In memoriam Κωστή Μοσκώφ: κομμουνιστής διανοούμενος, διακεκριμένος ιστορικός, αισθαντικός στοχαστής, ποιητής, μεταφραστής, δημοσιολόγος…

Γεννήθηκα την εποχή του χαλκού,
τώρα δεν με θυμάται πια κανένας,
σκεπάσαν τους βωμούς μου δάφνες και φρύγανα.

Πικραμύγδαλο, συ έρωτά μου,
ήπια τρία βαρέλια ρετσίνα στην Δόμνα χτες,
για να ξεχάσω ρούφηξα τον Aλιάκμονα,
τον σφοδρό Bαρδάρη,
οι λιμναίοι οικισμοί της Θεσσαλίας
μείναν ξεροί για χάρη σου.

Περιμένω τρεις χιλιάδες χρόνια να πεθάνω,
αδύναμος να αποσυντεθώ τόσο που σ' αγαπώ...

Ερωτεύτηκε τον άνθρωπο και τους αγώνες του

Ο Κωστής Μοσκώφ, ο κομμουνιστής διανοούμενος, ο διακεκριμένος ιστορικός, ο αισθαντικός στοχαστής, ο ποιητής, ο μεταφραστής, ο δημοσιολόγος, ο συνεργάτης για αρκετό διάστημα του "Ριζοσπάστη", πέρασε στην ιστορία. Μα, από όσους τον γνώρισαν και αγωνίστηκαν μαζί του για όσα ποθούσε, θα λείψει πολύ. Θα λείψουν τα μεγάλα, στοχαστικά μάτια του. Το γλυκό, μελαγχολικό χαμόγελό του. Η πραότητα της ομιλίας του. Η έμφυτη ευγένεια των τρόπων και της συμπεριφοράς του. Ο ανήσυχος, μέχρι τέλους, συντροφικός "έρωτας" του ιδεολογικού λόγου του. Η μεγάλη ιστορική γνώση του. Η τεράστια κουλτούρα του. Ο πόθος του για την οικοδόμηση του πολιτισμού της φιλίας των λαών. Η αγάπη του για τη Θεσσαλονίκη των αγώνων. Το πάθος του για την ποίηση και την ομορφιά. Η συμβολή του στην ανάπτυξη της πολιτιστικής συνεργασίας της Ελλάδας με τους λαούς της Μέσης Ανατολής. Θα λείψει και το "μάθημα" σθένους που έδινε, αντιμετωπίζοντας λεβέντικα, με αξιοπρέπεια και αδιάκοπη δημιουργία, την τριαντάχρονη, ανίατη αρρώστια του. Η λεβεντιά και η αξιοπρέπεια υπερίσχυε πάντα, όποτε σαν βαριά πάσχων άνθρωπος, καταδικασμένος από τη νόσο, κλυδωνιζόταν ψυχολογικά.

Η νόσος του δε λύγισε ούτε τις ιδέες του. Δε λύγισε ούτε τους δεσμούς του και την επαφή του μέχρι τέλους με το κόμμα του, το ΚΚΕ, όσο κι αν η πίκρα των ανατροπών του '89, η ζωτική ανάγκη να βγάλει το ψωμί του και να αντιμετωπίζει την πανάκριβη αρρώστια του, οδήγησαν τον μεγαλοαστικής γενιάς Κ. Μοσκώφ, που γύρισε από νέος την πλάτη στο χρήμα, "κυνηγημένος από τα αποτρόπαια όρια του έρωτα και της ιστορίας", όπως ποιητικά έλεγε σε μια συνέντευξή του, να "καταφύγει" στο Κάιρο, αναλαμβάνοντας τη θέση του μορφωτικού συμβούλου της Ελλάδας στην Αίγυπτο. Ο Κ. Μοσκώφ συνειδητά, αμετάκλητα, έμπρακτα, λόγω και έργω, "στρατεύτηκε" στις ιδέες του σοσιαλισμού για την "ποίηση" ενός κόσμου όλων των ανθρώπων, της ειρήνης, της φιλίας, της συνεργασίας, του πολιτισμού των λαών.

Αρνητής της τάξης του

Ο Κ. Μοσκώφ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στις 15 Νοέμβρη του 1939, από μεγαλοαστική οικογένεια καπνεμπόρων. Μαθητής ακόμα του Κολεγίου, διαβάζει πολύ, καθώς "η άρχουσα τάξη δίνει καλή παιδεία στα παιδιά της", αφού "αυτή έχει τα ακριβά σχολεία, στα οποία δεν μπορεί να πάει ο καθένας και τα οποία, όμως, σου μαθαίνουν καλά πράγματα". Διαβάζει το βιβλίο του Μπέρναρντ Σο "Οδηγός για το σοσιαλισμό" και επηρεασμένος και από αυτό εντάσσεται το 1956 στους Λαμπράκηδες και αναδείχνεται μέλος του εφταμελούς γραφείου της Νεολαίας Λαμπράκη. Το 1959, διώκεται για την υπεράσπισή του στην Αλγερινή Επανάσταση. Σπουδάζει, αρχικά, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Νομικά και στη συνέχεια, από το 1965, Ιστορία, Κοινωνιολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, από το οποίο με εξαιρετική επιτυχία αποκτά διδακτορικό στην Ιστορία και στην Ιστορία της Ανθρώπινης Σκέψης. Γλωσσομαθέστατος (γνώριζε πέντε γλώσσες και στην Αίγυπτο έμαθε αραβικά), ζώντας στο Παρίσι, όπου παντρεύτηκε τη συντρόφισσα της ζωής του Πόπη (απέκτησε μαζί της δύο παιδιά), ενταγμένος στην εκεί οργάνωση της ΕΔΑ, αναγνωρίζεται από τους προοδευτικούς κύκλους των Γάλλων ιστορικών σαν ένας από τους πιο δυναμικούς, βαθιάς γνώσης, ελπιδοφόρους για την ουσιαστική πρόοδο της ιστοριογραφίας μαρξιστής επιστήμονας.

Καινοτόμος ιστορικός

Το 1969 επιστρέφει στην Ελλάδα. Την ίδια χρονιά, εκδηλώνεται η αρρώστια του. Καρκίνος των λεμφαδένων. Δεν παύει όμως, παρά τις αλλεπάλληλες κρίσεις, υποτροπές και οδυνηρές θεραπείες, να γράφει και να προσφέρει στον πολιτισμό. Το 1972, η έκδοση του πρώτου βιβλίου του, "Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα - Ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου" προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς αυτό, για πρώτη φορά, εισάγοντας την ιστορική έννοια που πρότεινε ο Μπροντέλ για τη "διαχρονία", δηλαδή τη "μακρά διάρκεια της Ιστορίας", τολμά να κάνει μια τομή στην ελληνική ιστοριογραφία, "ανατομώντας" αποκαλυπτικά τη μεταπρατική ιδεολογία, τον εξαρτημένο χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας και τις ιστορικές συνθήκες που εξέθρεψαν το ελληνικό μεταπρατισμό, αλλά και προβάλλοντας την ανάγκη της συνέχειας της κοινωνικής συνείδησης του ελληνικού λαού.

Το 1974 εκδίδεται ένα άλλο πρωτότυπο, αποκαλυπτικό, μαρξιστικής ανάλυσης ιστορικό βιβλίο του. Το "Θεσσαλονίκη, τομή της μεταπρατικής πόλης",το οποίο για πρώτη φορά στα χρονικά της ελληνικής ιστοριογραφίας αναφέρεται στη "Φεντερασιόν",την Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία που ιδρύθηκε το 1909 στη Θεσσαλονίκη και τους αγώνες της για καλύτερη ζωή της εργατιάς και, ταυτόχρονα, παρουσιάζει αποδεικτικά την πολυπολιτισμική σύνθεση της Θεσσαλονίκης. Επεξεργασμένη περαιτέρω και με πρόσθετα στοιχεία σύνθεση των δύο παραπάνω βιβλίων του είναι το πολλών εκδόσεων, από το 1985 που πρωτοκυκλοφόρησε, βιβλίο του "Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης - Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα".Στον πρόλογο αυτού του ιστορικού βιβλίου του, ο Κ. Μοσκώφ αποτύπωσε τον ιδεολογικό ρομαντισμό, τη βαθιά ποιητική φύση του, ως ανθρώπου, αλλά και ιστορικού: "Ο γενικότερος προβληματισμός" (σ.σ. εννοούσε της μελέτης του) "ψάχνει τις αιτίες, ακολουθεί την πορεία του "καημού" - μέσα από την ιδιαιτερότητα των εποχών - προσπαθεί να πραγματοποιήσει την "ανάγνωση, της πληγωμένης μαζικής αίσθησης του γένους". Ρομαντική και ποιητική φύση, που εκδηλώνεται και με το περσινό, αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, βιβλίο του"Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας".Της ερωτικής σχέσης του με την ιστορία του αγωνιζόμενου λαϊκού αριστερού κινήματος, σχέση που την επιβεβαίωσε με την ένταξή του, μετά τη μεταπολίτευση, στο ΚΚΕ, από το οποίο υποστηριζόμενος από το 1975 και για τρεις τετραετίες υπήρξε δημοτικός σύμβουλος στο Δήμο Θεσσαλονίκης, ενώ διατέλεσε για τρεις μήνες και δήμαρχος Θεσσαλονίκης και στέλεχος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών,συμμετέχοντας ενεργά ως εισηγητής σε συνέδρια, ημερίδες και ερευνητικές εργασίες του Κέντρου.

Ο Κ. Μοσκώφ, προλογίζοντας το βιβλίο του δημοσιογράφου Σπύρου Κουζινόπουλου ""Ελευθερία" - Η ιστορία της άγνωστης οργάνωσης και εφημερίδας της κατοχής", έγραφε μεταξύ άλλων πως ο πρωτοπόρος ρόλος του ΚΚΕ είναι αλληλένδετος με την "εθνική και κοινωνική απελευθερωτική πάλη". Πως "μόνο γύρω από αυτήν την ηρωική πρωτοπορία, τη "μαγιά" αυτή της νεότερης ιστορίας μας, είναι δυνατό να συσπειρωθούν δραστικά τα πλατύτερα δημοκρατικά στρώματα". Και βλέποντας μακριά τόνιζε: "Ιστορικό καθήκον της "μαγιάς" αυτής είναι να βρίσκεται πάντα έτοιμη, πάντα σε θέση να είναι οδηγός, τόσο της κοινωνικής, όσο και της εθνικής πάλης, για τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία (...)".

Αυτόν τον "ερωτά" του τον έλεγε και με άλλον, πιο ποιητικό τρόπο:"Είχα στοιβαγμένη μέσα μου αυτή την ερωτική διάθεση για τους άλλους ανθρώπους. Αισθανόμουν την ανάγκη να την ενσαρκώσω, να την κάνω πιο συγκεκριμένη. Το συγκεκριμένο ήταν ο άνθρωπος, ήταν το κίνημα, το εργαλείο που έκανε τη ζωή πιο ανθρώπινη",έγραφε στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο "Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας". Αυτή η ανάγκη του τον έκανε να αισθάνεται, και ως προς την αρρώστια του, "μια άγρια χαρά ότι αποδιδόταν δικαιοσύνη. Ενας υπερπρονομιούχος άνθρωπος γνωρίζει δυσκολίες στο βίο του. Αυτή η καθημερινή αντιμετώπιση του θανάτου είναι μεγάλο προνόμιο. Σε κάνει να σκέφτεσαι και να βιώνεις τη ζωή σου πιο βαθιά, αποφεύγεις τις προχειρότητες, ψάχνεις τα μεγάλα (...)".

Πλούσιο έργο

Ο Κ. Μοσκώφ, από τη φύση του πλασμένος "εραστής" της ποίησης, δεν περιορίζεται στην πολιτική θεματολογία της ιστοριογραφίας και στη δημοσιογραφία. Το 1978 εκδίδει τη μελέτη του "Η κοινωνική συνείδηση στην ποίηση της Θεσσαλονίκης".
Ακολουθούν: "Η πράξη και σιωπή - Τα όρια του έρωτα και της ιστορίας (Δοκίμια)" (1983). "Ποιήματα" (1987). "Για τον έρωτα και την επανάσταση" (ποιήματα, 1989), "Αραβική Ποίηση" και "Εβραϊκή Ποίηση" (επιλογή, μετάφραση, εισαγωγή). Τα βιβλία αυτά είναι καρπός της "συμβίωσής" του με τον αραβικό πολιτισμό, στον οποίο πρόσφερε τη γνωριμία με την ποίηση του Καβάφη, του Σεφέρη, του Ρίτσου και του Τσίρκα, προωθώντας μεταφράσεις έργων τους από Αραβες ελληνιστές.

Ο Μοσκώφ πρόσφερε πολλά στον πολιτισμό μας και σαν δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα σαν μορφωτικός σύμβουλος - κρίκος με τον αραβικό κόσμο. Εργο του ήταν τα "Καβάφεια", τα βραβεία "Καβάφης" και το Μουσείο Καβάφη στην Αλεξάνδρεια. Ονειρό του, που το πάλευε, αλλά σκόνταφτε στην έλλειψη χρημάτων και έμπρακτης στήριξης από την ελληνική πολιτεία και το οποίο ίσως κατόρθωνε, αν δεν τον χτυπούσε αυτή τη φορά θανάσιμα η επάρατος, να το κάνει πραγματικότητα, ήταν η δημιουργία Κέντρου Μεταπτυχιακών Σπουδών για Ελληνες φοιτητές στην Αλεξάνδρεια και η επέκταση των προγραμμάτων του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού, μέσω ενός παραρτήματός του στη Μέση Ανατολή, με διαλέξεις και σεμινάρια από Έλληνες πανεπιστημιακούς καθηγητές.

Για όλα όσα έπραξε, έγραψε, ονειρεύτηκε και "ερωτεύτηκε", θα μείνει αλησμόνητος ο Κωστής. Καλό του κατευόδιο...

Ο Κωστής Μοσκώφ έφυγε από τη ζωή στις 27 Ιουνίου 1998

Πηγή Ριζοσπάστης _ Αρ. Ελλ.

Έρωτας και Επανάσταση
__η σάρκα του όλη

Σαν σήμερα, , έφυγε η αγωνία, ο φόβος που μας βασάνιζε μέρες κι ήρθε η ώρα των δακρύων, της θλίψης, της αίσθησης μιας μοναξιάς. Ο σύντροφός μας, ο φίλος, ο ρηξικέλευθος ιστορικός, ο δημοσιογράφος, ο μεταφραστής, ο πολιτιστικός μας "πρέσβης" στην "καθ' ημάς Ανατολή", ο "οικοδόμος" της ειρήνης, της γνωριμίας, της συνεργασίας, ενός κοινού πολιτιστικού "οίκου" των λαών, ο ποιητής του Έρωτα, της Επανάστασης, ο αγαπημένος μας Κωστής, χάθηκε πριν την ώρα του. "Εφυγε" για πρώτη φορά, μα και για πάντα από την "τάξη" των κομμουνιστικών οραμάτων. Από καιρό ο Κωστής διαισθανόταν και έγραψε "Πρέπει να διαβείς τον ποταμό... / Σε περιμένει/ όρθιος / πάνω στο καράβι του / ο θάνατος...", αφήνοντας όσους τον γνώριζαν καλά, όσους τον αγαπούσαν, όσους τον διάβαζαν να τον θυμούνται και να τον βλέπουν σαν ένα "αστέρι/ που μέσα στο έρεβος/ μας φώτιζε...". Ο Κωστής Μοσκώφ, ο πολυπροικισμένος εραστής της Επανάστασης, με το Λόγο που μας κληροδότησε, κατάφερε να επαληθευτεί ο ύστατος πόθος κάθε ανθρώπου: "Ισως ωστόσο, \ και αν πεθάνεις, \ κάποτε να γεννηθείς πάλι, \ μην αντέχοντας στη Σιωπή".

Διαβλέποντας την ερχόμενη απουσία του και ξέροντας ότι θα πονά και νεκρός ακόμα όσο θα σιωπά η Επανάσταση, σαν οραματιστής και ποιητής που ήταν, με το στερνό, σαν από "καύση καρδίας", ποιητικό και αυτοβιογραφικό λόγο του "άναψε την πυρά/ να ζεστάνει/ τον κόσμο όλο" με τον "μανικό έρωτά" του για την επανάσταση. Λαχταρώντας την "πυρπόλησή μας για τον Άλλο, ενσαρκωμένο στο κάθε Εσύ που αγαπάμε", θεωρώντας "αναγκαίο για την πυρπόλησή μας για την ανθρωπότητα ολόκληρη - το Ολο Σώμα μας...", και "προφητεύοντας", σαν μαρξιστής που ήταν, το ξαναφούντωμα της "πυράς" της Επανάστασης, περηφανευόταν, πως κι όταν "Η Επανάσταση / κρύφτηκε/ Μέσα στην Αβυσσο", εκείνος επέλεξε "να πορευτεί ευθυτενής...".

Έχοντας έγνοια για το "Ποιος θα πυκνώσει τα όνειρα",έκανε την ποίησή του στη συλλογή του "Για τον Ερωτα και την Επανάσταση" ("Καστανιώτης"), "πράξη καιρών λυπημένων...", βάζοντας στις λέξεις της "πυρκαγιά" για να φωτίσει το σκοτάδι. Γι' αυτό ο Κωστής Μοσκώφ δικαιούνταν να πει: "Είμαι ακόμα μες στους ζωντανούς/ τρεις χιλιάδες χρόνους/ μετά την Απουσία...".Ενας χρόνος, λοιπόν, απουσίας του συντρόφου μας Κωστή Μοσκώφ, σήμερα. Απουσία μεγάλη που πονά τους δικούς του, φίλους και συντρόφους του. Μένουν ευτυχώς τα όνειρα του έργου που άφησε για να παρηγορεί και να σπάει τη "σιωπή" του παρόντος ιστορικού χρόνου με λόγο για το μέλλοντα χρόνο. Με ένα λόγο πανέμορφο, ποιητικό και στην πεζογραφική μορφή του, που αξίζει να διαβαστεί. Λόγος, που καλύτερα από οποιουδήποτε άλλου "μιλά" για το ήθος, το πάθος, τους πόθους, τα ιδανικά, την πολιτική ένταξη, για ό,τι ήταν, για όσα έπασχε ο αξέχαστός μας Κωστής Μοσκώφ. Με το λόγο το δικό του θα "μιλήσουμε" για εκείνον, με αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του "Η σάρκα σου όλη",που εκδόθηκε μετά το θάνατό του από τον "Εξάντα" και το ραδιοφωνικό σταθμό της Θεσσαλονίκης "9,84",αφού τα επτά κείμενα του βιβλίου ηχογραφήθηκαν σε μια σειρά εκπομπών του Κ. Μοσκώφ, με τη φροντίδα της διευθύντριας του σταθμού Βάνας Χαραλαμπίδου,η οποία προλόγισε την έκδοσή τους.

Ταξιδευτής της ζωής και της ιστορίας

Ο Κωστής, συμπυκνώνοντας τη ζωή του από το 1960 μέχρι το 1997, γράφει σαν να μιλά η - αριστοκρατικής καταγωγής - μητέρα του:

"1960. Το παιδί στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει και η κόρη μου. Το παιδί στο πανεπιστήμιο. Πρίγκηψ της ωραιότητας. Θα μπορέσει όμως να παλέψει; 1961. Μπλέκεται με τους Κουκουέδες. Ασφάλεια. Η κοινωνία κουτσομπολεύει. 1964. Το παιδί ερωτεύεται. Την κόρη της δασκάλας. 1965. Το παιδί στο Παρίσι. 1967. Το παιδί περιμένει παιδί. Το παιδί παντρεύεται. Συμφορά. Πλην το αποδεχτήκαμε. 1970. Το παιδί γυρίζει στην Ελλάδα. Το παιδί πάει στρατιωτικό. Το παιδί αρρωσταίνει. Λευχαιμία. Το παιδί αγωνίζεται γενναία. Ακτίνες, χημικά, νυστέρι. Υποτροπή στα 1981. Κι άλλη στα 1997".

Με τα κείμενα αυτού του βιβλίου ο Κωστής Μοσκώφ περιδιαβαίνει την Ελλάδα, τον κόσμο, τον Καιρό, την Ιστορία, την Επανάσταση που ανατράπηκε, την Επανάσταση που θα ξανάρθει:

"Πώς έγινε και η Ιστορία κατασπάραξε το Σώμα μας; Πώς διαγούμισαν το Σώμα του Ενός οι άνθρωποι πεινασμένοι λύκοι; Ποιος φταίει που τα σκυλιά πεινούσανε και θέλανε να χορτάσουν; Ποιος φταίει που ο λαός μας έμεινε γυμνός μες στον Καιρό; Ποιος φταίει που η Σάρκα μας, αργόσυρτα μόνο, γνωρίζει πάλι τον Ερωτα; Το Σώμα μας ως πρόσωπο, δηλαδή ως ολότητα. Το Σώμα μας ως σάρκα της ιστορίας, τόπος".

"Η Επανάσταση του 1917 είχε μείνει μιας πρωτοπορίας. Κι όμως η επαναστατική θέληση ανέτρεψε τους αστούς. Πρώτη φορά έγινε απόπειρα να οικοδομηθεί μια κοινωνία Δικαιοσύνης. Η περικύκλωση από τον Ιμπεριαλισμό δεν άφησε να εξελιχθούν τα πράγματα (...). Και βρήκαν τώρα τον τρόπο οι στο χρήμα και στα όπλα δυνατοί. Και ρουφούσαν όλο το αίμα των λαών. Και τους ταπείνωσαν ακόμα βαθύτερα. Και η κλεισμένη γροθιά των λαών έμεινε αδρανής μέσα στην απελπισία και στο αδιέξοδο. Και ένα ωχ! ήταν ο θόρυβος της οικουμένης. Και οι 200 εκτελεσμένοι της Καισαριανής και ο Πλουμπίδης και ο Μπάτσης και ο Μπελογιάννης και οι χιλιάδες της λαϊκής αντίστασης ζητούν για το αίμα τους δικαιοσύνη".

"Αλλάξανε οι τόποι, άλλαξαν και οι άνθρωποι. Οι μικρές και οι μεγάλες πορείες τους. Η ιστορία έγινε τώρα μια μαύρη οπή. Αφήνει πάλι τα πρόσωπα αμήχανα να πρωταγωνιστούνε, όχι πια να αλλάξουνε τον κόσμο, αλλά να θυμηθούν μόνο τις μικρές ιστορίες τους".

"Η Ευρώπη επελαύνει. Διαγουμίζει πάλι τα Βαλκάνια και τη Μικρασία. Τα μοιράζει σε σφαίρες επιρροής. Γερμανοί, Γάλλοι, Βρετανοί, Ιταλοί. Διαιρείται πάλι το Σώμα μας. Είμαστε ελεύθεροι - πανηγυρίζουν μερικοί. Ελευθερία, όχι ωστόσο έρωτας και αδελφότης. (...) Η Ευρώπη αγρυπνάει. Το δέλεαρ μεγάλο. Θέλει να διαιρέσει πάλι και να κατακτήσει αυτή τους λαούς που πήρε από τη Ρωσία".

"Η Αγία Ρωσία - η καθ' ημάς Άρκτος. Ο τόπος της λαϊκής συμπόνιας. Τόπος του Σταυρού και της Ανάστασης. Οι δύο Αγιοι Βλαδίμηροι. Ο Μαγιακόφσκι και ο Ουλιάνοφ. Ο Αγιος Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ο Αντον Τσέχοφ. Ο Τολστόι. Ο Αλεσάντρ Μπλοκ. Η Αχμάτοβα. Η κλεισμένη γροθιά της οικουμένης, σήμερα πεσμένη δρυς. Πότε πάλι θα βλαστήσεις;".

"Περνάνε τα χρόνια. Στον αγώνα για εξανθρωπισμό της ζωής δε νίκησαν οι λαοί (...). Στο τέλος του αιώνα η ιστορία γίνεται ακόμα πιο απάνθρωπη. Οι απόκληροι παγκόσμια πληθύνανε (...). Στη ζωή τη Σταύρωση ακολουθεί η Ανάσταση. Επικαθοριστική μέσα στην Παράδοση η στιγμή της Λαμπρής. Μέχρις ότου η ώρα της δύναμης των δομών περάσει. Και η Πράξη μπορέσει πάλι δραστικά να εκτυλιχτεί".

Εν έτει 1997 ο Κωστής Μοσκώφ, πιστεύοντας ότι "τα όνειρα δεν πεθαίνουν" και ότι η Επανάσταση θα ξαναγεννηθεί με "άλλο πρόσωπο", "προφητεύει" την κοινωνία της μέλλουσας επανάστασης:

"Ως Σάρκα Ερωτα εκτείνεται η Παγκόσμια Επανάσταση. Οι νίκες γαλβανίζουν τους απανταχού λαούς. Λουφάζουν οι αστοί. Και οι μικροαστοί. Εκατό χρόνια μετά του "υπαρκτού". Αυτόν που οι απανταχού ανέραστοι είχαν υποσκάψει. Οι λαοί θεσμοθετούν τα χιλιόχρονα όνειρα. Εκτοτε τα κοινοβούλια νομοθετούν τον Ερωτα και τη Δικαιοσύνη. Και τους δύο και τρεις χιλιόχρονους καημούς τους. Το Δίκαιο παντρεύεται τον Έρωτα.
Ο Χριστός προχωρά πάνω στη Γη υψώνοντας παντού την κόκκινη σημαία. Ο Ερωτας τώρα ολικός καταργεί το Θάνατο. Καταργεί τον Καιρό (...).
Στα 2080 η Επανάσταση ολοκληρώθηκε στηριγμένη στην κίνηση των εγρήγορων μαζών, στον ενθουσιασμό που κινητοποιούσε ενάντια στο αδρανές φρόνημα τις συνειδήσεις (...). Η πορεία του Ανθρώπου - όπως γεννήθηκε μέσα από την Πράξη του και όπως δομήθηκε στο Λόγο του -ολοκληρώνεται. Ο Άλλος, το Άλλο, γίνεται Εμείς, κρατώντας πάντοτε το πρόσωπό του".

¡Hasta la vista companero! \ In memoriam

Ο πάππος του ήτο κόμης Ιταλός (Πιέρο ντ' Αριγκόνι - ο οποίος εκατάγετο με τη σειρά του από Ισπανοεβραίους της Αραγονίας). Αυτός ο αρχιτέκτονας χάρισε έξοχα νεοκλασικά δείγματα στο δομημένο περιβάλλον της Θεσσαλονίκης, του γενέθλιου άστεως του Κωστή Μοσκώφ.
Λίγα στέκουν όρθια... Τα ισοπέδωσε η αστυφιλία, οι στεγαστικές ανάγκες των μετοίκων της πόλης και η ασυδοσία της πολιτικής βούλησης εκείνης της εποχής.

Ο Πόντιος Ορντουλούς πατέρας του, Ηρακλής, γεννημένος το 1901 στα Κοτύωρα (Ορντού), ήρθε οικογενειακώς στη Θεσσαλονίκη το 1919 και ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Το 1936 παντρεύτηκε την τελευταία θυγατέρα του Αριγκόνι, ονόματι Αμίνα (όνομα της μάνας του Μωάμεθ). Μαζί της έκανε δύο παιδιά. Τη Νανά (νυν κυρία Ακά) και τον Κωστή.

Ο Κωστής Μοσκώφ γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1939. Δεκαετής ήταν μαθητής του Κολεγίου Αθηνών με συμμαθητές τον Θεόδωρο Πάγκαλο και τον Αλέξανδρο Πρωτόπαππα. Ολοκλήρωσε τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευσή του στο Αμερικάνικο Κολέγιο της Θεσσαλονίκης (Ανατόλια) με συμμαθητές τον έμπορο Κώστα Γλεούδη, τον λογοτέχνη Σάκη Παπαδημητρίου (εν Θεσσαλονίκη διαμένοντες) και τον εκ Καβάλας ορμώμενο Σοφοκλή Θεοδωρίδη (εν Παρισίοις διδάσκοντα). Τον Κώστα Ζουράρι τον γνώρισε το 1960 και η φιλία τους διατηρήθηκε βιωματική.

Στο Παρίσι έφθασε (1965) με το πτυχίο της Νομικής Σχολής ΑΠΘ. Παρακολούθησε μαθήματα στην Ecole des Hautes Etudes με δάσκαλο τον Ζορζ Χάουπτ. Το 1967 παντρεύτηκε την Πόπη Πασχαλίδου με την οποία απέκτησε δύο παιδιά: την Αμίνα, 1968 (κλινικό ψυχολόγο, που περιμένει τη γέννηση του γιου της Κωστή) και τον Ηρακλή, 1970 (κοινωνιολόγο, που υπηρετεί τη θητεία του στο Ναυτικό, όπως και ο πατέρας του το 1969, στο Σκαραμαγκά).

Το 1970 διαπιστώθηκε καρκίνος στους λεμφαδένες (Χότζκιν). Τρεις δεκαετίες πάλευε παλικαρίσια την επάρατο, από το λονδρέζικο Royal Marsden (με θεράποντα τον γιατρό Sir Peckham) μέχρι το "Θεαγένειο" στη γενέθλια Θεσσαλονίκη. Χημειοθεραπείες, βιοψίες και παραμονή για μεγάλα διαστήματα σε νοσοκομεία. Διάβασμα έργων φιλοσοφίας, ιστορίας, λογοτεχνίας.

Ένα από τα εξαίσια χαρίσματα του Κωστή ήταν οι περίτεχνες γνώσεις του σε ανθρωπογεωγραφία, κοινωνιολογία και ιστορία για καθεμιά περιοχή της Ελλάδας. Σε κάποιες διαδρομές μαζί του έμενα άναυδος από τις ουσιαστικές λεπτομέρειες που ήξερε καίρια να διατυπώνει συνοψίζοντας το ενδιαφέρον κάθε τόπου με τους ανθρώπους του πάντα. Για τον Μοσκώφ δεν υπήρχε τόπος χωρίς τους κατοίκους του. Ο Κωστής Μοσκώφ δε θα μπορούσε να είναι αρχαιολόγος, επειδή ο ίδιος έθετε ως προϋπόθεση το παρόν βίωμα, για να το συσχετίσει με την αρχαιολογία και την ιστορία.

Ο Μοσκώφ ζώντας με την αρρώστια του πάλευε με διαδηλώσεις και συμμετείχε ενεργώς σε πολιτικά σχήματα του ΚΚΕ αποσπώντας την εμπιστοσύνη του λαϊκού κόσμου στο μεγαλοαστικό όνομά του. Ο Κωστής σαφώς δεν ήταν ένας λαϊκός ούτε λαϊκότροπος άνθρωπος. Παρέμεινε διαρκώς άρχοντας και αριστοκράτης. Ουδέποτε θα μπορούσε να λαϊκίσει, διότι αποτελούσε συνεχώς την πρωτοπορία. Τις σκέψεις του κατέγραψε ως μια παρέμβαση στο πεδίο της πολιτικής και της ιδεολογίας στην τρίτη σειρά δοκιμίων του: "Λαϊκισμός ή πρωτοπορία", (σελ. 182, "Καστανιώτης" 1984).

Ανάμεσα στα βιβλία του θεωρείται θεμελιώδες το "Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα 1830 - 1909: ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου", σελ. 288, β' έκδοση Αθήνα 1974. Τον Οκτώβριο του 1978 για λογαριασμό των εκδόσεων "Στοχαστής" τυπώθηκε ο πρώτος τόμος της δεύτερης, αναθεωρημένης έκδοσης του βιβλίου "Τομή της μεταπρατικής πόλης", σελ. 287 + 1 χάρτης.
Στη βασική βιβλιογραφία της κοινωνικής ιστορίας υπάρχουν τα "Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα", σελ. 530, Θεσσαλονίκη 1979.

·       Το 1980 η Μάγδα Κοτζιά εκδίδει από τον "Εξάντα" τα "Δοκίμια 1", σελ. 179.

·       Το 1983 ο Θανάσης Καστανιώτης κυκλοφορεί τα δεύτερα δοκίμια "Πράξη και Σιωπή: Τα όρια του έρωτα και τα όρια της ιστορίας", σελ. 239 και εξώφυλλο του φίλου του ζωγράφου Δημήτρη Κακουλίδη. Σε συνεργασία μαζί του ολοκλήρωσε τη μετάφραση των δοκιμίων, που ήθελε ο ίδιος στα αγγλικά. Πρόκειται για ένα δύσκολο έργο, το οποίο μετά από μια ζύμωση των εννοιών που περιέχει μπορεί να παρουσιαστεί ωριμότερο στο αγγλόφωνο κοινό. Η τέταρτη σειρά δοκιμίων του "Η διοργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου", "Καστανιώτης", Αθήνα 1987, ολοκληρώνει την παραγωγή του σ' αυτό το αντικείμενο.

Στη συνέχεια, ο Κωστής Μοσκώφ εκδίδεται ποιητής από το 1985 ("Καστανιώτης") γράφοντας για τον έρωτα και την επανάσταση, καταλήγοντας στην ποίηση - νομίζω - ως φορέα έκφρασης της πυκνής και αναμφισβήτητα ποιοτικής σκέψης του.

Τα εργαλεία με τα οποία ο Μοσκώφ ανιχνεύει τον κόσμο είναι οι αισθαντικοί τρόποι του ποιητή. Πρόκειται να εκδοθεί η a la maniere Femand Braudel "Ανθρωπογεωγραφία της Ελλάδας" (ετοιμάζεται από τις εκδόσεις "Λιβάνης") και ίσως κάποιο μυθιστόρημά του, που έχει έντονες βιωματικές αναφορές.

Ο Μοσκώφ δημοσιογραφούσε από το 1988 (Διαδημοτική Ραδιοφωνία Ένατο Κύμα, εφημερίδα "Πρώτη"). Το 1989 έφυγε ως ανταποκριτής στα Ιεροσόλυμα και από το θέρος της ίδιας χρονιάς διορίστηκε Μορφωτικός Σύμβουλος στην Ελληνική Πρεσβεία στο Κάιρο. Με το πείσμα και τη χαρακτηριστική αποτελεσματικότητά του ο Κωστής έχτισε ένα έργο για τα θέματα του Ελληνισμού στις χώρες της Μέσης Ανατολής, που δε συνεχίζεται πλέον. Ωστόσο, ο διάλογος που άνοιξε με τους Κόπτες και τους Μουσουλμάνους είναι σαν τη σπορά του Ρήγα, που μακάρι να καρποφορήσει - έστω και εν τη απουσία του.

Ο Μοσκώφ ζει στα στέκια της Θεσσαλονίκης με τα μεσημεριανά γλέντια που διοργάνωνε σχεδόν στη Μοδιάνο, και που μπορούσαν να μας κρατήσουν περιφερόμενους πότες μέχρι αργά το βράδυ - κι όλα αυτά, ενώ εκείνος ήταν με τραυματισμένη υγεία.
Eνσάρκωνε τη διδασκαλία της υπέρβασης του ορίου, ήταν homo viator, που αναζητά τον απέναντι και το άλλο. Εφυγε χορτάτος, ξεδίψαστος, αφού ρούφηξε παθιασμένα όσα ήθελε.

Τα μαλάκια τα άφησε στους ξενέρωτους για να νηστεύουν αναίμακτα.
Είμαι κι εγώ θυμωμένος - όπως έγραφε ο Γιώργος Χουρμουζιάδης - που μ' άφησες να σκαλίζω όσα μου έμαθες, αλλά δεν πρόλαβα να λύσω απορίες μεθώντας άλλη μια φορά μαζί σου.

·       Δεν ξεχνώ την υπερφυσική διαίσθησή σου, την όσφρησή σου για τα ανθρώπινα, τη δυνατότητά σου να βλέπεις μέσα από τον Αλλο.

·       Μου έμαθες να ενσαρκώνω σε πρόσ - ωπο την Αγάπη, να υπερβαίνω το κέντρο μου και μου έμαθες τον τρόπο να μπορώ ν' αγαπώ.

·       Έπρεπε να ξαναπεράσω από τον Πλαταμώνα με τη Χριστίνα, έπρεπε να αγναντέψω ξανά τη θάλασσα από το Φλοίσβο δίπλα στις ράγες, έπρεπε να σε ξανασμίξω, Κωστή, για να γράψω ένα κείμενο για σένα - ένα χρόνο μετά.

·       Το τρένο πέρασε, καθώς έπινα την τελευταία γουλιά ούζου και τσουγκρίσαμε αποχαιρετιστήρια τα ποτήρια μας.

¡hasta la vista companero! μέχρι να σε ξαναβρώ πελώριο κι εύμορφο να φυλάς σκοπιά στην Κατερίνη.

Κώστας ΘΕΟΛΟΓΟΥ
Πολιτειολόγος

Δείτε και __Δεν είναι κακό να ζητάς το απόλυτο! Κωστής Μοσκώφ 15/11/1939 – 27/6/1998 in memoriam