ΚΟΜΕΠ _Αφιέρωμα “ψηφιακός μετασχηματισμός”

Ψηφιακός μετασχηματισμός για τη ζωή και τις ανάγκες των πολλών ή για τα κέρδη των λίγων και του κεφαλαίου;

Τουλάχιστον μια 10ετία _και παραπάνω το ΚΚΕ έχει αναδείξει το συγκεκριμένο ζήτημα  _αναφέρουμε ενδεικτικά

·       Αποσπάσματα από την ομιλία του Μάκη Παπαδόπουλου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και υποψήφιου βουλευτή Επικρατείας, σε εκδήλωση Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ στις 19/3

·       Ο «ψηφιακός μετασχηματισμός» στην υπηρεσία του αστικού κράτους: Με επιτυχία η εκδήλωση των ΚΟ Μισθωτών - Αυτοαπασχολούμενων Λογιστών & Εργαζομένων στις Ελεγκτικές Εταιρείες της Αττικής του ΚΚΕ με θέμα «My data & Ψηφιακός Μετασχηματισμός του Κράτους», με ομιλητή τον Γρηγόρη Λιονή, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνο του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ.

·       Στις θέσεις για το 21^ο συνέδριο υπάρχει εκτενής αναφορά (στήλη ερώτηση _απάντηση): Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η καινοτομία γενικότερα, δεν είναι σε προοδευτική κατεύθυνση; Γιατί οι σχετικές αναφορές στις Θέσεις με αρνητική χροιά;

·       Επίσης στο Ριζοσπάστη βρίσκουμε το πολύ ενδιαφέρον  Σκέψεις γύρω από τον «ψηφιακό μετασχηματισμό» των πανεπιστημίων (Το κείμενο αποτελεί συμπύκνωση από εκτενέστερο άρθρο που δημοσιεύεται στα «Θέματα Παιδείας», στο τεύχος 73 – 80)

Ψηφιακός μετασχηματισμός: για τα κέρδη του κεφαλαίου η για τις ανάγκες του λαού; του Μάκη Παπαδόπουλου _περίληψη υπάρχει και στον Ριζοσπάστη
Δεν είναι λίγοι αυτοί που αναρωτήθηκαν μετά την πρόσφατη τρα­γωδία, το έγκλημα στα Τέμπη, γιατί το κράτος και οι κυβερνή­σεις, που επέβαλαν με τέτοια ταχύτητα τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, καθυστέρησαν τόσο πολύ, τόσα χρόνια την εγκατά­σταση και λειτουργία ενός σύγχρονου συστήματος ασφαλείας στους σι­δηρόδρομους.

Γενικότερα δεν είναι λίγοι αυτοί που δίκαια αγανακτούν, καθώς βλέ­πουν τις τεράστιες δυνατότητες που διαμορφώνει η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος για να ζήσουμε πολύ καλύτερα και κάνουν τη σύ­γκριση με τη σημερινή μας κατάσταση. Αυτοί που πληροφορούνται ότι χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη μπορούν σήμερα να περπατήσουν πα­ραπληγικοί και να αποκτήσουν όραση άνθρωποι που ήταν τυφλοί, αυ­τοί που διαβάζουν για τα μεγάλα τεχνολογικά άλματα που διασφαλίζουν ακριβείς ιατρικές διαγνώσεις και επεμβάσεις και την ίδια στιγμή βίωσαν και βιώνουν την αναβολή και την αναμονή για μήνες προγραμματισμέ­νων χειρουργείων και αναγκαίων εξετάσεων για να μην καταρρεύσουν τα υποστελεχωμένα δημόσια νοσοκομεία.

Όλα τα κόμματα του συστήματος και τα φερέφωνα της άρχουσας τά­ξης προσπαθούν να συγκαλύψουν το μεγάλο ένοχο που εμποδίζει να αξιοποιηθούν αυτές οι τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες για να ικανο­ποιηθούν οι ανάγκες μας. Για να συσκοτίσουν την αλήθεια, προβάλλουν συστηματικά ένα παρα­πλανητικό αφήγημα που έχει δύο όψεις.

·       Από τη μια παρουσιάζουν την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο σαν έναν αντικειμενικό κίνδυνο, σαν ένοχο για τη διόγκωση της ανεργίας και για τον περιορισμό των δικαιωμάτων μας.

·       Από την άλλη παρουσιάζουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό σαν το μα­γικό ραβδί που θα ανοίξει το δρόμο για την κοινωνική ευημερία και για τη φιλολαϊκή μεταμόρφωση του σημερινού απάνθρωπου συστήματος της εκμετάλλευσης και του κράτους του. Έναν εύκολο δρόμο χωρίς ταξι­κούς ανατρεπτικούς αγώνες και μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις.

Ιδιαίτερα ο αρμόδιος υπουργός Κυριάκος Πιερρακάκης¹ έχει αναλάβει μια συστηματική προπαγανδιστική εκστρατεία για να μας πείσει ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβάλλει αποφασιστικά για να επανασχεδιαστεί το κράτος με επίκεντρο τις ανάγκες του πολίτη. Ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν έχει ταξικό πρόσημο.

Και τι παρουσιάζει ως απόδειξη;

Την αυτονόητη βελτίωση που υπάρχει για να βγάζουμε πιο γρήγορα πιστοποιητικά, ληξιαρχικές πράξεις και άδειες οδήγησης από τις κρατι­κές υπηρεσίες και τη μείωση της μεγάλης ουράς στα ΚΕΠ.

Διαφημίζει το νέο ψηφιακό πρόσωπο του κράτους με τη δημιουργία της πύλης gov.gr που έχει ήδη συγκεντρώσει περισσότερες από 1.500 διάσπαρτες ψηφιακές υπηρεσίες και το γεγονός ότι, μαζί με τις φορο­λογικές συναλλαγές, οι ψηφιακές συναλλαγές των πολιτών με το κρά­τος ξεπέρασαν το 1,2 δισ. Προβάλλει ως επίτευγμα ότι η χώρα απέκτη­σε επιτέλους ψηφιακή στρατηγική, με τη «Βίβλο Ψηφιακού Μετασχη­ματισμού 2020-2025». Στο ίδιο μήκος κύματος, μελέτη που εκπονήθη­κε για λογαριασμό του ΣΕΒ προβάλλει την εξοικονόμηση κρατικών πό­ρων ύψους 270 εκατ. ευρώ τη διετία 2020-2022, λόγω των υπηρεσιών που πλέον περαιώνονται ψηφιακά, εστιάζοντας στη μείωση του χρόνου μετακίνησης των πολιτών.

Όμως κάθε προπαγανδιστικό αφήγημα συντρίβεται αργά ή γρήγορα στο σκληρό έδαφος της πραγματικής ζωής.

Η μείωση του χρόνου μετακίνησης των εργαζόμενων αλλά και του χρόνου ενασχόλησης πολιτών και δημόσιων υπαλλήλων για την ολο­κλήρωση συναλλαγών με τις κρατικές υπηρεσίες δε μεταφράζεται σε αύξηση του δημιουργικού, «ελεύθερου χρόνου» τους. Αξιοποιείται από το κεφάλαιο για την επέκταση του εργάσιμου χρόνου και των ελα­στικών μορφών εργασίας, σύμφωνα με την οδηγία 2019/1152 της ΕΕ (π.χ. Νόμος Χατζηδάκη). Στην ουσία οι όμιλοι, για να αυξήσουν το βαθμό εκμετάλλευσης, θέλουν να έχουν ελεύθερα τα χέρια τους να μειώνουν ή να αυξάνουν το ωράριο εργασίας ανάλογα με τις ανάγκες τους. Ταυτό­χρονα ο πολίτης αναλαμβάνει υποχρεωτικά στον «ελεύθερο χρόνο» του να διεκπεραιώσει ψηφιακά ένα μέρος της εργασίας, που παλιότερα υλο­ποιούσε ο δημόσιος υπάλληλος.

Η δυνατότητα να κάνουμε γρήγορα ψηφιακή εγγραφή στους παιδι­κούς σταθμούς δεν αλλάζει την απαράδεκτη κατάσταση της υποχρηματοδότησης, των τεράστιων ελλείψεων στα κτήρια και στη σίτιση, των υψηλών τροφείων, της ανεπάρκειας σε σχέση με τις ανάγκες.

Τα μηνύματα του 112 στα κινητά τηλέφωνα δε συνοδεύτηκαν με στοι­χειώδη αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας. Μετατράπηκαν σε θλιβε­ρό άλλοθι της ακραίας «επιλεκτικής ανικανότητας» να ανταποκριθεί το αστικό κράτος σε βασικές λαϊκές ανάγκες. Ακραία ανικανότητα που έχει σαφώς ταξικό πρόσημο. Είναι η άλλη όψη της ικανότητας του κράτους να υπηρετεί το στρατηγικό συμφέρον του κεφαλαίου. Μεγάλες δασικές εκτάσεις και λαϊκές περιουσίες έγιναν ξανά στάχτη από την Εύβοια και τη Μυτιλήνη μέχρι τη Θράκη.^[1]

Η ίδια η ζωή αποδεικνύει ότι από μόνη της η τεχνολογική πρόοδος δεν αποτελεί κίνδυνο, ούτε και τη θαυματουργή λύση για τα προβλήματά μας. Το ζήτημα είναι ποιος και για ποια συμφέροντα καθορίζει την ανάπτυξη, τον προσανατολισμό και την αξιοποίηση της νέας τεχνο­λογίας και της επιστημονικής έρευνας. Πίσω από την τεχνητή νοημο­σύνη βρίσκονται οι επιλογές της ανθρώπινης νοημοσύνης και τα εκάστοτε ταξικά συμφέροντα που υπηρετεί.

Για όποιον εξακολουθεί να πιστεύει τον κυβερνητικό μύθο ότι ο ψη­φιακός μετασχηματισμός του κράτους του κεφαλαίου μπορεί να καταρ­γήσει τους ταξικούς φραγμούς και να ανοίξει το δρόμο στη λαϊκή ευ­ημερία, το παράδειγμα του τομέα της υγείας είναι σίγουρα πολύ απο­καλυπτικό.

Τι λέει η κυβέρνηση;

Ότι όλοι μπορούμε εύκολα να κλείσουμε πλέον εξίσου εύκολα ψη­φιακά το ραντεβού μας για τις αναγκαίες ιατρικές εξετάσεις. Πράγμα­τι. Γίναμε έτσι άραγε όλοι ίσοι στην πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες; Δε χρειαζόμαστε ειδικές γνώσεις για να απαντήσουμε. Ολοκληρωμένες εξε­τάσεις γρήγορα και άνετα θα κάνει μόνο αυτός που μπορεί να πληρώσει.

Τι διαφημίζει επίσης η σημερινή κυβέρνηση, όπως και η προηγούμε­νη του ΣΥΡΙΖΑ; Την ψηφιακή άυλη συνταγογράφηση και την ψηφια­κή κάρτα υγείας. Πράγματι αυτός ο εκσυγχρονισμός μπορεί θεωρητι­κά να συμβάλει στην αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας. Βοηθά, για πα­ράδειγμα, το γιατρό να ανατρέξει γρήγορα στο ιστορικό του ασθενούς και να προβλέψει την αρνητική επίδραση που μπορεί να έχει η χορήγη­ση ενός συγκεκριμένου φαρμάκου σε κάποιον που υποφέρει από δια­φορετικά νοσήματα.

Πώς αξιοποιείται όμως σήμερα
αυτό το επίτευγμα από το κράτος του κεφαλαίου;

Αξιοποιείται για τη συγκράτηση και την περικοπή των κρατικών δα­πανών για την υγεία και τα φάρμακα, για να διασφαλιστούν τα ματωμέ­να πλεονάσματα που απαιτεί η άρχουσα τάξη και η ΕΕ.

Και επειδή ο αρμόδιος υπουργός αρέσκεται να δηλώνει πως «δεν μπορείς να διαχειριστείς ό,τι δεν μπορείς να μετρήσεις», ας δούμε τι αποδεικνύουν οι επίσημες μετρήσεις της ΕΕ.

Αποδεικνύουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό, 35% των συνολικών ετήσι­ων δαπανών υγείας, καταβάλλεται απευθείας από τα νοικοκυριά, πέ­ρα από τη φοροαφαίμαξη, και πως η Ελλάδα είναι στις υψηλότερες θέ­σεις της Ευρώπης σε μη καλυπτόμενες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης και στους χρόνους αναμονής.^[2]

Αντίστοιχα, στα χέρια του αστικού κράτους η τηλεϊατρική, αντί να αξι- οποιείται συμπληρωματικά για την αναβάθμιση των απομακρυσμένων από το κέντρο υπηρεσιών, χρησιμοποιείται ως τρόπος υποκατάστασης των μεγάλων ελλείψεων αναγκαίου επιστημονικού δυναμικού.

Ο ταξικός χαρακτήρας του ψηφιακού μετασχηματισμού

Το παράδειγμα της υγείας βοηθά να καταλάβουμε ότι:

• Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορεί, ούτε έχει σκοπό ν’ αλ­λάξει τους στόχους, την αποστολή, τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους εντός του οποίου εφαρμόζεται.
• Όλες οι λειτουργίες του σημερινού κράτους, του κράτους της δικτα­τορίας του κεφαλαίου, διαπλέκονται και υπηρετούν ενιαία τα στρατηγι­κά συμφέροντα της άρχουσας τάξης, ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και τα κέρδη των εγχώριων ομίλων, θωρακίζουν τη σταθερότητα του συ­στήματος της εκμετάλλευσης.

Αυτήν τη δεδομένη αποστολή του κράτους του κεφαλαίου υπηρε­τεί σήμερα ο ψηφιακός μετασχηματισμός της Δημόσιας Διοίκησης. Με βάση αυτούς τους αντιλαϊκούς στόχους καθορίζονται οι αρχές ανάπτυξης και οι τεχνολογίες υλοποίησης της ηλεκτρονικής διακυ­βέρνησης. Δεν υπάρχει ταξικά ουδέτερος ψηφιακός μετασχηματισμός που ωφελεί εξίσου όλους τους πολίτες.

Ας σκεφτούμε, ποιους στόχους υπηρετεί ο ψηφιακός μετασχημα­τισμός της οικονομικής λειτουργίας του αστικού κράτους;

• Υπηρετεί την οικονομική πολιτική που παίρνει συνεχώς από το λαό, κλέβει με όλους τους τρόπους το λαϊκό εισόδημα, για να δώσει, να στη­ρίξει την κερδοφορία και την ανταγωνιστικότητα των μεγάλων ομίλων.
• Υπηρετεί την πολιτική που διαμορφώνει ματωμένα πλεονάσματα με το πετσόκομμα μισθών και συντάξεων, τη φοροαφαίμαξη του λαού και την ισοπέδωση των ασφαλιστικών δικαιωμάτων.
• Υπηρετεί την πολιτική που οδηγεί σε συνεχή αύξηση των άδικων έμμε­σων φόρων που πληρώνουμε όλοι εμείς.
• Κι από την άλλη υπηρετεί την πολιτική που διασφαλίζει οι όμιλοι να καταβάλλουν λιγότερο από το 5% των ετήσιων φορολογικών εσόδων και να λαμβάνουν έναν πακτωλό κρατικής στήριξης των επενδύσεών τους. Μόνο το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα περιλαμ­βάνει επενδύσεις που μπορούν να φτάσουν τα 200 δισ. ευρώ.

Για τον ίδιο τον ψηφιακό μετασχηματισμό προβλέπονται έργα 11 δισ. ευρώ. Ήδη έχουν δημοπρατηθεί 220 έργα ύψους 2,3 δισ. και έχουν δο­θεί 700 εκατ. ευρώ σε ΣΔΙΤ.

Ποιοι έχουν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν γι’ αυτήν την πολιτική; Μια χούφτα όμιλοι σε κάθε κλάδο της οικονομίας. Π.χ. οι αμερικανικοί όμιλοι, όπως η Google, η Amazon, η Microsoft, η Cisco, που δημιουργούν ψη­φιακά κέντρα δεδομένων στη χώρα μας. Με 5% ίδια κεφάλαια εντάσσο­νται άμεσα στους προνομιακούς όρους που προβλέπει ο Ν.4864/2021 για τις στρατηγικές επενδύσεις.

Το κράτος δεσμεύεται να τους παράσχει και να αναβαθμίσει την ανα­γκαία υποδομή που αφορά την ύδρευση, τις συνδέσεις, την οδοποιία, την αποχέτευση κλπ. Και ταυτόχρονα αποκτούν πρόσβαση και έλεγχο στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων για το σύνολο των Ελλήνων πολιτών. Φυσικά οι κυβερνήσεις επικαλούνται ότι παίρνουν τεχνικά μέτρα προ­στασίας των δεδομένων κλπ. Όμως δεν είναι δύσκολο ν’ αντιληφθούμε ότι το κράτος του κεφαλαίου ούτε θέλει, ούτε μπορεί να διασφαλίσει αυ­τήν την προστασία. Το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ ανοίγει την πόρτα στους ομίλους για τη συλλογή, την επεξεργασία και την αξιοποίηση αυ­τών των πληροφοριών.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι περιβόητες επενδύσεις των ομίλων αφορούν τα έργα υποδομής που αναθέτει το κράτος στους ομίλους. Και φυσικά αυτή η πολιτική δεν ξεκίνησε τώρα με τη σημερινή κυβέρνηση Μητσοτάκη. Την υλοποιούν συνεχώς, σταθερά, όλες οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, του ΣΥΡΙΖΑ, της ΝΔ.

Και θα συνεχίσουν να την υλοποιούν την επόμενη μέρα, με βάση τις δεσμεύσεις προς την ΕΕ και το Ταμείο Ανάκαμψης, με βάση τις συστά­σεις του ΟΟΣΑ για νέα ματωμένα πλεονάσματα, για να κατακτήσει η άρχουσα τάξη την περιβόητη επενδυτική βαθμίδα.

Ψηφιακή πάταξη ποιας φοροδιαφυγής;

Με δεδομένη την αντιλαϊκή κατεύθυνση της οικονομικής και φορο­λογικής πολιτικής, η κυβέρνηση προωθεί τα ηλεκτρονικά βιβλία και την ψηφιακή καταγραφή των τιμολογίων των επιχειρήσεων, μέσα από την ηλεκτρονική πλατφόρμα myDATA. Ενοποιεί όλα τα ηλεκτρονικά συστή­ματα της Εφορίας και αναβαθμίζει το Taxisnet με τον «ψηφιακό εφορια­κό» που θα καθοδηγεί λογιστές και φορολογούμενους.

Διαφημίζει την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για τον έλεγ­χο της αξιοπιστίας των φορολογικών δηλώσεων. Και μας εξηγεί ότι θα ωφεληθούμε όλοι από την πάταξη της φοροδιαφυγής και τη μείωση της ταλαιπωρίας στις φορολογικές υποθέσεις.

Όμως ποια φοροδιαφυγή στοχεύει να περιορίσει η κυβέρνηση και το κράτος; Των μεγάλων ομίλων; Μα αυτοί έχουν ήδη νόμιμες, προκλητι­κές, γιγαντιαίες φοροελαφρύνσεις. Οι τράπεζες έχουν διασφαλίσει κα­θεστώς αναβαλλόμενου φόρου, οι εφοπλιστές πλαίσιο «εθελοντικής φορολόγησης». Οι όμιλοι μπορούν να έχουν οφ σορ και να μετακινούν νόμιμα τα κεφάλαιά τους σε άλλα κράτη της ΕΕ και της Ευρώπης. Μή­πως θα εντοπίσει το myDATA το λαθρεμπόριο καυσίμων, όπλων και ναρκωτικών; Ξέρουμε όλοι την απάντηση.

Για να μη μας μείνει απορία, η ΑΑΔΕ μας έδωσε τα στοιχεία. Χάρη στον ψηφιακό έλεγχο που εντοπίζει εύκολα τις αποκλίσεις από το μέσο όρο, εντόπισε από το 1 εκατ. ψηφιακά εγγεγραμμένων επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων ήδη 240.000 που κάνουν ελλιπείς δηλώσεις και κρύβουν τα έσοδά τους.

Ένα μεγάλο μέρος τους είναι μικρές επιχειρήσεις και αυτοαπασχο­λούμενοι που οδηγούνται στην οικονομική ασφυξία από την οικονομι­κή πολιτική της κυβέρνησης και τον ανέλεγκτο ανταγωνισμό, επιχειρή­σεις για τις οποίες αυξάνει ο κίνδυνος να βάλουν μελλοντικά λουκέτο. Η αναβάθμιση της κρατικής λειτουργίας δεν αφορά την ουσιαστική στήρι­ξή τους, αλλά τη φοροαφαίμαξή τους.

Αυτή η πολιτική υπηρετεί την κατεύθυνση της ΕΕ να αυξηθεί το μέγεθος των επιχειρήσεων με συγχωνεύσεις και συγκεντροποίηση κεφαλαίου. Να συνεχίσουν οι τράπεζες και το κράτος να παίρνουν ό,τι μπορούν από τις υπερχρεωμένες επιχειρήσεις, χωρίς να έχουμε μεγά­λους κλυδωνισμούς από μαζικά, απότομα λουκέτα.

Μήπως θα διευκολυνθεί η ζωή όλων των λογιστών; Αυτοί στην πρώ­τη φάση θα σηκώσουν το μεγάλο φορτίο για να υλοποιηθεί το αρχικό έρ­γο, να παραμετροποιηθεί το my DATA σε κάθε επιχείρηση. Στη συνέχεια, όταν αυτοματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό η λογιστική παρακολούθηση, θα οξυνθεί ο ανταγωνισμός σχετικά με το πόσοι θα μείνουν στις συγκε­κριμένες δραστηριότητες.

Και φυσικά η απάντηση των κυβερνήσεων μπροστά στις δυσκολίες, στην αγωνία και στην αβεβαιότητα για το μέλλον είναι η γνωστή: Η ατο­μική ευθύνη και η ατομική επιλογή του κάθε αυτοαπασχολούμενου για το μέλλον του.

Αύξηση της εκμετάλλευσης

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ομίλων και επιχειρήσεων δεν καταργεί νόμους του κέρδους, τους νόμους της εκμετάλλευσης, τους νόμους με τους οποίους λειτουργεί η καπιταλιστική οικονομία.

Για να συνεχίσουν να αυξάνονται τα κέρδη των ομίλων πρέπει να συ­νεχιστεί η αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, το ξεζούμισμα των ερ­γαζόμενων. Πρέπει να επεκταθούν οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις, να γίνουν ατελείωτες οι ώρες της δουλειάς μέσα από τη «διευθέτηση του χρόνου εργασίας».

Στα χέρια του κεφαλαίου η νέα τεχνολογία αξιοποιείται για να αυξηθεί η εντατικοποίηση και ο φόρτος εργασίας αυτών που συνεχίζουν να δου­λεύουν, ενώ την ίδια ώρα αυξάνει και ο στρατός των ανέργων. Οι υποσχέσεις για άφθονες καλοπληρωμένες και δημιουργικές θέσεις εργασίας στην εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού συντρίβονται επί­σης στο έδαφος της πραγματικότητας, της λειτουργίας κάθε ομίλου με γνώμονα το κέρδος. Και αυτό το συμπέρασμα επιβεβαιώνεται παντού, και στην Ελλάδα και διεθνώς, στις εταιρίες που βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας.

Στην Ελλάδα ο όμιλος του ΟΤΕ ανακοινώνει φέτος την υψηλότερη κερδοφορία της δεκαετίας και εξαγγέλλει επενδύσεις 3 δισ. ευρώ.^[3] Και την ίδια στιγμή, με τη βοήθεια του εργοδοτικού συνδικαλισμού, καταργεί κάθε διαβάθμιση μισθού με βάση το πτυχίο και συνδέει άμεσα τους μι­σθούς με την κερδοφορία, την παραγωγικότητα και την αξιολόγηση κά­θε τμήματος, κάθε διεύθυνσης του ομίλου. Στην ουσία συμπιέζει κι άλλο το μέσο πραγματικό μισθό προς τα κάτω.

Ασφαλώς δεν αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Μελέτες επιβεβαιώ­νουν πόσο άνοιξε η ψαλίδα μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και της αύξησης του πραγματικού μισθού, με αναλογία 10 προς 1 στους αμερικανικούς τηλεπικοινωνιακούς ομίλους, από τη δεκαετία του ’80 ως σήμερα. Αυτοί οι αμερικανικοί όμιλοι είχαν την τελευταία 20ετία 2 φορές ταχύ­τερη αύξηση κερδών από το μέσο όρο της οικονομίας, πριν εμφανιστούν αρνητικά σημάδια για την κερδοφορία τους.

Τώρα, στη βάση της αυξημένης παραγωγικότητας, οι επιχειρήσεις μει­ώνουν το προσωπικό τους και προχωρούν σε μαζικές απολύσεις. Πρό­σφατα, το Γενάρη του ’23, η Google απέλυσε 12.000 υπαλλήλους και εί­δε τη μετοχή της να σημειώνει ξανά άνοδο 5%.^[4] Μαζικές απολύσεις που ξεπερνούν τους 150.000 εργαζόμενους είχαμε στους τεχνολογικούς κο­λοσσούς τον τελευταίο χρόνο, όπως η Amazon, η Microsoft, η Meta, η οποία καθάρισε στεγνά το 13% του προσωπικού της, καθώς σημειώνει συνεχώς μείωση στα κέρδη της τα 4 τελευταία τρίμηνα.

Γνωστά είναι και τα ελληνικά παραδείγματα, όπως οι εκατοντάδες απολύσεις της BIT, που είχε προβληθεί ως πετυχημένη Start Up. Η πρό­σφατη αλλαγή ιδιοκτησίας στο Twitter συνοδεύτηκε από την απόλυση χι­λιάδων εργαζόμενων με την αποστολή ενός απλού e-mail.

Και φυσικά η ίδια η νέα τεχνολογία αξιοποιείται από το κεφάλαιο για να επιβληθεί η εντατικοποίηση, από τις σύγχρονες κάμερες παρακολού­θησης μέχρι τα συστήματα που πληροφορούν τον εργοδότη πόσο χρόνο κάνει κάθε υπάλληλος να εξυπηρετήσει έναν πελάτη, αν δουλεύει εντα­τικά ή αν χαζεύει στον υπολογιστή του.

Ο στόχος της σημερινής ομιλίας δεν είναι να εξετάσουμε όλες τις πε­ριπτώσεις αναλυτικά, από τους αμειβόμενους με μισθούς πείνας που τα­ξινομούν κείμενα, φωτογραφίες και βίντεο για να εκπαιδευτούν οι αλγό­ριθμοι της τεχνητής νοημοσύνης, μέχρι τους εργαζόμενους που βαφτί­ζονται «συνεργάτες» αυτοαπασχολούμενοι σε πλατφόρμες όπως τα τα­ξί της Uber (σσ. θυμίζουμε και την εκδήλωση της ΚΟΑ για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, στις 19.3.2023, μετά το έγκλημα των Τεμπών, στην Τεχνόπολη του δήμου Αθηναίων).

Ηλεκτρονική διακυβέρνηση και ψηφιακό φακέλωμα

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός συμβάλλει αποφασιστικά και στη δια­σύνδεση, στη διαπλοκή όλων των λειτουργιών του κράτους του κεφα­λαίου, για να υπηρετήσει ενιαία και πιο αποτελεσματικά τα στρατηγι­κά συμφέροντα της άρχουσας τάξης.

Εύκολα μπορούμε να το διαπιστώσουμε αυτό σ’ όλες τις κατευθύν­σεις της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της κατασταλτικής και της δι­καστικής λειτουργίας του αστικού κράτους. Το Εθνικό Μητρώο Διοικητικών Διαδικασιών «Μίτος» έχει στόχο να καταγράψει όλες τις αλληλοσυνδέσεις πολιτών και επιχειρήσεων με το κράτος. Με άλλα λόγια το κράτος χαρτογραφεί τον εαυτό του με βάση τις ψηφιοποιημένες υπηρεσίες του (π.χ. Κτηματολόγιο).

Παράλληλα προετοιμάζεται η πρώτη έκδοση του gov.gr με την αξιο­ποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, που θα επιτρέπει στους πολίτες να συνομιλούν σε φυσική γλώσσα, θέτοντας ερωτήματα στον «Μίτο».

Με την ψηφιακή διασύνδεση των κρατικών υπηρεσιών και το ψη­φιακό μητρώο πολιτών δημιουργείται πλέον η δυνατότητα για το ενι­αίο φακέλωμα του συνόλου των δεδομένων όλων μας, από το ιατρι­κό ιστορικό μας, μέχρι την οικονομική μας κατάσταση, τα χρέη μας και το ποινικό μας μητρώο και την πολύπλευρη επεξεργασία και αξιοποίη­ση αυτών των στοιχείων.

Αυτή η εφιαλτική δυνατότητα της δικτατορίας του κεφαλαίου κρύβε­ται πίσω από τις αθώες διακηρύξεις για τα οφέλη μείωσης της ταλαιπω­ρίας στα ληξιαρχεία, τον εκσυγχρονισμό των εκλογικών καταλόγων και άλλα προφανή παρόμοια. Οι κυβερνητικές διακηρύξεις ότι «όλο το κρά­τος θα χωράει στο κινητό μας» ισοδυναμούν με τη δυνατότητα του κρά­τους και άλλων κέντρων να μας ασκούν συλλογικά και ατομικά πίεση και χειραγώγηση, αφού μπορούν να επεξεργαστούν όλα τα δεδομένα μας, δηλαδή πόσα και πού χρωστάμε, ποιες παραβάσεις κάναμε, τι προβλή­ματα υγείας έχουμε κλπ.

Ένα ολοκληρωτικό πλέγμα οδηγιών της ΕΕ, κάτω από τον παραπλα­νητικό τίτλο «Χώρος Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης», δι­ασφαλίζει το διαρκές νόμιμο ψηφιακό φακέλωμα και την επεξεργασία στοιχείων όλων των πολιτών της Ευρώπης. Με μια σειρά οδηγιών που επεκτείνονται από τα δακτυλικά αποτυπώματα έως τα ταξίδια. Συγκρο­τούνται τεράστιες βάσεις προσωπικών δεδομένων που συγκροτούνται και ενημερώνονται προληπτικά, δεν αφορούν συγκεκριμένα παραβατικές, εγκληματικές ενέργειες.^[5]

Δεν περιορίζονται στην παρακολούθηση και την υποκλοπή δεδομέ­νων κάποιων πολιτικών ή κρατικών στελεχών. Γίνονται νόμιμα και συ­στηματικά με τη γενική επίκληση της εθνικής ασφάλειας του κεφαλαίου από τον εσωτερικό εχθρό λαό, καθώς και με την ποινικοποίηση της διά­δοσης της ριζοσπαστικής ιδεολογίας της βίας, κάτω από τον παραπλανητικό τίτλο της πρόληψης της τρομοκρατίας. Και σ’ αυτό το πεδίο προ­ωθείται και χρηματοδοτείται ένα πλήθος τεχνολογικών εφαρμογών, π.χ. για το project επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με κονδύλια του Ευρωπαϊκού Τα­μείου Εσωτερικής Ασφάλειας, για να μπορεί η ΕΛΑΣ να αντλεί δεδομένα προσώπου και να τα αντιστοιχεί με πληροφορίες από το Facebook, το Instagram, τα social media.

Με την ψηφιακή επεξεργασία μεταδεδομένων που αφορούσαν τις το­ποθεσίες επικοινωνίας από κινητό, την κίνηση των χρηστών με κινητό, το υλικό από κάμερες και πολλά άλλα, είχε, για παράδειγμα, τη δυνατό­τητα η Αστυνομία να ελέγξει ποιοι μετείχαν στις απαγορευμένες συγκε­ντρώσεις του γιορτασμού του Πολυτεχνείου την περίοδο της πανδημίας.

Όλα τα αστικά κόμματα είναι συνένοχα για την ψήφιση και την εφαρμο­γή αυτού του αντιδραστικού θεσμικού πλαισίου της ΕΕ. Όπως είναι συνέ­νοχα για τη συγκάλυψη των συνεχών υποκλοπών και της παρακολούθη­σης της έδρας της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό, από το 2016 έως σήμερα.

Και φυσικά οι υποκλοπές, το φακέλωμα και η επεξεργασία δεδομένων δε γίνεται μόνο από τις μυστικές υπηρεσίες των κρατών. Γίνεται με νόμι­μο και παράνομο τρόπο από επιχειρηματικούς ομίλους. Εξάλλου και το εμπόριο κατασκοπευτικού λογισμικού έχει νομιμοποιηθεί.

Αντίστοιχα, το ψηφιακό μητρώο του ανθρώπινου δυναμικού του Δη­μοσίου μπορεί να συγκεντρώνει σε ενιαίο ψηφιακό φάκελο τις αξιολο­γήσεις, την κινητικότητα, τη συμμετοχή σε απεργίες και τα προσωπι­κά δεδομένα όλων των δημόσιων υπαλλήλων.

Θα υπάρχει υποχρεωτική ατομική ψηφιακή κάρτα για κάθε δημόσιο υπάλληλο που θα περιέχει το πλήρες υπηρεσιακό του προφίλ. Θα λει­τουργήσει στο υπουργείο Εσωτερικών Σύστημα Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (HRMS), στο οποίο θα ενσωματώνονται οι πληροφορίες του υπάρχοντος μητρώου ανθρώπινου δυναμικού, η αξιολόγηση, η κινητικό­τητα, ο προγραμματισμός των προσλήψεων. Στις σημερινές συνθήκες αποτελεί ένα χρήσιμο όπλο στα χέρια των διοικήσεων για να πειθαρχήσουν τους δημόσιους υπαλλήλους για να υλοποιούν με ζήλο την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική. Δεν πρόκειται επίσης για έναν αόριστο μελλοντικό κίνδυνο. Αρκεί να δούμε τις νομοθετικές ρυθμίσεις για την αξιολόγηση των εκπαιδευτι­κών, τις εντολές του υπουργού Εσωτερικών για τη συλλογή στοιχείων για τους απεργούς δημόσιους υπαλλήλους, καθώς και την πρόσφατη παρέμβαση στη Δικαιοσύνη για να κηρύσσονται παράνομες οι απεργί­ες των ΟΤΑ, ακόμα και όταν δεν προσφεύγουν γι’ αυτό οι δήμαρχοι στα δικαστήρια.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, προβλέπεται η αξιολόγηση των προϊσταμένων για την προώθηση των στόχων της στρατηγικής του κεφαλαίου, όπως αποτυπώνονται στην εκάστοτε κυβερνητική πολιτική, στα πρότυπα της αξιολόγησης των στελεχών των πολυεθνικών. Δρομολογείται επίσης η άσκηση «κοινωνικού αυτοματισμού» με μηχανισμούς αξιολόγησης των πολιτών-πελατών, όπως στα ξενοδοχεία (π.χ. Tripadvisor), όπου ο πολίτης-«πελάτης» βαθμολογεί το αποτέλεσμα χωρίς διερεύνηση των αιτιών των καθυστερήσεων, π.χ. για το αν υπάρχει το αναγκαίο προσωπικό, η αναγκαία υποδομή κλπ.

Ψηφιακή αστική δικαιοσύνη

Την αποτελεσματική στήριξη του κεφαλαίου σε βάρος του λαού έχουν στόχο και τα προγράμματα και τα σχέδια δράσης για την ηλεκτρονική δι­καιοσύνη της ΕΕ. Οι προτεραιότητες δεν αφορούν την ευκολότερη και φθηνότερη πρόσβαση των λαϊκών στρωμάτων στη δικαιοσύνη. Ούτε τη βελτίωση των όρων εργασίας των δικαστικών υπαλλήλων και της με­γάλης πλειοψηφίας των αυτοαπασχολούμενων δικηγόρων (π.χ., με την ηλεκτρονική δημοσίευση αποφάσεων).

Ποιες είναι οι προτεραιότητες που αφορούν την ανάπτυξη έργων (όπως η ευρωπαϊκή πύλη e-justice) και την εφαρμογή τεχνολογιών, όπως το αποκεντρωμένο δίκτυο e-codex που διασυνδέει τα σχετικά εθνικά συ­στήματα;

• Είναι η διασύνδεση εθνικών ψηφιακών μητρώων σε κρίσιμους τομείς για τις επενδύσεις και τη λειτουργία της κοινής αγοράς, π.χ. για τα κτηματολογικά ή τα μητρώα των αφερέγγυων επιχειρήσεων.
• Είναι επίσης η επιτάχυνση εφαρμογής δικαστικών αποφάσεων που αφορούν την κερδοφορία του κεφαλαίου, όπως οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί και η θωράκιση της κατασταλτικής λειτουργίας του αστικού κράτους.
• Το ταξικό πρόσημο υπάρχει επίσης και στην αξιοποίηση μεθόδων της τεχνητής νοημοσύνης στην απονομή της δικαιοσύνης. Και δεν αναφερό­μαστε σε κάποιο αόριστο μέλλον.

• Σε πολιτείες των ΗΠΑ εφαρμόζεται από τα ποινικά δικαστήρια το σύ­στημα, που ερευνά την πιθανότητα υποτροπής ενός εγκλημα­τία, για τη διάπραξη των εγκλημάτων. Πρόκειται για έναν αλγόριθμο που συσχετίζει απαντήσεις του κατηγορούμενου σε ερωτήσεις και μια σειρά στοιχεία από το ποινικό του μητρώο. Η μεθοδολογία του Compas αποτελεί εμπορικό μυστικό και δεν είναι προσβάσιμη στο δικηγόρο του κα­τηγορούμενου. Ήδη το συγκεκριμένο σύστημα επικρίθηκε γιατί οδηγεί στην πράξη σε αρνητική μεταχείριση των Αφροαμερικανών και είναι μό­νο ένα από τα πολλά παραδείγματα για το πώς μπορούν να μεταφρα­στούν οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες στα χέρια του κεφαλαίου.^[6]

Αντίστοιχο είναι και το παράδειγμα της αξιοποίησης της τεχνητής νο­ημοσύνης για την προβλεπτική αστυνόμευση και την πρόληψη παραβατικών δεδομένων, στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, που στη­ρίζεται και βοηθά να νομιμοποιείται η προληπτική στοχοποίηση συγκε­κριμένων προσώπων χωρίς να έχουν διαπράξει αδίκημα.

Στα ίδια συμπεράσματα θα καταλήξουμε αν εξετάσουμε τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην Οικονομία.

Το εμβληματικό παράδειγμα των τραπεζών

Όποιον κλάδο της οικονομίας κι αν εξετάσουμε, εύκολα θα αναδειχτεί το απάνθρωπο πρόσωπο του κεφαλαίου στις σύγχρονες συνθήκες. Στον τραπεζικό τομέα ο ψηφιακός μετασχηματισμός υλοποιήθηκε γρήγορα. Η αξιοποίηση των μηχανημάτων αυτόματων συναλλαγών και της διαδικτυακής τραπεζικής συναλλαγής (e-banking) φτάνει πλέον τα 4 εκατ. χρή­στες, ενώ τα ενεργά POS των επιχειρήσεων ξεπερνούν τις 700 χιλιάδες.

Επέφερε ο ψηφιακός μετασχηματισμός κάποια μεταβολή στη λει­τουργία των τραπεζών με γνώμονα το καπιταλιστικό κέρδος; Όποια πλευρά κι αν εξετάσουμε, εύκολα θα διαπιστώσουμε το ίδιο αντιλαϊκό-ταξικό πρόσημο. Θα το διαπιστώσουμε στη μεγάλη ψαλίδα που χω­ρίζει τα ψηλά επιτόκια δανεισμού της λαϊκής οικογένειας για στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια συγκριτικά με τα επιτόκια καταθέσεων που παραμένουν σχεδόν μηδενικά, ενώ έχει εκτιναχτεί ο πληθωρισμός. Θα το διαπιστώσουμε από την πολλαπλή στήριξη των τραπεζικών ομίλων από το κράτος του κεφαλαίου με όλες τις κυβερνήσεις. Στήριξη που πε­ριλαμβάνει τις προκλητικές φοροελαφρύνσεις με τη μείωση του συντε­λεστή φορολόγησης των εταιρικών κερδών και την αναβολή των φορο­λογικών υποχρεώσεων (αναβαλλόμενος φόρος), τις κρατικές εγγυήσεις ύψους 55 δισ. με τα πακέτα Ηρακλής I και II που διασφάλισαν την απαλ­λαγή τους από τον τεράστιο όγκο των κόκκινων δανείων με ελάχιστο κόστος. Το κράτος επωμίστηκε μέσω του ΤΧΣ τις λειτουργικές ζημιές των τραπεζών την προηγούμενη περίοδο και, μόλις εμφανίστηκε ξανά η κερ­δοφορία, δρομολογεί την «αποεπένδυση» των ποσοστών που κατέχει στην Εθνική, στην Πειραιώς, στην Alpha.

Τι κέρδισαν οι εργαζόμενοι την ίδια περίοδο που προχώρησε ο ψη­φιακός μετασχηματισμός στις τράπεζες; Σημειώθηκε δραματική μεί­ωση του αριθμού των τραπεζοϋπαλλήλων κατά 51 % μέσα σε μία 10ετία, από 63.408 το 2010 σε 30.998 το 2021. Αντίστοιχα υπήρξε δραματική μείωση των τραπεζικών καταστημάτων και των διαθέσιμων ΑΤΜ, από 4.005 το 2010 σε 1.560 το 2021.

Εύκολα μπορεί ν’ αντιληφθεί κανείς την αύξηση της εντατικοποίη­σης όσων παρέμειναν στη δουλειά με την εκτίναξη του αριθμού των κα­τοίκων που πρέπει να εξυπηρετηθούν ανά τραπεζοϋπάλληλο, αλλά και την αύξηση της δυσκολίας του ηλικιωμένου πληθυσμού, που υποχρεώ­νεται στις ψηφιακές συναλλαγές. Ταυτόχρονα αυξήθηκε ο βαθμός εκμε­τάλλευσης και η μείωση του πραγματικού εισοδήματος των τραπεζοϋ­παλλήλων. Η νέα Συλλογική Σύμβαση που υπέγραψε η ηγεσία της ΟΤΟΕ με γνώμονα την «αντοχή και τη βιωσιμότητα» των τραπεζών περιλαμβά­νει σωρευτικές ονομαστικές αυξήσεις 5,5% για την τριετία ως το 2024, δηλαδή δεν αναπληρώνει ούτε καν τις νέες απώλειες εισοδήματος από την εκτίναξη του πληθωρισμού των τροφίμων.

Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η επιβάρυνση της λαϊκής οικογένειας με τα πρόσθετα βάρη των δανειοληπτών των στεγαστικών δανείων από τις συνεχείς αυξήσεις επιτοκίων της ΕΚΤ την τριετία 2021 -2023, καθώς και από την αύξηση των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών. Από το 2019 αναρτώνται στην ψηφιακή πλατφόρμα τουλάχιστον 25.000 υποθέσεις το χρό­νο, που φέτος εκτινάχτηκαν στις 52.000.

Όμως, παρά την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, το ξεζούμισμα ι ων εργαζόμενων και τη ληστεία του λαϊκού εισοδήματος σε κάθε κλάδο της οικονομίας, αποκαλύπτεται ότι σύστημα δεν μπορεί να αντιμετωπί­σει μακροπρόθεσμα το τεράστιο πρόβλημα της υπερσυσσώρευσης κε­φαλαίου.

Η νέα κρίση που έρχεται

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορεί να ακυρώσει τις νομοτέλει­ες λειτουργίας της καπιταλιστικής οικονομίας, οι οποίες οδηγούν στην περιοδική εκδήλωση της κρίσης υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Αντίθετα, επιταχύνει τη συγκέντρωση και διογκώνει την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου που δε βρίσκει πεδία επένδυσης με ικανοποιητικό ποσο­στό κέρδους. Ήδη η γερμανική οικονομία, που αποτελεί την ατμομη­χανή της Ευρωζώνης, βρίσκεται σε φάση ύφεσης. Γενικότερα αυξά­νει ο κίνδυνος ύφεσης στην Ευρωζώνη. Το ΑΕΠ της Ευρωζώνης διανύ­ει περίοδο συρρίκνωσης από το τελευταίο τρίμηνο του 2022. Οι εμπει­ρογνώμονες του ευρωσυστήματος προβλέπουν ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης θα επιβραδυνθεί από 3,5% το 2022 στο 0,9% το 2023.^[7]

Στο μπλοκ των G7, σε τροχιά ύφεσης βρίσκονται επίσης οι οικονο­μίες της Ιταλίας και του Καναδά, ενώ από την άλλη η οικονομία της Κί­νας βρίσκεται σε φάση επιβράδυνσης, με σοβαρή πιθανότητα εκδήλω­σης κρίσης στον τομέα του εμπορίου ακινήτων και γενικότερα των κα­τασκευών. Ήδη, εκτός από την προβληματική αγορά ακινήτων, παρου­σιάζεται μείωση της κατανάλωσης και πτώση των κινεζικών εξαγωγών.

Οι περισσότερες εκθέσεις των διεθνών οργανισμών και οίκων αξιο­λόγησης^[8] εκπέμπουν σήμα κινδύνου για σοβαρή επιβράδυνση της διε­θνούς οικονομίας το 2023, τονίζοντας την αρνητική επίδραση της επιτα­χυνόμενης ανόδου των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες, ενώ δεν υποχωρούν ακόμα οι πληθωριστικές πιέσεις. Ήδη σε διεθνές επίπεδο σε τροχιά επιβράδυνσης βρίσκεται ο ρυθμός ανάπτυξης του Παγκόσμιου ΑΕΠ και του διεθνούς εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στις αμερικανικές τράπεζες επιβεβαιώνουν για άλλη μία φορά ότι η κρίση γεννιέται από τη φυσιολογική λειτουρ­γία του καπιταλιστικού συστήματος. Βρίσκεται στο DNA του. Πολύ πριν ξεκινήσει η απόσυρση των καταθέσεων των εταιριών υψηλής τε­χνολογίας από τις τράπεζες όπως η SVB, είχε εμφανιστεί η πτώση του ποσοστού κέρδους τους. Οι μετοχές αυτών των εταιριών κατρακυλού­σαν το 2022. Διογκώθηκε και στις ΗΠΑ η υπερσυσσώρευση κεφαλαί­ου που δεν μπορεί να επενδυθεί με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους. Όμιλοι όπως η Amazon, η Meta, η Google έκαναν χιλιάδες απολύσεις εργαζόμενων.

Στον τομέα της νέας τεχνολογίας αλλάζει σε μεγαλύτερο βαθμό η αναλογία των σύγχρονων μέσων και της τεχνολογίας προς το εργατι­κό δυναμικό και αυτό επιδρά στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και τελικά στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Υπήρχαν και συγκυριακοί λόγοι, όπως η μείωση της ζήτησης για εταιρίες όπως η Amazon και το Netflix, μετά το τέλος των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας.

Η εξάπλωση της τηλεργασίας που ξεκίνησε την περίοδο της πανδη­μίας είχε μεγάλη αρνητική επίδραση στον τομέα μίσθωσης εμπορικών ακινήτων και στη συνέχεια των κατασκευών. Οι μεγαλύτερες εταιρίες εμπορικής εκμετάλλευσης χώρων γραφείου, όπως η WeWork, βλέπουν τις μετοχές τους να κατρακυλούν. Στον τομέα των εμπορικών ακινήτων έχουν «μεγάλα ανοίγματα» πολλές αμερικανικές τράπεζες.

Τα αστικά επιτελεία χρησιμοποίησαν όλα τα όπλα τους για να αποφύ­γουν την εκδήλωση μιας βαθιάς κρίσης. Οι Κεντρικές Τράπεζες διασφάλισαν φθηνό δανεισμό στα κράτη και «περισσότερο χρήμα» για να δοθούν τα μεγάλα πακέτα των κρατι­κών ενισχύσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού, την οποία ενίσχυσε και ο ενεργειακός πόλεμος ΗΠΑ και ΕΕ με τη Ρωσία.

Για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό, οι Κεντρικές Τράπεζες στη συνέχεια ανέβασαν και συνεχίζουν να ανεβάζουν τα επιτόκια. Όμως κά­θε φάρμακο για το ένα σύμπτωμα γίνεται δηλητήριο για το άλλο. Η αύξηση των επιτοκίων, ο ακριβός δανεισμός, ενισχύουν την επιβράδυν­ση και την ύφεση στην καπιταλιστική ανάπτυξη.

Ορισμένες τράπεζες στις ΗΠΑ αντιμετώπισαν τον κίνδυνο απόσυρ­σης καταθέσεων. Γ ια να αντισταθμίσουν τις απώλειες, πούλησαν κρατι­κά ομόλογα που τα είχαν αποκτήσει πριν την άνοδο των επιτοκίων. Το αποτέλεσμα είναι να τα πουλήσουν με ζημιά. Η μαζική πώληση αμερικα­νικών ομολόγων από την Κίνα και την Ιαπωνία έχει ρίξει ακόμα περισσό­τερο την αξία τους.

Τώρα το αμερικανικό κράτος δηλώνει ότι εγγυάται το σύνολο των κα­ταθέσεων. Είναι όμως υπερχρεωμένο κράτος, που έχει ήδη υπερβεί την «κόκκινη γραμμή» του ανώτατου μόνιμου ορίου κρατικού χρέους. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει ξεπεράσει τα 31,5 τρισ.$. και το 120% του ΑΕΠ, έχοντας πυροδοτήσει τη διαμάχη μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Δημοκρατικών σχετικά με την ανάγκη περικοπής κρατικών δαπανών, που κατέληξε σε προσωρινό συμβιβασμό.^[9]

Έρευνα που δημοσίευσε η Wall Street Journal αναφέρει δεκάδες αμε­ρικανικές τράπεζες που βρίσκονται σε προβληματική κατάσταση.¹¹ Η ζημιά από μια άμεση μαζική πώληση αμερικανικών ομολόγων εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 620 δισ.$.

Το πιο βασικό είναι ότι τα όποια μέτρα, οι κρατικές ενέσεις, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την αιτία που γεννά την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Δε λείπουν, περισσεύουν τα κεφάλαια στις αγορές. Τα κρατικά μέτρα και η συγκέντρωση μεγαλύτερων μεριδίων αγοράς στους ισχυρότερους τραπεζικούς ομίλους μπορούν να μεταθέσουν μό­νο προσωρινά την εκδήλωση της κρίσης. Η επόμενη κρίση θα είναι βα­θύτερη.

Νέο πεδίο όξυνσης των αντιθέσεων
ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα

Ο αγώνας δρόμου για τη διασφάλιση της υπεροχής στον τεχνολογι­κό τομέα, ιδιαίτερα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και στην αξιοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της καπιταλιστικής οικονο­μίας και του κράτους, αποτελεί σήμερα ένα από τα βασικά πεδία όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Όπως συμβαίνει συνολικά στην οικονομία, έτσι και στον τεχνολο­γικό τομέα κυριαρχούν δύο ισχυροί πόλοι που διαγκωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία: Οι ΗΠΑ και η Κίνα. Οι δύο πρωταγωνιστές υπερέχουν έναντι των υπολοίπων στις δυνατότητες συλλογής και επεξεργασίας των big data και του deep learning. Οι ΗΠΑ διαθέτουν την ισχυρή πεντάδα GAFAMI (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft) και η Κίνα αντί­στοιχα την BHATX (Baibu, Huawei, Alibaba, Tencent, Xiaomi).

Οι ΗΠΑ, που έχουν σήμερα την πρωτοκαθεδρία στον τεχνολογικό το­μέα, προωθούν μια στρατηγική που έχει ως βασικούς στόχους αφενός να αναχαιτίσουν τη δυναμική της Κίνας και αφετέρου να αυξήσουν τη δι­αφορά ισχύος με την ΕΕ.^[10][11]

Γι αυτό επιβάλλουν περιορισμούς στην εξαγωγή τσιπ προηγμένης τεχνολογίας (με μεγαλύτερη ταχύτητα και ενεργειακή απόδοση), που χρη­σιμοποιούνται σε υπολογιστές τεχνητής νοημοσύνης στην Κίνα, και γε­νικότερα στην εξαγωγή τεχνολογίας υλικού και λογισμικού. Πιέζουν και έχουν διασφαλίσει μια σχετική συμπόρευση της ΕΕ και της Ιαπωνίας σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Παράλληλα, εταιρίες των ΗΠΑ και της Ταϊβάν έχουν κατηγορήσει αντίστοιχες κινεζικές για βιομηχανική κατασκοπία (π.χ. οι δικαστικές προσφυγές της TSMC κατά της κινεζικής SMIC).

Ταυτόχρονα, ισχυρές αμερικανικές και ολλανδικές εταιρίες που βλά­πτονται οικονομικά από τους περιορισμούς προσπαθούν να τους παρακάμψουν, εξάγοντας προηγμένης γενιάς τεχνολογικά προϊόντα (π.χ. η SMIC που εξάγει προϊόντα υπεριώδους λιθογραφίας DUV και όχι EUV, καθώς και η Nividia που εξάγει προς το παρόν τσιπ χαμηλότερων προδι­αγραφών στην κινεζική αγορά).

Ταυτόχρονα το αμερικανικό κράτος επιδοτεί γενναιόδωρα τα εγχώ­ρια μονοπώλια στο συγκεκριμένο τομέα. Με το νόμο Chips and Science Act (που ψηφίστηκε από τους Δημοκρατικούς και ένα τμήμα Ρεπουμπλικάνων) διασφαλίστηκαν ενισχύσεις 52 δισ.$ για να αυξηθεί το χαμη­λό μερίδιο των ΗΠΑ στην κατασκευή προηγμένων ημιαγωγών και άλλα 200 δισ.$ σε βάθος δεκαετίας για να δοθεί ώθηση στη σχετική επι­στημονική έρευνα. Παράλληλα λειτουργεί και το πακέτο Μπάιντεν για την πράσινη μετάβαση, ύψους 360 δισ.$, που προσφέρει προνομια­κούς όρους στήριξης και σε όποιους ευρωπαϊκούς ομίλους εγκαταστα­θούν στις ΗΠΑ. Έτσι, για παράδειγμα, η Apple που είχε παραγωγικές μο­νάδες στην Κίνα έχει μπει σε τροχιά αποχώρησης.

Όμως, σύμφωνα με το Bloomberg, αμερικανικές εταιρίες μειονεκτούν, καθώς είναι κατά 50% πιο κοστοβόρες και κατά 25% πιο χρονοβόρες για την παραγωγή παρόμοιων εμπορευμάτων συγκριτικά με τα ερ­γοστάσια της Ν/Α Ασίας.

Η ΕΕ συντάχτηκε καταρχάς με τις ΗΠΑ στους περιορισμούς εξα­γωγών προς την Κίνα, αντιμετωπίζοντας εσωτερικούς τριγμούς. Ιδιαί­τερα στη Γερμανία, όπου ένα μεγάλο μέρος των γερμανικών δικτύων 5G έχει κατασκευαστεί από τις κινεζικές Huawei και ΖΕΤ και η Mercedes έχει μεγάλα συμβόλαια συνεργασίας με την κινεζική CATL.

Η ΕΕ διαμόρφωσε το δικό της πρόγραμμα ενισχύσεων των ευρωπαϊ­κών ομίλων, το European Chips Act, με στόχο να διπλασιάσει το χαμηλό μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά ως το 2030, δηλαδή να φτάσει από το 10% στο 20%. Όμως οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι το ύψος των 43 δισ. ευρώ δεν επαρκεί για να καλύψει τη μεγάλη απόσταση που την χωρίζει πλέον από τις ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα, στην προσπάθειά της να ενισχύσει την αυτονομία της, η ΕΕ σύναψε συμφωνίες φιλοξενίας σε ευρωπαϊκό έδαφος 6 ισχυρών κβα­ντικών υπολογιστών σε Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Τσεχία, Ισπανία και Πο­λωνία. Πρόκειται για υποδομή που αυξάνει σημαντικά την υπολογιστική ισχύ για την υποστήριξη εφαρμογών στη βιομηχανία και στην επιστημο­νική έρευνα. Ειδικούς ελέγχους και περιορισμούς στην εξαγωγή 23 ειδών μικροεπεξεργαστών προς την Κίνα ανακοίνωσε και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας. Η Ιαπωνία διαθέτει ορισμένους από τους μεγαλύτερους ομίλους κατα­σκευής επεξεργαστών, όπως η Nicon και η Tokyo Electron.

Τον Απρίλη του 2023 η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποίησε ότι η τά­ση «τεχνολογικής αποσύνδεσης» των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη υπονομεύει την καινοτομία και την προσφορά επιστημονικής γνώσης διεθνώς και βλάπτει τη διεθνή καπιταλιστική ανάπτυξη.

Από την πλευρά της η Κίνα έχει θέσει ως στόχο να καταστεί ως το 2030 η πρώτη ψηφιακή δύναμη στον κόσμο. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση αυξάνει την κρατική ενίσχυση της κινεζικής βιομηχανίας μικροεπεξεργαστών. Μόνο η YMTC έλαβε το 2023 ενίσχυση ύψους 7 δισ.$ για ανα­βάθμιση του εξοπλισμού και της παραγωγής, ενώ οι κινεζικές επενδύ­σεις (με έμφαση στην υψηλή τεχνολογία) το 2023 ξεπερνούν τα 32 δισ. $ στις 147 χώρες που περιλαμβάνει ο νέος «δρόμος του μεταξιού».

Ταυτόχρονα, η Κίνα θέτει περιορισμούς στην εξαγωγή ορυκτών στρα­τηγικής σημασίας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την «πράσινη με­τάβαση», όπως το γερμάνιο (οπτικές ίνες), το γάλλιο (ολοκληρωμένα κυ­κλώματα - δορυφορικές επικοινωνίες), το λίθιο, το κοβάλτιο κ.ά. Η Κί­να διαθέτει σήμερα μεγάλη υπεροχή στην κάλυψη της διεθνούς ζήτη­σης, ιδιαίτερα της ΕΕ και των ΗΠΑ σ’ αυτά τα ορυκτά. Γι αυτό, εντείνεται η διαπάλη για τον έλεγχο περιοχών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής με αντίστοιχο ορυκτό πλούτο. Στο πλαίσιο των αντι­ποίνων στα μέτρα των ΗΠΑ, το κινεζικό κράτος ξεκίνησε έρευνα για την κορυφαία αμερικανική εταιρία Micron Technology σχετικά με την ασφά­λεια της εφοδιαστικής αλυσίδας των υποδομών πληροφορίας της Κί­νας, που είχε ήδη αρνητική επίδραση στην κερδοφορία της. Δυσφορία για την επέκταση των κυρώσεων των ΗΠΑ εκφράζει δημόσια και η αμε­ρικανική Nividia.

Για το “τεχνολογικό θαύμα”
της κυβέρνησης της ΝΔ

Η κυβέρνηση προβάλλει επίσης με τη στήριξη και της αμερικανικής προπαγάνδας τις επιδόσεις της στον ψηφιακό μετασχηματισμό, ως αξι­οζήλευτες για τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ.

Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα το 2022 συνεχίζει να διατηρεί την 25η θέση στην ΕΕ στο βασικό δείκτη Digital economy & Society Index (DESI), με βαθμολογία 38,9 έναντι 52,3 που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ. Προηγείται μόνο των δύο άλλων βαλκανικών κρατών, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Βελτίωσε όμως λίγο τη θέση της στον τομέα των τηλε­πικοινωνιακών υποδομών (22η στους 27).

Ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις βρίσκονται στο 70% της μέσης ψηφιακής ωριμότητας των 27 κρατών-μελών της ΕΕ. Μόνο το 58% έχει αναθέσει μελλοντικά σχέδια ψηφιακού μετασχηματισμού σε κάποια στελέχη. Το ποσοστό που έχει μεταβεί πλήρως στο Cloud φτάνει οριακά στο 10%, ενώ η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για τη λήψη αποφάσεων δεν ξεπερνά το 3%, δηλαδή αφορά μόνο ορισμένους μονοπωλιακούς ομί­λους. Με λίγα λόγια δεν υπήρξε αναβάθμιση της εγχώριας αστικής τάξης στο διεθνή ανταγωνισμό.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός εντείνει την πίεση προς τις μικρές επι­χειρήσεις, οι οποίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τους ομίλους στο ηλεκτρονικό εμπόριο, σε ποικιλία εμπορευμάτων brand name, σε τιμές, σε δυνατότητες μεταφοράς.

Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η Ελλάδα έχει το χαμη­λότερο ποσοστό ειδικών πληροφορικής στο σύνολο της απασχόλησης, μόλις 2,5% έναντι 4,6% του κοινοτικού μέσου όρου το 2022. Μελέτη του ΣΕΠΕ εκτιμά επιπλέον ζήτηση 15.000 ειδικών πληροφορικής ετησίως ως το 2030 (που περιλαμβάνουν διαφορετικά επίπεδα ειδίκευσης), δηλαδή χρειάζονται επιπλέον 150.000 επιστήμονες και τεχνικοί στις τε­χνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών.

Η μικρή εγχώρια αγορά και η υστέρηση της χώρας στο πλαίσιο της ανισόμετρης ανάπτυξης στην ΕΕ επιδρούν και στην ανάπτυξη των υπο­δομών. Για παράδειγμα, στις «λευκές περιοχές», δηλαδή σε γεωγραφι­κά σημεία που βρίσκονται εκτός τηλεοπτικής κάλυψης, τα δημόσια δί­κτυα κινητής τηλεφωνίας και διαδικτύου παραμένουν ανενεργό, παρότι έχουν παραχωρηθεί από το 2018, γιατί κανείς εκ των «παροχών» δε θέ­λει να τα λειτουργήσει, με γνώμονα το κέρδος του.

Το κράτος επιδοτεί ξανά πλουσιοπάροχα τους ομίλους (OTE, Grid Telecom - ΤΕΡΝΑ) για να υλοποιήσουν επενδύσεις σε οπτικές ίνες που θα διασφαλίσουν πολύ γρήγορες συνδέσεις ίντερνετ σε 800.000 επιχει­ρήσεις και νοικοκυριά, μέσω της δράσης Gigabit Voucher Scheme.

Ας συνοψίσουμε. Στα χέρια του κεφαλαίου ο ψηφιακός μετασχη­ματισμός της οικονομίας και του κράτους αξιοποιείται για να αυξη­θεί ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζόμενων και η καταστολή, και να γενικευτεί το ψηφιακό φακέλωμα του λαού, ενώ οδηγεί στην εκ­δήλωση βαθύτερων κρίσεων και σε μεγαλύτερη όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Συμβαδίζει με την αύξηση των κοινωνι­κών ανισοτήτων, την ψηφιακή και ενεργειακή φτώχεια, την αύξηση της χρόνιας ανεργίας.

Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Αυτές οι τάσεις ενισχύονται, καθώς με εφαλτήριο τον ψηφιακό μετα­σχηματισμό αναπτύσσεται ραγδαία από τις αρχές του 2010 η τεχνητή νοημοσύνη, λόγω της σύγκλισης τριών επιστημονικών και τεχνολο­γικών επιτευγμάτων: Της ικανότητας επεξεργασίας τεράστιων ποσο­τήτων δεδομένων που προκύπτουν από τη χρήση του internet, δηλαδή των big data· της δυνατότητας αυτοεκπαίδευσης των υπολογιστών με εξελιγμένους αλγόριθμους, δηλαδή του machine learning (των νευρωνικών δικτύων και του deep learning)· της δυνατότητας ενίσχυσης της δυ­ναμικότητας των σύγχρονων υπέρ-υπολογιστών και των κβαντικών υπο­λογιστών.

Για να το πούμε με απλά λόγια, οι σύγχρονες μηχανές αποκτούν όλο και περισσότερες ανθρώπινες ικανότητες, όπως η αυτοεκπαίδευση, και ο εργαζόμενος άνθρωπος, η κύρια παραγωγική δύναμη, ζει και χειρίζεται περισσότερες και πιο σύνθετες μηχανές. Ταυτόχρονα οι «μηχανές που μαθαίνουν», τα ρομπότ, τα ψηφιακά κέντρα που συλλέγουν και επεξερ­γάζονται τεράστιους όγκους δεδομένων, βρίσκονται στα χέρια ελάχι­στων μονοπωλιακών ομίλων, κυρίως των ΗΠΑ και της Κίνας, αλλά και της ΕΕ και της Ιαπωνίας.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο αρμόδιος υπουργός συνοψίζει ως εξής τη στρατηγική του κεφαλαίου για την Ελλάδα: «Καλούμαστε να χτίσουμε το νευρικό σύστημα της χώρας, ώστε να είναι σε θέση να ενώσει τα διά­φορα μητρώα της, για να έχει μεγάλο όγκο δεδομένων και για να μπο­ρέσει ουσιαστικά να γίνει η επιδιωκόμενη εκγύμναση των αλγόριθμων

(...) Ταυτόχρονα εστιάζουμε στη μηχανική μάθηση, μια στρατηγική δηλα­δή για το πώς θα καταφέρουμε να ενσωματώνουμε αυτές τις εφαρμο­γές της τεχνητής νοημοσύνης στην οικονομία μας,»^[13] Έχουμε ήδη εξη­γήσει τις συνέπειες της υλοποίησης αυτής της κατεύθυνσης για το λαό.

Ασφαλώς δεν είναι η πρώτη φορά που μια τεχνολογική επανάσταση έχει πολλαπλές εφαρμογές που δεν περιορίζονται μόνο στην παραγω­γή, αλλά επιδρούν σ’ όλο το φάσμα της ζωής της κοινωνίας. Ας θυμη­θούμε τις ραγδαίες αλλαγές που έφερε η περίοδος εμφάνισης των ατμο­μηχανών, του ηλεκτρισμού, της αξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας.

Όμως είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής οξύνει γνωστά προ­βλήματα, όπως η διόγκωση της ανεργίας, και αναδεικνύει νέα πρω­τότυπα ζητήματα που απαιτούν διερεύνηση στο επίπεδο της πολιτι­κής οικονομίας και της φιλοσοφίας. Το κυριότερο αφορά τη διερεύνηση αλλαγών στη σχέση της κύριας παραγωγικής δύναμης, του ερ­γαζόμενου κοινωνικού ανθρώπου, με τις σύγχρονες μηχανές, τα μέ­σα παραγωγής.

Η επιστημονική συζήτηση εστιάζεται στην ταχεία διεύρυνση των δυνα­τοτήτων των μηχανών που μαθαίνουν και αυτοεκπαιδεύονται για να αντι­καταστήσουν μεγάλο μέρος της σημερινής ανθρώπινης εργασίας. Αρχι­κά η εκτίμηση ήταν ότι αυτό το εύρος θα περιοριστεί στην αντικατάστα­ση μεγάλου μέρους των χειρωνακτικών και των πνευματικών εργασιών ρουτίνας, των επαγγελμάτων που απαιτούν επαναλαμβανόμενες, δομη­μένες ενέργειες ρουτίνας σε ένα προβλεπόμενο περιβάλλον.

Οι πιο έγκυρες αστικές αναλύσεις λίγα χρόνια πριν σχετικά μ’ αυτό το θέμα διαβεβαίωναν ότι επαγγέλματα που απαιτούν πραγματική δη­μιουργικότητα και αντίδραση σε απρόβλεπτο περιβάλλον βρίσκονται έξω από τη ζώνη δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης.^[14] Αποδείχτηκε όμως ότι τα νευρωτικά δίκτυα των «μηχανών που μαθαίνουν» μπορούν να αναπτύξουν διαφορετικές ικανότητες, αναλύοντας πλήθος δεδομέ­νων. Αποκτούν την ικανότητα να επιτυγχάνουν πολύπλοκους στό­χους. Έχουν πλέον την ικανότητα να αποκτούν νέες γνώσεις και στη συ­νέχεια να τις εφαρμόζουν σ’ ένα συγκεκριμένο πεδίο. Η τεχνητή νοημο­σύνη διεισδύει ακόμα και στην καλλιτεχνική δημιουργία, στη ζωγραφική, στον κινηματογράφο.

Σε πρόσφατη συζήτηση του Ινστιτούτου Brookings διατυπώθηκε η θέ­ση ότι πλέον «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα όλες τις δουλειές που κάνουν σήμερα εξειδικευμένοι εργαζόμενοι να μπορούν να τις κάνουν μηχανές». Ο καθηγητής Τζόφρι Χίντον, που έθεσε τα θεμέ­λια για την κατασκευή συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, παραιτήθηκε πρόσφατα από την Google και χτύπησε καμπανάκι για τις απρόβλεπτες συνέπειες, την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη συστημάτων από τους ισχυρούς ομίλους. Την ίδια στιγμή, 1.000 ηγετικά στελέχη της νέας τεχνολογίας υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή για τις απρόβλεπτες αρνητικές συνέπειες. Αυτοί σίγουρα δεν είναι «τεχνοφοβικοί», ούτε «λουδίτες».

Η αλήθεια είναι ότι πολλά σημερινά επαγγέλματα θα εξαφανιστούν και σε άλλα θα αλλάξει το περιεχόμενό τους. Αυτό όμως δεν ισοδυναμεί με την κατάργηση του ρόλου του εργαζόμενου ανθρώπου ως κύριας παραγωγικής δύναμης. Προχωρά η αποκωδικοποίηση κάποιων νευρι­κών διαδικασιών που συντελούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η με­λέτη των αμέτρητων συνδέσεων των νευρικών κυττάρων που αποτελούν τη βιολογική βάση της ανθρώπινης νόησης. Όμως η ανάπτυξη της αν­θρώπινης νόησης είναι πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο και δεν περιορίζε­ται στις γνωστικές ικανότητες κάθε μεμονωμένου ανθρώπου.

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου ως όργανο σκέψης και διαμόρφωσης συνείδησης αναπτύσσεται και βελτιώνεται ιστορικά μέσα στη διαδι­κασία της κοινωνικής εργασίας και γενικότερα της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνική εργασία υλοποιείται μέσα στις εκάστοτε κυρίαρχες σχέ­σεις παραγωγής, φεουδαρχικές, καπιταλιστικές ή σοσιαλιστικές. Εκεί ο άνθρωπος διαμορφώνει την ικανότητά του να αντανακλά γενικευμένα την πραγματικότητα με έννοιες, κρίσεις, συλλογισμούς. Αποκτά την ικανότητα να αναπτύσσει την επιστημονική γνώση, την ικανότητα να θέτει στόχους, να κατασκευάζει και να θέτει σε κίνηση, να αξιοποιεί τα μέσα παραγωγής. Ο κοινωνικός άνθρωπος μπορεί να καταστρώνει σχέ­δια, να χαράζει σκοπούς, να προγραμματίζει και να υλοποιεί τις ενέργειες για να τους πετύχει, να προβλέπει το τελικό αποτέλεσμα των ενεργειών του. Αποτελεί την κύρια παραγωγική δύναμη σε κάθε τρόπο παραγωγής.

Η τεχνητή νοημοσύνη δε σκέφτεται συνολικά και σύνθετα όπως ο άν­θρωπος. Προς το παρόν κυρίως μετασχηματίζει γρήγορα κάποια δεδο­μένα σε άλλα δεδομένα.^[15] Στην ουσία οι υπερ-υπολογιστές είναι πιο γρή­γοροι και αποτελεσματικοί για συγκεκριμένες εργασίες. Δεν μπορούν να σκεφτούν πολιτικά και να θέσουν γενικούς σκοπούς με κοινωνικό περι­εχόμενο, π.χ. την αλλαγή συστήματος, τρόπου παραγωγής. Μπορούν να επεξεργαστούν γρήγορα με βάση μετρήσιμα, ποσοτικά δεδομένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που τους θέτει ο κοινωνικός άνθρωπος, στο πλαίσιο των εκάστοτε κυρίαρχων σχέσεων παραγωγής.

Όπως επισημαίνει ο Max Tegmark, είναι «περίπου η διαφορά ανάμε­σα στο πόσο καλά μπορεί ένα τρακτέρ να εκτελέσει την αποστολή ενός αγωνιστικού οχήματος formula 1 και αντιστρόφως». Ταυτόχρονα η συ­μπληρωματική σχέση ανθρώπου - «έξυπνης μηχανής» μπορεί να δια­σφαλίσει στον εργαζόμενο άνθρωπο νέες δυνατότητες για να αναβαθμί­σει τη δική του παραγωγική δύναμη.^[16] Ας σκεφτούμε τη δυνατότητα που αποκτά ο γιατρός με την αξιοποίη­ση διαγνωστικών και θεραπευτικών αλγόριθμων και τη γρήγορη αξιοποί­ηση μεγάλου όγκου σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων. Ας σκεφτούμε την αξιοποίηση αισθητήρων για την αύξηση της ικανό­τητας των ανθρώπινων αισθήσεων και τη δυνατότητα άμεσης αλληλεπί­δρασης και σύμφυσης με την «έξυπνη μηχανή» στο μέλλον.

Όλ’ αυτά δε σημαίνουν ότι πρέπει να επαναπαυτούμε, αλλά αντίθετα να εστιάσουμε στο πραγματικό πρόβλημα, στις κυρίαρχες σήμερα καπι­ταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Ας σκεφτούμε πόσο αυξάνονται, για πα­ράδειγμα, οι δυνατότητες των πανίσχυρων ομίλων που προαναφέραμε, να επιδρούν μόνιμα και άμεσα και να χειραγωγούν τη συνείδηση των ερ­γαζόμενων, στην περίπτωση της νομιμοποίησης της προσθήκης εμφυτευμάτων στον εγκέφαλό μας.

Το ταξικό πρόσημο
ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης

Η τεχνητή νοημοσύνη εκτελεί σήμερα ό,τι θέλει το κεφάλαιο να εκτελέσει. Αυτό αφορά την παραγωγή, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η αξιοποίησή της με γνώμονα το κα­πιταλιστικό κέρδος μπορεί να οδηγήσει στη μεγάλη αύξηση της χρό­νιας, μόνιμης ανεργίας, στον αποκλεισμό ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού από την παραγωγή και στην καταδίκη του να ζει με το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», δηλαδή να επιβιώνει με ένα επί­δομα ακραίας φτώχειας.

Οι προβλέψεις και οι εκτιμήσεις διαφέρουν ανάλογα με τους πολιτι­κούς στόχους των συντακτών τους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι, όπως σε κάθε τεχνολογική επανάσταση, θα δημιουργηθούν πολλά νέα επαγ­γέλματα που θα απορροφήσουν τις απώλειες (π.χ. δημιουργοί λογισμι­κών και εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης, ειδικοί της κυβερνοασφάλειας).

Το 2021 το World Economic Forum προέβλεπε ότι, λόγω της αλλα­γής στον καταμερισμό εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών μέχρι το 2025, θα δημιουργηθούν 97 εκατ. νέες θέσεις εργασίας και θα καταργηθούν 85 εκατ. θέσεις εργασίας.

Η έκθεση της McKinsey προβλέπει ότι μεταξύ 2035 και 2075 θα καταργηθούν παγκόσμια το 50% των σημερινών θέσεων εργασίας, ενώ η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη θα προσθέτει ως και 4 τρισ. $ ετησίως στην παγκόσμια οικονομία. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται αρκε­τές σχετικές μελέτες, π.χ. της PricewaterhouseCoopers.

Σημαντικοί αναλυτές επισημαίνουν ότι, με βάση τη μαζικότητα της απασχόλησης στις ΗΠΑ, το πρώτο νέο επάγγελμα που δημιούργησε η τεχνολογία των υπολογιστών βρίσκεται στην 21 η θέση. Η δυναμική των απωλειών θα είναι σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της δημιουρ­γίας νέων θέσεων.

Το πρόβλημα θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR), πάνω από το 75% των θέσεων εργασί­ας στη χαλυβουργία έχει ήδη αντικατασταθεί από συμβατικά ρομπότ και αυτοματοποιημένες διαδικασίες τα τελευταία 30 χρόνια. Και αυτό έγινε πριν εμφανιστούν τα σύγχρονα ρομπότ που μπορούν να αντικαταστή­σουν εργαζόμενους σε δημιουργικές γνωστικές εργασίες.

Όμως αυτή η εξέλιξη δεν είναι μονόδρομος. Αφορά την καθοριστική επίδραση του καπιταλισμού στις προτεραιότητες στην ανάπτυξη της τε­χνολογίας, στην οργάνωση της παραγωγής, στην εκπαίδευση.

Αντίστοιχα, δεν υπάρχει κάποια ταξικά ουδέτερη ανάπτυξη της επι­στημονικής έρευνας και της επιστημονικής εργασίας. Το κεφάλαιο ελέγ­χει σήμερα τη ροή της επιστημονικής γνώσης, τους τρόπους και τις με­θόδους αξιοποίησης της επιστημονικής γνώσης, της ιεραρχήσεις και τις προτεραιότητες, τα πρότυπα. Ο ανταγωνισμός των ομίλων και οι πατέ­ντες φρενάρουν τη βαθύτερη κοινωνικοποίηση της επιστημονικής έρευ­νας.

Γενικότερα, δεν αναπτύσσονται κάποιες ουδέτερες τεχνολογικές εφαρμογές ανεξάρτητα από το ποια τάξη έχει στα χέρια της το τιμό­νι της εξουσίας και τα κλειδιά της οικονομίας. Ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι και ιμπεριαλιστικά κέντρα αποφασίζουν στην πράξη ποια δε­δομένα συλλέγονται ψηφιακά, με ποια κριτήρια και ποιες διαδικασί­ες, ποιες πληροφορίες εξάγονται και για ποιον σκοπό.

Πολλοί εντυπωσιάστηκαν, και δίκαια, από την εφαρμογή της τεχνη­τής νοημοσύνης Chat GPT, που εξαπλώθηκε και έγινε διάσημη σε ελά­χιστο χρονικό διάστημα. Διαφημίζεται ως ένα ουδέτερο και αμερόληπτο διαλογικό γλωσσικό μοντέλο, που μπορεί να απαντά άμεσα στα ερωτήματά μας.

Το ρωτήσαμε στην αρχική του έκδοση αν η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα δημοκρατικό καθεστώς. Μας απάντησε ότι δεν ήταν, αφού δεν υπήρχε πολυκομματισμός, ελεύθερες εκλογές και ανοχή στην αντίθετη πολιτι­κή άποψη. Συμπλήρωσε, βέβαια, ότι υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογι­κές απόψεις και κριτήρια.

Το συγκεκριμένο σύστημα έχει προφανώς «εκπαιδευτεί» με υλικό διαποτισμένο από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία. Το χρησιμοποιούν ήδη ως εργαλείο για τις εξετάσεις και τις εργασίες τους κάποιοι μαθητές και φοιτητές. Και έχει προκαλέσει ήδη ζωηρή συζήτηση για την οριοθέτηση της χρήσης του στην ακαδημαϊκή κοινότητα και για τις αρνητικές συνέ­πειες που μπορεί να έχει η αλόγιστη χρήση του στη μείωση της κριτικής ικανότητας του χρήστη.

Η κυριότερη όμως αρνητική επίδραση του καπιταλιστικού συστήμα­τος αφορά τα εμπόδια που θέτει στην ανάπτυξη της κύριας παραγωγι­κής δύναμης, του εργαζόμενου ανθρώπου. Αντί η τεχνολογική πρόο­δος να αξιοποιηθεί για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, των πνευματικών και σωματικών ικανοτήτων του εργαζόμενου, αξιοποιείται για την επίθεση του κεφαλαίου στα δικαιώματά του. Αξιοποιείται με τρόπο που αφενός αυξάνει την εντατικοποίηση και την εκμετάλ­λευση της εργατικής δύναμης όσων δουλεύουν και αφετέρου αυξά­νει το στρατό της μόνιμης ανεργίας και της φτώχειας, την αχρήστευση εργατικής δύναμης σημαντικού μέρους του πληθυσμού. Φθείρει πολύμορφα τη σωματική και ψυχική υγεία εργαζόμενων και ανέργων που ζουν μέσα στην αβεβαιότητα και την ανασφάλεια για την επόμε­νη μέρα. Αυξάνει την αποξένωση του εργαζόμενου από τους συναν­θρώπους του και τον ατομικό ανταγωνισμό.

Οι δυνατότητες των μηχανικών συστημάτων να συντονίζονται μετα­ξύ τους και με τους εργαζόμενους και να εκτελούν σύνθετες εργασίες έχουν απογειωθεί. Ταυτόχρονα, όπως είπαμε, αλλάζει το περιεχόμενο πολλών εργασιών και οι ανάγκες συνεχούς επανεκπαίδευσης. Ανεβαί­νουν οι απαιτήσεις για την ανθρώπινη πνευματική εργασία. Απαιτή­σεις για συνεχή επανεκπαίδευση, ομαδικότητα στην εργασία, γρήγο­ρη προσαρμογή σε νέες εμπειρίες και εργασιακά καθήκοντα.^[17]

Τα “χελιδόνια” του σοσιαλισμού

Σκεφτείτε τη ριζική διαφορά με την οποία απαντά σ’ αυτά τα προβλή­ματα ο καπιταλισμός σε σχέση με το σοσιαλισμό. Στον καπιταλισμό ο ερ­γαζόμενος καλείται να αντιμετωπίσει τη γρήγορη προσαρμογή σε νέα καθήκοντα και την αναβάθμιση των γνώσεων του, ως ατομική ευθύ­νη και με το φόβο ότι μπορεί να μείνει άνεργος και ανασφάλιστος.

Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, μπορεί να ξεκλειδώσει, να απελευθερώσει τις δημιουργικές ικανότητες των εργαζόμενων, την πρωτοβουλία τους, γιατί τους φέρνει στο προσκήνιο της ιστορικής πορείας προς την κοινω­νική απελευθέρωση.

• Αλλάζει ο σκοπός της παραγωγής και ο ρόλος των εργαζόμενων. Σκο­πός της παραγωγής γίνεται πλέον η ικανοποίηση των αναγκών της κοι­νωνίας που συνεχώς διευρύνονται. Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι από το ζυγό της μισθωτής σκλαβιάς, παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Περνούν στα χέρια της εργατι­κής τάξης τα κλειδιά της οικονομίας και το τιμόνι της εξουσίας. Κινητή­ρια δύναμη της προόδου δεν είναι πλέον ο ανταγωνισμός, αλλά η δύνα­μη της συλλογικότητας στην εργασία.
•  Παύουν να αποτελούν εμπορεύματα το νερό, η ενέργεια, η υγεία, οι επικοινωνίες, οι μεταφορές, η μόρφωση, η ίδια η εργατική δύναμη. Απο­τελούν κρατική κοινωνική ιδιοκτησία η γη και τα μέσα παραγωγής, τα ερ­γοστάσια, τα ψηφιακά κέντρα, τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, οι υποδομές.

«Μπορούν να γίνουν όλα αυτά;», μας ρωτούν πολλοί, καλοπροαίρετα.

• Μα έγιναν, φίλες και φίλοι, στη Σοβιετική Ένωση στον 20^ό αιώνα. Υλοποιήθηκαν χάρη στον επιστημονικό κεντρικό σχεδίασμά και στην κοι­νωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, επιτεύγματα και κατακτήσεις που δεν πρόκειται ποτέ να διασφαλίσει ο καπιταλισμός.
• Καταργήθηκε η ανεργία και η ενεργειακή φτώχεια. Απέκτησε ο λαός δωρεάν πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας και παιδείας. Έγιναν εντυπωσιακά βήματα στην τεχνολογική πρόοδο, όπως η κατάκτηση του Διαστήματος. Ασφαλώς υπήρχε και η αρνητική πείρα, όταν σταδιακά εγκαταλείφθηκαν και υπονομεύτηκαν οι αρχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και επι­κράτησε η πολιτική του «σοσιαλισμού με αγορά» που άνοιξε το δρόμο στις ανατροπές.

Όμως και αυτή η αρνητική πείρα φωτίζει με τον τρόπο της την υπερο­χή του σοσιαλισμού. Υπεροχή που αυξάνει στον 21^ο αιώνα.

• Γιατί τώρα μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις νέες μεγάλες δυνατότη­τες που γεννά για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση η πληροφορική, η ψηφι­ακή τεχνολογία, η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη, που είναι «τα χε­λιδόνια του σοσιαλισμού».

Τώρα δεν υπάρχουν πια μια σειρά τεχνικοί και επιστημονικοί περιορι­σμοί που περιορίζουν τις δυνατότητες του κεντρικού σχεδιασμού και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Ρωσία του 1917 και στη Σοβιετική Ένω­ση του 1930. Τώρα έχει αυξηθεί σημαντικά ο βαθμός κοινωνικοποίησης της εργασίας και της αυτοματοποίησης της παραγωγής.

• Σκεφτείτε τις νέες δυνατότητες που έχουμε σήμερα να αυξήσουμε τον ελεύθερο χρόνο των εργαζόμενων χάρη στην αύξηση της παραγω­γικότητας και του επιπέδου κοινωνικοποίησης της παραγωγής, αν πάψει να αποτελεί το καπιταλιστικό κέρδος το κριτήριο των αποφάσεων στην οικονομία.^[18]
• Σκεφτείτε τις νέες δυνατότητες να αναβαθμίσουμε το γενικό μορ­φωτικό επίπεδο των εργαζόμενων και το δημιουργικό περιεχόμενο της εργασίας τους, τις δυνατότητες να παίζουν καθημερινά ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Σκεφτείτε την υπεροχή του σοσιαλισμού στη διαμόρφωση του κοινωνικού ανθρώπου, ο οποίος μπορεί πολύ καλύτερα να αξιοποιήσει τις δυνατότητες και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης.^[19]
• Σκεφτείτε τις τεχνολογικές δυνατότητες του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού για γρήγορη συλλογή και επεξεργασία μεγάλου όγκου δε­δομένων, για να λαμβάνει γρήγορες και βέλτιστες αποφάσεις σε σύν­θετα προβλήματα.
• Σκεφτείτε τις δυνατότητες της διεπιστημονικής έρευνας να προβλέ­πει έγκαιρα μελλοντικές ανάγκες και να αναπτύσσει γρήγορα τεχνολο­γικές εφαρμογές, αφού θα έχει απαλλαγεί από τα δεσμό και τα στεγανά που επιβάλλει σήμερα ο νόμος του καπιταλιστικού κέρδους και ο αντα­γωνισμός των ομίλων στην αγορά.
• Σκεφτείτε τις δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης, της πληροφορικής και των ρομπότ για την αναβάθμιση της πολιτικής προστασίας, της αντιμετώπισης των ατυχημάτων μεγάλης έκτασης, των υπηρεσιών υγείας.
• Τις δυνατότητες διασύνδεσης και συντονισμού των παραγωγικών μο­νάδων, αφού το myDATA του σοσιαλισμού δε θα συνδέει επιχειρήσεις που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τα κέρδη και τα μερίδια της αγοράς και προσπαθούν να φοροδιαφύγουν από το κράτος.
• Σκεφτείτε τις δυνατότητες για αυτόματη πρόβλεψη βλαβών, αυτόμα­τη παραγγελία ανταλλακτικών.
• Πάνω απ’ όλα σκεφτείτε τις υλικές δυνατότητες για γρήγορη εξάλει­ψη κάθε μορφής ατομικής και ομαδικής ιδιοκτησίας.

Αυτόν το δρόμο του ψηφιακού μετασχηματισμού και της αξιοποίη­σης της τεχνητής νοημοσύνης προς όφελος των λαϊκών αναγκών φωτί­ζει με το ανατρεπτικό του Πρόγραμμα το ΚΚΕ. Και φυσικά δεν περιμέ­νουμε να ξημερώσει κάποια μεγάλη μέρα για να υλοποιήσουμε αυτό το Πρόγραμμα.

Μπαίνουμε μπροστά για να οργανωθεί η μεγάλη λαϊκή αντεπίθεση που θα ανοίξει το δρόμο της ανατροπής του βάρβαρου συστήματος της εκμετάλλευσης. Είμαστε σήμερα μπροστά στον αγώνα για να μειωθεί ο χρόνος εργασί­ας, για 35ωρο - 7ήμερο - 7ωρο, με ουσιαστικές αυξήσεις μισθών και συ­ντάξεων. Είμαστε μπροστά στον αγώνα ενάντια στην πολιτική απελευθέρωσης ι ης ΕΕ που γεννά ενεργειακή και ψηφιακή φτώχεια. Δίνουμε τη μάχη για ασφαλείς-γρήγορες και φθηνές επικοινωνίες και μεταφορές. Παλεύου­με για να καταργηθεί το αντιδραστικό πλαίσιο της ΕΕ που επιτρέπει το προληπτικό ηλεκτρονικό φακέλωμα όλων των πολιτών. Δίνουμε τη μά­χη για την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας για την αναβάθμιση της πο­λιτικής προστασίας. Δίνουμε τη μάχη για αποκλειστικά δημόσια και δω­ρεάν υγεία και παιδεία.

Φίλες και φίλοι.

Σήμερα που υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για να ζήσουμε πολύ κα­λύτερα, δεν έχουμε κανένα λόγο να παγιδευτούμε και να διαλέξουμε με ποιον θα χάσουμε λιγότερα την επόμενη μέρα. Δεν έχουμε κανένα λόγο να διαλέξουμε με ποια αστική κυβέρνηση θα χάσουμε πάλι εμείς για να θησαυρίσει ξανά το κεφάλαιο.

Μπορούμε και πρέπει να καταδικάσουμε όλους τους ενόχους που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Μπορούμε και πρέπει να πάρουμε θέση μάχης δίπλα στο ΚΚΕ. Να ενισχύσουμε το ΚΚΕ παντού, στους χώ­ρους δουλειάς, στις γειτονιές, στην εκλογική μάχη. Να υπάρξει πιο δυνα­τή λαϊκή αντιπολίτευση μέσα κι έξω από τη Βουλή, μπροστά στα δύσκο­λα, μπροστά στην επόμενη κρίση που έρχεται.

Μπορούμε και πρέπει να αγωνιστούμε στην εποχή της τεχνητής νοη­μοσύνης για να κερδίσουμε τη ζωή που μας αξίζει.

Καλή δύναμη

Τι θα μας σκοτώσει πρώτα;
Η φαιντανύλη ή η τεχνητή νοημοσύνη;

 

«ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ», ΕΡΓΑΛΕΙΟ
ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

του Γρηγόρη Λιονή _ μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, υπεύθυνου του Τρήματος Οικονομίας

Το παρόν κείμενο αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια κριτικής ανί­χνευσης ορισμένων πλευρών του ζητήματος της λεγάμενης «έξυ­πνης πόλης». Βασίζεται σε ομιλία και στη σχετική συζήτηση που έγινε στο πλαίσιο εκδήλωσης της Ευρωκοινοβουλευτικής Ομάδας του ΚΚΕ και έχει ως βασικό στόχο να συμβάλει στην επιχειρηματολογία και στη συζήτηση μπροστά και στις επερχόμενες δημοτικές και περιφερει­ακές εκλογές. Ως εκ τούτου, επικεντρώνεται σε ορισμένες πιο «απτές» πλευρές της πολιτικής της ΕΕ για τις έξυπνες πόλεις, που σχετίζονται περισσότερο με την τρέχουσα αντιπαράθεση.

Το κείμενο στέκεται περισσότερο στην ευρωενωσιακή πολιτική για την προώθηση των λεγάμενων έξυπνων πόλεων, στη σχέση της με την «πράσινη ανάπτυξη», στην εφαρμογή της πολιτικής αυτής στην Ελλάδα και σε ορισμένες συνέπειες της πολιτικής αυτής για τα εργατικά-λαϊκά στρώματα, αντιπαραθετικά με τις μεγάλες δυνατότητες που ανοίγουν οι τεχνολογίες αυτές αν βρίσκονταν στην υπηρεσία του λαού μέσα από την εργατική-λαϊκή εξουσία.

Το κείμενο δεν εστιάζει σε ορισμένες βαθύτερες πλευρές που σχετί­ζονται με τις «έξυπνες πόλεις», που άλλωστε πρέπει να μελετηθούν πε­ρισσότερο, όπως τα χαρακτηριστικά της «έξυπνης κοινωνίας» που αναδεικνύεται με την έξυπνη πόλη, τις βαθύτερες αλλαγές στην εργασία και στον καταμερισμό εργασίας, την ίδια τη φύση και το χαρακτήρα της πό­λης ως χωρικής αντανάκλασης των σχέσεων παραγωγής και, αντίστροφα, ως συντελεστή στην κίνηση των σχέσεων αυτών, στην επίδραση των νέων τεχνολογιών και των έξυπνων πόλεων στη διάλυση των υφιστάμε­νων κοινωνικών δεσμών και στη δημιουργία νέων, για να αναφερθούμε σε ορισμένες μόνο πλευρές. Γι αυτές τις πλευρές το κείμενο ενδεχομέ­νως μπορεί μόνο να συμβάλει στην προώθηση της σχετικής προβληματι­κής που ήδη απασχολεί το Κόμμα μας και θα το απασχολήσει ακόμα βα­θύτερα το επόμενο διάστημα.

Τι είναι η «έξυπνη πόλη»;
Ιστορική εξέλιξη της έννοιας και αντιθέσεις

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, και δηλωτικό υποκείμενων κοινωνικών αντιθέσεων, πως, ενώ γίνεται τεράστια συζήτηση για τις λεγάμενες έξυ­πνες πόλεις, δεν υπάρχει κάποιος κοινά αποδεκτός, συνεκτικός ορισμός για την έξυπνη πόλη.

 

Ειδικότερα, η έξυπνη πόλη είναι κεντρικό θέμα συζήτησης στην ΕΕ¹, που έχει φτιάξει μια ειδική πλατφόρμα για την προώθηση των «έξυπνων πόλεων», στον ΟΗΕ, που έχει οργανώσει την πρωτοβουλία «Ενωμένες Έξυπνες Πόλεις», στον ΟΟΣΑ, με το πρόγραμμα για τις «έξυπνες πό­λεις και τη συμμετοχική ανάπτυξη»^{[20] [21]}, στην Κίνα, που με βάση δημοσίευ­ση του XINHUA έχει 500 έτοιμες ή υπό κατασκευή έξυπνες πόλεις^[22] και βρίσκεται μπροστά από την Ευρώπη που έχει μόλις 90, για να αναφέ­ρουμε ορισμένες μόνο από τις χαρακτηριστικότερες «κρατικές» πρωτο­βουλίες, ενώ φυσικά και ο λεγόμενος «ιδιωτικός τομέας» ασχολείται με το θέμα, που, για πολλούς ομίλους παραγωγής εξοπλισμού και λογισμι­κού, είναι κεντρικό.

Ο κάθε φορέας έχει έναν ορισμό για το τι είναι «έξυπνη πόλη», στην ουσία όμως οι ορισμοί αυτοί είναι απλά διαφορετικές οπτικές του ίδιου φαινόμενου. Σταχυολογώντας, η ΕΕ αναφέρει πως «έξυπνη πόλη είναι μια περιοχή όπου τα παραδοσιακά δίκτυα και οι υπηρεσίες γίνονται απο­δοτικότερα με τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνι­ών προς όφελος των κατοίκων και των επιχειρήσεων», ο ΟΟΣΑ τις χαρακτηρίζει ως «πρωτοβουλίες που αξιοποιούν αποτελεσματικά την ψηφιοποίηση για να ανυψώσουν την ευεξία των πολιτικών και να φέρουν πιο αποδοτικές, αειφόρες και συμμετοχικές αστικές υπηρεσίες και περιβάλ­λοντα, ως τμήματα μιας συμμετοχικής και πολυπαραγοντικής διαδικα­σίας», ο ΟΗΕ τις χαρακτηρίζει ως επιλογές -approaches- που «αξιοποιούν δυνατότητες από την ψηφιοποίηση, τις καθαρές τεχνολογίες και την ενέργεια και από καινοτόμες τεχνολογίες μετακίνησης, παρέχοντας δυ­νατότητες στους κατοίκους να κάνουν πιο περιβαλλοντικά φιλικές επι­λογές και να ανυψώσουν την αειφόρο οικονομική ανάπτυξη και παρέ­χοντας στις πόλεις τη δυνατότητα να βελτιώσουν την παροχή υπηρεσι­ών», ενώ ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποιήσεων ορίζει τις έξυπνες πόλεις ως πόλεις που «δραματικά αυξάνουν το ρυθμό με τον οποίο βελτιώνουν την αειφορία και την ανθεκτικότητα, βελτιώνοντας δομικά τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν με την κοινωνία, τον τρόπο με τον οποίο εφαρμό­ζουν μεθόδους συνεργατικής ηγεσίας, τον τρόπο με τον οποίο συνεργά­ζεται με τα συστήματα των πόλεων, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποι­ούν δεδομένα και ενσωματωμένες τεχνολογίες για να μεταμορφώσουν τις υπηρεσίες και την ποιότητα ζωής όλων όσοι σχετίζονται με την πόλη (κάτοικοι, επιχειρήσεις, επισκέπτες)».^[23]

Από την άλλη μεριά, το «Συμβούλιο Έξυπνων Πόλεων»^[24] ανέπτυσσε την έξυπνη πόλη, το 2012, ως μια πόλη που «συγκεντρώνει δεδομένα από μηχανισμούς και αισθητήρες εγκιβωτισμένους στους δρόμους, στα ηλεκτρικά δίκτυα, στα κτήρια και σε άλλα στοιχεία, και διαμοιράζεται αυ­τά τα δεδομένα μέσα από έξυπνα συστήματα επικοινωνιών που τυπικά είναι συνδυασμός ενσύρματων και ασύρματων, και, τέλος, χρησιμοποι­εί έξυπνο λογισμικό για να παράξει χρήσιμες πληροφορίες και ψηφιακά ενισχυμένες υπηρεσίες».

Η ελληνική κυβέρνηση ακολουθεί επίσης έναν περισσότερο «τεχνο­λογικό» ορισμό για τις έξυπνες πόλεις σε σχέση με την ΕΕ: «Οι έξυπνες πόλεις, δηλαδή η μετατροπή των δήμων που κατοικούμε σε χώρους με internet of things, δηλαδή σε χώρους όπου όλα θα είναι μεταξύ τους συνδεδεμένα και άρα θα μπορείς να έχεις πλήρη εικόνα από το αν πρέπει να περάσει το απορριμματοφόρο την τάδε μέρα και να αδειάσει τους κά­δους ή όχι.»^[25] Η εμφανής διαφοροποίηση στον τρόπο με τον οποίο «ορίζεται» η έν­νοια της έξυπνης πόλης από τους διαφορετικούς φορείς είναι χαρακτη­ριστική.

Οι «(δια)κρατικοί» θεσμοί εστιάζουν περισσότερο στα λειτουργικά αποτελέσματα της «έξυπνης πόλης», ενώ οι θεσμοί που είναι αμιγώς θε­σμοί του κεφαλαίου που δραστηριοποιείται σε εφαρμογές σχετικές με τις έξυπνες πόλεις εστιάζουν περισσότερο στον εξοπλισμό που απαιτεί­ται για την υλοποίηση των έξυπνων πόλεων.

Μια ιστορική κατηγοριοποίηση που κάνουν οι αστικές αναλύσεις για τις «έξυπνες πόλεις» περιγράφει τρεις σταθμούς για την εξέλιξη της έν­νοιας: ^[26]

1.    Έξυπνες πόλεις 1.0 -ωθούμενες από την τεχνολογία. Οι πρώτες αναφορές μεγάλης κλίμακας σε έξυπνες πόλεις σημειώνονται από τε­χνολογικούς μονοπωλιακούς ομίλους (CISCO, IBM) που επιδιώκουν, ου­σιαστικά, να αξιοποιήσουν τις πόλεις για να προωθήσουν -να πουλή­σουν- τις τεχνολογικές τους λύσεις. Οι έξυπνες πόλεις εδώ έχουν τεχνοκεντρικό χαρακτήρα. Ο ορισμός που αναφέραμε παραπάνω από το «Συμβούλιο Έξυπνων Πόλεων» συνεχίζει να έχει τέτοια χαρακτηριστικά.

2.    Έξυπνες πόλεις 2.0 -στις οποίες οι «πόλεις» φέρονται να παίζουν σημαντικό ρόλο. Εδώ, η έξυπνη πόλη φέρεται να καθοδηγείται από τις -κρατικές- Αρχές του δήμου στον οποίο εφαρμόζεται. Αναφέρει χαρα­κτηριστικά η σχετική έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου: «Η δεύτερη γενιά περιγράφεται από τη φιλοδοξία των Αρχών της πόλης και των παραγω­γών πολιτικής να επανακτήσουν τον έλεγχο στους στόχους που ανατίθε­νται στην ανάπτυξη των έξυπνων πόλεων στην περιοχή τους.»

3.    Έξυπνες πόλεις 3.0 -που πλέον οι πολίτες κατατάσσονται ως συμ­μέτοχοι. Η έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου αναφέρει δύο σημαντικές αλ­λαγές: α) Οι νέες έξυπνες πόλεις υπογραμμίζουν τη δυνατότητα όλων να έχουν γνώμη και να επηρεάζουν τις πολιτικές και β) οι έξυπνες ιδέες δεν είναι κατ’ ανάγκη τεχνολογικές.

Παράλληλα, γίνεται αναφορά σε δύο ακόμα σημεία που σχετίζονται με την εξέλιξη της έννοιας της έξυπνης πόλης. Το πρώτο σημείο αφο­ρά τη σύνδεση πράσινης και ψηφιακής μετάβασης που σχετίζεται τό­σο με την έξυπνη πόλη όσο και με την «έξυπνη περιοχή» γενικότερα και πλέον επεκτείνεται και σε μη αστικές περιοχές. Ο ορισμός της Ευρωπα­ϊκής Επιτροπής για «περιοχές όπου...» αντανακλά αυτήν την ευρύτερη οπτική για τις έξυπνες πόλεις. Το δεύτερο σημείο σχετίζεται με τις παν­δημίες και την κατάσταση υγειονομικής ανάγκης. Ο COVID-19 και η διαχείρισή του διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στη γενίκευση ψηφιακών λύσεων και παράλληλα αποτελούν κύριο αντικείμενο στο οποίο μια ψη­φιακή έξυπνη πόλη έχει αδιαπραγμάτευτο πλεονέκτημα σε σχέση με μια παραδοσιακή πόλη.

Ο καθηγητής Κομνηνός της σχετικής ερευνητικής ομάδας URENIO περιγράφει τη διάσταση αυτή ως επιστημολογική: «Δύο επιστημονικά παραδείγματα (cyber cities vs ευφυείς κοινότητες) ανταγωνίζονται στη δημιουργία έξυπνων πόλεων. Οι κυβερνοπόλεις (cyber cities) αντιμετω­πίζουν τις έξυπνες πόλεις ως πρόβλημα ψηφιακής δικτύωσης, αισθητή­ρων, intelligent agents, και αυτοματοποίησης της συλλογής και επεξερ­γασίας της πληροφορίας. Οι θεωρίες για τις ευφυείς κοινότητες κατανο­ούν τις έξυπνες πόλεις ως αποτέλεσμα συνδυασμού ανθρώπινων ικανο­τήτων, θεσμών μάθησης και ψηφιακής τεχνολογίας, που οδηγεί σε νέες λειτουργίες των πόλεων, όπως στρατηγική ευφυΐα, μεταφορά τεχνολο­γίας, καινοτομία μέσω συνεργασίας, και ψηφιακή παροχή υπηρεσιών.»^[27]

Στη πραγματικότητα όμως, οι διαφορετικοί ορισμοί δεν είναι αποτέ­λεσμα «ωρίμανσης» της έννοιας με τα χρόνια. Άλλωστε, όπως είδαμε, το φόρουμ των ομίλων συνεχίζει να αποτυπώνει την έξυπνη πόλη ως ένα άθροισμα συστημάτων. Γι αυτό, σε τελευταία ανάλυση και παρά υπαρ­κτές επιμέρους διαφορές, μπορούμε να υποστηρίξουμε την άποψη πως οι διαφορετικοί ορισμοί αποτυπώνουν, τελικά, ενδοκαπιταλιστικές και ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις.

Η εστίαση στην τεχνολογία αποτυπώνει τις ανάγκες και τις επιδιώ­ξεις εκείνων των τμημάτων του κεφαλαίου που δραστηριοποιούνται σε πληροφορική και τηλεπικοινωνίες και αποσκοπούν, μέσα από την προ­ώθηση συστημάτων ΤΠΕ (τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών), τόσο στις άμεσες πωλήσεις υλικού και λογισμικού και στην αύξηση του κέρδους, όσο, και ως έναν βαθμό κυρίως, στον αυξανόμενο έλεγχο από μεριάς τους πλευρών της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, έλεγχο που επιτυγχάνεται καθώς τα ψηφιακά μέσα τους διαμεσολαβούν σε ολοέ­να και αυξανόμενο τμήμα αυτής της ζωής. Εδώ αξίζει να θυμίσουμε την ανάλυση του Λένιν για το χρηματιστικό κεφάλαιο. Εκεί ο Λένιν εντόπι­σε ως ξεχωριστή πλευρά του χρηματιστικού κεφαλαίου και την ολοέ­να και πληρέστερη πληροφόρηση που είχε το τραπεζικό κεφάλαιο για τη λειτουργία της βιομηχανίας και, μέσω αυτής, στο μεγαλύτερο έλεγ­χο που επέτρεπε. Κατ’ αντιστοιχία, η ψηφιακή διαμεσολάβηση πλευρών της οικονομικής ζωής έχει αντίστοιχο αποτύπωμα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι λεγάμενες πλατφόρμες ψηφιακής διαμεσολάβησης στον τουρισμό (πχ., Booking) και στο εμπόριο (πχ., Amazon). Στην αρ­χή οι πλατφόρμες έπαιζαν το ρόλο μιας απλής διευκόλυνσης και αύξη­σης του τζίρου για τα διασυνδεδεμένα καταστήματα. Στη συνέχεια όμως, οι πλατφόρμες πρακτικά κυριαρχούν, ένα καθοριστικό μερίδιο της πίτας του ηλεκτρονικού εμπορίου περνάει μέσα από αυτές και έχουν τελικά τη δυνατότητα να καθορίζουν όρους στις υπόλοιπες επιχειρήσεις.

Επίσης αξίζει να επισημάνουμε τη στροφή και τη διαπάλη σε επίπεδο τεχνολογίας αναφορικά με τις έξυπνες πόλεις. Ειδικότερα, στις απαρ­χές του φαινομένου, οι έξυπνες πόλεις σχετίζονταν πολύ περισσότερο με ειδικούς αισθητήρες και ειδικά ξεχωριστά δίκτυα που έπρεπε να εγκα­τασταθούν στις πόλεις. Τα τελευταία χρόνια η άνοδος της τεχνητής νο­ημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, αλλά και η σχεδόν καθολική χρή­ση φορητών αισθητήρων -κινητά τηλέφωνα- από τους κατοίκους των πόλεων έχουν επιδράσει και στον τρόπο με τον οποίο γίνεται κατανοη­τή η «εξυπνάδα» μιας πόλης. Για παράδειγμα, ο όμιλος της Google εκτι­μά -συχνά με πολύ μεγάλη ακρίβεια- το επίπεδο κίνησης σε διάφορους δρόμους μιας πόλης χρησιμοποιώντας τη θέση των κινητών τηλεφώνων εκατοντάδων χιλιάδων οδηγών, χωρίς να απαιτούνται σχετικοί αισθητή­ρες που πρέπει να εγκατασταθούν μέσα στις πόλεις.

Από την άλλη, οι ορισμοί που εστιάζουν στο λεγόμενο κοινωνικό απο­τύπωμα, στη λειτουργία της πόλης, στη λεγόμενη «κοινωνία των πολι­τών», λαμβάνουν τελικά υπόψη τα συμφέροντα του συνολικού κεφα­λαίου, ανατιθέμενες πλευρές του, πλευρές που δεν έχουν να κερδίσουν άμεσα από τη διοχέτευση πόρων σε ψηφιακές υποδομές, ούτε από τον ολοένα και αυξανόμενο έλεγχο που μπορούν να ασκήσουν οι όμιλοι ΤΠΕ όσο προχωρά η ψηφιοποίηση, αλλά, όπως θα δούμε παρακάτω, βλέ­πουν την έξυπνη πόλη σαν ιδανικό εργαλείο για τη διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας στην καπιταλιστική πόλη. Έτσι, βλέπουμε ορι­σμούς που επικεντρώνονται στη «βελτίωση της αποδοτικότητας των πα­ραδοσιακών δικτύων», εστιάζουν σε «πολυπαραγοντικές διαδικασίες» ή και στη συνεργατικότητα μεταξύ διαφορετικών δικτύων, εμφανίζοντας τις νέες τεχνολογίες σαν μια «συγκολλητική ουσία» που διευκολύνει τη λειτουργία των υφιστάμενων συστημάτων.

Παράλληλα, το αστικό κράτος σε όλα τα επίπεδα, εκφράζοντας το γε­νικό συμφέρον του κεφαλαίου, βάζει κάποιους φραγμούς σε ορισμέ­νες πλευρές της ψηφιοποίησης, για να μη βρεθεί σε απολύτως κυρίαρ­χη θέση το τμήμα του κεφαλαίου που παράγει τις ψηφιακές τεχνολογίες και προκρίνει μια «έξυπνη πόλη» πιο συμμετοχική για όλα τα τμήματα του κεφαλαίου, αλλά και για το πολιτικό προσωπικό της αστικής τά­ξης. Θυμίζουμε πως το αστικό κράτος έχει επανειλημμένα αντιμετωπί­σει την ψηφιακή μονοπώληση, με χαρακτηριστικές ίσως περιπτώσεις την αντιμονοπωλιακή επίθεση στη Microsoft, την προώθηση του ανοιχτού λογισμικού και ιδίως του Linux ως το λογισμικό του Διαδικτύου και, πιο πρόσφατα, την προσπάθεια της ΕΕ να αντιμετωπίσει θεσμικά και φορο­λογικά την κυριαρχία των αμερικανικών μονοπωλίων στο Διαδίκτυο προς όφελος των ευρωπαϊκών. Κυρίως όμως το αστικό κράτος, ως συλλογικός καπιταλιστής, αντιλαμβάνεται τις «συνέργειες» της έξυπνης πόλης με την πράσινη ψηφιακή μετάβαση και τις γενικές επιπτώσεις που έχει.

Ένας «λειτουργικός» ορισμός
της «έξυπνης πόλης»

Η στοιχειώδης καταγραφή που κάναμε προηγουμένως αναδεικνύει τον πλούτο της αστικής προβληματικής για το θέμα, τις πολλαπλές πλευρές του φαινομένου, τις μεγάλες αντιθέσεις. Η έξυπνη πόλη πρέ­πει να γίνει κατανοητή περισσότερο ως αποτύπωση μιας σύνθετης, αντιφατικής ρέουσας διαδικασίας ψηφιοποίησης της κοινωνίας, μιας διαδικασίας στην οποία ο ρυθμός, το εύρος των αλλαγών, οι μέθοδοι δεν έχουν προκαθοριστεί, ούτε είναι τελείως αντικειμενικοί, αλλά τελικά επηρεάζονται τόσο από τις αντιθέσεις στο στρατόπεδο του κεφαλαίου όσο και από την ταξική πάλη.

Ωστόσο, όπως αναφέραμε εισαγωγικά, στο παρόν κείμενο θα περιο­ριστούμε σε μια πρώτη προσέγγιση πλευρών του φαινομένου και κυρί­ως της αστικής πολιτικής για την έξυπνη πόλη. Θα εστιάσουμε στον ορι­σμό της ΕΕ για την έξυπνη πόλη: «Μια έξυπνη πόλη ή κοινότητα στοχεύ­ει στην ευημερία των κατοίκων, των επιχειρήσεων, των επισκεπτών, των οργανισμών και των διαχειριστών της, προσφέροντας ψηφιακά ενεργο­ποιημένες υπηρεσίες που συμβάλλουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτές οι έξυπνες υπηρεσίες μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη δια­χείριση των πόρων, όπως η ενέργεια ή το νερό, στην παρακολούθηση και τη μείωση της τοπικής κυκλοφορίας και της ρύπανσης ή στο έργο για πιο πράσινους τρόπους φωτισμού και θέρμανσης των κτηρίων. Μπορούν επίσης να σημαίνουν μια πιο διαδραστική και ανταποκρινόμενη διοίκηση των πόλεων, τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και τη χά­ραξη πολιτικής, ασφαλέστερους δημόσιους χώρους και την κάλυψη των αναγκών του γηράσκοντος πληθυσμού και των ατόμων με αναπηρία.»

Έτσι, τελικά μια έξυπνη πόλη όπως την προωθεί η ΕΕ θα γίνεται κατα­νοητή ως μια πόλη με σημαντικές νέες ψηφιακές επενδύσεις που οδη­γούν σε ψηφιοποιημένες έξυπνες υπηρεσίες που θα συμβάλλουν ί) στην καλύτερη διαχείριση των πόρων (ενέργεια, νερό, κυκλοφορία), ίί) σε μια «διαδραστική» διοίκηση των πόλεων με συμμετοχή των πολιτών και ίίί) σε μεγαλύτερη ασφάλεια. Οι ψηφιοποιημένες έξυπνες υπηρεσί­ες είναι ένας γενικός όρος μέσα στον οποίο μπορούν να ενταχτούν μια ολόκληρη κατηγορία από επιμέρους τεχνικές λύσεις, που περιλαμβά­νουν από νέους ειδικούς αισθητήρες μέχρι έξυπνη αξιοποίηση δεδομέ­νων που ήδη υπάρχουν.^[28]

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΓΟΡΑ
ΓΙΑ ΤΙΣ «ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ» 

Αυτή η τάση προώθησης νέων συστημάτων ΤΠΕ σε πόλεις είναι μια διεθνής τάση και φυσικά η αντίστοιχη αγορά αυξάνεται με καλπάζοντες ρυθμούς. Ο αριθμός των πόλεων που εντάσσονται σε σχετικούς δεί­κτες αυξάνεται χρόνο με το χρόνο -αν και πρέπει να είναι λίγο-πολύ σα­φές από την προαναφερθείσα συζήτηση ότι το αν μια πόλη είναι «έξυ­πνη» δεν μπορεί να μετρηθεί με σαφήνεια. Για παράδειγμα, το smart city index του IMD (Διεθνές Κέντρο Ανταγωνιστικότητας) περιλαμβάνει για το 2023 141 πόλεις από 118 την προηγούμενη χρονιά. Σε ολόκληρο τον κόσμο εμφανίζονται διάφορα δίκτυα και διάφοροι φορείς για έξυπνες πόλεις. Τελευταία εμφανίστηκε και σχετικό ελληνικό δίκτυο «πράσινων και έξυπνων πόλεων».

Το οικονομικό δεδομένο είναι ότι οι σχετικές επενδύσεις σε έξυπνες πόλεις τρέχουν με φρενήρεις ρυθμούς. Η ασάφεια στο τι είναι έξυπνη πόλη αποτυπώνεται και σε μεγάλες διαφοροποιήσεις στο εύρος της σχετικής αγοράς, που εκτείνονται από 150-600 δισ. δολάρια για το 2022. Ωστόσο, όλες οι αναλύσεις συντείνουν στο ότι το μέγεθος της σχετικής αγοράς θα αυξηθεί δραστικά τα επόμενα χρόνια με έναν ετήσιο ρυθμό της τάξης του 15-20% ετησίως.

Οι μεγάλες σχετικές επενδύσεις αναμένονται στο Διαδίκτυο Των Πραγμάτων (ΙοΤ), σε δίκτυα επικοινωνίας νέας γενιάς (5G), σε ηλεκτρι­κά αυτοκίνητα, σε αισθητήρες και επεξεργαστές, σε συστήματα ήπιας ενέργειας. Χαρακτηριστική είναι η σύνθεση του χρηματιστηριακού δεί­κτη STXSCTGR (που υπολογίζεται από τον όμιλο που διαχειρίζεται το Χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης) που περιλαμβάνει ομίλους παραγω­γής chip, ηλεκτρικών αυτοκινήτων, δικτύων και ανεμογεννητριών.

Δεν ξενίζει καθόλου, συνεπώς, η αυξανόμενη διαπάλη ανάμεσα στα οικονομικά κέντρα για τον έλεγχο της σχετικής αγοράς που, όπως ανα­φέραμε παραπάνω, δεν έχει μόνο άμεση οικονομική σημασία, αλλά σχε­τίζεται και με τον έλεγχο των δεδομένων. Θυμίζουμε τη σφοδρή αντιπα­ράθεση ΗΠΑ - Κίνας για τα δίκτυα 5G που ξεδιπλώθηκε και στην Ελλάδα.

Η πολιτική της ΕΕ
για τις «έξυπνες πόλεις»

Αντανακλώντας τη σχετική ασάφεια σχετικά με το τι είναι έξυπνη πό­λη, η πολιτική της ΕΕ για τις έξυπνες πόλεις δεν περιορίζεται σε ορισμέ­νους σαφείς, συγκεκριμένους στόχους. Αντίθετα, η έξυπνη πόλη είναι περισσότερο ένας όρος-ομπρέλα, ένας μηχανισμός προώθησης γενικό­τερων αλλαγών που σχετίζονται με τις «νέες τεχνολογίες», την ψηφιοποίηση και την ηλεκτρονική διαμεσολάβηση και αφορούν και τις πόλεις.

Η «Αγορά Έξυπνων Πόλεων» είναι μια πλατφόρμα της ΕΕ στην οποία συμμετέχουν πόλεις, βιομηχανίες, ΜΜΕ, επενδυτές και άλλοι. Φιλοδο­ξεί να λειτουργήσει σαν «συνδετικός ιστός» ανάμεσα σε πολλές διαφο­ρετικές και επιμέρους πολιτικές της ΕΕ. Μέσα σε αυτές, η ΕΕ σχετίζει ιδιαίτερα και εμφατικά τις έξυπνες πόλεις α) με την ενεργειακή πολιτι­κή της ΕΕ, με την κλιματική ουδετερότητα, τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας μέσα από έξυπνες ψηφιακές υποδομές και β) με την έξυπνη μετακίνηση.

Οι περιοχές που περιλαμβάνει η Αγορά Έξυπνων Πόλεων εκτείνονται σε μεγάλο φάσμα και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: α) Την αστική κινη­τικότητα, β) τα αειφόρο περιβάλλοντα, γ) τις ενσωματωμένες υποδομές ενέργειας, πληροφορικής και επικοινωνιών, μεταφορών, δ) το σχεδία­σμά υποδομών, ε) τα ανοιχτά δεδομένα και τα πρότυπα, στ) τα επιχειρη­ματικά μοντέλα κ.ά.

Πιο συγκεκριμένη ανάπτυξη των παρεμβάσεων και πολιτικών που σχετίζονται με τις έξυπνες πόλεις βρίσκει κανείς σε άλλες επεξεργασίες της ΕΕ^{[29] [30]} και πιο συγκεκριμένα αυτές αφορούν:

• Τηλεϊατρική / τηλεκπαίδευση,
• κάμερες ασφαλείας παρακολούθησης / έλεγχο πλήθους,
• φηφιοποίηση του κράτους / συμμετοχικές πλατφόρμες,
• ανοιχτά δεδομένα,
• έξυπνη διαχείριση της κυκλοφορίας / της στάθμευσης οχημάτων / έξυπνα διόδια / διαμοιρασμό οχημάτων,
• αισθητήρες περιβαλλοντικής επιτήρησης / αισθητήρες κινδύνου / δι­αχείριση υδάτων / έξυπνους μετρητές νερού, ρεύματος κ.ά.,
• ηλεκτρονικό εμπόριο / εργασία με «βάση τη ζήτηση»¹¹.

Έτσι οι «έξυπνες πόλεις» είναι τελικά πόλεις στις οποίες προωθεί­ται, με τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας, η γενικότερη πολιτική της ΕΕ στην εργασία, στην «εξοικονόμηση ενέργειας και νερού», στη διαχεί­ριση των απορριμμάτων κ.ά.

Η εφαρμογή
των «έξυπνων πόλεων» στην Ελλάδα __
Η πρότυπη πόλη των Τρικάλων

Στην Ελλάδα, οι «έξυπνες πόλεις» παρουσιάζουν μια σχετική καθυ­στέρηση. Μια σειρά από πόλεις της χώρας έχουν ενταχτεί την τελευταία 10ετία σε διάφορες δράσεις χρηματοδότησης και έχουν υλοποιήσει έρ­γα που αναφέρονται ως έργα έξυπνης πόλης. Το περιεχόμενο των έρ­γων αυτών και ο βαθμός πολυπλοκότητάς τους ήταν μέχρι πρότινος σχε­τικά χαμηλός. Συνήθως πρόκειται για προγράμματα κάλυψης της πόλης με δίκτυα WiFi, για προγράμματα ψηφιακής διακυβέρνησης που σχετίζο­νται με τους δήμους ή για προγράμματα τουριστικής προβολής του δή­μου χρησιμοποιώντας ψηφιακά μέσα.

Χαρακτηριστικότερη από αυτήν την άποψη είναι η πόλη των Τρι­κάλων, που αποτελεί την πιο ανεπτυγμένη εκδοχή της έξυπνης πόλης στην Ελλάδα. Σημειώνεται μάλιστα πως ο δήμαρχος Τρικάλων ανέλα­βε το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, σηματοδοτώντας μια μεγά­λη στροφή της αστικής πολιτικής το επόμενο διάστημα προς τις λεγόμενες έξυπνες πόλεις, που αναμένεται να απορροφήσουν μεγάλο τμήμα των ψηφιακών επενδύσεων.

Σε τι συνίσταται η πρότυπη έξυπνη πόλη των Τρικάλων; Συνίσταται στα ακόλουθα: Σε ένα σύστημα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, με το οποίο διοργανώνονται ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις και ηλεκτρονι­κά δημοψηφίσματα, σε ένα πρόγραμμα «τηλεπρόνοιας» με το οποίο με «απλά μέσα, τα οποία μπορούν εύκολα να χρησιμοποιηθούν και από τους ασθενείς, γίνεται καταγραφή της εκάστοτε κατάστασης, ενώ τα ια­τρικά δεδομένα ή τα περιστατικά έκτακτης ανάγκης αποστέλλονται μέ­σω τηλεπικοινωνιακής διασύνδεσης και μεταβιβάζονται στον Ηλεκτρο­νικό Ιατρικό Φάκελο και έμμεσα στον αντίστοιχο ιδιώτη θεράποντα ια­τρό που τους παρακολουθεί», ένα πρόγραμμα ψηφιοποίησης των πολεοδομικών χαρακτηριστικών του δήμου, ένα ασύρματο δίκτυο σε ένα μεγάλο τμήμα του δήμου, μια ιστοσελίδα με τουριστικές πληροφορίες, και ένα Σύστημα Ευφυών Μεταφορών που κατά βάση καταγράφει τη θέ­ση των λεωφορείων του δήμου και παρέχει πληροφορίες για τις μεταφο­ρές και για θέσεις στάθμευσης.

Δύο βασικές πλευρές που πρέπει να σημειώσουμε για την «πιο έξυ­πνη πόλη» της χώρας:

• α) Αποτυπώνεται η σχετική καθυστέρηση στην προώθηση έξυπνων λύσεων σε σχέση με άλλες χώρες και παράλληλα αποτυπώνεται η «σχε­τική ευελιξία» στον ορισμό της έξυπνης πόλης.
• β) Στην πραγματικότητα, οι έξυπνες λύσεις «χτίζονται» πάνω στα υφι­στάμενα προβλήματα χωρίς να μπορούν να τα αντιμετωπίσουν. Η τηλεπρόνοια βασίζεται σε ιδιώτες γιατρούς, στην εμπορευματοποιημένη υγεία, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση παράγει ανούσια δημοψηφίσματα χωρίς κανενός είδους κύρος, οι ευφυείς μεταφορές δεν αλλάζουν τη λει­ψή χρηματοδότηση, τις ελλείψεις σε μηχανήματα και προσωπικό.

Η εξέλιξη της αστικής πολιτικής
και οι κυβερνητικές υποσχέσεις

Το επίσημο πρόγραμμα «Έξυπνες πόλεις» ανακοινώθηκε τον Οκτώβρη του 2021 στο Συνέδριο της ΚΕΔΕ και η υλοποίησή του πρακτικά ξε­κίνησε τον Ιούνη του 2022. Το πρόγραμμα απευθύνεται στις μικρότε­ρες πόλεις -με πληθυσμό κάτω από 100.000 κατοίκους- και συνίσταται σε ένα πακέτο χρηματοδότησης για έργα «ψηφιακού μετασχηματι­σμού» των πόλεων.

Το πρόγραμμα χρηματοδοτεί έργα που διαρθρώνονται σε δράσεις που κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

• Βιώσιμη Μετακίνηση.
• Εξοικονόμηση Ενέργειας.
• Μείωση Ενεργειακού Αποτυπώματος Δημοτικών Κτηρίων.
• Βελτίωση Εξυπηρέτησης Πολίτη και Επιχείρησης.
• Βελτίωση Ποιότητας Ζωής.
• Ενίσχυση τοπικής Δημοκρατίας, Διαβούλευσης και Διαφάνειας.
• Προστασία από Κυβερνοεπιθέσεις και ενίσχυση Ψηφιακών Υποδο­μών).

Ενδεικτικά, κάποιες πιο συγκεκριμένες δράσεις (στο Παράρτημα I ο πλήρης κατάλογος) που είναι «επιλέξιμες» αφορούν: Έξυπνο σύστημα ελεγχόμενης στάθμευσης, έξυπνοι κάδοι απορριμμάτων, ενεργειακή δι­αχείριση σχολικών κτηρίων, νέα συστήματα ηλεκτροφωτισμού, έξυπνο σύστημα άρδευσης.

Στην πραγματικότητα, το πρόγραμμα υλοποιεί τις ευρωενωσιακές κατευθύνσεις για τις έξυπνες πόλεις. Ειδικότερα, οι δράσεις αφορούν την ψηφιακή διακυβέρνηση του δήμου, τη «βιώσιμη κινητικότητα» και την εξοικονόμηση ενέργειας και νερού μέσα στο δήμο, σε «δημόσια» και μη δημόσια κτήρια. Η εγχώρια εκδοχή της έξυπνης πόλης ακόμα είναι σχετικά «δειλή» σε σχέση με την εκδοχή της ΕΕ στον τομέα της επιτήρη­σης των δημόσιων χώρων. Ωστόσο, όπως δείχνει και η επιθετική προώ­θηση τόσο των ψηφιακών πιστοποιητικών εμβολιασμού όσο και της νέας βιομετρικής ταυτότητας, το ελληνικό κράτος καλύπτει με γοργούς ρυθ­μούς αυτήν την απόσταση.

Για το περιεχόμενο του προγράμματος, ο Κ. Πιερρακάκης δήλωνε το 2022 ότι μέσα από το πρόγραμμα αυτό και τα άλλα που θα έρθουν «μέ­χρι το 2025-2026 πρακτικά θα έχουμε στα χέρια μας μια άλλη χώρα. Αρκεί όλα αυτά να συνεχιστούν με την ίδια και μεγαλύτερη ταχύτητα και σίγουρα με την ίδια κατεύθυνση και φορά. Είναι απόλυτα εφικτό να το πετύχουμε».

Στο Συνέδριο του Οικονομικού Ταχυδρόμου το 2022 με θέμα «Οι έξυ­πνες πόλεις ως μοχλός ανάπτυξης», ο τότε υπουργός Ανάπτυξης Ά. Γεωργιάδης δήλωνε: «Οι έξυπνες πόλεις, δηλαδή η μετατροπή των δή­μων που κατοικούμε σε χώρους με internet of things, δηλαδή σε χώρους όπου όλα θα είναι μεταξύ τους συνδεδεμένα και άρα θα μπορείς να έχεις πλήρη εικόνα από το αν πρέπει να περάσει το απορριμματοφόρο την τάδε μέρα και να αδειάσει τους κάδους ή όχι. θα πείτε: Αυτό έχει τόσο μεγάλη σημασία; Ακούστε πόσο μεγάλη σημασία έχει. Εάν μπορείς να έχεις τον καλύτερο δυνατό προγραμματισμό των απορριμματοφόρων του δήμου και πότε θα περνάνε από τους κάδους ώστε να περνάνε όταν αυτό μπορεί να σου εξοικονομήσει καύσιμα στα απορριμματοφόρα, άρα και σε περιβαλλοντικό αποτύπωμα από το διοξείδιο του άνθρακα και από την κίνηση των οχημάτων, περίπου το 50% απ’ όσο ξοδεύεις τώρα. Η τα­λαιπωρία των δημοτών είναι άλλο ένα πολύ μεγάλο θέμα. Άρα, όταν θα έχεις internet of things, δηλαδή έξυπνες πόλεις, αυτό το απλό πράγμα εμείς θα το χρηματοδοτήσουμε.»
Οι τοποθετήσεις αυτές συμπυκνώνουν σε μεγάλο βαθμό τις κυβερνη­τικές υποσχέσεις σχετικά με τις «έξυπνες πόλεις» και τη γενικότερη ψη­φιακή μετάβαση. Οι έξυπνες πόλεις εμφανίζονται ως «μια τελείως δια­φορετική χώρα», χωρίς «ταλαιπωρία των πολιτών», με πόλεις που θα εί­ναι πολύ ομορφότερες, βιώσιμες, με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπω­μα προς όφελος όλων.

Το πραγματικό περιεχόμενο της πολιτικής
ΕΕ - αστικής τάξης για τις «έξυπνες πόλεις»

Ωστόσο, η αλήθεια για τις έξυπνες πόλεις είναι τελείως διαφορετική από την εύηχη κυβερνητική προπαγάνδα. Η πραγματικότητα είναι πως οι «έξυπνες πόλεις» όχι απλά δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα προβλήματα των εργαζόμενων, αλλά κινούνται στον αντίποδα.

Αξίζει να θυμίσουμε πως η έξυπνη πόλη των Τρικάλων ήταν η πόλη της χώρας που δέχτηκε τη μεγαλύτερη καταστροφή από την πρόσφα­τη καταιγίδα στη Θεσσαλία, αναδεικνύοντας περίτρανα πως μια ψηφιακή-έξυπνη πόλη δεν αντιμετωπίζει, και δε στοχεύει στο να αντιμετωπί­σει, τα πραγματικά προβλήματα των κατοίκων της.
Τεχνικά, ο βασικός λόγος είναι σχετικά απλός. Η ψηφιοποίηση, η μέ­τρηση ενός μεγέθους δεν είναι ένα μαγικό ραβδί που μπορεί να πολλα­πλασιάσει τη διαθεσιμότητα της ποσότητας που καταμετράται.

Ας σκεφτούμε μερικά παραδείγματα:

• Η ψηφιακή καταγραφή των θέσεων στάθμευσης και των διαθέσιμων θέσεων στάθμευσης, ακόμα-ακόμα και μια ηλεκτρονική εφαρμογή που κατευθύνει στην πλησιέστερη ελεύθερη θέση, μικρή μόνο διαφορά κά­νει, αφού η πραγματικότητα είναι πως στα κέντρα των πόλεων οι οδη­γοί κυριολεκτικά «διαγκωνίζονται» για το ποιος θα προλάβει τη διαθέσι­μη ελεύθερη θέση στάθμευσης. Σε ορισμένες «οριακές συνθήκες» όπου υπάρχουν ελεύθερες θέσεις «στον από πάνω δρόμο», η ψηφιακή κατα­γραφή μπορεί να βοηθήσει. Όμως πρόκειται για εξαιρέσεις που επιβε­βαιώνουν τον κανόνα.
• Η ψηφιοποίηση των αιτήσεων για έναν παιδικό σταθμό, για δωρεάν σίτιση, για μια θέση εργασίας, για συμμετοχή σε ένα πρόγραμμα επιδότη­σης δεν αλλάζουν το διαθέσιμο αριθμό θέσεων. Υπολογίζεται ότι στην Προσχολική Αγωγή σχεδόν 50.000 παιδιά μένουν εκτός παιδικών σταθ­μών. Σίγουρα, η περίπτωση ένα παιδί να μπορεί να αξιοποιήσει έναν παι­δικό σταθμό ενός γειτονικού δήμου που τυχαίνει να έχει διαθέσιμη θέ­ση είναι πιθανή, αλλά δεν αλλάζει το γεγονός ότι η «ζήτηση» υπερβαίνει την προσφορά θέσεων σε κρατικούς, δωρεάν παιδικούς σταθμούς κα­τά δεκάδες χιλιάδες.
• Η ψηφιακή καταγραφή της καταναλισκόμενης ενέργειας από ένα σχολείο ή από ένα σπίτι, με έξυπνα συστήματα μέτρησης της κατανάλω­σης ενέργειας, δε μειώνει την απαραίτητη ενέργεια που πρέπει να κα­ταναλώνεται για να διατηρούνται συνθήκες άνετης διαβίωσης.
• Η διενέργεια ψηφιακών δημοψηφισμάτων ή και ηλεκτρονικών υπο­γραφών καθόλου δεν επιδρά στην πραγματική λήψη αποφάσεων. Αφε­νός οι τρόποι με τους οποίους το κράτος αποφασίζει για τις υποθέσεις του είναι τέτοιοι που ακόμα και αν ένας κρατικός θεσμός, για κάποιον ειδικό λόγο, αποφασίσει θεσμικά σε κατεύθυνση διαφορετική από αυ­τή που επιβάλλει η καπιταλιστική κερδοφορία, οι αποφάσεις διορθώνο­νται. Κυρίως όμως, σε κάθε επίπεδο τα κρατικά όργανα κινούνται στην κατεύθυνση που επιτάσσει η καπιταλιστική ανάπτυξη, αυτή είναι άλλω­στε η φύση του αστικού κράτους.

Τα παραδείγματα είναι πολλαπλάσια αυτών που αναδεικνύουμε εδώ για ενδεικτικούς λόγους.
Τι δείχνουν; Δείχνουν ότι η ψηφιοποίηση per se δεν έχει τη δυνατότη­τα να πολλαπλασιάσει τους διαθέσιμους πόρους σε έναν δήμο ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες και τα προβλήματα των κατοίκων. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι η ψηφιοποίηση είναι άχρηστη, ότι αποτε­λεί απλά ένα προπαγανδιστικό εργαλείο ή μόνο ένα νέο επενδυτικό πε­δίο για την αντιμετώπιση της υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου. Αν και αυτός ο ρόλος είναι εξαιρετικά σημαντικός και δεν πρέπει να αφήνεται έξω από την προβληματική μας.

Η αλήθεια είναι ότι η ψηφιοποίηση, η μέτρηση μιας ποσότητας που χαρακτηρίζει την πόλη, η εκτίμησή της με αριθμητικά μοντέλα, με συ­στήματα τεχνητής νοημοσύνης κ.ά. γίνεται χρήσιμη γιατί αποτελεί τη βά­ση επίδρασης στην ίδια την πόλη. Και η επίδραση αυτή δεν είναι ταξι­κά ουδέτερη. Αντίθετα, υπηρετεί τις γενικότερες ανάγκες του συστή­ματος μέσα στο οποίο πραγματοποιείται, σήμερα, στον καπιταλισμό, τις ανάγκες αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Αυτός είναι ο πραγματικός στόχος της «έξυπνης πόλης» του καπιτα­λισμού. Να αξιοποιήσει τις μετρήσεις για να προβεί σε μέτρα ρύθμι­σης της πόλης για τα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Αυτός ο στόχος καθορίζει όχι μόνο το πώς θα αξιοποιηθούν και προς όφελος ποιανού τα δεδομένα της «έξυπνης πόλης», αλλά και, ακόμα περισσότερο, ποια δεδομένα, με ποιες μεθόδους, με ποια μηχανήμα­τα θα συλλεγούν.

• Οι αισθητήρες στάθμευσης θα γίνουν ψηφιακό σύστημα ελεγχόμε­νης στάθμευσης, επιβάλλοντας έξυπνο ψηφιακό τίμημα για τη στάθμευ­ση των οχημάτων, πολλαπλασιάζοντας το κόστος χρήσης του κέντρου των έξυπνων πόλεων και συμβάλλοντας στις αλλαγές χρήσεων γης στα κέντρα των πόλεων (π.χ. τουριστικά κέντρα πόλεων).
• Οι αισθητήρες μέτρησης ενέργειας θα χρησιμοποιηθούν για να μει­ωθεί η θέρμανση και η ψύξη των κτηρίων, ώστε να βρεθεί μια νέα χρυσή τομή ανάμεσα σε ένα επίπεδο άνεσης και στην κατανάλωση. Οι αισθη­τήρες μέτρησης της ποιότητας του αέρα θα επιβάλλουν μικρότερο αε­ρισμό στα κτήρια, όσο η μετρούμενη ποιότητα είναι ανεκτή, ώστε να μει­ωθεί η κατανάλωση.
• Οι έξυπνοι αισθητήρες μέτρησης της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύ­ματος εγκαθίστανται για να γίνει τιμολόγηση του ρεύματος ανάλογα με την ώρα χρήσης του. Έτσι, οι εργαζόμενοι θα υποχρεωθούν να αποφεύ­γουν να χρησιμοποιούν «υπερβολικό ρεύμα», ώστε να παραμένει αρκε­τή ισχύς για τις επιχειρηματικές χρήσεις.
• Οι έξυπνοι μετρητές κατανάλωσης νερού θα επιβάλλουν επίσης κλι­μακωτό τίμημα στη χρήση νερού, θα πολλαπλασιάσουν το κόστος χρή­σης του νερού.

-Τα συστήματα επιτήρησης, οι κάμερες, η αναγνώριση προσώπων, η διασύνδεση σε βάσεις δεδομένων, η ψηφιακή ταυτότητα με τα βιομετρικά δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν για να παρακολουθούν το ποιος κινεί­ται και πού, και στη συνέχεια ακόμα και για να απαγορεύσουν τη μετακί­νηση. Η γενική πρόβα με τον COVID-19 ήταν αποκαλυπτική.

• Οι υποδομές τηλεϊατρικής και τηλεκπαίδευσης δεν έρχονται να συ­μπληρώσουν, να διανθίσουν και τελικά να ενισχύσουν τις παραδοσιακές υποδομές «πρόσωπο με πρόσωπο», αλλά να τις αντικαταστήσουν με φθηνά, ψηφιακά διαμεσολαβημένα αντικατάστατα -και στην πορεία του χρόνου ακόμα και με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Έτσι, η εργατική τάξη καταδικάζεται σε παροχές χαμηλότερης ποιότητας, αλλά πολύ χα­μηλότερου κόστους για το αστικό κράτος.
• Οι υποδομές ήπιας μετακίνησης, η επιβολή ψηφιακών δεσμών που θα απαγορεύουν την κίνηση αυτοκινήτων παλαιότερου τύπου στο κέντρο των πόλεων -ή τα έξυπνα τηλεδιόδια θα την καθιστούν οικονομικά απα­γορευτική για τον πολύ κόσμο- τελικά αλλάζουν τις χρήσεις γης στα κέ­ντρα των πόλεων προς όφελος του κεφαλαίου και παράλληλα συμβάλ­λουν στη μετατροπή της αυτοκίνησης σε προνόμιο των λίγων που θα μπο­ρούν να αγοράσουν ηλεκτρικά αυτοκίνητα των δεκάδων χιλιάδων ευρώ.

• Τα έξυπνα ψηφιακά ανοιχτά δεδομένα αξιοποιούνται από το κεφά­λαιο και το κράτος του για να προχωρήσουν ταχύτερα επενδύσεις και γε­νικότερα η αστική πολιτική. Το παράδειγμα του myData που οδηγεί σε εκτίναξη της φοροεπιδρομής στους αυτοαπασχολούμενους είναι χαρα­κτηριστικό. Αντίστοιχα, η ψηφιοποίηση κτηματολογίων, πολεοδομικών σχεδίων και υποθηκοφυλακείων οδηγεί νομοτελειακά στη δυνατότητα τραπεζών και μεγάλων ομίλων να προβαίνουν σε αγοραπωλησίες γης πολύ ευκολότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν.

Έτσι, η ήπια μετακίνηση, η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, νερού και πόρων, η βελτίωση της «ασφάλειας» στις έξυπνες πόλεις μεταφρά­ζονται σε νέο γύρο δραστικής περικοπής της λαϊκής κατανάλωσης που θα γίνεται με ψηφιακή μέθοδο: Με ψηφιακή αύξηση του κόστους ή με μέ­τρα πολιτικής που θα γίνονται στη βάση της ψηφιακής καταγραφής που θα στοχεύουν επίσης στον ίδιο στόχο.

Η έξυπνη πόλη αποδεικνύεται, έτσι, ένας συνεπής, συνετός και έξυ­πνος στόχος του κεφαλαίου. Δίνει τη δυνατότητα να προχωρήσουν ρυθμίσεις δραστικής περικοπής της λαϊκής κατανάλωσης που θα οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων για το συνολικό κεφά­λαιο χωρίς να θιγεί η παραγωγική ικανότητα του συνολικού εργάτη.

Αξίζει εδώ να επιμείνουμε λίγο, κόντρα στη σοσιαλδημοκρατική «ορ­θοδοξία» πως το γενικό κέρδος προκύπτει από την παραγωγή και όχι από την κατανάλωση. Μια οργάνωση της κοινωνικής ζωής που επιτρέ­πει την ίδια παραγωγή με μικρότερη κατανάλωση οδηγεί γενικά σε αύξη­ση του κέρδους και όχι σε μείωσή του.

Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι μια τέτοια αλλαγή ευνοεί το σύνολο των καπιταλιστών, αφού ορισμένοι κερδίζουν από την κατανάλωση ή από την παραγωγή ειδών κατανάλωσης και οι λεπτομέρειες αυτές έχουν ση­μασία. Άλλωστε αυτές εξηγούν και ορισμένες αντιθέσεις ανάμεσα στους καπιταλιστές για το πώς θα προχωρήσουν αυτά τα μέτρα.

Τελικά, όμως, η έξυπνη πόλη συντελεί στην αύξηση της σχετικής υπε­ραξίας μέσα από το φθήνεμα του «καλαθιού» που απαιτεί ο μέσος ερ­γάτης, με έναν όμως καινοφανή τρόπο. Όχι με την απόλυτη μείωση του κόστους των προϊόντων, αλλά με ιη μείωση ίου απαιτούμενου όγκου τέτοιων προϊόντων που πρέπει να καταναλώνει ο μέσος εργάτης για να παραμένει παραγωγικός.

Η έξυπνη πόλη σημαίνει ότι ο εργάτης θέλει λιγότερους ελεύθερους χώρους, λιγότερο καθαρό αέρα, λιγότερη ενέργεια, λιγότερο καθαρό νε­ρό, λιγότερο διαθέσιμο χώρο. Δεν είναι καθόλου τυχαία η άμεση διασύνδεση της έξυπνης πόλης με την πράσινη ψηφιακή μετάβαση. Πρόκειται στην πραγματικότητα για επιμέρους πλευρές της ίδιας διαδικασίας.

Αυτή η διαδικασία έχει
τεράστια πλεονεκτήματα για την καπιταλιστι­κή ανάπτυξη

Από τη μία, όπως είδαμε, είναι μια διαδικασία ουσιαστικού φθηνέματος της εργατικής δύναμης, μέσα από τον περιορισμό της αξίας και της τιμής της εργατικής δύναμης. Η πράσινη μετάβαση περιορίζει αξιοποιώντας το «ηθικό» πρόταγμα της λιτότητας υπέρ του περιβάλλοντος και η ψηφιακή μετάβαση / έξυπνη πόλη από τη μία επιβάλλει τις περικοπές - αφού μετρά οποιαδήποτε δαπάνη- και από την άλλη δημιουργεί συνθή­κες -τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, τηλεϊατρική- ώστε να καλύπτεται ένα μέρος των αναγκών που καλύπτονταν στο παρελθόν με πολύ μικρότε­ρες δαπάνες για το κεφάλαιο.

Από την άλλη, η διαδικασία αυτή λειτουργεί ως «δημιουργική κατα­στροφή» για την καπιταλιστική ανάπτυξη, τροφοδοτεί νέες μεγάλες επενδύσεις εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι νέες επενδύσεις στοχεύεται να αξιοποιηθούν ως λύση στο τεράστιο πρόβλημα υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου που αντιμετωπίζει η καπιταλιστική ανάπτυξη. Η συνταγή είναι γνωστή, τουλάχιστον στους αναγνώστες της ΚΟΜΕΠ. Η πράσινη καταστροφή μεγάλου όγκου κεφαλαίου τοποθετημένου σε δι­άφορους τομείς, ως μη πράσινου, ως μη οικολογικού. Φυσικά, η πλευρά αυτή παράγει αντιθέσεις, αφού δε βρίσκεται όλο το κεφάλαιο κερδισμέ­νο, καθώς ένα σημαντικό και αρκετά ισχυρό τμήμα του κεφαλαίου βλέ­πει να χάνει από αυτές τις εξελίξεις.

Το τεράστιο κόστος
της «έξυπνης πόλης»

Εξίσου σημαντική πλευρά φυσικά είναι το πολύ μεγάλο κόστος των «έξυπνων λύσεων» που συχνά ξεχνιέται, ειδικά σε μια χώρα που δεν έχει σοβαρή υποδομή παραγωγής τεχνικών μέσων σε όλη την κλίμακα που απαιτούνται.^[31] Το κόστος μιας έξυπνης υποδομής δεν μπορεί να υπολογιστεί με σα­φήνεια, αφού όπως είδαμε είναι δύσκολο να οριοθετήσεις ποιες είναι οι υποδομές αυτές. Ωστόσο, ο όγκος των επενδύσεων που αναμένονται σε διεθνή κλίμακα (της τάξης των 1.000 δισεκατομμυρίων) ή όγκος των επενδύσεων μέσω ΕΣΠΑ σε έξυπνες υποδομές (~δισ. ευρώ) φωτογραφί­ζουν την τάξη μεγέθους των δαπανών αυτών.

Το μεγάλο πρόβλημα φυσικά σχετίζεται τόσο με το ποιος θα πληρώ­σει αυτό το τεράστιο κόστος αυτών των λύσεων, όσο και με τις προτε­ραιότητες που τίθενται.

Ειδικά για το θέμα της προτεραιοποίησης αξίζει να γίνει μια αναλυτι­κότερη αναφορά. Το παράδειγμα των Τρικάλων είναι πάλι χαρακτηρι­στικό. Σίγουρα οι ψηφιακές υποδομές εκεί εντυπωσιάζουν την ελληνι­κή κοινή γνώμη. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Τα Τρίκα­λα πνίγηκαν από μια πλημμύρα με σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων της περιοχής. Και αντί να έχουν γίνει όλα εκείνα τα αντιπλημμυρικά έργα που θα μπορούσαν να γίνουν λαμβάνοντας υπό­ψη και τις δυνατότητες της εποχής^[32], οι υπεύθυνοι της πόλης τα προ­ηγούμενα χρόνια ασχολούνταν με τις ψηφιακές υποδομές. Θα μπορού­σε φυσικά κανείς να αντιδράσει στο επιχείρημα αυτό και να επισημάνει το «απρόβλεπτο» της καταιγίδας που έπληξε τα Τρίκαλα το 2023 λό­γω «κλιματικής αλλαγής». Αλλά θα λέει ψέματα. Μια από τις χειρότερες πλημμύρες στην ιστορία της Ελλάδας είχε γίνει στα Τρίκαλα το 1907 λό­γω μιας καταιγίδας που κατακρήμνισε όλο το νερό στη λεκάνη απορρο­ής του Ληθαίου ποταμού με μεγάλες καταστροφές στην πόλη.

Τι δείχνει το παράδειγμα; Ότι το αστικό κράτος έχει ως προτεραιότη­τες αυτές που χρειάζεται το κεφάλαιο για την ταχύτερη αναπαραγωγή του. Και η προώθηση της έξυπνης πόλης έχει σαφώς τέτοια χαρακτηρι­στικά. Ενώ υπάρχουν τεράστιες, επείγουσες, πιεστικές ανάγκες για έργα πολιτικής προστασίας, για βελτίωση υποδομών σε παιδεία, υγεία, κοινω­νικές υπηρεσίες, κενές οργανικές θέσεις σε όλους τους τομείς, το αστι­κό κράτος βάζει ως προτεραιότητα τις ανάγκες κερδοφορίας του μεγά­λου κεφαλαίου.

Οι τεράστιες δυνατότητες
Των «έξυπνων πόλεων» του σοσιαλισμού

Οι πλευρές που αναφέραμε φωτίζουν πως σήμερα, σε συνθήκες κα­πιταλιστικής εξουσίας, η «έξυπνη πόλη» δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα ακόμα εργαλείο της αστικής εξουσίας για να αυξήσει το βαθμό εκμετάλ­λευσης, να προωθήσει τους γενικούς σχεδιασμούς της, να ισχυροποιή­σει την καταστολή απέναντι στην εργατική τάξη. Και δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικά.

Όμως, οι «έξυπνες πόλεις» τελικά είναι αντικειμενική αποτύπωση και μιας τελείως διαφορετικής εξέλιξης. Οι «έξυπνες πόλεις» είναι αποτέ­λεσμα και ταυτόχρονα φωτογραφία μιας παραγωγής με ολοένα και πιο κοινωνικό χαρακτήρα.

Ως εργαλείο, ως αντικείμενο, η «έξυπνη πόλη» είναι αποτέλεσμα μιας τεράστιας προσπάθειας κοινωνικής εργασίας αιώνων και συμπύκνωσης της εμπειρίας από αυτήν σε επιστημονική γνώση. Τεράστιες επενδύσεις δεκαετιών για να φτιαχτούν υποδομές, μεγάλης κλίμακας προσπάθειες από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο για να έχουμε σήμερα υπολογιστές, δίκτυα, αισθητήρες, μετρητές, αυτόματα αυτοκίνητα κλπ. Είναι το απαύγασμα μιας κοινωνικής παραγωγής.

Και, από την άλλη, η «έξυπνη πόλη» φωτογραφίζει πλέον και σε τε­χνικό επίπεδο αυτήν την παραγωγή. Σπάνε οι δεσμοί μεταξύ των διαφο­ρετικών ανθρώπων, μεταξύ των διαφορετικών επαγγελμάτων, μεταξύ των διαφορετικών χώρων εργασίας/επιχειρήσεων. Ο εργαζόμενος άν­θρωπος εργάζεται και συνεργάζεται άμεσα με χιλιάδες άλλους. Η ίδια η εικόνα μιας παραγωγής με κοινωνικό χαρακτήρα.

Οι τεχνικές δυνατότητες της εποχής πλέον φωνάζουν για την επικαιρότητα και την αναγκαιότητα μιας νέας οργάνωσης της κοινωνικής πραγματικότητας. Μιας οργάνωσης της κοινωνικής πραγματικότητας με ριζικά διαφορετικές σχέσεις παραγωγής, με κατάργηση της καπιταλιστι­κής ιδιοκτησίας και εξουσίας.

Σήμερα η «έξυπνη πόλη» του καπιταλισμού είναι η προσπάθειά του να χωρέσει στις καπιταλιστικές σχέσεις ιδιοκτησία του παρελθόντος, το μέλλον. Να χρησιμοποιήσει τις τεχνικές δυνα­τότητες ισχυροποιώντας την καπιταλιστική εξουσία και την κερδοφορία του κεφαλαίου. Γι’ αυτό και οι «έξυπνες πόλεις» στον καπιταλισμό αναπτύσσονται στρεβλά, κάτω από το παραμορφωτικό γυαλί της καπιταλιστικής ιδιο­κτησίας και εξουσίας. Σχεδιάζονται, κατασκευάζονται και χρησιμοποι­ούνται από την αστική τάξη ως εργαλείο προώθησης των συμφερόντων του κεφαλαίου, για να ελέγξουν την εργατική τάξη, να περιορίσουν την κατανάλωση σε πολλούς τομείς, να αυξήσουν το βαθμό εκμετάλλευσης.

Στον αντίποδα, οι τεράστιες τεχνικές δυνατότητες που ανοίγονται, θα μπορούσαν να δώσουν τεράστια ώθηση στις νέες, ριζικά διαφορετικές σοσιαλιστικές σχέσεις. Οι «έξυπνες πόλεις» του σοσιαλισμού θα μπορούσαν να δώσουν τερά­στια ώθηση στην εργατική-λαϊκή εξουσία. Θα μπορούσαν να χρησιμοποι­ηθούν για να προωθήσουν ποιοτικά τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμε­νοι ασκούν εξουσία και έλεγχο στον κεντρικό σχεδίασμά.

Οι τηλεδομές θα μπορούσαν να συμπληρώσουν ποιοτικά και να ανυ­ψώσουν τις δομές υγείας, παιδείας, εργασίας και όχι να γίνουν φθηνά υποκατάστατά τους για τη μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία. Οι μετρήσεις διάφορων μεγεθών θα γίνονταν για να εξακριβωθεί αν μια περιοχή της πόλης είναι επιβαρυμένη και για να ληφθούν άμεσα μέ­τρα μετεγκατάστασης των κατοίκων ή και των επιχειρήσεων, αξιοποιώντας την κοινωνική ιδιοκτησία της γης.

Ο ριζικά διαφορετικός χαρακτήρας της πόλης του σοσιαλισμού έγκει­ται στην κοινωνική ιδιοκτησία της γης και του συνόλου των συγκεντρω­μένων μέσων παραγωγής και στη λειτουργία της οικονομίας με κριτή­ριο τις λαϊκές ανάγκες. Αυτή είναι η ριζική διαφορά που στο σοσιαλισμό επιτρέπει και επιβάλλει μετεγκαταστάσεις όταν χρειάζονται για να ζουν καλύτερα οι εργαζόμενοι, που βλέπει τη μετακίνηση των ανθρώπων ως πλευρά της ύπαρξής τους και όχι ως την καθημερινή ανάγκη του μισθω­τού δούλου να πάει από τον τόπο κατοικίας στον τόπο αξιοποίησής του, που βλέπει την κατανάλωση ως το σκοπό της κοινωνίας και όχι ως το πάρεργο.

Σε αυτές τις ριζικά διαφορετικές συνθήκες, η «έξυπνη πόλη» μπορεί να κάνει πραγματικά θαύματα. Να μειώσει τα ατυχήματα, να αυξήσει την αποτελεσματικότητα των μέσων μεταφοράς, να μειώσει το χρόνο εργα­σίας για να αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος.

Τελικά, η έξυπνη πόλη φωτίζει το αναγκαίο σήμερα. Την ανάγκη τσα­κίσματος μιας κοινωνικής οργάνωσης των πραγμάτων που φυλακίζει τό­σο τον άνθρωπο όσο και τις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις προκειμένου να διασφαλίζεται η κερδοφορία του κεφαλαίου, να αναπαράγεται το παρελθόν.

Οι 38 δράσεις, ανάμεσα στις οποίες κάθε δήμος καλείται να επιλέξει εκείνες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του, είναι οι ακόλουθες:

1. 1.  Έξυπνο Σύστημα Ελεγχόμενης Στάθμευσης (ΣΕΣ).
2. Έξυπνες στάσεις ΜΜΜ.
3. Έξυπνο σύστημα διασφάλισης προσβασιμότητας ατόμων με κινη­τικά προβλήματα.
4. Έξυπνες διαβάσεις πεζών και φιλικές προς ΑμΕΑ.
5. Συστήματα ενημέρωσης για την κυκλοφορία.
6. Έξυπνοι κάδοι απορριμμάτων.
7. Διασύνδεση λαμπτήρων σε κεντρικό υπολογιστικό κέντρο διαχεί­ρισης.
8. Οργάνωση Γραφείου Κίνησης και Διαχείριση Δημοτικού Στόλου Οχημάτων.
9. Έξυπνα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης δημοτικών και σχο­λικών κτηρίων.
10. Έξυπνα συστήματα ηλεκτροφωτισμού εντός δημοτικών κτηρίων.
11. Έξυπνος Οδηγός Πόλης / Δήμου με καταγραφή τοπικών επιχειρή­σεων και ανάδειξη προσφορών.
12. Σύστημα διαχείρισης δημοτικών κοιμητηρίων και ψηφιοποίηση φακέλων.
13. Πλατφόρμα διαχείρισης παιδικών σταθμών, ενημέρωσης γονέων με smart εφαρμογή.
14. Ψηφιακή Πλατφόρμα διαχείρισης ευπαθών ομάδων.
15. Διαχείριση κλειστών και ανοιχτών χώρων άθλησης, πολιτισμού και ψυχαγωγίας (προγραμματισμός μαθημάτων, ενημέρωση γονέων, αγώ­νες, μαζικός αθλητισμός κλπ.).
16. Ψηφιακή Πλατφόρμα Διαχείρισης Λαϊκών Αγορών.
17. Σύστημα ηλεκτρονικής διακίνησης εγγράφων και ψηφιακών υπο­γραφών.
18. Σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικών πληρωμών.
19. Παροχή συστημάτων τηλεϊατρικής σε ευπαθείς ομάδες για απο­μακρυσμένη διάγνωση.
20. Πολιτιστικές - Αθλητικές εκδηλώσεις - Διαχείριση ηλεκτρονικού εισιτηρίου.
21. Εγκατάσταση έξυπνων συστημάτων μέτρησης ποιότητας αέρα στην επικράτεια του δήμου.
22. Εγκατάσταση έξυπνων συστημάτων μέτρησης ποιότητας υδάτων (πόσιμου, ποταμών, λιμνών και θαλασσών σε βιομηχανικές εφαρμογές κλπ.).
23. Ψηφιοποίηση και σύστημα διαχείρισης φακέλων ΔΕΥΑ.
24. Έξυπνο σύστημα προειδοποίησης και αντιμετώπισης κινδύνων (πλημμυρικών φαινομένων, πυρκαγιάς, σεισμού κλπ.) εντός των ορίων του δήμου και σύμφωνα με τις αρμοδιότητές του.
25. Σύστημα έξυπνης άρδευσης.
26. Σύστημα διαχείρισης αστικού πρασίνου και κοινοχρήστων χώρων.
27. Ψηφιοποίηση καταλόγων δημοτικών βιβλιοθηκών - Δημιουργία έξυπνης δημοτικής βιβλιοθήκης.
28. Ψηφιοποίηση τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
29. Ανάπτυξη ψηφιακού διδύμου (digitaltwin) πόλης.
30. Ηλεκτρονικό Σύστημα Διαβούλευσης Προϋπολογισμού, Τεχνικού Προγράμματος.
31. Ηλεκτρονικό Σύστημα Διαβούλευσης Κανονιστικών Αποφάσεων.
32. Ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης και οργάνωσης της Διοίκησης και της επιχειρησιακής ικανότητας των ΟΤΑ.
33. Υλοποίηση δημόσιων δεικτών μέτρησης απόδοσης σύμφωνα με ISO 37122, προσαρμοσμένο στις ελληνικές συνθήκες.
34. Ολοκληρωμένη υποδομή προστασίας από κυβερνοεπιθέσεις (NetworkFirewall, EndpointSecurity κλπ.) και παροχή συστήματος τηλεργασίας.
35. Κεντρική ενιαία πλατφόρμα διαχείρισης και συλλογής δεδομένων δράσεων ψηφιακού μετασχηματισμού των ΟΤΑ.
36. Ψηφιακή Πλατφόρμα συνεδριάσεων συλλογικών οργάνων και επι­τροπών.
37. Δημιουργία διασύνδεσης με δίκτυα υψηλής ταχύτητας μεταξύ δη­μοτικών κτηρίων - υποδομών.
38. Ηλεκτρονική Τιμολόγηση.

Το Σεπτέμβρη του 2023 δημοσιεύτηκε ότι η Κίνα αποφάσισε να δημιουργήσει νέο κρατικό επενδυτικό ταμείο (Big Fund) και να χρηματοδοτήσει με 41 δισ.$ τις νέες επενδύσεις για την ανάπτυξη των ημιαγωγών.

1 Ακολούθησαν οι μεγάλες πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού από τη Ρόδο μέχρι τη Θράκη και η πλημμύρα της Θεσσαλίας, που επιβεβαίωσαν το τραγικό κενό στον το­μέα της Πολιτικής Προστασίας

2 Έκθεση της ΕΕ «State of Health in EU - Ελλάδα προφίλ υγείας 2021» και μελέτη των Γιατρών του Κόσμου για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στην Ελλάδα (2020).

3 «Κλείδωσαν οι επενδύσεις 3 δισ. ευρώ από τον ΟΤΕ για γρήγορα δίκτυα», www. businessdaily.gr _21.2.2022.

4 «Google: Μαχαίρι σε 12.000 θέσεις εργασίας», εφημερίδα Ναυτεμπορική, 20.1.2023.

5 Βλ. Τμήμα Δικαιοσύνης της KE του ΚΚΕ,  Δικτατορία του κεφαλαίου, το αληθινό πρόσωπο του σημερινού επιτελικού κράτους Δικαίου, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

6 Για τη γενικότερη ακαδημαϊκή συζήτηση του θέματος, βλ. ενδεικτικά το Συλλογικό Έργο, Μπορεί ο αλγόριθμοι. . Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

7 Τον Αύγουστο του 2023 οι προδρομικοί δείκτες (ΡΜΙ) έδειξαν υποχώρηση στο χαμη­λότερο σημείο των τελευταίων 33 μηνών, τόσο για την παραγωγή της μεταποίησης όσο και για άλλους τομείς που η αστική στατιστική χαρακτηρίζει σαν «υπηρεσίες».

8 «Καμπανάκι ΔΝΤ: Συνεχίζεται η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας», Ημε­ρήσια, 9.12.2022.

9 Τον Αύγουστο του 2003 ο Οίκος Fitch υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ, ενώ οι αποδόσεις των δεκαετών αμερικανικών κρατικών ομολόγων έφτασαν στο ψη­λότερο επίπεδο από το 2007, αυξάνοντας το κόστος διαχείρισης του αμερικανικού χρέους.

10 Το καλοκαίρι του 2023 ο Οίκος Moody’s υποβάθμισε δέκα μεσαίες αμερικανικές τράπεζες και έθεσε υπό παρακολούθηση ορισμένες μεγάλες, όπως η Bank of New York Mellon και η US Bancorp.

11 Ενδεικτικά, Π. Ρουμελιώτης, «Ο πόλεμος τεχνητής νοημοσύνης ΗΠΑ-Κίνας», Οι­κονομικά Χρονική  Ν016Ι.·

12 smartphone της Huawei με λειτουργικό και μικροεπεξεργαστές υψηλών αποδόσεων, αποδεικνύοντας ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τον αποκλεισμό από τη δυτική τεχνολογία.

13 Κ. Πιερρακάκης, «ζεκινάμε από τα βασικά, συμμετέχουμε ενεργά στις εξελίξεις», Οικονομικά χρονικά, No 168.

14 Ενδεικτικά, MaxTegmark, «Life 3.0», εκδ. Τραυλός.

15 Βλ. συνέντευξη του καθηγητή Λουτσιάνο Φλορίντι στην Καθημερινή, 2.8.2020.

16 Erik Brynjolfsson και Andrew McAffe, Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας, εκδ. Κριτική.

17 Γ. Στουρνάρας, Οι τεχνολογικές εξελίξεις και το μέλλον της εργασίας», εφημερίδα Τα Νέα, 23-26.12.2021.

18 Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του KKE, Σοσιαλισμός, η απάντηση για τον 21ο αιώ­να, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

19 Βλ. W. Eichorn - A. Baver, Η διαλεκτική των παραγωγικών σχέσεων και των παρα­γωγικών δυνάμεων, εκδ. Αναγνωστίδης, και Ε. Ιλιένκοφ, Τεχνοκρατία και ανθρώπινα ιδε­ώδη στο σοσιαλισμό, εκδ. Οδυσσέας.

20.   https://commission.europa.eu/eu-regional-and-urban-development/topics/cities- and-urban-development/city-initiatives/smart-cities_en

21.   https://www.oecd.org/cfe/cities/smart-cities.htm

22.    http://www.xinhuanet.com/english/2019-01/02/c_137714396.htm

23.    ISO 37106:2021. Sustainable cities and communities.

24.    Forum ομίλων που σχετίζονται με τις έξυπνες πόλεις.

25.    Σημεία ομιλίας του υπουργού Ανάπτυξης & Επενδύσεων Άδωνι Γεωργιάδη στο ΟΤ Forum 2 με θέμα «Οι έξυπνες Πόλεις ως μοχλός Ανάπτυξης».

26.   https://www.smartcitieslibrary.com/the-3-generations-of-smart-cities/ και European Parliament Research Service, «Social approach to the transition to smart cities», 2023.

27.    Ν. Κομνηνός, «ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: Συστήματα Καινοτομίας και Τεχνολογίες Πλη­ροφορίας στην ΑνάπτυΕη των Πόλεων».

28.    Για παράδειγμα, η πρόβλεψη του όγκου των απορριμμάτων σε μια περιοχή, για καλύτερη αποκομιδή τους, δεν είναι υποχρεωτικό να γίνει μέσα από έξυπνους αισθητήρες στους κάδους απορριμμάτων. Θα μπορούσε να γίνει με μια σχετική ακρίβεια υπολογίζοντας τον όγκο των εμπορευμάτων από τα σούπερ μάρκετ που έχουν αγοράσει οι κάτοικοι των οικοδομικών τετραγώνων που εξυπηρετούνται από συγκεκριμένες μονάδες αποκομιδής απορριμμάτων.

29.    Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Investing in smart cities, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «Social approach to the transition to smart cities».

30.    Πρόκειται για μέθοδο μη σταθερής εργασίας, μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, όπου ο εργαζόμενος απασχολείται περιστασιακά και οι όροι ρυθμίζονται ηλεκτρονικά.

31.    Θυμίζουμε ότι οι πράσινες επενδύσεις στη Γερμανία τροφοδοτούν την παραγωγή πράσινων μηχανημάτων εκεί. Οι πράσινες επενδύσεις στην Ελλάδα τροφοδοτούν τις εισαγωγές τέτοιου εξοπλισμού, ενώ, αντίθετα, η εγχώρια προστιθέμενη αξία των παλαιότερων εργοστασίων της ΔΕΗ ήταν αρκετά μεγαλύτερη. Αντίστοιχα, οι έξυπνες πόλεις βασίζονται σχεδόν εξολοκλήρου σε εισαγωγή μηχανημάτων και λογισμικού.

32.    Είναι πασίδηλο ότι η βάση σύγκρισης των αντιπλημμυρικών έργων του 2023 έχει μεταβληθεί σε σχέση με έναν αιώνα πριν, στη βάση των συντριπτικά μεγαλύτερων τεχνικών και επιστημονικών δυνατοτήτων της σημερινής εποχής (πολύ ακριβέστερα υδρολογικά μοντέλα, πολεοδομικός σχεδιασμός, σχεδιασμός κτηρίων και διαφορετικά υλικά, μηχανήματα χωματουργίας, δυνατότητες κατασκευής μεγάλων φραγμάτων και διευθέτησης των ποταμών κλπ.). Οι σημερινές δυνατότητες για προστασία από τις πλημμύρες είναι τάξης μεγέθους μεγαλύτερες σε σχέση με τις δυνατότητες έναν αιώνα πριν.

 

 

---