Χριστούγεννα με τη σκέψη μας στραμμένη στον πόλεμο που αιματοκυλίζει την Ουκρανία

Η κατάσταση στο κομμουνιστικό κίνημα της Ιταλίας είναι παραπάνω από τραγική, με τον οπορτουνισμό να βασιλεύει στα έτσι κι αλλιώς περιθωριακά (απο)κόμματα…
Εξαίρεση κάποιοι πρωτοπόροι νέοι του Fronte della Gioventù Comunista (Κομμουνιστικού Μετώπου Νεολαίας – FGC)

Κάθε χρόνο –γράφουν σε πρόσφατη ανάρτηση στο FaceBook, θυμόμαστε τη «Χριστουγεννιάτικη εκεχειρία», όταν το 1914, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, σε όλη τη γραμμή του μετώπου, Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες σταμάτησαν να πυροβολούν ο ένας τον άλλο και κατέληξαν να αγκαλιάζονται, να ανταλλάσσουν δώρα, να παίζουν ποδόσφαιρο στα χαρακώματα, εν μέσω της οργής των στρατιωτικών αρχηγών.

Φέτος θέλουμε να το θυμόμαστε με τη σκέψη μας στραμμένη στον  πόλεμο που αιματοκυλίζει την Ουκρανία και καταστρέφοντας το λαό της …χιλιάδες οικογένειες. Με το βλέμμα μας στην ουκρανική νεολαία που κινητοποιήθηκε από τον πιο μισητό και δειλό εθνικισμό, εργαλείο του ΝΑΤΟ, αλλά και …
Στους νεαρούς Ρώσους στρατιώτες που άρπαξαν από τις οικογένειές τους και σέρνοντάς τους να πεθάνουν σε έναν εγκληματικό πόλεμο που οδηγείται από τις φιλοδοξίες των εκμεταλλευτών τους. Δύο λαοί που έζησαν αδερφικά χρόνια και χρόνια, τώρα παρασύρονται στον πόλεμο από τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των κυβερνήσεών τους.

ΕΙΡΗΝΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ,
ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΑ ΑΦΕΝΤΙΚΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ!
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΕΝΑ ΣΥΝΘΗΜΑ
ΑΛΛΑ Η ΒΑΘΙΑ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ!

Δείτε

·      Ιμπεριαλιστικός πόλεμος στην Ουκρανία | Διαγγέλματα Πούτιν

·      Τρελός ο Πούτιν; Η στρατιωτική | επιχειρησιακή πλευρά του ιμπεριαλιστικού πολέμου στην Ουκρανία

·      Ουκρανία: ένταση, κατηγόριες και διπλωματικές αντεγκλήσεις καθώς στήνεται το σκηνικό πολέμου

·      Ομιλία Πούτιν για την 9η του Μάη: Καπηλεύτηκε τη θυσία των λαών της ΕΣΣΔ για να "ξεπλύνει" τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στην Ουκρανία

·      Πραγματικότητα και περιθώριο του Πολέμου στην Ουκρανία

·      Ουκρανία | ΝΑΤΟ_ΗΠΑ_Ρωσία – με το δάχτυλο στη σκανδάλη

·      Αλήθειες και ψέματα για τις αιτίες και τα προσχήματα του πόλεμου στην Ουκρανία

·      ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Συνεχίζονται πολεμικές προετοιμασίες και παζάρια

·      ΟΥΚΡΑΝΙΑ: πολεμικές προετοιμασίες ante portas με αλληλοκατηγορίες για στρατιωτική κλιμάκωση | “άσπροι”, “μαύροι”-“κόκκινοι”-“πολύχρωμοι” ιμπεριαλιστές και στη μέση οι λαοί

Άγιες νύχτες στον πόλεμο δεν υπάρχουν

Η γνωστή τοις πάσι Καλά Χριστούγεννα \ Joyeux Noël (2005), με Ντάιαν Κρούγκερ (απαστράπτουσα και μέγα κράχτη), Μπένο Φούρμαν, Γκογιόμ Κανέ, Ντάνιελ Μπρουλ, Γκάρι Λούις, Ντάνι Μπουν κά. έσπασε τα ταμεία.

 

Το «Καλά Χριστούγεννα», μοιάζει σαν –δήθεν “σοβαρή”, που κατασκευαστικά δεν έχει πολλά πράγματα να ζηλέψει από άλλες παρόμοιες ταινίες _αμερικανιές. Είναι πλούσια και εντυπωσιακή, σχεδόν χορταίνεις κινηματογράφο! κλπ., όμως, η ταινία μπάζει ιδεολογικά από παντού…
Και όχι μόνον μπάζει, αλλά, συνειδητά ή ασυνείδητα - συνειδητά κατά τη γνώμη μου - προσπαθεί να περάσει την κυρίαρχη ιδεολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκείνων των καιρών. Να μας πείσει, και αυτή, πως ενιαίος είναι ο πολιτισμός της Ευρώπης, ενιαία η θρησκεία της, ενιαίος και ο χώρος της. Εκείνο που μας χωρίζει είναι η στενοκεφαλιά μας και το ζαβό το ριζικό μας!

Οι ισχυρισμοί της ταινίας, αν απευθύνονται στο τότε Διευθυντήριο της ΕΕ, έχουν βάση! Παρόμοιες φωνές ακούστηκαν και κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, περίοδο, στη διάρκεια της οποίας αναφέρεται η ταινία. Και τότε κάποιοι προσπαθούσαν να πείσουν τους αντιμαχόμενους Ευρωπαίους, το τότε Διευθυντήριο δηλαδή, να σταματήσουν τον πόλεμο, γιατί, τελικά, θα καταστραφούν. Οι αντιπαλότητά τους θα τους αποδυναμώσει... Και ιστορικά, είχαν δίκαιο. Όλες οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής, Γερμανία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ρωσία, που ενεπλάκησαν στον πόλεμο, βγήκαν αποδυναμωμένες απ' αυτόν!

Η προτροπή του Κριστιάν Καριόν, είναι αέρας κοπανιστός, γιατί δε λαβαίνει υπόψη της τον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό, την επιθυμία της μιας χώρας να κυριαρχήσει πάνω στην άλλη, δε λαβαίνει υπόψη της την ίδια τη φύση του καπιταλισμού.

Η ταινία βασίζεται στο πραγματικό ιστορικό γεγονός, που αναφέρει και η ανάρτηση των συντρόφων: σε κάποια φάση του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, σε κάποιο σημείο του μετώπου, οι τρεις στρατοί που πολεμούν μεταξύ τους, οι Γερμανοί από τη μια μεριά και οι Γάλλοι και οι Βρετανοί από την άλλη, αποφασίζουν να σταματήσουν για μια στιγμή τον πόλεμο, για να γιορτάσουν ήσυχα, ο καθένας στο χαράκωμά του βέβαια, τα Χριστούγεννα.

Αφορμή γι' αυτό το ασυνήθιστο και παράξενο συμβάν, έδωσε μια άρια που ακούστηκε μέσα στην ησυχία της νύχτας από τα χαρακώματα των Γερμανών. Ένας τενόρος έψαλε το «άγια νύχτα»! Ο Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β' χρησιμοποίησε το θρησκευτικό συναίσθημα, για να εμψυχώνει τους φαντάρους του. Τα Χριστούγεννα του 1914, και αυτό είναι ιστορικό γεγονός, έστειλε χιλιάδες χριστουγεννιάτικα δέντρα στο μέτωπο, για να μη λείψει το θρησκευτικό ντεκόρ από τους ξεπαγιασμένους στρατιώτες! Έστειλε, βέβαια και καλλιτέχνες. (Ποιος δε θυμάται τον Μποπ Χοπ, στο Βιετνάμ).

Τενόρος, λοιπόν! Σουρεαλιστική εικόνα! Τενόρος να εμψυχώνει! Αλλιώς, όμως, διάβασε την ιστορία ο Κριστιάν Καριόν! Η τέχνη, και η θρησκεία, λέει ο σκηνοθέτης, νίκησε την αγριότητα του πολέμου. Αυτό κατάλαβε αυτός! Με το άκουσμα της άριας οι τρεις αρχηγοί, κάτω από την πίεση των στρατιωτών, σύμφωνα με το Γάλλο δημιουργό, βγαίνουν από τα χαρακώματα και συμφωνούν σε ανακωχή, για τη γιορτή των Χριστουγέννων. Η θρησκεία ενώνει!

Όταν περάσει, όμως, η «άγια νύχτα», οι φαντάροι δεν επιθυμούν να συνεχίσουν τον πόλεμο. Οι φαντάροι, βέβαια, όχι το Διευθυντήριο! Για τους φαντάρους όλες οι νύχτες είναι άγιες και δεν έχουν ανάγκη τη γέννηση του Χριστού για να τους θυμίσει το «επί γης ειρήνη»! Δε θέλουν να συνεχίσουν! Θέλουν να γυρίσουν πίσω, στις γυναίκες τους, στα παιδιά τους, στις ερωμένες τους, στις δουλειές τους.

Δημιουργείται, λοιπόν, πανικός. Και τα τρία αρχηγεία, κρατάνε το γεγονός μυστικό. Υποβαθμίζουν τη στάση! Δε θέλουν να υπάρξουν και άλλες τέτοιες περιπτώσεις. Ενεργούν τάχιστα. Παίρνουν από το συγκεκριμένο χαράκωμα τους φαντάρους, όλους τους φαντάρους, όλων των στρατών, και τους στέλνουν σε άλλα μέτωπα. Ο πόλεμος πρέπει, πάση θυσία, να συνεχιστεί. Τα συμφέροντα δεν είναι συναισθήματα. Είναι αριθμοί...

Είναι κρίμα που ένα τόσο σημαντικό θέμα, μια τόσο σημαντική στιγμή κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, δε στάθηκε η αφορμή για το δημιουργό, να φτιάξει ένα βαθύ αντιπολεμικό έργο. Λέω βαθύ, γιατί επιφανειακά είναι αντιπολεμική η ταινία! Όμως, επειδή έχει σαθρά επιχειρήματα, δεν είναι αξιόπιστη. Ξεπέφτει στο μελό και στη θεοκρατική αντίληψη για την ειρήνη. Μια αντίληψη, η οποία, αφήνει αυτή την υπόθεση στη θέληση του «θεού» και όχι στην επιθυμία, και την ανάγκη, του ανθρώπου να μην πολεμάει το συνάνθρωπό του. Του ανθρώπου, που αυτός σκοτώνεται, τελικά.

Η ταινία είναι από τις ακριβότερες ευρωπαϊκές παραγωγές. Τα χρήματα που ξόδεψε έπιασαν τόπο. Στην αναπαράσταση της εποχής, στα ντεκόρ - χαρακώματα του μετώπου, στις μάχες, στην επιλογή των ηθοποιών και συντελεστών (Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Ρουμανία, Νορβηγία, Η.Π.Α., Ιαπωνία), δεν έχεις πολλά να παρατηρήσεις. Το ίδιο και για τη φωτογραφία, τη μουσική, το μοντάζ, τα εκρηκτικά και τα άλλα «εφέ». Όλα τα παραπάνω είναι και στις λεπτομέρειές τους πολύ προσεγμένα. Οι αντιρρήσεις που υπάρχουν, και υπάρχουν πολλές, βρίσκονται στο ιδεολογικό περιεχόμενο της ταινίας. Στην επιμονή του σκηνοθέτη να θεωρεί τον πόλεμο σαν αποκοτιά και όχι σαν συνειδητή πράξη επιβολής και κυριαρχίας.

Αυτή η ανιστόρητη επιμονή μικραίνει το καλλιτεχνικό έργο. Η θρησκεία είναι ταξική. Και χρησιμοποιείται σαν τέτοια. Και η γέννηση του Χριστού, επίσης. Ο σκηνοθέτης της ταινίας δείχνει να μη γνωρίζει ή κάνει πως δε γνωρίζει αυτή την αλήθεια. Και δείχνει την Εκκλησία πάσχουσα. Όμως, η Εκκλησία έλαβε ενεργό μέρος σε όλους αυτούς τους πολέμους και τους ευλόγησε! Παλιότερα, βέβαια, έκανε η ίδια πολέμους...

Αυτό που είχε καταλάβει καλά ο Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β', δε δείχνει να το κατάλαβε ή κάνει πως δεν το κατάλαβε, ο Κριστιάν Καριόν. Είναι κρίμα γιατί, προσποιούμενος τον αθώο, αδικεί και τον εαυτό του και το καλλιτεχνικό έργο του.

Στον αντίποδα η ταινία του ανατρεπτικού \ κομουνιστή Francesco Rosi "Uomini contro" με Mark Frechette, Alain Cuny & Gian Maria Volontè

Η ταινία (1970) βασισμένη στο μυθιστόρημα του Emilio Lussu Un anno sull'Altipiano (ένα χρόνος στο ύψωμα), διαδραματίζεται στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με ειρηνικό –αντικαπιταλιστικό (ενάντια στην εξουσία των αστών) αποτύπωμα, αναδεικνύοντας την τρέλα του πολέμου και περιγράφοντας αλύπητα το απροετοίμαστο και την αλαζονεία των Ιταλών στρατιωτικών διοικητών.

Ο σκηνοθέτης κυνηγήθηκε αλύπητα από το κράτος για «για περιφρόνηση του στρατού», αλλά αθωώθηκε στην προκαταρκτική έρευνα. Η ταινία μποϊκοτάρεται, απαγορεύεται η προβολή της με τη δικαιολογία ότι έφταναν απειλητικά τηλεφωνήματα. «Είχα την “τιμή” –σημειώνει ο Rosi, να γίνει το θέμα των συγκεντρώσεων, του –σσ. φασίστα επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών SIFAR, στρατηγού Ντε Λορέντζο, που αναπαράγονταν άφθονα μέσω της ιταλικής τηλεόρασης, ο οποίος εκείνη την εποχή σίγουρα δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να “διαφημίσει” μια ταινία με αυτόν τον τρόπο”.

Τοποθετημένο στο οροπέδιο του Asiago κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, γύρω στο 1916, η ταινία εστιάζει ιδιαίτερα στο Monte Fior, το οποίο, αρχικά σε ιταλικά χέρια, εγκαταλείπεται και αφήνεται στα χέρια του αυστριακού στρατού, γεγονός που το καθιστά ένα απόρθητο φρούριο. Εντοπίζει τις αντιξοότητες στην ανακατάληψη του βουνού, με υπεύθυνο τον νεαρός υπολοχαγός Sassu, πρώην παρεμβατικός φοιτητή που μετατέθηκε από το Trentino, αναφέροντας απευθείας στον υπολοχαγό Ottolenghi, έναν απογοητευμένο βετεράνο του πολέμου με ιδέες σοσιαλιστές, με βάση τις οποίες τις οποίες πολλές φορές θα αντιταχθεί στις άχρηστες ή αναίτια τιμωρητικές εντολές των ανωτέρων του, μέχρι να βρει τον θάνατό του κατά την πολλοστή, μάταιη επίθεση για την ανακατάληψη του Μόντε Φιόρ.

Ο Sassu, κατά τους μήνες της παραμονής του στο μέτωπο, είδε την ανετοιμότητα της Διοίκησης, την ανεπάρκεια του οπλισμού, τις απόπειρες εξέγερσης των στρατιωτών που, κουρασμένοι και εξουθενωμένοι από την παράταση των μαχών, ζητούσαν ανάπαυση και αλλαγή, με αποδεκατισμούς, εικασίες για την παραγωγή εξοπλισμού και το συνεχές δράμα στον πόλεμο χαρακωμάτων, μέχρι να επαναστατήσει ενάντια στην τρέλα του Ταγματάρχη Malchiodi, ο οποίος απειλεί να πυροβολεί έναν στρατιώτη ανά δέκα, θεωρώντας εξέγερση την άτακτη φυγή ανδρών που επιδιώκουν να φυλαχτούν από τις φίλιες βολές του ιταλικού πυροβολικού.
Μέχρι που, ο ταγματάρχης σκοτώνεται από τους στρατιώτες, που ενθαρρύνθηκαν από την άρνηση του Sassu να εκτελέσει τη διαταγή, όχι πριν ζητήσει χάρη για τους στρατιώτες του «που έχουν ήδη αποδεκατιστεί στις μάχες».
Η απανθρωπιά της σύγκρουσης υπογραμμίζεται από τις γελοίες εντολές του στρατηγού, μεταξύ των οποίων η αποστολή μερικών στρατιωτών να δημιουργήσουν κενά στα εχθρικά συρματοπλέγματα, “προστατευμένοι” από μια πολύ βαριά και αναποτελεσματική σιδερένια πανοπλία –καρικατούρα, που θερίστηκαν αμέσως από πολυβόλα των αυστριακών.

Λόγω των ανυπέρβλητων εμποδίων, η ταινία γυρίστηκε στη Γιουγκοσλαβία, στο Centralni Filmski Studio Kosutnjak στο Βελιγράδι.

Δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς, λόγω των επιχειρημάτων, των σκηνικών και των θεμάτων, ομοιότητες ανάμεσα στην ταινία του Ρόζι και στο Paths of Glory _Σταυροί στο μέτωπο του Stanley Kubrick, που είχε προβλήματα στη Γαλλία και  προβλήθηκε μόνο στα μέσα της δεκαετίας του 1970.

 

 

 

 

 

Η μεγαλύτερη κρεμαστή γέφυρα στον κόσμο 🇹🇷 σύμβολο του γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας

Είναι δεδομένο πως η Τουρκία –στα πλαίσια του “ανήκομεν εις την Δύσιν” ασκεί μια τελείως διαφορετική πολιτική στην παγκόσμια (ιμπεριαλιστική) σκακιέρα, που οι δικοί μας “φωστήρες” και “παπαγαλάκια”, κάνουν πως δεν βλέπουν.
Ειδικά σήμερα η εξέλιξη του ιμπεριαλιστικού πολέμου στην Ουκρανία, αποτέλεσε μια ακόμη χρυσή ευκαιρία για γεωπολιτική αναβάθμιση της Άγκυρας μέσα από ρόλο “τίμιου διαμεσολαβητή” με τη Μόσχα να μιλάει για «εκτίμηση» και «σεβασμό» “για τη στάση της Τουρκίας, παρά τις διαφορετικές θέσεις για την Ουκρανία”

Θυμίζουμε Ο Τούρκος ΥΠΕΞ ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «πρέπει να μπει τέλος (...) οι πόλεμοι δεν έχουν νικητές και η ειρήνη δεν έχει χαμένους», ενώ σημείωσε ότι «η απόφασή μας σχετικά με τη Σύμβαση του Μοντρέ μένει ίδια. Θα συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε όσα προβλέπει».

Από τη πλευρά του ο Σ. Λαβρόφ είπε ότι η Αγκυρα υιοθετεί μια «πολύ ισορροπημένη» στάση. «Δεν είναι μυστικό ότι οι θέσεις μας για το θέμα της Ουκρανίας είναι διαφορετικές, αλλά εκτιμούμε και σεβόμαστε τη στάση της Τουρκίας», ανέφερε ο Ρώσος ΥΠΕΞ. Καλωσόρισε δε την επιλογή της κυβέρνησης Ερντογάν να μη συμμετάσχει στις κυρώσεις που η Δύση επέβαλε στη Ρωσία.
Δήλωσε επίσης ότι Μόσχα και Άγκυρα θα συνεχίσουν τις προετοιμασίες για τη φετινή 9η Συνάντηση του Συμβουλίου Συνεργασίας των δύο χωρών, με τη συμμετοχή και των δύο Προέδρων, Βλ. Πούτιν και Ρ. Τ. Ερντογάν. Η φετινή συνάντηση θα γίνει στην Τουρκία.
Τέλος, ο Λαβρόφ δήλωσε ότι ο πυρηνικός σταθμός Akkuyu (NPP), που κατασκευάζεται στην Τουρκία με τη βοήθεια της Ρωσίας, σχεδιάζεται να τεθεί σε λειτουργία το 2023, μέχρι την 100ή επέτειο από την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας.

“Η κατασκευή της γέφυρας αποτελεί φόρο τιμής για τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας”

Τη νέα μεγαλύτερου μήκους κρεμαστή γέφυρα παγκοσμίως, η οποία κατασκευάστηκε πάνω από τα στενά των Δαρδανελίων (βορειοανατολικά) -φυσικό σύνορο μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας- εγκαινίασε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κατά την επέτειο της επίθεσης στην Καλλίπολη, μια ημέρα που θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές ημέρες νίκης στην τουρκική ιστορία.

Η κατασκευή της Γέφυρας του Τσανάκαλε (των Δαρδανελίων, όπως λέμε εμείς) το 1915 είναι η πρώτη που εκτείνεται σε αυτό το θαλάσσιο πέρασμα των σχεδόν 60 χιλιομέτρων που συνδέει το Αιγαίο Πέλαγος με τη θάλασσα του Μαρμαρά.

Εκτός από τη σύνδεση των δύο ηπείρων, η γέφυρα ξεχωρίζει επίσης για το μεγαλύτερο μήκος στον κόσμο, το οποίο εκτείνεται μεταξύ των δύο κύριων πυλώνων (ύψους 318 μέτρων) σε μήκος έως και 2.023 μέτρα.
(για την ιστορία είναι 32 μέτρα μακρύτερο από τον τρέχοντα κάτοχο ρεκόρ, την κρεμαστή γέφυρα Ακάσι-Καϊκιό στην Ιαπωνία, η οποία ολοκληρώθηκε το 1998).

Συμβολισμοί

Η κατασκευή της γέφυρας αποτελεί "φόρο τιμής για τα εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας" ενώ το  “2.023μ” έχει δικούς του συμβολισμούς, καθώς αντιπροσωπεύει το έτος κατά το οποίο θα γιορταστεί η εκατονταετηρίδα της αστικής Δημοκρατίας της Τουρκίας, που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά ο συμβολισμός δεν σταματά εκεί.

Σύμφωνα με τη Hurriyet, το όνομα της γέφυρας, 1915 Canakkale, αποτίει φόρο τιμής στη Μάχη της Καλλίπολης από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (που οι Τούρκοι αποκαλούν Çanakkale Savaşları -Εκστρατεία της Καλλίπολης, μετά τον τόπο όπου έγινε η μάχη) στην οποία ο τουρκικός στρατός νίκησε τις ένοπλες δυνάμεις της Αντάντ, κυρίως από την τότε Βρετανική Αυτοκρατορία.
Για να τιμηθεί η σημαία της Τουρκίας, οι πυλώνες της γέφυρας φέρουν το κόκκινο και άσπρο χρώμα.

Μιλώντας σε δημοσιογράφους σε συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε στη γέφυρα, ο πρόεδρος του συμβουλίου της Limak Holding Εμπρού Οζερντιρ είχε δηλώσει ότι –φυσικά υπάρχουν διόδια ~15€, “όπως καθορίστηκε στη σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ της εταιρείας και των Αρχών”.
σσ.
1. Και στη γείτονα χώρα –όπως ακριβώς και στην Ελλάδα, τα μεγάλα έργα –ειδικά οι οδικοί άξονες, γίνονται με τη λεγόμενη “παραχώρηση”, δηλ ο κατασκευαστής βάζει ένα ποσό –συνήθως μικρό και με ρήτρα τράπεζας και μετά εισπράττει πολλαπλάσια από την εκμετάλλευση (βλ. Αττική – Ιονία, ακόμη και Εγνατία που κατασκευάστηκε με χτήμτα του ελληνικού λαού και παραχωρήθηκε μετά κλπ. οδοί)
2. Ο κατώτατος μισθός στην Τουρκία “παίζει” 175-220€ ~2.500-3.000 λίρες, εν μέσω μόνιμης για το λαό νομισματικής κρίσης, με τον Ερντογάν, να μη “δέχεται” τους υπολογισμούς σε €υρώ | $$, λέγοντας “Το νόμισμά μας είναι γνωστό και είναι η λίρα και δεν θα αφήσουμε να το καταπιούν” (sic!!)

Ερντογάν:
Ζωντανή η μνήμη των μαρτύρων του Τσανάκαλε

«Η γέφυρα αυτή είναι ένας τρόπος να κρατηθεί ζωντανή η μνήμη των μαρτύρων του Τσανάκαλε» δήλωσε σχετικά ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην ομιλία που εκφώνησε.
Εκτός από τη γέφυρα αυτή, ο τούρκος πρόεδρος επέβλεπε από τότε που ανέλαβε την εξουσία -αρχικά ως πρωθυπουργός από το 2003 έως το 2014, στη συνέχεια ως πρόεδρος- την κατασκευή στην Κωνσταντινούπολη μιας σήραγγας κάτω από τον Βόσπορο, μιας τρίτης γέφυρας πάνω από τον Βόσπορο και ένα τεράστιο αεροδρόμιο.
Ο Ερντογάν ξεκίνησε, επίσης, τον Ιούνιο την κατασκευή του έργου «Κανάλι της Κωνσταντινούπολης», ενός γιγαντιαίου καναλιού 45 χιλιομέτρων παράλληλο με τα στενά του Βοσπόρου, έργο που αποδοκιμάστηκε από την αντιπολίτευση και τους υπερασπιστές του περιβάλλοντος.

Ενισχυμένος ρόλος
εν μέσω σφοδρών ανταγωνισμών
για τα τουρκικά μονοπώλια

Σε πεδίο έντονου «ενδιαφέροντος» από μονοπωλιακούς κολοσσούς και σφοδρών καπιταλιστικών ανταγωνισμών μεταξύ διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων εξελίσσονται όλο και περισσότερο περιοχές τεράστιου φυσικού και ορυκτού πλούτου, που δίνουν πρόσφορο έδαφος στις λεγόμενες «πράσινες» επενδύσεις (όπως για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας), με τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη και τις λυκοσυμμαχίες τους, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η ΕΕ, η Ρωσία, η Ινδία κ.ά. διαγκωνίζονται για να προωθήσουν τις δικές τους στρατηγικές επενδύσεις και κινήσεις.
Στο ίδιο πλαίσιο, ισχυρές περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία επιχειρούν εδώ και χρόνια να ενισχύσουν τον ρόλο τους, αξιοποιώντας το δικό τους «ειδικό βάρος», θρησκευτικές και πολιτιστικές σχέσεις κ.λπ.

Η προσπάθεια της Κίνας να εξασφαλίσει, ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, πρώτες ύλες και τεράστιες ποσότητες Ενέργειας απαραίτητες για την αλματώδη οικονομική της ανάπτυξη, καθώς και να ενισχύσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά της «πατήματα», προώθησε σε δεκάδες αφρικανικές χώρες σημαντικά έργα υποδομής από κινεζικά κρατικά και ιδιωτικά μονοπώλια.
Με «μοχλό» την τοποθέτηση τεράστιων κεφαλαίων από το Πεκίνο, πολλές αφρικανικές χώρες εντάχθηκαν στην πρωτοβουλία «Μία Ζώνη - Ενας Δρόμος» (BRI), δίνοντας προβάδισμα στην Κίνα και στα μονοπώλιά της έναντι των Δυτικών ανταγωνιστών τους.

Οι ΗΠΑ και η ΕΕ από την πλευρά τους επιχειρούν να ενισχύσουν τις μπίζνες τους στην ήπειρο, συνδυάζοντας τις επιχειρηματικές δραστηριότητες με γεωπολιτικά συμφέροντα υπό το πρόσχημα της «καταπολέμησης της τρομοκρατίας» ή της προσφοράς καλύτερων όρων για «πράσινες» υποδομές, π.χ. με τις πρωτοβουλίες «Build Back Better World» του G7 και «Παγκόσμια Πύλη» της ΕΕ.

Η Τουρκία δεν έμεινε αμέτοχη. Ιδιαίτερα τα τελευταία 15 χρόνια επιχείρησε να θέσει γερές βάσεις για πολύπλευρη ανάπτυξη των εμπορικών, οικονομικών και πολιτικών της σχέσεων, επιδιώκοντας το άνοιγμα νέων αγορών για τα τουρκικά μονοπώλια.

Το μαρτυρούν μεταξύ άλλων το άνοιγμα της πρώτης στρατιωτικής της βάσης στο εξωτερικό, στη Σομαλία, και η δραστηριοποίηση εκατοντάδων τουρκικών επιχειρήσεων σε γύρω χώρες.
Και ενώ το 2021 (μέχρι τα τέλη Νοέμβρη), το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και αφρικανικών χωρών ξεπέρασε τα 30 δισ.$, με στόχος τα 50 δισ. πάνω από 25.000 Αφρικανοί εργαζόμενοι απασχολούνται σε τουρκικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε έργα - κατασκευαστικά και όχι μόνο - συνολικής αξίας πάνω από 78 δισ.$ και στην ίδια κατεύθυνση αξιοποιείται και η «ήπια ισχύς» της Εκπαίδευσης, καθώς υπολογίζεται ότι την τελευταία δεκαετία πάνω από 14.000 Αφρικανοί φοιτητές έχουν σπουδάσει σε τουρκικά πανεπιστήμια.

Χαρακτηριστική είναι εξάλλου η σημασία που δίνουν οι ΗΠΑ στον ρόλο της Τουρκίας, όπως και η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να «κουμπώσει» τα σχέδια της Άγκυρας, ενώ το γερό «μπάσιμο» της Τουρκίας στις χρυσοφόρες αφρικανικές αγορές όπλων (μετά την έναρξη εξαγωγών σε Σομαλία, Αιθιοπία, Μαρόκο και Λιβύη) δεν αποκλείεται να αυξήσει τις τριβές μεταξύ ανταγωνιστικών τουρκικών και ρωσικών μονοπωλίων πολεμικής βιομηχανίας. Να σημειωθεί ότι η Ρωσία είχε μεταξύ 2015 και 2019 το 49% της αγοράς όπλων στην Αφρική (στοιχεία SIPRI).

Στη δίνη των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων

Η εκστρατεία της Καλλίπολης ήταν ένα μέρος του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου που έγινε στην ουσία για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του ευρωπαϊκού και αμερικανικού κεφαλαίου και οι νεκροί, ήταν –όπως πάντα, όπως και σήμερα με τον πόλεμο στην Ουκρανία, παιδιά που στάλθηκαν μακριά από τις οικογένειές τους και τις πατρίδες τους για να σκοτωθούν για ξένα συμφέροντα και να ενταφιαστούν σε ξένη γη.

Η ίδια πολιτική συνεχίστηκε να ασκείται (sic!) –“από τη σωστή σκοπιά | πλευρά της ιστορίας” μέσω των εκάστοτε κυβερνήσεων μέχρι τα σήμερα . 

107 …200 χρόνια η ίδια ιστορία

Όταν ο στόλος της ΑΝΤΑΝΤ έκανε την απειλητική εμφάνισή του στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης η Ευρώπη συγκλονιζόταν από το Μεγάλο Πόλεμο που είχε ξεσπάσει ένα χρόνο πριν και την είχε αγκαλιάσει απ' άκρη σ' άκρη.
Επρόκειτο για τον πρώτο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο που άρχισε στις 19 Ιούλη | 1-Αυγ-1914 ως αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων που συσσωρεύονταν για δεκαετίες.
Στον πόλεμο αυτό συγκρούστηκαν δύο στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί καπιταλιστικών χωρών, που μέχρι να ανάψει η φωτιά διαμορφώνονταν ασταμάτητα ως δήθεν συμμαχίες για τη διασφάλιση της ειρήνης.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, έγινε αυτό που ο Λένιν περιέγραφε με αξιοθαύμαστο τρόπο όταν σημείωνε πως «οι ειρηνικές συμμαχίες προετοιμάζουν τους πολέμους και με τη σειρά τους ξεπηδούν από τους πολέμους, καθορίζοντας η μια την άλλη, γεννώντας τη διαδοχή των μορφών της ειρηνικής και της μη ειρηνικής πάλης πάνω στο ίδιο ακριβώς έδαφος των ιμπεριαλιστικών σχέσεων και των αμοιβαίων σχέσεων της παγκόσμιας οικονομίας και της παγκόσμιας πολιτικής»³.

Οι δύο αντιμαχόμενοι στρατιωτικοπολιτικοί συνασπισμοί ήταν η Τριπλή Συνεννόηση (Τριπλή Αντάντ) και η Τριπλή Συμμαχία. Η Τριπλή Συνεννόηση ήταν ο στρατιωτικοπολιτικός συνασπισμός της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Στην ολοκληρωμένη αυτή μορφή του συγκροτήθηκε στα 1907 όταν η Ρωσία και η Αγγλία ήρθαν σε συμφωνία που, στην ουσία, συμπλήρωνε την αγγλογαλλική συμφωνία του 1904, η οποία έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Εγκάρδια Συνεννόηση» (Entente Cordiale) ή αγγλογαλλική Αντάντ.
Η Τριπλή Συμμαχία ήταν η στρατιωτικοπολιτική συμμαχία Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας και Ιταλίας, που η συγκρότησή της ξεκίνησε με τη γερμανοαυστριακή στρατιωτική συμμαχία του 1878 και ολοκληρώθηκε με την προσχώρηση σ' αυτήν το 1883 της Ιταλίας.

Οι συνασπισμοί αυτοί στην πορεία του πολέμου άλλαξαν αισθητά. Η Ιταλία, για παράδειγμα, στην αρχή της αναμέτρησης δήλωσε ουδετερότητα γιατί έτσι νόμιζε πως εξυπηρετούσε τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια. Στη συνέχεια, όμως, επιχείρησε να συμπαραταχτεί με κάποιον από τους δύο συνασπισμούς, που θα της έδινε τα ανταλλάγματα που ζητούσε, και τελικά το Μάη του 1915 πέρασε με το μέρος της Αντάντ. Το κενό στην Τριπλή Συμμαχία κάλυψε η Βουλγαρία, που επίσης στην αρχή του πολέμου δήλωσε αυστηρή ουδετερότητα, αλλά στη συνέχεια πέρασε στο πλευρό των κεντρικών δυνάμεων, της Αυστροουγγαρίας, δηλαδή, και της Γερμανίας. Το ίδιο έκανε και η Τουρκία, με αποτέλεσμα η Τριπλή Συμμαχία να γίνει τετραπλή (Γερμανο-αυστρο-βουλγαρο-τουρκική).

Το πρωί της 18^ης Μαρτίου 1915, ο συμμαχικός στόλος, αποτελούμενος από 18 θωρηκτά με μια σειρά από καταδρομικά και αντιτορπιλικά, ξεκίνησε την κύρια επίθεση ενάντια στο στενότερο σημείο των Δαρδανελίων, όπου τα στενά έχουν πλάτος ~1,5km, ενώ αναπτύχτηκαν ναρκαλιευτικά
Στις 2:00 μμ… “Όλα τα τηλεφωνικά καλώδια κόπηκαν, όλες οι επικοινωνίες με τα οχυρά διακόπηκαν, μερικά από τα όπλα είχαν χτυπηθεί... με αποτέλεσμα τα πυρά του πυροβολικού της άμυνας να χαλαρώσουν σημαντικά”
Το γαλλικό θωρηκτό Bouvet χτύπησε σε νάρκη, με αποτέλεσμα να ανατραπεί σε δύο λεπτά, με μόλις 75 επιζώντες από ένα συνολικό πλήρωμα 718 ατόμων, το ίδιο τα HMS Irresistible & Inflexible, ενώ το Ocean που στάλθηκε για να τα διασώσει κι αυτό χτύπησε σε νάρκη και βυθίστηκε
Ο σχεδιασμός για την κατάληψη της τουρκικής άμυνας από ξηρά, για να ανοίξει ο δρόμος για τα πλοία άρχισε. Δύο συμμαχικά υποβρύχια προσπάθησαν να διασχίσουν τα Δαρδανέλια αλλά χάθηκαν από νάρκες και τα ισχυρά ρεύματα
Οι Σύμμαχοι σχεδίαζαν να αποβιβαστούν και να ασφαλίσουν τη βόρεια ακτή, να καταλάβουν τα οθωμανικά οχυρά και τις συστοιχίες πυροβολικού για μια ναυτική δύναμη να προχωρήσει μέσω των Στενά και της Θάλασσας του Μαρμαρά προς την Κωνσταντινούπολη.
Γύρω στις 2:00 πμ., ένας Οθωμανός παρατηρητής σε έναν λόφο στο Ariburnu είδε πολλά πλοία μακριά στον ορίζοντα.
Στις 3:00 πμ., το φεγγάρι είχε καλυφθεί και τα πλοία δεν ήταν πλέον ορατά δεν ήταν σίγουροι αν επρόκειτο για πραγματική απόβαση ή εκτροπή.
Ακολούθησε μπαράζ πυροβολικού, γύρω στις 6:00 πμ… τα εναπομείναντα τάγματα διατάχθηκαν να πάρουν το δρόμο τους για το Ariburnu επειγόντως.

Πρωί της 17^ης (30^ής με το νέο ημερολόγιο) Σεπ-1915 όταν ο διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού, αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, ειδοποιήθηκε από το διοικητή του Φρουρίου Θεσσαλονίκης, συνταγματάρχη Ευλ. Μεσαλά ότι στο λιμάνι της πόλης εισέπλεαν μονάδες του στόλου της ΑΝΤΑΝΤ.
Γύρω στις 9, ενώπιον του στρατηγού παρουσιάστηκε αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τρεις αξιωματικούς του στόλου της εν λόγω συμμαχίας με επικεφαλής το Γάλλο πλοίαρχο Ντιμενίλ. Την αντιπροσωπεία συνόδευε ο Γάλλος υποπρόξενος στη Θεσσαλονίκη Λεόν. Ο Γάλλος πλοίαρχος χωρίς περιστροφές δήλωσε ότι εκτελούσε διαταγές του Άγγλου αρχιναυάρχου Ντε Ρόμπεκ και του διοικητή των συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στρατηγού Σαράιγ κι ότι ήταν εντεταλμένος να ανακοινώσει πως φτάνουν μεταγωγικά πλοία γεμάτα από συμμαχικά στρατεύματα τα οποία, ύστερα από συνεννοήσεις που είχαν γίνει ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και το Γάλλο πρέσβη στην Αθήνα, επρόκειτο να αποβιβασθούν στη Θεσσαλονίκη.
Ο Ντιμενίλ πρόσθεσε επίσης ότι σε συνεργασία με τις ελληνικές στρατιωτικές αρχές τα συμμαχικά στρατεύματα θα οργάνωναν την άμυνα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης προς εξασφάλιση από πιθανή εχθρική επίθεση¹.
Έκπληκτος ο Μοσχόπουλος και αγνοώντας οτιδήποτε σχετικό με τις αναφερόμενες από το συνομιλητή του συνεννοήσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και το Γάλλο πρέσβη, παρακάλεσε να διακοπεί οποιαδήποτε περαιτέρω συζήτηση επί του θέματος έως ότου συνεννοηθεί με την κυβέρνηση της χώρας. Γύρω στο μεσημέρι, στην Αθήνα, στο γραφείο του υπουργού επί των Στρατιωτικών, στρατηγού Π. Δαγκλή, έφτανε το παρακάτω τηλεγράφημα²:

«Θεσσαλονίκη, αριθμός 334, επείγον. Ταύτην την στιγμή παρουσιάσθησαν ενώπιόν μου ο πρόξενος της Γαλλίας, ο κυβερνήτης του προς τούτο ελθόντος ενταύθα πολεμικού και δύο αξιωματικοί του Επιτελείου Δαρδανελίων, οίτινες μου εδήλωσαν ότι, κατόπιν συνεννοήσεως του αυτόθι πρεσβευτού της Γαλλίας μετά προέδρου της ελληνικής κυβερνήσεως, προτίθενται να εκτελέσουν αναγνώρισιν γαλλικού στρατού ή λάβουν μέτρα δι' άμυναν λιμένος από προσβολής εχθρικής ή υποβρυχίων.

Η κατάσταση χωρίς αμφιβολία ήταν άκρως σοβαρή και το μέλλον φάνταζε να παίρνει δραματικές διαστάσεις. Πριν όμως εξετάσουμε τα γεγονότα που ακολούθησαν ας δούμε πώς φτάσαμε ως αυτό το σημείο.

Η Ευρώπη και τα Βαλκάνια
στη δίνη του μεγάλου ιμπεριαλιστικού πολέμου

Η έναρξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την βαλκανική χερσόνησο σε μια περίπλοκη στρατιωτικοπολιτική κατάσταση. Η βαλκανική ενότητα που είχε επιτευχθεί στον πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε συντριβεί στις λόγχες του δευτέρου Βαλκανικού Πολέμου. Μειονοτικά προβλήματα, εθνικιστικοί ανταγωνισμοί και αλυτρωτισμοί, διαμόρφωναν το πεδίο σύγκρουσης και αποτελούσαν την «εθνική» σημαία των κυρίαρχων αστικών τάξεων που αναζητούσαν διεύρυνση των «εθνικών» τους αγορών με νέα εδάφη και εργατικό δυναμικό. Ηταν φανερό πως ακόμη και στο πλαίσιο ευρύτερων ιμπεριαλιστικών συνασπισμών οι βαλκανικές χώρες ήταν αδύνατο να συνυπάρξουν κάτω από κοινή ομπρέλα.

Η πρώτη και η μόνη βαλκανική χώρα που βρέθηκε στη δίνη του μεγάλου ιμπεριαλιστικού πολέμου από την στιγμή της έναρξής του ήταν η Σερβία που από τις 28 Ιούλη του 1914 είχε δεχτεί στρατιωτική επίθεση από την Αυστροουγγαρία. Η τελευταία νόμισε ότι βρήκε μια καλή ευκαιρία να προωθηθεί στα Βαλκάνια εκμεταλλευόμενη τη δολοφονία, από Σέρβους εθνικιστές στο Σαράγιεβο του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας Χότεκ, ένα μήνα πριν.

Η Βουλγαρία και η Τουρκία μέχρι της στιγμής που εισήλθαν στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, ακολουθούσαν μια προσεκτική πολιτική παζαριών και με τους δύο ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς για να σταθμίσουν τον πιθανό νικητή αλλά και να αποκομίσουν τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη.

Ανάμεσα στα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα βρέθηκε και η Ελλάδα, σε τέτοιο σημείο μάλιστα που η κυρίαρχη τάξη της χωρίστηκε στα δύο, με ανυπολόγιστες συνέπειες για το λαό και τον τόπο. Ομως, από την έναρξη του πολέμου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός, όντας ανταντόφιλος αλλά και διορατικός, επιχείρησε να προλάβει τις εξελίξεις και να δημιουργήσει τετελεσμένα, να προσανατολίσει δηλαδή τη χώρα στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ. Ετσι από την 1/14 Αυγούστου του 1914 έθεσε στην Αγγλία, στη Ρωσία και τη Γαλλία - μέσω των πρεσβευτών τους στην Αθήνα - το εξής ερώτημα⁴: «Εάν η Βουλγαρία μόνη ή ομού μετά της Τουρκίας επιτεθή κατά της Σερβίας ,η Ελλάς θα βοηθήση την τελευταίαν. Εν την περιπτώσει ταύτη θα ήσαν διατεθημέναι οι Δυνάμεις της Τριπλής Συνεννοήσεως να θεωρήσουν την Ελλάδα ως σύμμαχον και να της παράσχουν την επικουρίαν των υπό την ιδιότητα της συμμάχου;». Στο ερώτημα αυτό οι ιθύνοντες της ΑΝΤΑΝΤ αρχικά απέφυγαν να απαντήσουν αλλά υπήρξε νέο διάβημα Βενιζέλου ποιο προωθημένο από το πρώτο. Συγκεκριμένα, στις 5/18 Αυγούστου του 1914 ο Ελ. Βενιζέλος πρόσφερε συμμαχία άνευ όρων στην ΑΝΤΑΝΤ. Στην αναφορά - προς τη βρετανική κυβέρνηση - της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα η προσφορά συμμαχίας του Βενιζέλου προς την ΑΝΤΑΝΤ περιγράφεται ως εξής⁵: «Ο κ. Βενιζέλος, τη πλήρει συγκαταθέσει του βασιλέως και της κυβερνήσεως, έθεσεν επισήμως εις την διάθεσιν των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ πάσας τας στρατιωτικάς και ναυτικάς δυνάμεις της Ελλάδος, δι' οιανδήποτε στιγμήν ζητηθούν. Προσέθεσεν ότι η προσφορά αυτή εγένετο ειδικώς εις την αγγλικήν κυβέρνησιν, με τα συμφέροντα της οποίας είναι αδιαχωρίστως συνδεδεμένα τα συμφέροντα της Ελλάδος, και ότι, καίτοι αι δυνάμεις της Ελλάδος ήσαν μικραί, ηδύνατο να διαθέση διακοσίας χιλιάδας στρατού, ενώ το ναυτικόν της και οι λιμένες της ηδύναντο να είναι χρήσιμοι εις τους συμμάχους. Υπηνίσσετο ότι εν ανάγκη πενήντα χιλιάδες ελληνικού στρατού ηδύναντο να σταλούν εις Αίγυπτον προς διατήρησιν της τάξεως. Η προσφορά θα παραμείνη ανοικτή, και μέχρις ότου γίνη αποδεκτή εννοείται ότι θα παραμείνη εντελώς μυστική».

Εν τω μεταξύ η Αγγλία απάντησε στο πρώτο διάβημα Βενιζέλου συνιστώντας στην Ελλάδα να παραμείνει ουδέτερη στην περίπτωση που ουδέτερη παρέμενε και η Τουρκία. «Αν η Τουρκία - έλεγε η αγγλική απάντηση - παρεβίαζε την ουδετερότητα, η Αγγλία θα ήτο έτοιμη να δεχθή την Ελλάδα ως σύμμαχο». Στο ίδιο πνεύμα κινούνταν και η γαλλική απάντηση, όπου αναφερόταν: «Προς το παρόν φρονούμεν, ότι άπασαι αι προσπάθειαι της Ελλάδος οφείλουν να αποβλέπουν εις το να τηρήση η Τουρκία την υποσχεθείσαν ουδετερότητά της και να αποφευχθή παν το οποίον θα ηδύνατο να φέρη την τουρκικήν κυβέρνησιν να εξέλεθη αυτής». Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και η ρωσική απάντηση⁶.

Είναι φανερό πως στην αρχική φάση του πολέμου η ΑΝΤΑΝΤ ευνοούσε την ελληνική ουδετερότητα και το ίδιο έκαναν και οι κεντρικές δυνάμεις μπρος στο ενδεχόμενο να έχουν μια Ελλάδα στο εχθρικό προς αυτούς στρατόπεδο. Εχει πάντως σημασία να προσέξουμε ότι οι δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ ευνοούσαν την ελληνική ουδετερότητα ως αντιστάθμισμα στην ουδετερότητα της Τουρκίας, απέφευγαν επιμελώς την οποιαδήποτε αναφορά στον παράγοντα Βουλγαρία, παρόλο που η αναφορά του Βενιζέλου στην εν λόγω χώρα ήταν σαφής. Η αποσιώπηση αυτή δεν είναι τυχαία, δεδομένου ότι η ΑΝΤΑΝΤ επιδίωκε να προσεταιριστεί τη Βουλγαρία και μάλιστα με εδαφικά ανταλλάγματα, τόσο εις βάρος της Ελλάδας όσο και εις βάρος της Σερβίας και της Ρουμανίας. Αλλά το χειρότερο βρισκόταν αλλού. Βρισκόταν στο γεγονός ότι ο Βενιζέλος ήταν απολύτως έτοιμος να μπει στο παιχνίδι του μοιράσματος εδαφών και δεν άργησε να αποδεχτεί το παζάρι που του πρότεινε η Αγγλία. Ετσι με τα υπομνήματά του, που έστειλε στο βασιλιά Κωνσταντίνο, το Γενάρη του 1915, καθ' υπόδειξη του Φόρεϊν Οφις, πρότεινε να παραχωρηθεί στη Βουλγαρία η περιοχή Καβάλας - Δράμας - Σαρισαμπάν υπό τις εξής προϋποθέσεις: Η Βουλγαρία να κηρύξει αμέσως τον πόλεμο εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων μαζί με τους Ελληνες και τους Σέρβους. Ο πόλεμος να είναι νικηφόρος για να γίνουν οι παραχωρήσεις και η Ελλάδα σε αντάλλαγμα των παραχωρήσεων που θα έκανε, να έπαιρνε τη Δυτική Μικρά Ασία⁷.

Πάντως ούτε η Βουλγαρία πήγε με την ΑΝΤΑΝΤ, ούτε η Τουρκία έμεινε ουδέτερη. Από τις 4/17 Ιούλη του 1915 είχε υπογραφεί μυστική συμφωνία ανάμεσα στη Βουλγαρία, στη Γερμανία, στην Αυστρία και την Τουρκία και η τριπλή συμμαχία των κεντρικών δυνάμεων έγινε τετραπλή. Από το φθινόπωρο του 1915 η Βουλγαρία πέρασε ανοιχτά με τον μέρος των κεντρικών δυνάμεων, ενώ η Τουρκία είχε στραφεί κατά της ΑΝΤΑΝΤ ένα χρόνο νωρίτερα, όταν το φθινόπωρο του 1914 κατήργησε τις διομολογήσεις και βομβάρδισε τέσσερα ρωσικά λιμάνια στον Εύξεινο Πόντο⁸.

Η προετοιμασία της εισβολής της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα

Στις αρχές του 1915 η πολεμική κατάσταση χαρακτηριζόταν από μια ισορροπία δυνάμεων ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς. Στο δυτικό μέτωπο διεξαγόταν πόλεμος χαρακωμάτων και στο ανατολικό επικρατούσε στασιμότητα, λόγω εξαντλήσεως των αντιπάλων. Η κατάσταση αυτή από τη μία μεριά έσπρωχνε όλο και περισσότερο προς την ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας και από την άλλη απαιτούσε την είσοδο στον πόλεμο νέων χωρών, δηλαδή περισσότερων ανθρώπινων ζωών, ούτως ώστε να διαταραχθεί η ισορροπία δυνάμεων προς όφελος της μίας ή της άλλης πλευράς. Πού όμως έπρεπε να αναζητηθεί το στρατηγικό πλεονέκτημα; «Μεταξύ των ιθυνόντων των Συμμάχων - γράφει ο Σπ. Σκόνδρας⁹-, τόσον εν Λονδίνω (Λόιντ Τζορτζ και Ου. Τσόρτσιλ) όσον και εν Παρισίοις (Μπριάν) επεκράτει η άποψις ότι "η αποφασιστική επιτυχία" έπρεπε να αναζητηθή στη Βαλκανική».

Ο πόλεμος πέρασε τις πύλες των Βαλκανίων με την εκστρατεία της ΑΝΤΑΝΤ στα Δαρδανέλια, που κράτησε από τις 6/2 ως τις 18/3 του 1915. Η κατάργηση των διομολογήσεων (δηλαδή των αποικιοκρατικών δικαιωμάτων στο έδαφός της), το κλείσιμο των στενών για τα εμπορικά και πολεμικά πλοία και οι ναυτικές τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στα ρωσικά λιμάνια του Εύξεινου Πόντου ήταν οι κύριες αφορμές για να προκληθεί η επιχείρηση, που όμως δεν είχε επιτυχή κατάληξη, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις της Συμμαχίας να αλλάξουν τακτική και μετά τις 18/3/1915 να στραφούν σε αποβατικές επιχειρήσεις στη χερσόνησο της Καλλίπολης.

Ευθύς μόλις εκδηλώθηκε η εκστρατεία των Δαρδανελίων ο Βενιζέλος, με υπόμνημά του προς το βασιλιά, τάχθηκε υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ, ενώ την αντίθετη ακριβώς γνώμη εξέφρασε με δικό του υπόμνημα ο τότε αρχηγός της Επιτελικής Υπηρεσίας του Στρατού, συνταγματάρχης Ιωάννης Μεταξάς¹⁰. Η διχογνωμία που δημιουργήθηκε, η οποία δεν περιοριζόταν ανάμεσα στον Βενιζέλο και τον Μεταξά αλλά απλωνόταν σε μεγάλο βάθος μέσα στον αστικό πολιτικό κόσμο και στην κυρίαρχη τάξη, οδήγησε σε πολιτική κρίση, στην παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου και στο σχηματισμό νέας υπό τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Δημ. Γούναρη, που ορκίστηκε στις 10/3/1915.

Η κυβέρνηση Γούναρη δεν έμεινε για πολύ στα πράγματα. Στις 31 Μάη/13 Ιούνη του 1915 οι εκλογές έδωσαν 184 έδρες στο κόμμα των Φιλελευθέρων (επί συνόλου 310) και ο Βενιζέλος επέστρεψε θριαμβευτής, έχοντας την εντύπωση ότι τα χέρια του ήταν πλέον λυμένα για να προσδέσει τη χώρα στο άρμα της ΑΝΤΑΝΤ.

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η Σερβία ήταν η μόνη χώρα της Βαλκανικής χερσονήσου που είχε εμπλακεί στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο από την έναρξή του. Η Σερβία συνδεόταν επίσης με την Ελλάδα, από τις 19 Μάη (1 Ιούνη) του 1913, με Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Στρατιωτικής Συνδρομής¹¹ και είχε επιδιώξει να ενεργοποιήσει από την αρχή του πολέμου αυτό το συμφωνητικό, χωρίς αποτέλεσμα. Τα άρθρα 1 και 4 της εν λόγω συμφωνίας υποχρέωναν την Ελλάδα να βοηθήσει στρατιωτικά τη Σερβία στον πόλεμο που της είχε κηρύξει η Αυστροουγγαρία, αλλά το άρθρο 2 της συμβάσεως υποχρέωνε τη Σερβία από την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων να διαθέσει στην κοιλάδα του Αξιού 150.000 άνδρες, κάτι που η τελευταία ήταν αδύνατο να πράξει. Η συμφωνία μπορούσε να ενεργοποιηθεί μόνο σε περίπτωση πολέμου με τη Βουλγαρία ή και με την Τουρκία, αλλά ήταν αδύνατο να τεθεί σε εφαρμογή τώρα που εχθρός της Σερβίας ήταν η Αυστροουγγαρία. Εντούτοις ο ευφυής Βενιζέλος, απ' αφορμή τη βουλγαρική επιστράτευση στις 8/21 Σεπτέμβρη του 1915 επιχείρησε να ενεργοποιήσει τη συμφωνία και να βάλει την Ελλάδα στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ αντικαθιστώντας τους 150.000 σέρβους στην κοιλάδα του Αξιού με στρατεύματα της συμμαχίας. Οπως ο ίδιος ο Βενιζέλος αφηγήθηκε στη Βουλή, στη συνεδρίαση της 13ης Αυγούστου του 1917, κατά το τρίτο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη 1915 (με το νέο ημερολόγιο) ζήτησε και πήρε εξουσιοδότηση από το βασιλιά Κωνσταντίνο, ώστε να βολιδοσκοπήσει τους Αγγλογάλλους αν μπορούσαν εκείνοι να στείλουν στην κοιλάδα του Αξιού τα στρατεύματα που η Σερβία ήταν υποχρεωμένη να παρέχει, ούτως ώστε η Ελλάδα να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, όπως αυτές απέρρεαν από την ελληνοσερβική συνθήκη. Πράγματι οι επαφές έγιναν και οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας έσπευσαν να αποδεχτούν την ελληνική πρόταση, χωρίς βεβαίως να δεσμεύονται ρητώς για άμεση αποστολή τόσο μεγάλου αριθμού στρατευμάτων¹². Από εκεί και ύστερα τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Η επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα ήταν πλέον ζήτημα χρόνου. «Εδώ - γράφει ο Κ. Ζαβιτζιάνος¹³ - αρχίζει μία άγρια καμπάνια κατά του Βενιζέλου, ο οποίος, ως έλεγον, έφερε ξένα στρατεύματα εις την χώραν, χωρίς να έχη, ως έλεγον, σύμφωνον την γνώμην του Στέμματος. Και η καμπάνια αυτή εγένετο επί έτη ολόκληρα, όχι μόνον δηλαδή καθ' όλην την διάρκειαν του μεγάλου εκείνου πολέμου, αλλά και μετά τούτον, οσάκις δηλαδή εγένετο λόγος».

Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος έχει επικριθεί - και όχι άδικα - δριμύτατα για τον τρόπο που χειρίστηκε την επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ στην Ελλάδα, παρόλο που δίπλα στις επικρίσεις αναπτύχθηκε ένα πέπλο προστασίας, με στόχο να αποκρύψει ή να δικαιολογήσει τις ευθύνες του. Ας επιστρέψουμε όμως από εκεί που αρχίσαμε, δηλαδή από την επέμβαση των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη.

Η επέμβαση της ΑΝΤΑΝΤ

Όταν ο Βενιζέλος ενημερώθηκε για το τηλεγράφημα που αναφέραμε στην αρχή, του στρατηγού Μοσχόπουλου, σχετικά με την επικείμενη απόβαση δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη, επιχείρησε, όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, να επικοινωνήσει μαζί του. Στη σειρά των άρθρων του για το λεγόμενο εθνικό διχασμό και συγκεκριμένα στο 19ο κατά σειρά άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 4/11/1934 γράφει σχετικά¹⁴: «Μετέβην εις το τηλεγραφείον του υπουργείου των Στρατιωτικών, όπου εκάλεσα τον στρατηγόν Μοσχόπουλον και συνωμίλησα μετ' αυτού από μηχανής. Εδήλωσα προς αυτόν ότι εφ' όσον πρόκειται περί προκαταρκτικών μέτρων δι' επικείμενην απόβασιν δύναται να επιτρέψη αυτά, αλλά πρέπει να δηλωθή ότι έναρξις της αποβάσεως δε θα επιτραπή εφ' όσον δε λάβη σύμφωνον διαταγήν της κυβερνήσεως. Ο στρατηγός Μοσχόπουλος με ηρώτησε τι θα πράξη, εάν οι Γάλλοι παρά την προειδοποίησιν αυτήν επιμείνουν ν' αρχίσουν την απόβασιν. Του απήντησα ότι οφείλει να λάβει εγκαίρως όλα τα στρατιωτικά μέτρα, τα οποία θα του επιτρέψουν να αντισταθή εν ανάγκη εις την απόβασιν και θα καταστήσουν εξ άλλου εμφανή την περί τούτου απόφασίν του. Ο στρατηγός Μοσχόπουλος επέμεινε "τι θα πράξω, εάν παρά ταύτα οι Γάλλοι αρχίσουν αποβιβαζόμενοι;". Απήντησα: "Θα τους κτυπήσετε..." Ο στρατηγός Μοσχόπουλος, δ' επιστολής του προς το "Ελεύθερον Βήμα" κατά τη δημοσίευση της ιστορικής μελέτης του κ. Γ. Βεντήρη βεβαιώνει ότι δεν έλαβε παρ' εμού διαταγήν να αντισταθή. Είναι ευκολώτερον να ελησμόνησε ο κ. Μοσχόπουλος τη δοθείσαν από μηχανής διαταγήν παρά να έπαθα εγώ την ψευδαίσθησιν ότι την έδωσα».

Πράγματι, όταν ο Γ. Βεντήρης δημοσίευσε σε συνέχειες στο «Ελεύθερον Βήμα», στις αρχές της δεκαετίας του '30 την εργασία του - που αργότερα κυκλοφόρησε σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Η Ελλάς του 1910 - 1920» - ανέφερε και τα περί διαταγής αντιστάσεως στην ΑΝΤΑΝΤ από τον Βενιζέλο προς το στρατηγό Μοσχόπουλο, για να εισπράξει την κατηγορηματική διάψευση του τελευταίου¹⁵. Προφανώς, ο Μοσχόπουλος έχει δίκιο στον ισχυρισμό του ότι ουδέποτε έλαβε τέτοια διαταγή αντιστάσεως. Αλλωστε, είναι παιδαριώδες και το επιχείρημα του Βενιζέλου ότι «είναι ευκολώτερον να ελησμόνησε ο κ. Μοσχόπουλος την δοθείσαν από μηχανής διαταγήν παρά να έπαθα εγώ την ψευδαίσθησιν ότι την έδωσα». Αν είχε την παραμικρή βάση ένας τέτοιος ισχυρισμός τότε οφείλουμε να συμπεράνουμε ότι ο Μοσχόπουλος λησμόνησε τη διαταγή την ίδια στιγμή που την έλαβε, αφού ουδέποτε την εφάρμοσε. Μόνο που ένα τέτοιο γεγονός θα επέσυρε εναντίον του κάποιες, έστω και τυπικές, κυρώσεις οι οποίες ουδέποτε επιβλήθηκαν και για τις οποίες ο Βενιζέλος δεν κάνει την παραμικρή νύξη. Αλήθεια τόσο εύκολα παράκουαν τόσο σημαντικές διαταγές οι στρατιωτικοί εκείνης της περιόδου;
Εν πάση περιπτώσει, η ιστορική αλήθεια, την οποία ουδείς πλέον μπορεί να αμφισβητήσει, λέει ότι η κυβέρνηση Βενιζέλου έδωσε πλήρη συγκατάθεση για την απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη και αρκέστηκε να προβεί μόνο σε τυπική διαμαρτυρία προς τις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ για παραβίαση της ουδετερότητάς της¹⁶. Το σχετικό κείμενο της διαμαρτυρίας που επιδόθηκε στις 2 Οκτώβρη του 1915 αναφέρει: «Επειδή η Ελλάς είναι ουδετέρα έναντι του Ευρωπαϊκού πολέμου η βασιλική κυβέρνησις δεν δύναται να παράσχη την έγκρισιν αυτής εις τας προτιθέμενας υμετέρας ενεργείας καθ' όσον θίγουσιν την ουδετερότητα της Ελλάδος, τοσούτο μάλλον καθ' όσον προέρχονται εκ μέρους δύο εμπολέμων δυνάμεων. Κατόπιν τούτου η Βασιλική Κυβέρνησις έχει καθήκον να διαμαρτυρηθή εναντίον της διαμέσου του ελληνικού εδάφους διόδου ξένων στρατευμάτων». Για να θολώσει μάλιστα ακόμη περισσότερο τα νερά η κυβέρνηση Βενιζέλου ενημέρωσε και τις Κεντρικές Δυνάμεις για τη ...διαμαρτυρία της προς τις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ¹⁷.

Κατά τ' άλλα, η απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων εξελίχθηκε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και από την 1η Οκτώβρη που άρχισε, η Θεσσαλονίκη άρχισε να μετατρέπεται σε κατεχόμενη πόλη. Την αλήθεια αυτής της εκτίμησης βεβαιώνει σε επιστολή του στο στρατηγό Δαγκλή ο συνταγματάρχης Πάτροκλος Κοντογιάννης, διοικητής της XV Μεραρχίας. Η επιστολή φέρει ημερομηνία 26 Σεπτέμβρη/ 9 Οκτώβρη 1915, δηλαδή λίγες μέρες μετά την απόβαση και σ' αυτή ο Συνταγματάρχης Κοντογιάννης γράφει μεταξύ άλλων¹⁸: «Στρατηγέ μου, σας γράφω σήμερον, ίνα σας είπω πόσον λυπούμαι διά την τόσον ανέλπιστον έκβασιν της κυβερνητικής κρίσεως, ης συνέπεια ήτο η πτώσις της κυβερνήσεως, ης μετείχετε. Το πράγμα είναι ακόμη λυπηρότερον, διότι η δημιουργηθείσα κατάστασις είναι λίαν ακροσφαλής και σχεδόν χαώδης. Οι Γάλλοι και οι Αγγλοι εγείρουν εδώ νέας αξιώσεις. Θέλουν να μην πληρώνουν φόρους, θέλουν μόνιμον εγκατάστασιν ύδατος εν τω στρατοπέδω των επίταξιν του τηλεγράφου Eastern, θέλουν να καταλάβουν μέρος του τελωνείου κτλ., κτλ.». Περαιτέρω σχόλια ασφαλώς περιττεύουν.

Η γνώση είναι δύναμη!

Οπως ήταν αναμενόμενο, η απόβαση των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ στη Θεσσαλονίκη προκάλεσε πολιτική κρίση στη χώρα. Το λαϊκό αίσθημα ήταν αντίθετο σε μια τέτοια εξέλιξη κι ασφαλώς δεν μπορούσε παρά να δυσφορεί. Από την άλλη η άρχουσα τάξη, ήταν διχασμένη ανάμεσα στα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα από την αρχή του πολέμου. Σε πολιτικό επίπεδο η μία πτέρυγά της με ηγέτη τον βασιλιά Κωνσταντίνο έκλινε προς το μέρος των κεντρικών δυνάμεων. Η άλλη με ηγέτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο τασσόταν ανεπιφύλακτα με το μέρος της ΑΝΤΑΝΤ. Η γερμανόφιλη πτέρυγα εμφανιζόταν με το σύνθημα της ουδετερότητας, όχι όμως από αντιπολεμική διάθεση αλλά από ψυχρό υπολογισμό. «Στο βάθος της καιροσκοπικής πολιτικής του αντιβενιζελισμού - γράφει ο Σεραφείμ Μάξιμος¹⁹- υπήρχε πάντοτε το αντιπολεμικό αίσθημα. Ο εργατικός κόσμος και γενικά οι μικροαστικές μάζες δε θέλανε τον πόλεμο, γιατί δεν είχαν κανένα συμφέρον. Αυτό το κατάλαβε καλύτερα απ' όλους η δυναστεία. Γι' αυτό και όταν είδε πως ήταν αδύνατο να ωθήση τη χώρα σε πόλεμο υπέρ της Γερμανίας, έντυσε στα άσπρα το γερμανικό της αετό, άλλαξε τη στραταρχική ράβδο του Κάιζερ με ''κλάδο ελαίας'' και παρουσιάσθηκε ουδετερόφιλη και ειρηνόφιλη, ευχαριστημένη, γιατί με τα αντιπολεμικά της συνθήματα αντιδρούσε και στην ΑΝΤΑΝΤ και στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία, ενώ σφυρηλατούσε δεσμούς αίματος με τη μεγάλη λαϊκή μάζα».

Τη νύχτα της 4^ης προς 5^η Οκτώβρη του 1915 επήλθε οριστική ρήξη μεταξύ Βενιζέλου και Βασιλιά. Την επομένη, 6 Οκτώβρη, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, αλλά η κρίση στη χώρα και ειδικότερα στο εσωτερικό της κυρίαρχης τάξης δε σταμάτησε αλλά βάθυνε ακόμη περισσότερο. Κι όσο βάθαινε η κρίση τόσο περισσότερο εξάπλωνε η ΑΝΤΑΝΤ την κυριαρχία της πάνω στην ελληνική επικράτεια.
Μέσα στο 1916 η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη τελούσαν υπό γαλλικό στρατιωτικό νόμο, τα ελληνικά παράλια ελέγχονταν πλήρως από το στόλο της «συμμαχίας» και ο Πειραιάς καταλήφθηκε από «συμμαχικά» στρατεύματα.
Προς τα τέλη του Νοέμβρη του ιδίου έτους επιχειρήθηκε η κατάληψη της Αθήνας με αιματηρά αποτελέσματα, αφού “ελληνικά τμήματα ατάκτων αντιστάθηκαν”, ενώ οβίδες από τα «συμμαχικά» πλοία έπλητταν το Ζάππειο και τα ανάκτορα²⁰. Την ίδια χρονιά και συγκεκριμένα στις 16/29 Αυγούστου του 1916 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη βενιζελικό κίνημα, το οποίο βεβαίως κατάφερε να επικρατήσει με τις γαλλικές λόγχες. Λίγο αργότερα, στη συμπρωτεύουσα έφτασε ο ίδιος ο Βενιζέλος και τον Οκτώβρη του ιδίου έτους σχημάτισε κυβέρνηση. Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, ενώ έναν περίπου χρόνο αργότερα οι Αγγλογάλλοι εκπαραθύρωναν τον Βασιλιά Κωνσταντίνο κι έδιναν πανελλαδική εμβέλεια στην κυβέρνηση Βενιζέλου.
Λίγο αργότερα, θα ακολουθούσε νέος κύκλος τραγωδιών, με κυριότερη αυτή της Μικρασιατικής Καταστροφής. Για μια ακόμη φορά, δίπλα στην τραγωδία του τόπου, τα λόγια του λόρδου Μπάιρον αποκτούσαν διπλή τραγικότητα:
“Μην καρτερείτε από τους Φράγκους λευτεριά γιατί αγοράζει ο βασιλιάς των και πωλεί, στις Ντόπιες φάλαγγες, στα ντόπια τα σπαθιά η ελπίδα της ανδρείας στέκει μοναχή”.

1. Σπ. Α. Σκόντρα: «Ιστορία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914 - 1918», εκδόσεις «ΚΕΚΡΟΨ», Αθήναι 1969, τόμος Β', σελ. 360.
2. Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Β', σελ. 38.
3. Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 117.
4. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου: «Αι Αναμνήσεις του εκ της Ιστορικής Διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914 - 1922)», Αθήναι 1946 - 47, τόμος Α', σελ. 17.
5. Σπ. Β. Μαρκεζίνη: «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, τόμος 3ος, σελ. 281.
6. Σπ. Β. Μαρκεζίνη, στο ίδιο, σελ. 281 - 282.
7. Γιάννη Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος XIII, σελ. 419 - 420. Τα υπομνήματα του Βενιζέλου στο, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Α', σελ. 371 - 379.
8. Βλάσης Μ. Βλαγκόπουλος: «Συνθήκες Σταθμοί της Ιστορίας - Οδοιπορικό 146 χρόνων 1821 - 1967», Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 138 - 142.
9. Σπ. Α. Σκόντρα, στο ίδιο, σελ. 353
10. Αλέξανδρου Μαζαράκη - Αινιάνος: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Ικαρος» 1948, σελ. 160 - 169, Ιωάννου Μεταξά: «Ημερολόγιο», εκδόσεις «Γκοβόστη», τόμος Β' σελ. 407 - 413, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος Α', σελ. 379 - 388 και αλλού.
11. Κωνσταντίνου Σβολόπουλου: «Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1900 - 1945», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 91.
12. Επ. Μαλαίνου: «Ιστορία των ξενικών επεμβάσεων», Αθήνα 1960, τόμος Γ', σελ. 175 - 177.
13. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου: «Αι Αναμνήσεις του εκ της Ιστορικής Διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914 - 1922)», Αθήναι 1946 - 47, τόμος Α', σελ. 89.
14. «Η ιστορία του Εθνικού Διχασμού κατά την αρθρογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ιωάννου Μεταξά», Εκδόσεις ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ, σελ. 161.
15. «Ελεύθερον Βήμα», 9 Μαρτίου 1931.
16. Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου, στο ίδιο, σελ. 91, Γεωργίου Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 - 1920», εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, τόμος β', σελ. 39 και Marc Ferro: «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος 1914 - 1918», εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», σελ. 153.
17. Επ. Μαλαίνου, στο ίδιο, σελ. 183.
18. «Αρχείο Στρατηγού Π. Γ. Δαγκλή», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον Ε. Γ. Βαγιονάκη, τόμος Β' σελ. 145 - 146.
19. Σεραφείμ Μάξιμου: «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;», εκδόσεις «Στοχαστής», σελ. 10.
20. Τάσος Βουρνάς: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας - 1909 - 1940», εκδόσεις ΤΟΛΙΔΗ, σελ. 176 - 190.