Ανατρέχοντας στο _
κατακλυσμένο
(
ακόμη και στα καλλιτεχνικά)
από τη μη σωστή πλευρά και το ξαναγράψιμο
της ιστορίας διαδίκτυο (τόσο στα ελληνικά, όσο και στα ξενόγλωσσα), θα
(ξανα)ανακαλύψουμε τις προγραφές του Στάλιν: «
Τα πρώτα της χρόνια σημαδεύτηκαν
από πολιτική καταστολή και τον θάνατο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εκκαθάρισης»
μάλιστα
η επί 10άδες χρόνια πρώτη
μπαλαρίνα στο Θέατρο Μπολσόι _
λένε
«
κατέφυγε
εκεί “9χρονη” για να γλυτώσει το κυνηγητό της KGB» …
Το
όνομά της _για τυχόν γκουγλάρισμα Maya Mikhailovna Plisetskaya
_Майя
Михайловна
Плисецкая _ Μάγια
Πλισέτσκαγια.
Γεννημένη στις 20 Νοεμβρίου 1925, έφυγε από τη ζωή σαν
σήμερα – 2 Μαΐου 2015: υπήρξε κορυφαία
Σοβιετική χορεύτρια (μπαλέτου), χορογράφος,
καλλιτεχνική διευθύντρια μπαλέτων ανά τον κόσμο,
έχοντας αναδείξει 10άδες νέα παιδιά και επίσης ηθοποιός και ήταν η μία από τις
δύο μπαλαρίνες της Σοβιετικής Ένωσης που είχε τιμηθεί με τον τίτλο «η
Απόλυτη Πρίμα Μπαλαρίνα» Παρέμεινε για 49 χρόνια στα Μπολσόι (από το 1943 _18χρονη), ξεπερνώντας κατά πολύ
τα ηλικιακά όρια στα οποία συνήθως αποσύρονται οι μπαλαρίνες.
Η Μάγια μεγάλωσε μαζί με τα ξαδέλφια της
Alexander και
Azary, που έγιναν σόλο χορευτές των
Μπολσόι. Σπούδασε μπαλέτο στη Σχολή των Μπολσόι από την ηλικία των εννέα και
εμφανίστηκε για πρώτη φορά (στο Θέατρο Μπολσόι) όταν ήταν έντεκα. Αποφοίτησε το
1943 σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, εντάχθηκε στην ομάδα των μεγάλων, ανεβαίνοντας
γρήγορα για να γίνει η κορυφαία
σολίστ
τους. Το 1959, άρχισε να περιοδεύει στο εξωτερικό, προβάλλοντας αντικειμενικά
με τη φήμη της ως εθνική μπαλαρίνα τα επιτεύγματα της Σοβιετικής Ένωσης με τον Νικήτα
Χρουστσόφ να την αναφέρει ως «
όχι μόνο
την καλύτερη μπαλαρίνα της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά την καλύτερη στον κόσμο».
Νωρίτερα η ίδια αφηγήθηκε την εμπειρία της χορεύοντας μπροστά στον Σοβιετικό
ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν με αφορμή τα 70ά γενέθλιά του στις 21 Δεκεμβρίου 1949. Το
Θέατρο Μπολσόι κάλεσε χορευτές από την Τιφλίδα, να χορέψουν τον Δον Κιχώτη.
Επιλέχθηκε όλο το καστ, αλλά καμιά ικανή να κάνει την Μερσέντες (σσ. χορεύτρια
της όπερας μαζί με ταυρομάχους, επικεφαλής των οποίων είναι ο όμορφος Εσπάντα,
που την θέλε, αλλά «χωρίς δεσμεύσεις». Φτάνουν ο Δον Κιχώτης με τον Σάντσο …
αυτά κάποια άλλη στιγμή _ίσως) οπότε ζητήθηκε από τη Μάγια να παίξει τον ρόλο
και στη συνέχεια,
πήρε μέρος την άλλη
μέρα –σαν ειδική προσκεκλημένη στη συναυλία του Κρεμλίνου, η οποία θεωρήθηκε η
υψηλότερη τιμή. Χόρεψε την παραλλαγή άλματος από τον Δον Κιχώτη παρουσία του
Στάλιν και του Μάο Τσε Τουνγκ.
Ως
καλλιτέχνης, η Plisetskaya
είχε ανεξάντλητο ενδιαφέρον για νέους ρόλους και στυλ χορού και της άρεσε να
πειραματίζεται στη σκηνή. Ως μέλος των Μπολσόι μέχρι το 1990, είχε διεθνή
προβολή και οι δεξιότητές της ως χορεύτρια άλλαξαν τον κόσμο του μπαλέτου.
Έθεσε υψηλότερα πρότυπα για τις μπαλαρίνες, τόσο από άποψη τεχνικής λαμπρότητας
όσο και δραματικής παρουσίας. Ως σολίστ, δημιούργησε πολλούς πρωταγωνιστικούς
ρόλους (αναφέρουμε ενδεικτικά) … της Ιουλιέτας στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα του
Λαβρόφσκι, Φρυγία στον Σπάρτακο του Γιακόμπσον (1958) _μπαλέτα Γκριγκορόβιτς, η
κυρία του Χάλκινου Βουνού στο Πέτρινο Λουλούδι (1959), Aurora στην Ωραία Κοιμωμένη (1963), Mahmene Banu στο Θρύλος της αγάπης (ρώσικο_1965), η
Σουίτα Κάρμεν του Αλμπέρτο Αλόνσο (1967), χορογραφημένη ειδικά για εκείνη, η
Ισαδόρα_ Isidore του Maurice Béjart (1976). Μεταξύ των πιο αναγνωρισμένων
ρόλων της ήταν η Κίτρι στον Δον Κιχώτη, η Οντέτ-Οντίλ στη Λίμνη των Κύκνων και
ο Θνήσκων Κύκνος, που χόρεψε για πρώτη φορά ως προπτυχιακή φοιτήτρια. Μια
συμπατριώτισσά της χορεύτρια αναφέρει ότι η δραματική της ερμηνεία της Κάρμεν,
ο αγαπημένος της ρόλος, «την βοήθησε να επιβεβαιωθεί ως θρύλος και το μπαλέτο
σύντομα πήρε τη θέση του ως ορόσημο στο ρεπερτόριο των Μπολσόι». Ο σύζυγός της,
ο συνθέτης Rodion
Shchedrin, έγραψε τις
παρτιτούρες σε πολλά μπαλέτα της.
Έχοντας γίνει «διεθνής σούπερ σταρ» και συνεχής «χιτ στο
εισιτήριο σε όλο τον κόσμο», η Πλισέτσκαγια υπήρξε ψυχή τε και σώματι πολιτιστικός αλλά και πολιτικός απεσταλμένος: περιόδευσε
εκτενώς τα ίδια χρόνια που αποστάτησαν στη δυτική σαγήνη άλλοι (εξέχοντες)
χορευτές, συμπεριλαμβανομένων των Rudolf Nureyev, Natalia Makarova,
Alexander Godunov
και Mikhail Baryshnikov,
αρνήθηκε κάθε πρόταση και το άφθονο
χρήμα, μιλώντας εκτενώς για την «μεγάλη σοβιετική πατρίδα» ακόμη και στην
αυτοβιογραφία της (1991), ένα χρόνο πριν τις ανατροπές και την καπιταλιστική
παλινόρθωση στην ΕΣΣΔ
Πρώιμη ζωή_
» το μήλο κάτω από τη μηλιά»
Η Πλισέτσκαγια, υπήρξε γόνος επιφανούς οικογένειας
λιθουανικής εβραϊκής καταγωγής, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνταν με
το θέατρο ή τον κινηματογράφο. Η μητέρα της, Ράκελ Μεσέρερ, ήταν ηθοποιός του
βωβού κινηματογράφου, ο βασικός χορευτής του Μπαλέτου των Μπολσόι, Ασάφ
Μεσέρερ, ήταν θείος της και η πρίμα μπαλαρίνα των Μπολσόι, Σούλαμιθ Μεσέρερ, επίσης.
Ο πατέρας της, Μιχαήλ (Misha),
διπλωμάτης, μηχανικός και διευθυντής ορυχείου. δεν ασχολήθηκε με τις τέχνες, αν
και ήταν λάτρης του μπαλέτου. Τα αδέρφια της Αλεξάντερ Πλισέτσκι και Αζάρι
έγιναν διάσημοι μάστορες μπαλέτου και η ανιψιά της Άννα θα γινόταν επίσης
μπαλαρίνα. Ήταν ξαδέρφη του θεατρικού καλλιτέχνη Μπόρις Μεσέρερ. Ο πατέρας της
ήταν κομμουνιστής και μάλιστα είχε ανακηρυχθεί εθνικός ήρωας για το έργο του στη
σοβιετική βιομηχανίας άνθρακα _μάλιστα σαν αναγνώριση πήρε ένα από τα πρώτα
αυτοκίνητα της Σοβιετικής Ένωσης δια χειρός Μολότοφ. Το 1938, συνελήφθη και _όπως
αναφέρεται επιγραμματικά από κάποιες πηγές «αργότερα
εκτελέστηκε».
Παραστάσεις στη
Σοβιετική Ένωση
Από την αρχή, η Πλισέτσκαγια ήταν μια διαφορετική μπαλαρίνα.
Μετά την αποφοίτησή της πέρασε πολύ λίγο στο σώμα του μπαλέτου και γρήγορα
έγινε σολίστ. Τα έντονα κόκκινα μαλλιά και η εντυπωσιακή εμφάνισή της την
έκαναν μια λαμπερή φιγούρα εντός και εκτός σκηνής. «Ήταν μια εξαιρετικά fluid χορεύτρια αλλά και πολύ
δυνατή», σύμφωνα με το The Oxford Dictionary of Dance. «Η στιβαρή θεατρικότητα και το πάθος που
έφερε στους ρόλους της την έκαναν ιδανική σοβιετική μπαλαρίνα». Η ερμηνεία
της ως πεθαμένος κύκνος, ένα κομμάτι που έγινε αρχικά διάσημο από την Anna
Pavlova, έγινε η τηλεκάρτα της. Η Μάγια ήταν γνωστή για το ύψος των αλμάτων
της, την εξαιρετικά ευέλικτη πλάτη της, την τεχνική δύναμη του χορού της
…κυριολεκτικά χαρισματική. Διέπρεψε
τόσο στο adagio όσο και στο allegro, κάτι που είναι πολύ ασυνήθιστο στους χορευτές.
Το 1958, η Πλισέτσκαγια έλαβε τον τίτλο του Λαϊκού
Καλλιτέχνη της ΕΣΣΔ, δίνοντας ρεσιτάλ ερμηνείας με δυνατές παραστάσεις τη
μια μετά την άλλη _ιστορική της περιόδου αυτής η Λίμνη των Κύκνων, το 1956 στη
Μόσχα παρουσία και της πολιτικής ηγεσίας: όταν έπεσε η αυλαία στην πρώτη πράξη,
το πλήθος παραληρούσε...
Παρόλ’ αυτά (και όσα παραπάνω αναφέραμε) τα απανταχού παπαγαλάκια (πηγές
άφθονες στη wiki και
όχι μόνο) αναφέρουν: «η KGB φίμωσε τα
χέρια του κοινού που χειροκροτούσε και έσυραν κόσμο έξω από το θέατρο
κλωτσώντας και ουρλιάζοντας … Μέχρι το τέλος της βραδιάς οι κυβερνητικοί
τραμπούκοι είχαν υποχωρήσει, ανίκανοι (ή απρόθυμοι) να συγκρατήσουν τον
ενθουσιασμό του κοινού» (…) «η
εγγενής παράνοια του σοβιετικού καθεστώτος το έκανε να απαγορεύσει στην
Πλισέτσκαγια, μια από τις πιο διάσημες χορεύτριες, κάθε μεγάλη διεθνή περιοδεία
των Μπολσόι, καθώς θεωρήθηκε “πολιτικά ύποπτη” και “μη εξαγώγιμη” (…) όντας Εβραία, έγινε "φυσικός στόχος...
ταπεινώθηκε δημόσια και αποδοκιμάστηκε … “Έγινε μια επαρχιώτικη καλλιτέχνιδα, παραδοθείσα σε βρώμικες, μη
ανταποδοτικές περιοδείες με λεωφορείο, αποκλειστικά για τοπική κατανάλωση” κλπ.
κλπ
Έχοντας τη δυνατότητα να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο ως μέλος
των Μπολσόι, αλλά και κατά μόνας άλλαξε τον κόσμο του μπαλέτου με τις
δεξιότητές της και την τεχνική της, θέτοντας υψηλότερα πρότυπα για τις
μπαλαρίνες τόσο από άποψη τεχνικής λαμπρότητας όσο και δραματικής παρουσίας.
Μέσα σε λίγα χρόνια, η Πλισέτσκαγια αναγνωρίστηκε ως «διεθνής σούπερ σταρ» και συνεχής «επιτυχία στο εισιτήριο σε όλο τον κόσμο». Αν και περιόδευσε εκτενώς τα ίδια χρόνια που
άλλοι χορευτές αυτομόλησαν, «η Πλισέτσκαγια πάντα επέστρεφε στη Ρωσία», έγραψε
ο ιστορικός Tim Scholl (σσ. Καθηγητής Ρωσικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο
Oberlin College και στο Τμήμα Θεατρικής Έρευνας, του Πανεπιστήμιου Ελσίνκι, που
_μεταξύ άλλων έχει συγγράψει δύο τόμους για την ιστορία του σοβιετικού χορού)
Η Πλισέτσκαγια εξηγεί πολύ απλά ότι για τη γενιά της, και
ιδιαίτερα την οικογένειά της, η αυτομόληση ήταν ηθικό ζήτημα: «Αυτός που τρέχει στο πλευρό του εχθρού είναι
προδότης». Κάποτε είχε ρωτήσει τη μητέρα της γιατί η οικογένειά τους
δεν άφησε τη Σοβιετική Ένωση όταν είχαν την ευκαιρία, τότε ζούσαν στη Νορβηγία.
Η μητέρα της είπε ότι ο πατέρας της «θα
την είχε εγκαταλείψει με τα παιδιά αμέσως» χωρίς καν να την ρωτήσει. «Ο Μίσα δεν θα ήταν ποτέ προδότης».
Στυλ
Ακόμη και χωρίς εκπαίδευση θα έβγαζε από μέσα της «ένα ατομικό,
εικονοκλαστικό στυλ που αξιοποιούσε την ηλεκτρισμένη σκηνική της παρουσία»,
γράφει ο ιστορικός Tim Scholl. Είχε ένα «τολμηρό που σπάνια παρατηρείται σήμερα στις
σκηνές μπαλέτου και ένα άλμα σχεδόν αντρικής δύναμης».
Το πολύ προσωπικό της στυλ ήταν angular
«γωνιακό», δραματικό και θεατρικό, εκμεταλλευόμενη τα χαρίσματα που όλοι
στην οικογένεια της μητέρας της έμοιαζαν να έχουν... Όσοι είδαν τις πρώτες
παραστάσεις της στη Δύση εξακολουθούν να μιλούν για την ικανότητά της να
τυλίγει το θέατρο στο βλέμμα της, να μεταφέρει ισχυρά συναισθήματα με
συνοπτικές χειρονομίες.
Ο κριτικός και ιστορικός χορού
Vadim Gaevsky είπε για την επιρροή της στο μπαλέτο ότι «ξεκίνησε δημιουργώντας το δικό της στυλ και κατέληξε να δημιουργήσει το
δικό της θέατρο», ρυθμισμένο στο Boléro του Ravel. Σε αυτό, χορεύει ένα
σόλο κομμάτι σε μια υπερυψωμένη στρογγυλή σκηνή, πλαισιωμένη και συνοδευόμενη
από 40 άνδρες χορευτές. Άλλος κριτικός έγραψε: «Τα λόγια δεν μπορούν να συγκριθούν με τη μεγαλοπρέπεια και την ωμή
ομορφιά της παράστασης της Πλισέτσκαγια»
Αυτό που κάνει το κομμάτι τόσο συναρπαστικό είναι ότι αν και
η Plisetskaya μπορεί να συνοδεύεται από δεκάδες άλλους χορευτές που
αντικατοπτρίζουν την κίνησή της, η πρώτη και μοναδική εστίαση είναι στην ίδια
την prima ballerina. Το συνεχές λίκνισμα με ταλάντωση σε σημεία, ρυθμικά
χρονομετρημένα στη συγκοπή της ορχήστρας, δημιουργούν ένα μαγευτικό εφέ που
δείχνει τον απόλυτο έλεγχο σε κάθε απόχρωση του σώματός της, από το μικρότερο
δάχτυλο του ποδιού μέχρι τις άκριες του χεριού της της, μέχρι την κορυφή του
κεφαλιού της.
Παραστάσεις
Η Πλισέτσκαγια δημιούργησε αρκετούς πρωταγωνιστικούς ρόλους,
μεταξύ των οποίων εκείνοι στο Πέτρινο Λουλούδι του Λαβρόφσκι (1954), στον Σπάρτακο
του Μοϊσέγιεφ (1958), στη Μόσχα του Γκριγκορόβιτς στο Πέτρινο Λουλούδι (1959),
στην Αουρόρα στη σκηνοθεσία του Γκριγκορόβιτς Η Ωραία Κοιμωμένη (1963), στην
εκδοχή της Μόσχας του Γκριγκόροβιτς The Legend of Love (1965), ο ομώνυμος ρόλος
στο Carmen Suite (1967) του Alberto Alonso, το La Rose malade του Petit
(Παρίσι, 1973), το Isadora του Bejart (Μόντε Κάρλο, 1976) και η σκηνοθεσία του
Leda στη Μόσχα (1979), η Μαρία του Granero Estuardo (Μαδρίτη, 1988) και El
Reñidero του Julio Lopez (Μπουένος Άιρες, 1990)
«Έσκασε σαν φλόγα στην αμερικανική σκηνή το 1959. Αμέσως έγινε αγαπημένη
στο κοινό και θαύμα για τους κριτικούς. Συγκρίθηκε με τη Μαρία Κάλλας, τη Θέντα
Μπάρα και την Γκρέτα Γκάρμπο».
Sarah Montague
Μετά την εμφάνιση στο Spartacus κατά τη διάρκεια της πρώτης
της περιοδείας στις ΗΠΑ το 1959, το περιοδικό Life, στο τεύχος του με τους
Μπολσόι, την βαθμολόγησε ως δεύτερη μόνο μετά την Galina Ulanova. Ο Σπάρτακος
έγινε ένα σημαντικό μπαλέτο για τους Μπολσόι, με έναν κριτικό να περιγράφει την
«παράσταση, που προσωποποιήθηκε από την Πλισέτσκαγια ως μπαλαρίνα, _που
καθόρισε τα Μπολσόι. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών της, εμφανίστηκε επίσης ως
προσκεκλημένη καλλιτέχνης με το Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού, το Εθνικό
Μπαλέτο της Μασσαλίας και το Μπαλέτο του 20ού αιώνα στις Βρυξέλλες και πολλά
άλλα.
Το 1962, μετά τη συνταξιοδότηση
της Ουλάνοβα, η Πλισέτσκαγια ξεκίνησε μια άλλη τρίμηνη παγκόσμια περιοδεία. Ως
ερμηνεύτρια, σημειώνει η Jennifer Homans (Αμερικανίδα ιστορικός, συγγραφέας και
κριτικός χορού. Το βιβλίο της Apollo's Angels: A History of Ballet ήταν
φιναλίστ για το National Book Critics Circle Award το 2010), «διέπρεψε στους σκληροτράχηλους, τεχνικά
απαιτητικούς ρόλους που απέφυγε η Ulanova, συμπεριλαμβανομένης της Raymonda,
του μαύρου κύκνου στη Λίμνη των Κύκνων και της Kitri στον Δον Κιχώτη». Στις
παραστάσεις της, η Plisetskaya ήταν "ανεπιτήδευτη,
αναζωογονητική, άμεση. Δεν συγκρατιόταν με τίποτε" Η Ulanova πρόσθεσε
ότι η "καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία, η
αισιοδοξία της νεολαίας που φουσκώνει τα πανιά της αποκαλύπτονται σε αυτό το
μπαλέτο με πλήρη ισχύ". Ο παγκοσμίου φήμης ιμπρεσάριος Sol Hurok ανέφερε
ότι η Plisetskaya ήταν η μόνη μπαλαρίνα
μετά την Pavlova που του έκανε «ηλεκτροσόκ» όταν ανέβηκε στη σκηνή. Το ίδιο
και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ παρακολουθώντας το ντεμπούτο της ως Κίτρι στον Δον
Κιχώτη: "Έκλαψα με λυγμούς από
ευτυχία. Εσύ έβαλες φωτιά στη σκηνή"
Στο τέλος μιας παράστασης στη Metropolitan Opera, δέχτηκε
ένα μισάωρο χειροκρότημα. Ο χορογράφος Jerome Robbins, ο οποίος μόλις είχε
τελειώσει το έργο του Broadway, West Side Story, της είπε ότι «ήθελε να δημιουργήσει ένα μπαλέτο ειδικά για
εκείνη». Οι πιο αναγνωρισμένοι ρόλοι της Πλισέτσκαγια περιελάμβαναν την
Odette-Odile στη Λίμνη των Κύκνων (1947) και την Aurora στην Ωραία Κοιμωμένη
(1961). Ο χορευτής της στη Λίμνη των Κύκνων δηλώνει ότι «για είκοσι χρόνια, αυτός και η Πλισέτσκαγια μοιράζονταν την παγκόσμια
σκηνή με αυτό το μπαλέτο, με την ερμηνεία της να προκαλεί σταθερά «την πιο
δυνατή εντύπωση στο κοινό». Εξίσου αξιοσημείωτα ήταν τα μπαλέτα της ως ο
Κύκνος που πεθαίνει (σόλο χορός που χορογράφησε ο Mikhail Fokine στο Le Cygne
του Camille Saint-Saëns από το Le Carnaval des animaux ως pièce d'occasion για
την μπαλαρίνα Anna Pavlova, η οποία το ερμήνευσε κάπου 4.000 φορές). Ο κριτικός
Walter Terry περιέγραψε μια παράσταση: "Αυτό που έκανε ήταν να απορρίψει τη δική της ταυτότητα ως μπαλαρίνα και
ακόμη και ως άνθρωπος και να προσλάβει τα χαρακτηριστικά ενός μαγικού
πλάσματος. Το κοινό έγινε υστερικό και έπρεπε να παίξει ένα encore και encore
και encore"_Χόρευε το συγκεκριμένο μπαλέτο μέχρι τα τέλη της 10ετίας
του '60, δίνοντας μια από τις τελευταίες της παραστάσεις στις Φιλιππίνες, όπου
παρομοίως, το χειροκρότημα δεν σταμάτησε, για πάνω από 15λ μέχρι να βγει και να
παίξει ένα encore (σσ. μπις)
Ο μυθιστοριογράφος Τρούμαν Καπότε
θυμήθηκε μια παρόμοια παράσταση στη Μόσχα, βλέποντας «μεγάλους άντρες να κλαίνε στους διαδρόμους και να λατρεύουν κορίτσια
που της κρατούσαν τσαλακωμένες ανθοδέσμες». Την είδε ως «ένα λευκό φάντασμα που χοροπηδά με χάρη σε
λεία τόξα ουράνιου τόξου», με «ένα
βασιλικό κεφάλι». Είπε για το στυλ της ότι «το μυστικό της μπαλαρίνας είναι να κάνει το κοινό να πει “Ναι, πιστεύω”».
Οι σχεδιαστές μόδας Yves Saint Laurent και Pierre Cardin θεώρησαν την
Plisetskaya μία από τις εμπνεύσεις τους, με τον Cardin να έχει ταξιδέψει στη
Μόσχα πάνω από 30 φορές μόνο για να δει την Plisetskaya να παίζει. Αποδίδει τα
κοστούμια της Cardin για την επιτυχία και την αναγνώριση που έλαβε για τα
μπαλέτα της Anna Karenina, The Seagull και Lady with the Dog. Θυμάται την
αντίδρασή του όταν του πρότεινε αρχικά να σχεδιάσει ένα από τα κοστούμια της:
"Τα μάτια του Cardin φωτίστηκαν σαν
μπαταρίες. Σαν να τα πέρασε ένα ηλεκτρικό ρεύμα": Μέσα σε μια
εβδομάδα, είχε δημιουργήσει ένα σχέδιο για την Anna Karenina , και synolik;a δέκα διαφορετικά κοστούμια για την
Karenina.
«Ήταν, και εξακολουθεί να είναι,
μια σταρ, το ιερό τέρας του μπαλέτου, η τελευταία δήλωση για τη θεατρική αίγλη,
ένας φλογερός, φλεγόμενος φάρος σε έναν κόσμο αμυδρά αστραφτερών ταλέντων, μια
ομορφιά στον κόσμο της ομορφιάς».
Financial Times. 2005
Το 1967 έπαιξε ως Κάρμεν στη Σουίτα Κάρμεν, που χορογράφησε
ειδικά για εκείνη ο Κουβανός χορογράφος Αλμπέρτο Αλόνσο. Η μουσική
επαναδημιουργήθηκε από το πρωτότυπο της Bizet από τον σύζυγό της, Rodion
Shchedrin, και τα θέματά της σε μια «
μοντερνιστική
και σχεδόν αφηρημένη αφήγηση». Η χορεύτρια Olympia Dowd, που έπαιξε μαζί
της, γράφει ότι η δραματική ερμηνεία της Κάρμεν από την Πλισέτσκαγια, τον
αγαπημένο της ρόλο, την έκανε θρύλο και σύντομα έγινε «ορόσημο» στο ρεπερτόριο
των Μπολσόι. Η Κάρμεν της, ωστόσο, στην αρχή «
ταρακούνησε το σοβιετικό κατεστημένο,
με τον λατινικό της αισθησιασμό». Γνώριζε ότι το στυλ χορού της
ήταν ριζοσπαστικό και νέο, λέγοντας ότι «
κάθε
χειρονομία, κάθε βλέμμα, κάθε κίνηση είχε νόημα, ήταν διαφορετικό από όλα τα
άλλα μπαλέτα...
Η Σοβιετική Ένωση δεν
ήταν έτοιμη για τέτοιου είδους χορογραφία. Ήταν πόλεμος , με κατηγόρησαν ότι
πρόδωσα τον κλασικό χορό» _αλλά όλα καλά.
Ορισμένοι κριτικοί εκτός ΕΣΣΔ θεώρησαν ότι η απομάκρυνσή της
από τα κλασικά στυλ ήταν απαραίτητη για την επιτυχία των Μπολσόι στη Δύση. Η
κριτικός των New York Times Anna Kisselgoff παρατήρησε, "Χωρίς την παρουσία της, η φτώχεια της
εφεύρεσής τους στην κίνηση θα τους καθιστούσε αβάσιμους στην απόδοση. Είναι
τραγωδία του σοβιετικού μπαλέτου που μια χορεύτρια της μοναδικής της ιδιοφυΐας
δεν επεκτάθηκε ποτέ δημιουργικά." Ο σχολιαστής ειδήσεων έγραψε ότι «ποτέ δεν φοβήθηκε να φέρει τη θέρμη και την
ορμή στη σκηνή», συμβάλλοντας στο να γίνει μια «πραγματική βασίλισσα των Μπολσόι». Η ζωή και το έργο της
περιγράφηκαν από τον Γάλλο κριτικό μπαλέτου André Philippe Hersin ως «ιδιοφυΐα, θράσος και πρωτοπορία».
Υποκριτική και
χορογραφία
Μετά την αποχώρηση της Galina Ulanova από τη σκηνή το 1960,
η Maya Plisetskaya ανακηρύχθηκε η πρώτη μπαλαρίνα assoluta (απόλυτη) του
θεάτρου Μπολσόι. Το 1971, ο σύζυγός της έγραψε ένα μπαλέτο με το ίδιο θέμα,
όπου θα έπαιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η Άννα Καρένινα ήταν και η πρώτη της
απόπειρα στη χορογραφία. Άλλοι χορογράφοι που δημιούργησαν μπαλέτα για αυτήν
είναι ο Yury Grigorovich, ο Roland Petit, ο Alberto Alonso και ο Maurice Béjart
με το "Isadora". Δημιούργησε το «ο Γλάρος και η Κυρία με ένα Lapdog».
Πρωταγωνίστησε στην ταινία του 1962, Skazka o
konke-gorbunke The Humpbacked Horse _ Το καμπουριαστό άλογο,
και εμφανίστηκε ως στρέιτ ηθοποιός σε πολλές ταινίες,
συμπεριλαμβανομένης της σοβιετικής εκδοχής της Anna Karenina (1968), η οποία
περιλάμβανε μουσική του Shchedrin που χρησιμοποιήθηκε αργότερα στη μουσική του
μπαλέτου. Το δικό της μπαλέτο με το ίδιο όνομα γυρίστηκε και το 1974.
Ενώ βρισκόταν σε περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1987,
η Plisetskaya έδωσε master classes στο κέντρο χορού David Howard. Μια κριτική
στο περιοδικό της Νέας Υόρκης σημείωσε ότι παρόλο που ήταν 61 ετών όταν έδινε
τα μαθήματα, "επιδείκνυε την
ευκαμψία και τη δύναμη μιας ερμηνεύτριας στη φυσική της ακμή". Τον
Οκτώβριο του ίδιου έτους, έπαιξε με τους Rudolf Nureyev και Mikhail Baryshnikov
για την εναρκτήρια βραδιά της σεζόν με την Martha Graham Dance Company στη Νέα
Υόρκη.
Ο σύζυγος _συνθέτης της Plisetskaya, , έγραψε τη μουσική σε
πολλά μπαλέτα της, όπως η Anna Karenina, ο γλάρος, Carmen, η κυρία με το
σκυλάκι κά. Στη δεκαετία του 1980, θεωρήθηκε διάδοχος του Σοστακόβιτς και έγινε
ο κορυφαίος συνθέτης της Σοβιετικής Ένωσης. Η Plisetskaya και ο Shchedrin
πέρασαν χρόνο στο εξωτερικό, όπου εργάστηκε ως καλλιτεχνική διευθύντρια του
Μπαλέτου της Όπερας της Ρώμης από το 1984 έως το 85, στη συνέχεια της Ισπανικής
Εθνικής Εταιρείας Χορού από το 1987 έως το 1989. Αποσύρθηκε ως σολίστ για των
Μπολσόι σε ηλικία 65 ετών το 1990 και μετά στα 70α γενέθλιά της,
έκανε το ντεμπούτο της στο κομμάτι του Maurice Béjart "Ave Maya", που
χορογραφήθηκε για εκείνη. Από το 1994, προήδρευσε στους ετήσιους διεθνείς
διαγωνισμούς μπαλέτου, που ονομάζονταν Μάγια, και το 1996 διορίστηκε Πρόεδρος
του Ρωσικού Μπαλέτου. Μετά τις ανατροπές στη Σοβιετική Ένωση, μη αντέχοντας την
κατάντια της «μεγάλης πατρίδας» ζούσαν κυρίως στη Γερμανία περνώντας τα
καλοκαίρια στο σπίτι τους στη Λιθουανία και περιστασιακά επισκέπτονταν τη Μόσχα
και το (πρώην) Λένινγκραντ (νυν Αγία Πετρούπολη).
Της απονεμήθηκε το Βραβείο Πρίγκηπας της Αστούριας για τις
Τέχνες το 2005 και το Ισπανικό Χρυσό Μετάλλιο Καλών Τεχνών. Το 1996, χόρεψε τον
κύκνο στον χαρακτηριστικό ρόλο της, σε ένα γκαλά προς τιμήν της στην Αγία
Πετρούπολη. Το 2006, ο αυτοκράτορας Akihito της Ιαπωνίας της χάρισε το Praemium
Imperiale.
Θάνατος
Η Πλισέτσκαγια πέθανε στο Μόναχο της Γερμανίας στις 2 Μαΐου
2015 από καρδιακή προσβολή. Και σύμφωνα με την διαθήκη της, να αποτεφρωθεί και μετά το θάνατο του χήρου
της, Rodion Shchedrin, ο οποίος επίσης πρόκειται να αποτεφρωθεί, οι στάχτες
τους θα ενωθούν και θα απλωθούν στη μεγάλη πατρίδα.
Ο θάνατος της, που το δημιουργικό έργο της ενσάρκωσε
ολόκληρη την πολιτιστική εποχή είναι μια ανεπανόρθωτη απώλεια για τη σοβιετική
και την παγκόσμια τέχνη. Η λαμπρή της χορογραφία και η υπέροχη χάρη, η
φανταστική δύναμη της δραματικής ταύτισης και η εξαιρετική της μαεστρία
θάμπωσαν το κοινό. Χάρη στην ανιδιοτελή της υπηρεσία στην τέχνη και τη δέσμευσή
της στη σκηνή, έγινε σεβαστή σε όλο τον κόσμο.
Αφιερώματα
·
Ο Βραζιλιάνος καλλιτέχνης Eduardo Kobra
ζωγράφισε μια τοιχογραφία ύψους 12 μέτρων της Plisetskaya το 2013, που
βρίσκεται στην κεντρική θεατρική περιοχή της Μόσχας, κοντά στο Θέατρο Μπολσόι.
·
Ο μαέστρος και καλλιτεχνικός διευθυντής Valery
Gergiev, ο οποίος ήταν στενός φίλος της, έδωσε μια συναυλία στη Μόσχα το 2015,
αφιερωμένη στη μνήμη της.
·
Το 2015, η κυβέρνηση της Ρωσίας ονόμασε μια
πλατεία προς τιμήν της στο κέντρο της Μόσχας, στην Ulitsa Bolshaya Dmitrovka,
κοντά στο Θέατρο Μπολσόι. Μια χάλκινη πλάκα που ήταν τοποθετημένη στην πλατεία
περιλάμβανε ένα χαρακτικό: "Η
πλατεία Μάγια Πλισέτσκαγια πήρε το όνομά της από την εξαιρετική Ρωσίδα
μπαλαρίνα"
·
Στην Αγία Πετρούπολη, η Συμφωνική Ορχήστρα του
Θεάτρου Mariinsky απέτισε φόρο τιμής στη μνήμη της με μια συναυλία το 2015. Το
μπαλέτο Mariinsky παρουσίασε αργότερα ένα πρόγραμμα τεσσάρων προγραμμάτων
"Φόρο τομής" στην Ακαδημία Μουσικής του Μπρούκλιν το 2016
·
Το Θέατρο Μπολσόι πραγματοποίησε μια συναυλία
στη μνήμη της Πλισέτσκαγια στο Κολοσσαίο του Λονδίνου στις 6 Μαρτίου 2016.[47]
·
Μνημείο της αποκαλύφθηκε στο κέντρο της Μόσχας,
στην Bolshaya Dmitrovka, στην πλατεία που πήρε το όνομά της (2016). Τα εγκαίνια
έγιναν στις 20 Νοεμβρίου, την ημερομηνία γέννησής της, και τη δείχνει σε μια
πόζα από την Κάρμεν. Περιγράφοντας το μνημείο, ένας παρατηρητής σχολίασε για
τον γλύπτη Viktor Mitroshin και το σχέδιο του αγάλματος: Επιλέγοντας την Carmen, ο Mitroshin τόνισε
όχι μόνο τη σωματική ικανότητα, τη χάρη και την ομορφιά της Plisetskaya, αλλά
έβαλε ένα μεγάλο θαυμαστικό μετά τον χαρακτήρα... Δείτε αυτά τα υπέροχα χέρια, τι
χέρια!, πόδια. Κοιτάξτε την αυθάδη ταλάντευση του φορέματος. Κοιτάξτε τα
σκοτεινά, σκληρά μάτια και το σφιγμένο, αποφασιστικό στόμα. Κοιτάξτε την
ταλάντευση της πλάτης. Κοίτα αυτό το τρελό λουλούδι στο κεφάλι της. Κοιτάξτε
πώς όλο αυτό τεντώνεται προς τα πάνω στον ουρανό. Θεσπέσιο.
Προσωπική ζωή
Φιλίες καριέρας
Ο διευθυντής περιοδειών της Plisetskaya, Maxim Gershunoff, ο
οποίος βοήθησε επίσης στην προώθηση του Σοβιετικού \ Αμερικανικού Προγράμματος Πολιτιστικών Ανταλλαγών, την
περιγράφει ως "όχι μόνο μια σπουδαία
καλλιτέχνιδα, αλλά και πολύ ρεαλιστική και γήινη ... με μια πολύ ανοιχτή και
ειλικρινή άποψη για τη ζωή".
Κατά τη διάρκεια των περιοδειών της στο εξωτερικό, έγινε
φίλη με πολλούς άλλους καλλιτέχνες του θεάτρου και της μουσικής,
συμπεριλαμβανομένου του συνθέτη και πιανίστα Leonard Bernstein, με τον οποίο
παρέμεινε φίλη μέχρι το θάνατό του. Ο πιανίστας Arthur Rubinstein, επίσης
φίλος, μπόρεσε να συνομιλήσει μαζί της στα ρωσικά. Τον επισκέφτηκε μετά την
παράστασή του στη Ρωσία. Ο μυθιστοριογράφος John Steinbeck, ενώ ήταν στο σπίτι
τους στη Μόσχα, άκουσε τις ιστορίες της για να γίνει μπαλαρίνα και της είπε ότι
η παρασκηνιακή πλευρά του μπαλέτου θα μπορούσε να κάνει ένα «πιο ενδιαφέρον
μυθιστόρημα». Το 1962, οι Μπολσόι προσκλήθηκαν να εμφανιστούν στον Λευκό Οίκο
από τον πρόεδρο Τζον Φ. Κένεντι και η Πλισέτσκαγια θυμήθηκε ότι η πρώτη κυρία (Ζακλίν
Κένεντι) την χαιρέτησε λέγοντας «Είσαι ακριβώς σαν την Άννα Καρένινα».Ενώ
βρισκόταν στη Γαλλία το 1965, η Πλισέτσκαγια προσκλήθηκε στο σπίτι του Ρώσου
καλλιτέχνη Marc Chagall και της συζύγου του. Ο Σαγκάλ είχε μετακομίσει στη
Γαλλία για να σπουδάσει τέχνη το 1910. Τη ρώτησε αν δεν θα την πείραζε να
δημιουργήσει μερικές πόζες μπαλέτου για να τον βοηθήσει με το τρέχον έργο του,
μια τοιχογραφία για τη νέα Metropolitan Opera House στη Νέα Υόρκη, η οποία θα
έδειχνε διάφορες εικόνες που αναπαριστούν οι τέχνες. Χόρεψε και πόζαρε σε
διάφορες στάσεις καθώς σκίτσαρε, και οι εικόνες της χρησιμοποιήθηκαν στην
τοιχογραφία, «στην επάνω αριστερή γωνία, μια
πολύχρωμη ομάδα μπαλαρίνες». Έκανε φίλους με μια σειρά από διασημότητες και
αξιόλογους πολιτικούς που θαύμαζαν και παρακολουθούσαν πολύ τη δουλειά της.
Γνώρισε τη Ίνγκριντ Μπέργκμαν, που ζούσε τότε στις ΗΠΑ, μετά από μια παράσταση
της Άννας Καρένινα (δύο φωτογραφίες τους, που τραβήχτηκαν από γνωστό φωτογράφο,
εμφανίστηκαν στην ίδια σελίδα στο περιοδικό Vogue). Η Μπέργκμαν της πρότεινε «να φύγει από τον κομμουνισμό», θυμάται η
Πλισέτσκαγια, λέγοντάς της «Θα σε βοηθήσω
εγώ», με τη Μάγια να της απαντά «άσ΄ το μην κουράζεσαι» (!!)
Η Shirley MacLaine κάποτε έκανε ένα πάρτι για εκείνη και τα άλλα μέλη των
Μπολσόι. Θυμήθηκε ότι την είδε να παίζει στην Αργεντινή όταν η Πλισέτσκαγια
ήταν εξήντα πέντε, και γράφει «πόσο
ταπεινωτικό ήταν που η Πλισέτσκαγια χρειάστηκε να χορέψει σε μια σκηνή βοντβίλ
στη Νότια Αμερική για να τα βγάλει πέρα» (σσ. vaudeville: θεατρικό είδος
που γνώρισε μεγάλη δημοφιλία στις ΗΠΑ τα τέλη του 19ου και μέχρι το
1930, που συνδύαζε μουσική, χορό, ταχυδακτυλουργίες, ακροβατικά και θεατρικά
σκετς) ενώ η χορεύτρια Daniel Nagrin σημείωσε ότι ήταν μια χορεύτρια που «συνέχισε να παίζει προς τέρψη του κοινού
παντού, ενώ ταυτόχρονα αψηφούσε τον μύθο της πρόωρης συνταξιοδότησης». Ο
αδερφός της ΜακΛέιν, ο Γουόρεν Μπίτι, λέγεται ότι εμπνεύστηκε από τη φιλία
τους, η οποία τον οδήγησε να γράψει και να παράγει την ταινία του 1981 Reds (οι Κόκκινοι σκηνοθεσία, παίζει κιόλας ο ίδιος
μαζί με την Νταϊάν Κίτον), για τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Επανάσταση.. Συνάντησε
για πρώτη φορά την Πλισέτσκαγια σε μια δεξίωση στο Μπέβερλι Χιλς, και,
σημειώνει ο βιογράφος του Μπίτι, «χτυπήθηκε»
από την ομορφιά της «κλασικής χορεύτριας».
Έγινε επίσης φίλη με την σταρ Natalie Wood και την αδερφή της, ηθοποιό Lana
Wood. Η Wood, της οποίας οι γονείς μετανάστευσαν από τη Ρωσία, θαύμαζε πολύ την
ΕΣΣΔ και την Μάγια. Ο Γενικός Εισαγγελέας των ΗΠΑ Robert F. Kennedy (ο
μικρότερος αδελφός του προέδρου John Kennedy), έγινε φίλος της επίσης και ήταν καλεσμένη
σε οικογενειακές τους συγκεντρώσεις στο κτήμα τους στο Cape Cod από το 1962
_μετονόμασαν μάλιστα το ιστιοφόρο τους Μάγια, προς τιμήν της. Καθώς η κρίση των
πυραύλων της Κούβας είχε τελειώσει λίγες εβδομάδες νωρίτερα, στα τέλη Οκτωβρίου
1962, οι σχέσεις ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης ήταν στο ναδίρ, αλλά δεν το βάζει
κάτω: Η Μάγια Πλισέτσκαγια πρέπει να
φέρει δώρα αντάξια. Ζαλίστε τον πρόεδρο με τη σοβιετική γενναιοδωρία για να
συνεχίσει και να εμβαθύνει τις επαφές και τη φιλία. Ο Ρόμπερτ Κένεντι
δολοφονήθηκε λίγες μέρες πριν ξαναδεί την Πλισέτσκαγια στη Νέα Υόρκη. Ο
Γκερσούνοφ, ο μάνατζερ της Πλισέτσκαγια τότε, θυμάται ότι την ημέρα της
κηδείας, τα περισσότερα θέατρα και οι αίθουσες συναυλιών στη Νέα Υόρκη
«σκοτείνιασαν», έκλεισαν από πένθος και σεβασμό. Τα Μπολσόι σχεδίαζαν επίσης να
ακυρώσουν την παράστασή τους, αλλά αποφάσισαν να κάνουν ένα διαφορετικό μπαλέτο
από το προβλεπόμενο, ένα αφιερωμένο στον Κένεντι. Ο Gershunoff περιγράφει
εκείνο το βράδυ: Ο καταλληλότερος τρόπος για να ανοίξει μια τέτοια βραδιά θα
ήταν η μεγάλη Plisetskaya να ερμηνεύσει τον Κύκνο, ο οποίος κανονικά θα έκλεινε
το πρόγραμμα μιας βραδιάς με βροντερό χειροκρότημα με ποδοβολητά και φωνές για
ένα encore... Αυτή η αποστολή δημιούργησε ένα συναισθηματικό φορτίο για τη
Μάγια. Πραγματικά δεν ήθελε να χορέψει εκείνη τη νύχτα... Σκέφτηκα ότι ήταν καλύτερο για μένα να παραμείνω στα παρασκήνια.
Αποδείχθηκε ότι ήταν μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές που έχω ζήσει ποτέ.
Αντικαθιστώντας το συνηθισμένο βροντερό χειροκρότημα του κοινού στο τέλος,
επικράτησε απόλυτη σιωπή που υποδηλώνει τα συναισθήματα ενός έθνους που θρηνεί
στην κατάμεστη, σπηλαιώδη Metropolitan Opera House. Η Μάγια βγήκε από τη σκηνή
δακρυσμένη, κοίταξε, σήκωσε τα όμορφα χέρια της και κοίταξε προς τα πάνω. Μετά
εξαφανίστηκε στο καμαρίνι της.
Τιμήθηκε …
Σοβιετική Ένωση
·
Ήρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας (1985)
·
Τρία βραβεία Λένιν (1967, 1976, 1985)
·
Μεγάλο Βραβείο Λένιν (1964)
·
Λαϊκός Καλλιτέχνης της ΕΣΣΔ (1959)
·
Λαϊκός Καλλιτέχνης της RSFSR (1956)
·
Επίτιμος Καλλιτέχνης της RSFSR (1951)
§
Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των
Γραμμάτων (Γαλλία, 1984)
§
Διοικητής του Τάγματος της Καθολικής Ισαβέλλας
(Ισπανία)
§
Τάγματος του Μεγάλου Δούκα της Λιθουανίας
Gediminas
§ Great Commander's Cross of the Order
for Merits to Lithuania (2003)
§ Χρυσό Μετάλλιο Gloria Artis (Πολωνία, 2008)
§ Order of the Rising Sun, 3η τάξη (Ιαπωνία, 2011)
§
Αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής (Γαλλία, 2012,
Ιππότης: 1986)
Βραβεία
·
Πρώτο βραβείο, Διεθνής Διαγωνισμός Βουδαπέστης
(1949)
·
Βραβείο Anna Pavlova, Ακαδημία Χορού του
Παρισιού (1962)
·
Χρυσό Βραβείο, Σλοβενία, 2000.
·
«Δόκτωρ της Σορβόννης» το 1985.
·
Χρυσό Μετάλλιο Καλών Τεχνών της Ισπανίας (1991)
·
Βραβείο Triumph, 2000.
·
Premium
"Russian National Olympus" (2000)
·
Βραβείο Prince of Asturias (2005, Ισπανία)
·
Imperial Prize of Japan (2006)
(καπιταλιστική)
Ρωσία·
·
Τάγμα Αξίας για την Πατρίδα
·
1η τάξη (2005) – για εξαιρετική συμβολή στην
ανάπτυξη της εγχώριας και διεθνούς χορογραφικής τέχνης, πολυετή δημιουργική
δραστηριότητα[55]
·
2η τάξη (2000) – για εξαιρετική συμβολή στην
ανάπτυξη της χορογραφικής τέχνης
·
3η τάξη (1995) – για εξαιρετική συμβολή στον
εθνικό πολιτισμό και σημαντική συμβολή στη σύγχρονη χορογραφική τέχνη
·
4η τάξη (2010) – για εξαιρετική συμβολή στην
ανάπτυξη του εθνικού πολιτισμού και της χορογραφίας, πολυετή δημιουργική
δραστηριότητα
·
Έγινε επίτιμος καθηγητής στο Κρατικό
Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 1993.
