόλεμο. Η καταστροφή του πολιτισμού από τον ιμπεριαλισμό δεν είναι ένας προσωρινός κίνδυνος της εποχής, αλλά θα μας απειλεί "εις το διηνεκές" όσο ο ιμπεριαλισμός επιζεί» (συζήτηση με τον αείμνηστο φίλο του ποιητή Στάθη Πρωταίο).

Στο ιστορικό μετερίζι των λαϊκών αγώνων, πάλεψε με τη γροθιά, τη γραφίδα του. Στο δημοτικό τραγούδι υπάρχει η σοφία του λαού: «Υπάρχει ένας λαϊκός πολιτισμός\ ουμανιστικός\. Ενα ιδανικό ανθρωπιάς, όνειρα...». Για την αισθητική της λογοτεχνίας έγραφε: «Όταν η κριτική δεν εξετάζει την τέχνη από την κοινωνιολογική της πλευρά/ από την κοινωνική της τοποθέτηση, κάθε θέμα είναι έωλο». Δεν μπορεί να ερμηνεύσει τον κόσμο. Στις «ιδεολογικές του» μελέτες ήταν πρωτοπόρος. Οι μελέτες του: «Κοινωνική Ασφάλιση, Δημόσια Υγεία» (1931) είναι μνημειώδεις. Η προσφορά του σε λογοτεχνία, αισθητική λογοτεχνική κριτική, ποίηση, με πολύ πιο ανεπτυγμένη την πολιτική συνείδηση των αξιών, το αίσθημα της συλλογικής ευθύνης περισσότερο απ' όλα τ' άλλα, αποτελούν τις παρακαταθήκες του.

Γι' αυτά αγωνίστηκε, αντιστάθηκε όπως ο «νους ερών» του Αναξαγόρα:
«Μέσα στους άγνωστους αδελφούς που έρχονται\ θα ζήσω λάμποντας κι όλο λάμποντας\ θα εξελίσσομαι μέσα στο χρόνο\ όπου ανάθεσα τις ελπίδες μου και την τελείωσή μου»

Στο άγαλμα της Ελευθερίας

Φωνές, δάκρυα ικεσίας, χέρια υψωμένα,
φωνές της οργής, της κατάρας και του τρόμου.
Λαοί που μάχονται να ζήσουν στρέφονται σε σένα
που είσουνα υπόσχεση κι ελπίδα.

Το τεράστιο ανάστημά σου
είναι τώρα ο τρόμος των λαών.
Οι πρώτοι κάτοικοι σ’ αυτή τη χώρα
φυλές αρχαίες όσο κι ο κόσμος
είναι εξοντωμένοι.

Με μιας στιγμής χειρονομία σου μεγάλες πολιτείες
καίονται σα λαμπάδες.
Θα κάψει τη γη ο αναμμένος δαυλός σου;

Οι χώρες που η ρομφαία σου προστατεύει
πνίγονται στα δάκρυα.
Στρέφονται σε σένα που είναι τ’ όνομά σου
υποκρισία κι αίνιγμα το πρόσωπό σου.

Με τις γκρεμισμένες πολιτείες και την καμένη γη
τον ύμνο σου θα υψώσεις και τη δόξα;
Είναι τα σπλάχνα σου νεκρά;
κι είναι κλεισμένες σιδερόδετες οι ακοές σου;
Σαν πιο θανατερή κι απ’ το τραγούδι των Σειρήνων
είναι η φωνή σου, δολερή.

«Λάτε σε μένα οι πρόσφυγες της ζωής,
οι αποδιωγμένοι των εθνών,
όσοι δεν έχετε στον ήλιο μοίρα…».

Και ν’ ακούω του αητού σου το κρώξιμο
απάνω σε βουνά πτωμάτων.

     Μάρκος Αυγέρης, Άπαντα-Ποιητικά, Κέδρος, 1975

Εργογραφία

Ι. Ποίηση

• Τραγούδι της τάβλας. Αθήνα, Παρνασσίς, 1921.

• Αντίδρομα και παράλληλα · Στίχοι. Αθήνα, Ιωλκός, 1969.
• Φωνές της νύχτας ·Δώδεκα ποιήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1970. 

 

ΙΙ. Μελέτες – Δοκίμια

• Αι κοινωνικαί ασφαλίσεις και η δημόσια υγεία. Αθήνα, τυπ. Βιτσικουνάκη, 1931.
• Η πολυμέρεια του Παλαμά
• Διάλεξη. Αθήνα, Τρέμπελας, 1943.
• Ο Έλιοτ ποιητής του δυτικού κόσμου. Αθήνα, Λογοτεχνική Γωνία, (1951)

• Άγγελος Σικελιανός

• Ι.Η ποίησή του ΙΙ. _Το θέατρό του _ΙΙΙ. Κριτικός απόλογος. Αθήνα, 1952.

• Η έννοια της ελευθερίας στο Σολωμό. Βερολίνο, ανάτυπο από την περιοδική έκδοση Berliner Byzantinistische Arbeiten17, 1959.

• Εισαγωγή στην ποίηση του Παλαμά. Βερολίνο, ανάτυπο από την περιοδική έκδοση Berliner Byzantinistische Arbeiten, 1959.
• Κριτικά, αισθητικά, Ιδεολογικά. Αθήνα, Πολιτικές Λογοτεχνικές εκδόσεις, 1959.
• Η ποίηση του Σεφέρη. Αθήνα, 1962 (ανάτυπο από τον τόμο Για το Σεφέρη).
• Ζητήματα της λογοτεχνίας μας. Αθήνα, Πολιτικές λογοτεχνικές εκδόσεις, 1964 (και νεώτερη έκδοση Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1979).
• Έλληνες λογοτέχνες. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Εισαγωγή στην ελληνική ποίηση και πεζογραφία. Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Ξένοι λογοτέχνες _Αθήνα, Θεμέλιο, 1966.
• Θεωρήματα. Αθήνα, Ίκαρος, 1972.
• Η παγκόσμια έρις. Αθήνα, Ίκαρος, 1972.
• Ιδεολογικά. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1974.

 

 ΙΙΙ. Θέατρο • Θεατρικά 

Ι.Μπροστά στους ανθρώπους –ΙΙ. Χριστούγεννα. Αθήνα, αφοι Τολίδη, 1972. IV. Μεταφράσεις
• Σοφοκλή, Ηλέκτρα. Αθήνα, Φέξης, χ.χ. • Αισχύλου, Ικέτιδες. Αθήνα, Φέξης, χ.χ.
• Ουγκώ, Οι Άθλιοι. Αθήνα, Εκδοτικός Επιμορφωτικός Οργανισμός, χ.χ.
• Andreas Latzko, Οι άνθρωποι στον πόλεμο. Αθήνα, Αργώ, χ.χ.
• Αριστοφάνους, Αχαρνής. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Ειρήνη. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Ιππής. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Σφήκες. Αθήνα, Φέξης, 1911.
• Αριστοφάνους, Πλούτος. Αθήνα, Φέξης, 1912.
• Αριστοφάνους, Θεσμοφοριάζουσαι• Μετάφρασις Μ.Αυγέρη. Αθήνα, Φέξης, 1912.
• Goethe, Φάουστ• Μετάφρασις Μάρκου Αυγέρη. Αθήνα, Φέξης, 1914.
• Ερρίκου Ίψεν, Ο εχθρός του λαού• Δράμα εις πράξεις τρεις. Αθήνα, Φέξης, 1915 (στο εξώφυλλο Δράμα εις πράξεις πέντε).
• Ερρίκου Ίψεν, Ο Αρχιτέκτων Σόλνες
• Δράμα εις πράξεις τρεις. Αθήνα, Φέξης, 1915.
• Σαίξπηρ, Ο Βασιλεύς Ληρ
• Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα,Φέξης, 1916.
• Σαίξπηρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα
• Τραγωδία εις πράξεις πέντε. Αθήνα, Φέξης, 1916.
• Σαίξπηρ, Οθέλλος _ή Ο Μαύρος της Βενετίας _Τραγωδία εις πέντε πράξεις. Αθήνα, Φέξης, 1917.
• Latzko Andreas, Οι άνθρωποι στον πόλεμο· Μετάφραση Μάρκου Αυγέρη. Αθήνα, Μ.Χ., 1953.
• Λένιν · Αναμνήσεις επιφανών συνεργατών του. Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητος, 1961.
• Μαίτερλιγκ, Η αδελφή Βεατρίκη. 

 

V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις

• Άπαντα · Αισθητικά-κριτικά, Θεωρητικά-κριτικά, Ιδεολογικά ζητήματα τέχνης1-3. Αθήνα, έκδοση περ. Νέα Τέχνη,1964.
• Άπαντα Ποιητικά · εισαγωγή – επιμέλεια Άντα Γκίβαλου-Κατσίκη και Πέτρος Σπεντζής. Αθήνα, Κέδρος, 1975.

Πηγή Ριζοσπάστης \ κυρίως Αριστούλα Ελληνούδη