Κούβα: Οι επιστήμες στην υπηρεσία του λαού

 

Οι βασικές \φυσικές επιστήμες για ποιους;

Με αυτό τον τίτλο η σημερινή Granma –όργανο του ΚΚ Κούβας, έχει ένα μακροσκελές κριτικό σημείωμα του Orfilio Peláez, αναφορικά με ένα ζήτημα, που μπορεί να χαρακτηριστεί κομβικό και χαρακτηρίζει το εποικοδόμημα της εκπαίδευσης όχι μόνο στο νησί της επανάστασης αλλά και στον καπιταλιστικό κόσμο.

Πριν από μια 10ετία και πλέον -γράφει, εγκρίθηκε ένα Εθνικό Πρόγραμμα Βασικών Επιστημών, του  Υπουργείου Επιστήμης, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος (Citma) -σήμερα Υπουργείο Ανώτατης Εκπαίδευσης (MES), με στόχο να δοθεί προτεραιότητα στην ισονομία πρόσβασης.

Η απόκτηση και η βιομηχανική κλιμάκωση των κουβανέζικων εμβολίων κατά του COVID-19 θα ήταν αδύνατη χωρίς μια σταθερή εκπαίδευση στις βασικές επιστήμες των ειδικών ομάδων σύλληψης, δημιουργίας και μαζικής τους παραγωγής.

Στις 8 Ιουλίου, στην έδρα του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (Unesco), στο Παρίσι, πραγματοποιήθηκε η επίσημη έναρξη του Διεθνούς Έτους Βασικών Επιστημών για την Αειφόρο Ανάπτυξη.

Για να εμβαθύνει στα επιχειρήματα που οδήγησαν στην καθιέρωση αυτής της γιορτής και της ιδιαίτερης σημασίας της στην Κούβα, η Granma μίλησε με τη Lilliam Álvarez Díaz, Ph.D. στις Φυσικομαθηματικές Επιστήμες, εκτελεστική γραμματέα της Κουβανικής Ακαδημίας Επιστημών (ACC)
σσ. …σπουδαγμένη –κοίτα σύμπτωση στην ΕΣΣΔ, λίγο πριν τις ανατροπές

 

– (Granma)
Γιατί να δίνετε τόσο ιδιαίτερη χροιά στις βασικές επιστήμες παγκοσμίως;

Στην εναρκτήρια πράξη των εορτασμών, αναδείχτηκε ο πρωταγωνιστικός ρόλος της φιλοσοφίας, των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας και της βιολογίας στη δημιουργία νέας γνώσης, μέσα από την ιστορία, τις προτάσεις επαναστατικών θεωριών και την απόκτηση και μακροπρόθεσμη εφαρμογή μιας σειράς αποτελεσμάτων και τεχνολογιών που έχουν οδηγήσει την ανάπτυξη της ανθρωπότητας σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας και της ζωής γενικότερα.

Θα ήταν ατελείωτη μια λίστα με τις πιο σχετικές στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά σε μια σύντομη περίληψη, θα υπογράμμιζα, για παράδειγμα, την εφεύρεση της πυρίτιδας, τον τροχό και το δυναμίτη, το τηλεσκόπιο του Galileo, την ανακάλυψη της σφαιρικότητας της γης, τους νόμους της Θερμοδυναμικής, του Νεύτωνα, του Κέπλερ για το ηλιακό σύστημα, της ατμομηχανής...
Μεταξύ αυτών που βρίσκονται πιο κοντά μας χρονικά είναι οι ακτίνες Χ, ο ηλεκτρισμός, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, το τηλέφωνο, συμπεριλαμβανομένων των σημερινών έξυπνων τηλεφώνων, η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, η πυρηνική σχάση, η αεροπορία, η ανακάλυψη του DNA, το ανθρώπινο γονιδίωμα, η πρωτεϊνική, τα λέιζερ, το διάστημα ταξίδια, υπολογιστές, απεικόνιση και πυρηνική ιατρική, διαδίκτυο, ρομποτική, νευροεπιστήμες, νανοεπιστήμες και νανοτεχνολογίες…

Σε ένα σημαντικό μέρος των μεγάλων παγκόσμιων επιστημονικών προόδων που αναφέρθηκαν, το έργο μιας σειράς γυναικών που όχι σπάνια αποκλείονται σε αναφορές τέτοιων κατορθωμάτων, ήταν παρούσα, συμπεριλαμβανομένων των Ada Byron, Emy Noether, Rosalind Franklin, Lisse Meitner και πολλών άλλων.

Οι συμμετέχοντες στο εναρκτήριο συνέδριο του Διεθνούς Έτους Βασικών Επιστημών επέμειναν να τονίσουν ότι οι προαναφερθέντες κλάδοι είναι παρόντες σε καθέναν από τους 17 στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης που έχουν τεθεί για το 2030 και επιβεβαίωσαν ότι χωρίς «επίσημη» -κρατική δηλ. υποστήριξη και χρηματοδότηση είναι αδύνατη η ανάπτυξή τους.

Υπήρξε απόλυτη συναίνεση –στα λόγια, για την προώθηση της ευρύτερης επιστημονικής, πολυεπιστημονικής και αλληλεγγύης συνεργασίας, η οποία επιτρέπει την αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων του παρόντος, όπως η κλιματική αλλαγή, η έλλειψη πόσιμου νερού, η ερημοποίηση, η αποψίλωση των δασών και η απώλεια της βιοποικιλότητας.

Επισήμανε επίσης ότι είναι επείγον να μπουν οι νέοι στο μεδούλι των επιστημών, με έμφαση στα βασικά, για να διευκολυνθεί η εισαγωγή τους σε αυτόν τον κόσμο, παρέχοντάς τους τις απαραίτητες ευκαιρίες, ώστε, όπως είπε ο Νεύτων, «να μπορέσουν να σταθούν στο ώμους γιγάντων για να δουν τον κόσμο καλύτερα.»

–(Granma)
Πώς αξιολογείτε την τρέχουσα κατάσταση των βασικών επιστημών στην Κούβα;

Οι ηγέτες και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων στη χώρα μας μετά το 1959 είχαν ξεκάθαρο όραμα για το επείγον της προώθησης της επιστημονικής ανάπτυξης, της επένδυσης στην εκπαίδευση, της δημιουργίας ανθρώπινου κεφαλαίου υψηλής ειδίκευσης, της δημιουργίας των απαιτούμενων υποδομών.

Θα μπορούσα να πω ότι η χημεία, η βιοχημεία, η βιολογία πάνε πολύ καλά. Παρά τις ελλείψεις σε πόρους και τη γήρανση της υποδομής σε εργαστήρια και άλλες οντότητες, έχουμε κορυφαία εξειδικευμένα ιδρύματα και ομάδες σε όλη την Κούβα, αφιερωμένα για πολλά χρόνια στην έρευνα σε αυτούς τους κλάδους.
Ομοίως, από τα πρώτα σχέδια μελέτης και την ίδρυση, τη 10ετία του 1960, των μεγάλων ινστιτούτων (Εθνικά Ινστιτούτα -Κέντρα Επιστημονικής Έρευνας, Ενδοκρινολογίας, Καρδιολογίας και Καρδιαγγειακής Χειρουργικής, Γαστρεντερολογίας, Αγγειολογίας, Ογκολογίας και Ραδιοβιολογίας, Νευρολογίας και Νευροχειρουργικής, Νεφρολογίας και Αιματολογίας \ Ανοσολογίας), στον τομέα και εξέλιξη της Ιατρικής μεγάλη σημασία αφιερώθηκε στη μελέτη των βασικών ιατρικών επιστημών και της έρευνας.

Δεν είναι τυχαία λοιπόν αυτή ανάπτυξη που επιτεύχθηκε στον κλάδο της βιοτεχνολογίας και της ιατρικής-φαρμακευτικής βιομηχανίας, της οποίας η πιο πρόσφατη έκφραση είναι η απόκτηση, η βιομηχανική κλιμάκωση και η μαζική εφαρμογή των εμβολίων μας κατά του COVID-19.
Χωρίς τη σταθερή εκπαίδευση των συντελεστών και εμπλεκόμενων στις βασικές επιστήμες, αυτό θα ήταν αδύνατο, καθώς επίσης και η μόνιμη ενημέρωση των πρωτοκόλλων θεραπείας.

Δυστυχώς, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τη φυσική, τα μαθηματικά και άλλες γραμμές βασικής έρευνας σε όλο και πιο απαραίτητους κλάδους, όπως η επιστήμη των υπολογιστών, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, ο αυτοματισμός και ορισμένες εφαρμογές νέων κλάδων της μηχανικής.

Η φυσική και τα μαθηματικά στην Κούβα θεωρούνται –όχι με ευθύνη του σοσιαλιστικού κράτους, «καταθλιπτικές» καριέρες, έτσι ένας μικρός αριθμός φοιτητών εισέρχεται και λίγοι επαγγελματίες αποφοιτούν.
Με πολλές δυσκολίες, υπάρχουν ιδρύματα ή μικρές ομάδες ειδικών που εργάζονται σε συγκεκριμένους τομείς έρευνας, αλλά δεν είναι όλα όσα χρειάζεται η χώρα.
Το πριν από μια 10ετία και πλέον εγκριμένο Εθνικό Πρόγραμμα Βασικών Επιστημών, από όσο γνωρίζω, απέχει πολύ από το να έχει ένα ευρύτερο φάσμα έργων και να δώσει τα απαραίτητα αποτελέσματα.

Για να εγγυηθούμε την επαγγελματική αλλαγή και να ενισχύσουμε τις ικανότητές μας σε αυτούς τους τομείς της γνώσης, το ACC, το Citma, το Υπουργείο Παιδείας, οι επιστημονικές εταιρείες, οι Τεχνικές Ταξιαρχίες Νεολαίας και τα πανεπιστήμια, έχουν προωθήσει διάφορες πρωτοβουλίες, με στόχο την ενθάρρυνση στα παιδιά και στους νέους με κλίση προς αυτές τις σταδιοδρομίες, αν και χωρίς την ένταση που απαιτείται σε εθνικό επίπεδο.

Συγκεκριμένα, από το 2018, το ACC γιορτάζει τις ήδη συστηματικές συναντήσεις Open Doors σε μηνιαία βάση, όπου επιστημονικά θέματα που ενδιαφέρουν όλους τους τύπους κοινού αντιμετωπίζονται στις πιο ανόμοιες πτυχές τους, με έμφαση σε μαθητές και καθηγητές διαφορετικών επιπέδων διδασκαλίας.
Κάθε μία από τις περισσότερες από 20 εκδόσεις των Open Doors, που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα (η πιο πρόσφατη στις 25-Αυγ, αφιερωμένη στο προαναφερθέν Διεθνές Έτος), έδειξε ότι για να έχουμε υπερβατικά αποτελέσματα είναι απαραίτητο πρώτα η μελέτη και κατάκτηση των βασικών επιστημών σε βάθος γιατί χωρίς αυτές ο κόσμος δεν θα είχε περάσει ποτέ τόσες πολλές τεχνολογικές επαναστάσεις.

 –(Granma)
Ποιες ενέργειες θα διακρίνουν το Διεθνές Έτος Βασικών\Φυσικών Επιστημών στην Κούβα;

Η 76η σύνοδος της ΓΣ του ΟΗΕ –όπως ήδη ειπώθηκε ανακήρυξε το 2022 ως Διεθνές Έτος Βασικών Επιστημών, με στόχο να αναδείξει και να διαδώσει παγκοσμίως τον ζωτικό ρόλο των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας και της βιολογίας, για την εφαρμογή νέων ερευνητικών αποτελεσμάτων που προάγουν την ανάπτυξη συνολικά και ξεχωριστά κάθε τομέα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των εθνών.
Ο Bernardo Houssay, ο πρώτος Λατινοαμερικανός που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1947, δήλωσε κάποτε ότι δεν υπάρχει εφαρμοσμένη επιστήμη χωρίς επιστήμη στην πράξη.
Άλλοι διάσημοι επιστήμονες υπερασπίστηκαν το κριτήριο ότι η επένδυση στις φυσικές επιστήμες ισοδυναμεί με επένδυση στη γνώση που έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την κοινωνία και καθιστά δυνατή την εφαρμογή της εφαρμοσμένης επιστήμης.

 

ΑΛΛΑΞΤΕ ΤΟ ΤΡΕΧΟΝ ΣΕΝΑΡΙΟ
Βλ. Κάψε το σενάριο και γράψε το δικό σου
(ΚΝΕ)

Στη συγκεκριμένη περίπτωση της χώρας μας, το Τμήμα Φυσικών και Ακριβών Επιστημών της Ακαδημίας Επιστημών της Κούβας (ACC), σχημάτισε την Εθνική Επιτροπή για την Προαγωγή του Διεθνούς Έτους Βασικών Επιστημών.
Μιλώντας σαν Granma, με τον Δ.ρα Επιστημών Luis Alberto Montero Cabrera, συντονιστή του προαναφερθέντος τμήματος και πρόεδρο του Επιστημονικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου της Αβάνας, τονίστηκε ότι η Επιτροπή σκοπεύει να προωθήσει και να ενισχύσει την ιδέα ότι οι βασικές επιστήμες είναι αναφαίρετο μέρος του εθνικού πολιτισμού και αποτελούν τη βάση και την ουσιαστική υποστήριξη των προόδων μας στην τεχνολογία και την καινοτομία του παρόντος και, κυρίως, του μέλλοντος.
Υπενθύμισε ότι ο σχεδιασμός του πρώτου κουβανικού υπολογιστή το μακρινό 1970 βασίστηκε στη γνώση των φυσικών επιστημών από τους εφευρέτες του, οι οποίοι ήταν πανεπιστημιακοί.
Ομοίως, η ανάπτυξη των εφαρμογών και του λειτουργικού συστήματος εκείνου του κοσμήματος της κουβανικής τεχνολογίας της εποχής βασίστηκε στη γνώση των αριθμητικών Μαθηματικών.

Για να φτάσουμε στις επιτυχίες της Κούβας στην απόκτηση, τη βιομηχανική κλιμάκωση και τη μαζική εφαρμογή των εμβολίων μας κατά του COVID-19.
Ενώ η γνώση που πέτυχε η εθνική επιστήμη σε όλη την ιστορία της στη βασική έρευνα για το γήινο, υδροφόρο και θαλάσσιο περιβάλλον της Κούβας, αποτέλεσε την αφετηρία για την εφαρμογή όλων των περιβαλλοντικών πολιτικών που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα.

Ο καθηγητής ενημέρωσε ότι η Επιτροπή σχεδιάζει να κάνει μια ακριβή καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης των βασικών επιστημών στη χώρα, να προτείνει ενέργειες για να αντιστραφεί η υποβάθμιση των ανθρώπινων πόρων και των υποδομών που συνδέονται με αυτούς τους κλάδους και να καταρτίσει ένα εθνικό σχέδιο δράσης. για την επίτευξη της μόνιμης προόδου –και εδώ είναι σοσιαλιστικό κράτος επισήμανε, όχι καπιταλισμός και οικονομία της αγοράς.

Θα τονώσει επίσης στους νέους φοιτητές, κυρίως προπανεπιστημιακούς, το ενδιαφέρον για τη μελέτη νέων σταδιοδρομιών και θα αναπτυχθούν στρατηγικές επικοινωνίας με στόχο να γίνει πολύ πιο ορατό το έργο των βασικών-φυσικών επιστημών, δίνοντας έμφαση στη διδακτορική και μεταπτυχιακή εκπαίδευση, στην αυστηρή εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου επίλυσης προβλημάτων και τη στρατηγική σημασία της ενθάρρυνσης της καινοτομίας.

Πλευρές της φιλοσοφικής αντιπαράθεσης
στις σχολές των φυσικών επιστημών του καπιταλισμού

Οι φυσικές επιστήμες, ως αντικειμενική μελέτη της συμπεριφοράς της φύσης και των φυσικών νόμων, θεωρούνται συχνά ότι είναι εκτός ιδεολογικών αντιπαραθέσεων.
Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Εξ άλλου η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών δε βρήκε λίγα εμπόδια στην ιστορική της πορεία από την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης, με την περίπτωση του Γαλιλαίου να ξεχωρίζει ως τρανταχτό παράδειγμα.

Η εκάστοτε άρχουσα τάξη στα εκμεταλλευτικά κοινωνικά συστήματα που έχουμε γνωρίσει δεν μπορούσε να επιτρέψει την ανάπτυξη ιδεολογίας αντίθετης προς τη δική της, ιδεολογίας που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αμφισβήτηση της εξουσίας της. Οι φυσικές επιστήμες μπόρεσαν να αναπτυχθούν όταν απέδειξαν τη συμβολή τους στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, πράγμα που ανάγκασε την άρχουσα τάξη να προσαρμόσει πλευρές της κοσμοθεωρίας της (π.χ. με την αποδοχή του ηλιοκεντρικού συστήματος) που η επιστήμη αμφισβητούσε άμεσα.
Όμως η κυρίαρχη ιδεολογία δε συγχώρησε ποτέ την επιστήμη για δύο κυρίως λόγους: για το ότι η επιστήμη λειτουργεί με βάση τη διαλεκτική μεθοδολογία και για το ότι αποδεικνύει ότι ο κόσμος είναι υλικός και ενιαίος και ότι η γνώση είναι αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας.

Στα δύο αυτά σημεία εστιάζεται η ιδεολογική αντιπαράθεση και σήμερα. Η κυρίαρχη ιδεολογία δε διστάζει να χρησιμοποιεί ακόμα και σοφιστείες για να αμφισβητήσει ή για να προκαλέσει σύγχυση γύρω από την αντικειμενικότητα της ύλης, δεν έχει ενδοιασμό να προωθεί αντιεπιστημονικές έως θεολογικές ερμηνείες σε επιστημονικά αποτελέσματα.

Φυσικοί νόμοι
και αντικειμενική πραγματικότητα

Το πιο κρίσιμο ζήτημα στη φιλοσοφική προσέγγιση των φυσικών επιστημών είναι η σχέση των φυσικών νόμων, που πηγάζουν από την επιστημονική γενίκευση κατά τη μελέτη των φαινομένων, με την αντικειμενική πραγματικότητα. Σε αυτό καθοριστικό ρόλο παίζει η μεγάλη επιρροή του θετικισμού και κυρίως του λογικού.
Πιο συγκεκριμένα, οι φυσικοί νόμοι δεν αντιμετωπίζονται ως προϊόν της οργανωμένης προσπάθειας του ανθρώπου να ανακαλύψει την αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά θεωρούνται ως προσωρινά λογικά σχήματα που η εγκυρότητά τους επαφίεται στο «λογικό» έλεγχο της εμπειρίας.
Έτσι στρεβλώνεται ο ρόλος των φυσικών επιστημών, ο οποίος είναι η διείσδυση στην ουσία των φαινομένων, αφού αυτή δεν είναι προσβάσιμη από την εμπειρία των θετικιστών. Επομένως, οι νόμοι των φυσικών επιστημών αποκόπτονται από τη φύση και τις νομοτέλειές της, χάνουν το περιεχόμενό τους, δεν μπορούν να μπουν σε διαδικασία επαλήθευσης.

Δείτε – ΚΟΜΕΠ
Για τη διαπάλη με άξονα το αντικείμενο και το περιεχόμενο σπουδών στα πανεπιστημιακά τμήματα φυσικής - του Τμήματος Παιδείας & Έρευνας της ΚΕ του ΚΚΕ
Επιστήμη και Έρευνα: Στην υπηρεσία του καπιταλιστικού κέρδους ή των λαϊκών αναγκών; του Μάκη Παπαδόπουλου
Η υλη, η κίνηση - ο χώρος και ο χρόνος - του Μάκη Παρέντη
Για το έργο του Β. Ι. Λένιν «υλισμός και εμπειριοκριτικισμός» - του Νίκου Παπακωνσταντίνου