Η κατοικία στην πρώην ΕΣΣΔ _Αφιέρωμα: Από τον Ριζοσπαστικό Κονστρουκτιβισμό στον νεο_μπρουταλισμό

Η παροχή από το σοσιαλιστικό κράτος παντού –μέχρι το πιο απομακρυσμένο «ξεχασμένο» χωριό, αξιοπρεπούς -μόνιμης και παραθεριστικής, στέγασης αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο με την πεμπτουσία του πρώτου στον κόσμο κράτους της εργατικής τάξης τις εργασιακές και κοινωνικές κατακτήσεις των λαών της Σοβιετικής Ένωσης, που αποπειράθηκαν ένα πέταγμα στους ουρανούς για να “ανθρωπέψει ο άνθρωπος”: με τις πάμφθηνες έως δωρεάν υπηρεσίες, κρατικό υγειονομικό σύστημα, καθολική δημόσια υποχρεωτική Κοινωνική Ασφάλιση και Ασφάλεια, καθορισμένο χρόνο εργασίας με πλήρη δικαιώματα,  ιδιαίτερη φροντίδα για την εργαζόμενη γυναίκα και το παιδί κλπ.

Επίκαιρο και αναγκαίο σήμερα όσο ποτέ…

Η αστική προπαγάνδα, διαχρονικά, ένα από τα τσιτάτα που έσπερνε και σπέρνει ακόμη, για να συκοφαντήσει το σοσιαλισμό και την προσφορά του ήταν το: «Οι κομμουνιστές θα σας πάρουν τα σπίτια». Η αλήθεια βέβαια είναι ακριβώς η αντίθετη. Οι αστοί, ακολουθώντας τα βήματα του ναζί υπουργού προπαγάνδας -«Όσο μεγαλύτερο το ψέμα, και όσο περισσότερο επαναλαμβάνεται, τόσο πιο πιστευτό γίνεται» (Πάουλ Γιόζεφ Γκαίμπελς).

Ο καπιταλισμός μπορεί να «περηφανεύεται» για τα εκατομμύρια άστεγους και κολασμένους, των απαστραπτουσών μεγαλουπόλεών του, των φαβέλων και παραγκουπόλεων, των bairro alto και των quartieri spagnoli. Στην πρώην ΕΣΣΔ και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες του υπαρκτού –ανώριμου σοσιαλισμού, το κράτος θεωρούσε στοιχειώδη υποχρέωσή του την εξασφάλιση – παραχώρηση κατοικίας για όλους τους πολίτες, ενώ στο πλαίσιο της σχεδιοποιημένης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, υλοποιούνταν συνεχώς και προγράμματα βελτίωσης των συνθηκών στέγασης. Ένας ακόμη μύθος είναι πως οι σοβιετικοί πολίτες έμεναν σε «άθλια κουτιά», ο ένας πάνω στον άλλον όπου όλα ήταν κοινόχρηστα και έλειπε το λεγόμενο privacy.

                    Δυο διατάγματα για την ιδιοκτησία

1918 (Διάταγμα της Πανρωσικής Εκτελεστικής Επιτροπής)

• ·        Όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στο έδαφος, το υπέδαφος, το νερό, τα δάση… καταργούνται για πάντα.
• ·        Το δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας καταργείται χωρίς εξαίρεση για όλα τα οικόπεδα μέσα στα όρια αστικών περιοχών, είτε έχουν χτιστεί είτε όχι, είτε ανήκουν σε ιδιώτες, επιχειρήσεις ή οργανισμούς.
• ·        Σε πόλεις πάνω των 10.000 κατοίκων, το δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας καταργείται για όλα τα χτίσματα και τα οικόπεδα που ξεπερνούν σε τιμή ή αποδίδουν μεγαλύτερο κέρδος από αυτό που ορίζουν τα τοπικά όργανα εξουσίας.
• ·        Σε πόλεις πάνω από 10.000 κατοίκους, δικαίωμα κατασκευής έχουν μόνο οι τοπικές αρχές. Στις πόλεις με μικρότερο πληθυσμό το δικαίωμα αυτό μπορεί να παραχωρείται σε ιδιώτες, με απόφαση αρχών.
  

1992 (Διάταγμα Γέλτσιν «περί ελεύθερου εμπορίου»)

• ·        Οι αγοραπωλησίες μεταξύ ιδιωτών ή ιδιωτών και επιχειρήσεων επιτρέπονται σε οποιαδήποτε περιοχή. Εξαιρούνται μόνο:
• ·        Οι αμαξιτοί δρόμοι
• ·        Οι υπόγειοι σταθμοί του μετρό
• ·        Οικόπεδα που συνορεύουν με κυβερνητικά και διοικητικά κτίρια.

Κάθε τετραγωνικό μέτρο στις πόλεις μετατρέπεται πλέον σε εμπορεύσιμο προϊόν.
Εδώ και 30 χρόνια η ταχύτητα των αλλαγών στο δομημένο περιβάλλον είναι ιλιγγιώδης.

Ειδικά στη Μόσχα, η μεγάλη αρχιτεκτονική καταστροφή ταυτίστηκε με τον Γιούρι Λούζκοφ δήμαρχο της πόλης για 18 χρόνια (από τις ανατροπές ως το 2010), εκλεγμένος με …95% την πρώτη φορά, 70% και 75% στις δύο επόμενες δημοτικές εκλογές. 
Η δισεκατομμυριούχος σύζυγος του Λούζκοφ, που ξεκίνησε ως απλή βιομηχανική εργάτρια, είναι η πλουσιότερη γυναίκα της Ρωσίας και μία από τις πλουσιότερες στον κόσμο.
Μεταξύ άλλων, έχει μια τεράστια τεχνική εταιρεία που σχεδόν μονοπωλούσε την ανέγερση μεγάλων συγκροτημάτων στη Μόσχα, ενώ ο Λούζκοφ καθαιρέθηκε με διάταγμα του τότε προέδρου Μεντβέντεφ το 2010 με την «υποψία» της διαφθοράς.

Από τότε άρχισαν να συντάσσονται λίστες με διατηρητέα και ένα είδος point system για την αξιολόγηση των κτιρίων ανάλογα με την αρχιτεκτονική και ιστορική σημασία τους.
Όμως η «διάσωση» εξαρτάται αποκλειστικά από την ιδιωτική πρωτοβουλία και συγκεκριμένα από τη μετασοβιετική μαφιόζικη ελίτ τόσο στη Μόσχα όσο και στην αχανή της περιφέρεια.
Ο γκανγκστερικός καπιταλισμός έχει γίνει πιο ορθολογικός. Οι χθεσινοί γκάνγκστερ είναι σήμερα ευυπόληπτοι επιχειρηματίες – και μην ξεχνάμε ότι η Μόσχα έχει περισσότερους δισεκατομμυριούχους από όσους η Νέα Υόρκη.

 Η κατοικία στην πρώην ΕΣΣΔ _
Το ρεύμα του Κονστρουκτιβισμού

Οι όροι (ριζοσπαστικός) Κονστρουκτιβισμός και (νέο)Μπρουταλισμός: επειδή στόχος μας είναι η ευρύτερη –εκλαϊκευμένη, κατανόηση της ουσίας του θέματος και όχι μια τεχνοκρατική συζήτηση, θα σταθούμε σήμερα στο πρωτοπόρο ρεύμα της μοντέρνας – καινοτόμας, ακόμη σήμερα κονστρουκτιβιστικής αρχιτεκτονικής που άκμασε στη Σοβιετική Ένωση στις δεκαετίες του 1920-1930, συνδυάζοντας την προηγμένη τεχνολογία και μηχανική με έναν εμφανώς κοινωνικό–κομμουνιστικό στόχο στην υπηρεσία της λαϊκής κατοικίας.

Αν και χωρίστηκε σε πολλές (συχνά) ανταγωνιστικές ομάδες αναζήτησης, το κίνημα παρήγαγε πλήθος πρωτοποριακά έργα –υλοποιημένα μέχρι περίπου το 1932, αφήνοντας σημαντική παρακαταθήκη στις επακόλουθες εξελίξεις της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας.
Η κονστρουκτιβιστική αρχιτεκτονική προέκυψε από το ευρύτερο ομώνυμο καλλιτεχνικό κίνημα, που γεννήθηκε από τον ρωσικό φουτουρισμό, προσπαθώντας να εφαρμόσει ένα τρισδιάστατο κυβιστικό όραμα σε αφηρημένες «κατασκευές».

Κλασσικό τέτοιο δημιούργημα υπήρξε ο γνωστός πύργος του Vladimir Tatlin– «Μνημείο για την 3^η Διεθνή» (ανατέθηκε από το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας το 1919 και έμεινε στο στάδιο της μακέτας, μιας και ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί με τα μέσα της εποχής).
Η σπείρα –το κίνημα της απελευθερωμένης ανθρωπότητας, με τη βάση του στη γη, αφήνει από το έδαφος και ανεβαίνει προς τον ουρανό αναπαριστώντας τη σπειροειδή εξέλιξη της Ιστορίας την επανάσταση και τη διαλεκτική, μια αντιβαβέλ, έναν πύργο γύρω από τον οποίο οι λαοί, παρά τις διαφορετικές γλώσσες θα μπορούσαν να συνεννοηθούν.

Αποτελεί ένα από τα καλύτερα, σημαντικότερα και ευρέως αναγνωρίσιμα έργα, για τον οποίο ο Έρενμπουργκ είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Είχα την εντύπωση πως έριξα μια ματιά από μια χαραμάδα και είδα τον 21ο αιώνα».

Πετρούπολη, 1920, στιγμιότυπο από την κατασκευή του μοντέλου – εικονίζονται οι βοηθοί του Βλαντίμιρ Τάτλιν.

Ένας συνεργάτης του Τάτλιν αφηγείται:
Ο Βλαντίμιρ Ίλιτς (Λένιν) μας έκανε δύο ερωτήσεις: πόσα χρήματα θα στοίχιζε η κατασκευή του και αν ήταν από μηχανική άποψη πραγματοποιήσιμη.
Αλίμονο! δεν ήμασταν ικανοί να απαντήσουμε σε καμιά απ’ αυτές τις ερωτήσεις…

Lenin Tribune Ленинская трибуна του El Lissitzky (1920)

Prounen-Raum (οριζόντιος ουρανοξύστης) του El Lissitzky (1923–1925)

               Εντός τόπου και χρόνου

Βασική προϋπόθεση ύπαρξης του ανθρώπου και της ιστορίας -δηλαδή να καταφέρουν να «γράψουν ιστορία» οι άνθρωποι, είναι να μπορούν να ζήσουν. Όμως η διαβίωση συνεπάγεται πρώτα απ' όλα φαγητό και νερό, στέγαση, ντύσιμο και αρκετά άλλα. (K. Marx, F. Engels, Γερμανική Ιδεολογία, 1846, Κεφάλαιο II)
Σχεδόν όλες, οι αναλύσεις –ειδικά όταν πρόκειται για την πρώτη μεγάλη σοσιαλιστική χώρα, ακολουθούν την αστική πεπατημένη μιας «καθαρής» – «ελεύθερης» (βλ αταξικής) θεώρησης της επιστήμης και της τέχνης –στην περίπτωσή μας της αρχιτεκτονικής και της πολεοδόμησης, που όταν τολμά να θίξει την ιερότητα του εκμεταλλευτικού συστήματος και μάλιστα καλώντας σε ανατροπή του, τότε «μιαρά δεσμευμένη» είναι μόνο για «το πυρ το αιώνιον και το σκότος το εξώτερον».

Αλλά υπάρχει καθαρή τέχνη;
Ακόμη και οι δημιουργοί που αποκλείουν από το έργο τους τα κοινωνικο-πολιτικά θέματα και φτιάχνουν «ωραία, ανώφελα πουλιά» για τις «σκάλες των αιώνων» όπως έγραφε ο Ρίτσος – παίρνουν στην πραγματικότητα θέση.
Ηθελημένα ή αθέλητα εκφράζουν σκοπιμότητα, καθώς συμβάλλουν στην καλλιέργεια της κοινωνικής παθητικότητας και της αδράνειας απέναντι στην ταξική βία και καταπίεση, κάτι που δίχως άλλο είναι πολύ βολικό για την αστική εξουσία.
Πάνω σ’ αυτό το θέμα ο Γιάννης Ρίτσος έλεγε χαρακτηριστικά:
«Η τέχνη είναι πάντα κοινωνική λειτουργία. Οι στρατευμένοι της αποστράτευσης, εκείνοι που κάνουν απολίτικη τέχνη στην ουσία κάνουν πολιτική, δηλαδή τείνουν να αποφύγουν μια πολιτική θέση και να συμβουλέψουν και τους άλλους να αδρανήσουν».
Ο δε Μπρεχτ έγραφε με το γνωστό λιτό, κοφτό στιλ του ότι οι αστράτευτοι, είναι στρατευμένοι στην άρχουσα τάξη.

Να φέρουμε ένα παράδειγμα: την ίδια εποχή που η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση έκανε τα πρώτα της δύσκολα βήματα, ιδρύεται από τον Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Gropius) –αργότερα σε συνεργασία με τον van der Rohe, το Μπάουχαους (Staatliches Bauhaus ή απλά Bauhaus), η καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή στη Βαϊμάρη (συγχώνευση της Ακαδημίας Καλών Τεχνών <|Grossherzogliche Sächsische Hochschule für Bildende Kunst|> με τη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών <|Kunstgewerbeschule|>), με στόχο το δέσιμο του σχεδιασμού με την κατασκευή.
Το Μπάουχαους –μύθος επί μύθων το ίδιο, συνδέεται από τους αστούς με τη Βαϊμάρη, αλλά αυτό το κάνουν μόνο γεωγραφικά επειδή «έτυχε» -λένε η πρώτη «σχολή» να δημιουργηθεί εκεί, αποκρύπτοντας επιμελώς τα ιστορικά γεγονότα της λεγόμενης Novemberrevolution, που ξεκίνησε Νοέμβριο του 1918 –ένα χρόνο μετά την επανάσταση του Οκτώβρη στη γειτονική Ρωσία και τον Αύγουστο του 1919 εκφυλίστηκε ως Δημοκρατία της Βαϊμάρης –αφού έπνιξε στο αίμα τους Σπαρτακιστές, την επαναστατική εμπροσθοφυλακή της εργατικής τάξης, με αιχμή δόρατος τη δεξιά σοσιαλδημοκρατία, που στην υπηρεσία σωτηρίας του καπιταλιστικού συστήματος, δολοφόνησε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Καρλ Λίμπκνεχτ.
 ℹ️  Να θυμίσουμε πως ο van der Rohe –όταν δεν μπόρεσε να καταλάβει την θέση του προσωπικού αρχιτέκτονα του Φύρερ, πήρε μεταγραφή στις ΗΠΑ το 1937 υπηρετώντας την αμερικάνικη πολεοδομική φιλοσοφία, ο Γκρόπιους προτού μετακομίσει στις Ηνωμένες Πολιτείες (1934) σχεδίασε το νέο κτήριο Reichsbank (Τράπεζα του Ράιχ), ενώ η Marianne Brandt το 1939 έγινε μέλος της επίσημης οργάνωσης καλλιτεχνών του ναζιστικού καθεστώτος (Reichskulturkammer) –αν και όπως δήλωνε «δεν ήμουν ποτέ μέλος του Ναζιστικού Κόμματος» και επίσης πως -όχι τυχαία οι Σοβιετικοί El Lissitzky, Nikolai Kolli, Moisei Ginzburg κά, μετά από ένα πρώτο «πειραματικό» διάστημα σταμάτησαν να συμμετέχουν.

ℹ️  Η σχέση του «κατασκευασμένου» έργου του μοντέρνου κινήματος στην ΕΣΣΔ σχετικά με τον πραγματικό κτισμένο όγκο κατοικιών που αντιστοιχούν εκείνη την εποχή σε «κλασική» μορφή και δομή δείχνει και -πέρα από τις δυνατότητες, όταν δεν πρυτανεύει το κέρδος, την ανωτερότητα του σοσιαλισμού:
Ενδεικτικά, ενώ το 1923 κατασκευάστηκαν ~1.000.000 τμ. κατοικίας και το 1925 3.000.000, στην περίοδο 1925-1930 πάνω από 30 εκατομ, δηλαδή 6.000.000 το χρόνο).
Να σημειώσουμε πως -σε μια πρώτη περίοδο, εφαρμόστηκαν και αναγκαστικές λύσεις (πχ. η «ελάχιστη κατοικία» μειώνοντας τα τμ. ανά άτομο, λόγω των οξυμένων προγραμμάτων στέγασης) και επίσης υπήρξαν και μηχανιστικοί πειραματισμοί (πχ. με ιδεολογικό κάλυμμα την «σοσιαλιστική συλλογική κατοίκηση» αφαιρώντας από κάθε διαμέρισμα κουζίνες και ελαχιστοποιώντας τον καθημερινό χώρο, δημιούργησαν το «συλλογικό σπίτι» με κοινά μαγειρεία, εστιατόρια και χώρους διημέρευσης σε κάθε συγκρότημα, λύση η οποία όπως ήταν φυσικό τελικά εγκαταλείφθηκε).
Αλλά ακόμη και σε αυτές τις «ακραίες» περιπτώσεις, δημιουργήθηκαν με μεγάλη επιτυχία κτήρια με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα τα γνωστά συγκροτήματα κατοικιών, με αίθουσες εκδηλώσεων , πολιτισμού, εργατικές λέσχες, τοπικής άθλησης κλπ.

Προφανώς –ειδικά εκείνη την περίοδο το Σοβιετικό κράτος, δεν μπορούσε να έχει την «πολυτέλεια» εφαρμογής του «αδύνατου». Η Οκτωβριανή επανάσταση έπρεπε να καλύψει τις νέες κοινωνικές ανάγκες, με συγκεκριμένα βιομηχανικά καθήκοντα –τόσο σε επίπεδο παραγωγής, όσο και κατοικίας.

Σε πολικές συνθήκες, έπρεπε να δεθεί το ατσάλι της νέας κοινωνίας παλεύοντας και ενάντια στην «καθαρή» τέχνη –αρχικά συλλήβδην μαζί της ακόμα και ο Alexander Rodchenko, η Varvara Stepanova κά.

80 χρόνια μετά …ξαναπροτείνεται
από τον αμερικανό αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Steven Holl

Η Σοβιετική Ένωση υπήρξε πρακτικά η πρώτη χώρα στον κόσμο που αντιμετώπισε το πρόβλημα της απ’ αρχής οικοδόμησης νέων πόλεων, αντίθετα με τη Δύση (που -αναγκαστικά, το βρήκε μπροστά της μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο…)
Και μιλάμε για νέες πόλεις σε μαζική παραγωγή και όχι για τους μεμονωμένους βιομηχανικούς οικισμούς της Αγγλίας και Γερμανίας του 19ου αιώνα (Siemensstadt, Saltaire, Cadbury κα.)

Βέβαια -και αυτό είναι το κύριο, οι πόλεις στη Σοβιετική Ένωση, μελετήθηκαν και κτίστηκαν απ’ αρχής σε ελεύθερο έδαφος που ήταν λαϊκή ιδιοκτησία.
Δημιουργήθηκαν σχεδιασμένα , δίπλα σε μεγάλες μονάδες παραγωγής (σαν βιομηχανικές δηλ.) κοντά σε νέα ορυχεία, φράγματα ή άλλα μεγάλα τεχνικά έργα ή σε καινούργιες βιομηχανικές συγκεντρώσεις.
Οι εκτεταμένες συζητήσεις και ευρύτερες θεωρητικές αναζητήσεις ήταν στα πλαίσια της «νέας σοσιαλιστικής πόλης» με αρχές «νέας κοινωνίας» που θα ήταν αντίθετες με την παλιά καπιταλιστική πόλη, με στόχο και την απάλειψη της αντίθεσης πόλης – υπαίθρου κλπ

75+ χρόνια μετά

Ο πληθυσμός της ΕΣΣΔ –πριν τις ανατροπές, ήταν ~293 εκατομμύρια, από αυτούς τα ~147 -οι μισοί σχεδόν στη Σοβιετική Ρωσία, όπου ζούσαν ~39,2 εκατομμύρια οικογένειες.
Από αυτές το 63,7% σε διαμερίσματα και το 24% σε σπίτια, 6,1% ζούσε σε κατοικίες όπου ήταν κοινόχρηστοι με άλλες οικογένειες οι χώροι της κουζίνας και του μπάνιου και ένα 6% ζούσε σε δωμάτια. Κυρίως αυτές οι δύο τελευταίες κατηγορίες πολιτών, αλλά και όσες οικογένειες ήθελαν να καλυτερέψουν τις συνθήκες διαβίωσής τους ζητούσαν από το κράτος να τους δώσει καινούριο διαμέρισμα.
Ετσι κάθε χρόνο ένα 25% των ρώσικων οικογενειών, περίπου 9 εκατομμύρια οικογένειες, επιδίωκαν την καλυτέρευση των συνθηκών της στέγης τους.
Το κράτος είχε τη δυνατότητα κάθε χρόνο να ικανοποιήσει το αίτημα ένός ~12-17% όσων είχαν υποβάλει αίτηση, με βάση τα κοινωνικά κριτήρια.
Κατά μέσο όρο το 1990 στη χώρα σε κάθε κάτοικο αντιστοιχούσαν 15,7 μ² «ωφέλιμης κατοικίας» (καθιστικό + υπνοδωμάτια), δηλαδή χωρίς τον υπολογισμό των κοινόχρηστων χώρων.
Ομως πέρα από την υποβολή αίτησης στο συνδικάτο και στο δήμο, οι οποίοι και φρόντιζαν για την απόκτηση κατοικίας, υπήρχε και ο τρόπος της αγοράς κατοικίας.
Ετσι μπορούσες να αγοράσεις διαμέρισμα από κρατικές κατασκευαστικές εταιρίες που τα πουλούσαν σχεδόν σε τιμές κόστους, με άτοκες δόσεις για 15 χρόνια. (πχ. το 1986 στη Μόσχα το 1 μ² κόστιζε 192 ρούβλια κι υπολογιζόταν ότι ένα διαμέρισμα μπορούσε να αγοραστεί περίπου με τους μισθούς 3 χρόνων).
Για να κάνουμε μια σύγκριση –την ίδια περίοδο ο δικός μας Κτιριοδομικός κανονισμός (3046/304, ΦΕΚ 59 Δ'-1989) καθόριζε το standard πολύ πιο δυσμενές σε «ένα άτομο ανά 18 τετραγωνικά μέτρα μικτού εμβαδού».

Μετά την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ, άρχισε η μείωση στην παροχή δωρεάν κατοικίας από το κράτος.
Την τελευταία χρονιά ύπαρξης της ΕΣΣΔ, το 1990, δόθηκαν νέα διαμερίσματα σε 1.296.000 οικογένειες δικαιούχων, ενώ το 2000 πήραν τέτοια διαμερίσματα μόλις 253 χιλιάδες οικογένειες.
Πλέον κανένας Ρώσος δε θα πρέπει να υπολογίζει ότι θα πάρει εύκολα δωρεάν διαμέρισμα από το κράτος.

Αυξήθηκαν επίσης οι τιμές των διαμερισμάτων. Ετσι αν στα χρόνια του σοσιαλισμού έφταναν οι μέσοι μισθοί 3 χρόνων για να αγοράσεις ένα διαμέρισμα (αν δεν ήθελες να περιμένεις 6-8 χρόνια για να το πάρεις δωρεάν), το 1993 χρειαζόσουν τους μέσους μισθούς 15,2 χρόνων και το 1994 ήθελες τους μισθούς 26,1 χρόνων! και στη συνέχεια έγινε είδος σε ανεπάρκεια, η απόκτηση νέας κατοικίας από τη λαϊκή οικογένεια φαντάζει με άπιαστο όνειρο.

Η σοβιετική σχολή avant-garde Vkhutemas ξεκίνησε μια αρχιτεκτονική πτέρυγα το 1921, με επικεφαλής τον αρχιτέκτονα Νικολάι Λάντοβσκι, οπαδού της ASNOVA (ένωση νέων αρχιτεκτόνων).
Οι μέθοδοι διδασκαλίας ήταν τόσο λειτουργικές όσο και φανταστικές, αντανακλώντας το ενδιαφέρον για την ψυχολογία του Gestalt, οδηγώντας σε τολμηρά πειράματα με σχήματα όπως το γυάλινο επενδυμένο εστιατόριο του Simbirchev.
Μεταξύ των αρχιτεκτόνων που συνδέονται με την ASNOVA (Ένωση Νέων Αρχιτεκτόνων) ήταν οι El Lissitzky, Konstantin Melnikov, Vladimir Krinsky και ο νεαρός Berthold Lubetkin.

Έργα από το 1923 έως το 1935, εκτός από τους «οριζόντιους ουρανοξύστες» που είδαμε παραπάνω  (Lissitzky & Mart Stam) υπάρχουν και τα προσωρινά περίπτερα του Konstantin Melnikov που έδειξαν την πρωτοτυπία και τη φιλοδοξία αυτής της νέας ομάδας (ο Μέλνικοφ φέρεται να σχεδίασε το σοβιετικό περίπτερο στην Έκθεση Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού το 1925, το οποίο διαδόθηκε το νέο στυλ, με τα δωμάτια σχεδιασμένα με το Ροντσένκο και την οδοντωτή μηχανική του μορφή).

Μια άλλη ματιά σε ένα κονστρουκτιβιστικό περιβάλλον διαβίωσης μπορεί να δει κανείς στη διάσημη ταινία επιστημονικής φαντασίας Aelita, η οποία είχε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους με γεωμετρικό και γωνιακό τρόπο από την Aleksandra Ekster.

(η ιστορία)
Ένας καταπιεσμένος μηχανικός στη Σοβιετική Ένωση ονειρεύεται πως βρίσκεται στον Άρη, όπου ερωτεύεται τη βασίλισσα Aelita (η οποία τον πρωτοείδε με τηλεσκόπιο από τον Άρη στη Γη!) και τη βοηθά να επαναστατήσει κατά των διεφθαρμένων κατακτητών του λαού της.
Ξεκάθαρη η αναφορά, καθώς βρισκόμασταν επτά μόλις χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ο Άρης εικονογραφείται με μια σειρά από πιθανά σκηνικά που σίγουρα θα είδε ο Φριτς Λανγκ λίγο πριν φτιάξει το «Metropolis».

Το κρατικό πολυκατάστημα Mosselprom του 1924 ήταν επίσης ένα νεωτεριστικό κτίριο στα πλαίσια της ΝΕΠ (Νέας Οικονομικής Πολιτικής), όπως και το κατάστημα Mostorg των αδελφών Vesnin, που χτίστηκε τρία χρόνια αργότερα. 

Τα σύγχρονα γραφεία μαζικής εκτύπωσης ήταν επίσης δημοφιλή, όπως η έδρα Izvestia. Αυτό χτίστηκε το 1926-7 και σχεδιάστηκε από τον Grigori Barkhin. Ένα πιο δροσερό, πιο τεχνολογικό κονστρουκτιβιστικό στυλ εισήχθη από το έργο γυαλιού γραφείου 1923-24 των αδελφών Vesnin για την Leningradskaya Pravda.

Το 1925, η στέγαση, ειδικά η συλλογική κατοικία στο dom kommuny, στόχευσε και στο νέο ρόλο της γυναίκας: επινοήθηκε και ο όρος «κοινωνικός συμπυκνωτής» σύμφωνα με την ιδέες του Λένιν, ο οποίος έγραψε το 1919 ότι «η πραγματική χειραφέτηση των γυναικών και ο αληθινός κομμουνισμός ξεκινά με τον μαζικό αγώνα ενάντια στις “μικρές οικιακές δουλειές ” και την πραγματική μεταστροφή των μαζών σε ένα τεράστιο σοσιαλιστικό σπίτι».

Τα συλλογικά στεγαστικά έργα που έχουν κατασκευαστεί περιλαμβάνουν τη Δημοτική Κατοικία του Ινστιτούτου Κλωστοϋφαντουργίας Ivan Nikolaev (Ordzhonikidze St, Μόσχα, 1929-1931), τα διαμερίσματα Ginzburg’s Gosstrakh στη Μόσχα και, πιο γνωστά, το κτίριο Narkomfin, που είδαμε.
Τα διαμερίσματα χτίστηκαν σε κονστρουκτιβιστική γλώσσα στο Χάρκοβο, τη Μόσχα και το Λένινγκραντ και σε μικρότερες πόλεις. Ο Ginzburg σχεδίασε επίσης ένα κυβερνητικό κτίριο στο Alma-Ata, ενώ οι αδελφοί Vesnin σχεδίασαν μια Σχολή Ηθοποιών στη Μόσχα.

Ο Γκίντσμπουργκ επέκρινε την ιδέα της οικοδόμησης του ίδιου με το παλιό στη νέα κοινωνία: η αντιμετώπιση της στέγασης των εργαζομένων με τον ίδιο τρόπο που θα ήταν τα αστικά διαμερίσματα … οι κονστρουκτιβιστές προσεγγίζουν το ίδιο πρόβλημα με τη μέγιστη προσοχή για αυτές τις αλλαγές και αλλάζουν τη ζωή μας καθημερινά … Στόχος μας είναι να συνεργαστούμε με το προλεταριάτο στη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής.

Ο OSA δημοσίευσε ένα περιοδικό, SA ή Contemporary Architecture από το 1926 έως το 1930. Ο κορυφαίος ορθολογιστής Λάντοβσκι σχεδίασε το δικό του, μάλλον διαφορετικό είδος μαζικής κατοικίας, ολοκληρώνοντας ένα αρχοντικό της Μόσχας το 1929.

Πλακάτ Mayakovsky (Agitprop)

Τότε και τώρα

Ένα μάλλον υπερβολικό παράδειγμα είναι το «χωριό των τσεκιστών» στο Σβερντλόβσκ (τώρα Ekaterinburg) σχεδιασμένο από τους Ivan Antonov, Veniamin Sokolov και Arseny Tumbasov, ένα σφυρί και δρεπάνι συγκρότημα κατοικιών για το προσωπικό της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών Υποθέσεων (NKVD), το οποίο σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο.

Καθημερινότητα και ουτοπία

Οι νέες μορφές των κονστρουκτιβιστών άρχισαν να συμβολίζουν το έργο για μια νέα καθημερινή ζωή της Σοβιετικής Ένωσης, παίρνοντας υπόψη και τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ).

Τα κρατικά κτίρια χτίστηκαν όπως το τεράστιο συγκρότημα Gosprom του Χάρκοβο (σχεδιασμένο από τους Serafimov, Folger και Kravets, 1926-28), το μεγαλύτερο μοντερνιστικό έργο της δεκαετίας του 1920.

Άλλα αξιοσημείωτα έργα περιλαμβάνουν την παραβολή αλουμινίου του Mikhail Barsch και τη σμαλτωμένη σκάλα και το Πλανητάριο του 1929 του Mikhail Sinyavsky.

Η δημοτικότητα της νέας αισθητικής οδήγησε τους παραδοσιακούς αρχιτέκτονες να υιοθετήσουν τον κονστρουκτιβισμό, όπως το εργοστάσιο MOGES του Ivan Zholtovsky ή τα γραφεία Narkomzem του Alexey Shchusev, και τα δύο στη Μόσχα.

Ομοίως, ο Πύργος Shukhov από τον μηχανικό Vladimir Shukhov θεωρήθηκε συχνά ως πρωτοποριακό έργο και, σύμφωνα με τον Walter Benjamin στο Ημερολόγιο της Μόσχας, “σε αντίθεση με οποιαδήποτε παρόμοια δομή στη Δύση“. Ο Shukhov συνεργάστηκε επίσης με τον Melnikov στο γκαράζ λεωφορείων Bakhmetevsky και στο γκαράζ Novo-Ryazanskaya Street.

Πολλά από αυτά τα κτίρια προβλήθηκαν στην ταινία του Sergei Eisenstein, «Γενική Γραμμή», η οποία περιελάμβανε επίσης μια εποικοδομητική συλλογική φάρμα που κατασκευάστηκε από τον Andrey Burov. Κεντρικός στόχος των κονστρουκτιβιστών ήταν να ενσταλάξει τους πρωτοπόρους στην καθημερινή ζωή. Από το 1927 εργάζονται σε έργα για συλλόγους εργαζομένων, κοινές εγκαταστάσεις αναψυχής, συνήθως κατασκευασμένες σε βιομηχανικές περιοχές.Μεταξύ των πιο διάσημων είναι οι ομάδες Kauchuk του Konstantin Melnikov, Svoboda και Rusakov, ο σύλλογος Likachev των αδελφών Vesnin και ο Zuev Workers ‘Club της Ilya Golosov.

Ταυτόχρονα με αυτήν την εισβολή στην καθημερινότητα, σχεδιάστηκαν υπερβολικά έργα, όπως το Ινστιτούτο Λένιν του Ιβάν Λεονίντοφ, ένα έργο υψηλής τεχνολογίας που συγκρίνεται με τον Buckminster Fuller. Αποτελείται από μια βιβλιοθήκη σε μέγεθος ουρανοξύστη, ένα πλανητάριο και έναν τρούλο, όλα συνδεδεμένα μεταξύ τους από ένα μονοτρόχιων σιδηροδρόμων. ή το Flying City του Georgy Krutikov, αυτονόητο, ένα έργο ASNOVA που προορίζεται ως σοβαρή πρόταση για στέγαση. Το Melnikov House και το γκαράζ λεωφορείων Bakhmetevsky είναι εξαιρετικά παραδείγματα των εντάσεων μεταξύ του ατομικισμού και του utilitarianism στον κονστρουκτιβισμό.

Υπήρχαν επίσης έργα για υπεραξιστικούς ουρανοξύστες με την ονομασία “planits” ή “architektons” από τον Kasimir Malevich, Lazar Khikeidel – Cosmic Habitats (1921-22), Architectons (1922-1927), Workers Club (1926), Municipal House (Коммунальное Жилище) ( 1927), A. Nikolsky και L. Khidekel – Συνεταιριστικό Ινστιτούτο της Μόσχας (1929).

Το φανταστικό στοιχείο βρήκε επίσης έκφραση στο έργο του Γιακόφ Τσέρνικοφ, ο οποίος παρήγαγε αρκετά βιβλία πειραματικών σχεδίων – η πιο διάσημη σειρά αρχιτεκτονικών φαντασιώσεων (1933) – “το Σοβιετικό Piranesi”.