Η Google ανακοινώνει την προθυμία της να αναπτύξει τεχνητή νοημοσύνη για όπλα

Καταρχήν η ανακοίνωση _που δεν αποτελεί είδηση
“Ο τεχνολογικός γίγαντας οπισθοδρομεί σε σχέση με τις δικές του αρχές για την τεχνητή νοημοσύνη”. Η Google, μια εταιρεία που κάποτε είχε το μότο «μη γίνεσαι κακός», φαίνεται να αλλάζει πορεία. Ο τεχνολογικός κολοσσός ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα σημαντικές αλλαγές στην πολιτική του για την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η οποία από το 2018 μέχρι πρόσφατα καθοδηγούσε το έργο της εταιρείας στον τομέα της ΤΝ. Οι προηγούμενες Αρχές Υπεύθυνης Τεχνητής Νοημοσύνης της Google ανέφεραν ότι η εταιρεία δεν θα αναπτύξει Τεχνητή Νοημοσύνη «για χρήση σε όπλα» ή όπου ο πρωταρχικός σκοπός είναι η παρακολούθηση. Η Google είχε δεσμευτεί να «μην σχεδιάζει ή αναπτύσσει ΤΝ» που προκαλεί «συνολική βλάβη» ή «παραβιάζει ευρέως αποδεκτές αρχές του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Αυτές οι κόκκινες γραμμές δεν ισχύουν πλέον.

Οι αναθεωρημένες Αρχές ΤΝ της εταιρείας δηλώνουν ότι τα προϊόντα TN της Google θα «ευθυγραμμίζονται με» τα ανθρώπινα δικαιώματα, χωρίς να εξηγούν πώς. Αυτή η μετάβαση από τις ρητά απαγορευμένες χρήσεις της ΤΝ είναι εξαιρετικά ανησυχητική. Κάποιες φορές, η χρήση της ΤΝ – ενός συνόλου σύνθετων και ταχέως εξελισσόμενων τεχνολογιών, των συνεπειών των οποίων εξακολουθούμε να ανακαλύπτουμε σε πραγματικό χρόνο – είναι απλώς υπερβολικά επικίνδυνη. Το γεγονός ότι ένας παγκόσμιος ηγέτης της βιομηχανίας, όπως η Google, μπορεί ξαφνικά να εγκαταλείψει τις αυτοαποκαλούμενες απαγορευμένες πρακτικές υπογραμμίζει γιατί οι εθελοντικές κατευθυντήριες γραμμές δεν υποκαθιστούν τη ρύθμιση και τον εφαρμοστέο νόμο. Το υφιστάμενο διεθνές δίκαιο και τα πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα εφαρμόζονται στη χρήση της ΤΝ, και η ρύθμιση μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταφορά των κανόνων στην πράξη. Δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό η Google ακολουθούσε τις προηγούμενες Αρχές Υπεύθυνης Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά οι εργαζόμενοι της Google ήταν τουλάχιστον σε θέση να τις επικαλεστούν για να αντιδράσουν στην υποτιθέμενη ανεύθυνη ανάπτυξη Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η «στροφή» της Google από την άρνηση να κατασκευάσει Τεχνητή Νοημοσύνη για όπλα στη δήλωση της πρόθεσης να δημιουργήσει Τεχνητή Νοημοσύνη που υποστηρίζει εγχειρήματα εθνικής ασφάλειας είναι έντονη. Οι στρατοί χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο την ΤΝ στον πόλεμο, όπου η εξάρτησή τους από ελλιπή ή εσφαλμένα δεδομένα και λανθασμένους υπολογισμούς αυξάνει τον κίνδυνο βλάβης των αμάχων. Τέτοια ψηφιακά εργαλεία περιπλέκουν τη λογοδοσία για αποφάσεις στο πεδίο της μάχης που μπορεί να έχουν συνέπειες για τη ζωή ή τον θάνατο. Στελέχη της Google περιγράφουν έναν «παγκόσμιο ανταγωνισμό … για την ηγεσία της ΤΝ» και λένε ότι πιστεύουν ότι η ανάπτυξη της πρέπει να «καθοδηγείται από βασικές αξίες όπως η ελευθερία, η ισότητα και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Ωστόσο, η εταιρεία υποβαθμίζει την εξέταση του τρόπου με τον οποίο οι ισχυρές νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τα δικαιώματά μας. Αυτό φαίνεται ότι προορίζεται να οδηγήσει σε έναν αγώνα δρόμου προς τον «πάτο». Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, όλες οι εταιρείες πρέπει να ανταποκριθούν στην ευθύνη τους να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Στο πλαίσιο της στρατιωτικής χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο.

Πηγή: Human Rights Watch

Τίποτε το καινούργιο ουσιαστικά …

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογία _πολύ περισσότερο η Τεχνητή Νοημοσύνη _όσο είναι στα χέρια των μεγάλων καπιταλιστικών ομίλων θα μεταμορφώσει και τον πόλεμο, μαζί με σχεδόν τα πάντα, ευτελίζοντας _κάνοντας σκουπίδι τη ζωή του ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Θα είναι όμως η αλλαγή "αποκαλυπτικού" χαρακτήρα ή εξελικτική; Όλα δείχνουν προς το παρόν πως θα είναι τύπου Apocalypse Now δείτε εδώ, ‎‎μια και η ανθρωπότητα χειραγωγείται βάναυσα, ας ελπίσουμε πως στο μέλλον τα πράγματα θα είναι καλύτερα.

Η τεχνολογική καινοτομία πάντα άλλαζε την τέχνη του πολέμου. Έτσι έχουν τα πράγματα από την άφιξη της πυρίτιδας, των αναβολέων, των αρμάτων μάχης, των πυρηνικών και σήμερα των drones, όπως αποδεικνύουν καθημερινά Ουκρανοί και Ρώσοι.

Δείτε ροή Ριζοσπάστης
_για τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη

Στη μάχη του Koeniggraetz τον 19^ο αιώνα, Πρώσοι νίκησαν τους Αυστριακούς, διασφαλίζοντας ότι η Γερμανία θα ενωνόταν με κέντρο το Βερολίνο και όχι τη Βιέννη, σε μεγάλο βαθμό επειδή είχαν οπισθογεμή όπλα, τα οποία μπορούσαν να ξαναγεμίσουν γρήγορα ενώ ήταν ξαπλωμένοι στο έδαφος, ενώ οι Αυστριακοί εμπροσθογεμή τουφέκια, τα οποία γέμιζαν αργά ενώ στέκονταν όρθιοι.  Ο Βασίλι Ιβάνοβιτς Τσαπάγιεφ (1887-1919) γνωστός ως ένας από τους πιο αξιόλογους ήρωες του Εμφυλίου Πολέμου στην πρώην ΕΣΣΔ _διοικητής ίλης τμήματος του Κόκκινου Στρατού άφησε ένα φωτεινό σημάδι στην ιστορία και μέχρι σήμερα κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη λαϊκή κουλτούρα. Το όνομα του είναι ζωντανό στη μνήμη των συγχρόνων - γράφονται ακούραστα βιβλία γι' αυτόν γίνονται ταινίες, τραγουδιούνται τραγούδια, αστεία και μύθοι. Η ομώνυμη εμβληματική σοβιετική ταινία των Γκεόργκι και Σεργκέι Βασίλιεφ απέσπασε το πρώτο βραβείο στο 1^ο  Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μόσχας το 1935, με πρόεδρο της κριτικής επιτροπής τον Σεργκέι Αϊζενστάιν _κάποια στιγμή θα μιλήσουμε διεξοδικά

             Υποδομή και όχι όπλο

Εάν η τεχνητή νοημοσύνη ήταν παρόμοια με αυτά το είδη τεχνολογίας, ΗΠΑ και Κίνα, που διεκδικούν την ηγεσία στον τομέα, θα μπορούσαν να ελπίζουν να αποκτήσουν στρατιωτική υπεροχή για μια φευγαλέα στιγμή. Ως στρατιωτική τεχνολογία, ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη μοιάζει λιγότερο με τουφέκια τα οποία φέρουν κλειστό κάλυμμα και περισσότερο με τον τηλέγραφο, το διαδίκτυο ή ακόμα και τον ηλεκτρισμό. Δηλαδή, είναι λιγότερο ένα όπλο και περισσότερο μια υποδομή που σταδιακά θα μεταμορφώσει τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων των μαχών. Το κάνει ήδη. Οι δορυφόροι και τα αναγνωριστικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη της Αμερικής καταγράφουν τώρα τόσο πολλές πληροφορίες που κανένας στρατός ανθρώπων δεν θα μπορούσε να τις αναλύσει όλες αρκετά γρήγορα ώστε να δώσει, για παράδειγμα, στους Ουκρανούς χρήσιμες συμβουλές για τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων σε χρόνο ικανό για άμεση δράση. Έτσι η τεχνητή νοημοσύνη αναλαμβάνει αυτή τη δουλειά. Με αυτόν τον τρόπο, οι στρατιώτες μοιάζουν με τους γιατρούς οι οποίοι χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να τους καθοδηγούν σε δέσμες δεδομένων ακτίνων Χ.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΗΠΑ – ΚΙΝΑΣ
Οι νέες τεχνολογίες
στην υπηρεσία της πολεμικής μηχανής

Έκθεση για την «αμυντική καινοτομία» προειδοποιεί ότι «ο χρόνος τελειώνει» για τις ΗΠΑ αν δεν ενσωματώσουν πιο γρήγορα την Τεχνητή Νοημοσύνη στις Ένοπλες Δυνάμεις

«Όπως αναφέρει η Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας (των ΗΠΑ) του 2022, διανύουμε μια αποφασιστική δεκαετία. Το Κογκρέσο και το υπουργείο Αμυνας πρέπει να αδράξουν αυτή την ευκαιρία, για να θεσπίσουν βραχυπρόθεσμες αλλαγές που θα βοηθήσουν να αποκτήσουν τα μέλη των υπηρεσιών μας τις δυνατότητες που χρειάζονται για να υπερασπιστούν τη χώρα μας και τα συμφέροντά της». Με τα παραπάνω λόγια ολοκληρώνεται ο πρόλογος της τελικής έκθεσης της «Επιτροπής για την υιοθέτηση αμυντικής καινοτομίας» του Atlantic Council, μιας εκ των μεγαλύτερων «δεξαμενών σκέψης» στην υπηρεσία του ευρωατλαντικού μπλοκ, την οποία υπογράφουν ο Μαρκ Εσπερ και η Ντέμπορα Λι Τζέιμς, πρώην υπουργός Αμυνας και υφυπουργός Πολεμικής Αεροπορίας αντίστοιχα. Το ζήτημα της αποτελεσματικής αξιοποίησης της - έως τώρα - τεχνολογικής τους υπεροχής από τις Ενοπλες Δυνάμεις και τις Υπηρεσίες Πληροφοριών, προκειμένου να θωρακιστούν οι ΗΠΑ στην αντιπαράθεση με την Κίνα για την πρωτοκαθεδρία στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, αποτελεί αντικείμενο μεγάλης συζήτησης, η οποία φούντωσε με τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).

Η επιτροπή κατέληξε σε προτάσεις για το Κογκρέσο και Πεντάγωνο, με έμφαση σε τρεις βασικούς τομείς: Μεταρρύθμιση των αγορών, υπέρβαση των εμποδίων στην καινοτομία και αναθεώρηση των δομών σχεδιασμού, προγραμματισμού και προϋπολογισμού νέων τεχνολογιών για τις ανάγκες της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ.

«Νέα εποχή ανταγωνισμού»

Η έκθεση κάνει λόγο για «νέα εποχή», στην οποία οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τον ανταγωνισμό με δύο πυρηνικούς αντιπάλους. Ειδικά για την Κίνα, αναφέρει πως έχει δημιουργήσει τον μεγαλύτερο στρατό στον κόσμο και έχει εξελιχθεί σε οικονομική δύναμη, επεκτείνοντας τη γεωπολιτική της επιρροή πολύ πέρα από τον Ινδο-Ειρηνικό. Οι επικεφαλής της επιτροπής υποστηρίζουν πως αν και οι ΗΠΑ ηγούνται σε πολλές αναδυόμενες τεχνολογίες σχετικές με την άμυνα και την ασφάλεια, το αμερικανικό Πεντάγωνο δυσκολεύεται να εντοπίσει, να υιοθετήσει, να ενσωματώσει και να εφαρμόσει αυτές τις τεχνολογίες σε στρατιωτικές εφαρμογές.

«Πιστεύουμε ότι ο χρόνος τελειώνει» προειδοποιούν, στο φόντο του ανταγωνισμού με την Κίνα και τη Ρωσία, ο οποίος «δεν ωθεί μόνο σε επείγουσες γεωπολιτικές εκτιμήσεις, αλλά αναδεικνύει έντονα και την ανάγκη της βιομηχανικής βάσης των ΗΠΑ να παράγει και να εφαρμόζει καινοτόμες τεχνολογίες σε κλίμακα». Η έκθεση υποστηρίζει πως οι διαδικασίες που εφαρμόζει το αμερικανικό Πεντάγωνο για την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών, σχεδιάστηκαν για μια εποχή κατά την οποία το υπουργείο Άμυνας ήταν ο μεγαλύτερος χρηματοδότης της παγκόσμιας έρευνας και ανάπτυξης. Μέχρι το 2020, ωστόσο, το μερίδιο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην έρευνα και ανάπτυξη στις ΗΠΑ είχε πέσει κάτω από το 20%, και παρ' όλα αυτά οι διαδικασίες του δεν έχουν προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, σημειώνεται πως η «βιομηχανική βάση του υπουργείου Άμυνας» έχει συρρικνωθεί κατά 40% την τελευταία δεκαετία. Πολλές νεοσύστατες, εμπορικές και διεθνείς επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμούν να εισέλθουν στο οικοσύστημα του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας, δηλαδή την πολεμική βιομηχανία των ΗΠΑ.

«Το υπουργείο Άμυνας δυσκολεύεται να αξιοποιήσει αποτελεσματικά κρίσιμες αναδυόμενες τεχνολογίες (όπως η βιοτεχνολογία, η ΤΝ και η κβαντική τεχνολογία πληροφοριών) λόγω της έλλειψης κατανόησης των σύγχρονων εφαρμογών τους από εκείνους που δημιουργούν απαιτήσεις και συντάσσουν αιτήσεις για προτάσεις. Καθώς αυτές οι τεχνολογίες ωριμάζουν, το υπουργείο Αμυνας καλείται να διεξάγει ουσιαστικές συζητήσεις σχετικά με τον τρόπο υιοθέτησης, αξιοποίησης και άμυνας έναντι αυτών των τεχνολογιών», αναφέρει η έκθεση.

Οι στρατιωτικοί
«πλασιέ» της ΤΝ και η «ηθική χρήση»

Παρά την αδυναμία που εντοπίζει το Atlantic Council στην ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών από την πολεμική μηχανή των ΗΠΑ, οι «πλασιέ» των ομίλων της τεχνολογίας δουλεύουν εντατικά με την αμερικανική κυβέρνηση για αυτόν τον σκοπό. Το παράδειγμα της «Microsoft» είναι ενδεικτικό για το πώς οι δυνατότητες που προσφέρει η ανάπτυξη της τεχνολογίας «πακετάρονται» για τις ανάγκες των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Σύμφωνα με έγγραφα που έχουν διαρρεύσει (Οκτ-2023) οργανώθηκε μια παρουσίαση σε αεροπορική βάση του Λος Αντζελες, από εταιρείες όπως η «Microsoft», η «Palantir» και η «Scale AI». «Πελάτης» ήταν το Γραφείο Ψηφιακής και Τεχνητής Νοημοσύνης του Πενταγώνου. Η παρουσίαση της «Microsoft» είχε τίτλο «Παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη με δεδομένα του υπουργείου Αμυνας» (Generative AI with DoD Data). Σε μια από τις διαφάνειες που παρουσίασε κάποιος ειδικός σε θέματα τεχνολογίας της «Microsoft», περιγράφονται λεπτομερώς πολυάριθμες περιπτώσεις χρήσης του Microsoft Azure OpenAI για τις ανάγκες του υπουργείου Αμυνας των ΗΠΑ και άλλων κυβερνητικών αρχών.

Σημειώνουμε ότι η «Microsoft» έχει επενδύσει 13 δισ. δολάρια στην «OpenAI», την εταιρεία που έχει αναπτύξει το Chat-GPT για να αποκτήσει πρόσβαση στις δυνατότητές του. Την περίοδο μάλιστα που γινόταν η παρουσίαση, η «OpenAI» υποστήριζε πως τα προϊόντα της απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν για «στρατιωτικές και πολεμικές χρήσεις» στο πλαίσιο της ...«ηθικής χρήσης» της ΤΝ. Όταν κλήθηκε όμως να σχολιάσει το ζήτημα, η «Microsoft» δήλωσε πως «εδώ και δεκαετίες συνεργαζόμαστε με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και τις Ενοπλες Δυνάμεις για την επίτευξη των στόχων τους στον ψηφιακό μετασχηματισμό», προσθέτοντας ότι «η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί εξαίρεση». Στη συνέχεια, μάλιστα, τον περασμένο Ιούνη, η «Microsoft» ανακοίνωσε την πρόθεσή της να πουλήσει το μοντέλο GPT-4 της «OpenAI» σε μη κατονομαζόμενες κυβερνητικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και το Bloomberg επιβεβαίωσε ότι το Κέντρο Αμυντικής Τεχνικής Πληροφόρησης του αμερικανικού στρατού θα πειραματιζόταν με τα προϊόντα της «OpenAI». Τέλος, η «OpenAI» προώθησε αργότερα το αμυντικό της έργο για τη στρατιωτική κυβερνοασφάλεια με την Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Αμυνας...

Ανορθολογικές ψευτοαναλύσεις
για την τεχνητή νοημοσύνη

Τις τελευταίες δύο τουλάχιστον δεκαετίες, υπήρξαν αλματώδεις τεχνολογικές εξελίξεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αυτοματοποίηση στις παραγωγικές διαδικασίες (ρομποτική), με την ταυτόχρονη ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), που μπορούν να επεξεργάζονται και να αναλύουν τεράστιους όγκους δεδομένων. Αξιοποιούνται έτσι για τη λήψη αποφάσεων, όπως την κατανομή της εργασίας, τον σχεδιασμό της διαδικασίας παραγωγής, αποθήκευσης, τη διερεύνηση νέων δυνατοτήτων για επενδύσεις λιμναζόντων υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων, ακόμα και για την καταστροφή μη συμφερουσών προς το κεφάλαιο επενδύσεων. Η αστική τάξη επενδύει τεράστια κεφάλαια στην κούρσα της ΤΝ. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση «Artificial Intelligence Index Report 2023» του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, «η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να καταστεί κρίσιμο συστατικό της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος στο εγγύς μέλλον»¹.

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές αλλαγές είναι τόσο σημαντικές, που πολλοί συγκρίνουν αυτήν την εποχή με τη Βιομηχανική Επανάσταση, χαρακτηρίζοντάς την «4^η Βιομηχανική Επανάσταση».

Σύμφωνα με μελέτες^{2, 3, 4}, η ενσωμάτωση των ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία αύξησε την ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ και της παραγωγικότητας της εργασίας μεταξύ 1993 και 2007 κατά περίπου 0,37 και 0,36 ποσοστιαίες μονάδες αντίστοιχα σε 17 χώρες που μελετήθηκαν, αντιπροσωπεύοντας το 10% της συνολικής αύξησης του ΑΕΠ - σε σύγκριση με την εκτιμώμενη συνολική συνεισφορά 0,35 ποσοστιαίων μονάδων της τεχνολογίας ατμού στη βρετανική ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας μεταξύ 1850 και 1910¹.

Μοναδικό κριτήριο
η αύξηση του % κέρδους

_________________________

Η Alphabet ανακοίνωσε τα αποτελέσματα του 4^ου 3μήνου 2024 στις 4 Φλεβάρη, με πάνω από 96 δις$ έσοδα και άνοδο μετοχής της μητρικής Google 2,2% σε μια μόνο μέρα. Οι μετοχές της Alphabet έχουν αυξηθεί περισσότερο από 8% μέχρι στιγμής φέτος, σύμφωνα με το Quartz. Τα καθαρά κέρδη αναμένονται στα 26,2 δις$. δολάρια, ενώ οι αναλυτές εκτιμούν κέρδη 2,13 δολάρια ανά μετοχή. Τον Δεκέμβριο, η Google παρουσίασε το Gemini 2.0, το οποίο αποκάλεσε το πιο ικανό μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης που έχει δημιουργήσει μέχρι σήμερα για τη «νέα εποχή των AI agents». Οι πράκτορες Τεχνητής Νοημοσύνης μπορούν να ολοκληρώνουν αυτόνομα κάποιες πολύπλοκες εργασίες για έναν χρήστη. «Τα ποικιλότροπα χαρακτηριστικά του Gemini 2.0, όπως η εγγενής έξοδος εικόνας και ήχου, θα μας επιτρέψουν να δημιουργήσουμε νέους πράκτορες AI που θα μας φέρουν πιο κοντά στο όραμά μας για έναν καθολικά αυτόνομο βοηθό», δήλωσε η εταιρεία.

Με τις δυνατότητες συλλογισμού του νέου μοντέλου AI, η Google δήλωσε ότι η λειτουργία AI Overviews, η οποία φτάνει σε ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, θα μπορεί να επιλύει προηγμένα ερωτήματα πολλαπλών βημάτων, όπως μαθηματικές εξισώσεις και πολυτροπικές ερωτήσεις. Στις 30 Ιανουαρίου ανακοίνωσε την εξάπλωση του μοντέλου Gemini 2.0 Flash στην εφαρμογή Gemini για κινητά και στον ιστότοπο Gemini επίσης _η 10^η αναβάθμιση σε έναν χρόνο

Εν τω μεταξύ, ο Ντέμης Χασάμπης, ιδρυτής της θυγατρικής της Alphabet _επίσης διευθύνων σύμβουλος της Google DeepMind για την ανακάλυψη φαρμάκων, Isomorphic Labs, δήλωσε ότι τα φάρμακα που σχεδιάζει μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης, αναμένεται να δοκιμαστούν μέχρι το τέλος του έτους.
Η Isomorphic Labs, ένα spin-off της DeepMind, ανακοίνωσε συμφωνίες τον Ιούλιο για συνεργασία με την Eli Lilly & Co. και τη Novartis, για την έρευνα φαρμάκων με τη χρήση του μοντέλου AlphaFold AI…
(…)
                                             _________________________

Πέρα όμως από τις «ετικέτες» που μπορεί να αποδώσει κανείς, οι καπιταλιστές επενδύουν στην ανάπτυξη τεχνολογιών με μοναδικό κριτήριο την αύξηση ή και τη διατήρηση στο υψηλότερο επίπεδο του μέσου ποσοστού κέρδους τους (λόγος της υπεραξίας προς το σύνολο του κεφαλαίου). Στο παρακάτω απόσπασμα από το «Κεφάλαιο» του Μαρξ αντικαταστήστε τις μηχανές με την «ΤΝ|ρομποτική»: «Όπως κάθε άλλη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, οι μηχανές έχουν ως στόχο να φτηνύνουν τα εμπορεύματα και, μειώνοντας το τμήμα εκείνο της εργάσιμης ημέρας κατά το οποίο ο εργάτης εργάζεται για τον εαυτό του, να παρατείνουν το άλλο τμήμα που δίνει, χωρίς ισοδύναμο, στον καπιταλιστή. Εν ολίγοις, είναι ένα μέσο για την παραγωγή υπεραξίας»⁵. Η ανάπτυξη και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών όπως η ΤΝ οδηγούν σε σχετική αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, που με τη σειρά της οδηγεί στην αύξηση του εφεδρικού στρατού εργαζομένων (ανέργων και υποαπασχολούμενων) και στην τάση για πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, εφόσον η υπεραξία είναι συνάρτηση μόνο του μεταβλητού κεφαλαίου. Έτσι, οι ανταγωνισμοί μεταξύ των καπιταλιστών για τη διασφάλιση του επιθυμητού ποσοστού κέρδους οδηγούν στην παραγωγή περισσότερων και φτηνότερων εμπορευμάτων και στην ταυτόχρονη αύξηση της εκτατικότητας και εντατικότητας της εργασίας. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου με τα συνολικά - απόλυτα κέρδη και τον πλούτο να αυξάνονται, ενώ τα ποσοστά κέρδους να τείνουν να μειώνονται.

Όπως εξηγεί ο Μαρξ, «οι ίδιοι λόγοι που προκαλούν μια τείνουσα πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους, επιφέρουν επίσης μια επιταχυνόμενη συσσώρευση του κεφαλαίου και, ως εκ τούτου, μια αύξηση του απόλυτου μεγέθους ή της συνολικής μάζας της υπερεργασίας (υπεραξία, κέρδος) που ιδιοποιείται από αυτό. Οπως ακριβώς τα πάντα εκφράζονται ανάποδα στον ανταγωνισμό, και επομένως στη συνείδηση των φορέων του, έτσι και αυτός ο νόμος - εννοώ αυτή την εσωτερική και αναγκαία σύνδεση μεταξύ δύο φαινομενικά αντιφατικών φαινομένων»⁶. Ωστόσο, η πτώση του ποσοστού κέρδους δεν είναι απόλυτη και δεν ισχύει για όλες τις περιόδους. Το ποσοστό κέρδους μπορεί να αυξηθεί «εάν μια αύξηση του ποσοστού της υπεραξίας συνδυαζόταν με μια σημαντική μείωση της αξίας των στοιχείων του σταθερού κεφαλαίου, και ιδίως του σταθερού κεφαλαίου»⁶.

Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής νέων τεχνολογιών φτηναίνει το σταθερό κεφάλαιο που μεταφέρεται στο εμπόρευμα. Έτσι, οι ίδιες αιτίες που προκαλούν την τάση για πτώση του ποσοστού κέρδους, χρησιμοποιούνται για να αντιστρέψουν αυτήν την τάση. Αυτή η αντίφαση είναι αξεπέραστη στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, οδηγώντας σε συχνότερες και βαθύτερες οικονομικές κρίσεις υπερπαραγωγής.

Αστοί οικονομολόγοι και αστικά επιτελεία προβάλλουν την ΤΝ ως το εργαλείο που θα μπορεί να λύσει «αρκετά από τα πιο δύσκολα κοινωνικά προβλήματα στον κόσμο» (Υγεία, πείνα, Εκπαίδευση, περιβάλλον και φυσικές καταστροφές, την ισότητα, την ένταξη και την αυτοδιάθεση, όπως η μείωση ή η εξάλειψη των προκαταλήψεων με βάση τη φυλή, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη θρησκεία, την ιθαγένεια και τις αναπηρίες κ.ά.)⁷, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα τις αρνητικές συνέπειες που θα έχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες της ΤΝ και ρομποτικής στα χέρια της αστικής τάξης.

Ταυτόχρονα, καθησυχάζουν τα λαϊκά στρώματα υποστηρίζοντας π.χ. ότι οι απώλειες θέσεων εργασίας θα είναι προσωρινές και θα εξομαλυνθούν μέσω της αγοράς με την πάροδο του χρόνου, παρόμοια με προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις. Φαίνεται ότι μάλλον «ξεχνούν» τις καπιταλιστικές κρίσεις υπερπαραγωγής που δημιούργησαν και θα συνεχίσουν να δημιουργούν νέες στρατιές αναλώσιμων εργαζομένων και ανέργων, εντείνοντας την εκμετάλλευση, τις ταξικές ανισότητες και τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Όπως εξηγεί ο Μαρξ, «στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έρχεται ένα στάδιο κατά το οποίο δημιουργούνται παραγωγικές δυνάμεις και μέσα συναναστροφής, τα οποία, υπό τις υπάρχουσες σχέσεις, προκαλούν μόνο κακό και δεν είναι πλέον παραγωγικές, αλλά καταστροφικές δυνάμεις (μηχανήματα και χρήμα)»⁸.

Δείτε και έκδοση της «ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ»
Τεχνητή Νοημοσύνη: «Η νέα εποχή στην τεχνολογία απαιτεί μια νέα εποχή στην κοινωνία - Σοσιαλισμός, η απάντηση τον 21^ο αιώνα»

(παρένθεση)
Το επόμενο βήμα είναι να τοποθετηθεί η τεχνητή νοημοσύνη σε όλα τα είδη ρομπότ που θα λειτουργούν, για παράδειγμα, ως αυτοματοποιημένοι βοηθοί για πιλότους μαχητικών. Ένας άνθρωπος θα εξακολουθεί να πιλοτάρει ένα μαχητικό, αλλά θα περιβάλλεται από ένα σμήνος από drones που θα χρησιμοποιούν αισθητήρες και τεχνητή νοημοσύνη για να εντοπίζουν και - με την άδεια του πιλότου - να εξοντώνουν την αντιαεροπορική άμυνα του εχθρού ή τα επίγεια στρατεύματά του. Τα ρομπότ δεν θα νοιάζονται καν αν τελειώσουν τον "βίο" τους κατά τη διαδικασία, αν αυτή είναι η μοίρα τους. Με αυτόν τον τρόπο, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να σώσει ζωές, καθώς και κόστος και να απελευθερώσει τους ανθρώπους ώστε να επικεντρωθούν στο ευρύτερο πλαίσιο της αποστολής.

Ο θάνατος στα χέρια του αλγόριθμου;

Η κρίσιμη λεπτομέρεια είναι ότι αυτά τα ρομπότ πρέπει ακόμη κι έτσι να αναζητούν ανθρώπινη άδεια πριν σκοτώσουν. Δεν νομίζω ότι πρέπει ποτέ να εμπιστευτούμε έναν αλγόριθμο ώστε να έχουμε επαρκή συνείδηση για να κρίνουμε, ας πούμε, εάν οι άνθρωποι με πολιτικά ρούχα είναι πιθανό να είναι άμαχοι ή μαχητές – μολονότι και οι άνθρωποι είναι εμφανώς κακοί στο να επισημαίνουν τη διαφορά. Ούτε πρέπει να αφήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη να αξιολογεί εάν το κόστος σε ανθρώπινες ζωές που απαιτείται για την τακτική επιτυχία μιας αποστολής είναι αναλογικός με τον στρατηγικό στόχο. Επομένως, το υπαρξιακό ερώτημα δεν αφορά την τεχνητή νοημοσύνη καθαυτή. Ο Paul Scharre στο Κέντρο για μια Νέα Αμερικανική Ασφάλεια, συγγραφέας σχετικά με το θέμα, υποστηρίζει ότι αντ' αυτής αφορά κυρίως τον βαθμό αυτονομίας που δίνουμε εμείς οι άνθρωποι στις μηχανές μας. Θα βοηθά ο αλγόριθμος στρατιώτες, αξιωματικούς και διοικητές ή θα τους αντικαταστήσει;

Αγνωστικισμός και ανορθολογισμός,
όψεις του ίδιου νομίσματος

Διάσπαρτες αναλύσεις που προέρχονται από τον οπορτουνιστικό χώρο, μπορούν να περιληφθούν σε δύο κατηγορίες: Από τη μία, αναλύσεις με έντονο το στοιχείο του αγνωστικισμού, υποτιμούν ή και αμφισβητούν τον χαρακτήρα των μέσων παραγωγής, της ΤΝ και γενικά των νέων τεχνολογιών στα χέρια της αστικής τάξης ως μέσων εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης για την παραγωγή υπεραξίας. Η δεύτερη κατηγορία - με αφορμή και τις θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ⁹, αλλά και το πρόσφατο άρθρο του Μάκη Παπαδόπουλου για τους σχεδιασμούς του κεφαλαίου με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, σε σχέση με τα «ατομικά δικαιώματα» και το ίδιο το ανθρώπινο σώμα¹⁰ - επιχειρεί με ανορθολογικές - αντιεπιστημονικές ακροβασίες και συνονθυλεύματα «επιχειρημάτων», του τύπου «έτσι είναι, επειδή έτσι νομίζουμε», να επιτεθούν στο ΚΚΕ. Φτάνουν στο σημείο να ισχυρίζονται ότι τα σύγχρονα συστήματα της παρακολούθησης των εργαζομένων με τη βοήθεια της ΤΝ μπορεί να οφείλονται σε «έλλειψη καινοτομιών από την πλευρά των επιχειρήσεων», ουσιαστικά αρνούμενοι ότι η τεχνολογία στα χέρια των καπιταλιστών μετατρέπεται σε καταστροφική για την εργατική τάξη δύναμη.

Θεωρούν ότι τα περί στοχεύσεων του κεφαλαίου με τη χρήση της ΤΝ για τη «διασύνδεση του ίδιου του ανθρώπινου σώματος στο σύστημα των σύγχρονων "έξυπνων μηχανών", με βάση τις νέες ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας», είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας, θεωρίες συνωμοσίας και δυστοπικά σενάρια, που απλώς ισχυρίζονται οι επιχειρήσεις και τα οποία επαναλαμβάνει το ΚΚΕ, ενισχύοντας τους ισχυρισμούς των επιχειρήσεων. Μαντζουράνα στο κατώι, γάιδαρος στα κεραμίδια! Στη βάση τους αυτές οι αναλύσεις αναπτύσσονται στο πλαίσιο του στρουθοκαμηλισμού, του αγνωστικισμού δηλαδή, που αρνείται την αντικειμενικότητα/νομοτέλεια των στοχεύσεων της αστικής τάξης για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης.

Το μόνο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, βέβαια, είναι αυτό που προπαγανδίζει ο οπορτουνισμός: Οτι μπορεί να γίνει «υπέρβαση του καπιταλισμού» σε μια άλλη «μετακαπιταλιστική κοινωνία».

Οι αναλύσεις τους και πολιτικές τους θέσεις διατρέχονται από ουτοπικές ψευδαισθήσεις στο πλαίσιο της μεταβατικής λογικής, όπου δήθεν μπορούν να γίνουν ριζοσπαστικές αλλαγές χρησιμοποιώντας τα μέσα παραγωγής της αστικής τάξης στο έδαφος του καπιταλισμού. Διατρέχονται επίσης από την τάση υποτίμησης και συμβιβασμού με τις δυσκολίες, υποτίμησης των στοχεύσεων της αστικής τάξης και της συνθετότητας της πάλης για τη συντριβή του αστικού κράτους _ ^{9, 11, 12}.¹³.

Πολλαπλοί κίνδυνοι
για τους εργαζόμενους και τον λαό

Για να επανέλθουμε στο θέμα της ΤΝ, η σύγχρονη ιστορία μάς έχει δώσει πολλά παραδείγματα σχετικά με την ακρίβεια της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας. Οι καπιταλιστικές κρίσεις υπερπαραγωγής εμφανίζονται συχνότερα και βαθύτερες τα τελευταία 15 χρόνια, με την αυξανόμενη εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, της ρομποτικής και της ΤΝ. Υπάρχει αυξανόμενη τάση των παραγωγικών δυνάμεων μέσω των νέων τεχνολογιών και της ΤΝ να μετατρέπονται σε καταστροφικές δυνάμεις. Τα σύγχρονα πολεμικά μέσα - που ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιούν τεχνολογίες ΤΝ - οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, οι οποίες υπονομεύουν τη βιώσιμη γεωργία και έχουν καταστροφικές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και την υγεία, τα συστήματα καταστολής και παρακολούθησης του πληθυσμού είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα. Τα αστικά κράτη, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ επενδύουν τεράστια ποσά για την ανάπτυξη πολεμικών όπλων με την ενσωμάτωση τεχνολογιών ΤΝ. Αυτά που δεν αναπτύσσονται ή χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για στρατιωτικούς σκοπούς, μπορεί να είναι από τη φύση τους διπλής χρήσης (για παράδειγμα, ένας αλγόριθμος αναγνώρισης προτύπων μπορεί να αναπτυχθεί για την ανίχνευση καρκινικών κυττάρων ή για τον εντοπισμό και την επιλογή στόχων σε μια στρατιωτική επιχείρηση, ή προσώπων σε διαδηλώσεις κ.λπ.). Σε αυτήν την κατεύθυνση π.χ., στο κείμενο της στρατηγικής της ΕΕ στην ΤΝ αφιερώνεται ιδιαίτερο κεφάλαιο στην «Εφαρμογή της ΤΝ στους τομείς της επιβολής του νόμου, της μετανάστευσης και του ασύλου», που αποτελεί συνέχεια των πολιτικών της ΕΕ ως προς την ενοποίηση και τη «δημιουργία ενιαίων συστημάτων πληροφοριών για την ασφάλεια, τη διαχείριση των συνόρων και της μετανάστευσης, και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης»^{14, 15}.

Σχετικά με τους διευρυμένους κινδύνους για την ανθρωπότητα, πρόσφατα, δεκάδες κορυφαίοι εμπειρογνώμονες στην ΤΝ υπέγραψαν την ακόλουθη δήλωση: «Ο μετριασμός του κινδύνου εξαφάνισης από την Τεχνητή Νοημοσύνη θα πρέπει να αποτελέσει παγκόσμια προτεραιότητα μαζί με άλλους κινδύνους κοινωνικής κλίμακας, όπως οι πανδημίες και ο πυρηνικός πόλεμος»¹⁶. Στο εργασιακό πεδίο, ήδη η ΤΝ και οι ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται για την εκτατοποίηση και την εντατικοποίηση της εργασίας και, επομένως, για την αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης: Κάμερες και άλλοι αισθητήρες σε υπολογιστές και πληκτρολόγια παρακολουθούν στενά την εργασιακή διαδικασία εκατομμυρίων εργαζομένων, έτσι ώστε να παράγουν περισσότερο για τον ίδιο μισθό.

Φυσικά, ο αυτοματισμός, οι μηχανές και εν προκειμένω η ΤΝ καθαυτές δεν είναι ο λόγος των δεινών της εργατικής τάξης. Η μεγάλη αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος είναι ότι οι μηχανές, ο αυτοματισμός, η ΤΝ που θα έπρεπε να διευκολύνουν τη ζωή των εργαζομένων, γίνονται εφιάλτης για την εργατική τάξη γιατί τα μέσα παραγωγής είναι ιδιοκτησία της αστικής τάξης και χρησιμοποιούνται από αυτήν για την εκμετάλλευσή τους.

Η απάντηση είναι
σοσιαλισμός - κομμουνισμός!

Μια τέτοια αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων με τη ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών της ΤΝ και των σχέσεων παραγωγής, θα έχει συνέπειες για την ανάπτυξη των ίδιων των παραγωγικών δυνάμεων και συνεπώς και της ΤΝ. Οι τεχνολογίες της ΤΝ αντιπροσωπεύουν μέσα παραγωγής που είναι πολύ προηγμένα για να τα αξιοποιήσει ο καπιταλισμός στο ύψος των αναπτυχθεισών παραγωγικών δυνάμεων για την ικανοποίηση των διευρυμένων (και ανεπίλυτων στο καπιταλιστικό σύστημα) κοινωνικών αναγκών. Αυτή η αναντιστοιχία αποτελεί όμως και τη μαμή της Ιστορίας, τον καταλύτη της επιτάχυνσης εξελίξεων και σε κοινωνικό επίπεδο. Στο πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις σχέσεις παραγωγής μέσα στις οποίες λειτουργούσαν. Ο σοσιαλισμός που αλλάζει αυτήν τη σχέση και οδηγεί στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, είναι η λύση απέναντι στη βαρβαρότητα που βιώνει από τις απειλές και τους κινδύνους που εισάγουν οι νέες τεχνολογίες στα χέρια των καπιταλιστών.

Στον σοσιαλισμό, η ΤΝ θα είναι ένα επιπλέον εργαλείο για την ικανοποίηση των διευρυμένων κοινωνικών αναγκών με καλύτερο σχεδιασμό της παραγωγής, τον επανασχεδιασμό γειτονιών, πόλεων, υπηρεσιών και συστημάτων προγνωστικής ιατρικής, για ένα επίπεδο ζωής με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, που θα απογειώσει την επιστήμη, την τεχνολογία, τις Τέχνες, τον πολιτισμό σε ένα άλλο ποιοτικά επίπεδο. Θα επιταχύνει την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας και θα την οδηγήσει πιο γρήγορα προς το τελευταίο ανώτερο στάδιο, απαλλαγμένης από πείνα, φτώχεια, πολέμους και ταξικές ανισότητες: Τον κομμουνισμό.

Παραπομπές

·        Maslej, N. etal. The AI Index 2023 Annual Report. AI Index Steering Committee, Institute for Human-Centered AI, Stanford University, Stanford, CA, April 2023.

·        Atkinson, R. Robotics and the Future of Production and Work. Information Technology and Innovation Foundation (2019).

·        Wisskirchen, G., et al. Artificial intelligence and robotics and their impact on the workplace. IBA Global Employment Institute 11.5 (2017): 49 - 67.

·        Cone, E., Lambert, J. How robots change the world. Oxford Economics (2019).

·        Marx K. «Κεφάλαιο», τόμος I, κεφάλαιο 15 Μηχανές και Σύγχρονη Βιομηχανία

·        Marx Κ. «Κεφάλαιο», τόμος III. Ο νόμος της τάσης πτώσης του ποσοστού κέρδους.

·        McKinsey Global Institute. Notes from the AI frontier. Applying AI for social good (2018)

·        https://www.mckinsey.com/featured-insights/artificial-intelligence/applying-artificial-intelligence-for-social-good

·        Marx K. & Engels, F. The German Ideology (1845).

·        https://www.kke.gr/article/Oi-theseis-toy-KKE-gia-ton-politiko-gamo-ton-omofylon-zeygarion-kai-tis-epiptoseis-toy-sta-dikaiomata-ton-paidion/

·        https://www.rizospastis.gr/story.do?id=12409985

·        https://www.rizospastis.gr/story.do?id=9525560

·        https://www.rizospastis.gr/story.do?id=12078529

·        Λένιν Β. Υλισμός και Εμπειριοκριτισμός. Απαντα (ΤΟΜΟΣ 18)

·        https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/library/coordinated-plan-artificial-intelligence-2021-review

·        https://secure.ipex.eu/IPEXL-WEB/download/file/082dbcc56163444e016164ed55ee0201

·        «Statement on AI Risk. AI experts and public figures express their concern about AI risk». https://www.safe.ai/statement-on-ai-risk; δείτε επίσης Kevin Roose: «A.I. Poses 'Risk of Extinction,' Industry Leaders Warn», New York Times, May 30, 2023.

Kώστας ΣΙΕΤΤΟΣ

Αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Μαθηματικών και Εφαρμογών,
Πανεπιστήμιο Νάπολης
Συνεργάτης του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Η μεγαλύτερη κρεμαστή γέφυρα στον κόσμο 🇹🇷 σύμβολο του γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας

Είναι δεδομένο πως η Τουρκία –στα πλαίσια του “ανήκομεν εις την Δύσιν” ασκεί μια τελείως διαφορετική πολιτική στην παγκόσμια (ιμπεριαλιστική) σκακιέρα, που οι δικοί μας “φωστήρες” και “παπαγαλάκια”, κάνουν πως δεν βλέπουν.
Ειδικά σήμερα η εξέλιξη του ιμπεριαλιστικού πολέμου στην Ουκρανία, αποτέλεσε μια ακόμη χρυσή ευκαιρία για γεωπολιτική αναβάθμιση της Άγκυρας μέσα από ρόλο “τίμιου διαμεσολαβητή” με τη Μόσχα να μιλάει για «εκτίμηση» και «σεβασμό» “για τη στάση της Τουρκίας, παρά τις διαφορετικές θέσεις για την Ουκρανία”

Θυμίζουμε Ο Τούρκος ΥΠΕΞ ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «πρέπει να μπει τέλος (...) οι πόλεμοι δεν έχουν νικητές και η ειρήνη δεν έχει χαμένους», ενώ σημείωσε ότι «η απόφασή μας σχετικά με τη Σύμβαση του Μοντρέ μένει ίδια. Θα συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε όσα προβλέπει».

Από τη πλευρά του ο Σ. Λαβρόφ είπε ότι η Αγκυρα υιοθετεί μια «πολύ ισορροπημένη» στάση. «Δεν είναι μυστικό ότι οι θέσεις μας για το θέμα της Ουκρανίας είναι διαφορετικές, αλλά εκτιμούμε και σεβόμαστε τη στάση της Τουρκίας», ανέφερε ο Ρώσος ΥΠΕΞ. Καλωσόρισε δε την επιλογή της κυβέρνησης Ερντογάν να μη συμμετάσχει στις κυρώσεις που η Δύση επέβαλε στη Ρωσία.
Δήλωσε επίσης ότι Μόσχα και Άγκυρα θα συνεχίσουν τις προετοιμασίες για τη φετινή 9η Συνάντηση του Συμβουλίου Συνεργασίας των δύο χωρών, με τη συμμετοχή και των δύο Προέδρων, Βλ. Πούτιν και Ρ. Τ. Ερντογάν. Η φετινή συνάντηση θα γίνει στην Τουρκία.
Τέλος, ο Λαβρόφ δήλωσε ότι ο πυρηνικός σταθμός Akkuyu (NPP), που κατασκευάζεται στην Τουρκία με τη βοήθεια της Ρωσίας, σχεδιάζεται να τεθεί σε λειτουργία το 2023, μέχρι την 100ή επέτειο από την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας.

“Η κατασκευή της γέφυρας αποτελεί φόρο τιμής για τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας”

Τη νέα μεγαλύτερου μήκους κρεμαστή γέφυρα παγκοσμίως, η οποία κατασκευάστηκε πάνω από τα στενά των Δαρδανελίων (βορειοανατολικά) -φυσικό σύνορο μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας- εγκαινίασε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κατά την επέτειο της επίθεσης στην Καλλίπολη, μια ημέρα που θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές ημέρες νίκης στην τουρκική ιστορία.

Η κατασκευή της Γέφυρας του Τσανάκαλε (των Δαρδανελίων, όπως λέμε εμείς) το 1915 είναι η πρώτη που εκτείνεται σε αυτό το θαλάσσιο πέρασμα των σχεδόν 60 χιλιομέτρων που συνδέει το Αιγαίο Πέλαγος με τη θάλασσα του Μαρμαρά.

Εκτός από τη σύνδεση των δύο ηπείρων, η γέφυρα ξεχωρίζει επίσης για το μεγαλύτερο μήκος στον κόσμο, το οποίο εκτείνεται μεταξύ των δύο κύριων πυλώνων (ύψους 318 μέτρων) σε μήκος έως και 2.023 μέτρα.
(για την ιστορία είναι 32 μέτρα μακρύτερο από τον τρέχοντα κάτοχο ρεκόρ, την κρεμαστή γέφυρα Ακάσι-Καϊκιό στην Ιαπωνία, η οποία ολοκληρώθηκε το 1998).

Συμβολισμοί

Η κατασκευή της γέφυρας αποτελεί "φόρο τιμής για τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας" ενώ το  “2.023μ” έχει δικούς του συμβολισμούς, καθώς αντιπροσωπεύει το έτος κατά το οποίο θα γιορταστεί η εκατονταετηρίδα της αστικής Δημοκρατίας της Τουρκίας, που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά ο συμβολισμός δεν σταματά εκεί.

Σύμφωνα με τη Hurriyet, το όνομα της γέφυρας, 1915 Canakkale, αποτίει φόρο τιμής στη Μάχη της Καλλίπολης από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (που οι Τούρκοι αποκαλούν Çanakkale Savaşları -Εκστρατεία της Καλλίπολης, μετά τον τόπο όπου έγινε η μάχη) στην οποία ο τουρκικός στρατός νίκησε τις ένοπλες δυνάμεις της Αντάντ, κυρίως από την τότε Βρετανική Αυτοκρατορία.
Για να τιμηθεί η σημαία της Τουρκίας, οι πυλώνες της γέφυρας φέρουν το κόκκινο και άσπρο χρώμα.

Μιλώντας σε δημοσιογράφους σε συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε στη γέφυρα, ο πρόεδρος του συμβουλίου της Limak Holding Εμπρού Οζερντιρ είχε δηλώσει ότι –φυσικά υπάρχουν διόδια ~15€, “όπως καθορίστηκε στη σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ της εταιρείας και των Αρχών”.
σσ.
1. Και στη γείτονα χώρα –όπως ακριβώς και στην Ελλάδα, τα μεγάλα έργα –ειδικά οι οδικοί άξονες, γίνονται με τη λεγόμενη “παραχώρηση”, δηλ ο κατασκευαστής βάζει ένα ποσό –συνήθως μικρό και με ρήτρα τράπεζας και μετά εισπράττει πολλαπλάσια από την εκμετάλλευση (βλ. Αττική – Ιονία, ακόμη και Εγνατία που κατασκευάστηκε με χτήμτα του ελληνικού λαού και παραχωρήθηκε μετά κλπ. οδοί)
2. Ο κατώτατος μισθός στην Τουρκία “παίζει” 175-220€ ~2.500-3.000 λίρες, εν μέσω μόνιμης για το λαό νομισματικής κρίσης, με τον Ερντογάν, να μη “δέχεται” τους υπολογισμούς σε €υρώ | $$, λέγοντας “Το νόμισμά μας είναι γνωστό και είναι η λίρα και δεν θα αφήσουμε να το καταπιούν” (sic!!)

Ερντογάν:
Ζωντανή η μνήμη των μαρτύρων του Τσανάκαλε

«Η γέφυρα αυτή είναι ένας τρόπος να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη των μαρτύρων του Τσανάκαλε» δήλωσε σχετικά ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην ομιλία που εκφώνησε.
Εκτός από τη γέφυρα αυτή, ο τούρκος πρόεδρος επέβλεπε από τότε που ανέλαβε την εξουσία -αρχικά ως πρωθυπουργός από το 2003 έως το 2014, στη συνέχεια ως πρόεδρος- την κατασκευή στην Κωνσταντινούπολη μιας σήραγγας κάτω από τον Βόσπορο, μιας τρίτης γέφυρας πάνω από τον Βόσπορο και ένα τεράστιο αεροδρόμιο.
Ο Ερντογάν ξεκίνησε, επίσης, τον Ιούνιο την κατασκευή του έργου «Κανάλι της Κωνσταντινούπολης», ενός γιγαντιαίου καναλιού 45 χιλιομέτρων παράλληλο με τα στενά του Βοσπόρου, έργο που αποδοκιμάστηκε από την αντιπολίτευση και τους υπερασπιστές του περιβάλλοντος.

Ενισχυμένος ρόλος
εν μέσω σφοδρών ανταγωνισμών
για τα τουρκικά μονοπώλια

Σε πεδίο έντονου «ενδιαφέροντος» από μονοπωλιακούς κολοσσούς και σφοδρών καπιταλιστικών ανταγωνισμών μεταξύ διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων εξελίσσονται όλο και περισσότερο περιοχές τεράστιου φυσικού και ορυκτού πλούτου, που δίνουν πρόσφορο έδαφος στις λεγόμενες «πράσινες» επενδύσεις (όπως για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας), με τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη και τις λυκοσυμμαχίες τους, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η ΕΕ, η Ρωσία, η Ινδία κ.ά. διαγκωνίζονται για να προωθήσουν τις δικές τους στρατηγικές επενδύσεις και κινήσεις.
Στο ίδιο πλαίσιο, ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία επιχειρούν εδώ και χρόνια να ενισχύσουν τον ρόλο τους, αξιοποιώντας το δικό τους «ειδικό βάρος», θρησκευτικές και πολιτιστικές σχέσεις κ.λπ.

Η προσπάθεια της Κίνας να εξασφαλίσει, ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, πρώτες ύλες και τεράστιες ποσότητες Ενέργειας απαραίτητες για την αλματώδη οικονομική της ανάπτυξη, καθώς και να ενισχύσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά της «πατήματα», προώθησε σε δεκάδες αφρικανικές χώρες σημαντικά έργα υποδομής από κινεζικά κρατικά και ιδιωτικά μονοπώλια.
Με «μοχλό» την τοποθέτηση τεράστιων κεφαλαίων από το Πεκίνο, πολλές αφρικανικές χώρες εντάχθηκαν στην πρωτοβουλία «Μία Ζώνη - Ενας Δρόμος» (BRI), δίνοντας προβάδισμα στην Κίνα και στα μονοπώλιά της έναντι των Δυτικών ανταγωνιστών τους.

Οι ΗΠΑ και η ΕΕ από την πλευρά τους επιχειρούν να ενισχύσουν τις μπίζνες τους στην ήπειρο, συνδυάζοντας τις επιχειρηματικές δραστηριότητες με γεωπολιτικά συμφέροντα υπό το πρόσχημα της «καταπολέμησης της τρομοκρατίας» ή της προσφοράς καλύτερων όρων για «πράσινες» υποδομές, π.χ. με τις πρωτοβουλίες «Build Back Better World» του G7 και «Παγκόσμια Πύλη» της ΕΕ.

Η Τουρκία δεν έμεινε αμέτοχη. Ιδιαίτερα τα τελευταία 15 χρόνια επιχείρησε να θέσει γερές βάσεις για πολύπλευρη ανάπτυξη των εμπορικών, οικονομικών και πολιτικών της σχέσεων, επιδιώκοντας το άνοιγμα νέων αγορών για τα τουρκικά μονοπώλια.

Το μαρτυρούν μεταξύ άλλων το άνοιγμα της πρώτης στρατιωτικής της βάσης στο εξωτερικό, στη Σομαλία, και η δραστηριοποίηση εκατοντάδων τουρκικών επιχειρήσεων σε γύρω χώρες.
Και ενώ το 2021 (μέχρι τα τέλη Νοέμβρη), το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και αφρικανικών χωρών ξεπέρασε τα 30 δισ.$, με στόχος τα 50 δισ. πάνω από 25.000 Αφρικανοί εργαζόμενοι απασχολούνται σε τουρκικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε έργα - κατασκευαστικά και όχι μόνο - συνολικής αξίας πάνω από 78 δισ.$ και στην ίδια κατεύθυνση αξιοποιείται και η «ήπια ισχύς» της Εκπαίδευσης, καθώς υπολογίζεται ότι την τελευταία δεκαετία πάνω από 14.000 Αφρικανοί φοιτητές έχουν σπουδάσει σε τουρκικά πανεπιστήμια.

Χαρακτηριστική είναι εξάλλου η σημασία που δίνουν οι ΗΠΑ στον ρόλο της Τουρκίας, όπως και η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να «κουμπώσει» τα σχέδια της Άγκυρας, ενώ το γερό «μπάσιμο» της Τουρκίας στις χρυσοφόρες αφρικανικές αγορές όπλων (μετά την έναρξη εξαγωγών σε Σομαλία, Αιθιοπία, Μαρόκο και Λιβύη) δεν αποκλείεται να αυξήσει τις τριβές μεταξύ ανταγωνιστικών τουρκικών και ρωσικών μονοπωλίων πολεμικής βιομηχανίας. Να σημειωθεί ότι η Ρωσία είχε μεταξύ 2015 και 2019 το 49% της αγοράς όπλων στην Αφρική (στοιχεία SIPRI).

Στη δίνη των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων

Η εκστρατεία της Καλλίπολης ήταν ένα μέρος του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου που έγινε στην ουσία για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του ευρωπαϊκού και αμερικανικού κεφαλαίου και οι νεκροί, ήταν –όπως πάντα, όπως και σήμερα με τον πόλεμο στην Ουκρανία, παιδιά που στάλθηκαν μακριά από τις οικογένειές τους και τις πατρίδες τους για να σκοτωθούν για ξένα συμφέροντα και να ενταφιαστούν σε ξένη γη.

Η ίδια πολιτική συνεχίστηκε να ασκείται (sic!) –“από τη σωστή σκοπιά | πλευρά της ιστορίας” μέσω των εκάστοτε κυβερνήσεων μέχρι τα σήμερα . 

107 …200 χρόνια η ίδια ιστορία

Όταν ο στόλος της ΑΝΤΑΝΤ έκανε την απειλητική εμφάνισή του στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης η Ευρώπη συγκλονιζόταν από το Μεγάλο Πόλεμο που είχε ξεσπάσει ένα χρόνο πριν και την είχε αγκαλιάσει απ' άκρη σ' άκρη.
Επρόκειτο για τον πρώτο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο που άρχισε στις 19 Ιούλη | 1-Αυγ-1914 ως αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων που συσσωρεύονταν για δεκαετίες.
Στον πόλεμο αυτό συγκρούστηκαν δύο στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί καπιταλιστικών χωρών, που μέχρι να ανάψει η φωτιά διαμορφώνονταν ασταμάτητα ως δήθεν συμμαχίες για τη διασφάλιση της ειρήνης.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, έγινε αυτό που ο Λένιν περιέγραφε με αξιοθαύμαστο τρόπο όταν σημείωνε πως «οι ειρηνικές συμμαχίες προετοιμάζουν τους πολέμους και με τη σειρά τους ξεπηδούν από τους πολέμους, καθορίζοντας η μια την άλλη, γεννώντας τη διαδοχή των μορφών της ειρηνικής και της μη ειρηνικής πάλης πάνω στο ίδιο ακριβώς έδαφος των ιμπεριαλιστικών σχέσεων και των αμοιβαίων σχέσεων της παγκόσμιας οικονομίας και της παγκόσμιας πολιτικής»³.

Οι δύο αντιμαχόμενοι στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί ήταν η Τριπλή Συνεννόηση (Τριπλή Αντάντ) και η Τριπλή Συμμαχία. Η Τριπλή Συνεννόηση ήταν ο στρατιωτικοπολιτικός συνασπισμός της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Στην ολοκληρωμένη αυτή μορφή του συγκροτήθηκε στα 1907 όταν η Ρωσία και η Αγγλία ήρθαν σε συμφωνία που, στην ουσία, συμπλήρωνε την αγγλογαλλική συμφωνία του 1904, η οποία έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Εγκάρδια Συνεννόηση» (Entente Cordiale) ή αγγλογαλλική Αντάντ.
Η Τριπλή Συμμαχία ήταν η στρατιωτικοπολιτική συμμαχία Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας και Ιταλίας, που η συγκρότησή της ξεκίνησε με τη γερμανοαυστριακή στρατιωτική συμμαχία του 1878 και ολοκληρώθηκε με την προσχώρηση σ' αυτήν το 1883 της Ιταλίας.

Οι συνασπισμοί αυτοί στην πορεία του πολέμου άλλαξαν αισθητά. Η Ιταλία, για παράδειγμα, στην αρχή της αναμέτρησης δήλωσε ουδετερότητα γιατί έτσι νόμιζε πως εξυπηρετούσε τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια. Στη συνέχεια, όμως, επιχείρησε να συμπαραταχτεί με κάποιον από τους δύο συνασπισμούς, που θα της έδινε τα ανταλλάγματα που ζητούσε, και τελικά το Μάη του 1915 πέρασε με το μέρος της Αντάντ. Το κενό στην Τριπλή Συμμαχία κάλυψε η Βουλγαρία, που επίσης στην αρχή του πολέμου δήλωσε αυστηρή ουδετερότητα, αλλά στη συνέχεια πέρασε στο πλευρό των κεντρικών δυνάμεων, της Αυστροουγγαρίας, δηλαδή, και της Γερμανίας. Το ίδιο έκανε και η Τουρκία, με αποτέλεσμα η Τριπλή Συμμαχία να γίνει τετραπλή (Γερμανο-αυστρο-βουλγαρο-τουρκική).

Το πρωί της 18^ης Μαρτίου 1915, ο συμμαχικός στόλος, αποτελούμενος από 18 θωρηκτά με μια σειρά από καταδρομικά και αντιτορπιλικά, ξεκίνησε την κύρια επίθεση ενάντια στο στενότερο σημείο των Δαρδανελίων, όπου τα στενά έχουν πλάτος ~1,5km, ενώ αναπτύχτηκαν ναρκαλιευτικά
Στις 2:00 μμ… “Όλα τα τηλεφωνικά καλώδια κόπηκαν, όλες οι επικοινωνίες με τα οχυρά διακόπηκαν, μερικά από τα όπλα είχαν χτυπηθεί... με αποτέλεσμα τα πυρά του πυροβολικού της άμυνας να χαλαρώσουν σημαντικά”
Το γαλλικό θωρηκτό Bouvet χτύπησε σε νάρκη, με αποτέλεσμα να ανατραπεί σε δύο λεπτά, με μόλις 75 επιζώντες από ένα συνολικό πλήρωμα 718 ατόμων, το ίδιο τα HMS Irresistible & Inflexible, ενώ το Ocean που στάλθηκε για να τα διασώσει κι αυτό χτύπησε σε νάρκη και βυθίστηκε
Ο σχεδιασμός για την κατάληψη της τουρκικής άμυνας από ξηρά, για να ανοίξει ο δρόμος για τα πλοία άρχισε. Δύο συμμαχικά υποβρύχια προσπάθησαν να διασχίσουν τα Δαρδανέλια αλλά χάθηκαν από νάρκες και τα ισχυρά ρεύματα
Οι Σύμμαχοι σχεδίαζαν να αποβιβαστούν και να ασφαλίσουν τη βόρεια ακτή, να καταλάβουν τα οθωμανικά οχυρά και τις συστοιχίες πυροβολικού για μια ναυτική δύναμη να προχωρήσει μέσω των Στενά και της Θάλασσας του Μαρμαρά προς την Κωνσταντινούπολη.
Γύρω στις 2:00 πμ., ένας Οθωμανός παρατηρητής σε έναν λόφο στο Ariburnu είδε πολλά πλοία μακριά στον ορίζοντα.
Στις 3:00 πμ., το φεγγάρι είχε καλυφθεί και τα πλοία δεν ήταν πλέον ορατά δεν ήταν σίγουροι αν επρόκειτο για πραγματική απόβαση ή εκτροπή.
Ακολούθησε μπαράζ πυροβολικού, γύρω στις 6:00 πμ… τα εναπομείναντα τάγματα διατάχθηκαν να πάρουν το δρόμο τους για το Ariburnu επειγόντως.

Πρωί της 17^ης (30^ής με το νέο ημερολόγιο) Σεπ-1915 όταν ο διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού, αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, ειδοποιήθηκε από το διοικητή του Φρουρίου Θεσσαλονίκης, συνταγματάρχη Ευλ. Μεσαλά ότι στο λιμάνι της πόλης εισέπλεαν μονάδες του στόλου της ΑΝΤΑΝΤ.
Γύρω στις 9, ενώπιον του στρατηγού παρουσιάστηκε αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τρεις αξιωματικούς του στόλου της εν λόγω συμμαχίας με επικεφαλής το Γάλλο πλοίαρχο Ντιμενίλ. Την αντιπροσωπεία συνόδευε ο Γάλλος υποπρόξενος στη Θεσσαλονίκη Λεόν. Ο Γάλλος πλοίαρχος χωρίς περιστροφές δήλωσε ότι εκτελούσε διαταγές του Άγγλου αρχιναυάρχου Ντε Ρόμπεκ και του διοικητή των συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στρατηγού Σαράιγ κι ότι ήταν εντεταλμένος να ανακοινώσει πως φτάνουν μεταγωγικά πλοία γεμάτα από συμμαχικά στρατεύματα τα οποία, ύστερα από συνεννοήσεις που είχαν γίνει ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και το Γάλλο πρέσβη στην Αθήνα, επρόκειτο να αποβιβασθούν στη Θεσσαλονίκη.
Ο Ντιμενίλ πρόσθεσε επίσης ότι σε συνεργασία με τις ελληνικές στρατιωτικές αρχές τα συμμαχικά στρατεύματα θα οργάνωναν την άμυνα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης προς εξασφάλιση από πιθανή εχθρική επίθεση¹.
Έκπληκτος ο Μοσχόπουλος και αγνοώντας οτιδήποτε σχετικό με τις αναφερόμενες από το συνομιλητή του συνεννοήσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και το Γάλλο πρέσβη, παρακάλεσε να διακοπεί οποιαδήποτε περαιτέρω συζήτηση επί του θέματος έως ότου συνεννοηθεί με την κυβέρνηση της χώρας. Γύρω στο μεσημέρι, στην Αθήνα, στο γραφείο του υπουργού επί των Στρατιωτικών, στρατηγού Π. Δαγκλή, έφτανε το παρακάτω τηλεγράφημα²:

«Θεσσαλονίκη, αριθμός 334, επείγον. Ταύτην την στιγμή παρουσιάσθησαν ενώπιόν μου ο πρόξενος της Γαλλίας, ο κυβερνήτης του προς τούτο ελθόντος ενταύθα πολεμικού και δύο αξιωματικοί του Επιτελείου Δαρδανελίων, οίτινες μου εδήλωσαν ότι, κατόπιν συνεννοήσεως του αυτόθι πρεσβευτού της Γαλλίας μετά προέδρου της ελληνικής κυβερνήσεως, προτίθενται να εκτελέσουν αναγνώρισιν γαλλικού στρατού ή λάβουν μέτρα δι' άμυναν λιμένος από προσβολής εχθρικής ή υποβρυχίων.

Η κατάσταση χωρίς αμφιβολία ήταν άκρως σοβαρή και το μέλλον φάνταζε να παίρνει δραματικές διαστάσεις. Πριν όμως εξετάσουμε τα γεγονότα που ακολούθησαν ας δούμε πώς φτάσαμε ως αυτό το σημείο.

Η Ευρώπη και τα Βαλκάνια
στη δίνη του μεγάλου ιμπεριαλιστικού πολέμου

Η έναρξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την βαλκανική χερσόνησο σε μια περίπλοκη στρατιωτικοπολιτική κατάσταση. Η βαλκανική ενότητα που είχε επιτευχθεί στον πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε συντριβεί στις λόγχες του δευτέρου Βαλκανικού Πολέμου. Μειονοτικά προβλήματα, εθνικιστικοί ανταγωνισμοί και αλυτρωτισμοί, διαμόρφωναν το πεδίο σύγκρουσης και αποτελούσαν την «εθνική» σημαία των κυρίαρχων αστικών τάξεων που αναζητούσαν διεύρυνση των «εθνικών» τους αγορών με νέα εδάφη και εργατικό δυναμικό. Ηταν φανερό πως ακόμη και στο πλαίσιο ευρύτερων ιμπεριαλιστικών συνασπισμών οι βαλκανικές χώρες ήταν αδύνατο να συνυπάρξουν κάτω από κοινή ομπρέλα.

Η πρώτη και η μόνη βαλκανική χώρα που βρέθηκε στη δίνη του μεγάλου ιμπεριαλιστικού πολέμου από την στιγμή της έναρξής του ήταν η Σερβία που από τις 28 Ιούλη του 1914 είχε δεχτεί στρατιωτική επίθεση από την Αυστροουγγαρία. Η τελευταία νόμισε ότι βρήκε μια καλή ευκαιρία να προωθηθεί στα Βαλκάνια εκμεταλλευόμενη τη δολοφονία, από Σέρβους εθνικιστές στο Σαράγιεβο του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας Χότεκ, ένα μήνα πριν.

Η Βουλγαρία και η Τουρκία μέχρι της στιγμής που εισήλθαν στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, ακολουθούσαν μια προσεκτική πολιτική παζαριών και με τους δύο ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς για να σταθμίσουν τον πιθανό νικητή αλλά και να αποκομίσουν τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη.

Ανάμεσα στα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα βρέθηκε και η Ελλάδα, σε τέτοιο σημείο μάλιστα που η κυρίαρχη τάξη της χωρίστηκε στα δύο, με ανυπολόγιστες συνέπειες για το λαό και τον τόπο. Ομως, από την έναρξη του πολέμου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός, όντας ανταντόφιλος αλλά και διορατικός, επιχείρησε να προλάβει τις εξελίξεις και να δημιουργήσει τετελεσμένα, να προσανατολίσει δηλαδή τη χώρα στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ. Ετσι από την 1/14 Αυγούστου του 1914 έθεσε στην Αγγλία, στη Ρωσία και τη Γαλλία - μέσω των πρεσβευτών τους στην Αθήνα - το εξής ερώτημα⁴: «Εάν η Βουλγαρία μόνη ή ομού μετά της Τουρκίας επιτεθή κατά της Σερβίας ,η Ελλάς θα βοηθήση την τελευταίαν. Εν την περιπτώσει ταύτη θα ήσαν διατεθημέναι οι Δυνάμεις της Τριπλής Συνεννοήσεως να θεωρήσουν την Ελλάδα ως σύμμαχον και να της παράσχουν την επικουρίαν των υπό την ιδιότητα της συμμάχου;». Στο ερώτημα αυτό οι ιθύνοντες της ΑΝΤΑΝΤ αρχικά απέφυγαν να απαντήσουν αλλά υπήρξε νέο διάβημα Βενιζέλου ποιο προωθημένο από το πρώτο. Συγκεκριμένα, στις 5/18 Αυγούστου του 1914 ο Ελ. Βενιζέλος πρόσφερε συμμαχία άνευ όρων στην ΑΝΤΑΝΤ. Στην αναφορά - προς τη βρετανική κυβέρνηση - της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα η προσφορά συμμαχίας του Βενιζέλου προς την ΑΝΤΑΝΤ περιγράφεται ως εξής⁵: «Ο κ. Βενιζέλος, τη πλήρει συγκαταθέσει του βασιλέως και της κυβερνήσεως, έθεσεν επισήμως εις την διάθεσιν των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ πάσας τας στρατιωτικάς και ναυτικάς δυνάμεις της Ελλάδος, δι' οιανδήποτε στιγμήν ζητηθούν. Προσέθεσεν ότι η προσφορά αυτή εγένετο ειδικώς εις την αγγλικήν κυβέρνησιν, με τα συμφέροντα της οποίας είναι αδιαχωρίστως συνδεδεμένα τα συμφέροντα της Ελλάδος, και ότι, καίτοι αι δυνάμεις της Ελλάδος ήσαν μικραί, ηδύνατο να διαθέση διακοσίας χιλιάδας στρατού, ενώ το ναυτικόν της και οι λιμένες της ηδύναντο να είναι χρήσιμοι εις τους συμμάχους. Υπηνίσσετο ότι εν ανάγκη πενήντα χιλιάδες ελληνικού στρατού ηδύναντο να σταλούν εις Αίγυπτον προς διατήρησιν της τάξεως. Η προσφορά θα παραμείνη ανοικτή, και μέχρις ότου γίνη αποδεκτή εννοείται ότι θα παραμείνη εντελώς μυστική».

Εν τω μεταξύ η Αγγλία απάντησε στο πρώτο διάβημα Βενιζέλου συνιστώντας στην Ελλάδα να παραμείνει ουδέτερη στην περίπτωση που ουδέτερη παρέμενε και η Τουρκία. «Αν η Τουρκία - έλεγε η αγγλική απάντηση - παρεβίαζε την ουδετερότητα, η Αγγλία θα ήτο έτοιμη να δεχθή την Ελλάδα ως σύμμαχο». Στο ίδιο πνεύμα κινούνταν και η γαλλική απάντηση, όπου αναφερόταν: «Προς το παρόν φρονούμεν, ότι άπασαι αι προσπάθειαι της Ελλάδος οφείλουν να αποβλέπουν εις το να τηρήση η Τουρκία την υποσχεθείσαν ουδετερότητά της και να αποφευχθή παν το οποίον θα ηδύνατο να φέρη την τουρκικήν κυβέρνησιν να εξέλεθη αυτής». Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και η ρωσική απάντηση⁶.

Είναι φανερό πως στην αρχική φάση του πολέμου η ΑΝΤΑΝΤ ευνοούσε την ελληνική ουδετερότητα και το ίδιο έκαναν και οι κεντρικές δυνάμεις μπρος στο ενδεχόμενο να έχουν μια Ελλάδα στο εχθρικό προς αυτούς στρατόπεδο. Εχει πάντως σημασία να προσέξουμε ότι οι δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ ευνοούσαν την ελληνική ουδετερότητα ως αντιστάθμισμα στην ουδετερότητα της Τουρκίας, απέφευγαν επιμελώς την οποιαδήποτε αναφορά στον παράγοντα Βουλγαρία, παρόλο που η αναφορά του Βενιζέλου στην εν λόγω χώρα ήταν σαφής. Η αποσιώπηση αυτή δεν είναι τυχαία, δεδομένου ότι η ΑΝΤΑΝΤ επιδίωκε να προσεταιριστεί τη Βουλγαρία και μάλιστα με εδαφικά ανταλλάγματα, τόσο εις βάρος της Ελλάδας όσο και εις βάρος της Σερβίας και της Ρουμανίας. Αλλά το χειρότερο βρισκόταν αλλού. Βρισκόταν στο γεγονός ότι ο Βενιζέλος ήταν απολύτως έτοιμος να μπει στο παιχνίδι του μοιράσματος εδαφών και δεν άργησε να αποδεχτεί το παζάρι που του πρότεινε η Αγγλία. Ετσι με τα υπομνήματά του, που έστειλε στο βασιλιά Κωνσταντίνο, το Γενάρη του 1915, καθ' υπόδειξη του Φόρεϊν Οφις, πρότεινε να παραχωρηθεί στη Βουλγαρία η περιοχή Καβάλας - Δράμας - Σαρισαμπάν υπό τις εξής προϋποθέσεις: Η Βουλγαρία να κηρύξει αμέσως τον πόλεμο εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων μαζί με τους Ελληνες και τους Σέρβους. Ο πόλεμος να είναι νικηφόρος για να γίνουν οι παραχωρήσεις και η Ελλάδα σε αντάλλαγμα των παραχωρήσεων που θα έκανε, να έπαιρνε τη Δυτική Μικρά Ασία⁷.

Πάντως ούτε η Βουλγαρία πήγε με την ΑΝΤΑΝΤ, ούτε η Τουρκία έμεινε ουδέτερη. Από τις 4/17 Ιούλη του 1915 είχε υπογραφεί μυστική συμφωνία ανάμεσα στη Βουλγαρία, στη Γερμανία, στην Αυστρία και την Τουρκία και η τριπλή συμμαχία των κεντρικών δυνάμεων έγινε τετραπλή. Από το φθινόπωρο του 1915 η Βουλγαρία πέρασε ανοιχτά με τον μέρος των κεντρικών δυνάμεων, ενώ η Τουρκία είχε στραφεί κατά της ΑΝΤΑΝΤ ένα χρόνο νωρίτερα, όταν το φθινόπωρο του 1914 κατήργησε τις διομολογήσεις και βομβάρδισε τέσσερα ρωσικά λιμάνια στον Εύξεινο Πόντο⁸.

Η προετοιμασία της εισβολής της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα

Στις αρχές του 1915 η πολεμική κατάσταση χαρακτηριζόταν από μια ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς. Στο δυτικό μέτωπο διεξαγόταν πόλεμος χαρακωμάτων και στο ανατολικό επικρατούσε στασιμότητα, λόγω εξαντλήσεως των αντιπάλων. Η κατάσταση αυτή από τη μία μεριά έσπρωχνε όλο και περισσότερο προς την ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας και από την άλλη απαιτούσε την είσοδο στον πόλεμο νέων χωρών, δηλαδή περισσότερων ανθρώπινων ζωών, ούτως ώστε να διαταραχθεί η ισορροπία δυνάμεων προς όφελος της μίας ή της άλλης πλευράς. Πού όμως έπρεπε να αναζητηθεί το στρατηγικό πλεονέκτημα; «Μεταξύ των ιθυνόντων των Συμμάχων - γράφει ο Σπ. Σκόνδρας⁹-, τόσον εν Λονδίνω (Λόιντ Τζορτζ και Ου. Τσόρτσιλ) όσον και εν Παρισίοις (Μπριάν) επεκράτει η άποψις ότι "η αποφασιστική επιτυχία" έπρεπε να αναζητηθή στη Βαλκανική».

Ο πόλεμος πέρασε τις πύλες των Βαλκανίων με την εκστρατεία της ΑΝΤΑΝΤ στα Δαρδανέλια, που κράτησε από τις 6/2 ως τις 18/3 του 1915. Η κατάργηση των διομολογήσεων (δηλαδή των αποικιοκρατικών δικαιωμάτων στο έδαφός της), το κλείσιμο των στενών για τα εμπορικά και πολεμικά πλοία και οι ναυτικές τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στα ρωσικά λιμάνια του Εύξεινου Πόντου ήταν οι κύριες αφορμές για να προκληθεί η επιχείρηση, που όμως δεν είχε επιτυχή κατάληξη, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις της Συμμαχίας να αλλάξουν τακτική και μετά τις 18/3/1915 να στραφούν σε αποβατικές επιχειρήσεις στη χερσόνησο της Καλλίπολης.

Ευθύς μόλις εκδηλώθηκε η εκστρατεία των Δαρδανελίων ο Βενιζέλος, με υπόμνημά του προς το βασιλιά, τάχθηκε υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ την αντίθετη ακριβώς γνώμη εξέφρασε με δικό του υπόμνημα ο τότε αρχηγός της Επιτελικής Υπηρεσίας του Στρατού, συνταγματάρχης Ιωάννης Μεταξάς¹⁰. Η διχογνωμία που δημιουργήθηκε, η οποία δεν περιοριζόταν ανάμεσα στον Βενιζέλο και τον Μεταξά αλλά απλωνόταν σε μεγάλο βάθος μέσα στον αστικό πολιτικό κόσμο και στην κυρίαρχη τάξη, οδήγησε σε πολιτική κρίση, στην παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου και στο σχηματισμό νέας υπό τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Δημ. Γούναρη, που ορκίστηκε στις 10/3/1915.

Η κυβέρνηση Γούναρη δεν έμεινε για πολύ στα πράγματα. Στις 31 Μάη/13 Ιούνη του 1915 οι εκλογές έδωσαν 184 έδρες στο κόμμα των Φιλελευθέρων (επί συνόλου 310) και ο Βενιζέλος επέστρεψε θριαμβευτής, έχοντας την εντύπωση ότι τα χέρια του ήταν πλέον λυμένα για να προσδέσει τη χώρα στο άρμα της ΑΝΤΑΝΤ.

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η Σερβία ήταν η μόνη χώρα της Βαλκανικής χερσονήσου που είχε εμπλακεί στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο από την έναρξή του. Η Σερβία συνδεόταν επίσης με την Ελλάδα, από τις 19 Μάη (1 Ιούνη) του 1913, με Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Στρατιωτικής Συνδρομής¹¹ και είχε επιδιώξει να ενεργοποιήσει από την αρχή του πολέμου αυτό το συμφωνητικό, χωρίς αποτέλεσμα. Τα άρθρα 1 και 4 της εν λόγω συμφωνίας υποχρέωναν την Ελλάδα να βοηθήσει στρατιωτικά τη Σερβία στον πόλεμο που της είχε κηρύξει η Αυστροουγγαρία, αλλά το άρθρο 2 της συμβάσεως υποχρέωνε τη Σερβία από την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων να διαθέσει στην κοιλάδα του Αξιού 150.000 άνδρες, κάτι που η τελευταία ήταν αδύνατο να πράξει. Η συμφωνία μπορούσε να ενεργοποιηθεί μόνο σε περίπτωση πολέμου με τη Βουλγαρία ή και με την Τουρκία, αλλά ήταν αδύνατο να τεθεί σε εφαρμογή τώρα που εχθρός της Σερβίας ήταν η Αυστροουγγαρία. Εντούτοις ο ευφυής Βενιζέλος, απ' αφορμή τη βουλγαρική επιστράτευση στις 8/21 Σεπτέμβρη του 1915 επιχείρησε να ενεργοποιήσει τη συμφωνία και να βάλει την Ελλάδα στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ αντικαθιστώντας τους 150.000 σέρβους στην κοιλάδα του Αξιού με στρατεύματα της συμμαχίας. Οπως ο ίδιος ο Βενιζέλος αφηγήθηκε στη Βουλή, στη συνεδρίαση της 13ης Αυγούστου του 1917, κατά το τρίτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη 1915 (με το νέο ημερολόγιο) ζήτησε και πήρε εξουσιοδότηση από το βασιλιά Κωνσταντίνο, ώστε να βολιδοσκοπήσει τους Αγγλογάλλους αν μπορούσαν εκείνοι να στείλουν στην κοιλάδα του Αξιού τα στρατεύματα που η Σερβία ήταν υποχρεωμένη να παρέχει, ούτως ώστε η Ελλάδα να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, όπως αυτές απέρρεαν από την ελληνοσερβική συνθήκη. Πράγματι οι επαφές έγιναν και οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας έσπευσαν να αποδεχτούν την ελληνική πρόταση, χωρίς βεβαίως να δεσμεύονται ρητώς για άμεση αποστολή τόσο μεγάλου αριθμού στρατευμάτων¹². Από εκεί και ύστερα τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Η επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα ήταν πλέον ζήτημα χρόνου. «Εδώ - γράφει ο Κ. Ζαβιτζιάνος¹³ - αρχίζει μία άγρια καμπάνια κατά του Βενιζέλου, ο οποίος, ως έλεγον, έφερε ξένα στρατεύματα εις την χώραν, χωρίς να έχη, ως έλεγον, σύμφωνον την γνώμην του Στέμματος. Και η καμπάνια αυτή εγένετο επί έτη ολόκληρα, όχι μόνον δηλαδή καθ' όλην την διάρκειαν του μεγάλου εκείνου πολέμου, αλλά και μετά τούτον, οσάκις δηλαδή εγένετο λόγος».

Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος έχει επικριθεί - και όχι άδικα - δριμύτατα για τον τρόπο που χειρίστηκε την επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα, παρόλο που δίπλα στις επικρίσεις αναπτύχθηκε ένα πέπλο προστασίας, με στόχο να αποκρύψει ή να δικαιολογήσει τις ευθύνες του. Ας επιστρέψουμε όμως από εκεί που αρχίσαμε, δηλαδή από την επέμβαση των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη.

Η επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ

Όταν ο Βενιζέλος ενημερώθηκε για το τηλεγράφημα που αναφέραμε στην αρχή, του στρατηγού Μοσχόπουλου, σχετικά με την επικείμενη απόβαση δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη, επιχείρησε, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, να επικοινωνήσει μαζί του. Στη σειρά των άρθρων του για το λεγόμενο εθνικό διχασμό και συγκεκριμένα στο 19ο κατά σειρά άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 4/11/1934 γράφει σχετικά¹⁴: «Μετέβην εις το τηλεγραφείον του υπουργείου των Στρατιωτικών, όπου εκάλεσα τον στρατηγόν Μοσχόπουλον και συνωμίλησα μετ' αυτού από μηχανής. Εδήλωσα προς αυτόν ότι εφ' όσον πρόκειται περί προκαταρκτικών μέτρων δι' επικείμενην απόβασιν δύναται να επιτρέψη αυτά, αλλά πρέπει να δηλωθή ότι έναρξις της αποβάσεως δε θα επιτραπή εφ' όσον δε λάβη σύμφωνον διαταγήν της κυβερνήσεως. Ο στρατηγός Μοσχόπουλος με ηρώτησε τι θα πράξη, εάν οι Γάλλοι παρά την προειδοποίησιν αυτήν επιμείνουν ν' αρχίσουν την απόβασιν. Του απήντησα ότι οφείλει να λάβει εγκαίρως όλα τα στρατιωτικά μέτρα, τα οποία θα του επιτρέψουν να αντισταθή εν ανάγκη εις την απόβασιν και θα καταστήσουν εξ άλλου εμφανή την περί τούτου απόφασίν του. Ο στρατηγός Μοσχόπουλος επέμεινε "τι θα πράξω, εάν παρά ταύτα οι Γάλλοι αρχίσουν αποβιβαζόμενοι;". Απήντησα: "Θα τους κτυπήσετε..." Ο στρατηγός Μοσχόπουλος, δ' επιστολής του προς το "Ελεύθερον Βήμα" κατά τη δημοσίευση της ιστορικής μελέτης του κ. Γ. Βεντήρη βεβαιώνει ότι δεν έλαβε παρ' εμού διαταγήν να αντισταθή. Είναι ευκολώτερον να ελησμόνησε ο κ. Μοσχόπουλος τη δοθείσαν από μηχανής διαταγήν παρά να έπαθα εγώ την ψευδαίσθησιν ότι την έδωσα».

Πράγματι, όταν ο Γ. Βεντήρης δημοσίευσε σε συνέχειες στο «Ελεύθερον Βήμα», στις αρχές της δεκαετίας του '30 την εργασία του - που αργότερα κυκλοφόρησε σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Η Ελλάς του 1910 - 1920» - ανέφερε και τα περί διαταγής αντιστάσεως στην ΑΝΤΑΝΤ από τον Βενιζέλο προς το στρατηγό Μοσχόπουλο, για να εισπράξει την κατηγορηματική διάψευση του τελευταίου¹⁵. Προφανώς, ο Μοσχόπουλος έχει δίκιο στον ισχυρισμό του ότι ουδέποτε έλαβε τέτοια διαταγή αντιστάσεως. Αλλωστε, είναι παιδαριώδες και το επιχείρημα του Βενιζέλου ότι «είναι ευκολώτερον να ελησμόνησε ο κ. Μοσχόπουλος την δοθείσαν από μηχανής διαταγήν παρά να έπαθα εγώ την ψευδαίσθησιν ότι την έδωσα». Αν είχε την παραμικρή βάση ένας τέτοιος ισχυρισμός τότε οφείλουμε να συμπεράνουμε ότι ο Μοσχόπουλος λησμόνησε τη διαταγή την ίδια στιγμή που την έλαβε, αφού ουδέποτε την εφάρμοσε. Μόνο που ένα τέτοιο γεγονός θα επέσυρε εναντίον του κάποιες, έστω και τυπικές, κυρώσεις οι οποίες ουδέποτε επιβλήθηκαν και για τις οποίες ο Βενιζέλος δεν κάνει την παραμικρή νύξη. Αλήθεια τόσο εύκολα παράκουαν τόσο σημαντικές διαταγές οι στρατιωτικοί εκείνης της περιόδου;
Εν πάση περιπτώσει, η ιστορική αλήθεια, την οποία ουδείς πλέον μπορεί να αμφισβητήσει, λέει ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου έδωσε πλήρη συγκατάθεση για την απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη και αρκέστηκε να προβεί μόνο σε τυπική διαμαρτυρία προς τις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ για παραβίαση της ουδετερότητάς της¹⁶. Το σχετικό κείμενο της διαμαρτυρίας που επιδόθηκε στις 2 Οκτώβρη του 1915 αναφέρει: «Επειδή η Ελλάς είναι ουδετέρα έναντι του Ευρωπαϊκού πολέμου η βασιλική κυβέρνησις δεν δύναται να παράσχη την έγκρισιν αυτής εις τας προτιθέμενας υμετέρας ενεργείας καθ' όσον θίγουσιν την ουδετερότητα της Ελλάδος, τοσούτο μάλλον καθ' όσον προέρχονται εκ μέρους δύο εμπολέμων δυνάμεων. Κατόπιν τούτου η Βασιλική Κυβέρνησις έχει καθήκον να διαμαρτυρηθή εναντίον της διαμέσου του ελληνικού εδάφους διόδου ξένων στρατευμάτων». Για να θολώσει μάλιστα ακόμη περισσότερο τα νερά η κυβέρνηση Βενιζέλου ενημέρωσε και τις Κεντρικές Δυνάμεις για τη ...διαμαρτυρία της προς τις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ¹⁷.

Κατά τ' άλλα, η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων εξελίχθηκε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και από την 1η Οκτώβρη που άρχισε, η Θεσσαλονίκη άρχισε να μετατρέπεται σε κατεχόμενη πόλη. Την αλήθεια αυτής της εκτίμησης βεβαιώνει σε επιστολή του στο στρατηγό Δαγκλή ο συνταγματάρχης Πάτροκλος Κοντογιάννης, διοικητής της XV Μεραρχίας. Η επιστολή φέρει ημερομηνία 26 Σεπτέμβρη/ 9 Οκτώβρη 1915, δηλαδή λίγες μέρες μετά την απόβαση και σ' αυτή ο Συνταγματάρχης Κοντογιάννης γράφει μεταξύ άλλων¹⁸: «Στρατηγέ μου, σας γράφω σήμερον, ίνα σας είπω πόσον λυπούμαι διά την τόσον ανέλπιστον έκβασιν της κυβερνητικής κρίσεως, ης συνέπεια ήτο η πτώσις της κυβερνήσεως, ης μετείχετε. Το πράγμα είναι ακόμη λυπηρότερον, διότι η δημιουργηθείσα κατάστασις είναι λίαν ακροσφαλής και σχεδόν χαώδης. Οι Γάλλοι και οι Αγγλοι εγείρουν εδώ νέας αξιώσεις. Θέλουν να μην πληρώνουν φόρους, θέλουν μόνιμον εγκατάστασιν ύδατος εν τω στρατοπέδω των επίταξιν του τηλεγράφου Eastern, θέλουν να καταλάβουν μέρος του τελωνείου κτλ., κτλ.». Περαιτέρω σχόλια ασφαλώς περιττεύουν.

Η γνώση είναι δύναμη!

Οπως ήταν αναμενόμενο, η απόβαση των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη προκάλεσε πολιτική κρίση στη χώρα. Το λαϊκό αίσθημα ήταν αντίθετο σε μια τέτοια εξέλιξη κι ασφαλώς δεν μπορούσε παρά να δυσφορεί. Από την άλλη η άρχουσα τάξη, ήταν διχασμένη ανάμεσα στα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα από την αρχή του πολέμου. Σε πολιτικό επίπεδο η μία πτέρυγά της με ηγέτη τον βασιλιά Κωνσταντίνο έκλινε προς το μέρος των κεντρικών δυνάμεων. Η άλλη με ηγέτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο τασσόταν ανεπιφύλακτα με το μέρος της ΑΝΤΑΝΤ. Η γερμανόφιλη πτέρυγα εμφανιζόταν με το σύνθημα της ουδετερότητας, όχι όμως από αντιπολεμική διάθεση αλλά από ψυχρό υπολογισμό. «Στο βάθος της καιροσκοπικής πολιτικής του αντιβενιζελισμού - γράφει ο Σεραφείμ Μάξιμος¹⁹- υπήρχε πάντοτε το αντιπολεμικό αίσθημα. Ο εργατικός κόσμος και γενικά οι μικροαστικές μάζες δε θέλανε τον πόλεμο, γιατί δεν είχαν κανένα συμφέρον. Αυτό το κατάλαβε καλύτερα απ' όλους η δυναστεία. Γι' αυτό και όταν είδε πως ήταν αδύνατο να ωθήση τη χώρα σε πόλεμο υπέρ της Γερμανίας, έντυσε στα άσπρα το γερμανικό της αετό, άλλαξε τη στραταρχική ράβδο του Κάιζερ με ''κλάδο ελαίας'' και παρουσιάσθηκε ουδετερόφιλη και ειρηνόφιλη, ευχαριστημένη, γιατί με τα αντιπολεμικά της συνθήματα αντιδρούσε και στην ΑΝΤΑΝΤ και στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία, ενώ σφυρηλατούσε δεσμούς αίματος με τη μεγάλη λαϊκή μάζα».

Τη νύχτα της 4^ης προς 5^η Οκτώβρη του 1915 επήλθε οριστική ρήξη μεταξύ Βενιζέλου και Βασιλιά. Την επομένη, 6 Οκτώβρη, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, αλλά η κρίση στη χώρα και ειδικότερα στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάξης δε σταμάτησε αλλά βάθυνε ακόμη περισσότερο. Κι όσο βάθαινε η κρίση τόσο περισσότερο εξάπλωνε η ΑΝΤΑΝΤ την κυριαρχία της πάνω στην ελληνική επικράτεια.
Μέσα στο 1916 η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη τελούσαν υπό γαλλικό στρατιωτικό νόμο, τα ελληνικά παράλια ελέγχονταν πλήρως από το στόλο της «συμμαχίας» και ο Πειραιάς καταλήφθηκε από «συμμαχικά» στρατεύματα.
Προς τα τέλη του Νοέμβρη του ιδίου έτους επιχειρήθηκε η κατάληψη της Αθήνας με αιματηρά αποτελέσματα, αφού “ελληνικά τμήματα ατάκτων αντιστάθηκαν”, ενώ οβίδες από τα «συμμαχικά» πλοία έπλητταν το Ζάππειο και τα ανάκτορα²⁰. Την ίδια χρονιά και συγκεκριμένα στις 16/29 Αυγούστου του 1916 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη βενιζελικό κίνημα, το οποίο βεβαίως κατάφερε να επικρατήσει με τις γαλλικές λόγχες. Λίγο αργότερα, στη συμπρωτεύουσα έφτασε ο ίδιος ο Βενιζέλος και τον Οκτώβρη του ιδίου έτους σχημάτισε κυβέρνηση. Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, ενώ έναν περίπου χρόνο αργότερα οι Αγγλογάλλοι εκπαραθύρωναν τον Βασιλιά Κωνσταντίνο κι έδιναν πανελλαδική εμβέλεια στην κυβέρνηση Βενιζέλου.
Λίγο αργότερα, θα ακολουθούσε νέος κύκλος τραγωδιών, με κυριότερη αυτή της Μικρασιατικής Καταστροφής. Για μια ακόμη φορά, δίπλα στην τραγωδία του τόπου, τα λόγια του λόρδου Μπάιρον αποκτούσαν διπλή τραγικότητα:
“Μην καρτερείτε από τους Φράγκους λευτεριά γιατί αγοράζει ο βασιλιάς των και πωλεί, στις Ντόπιες φάλαγγες, στα ντόπια τα σπαθιά η ελπίδα της ανδρείας στέκει μοναχή”.

1. Σπ. Α. Σκόντρα: «Ιστορία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914 - 1918», εκδόσεις «ΚΕΚΡΟΨ», Αθήναι 1969, τόμος Β', σελ. 360.
2. Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Β', σελ. 38.
3. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 117.
4. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου: «Αι Αναμνήσεις του εκ της Ιστορικής Διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914 - 1922)», Αθήναι 1946 - 47, τόμος Α', σελ. 17.
5. Σπ. Β. Μαρκεζίνη: «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, τόμος 3ος, σελ. 281.
6. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, στο ίδιο, σελ. 281 - 282.
7. Γιάννη Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος XIII, σελ. 419 - 420. Τα υπομνήματα του Βενιζέλου στο, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Α', σελ. 371 - 379.
8. Βλάσης Μ. Βλαγκόπουλος: «Συνθήκες Σταθμοί της Ιστορίας - Οδοιπορικό 146 χρόνων 1821 - 1967», Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 138 - 142.
9. Σπ. Α. Σκόντρα, στο ίδιο, σελ. 353
10. Αλέξανδρου Μαζαράκη - Αινιάνος: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Ικαρος» 1948, σελ. 160 - 169, Ιωάννου Μεταξά: «Ημερολόγιο», εκδόσεις «Γκοβόστη», τόμος Β' σελ. 407 - 413, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Α', σελ. 379 - 388 και αλλού.
11. Κωνσταντίνου Σβολόπουλου: «Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1900 - 1945», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 91.
12. Επ. Μαλαίνου: «Ιστορία των ξενικών επεμβάσεων», Αθήνα 1960, τόμος Γ', σελ. 175 - 177.
13. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου: «Αι Αναμνήσεις του εκ της Ιστορικής Διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914 - 1922)», Αθήναι 1946 - 47, τόμος Α', σελ. 89.
14. «Η ιστορία του Εθνικού Διχασμού κατά την αρθρογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ιωάννου Μεταξά», Εκδόσεις ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ, σελ. 161.
15. «Ελεύθερον Βήμα», 9 Μαρτίου 1931.
16. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου, στο ίδιο, σελ. 91, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος β', σελ. 39 και Marc Ferro: «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος 1914 - 1918», εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», σελ. 153.
17. Επ. Μαλαίνου, στο ίδιο, σελ. 183.
18. «Αρχείο Στρατηγού Π. Γ. Δαγκλή», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον Ε. Γ. Βαγιονάκη, τόμος Β' σελ. 145 - 146.
19. Σεραφείμ Μάξιμου: «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;», εκδόσεις «Στοχαστής», σελ. 10.
20. Τάσος Βουρνάς: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας - 1909 - 1940», εκδόσεις ΤΟΛΙΔΗ, σελ. 176 - 190.