Ο Νικίτα Μιχάλκοφ είναι γιος του ποιητή Σεργκέι Μιχάλκοφ, ο οποίος έγραψε τους στίχους του σοβιετικού εθνικού ύμνου, ενώ η μητέρα του Νατάλια Πετρόβνα Κοντσαλόφσκαγια, ήταν επίσης ποιήτρια και κόρη του διάσημου ζωγράφου Πιότρ Πέτροβιτς Κοντσαλόφσκι και της συζύγου του Όλγα Βασιλιέβνα Σουρίκοβα, και από αυτήν δισέγγονη ενός άλλου μεγάλου ζωγράφου Βασίλι Σουρίκοφ. Και τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, ο Νικίτα Μιχάλκοφ είναι αδελφός του Αντρέι Κοντσαλόφσκι, επίσης διακεκριμένου σκηνοθέτη που, σε αντίθεση με τον Νικίτα, έχει εργαστεί βασικά στις ΗΠΑ. Εκτός από σκηνοθέτης, είναι επίσης γνωστός ως ευέλικτος ηθοποιός, έχοντας εμφανιστεί σε πάνω από 40 ταινίες, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του Ρώσου Τσάρου Αλεξάνδρου Γ΄ στην δική του ταινία "Ο Κουρέας της Σιβηρίας" (1998) και βρίσκεται πάντα στο προσκήνιο, ειδικά στη Μόσχα, όπου κατοικεί.
%20-1.jpg)
Σεργκέι Αϊζενστάιν: πρωτοπόρος του σοβιετικού και παγκόσμιου κινηματογράφου δημιουργός της 7ης τέχνης νέας εποχής
%20-2.jpg)
Από σεβασμό για τον καλλιτέχνη και το έργο του θα ξεκινήσουμε με τη φόρμα της ταινίας. Οι εικόνες του "Ψεύτη Ηλιου" είναι συναρπαστικές και υψηλής αισθητικής. Υπάρχουν στιγμές στην ταινία που νιώθεις να πλημμυρίζεις από ευτυχία, καθώς οι αισθήσεις σου δέχονται μεγάλες εκκενώσεις χαράς, λύπης, πόνου, αγάπης... Ο πλούτος των συναισθημάτων της είναι μεγάλος. Υπάρχουν σκηνές στην ταινία, όπως αυτή στη βάρκα με τον πατέρα και τη μικρή κόρη του, αλλά και όπως αυτή της συνάντησης - θύμησης της Νάντια με τον Μίτια στο ποτάμι (και άλλες, βέβαια, σκηνές), που είναι, πράγματι, σπάνιος κινηματογράφος. Ο θεατής, ακόμα και ο πιο δύσκολος και εσωστρεφής, σε πολλές στιγμές της ταινίας, θα νιώσει αβίαστη αισθητική πληρότητα... Όμως, το έργο τέχνης έχει δύο αλληλοσυνδεμένες ...συνιστώσες! Τη φόρμα και το περιεχόμενο! Η πρώτη, λοιπόν, συνιστώσα στον "Ψεύτη Ήλιο", η φόρμα, παίρνει άριστα. Η δεύτερη συνιστώσα, το περιεχόμενο, μπάζει. Και μπάζει, άλλοτε από άκριτο συναισθηματισμό και άλλοτε, το πιο σοβαρό, από πολιτική σκοπιμότητα. Ο Νικίτα Μιχάλκοφ, φαίνεται, δεν ξέχασε ποτέ την προέλευση της καταγωγής του (η οικογένειά του έχει ρίζες στην τσαρική αριστοκρατία της Ρωσίας). Τώρα που δεν υπάρχει σοσιαλισμός, που επέστρεψε ο καπιταλισμός και η ...φεουδαρχία, οι θιασώτες του τσαρισμού, ένας από αυτούς είναι και ο Νικίτα Μιχάλκοφ, θέλουν, φαίνεται, να ξαναγράψουν την Ιστορία. Και να τη γράψουν με ψέματα και συκοφαντίες. _Ο καλός σκηνοθέτης, σύμφωνα με επίσημη δήλωσή του, επιθυμεί την επιστροφή του τσαρισμού στη Ρωσία!
Γράφει ο Ριζοσπάστης \\
Η ταινία φαινομενικά ασχολείται με μια οικογένεια και με τις καθημερινές μικρές
στιγμές της. Μια ξαφνική επίσκεψη (Μίτια) φέρνει την αναστάτωση και "ξεσκεπάζει"
την «αλήθεια». Ο "κακός" Στάλιν, ο οποίος από νωρίς είχε βάλει το "αόρατο"
και "κακό" χέρι του και είχε σημαδέψει το παρόν και το μέλλον της
οικογένειας, θα φέρει την οικογενειακή καταστροφή, όπως "έφερε" και
την καταστροφή της χώρας. Οι αγρότες θα χάσουν τις σοδειές τους και όποιοι
πολίτες και στρατιωτικοί διαφωνούν με τη γενική πολιτική του Στάλιν (ή και
κάποιοι από "τύχη"), θα καταλήξουν στις φυλακές και τα αποσπάσματα!
Απεργία (Statchka), 1924
Το 1924, ο Σεργκέι Μιχαΐλοβιτς, ήταν μόλις 26 ετών. Μέχρι τα είκοσι έξι του πρόλαβε κι έκανε, μεταξύ άλλων και τα εξής: σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Πολυτεχνείο της Πετρούπολης, κατά την επανάσταση υπηρέτηση στην Πολιτοφυλακή, κατά τον εμφύλιο πήρε μέρος σε μάχες ως στρατιώτης του Κόκκινου Στρατού και όντας στρατιώτης στάλθηκε σε ειδικό σχολείο για να μελετήσει μια «εχθρική» γλώσσα, την ιαπωνική. Την έμαθε σε χρόνο-ρεκόρ και στη συνέχεια υπηρέτησε σε στρατιωτικούς θιάσους ως ντεκορατέρ. Αποστρατευόμενος, γίνεται καλλιτεχνικός διευθυντής σε τσίρκο και στο πλαίσιο του Πρόλετκουλτ (Κίνημα για την Προλεταριακή Κουλτούρα), του οποίου υπήρξε βασικό στέλεχος, σκηνοθετεί, το 1921, το πρώτο θεατρικό έργο. Το 1923, ο Μαγιακόφσκι δημοσιεύει στο περιοδικό του το πρώτο βασικό κείμενο του Αϊζενστάιν για το «μοντάζ των εντυπώσεων» που το ονομάζει «διανοητικό μοντάζ», για να το αντιδιαστείλει από το «αφηγηματικό» του κινηματογραφικού του δασκάλου Γκρίφιθ.
Ένα χρόνο αργότερα (1924), έχει την ευκαιρία να εφαρμόσει στην πράξη (στην Απεργία) τις απόψεις του για το μοντάζ των εντυπώσεων: ο θεατής πρέπει να οδηγείται από την εικόνα στο συναίσθημα κι από κει στην ιδέα. Για να γίνει δυνατό αυτό το βαθμιαίο πέρασμα από το μάτι στην καρδιά κι από κει στο μυαλό (που είναι και ο τελικός στόχος) πρέπει τα πλάνα να έχουν μια τριπλή δυναμική: οπτική-περιεχομενική (ή ουσιαστική) -διανοητική (ή ιδεολογική). Η οπτική αιχμαλωτίζει και καθοδηγεί το μάτι, η περιεχομενική φορτίζει συναισθηματικά το θεατή και η διανοητική τον κάνει να καταλαβαίνει με ακρίβεια και σαφήνεια «το τι θέλουν να πουν οι εικόνες». Η δυσκολία βρίσκεται στο τρίτο στάδιο: πώς θ’ αποκτήσουν σαφές νόημα οι απ’ τη φύση τους ασαφείς εικόνες: με τη διαλεκτική σχέση ανάμεσά τους, λέει ο Αϊζενστάιν: το πλάνο που έπεται μπορεί να αναιρέσει το περιεχόμενο του πλάνου που προηγείται και έτσι τα δύο πλάνα είναι δυνατόν να δημιουργήσουν μια έννοια αφηρημένη όπως ακριβώς και στην ιδεογραφική γραφή (π.χ., την ιαπωνική που τη γνώριζε). Απλό παράδειγμα: το σχήμα της καρδιάς σημαίνει «καρδιά», το σχήμα του βέλους σημαίνει «βέλος», αλλά ένα βέλος και μια καρδιά σημαίνουν «έρωτας».
Τα παραπάνω είναι ένα υπεραπλοποιημένο σχήμα της θεωρίας του ιδιοφυούς Σεργκέι Μιχαΐλοβιτς, για το «ιδεολογικό μοντάζ» που εξακολουθεί (παραλλαγμένο) ν’ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κινηματογραφικής αισθητικής.
Στη δεύτερη ταινία του Το Θωρηκτό Ποτέμκιν (1925), η παραπάνω θεωρία βρίσκει μια τόσο λεπτή και τέλεια εφαρμογή που θα ’ταν αδύνατον να αφαιρεθεί ή να συντομευτεί έστω κι ένα πλάνο χωρίς να προκληθεί ανεπανόρθωτη ζημιά. Στην Απεργία η ίδια θεωρία είναι πιο εμφανής, αλλά εφαρμόζεται ακόμα μ' έναν τρόπο τραχύ, θα λέγαμε απλό και στοιχειώδη. Πχ., η μεταμόρφωση των χαφιέδων σε ζώα και το παράλληλο μοντάζ πλάνων της σφαγής των απεργών και της σφαγής των προβάτων παρακάνει φανερό το νόημα, τόσο που ο θεατής κινδυνεύει, λόγω της εκρηκτικής δύναμης του συμβολισμού, να μείνει καθηλωμένος στο δεύτερο στάδιο, το συγκινησιακό. Αντίθετα, τα πουλιά που κουρνιάζουν στις καμινάδες του εργοστασίου, οι διασταυρούμενοι κρουνοί του νερού που ξεπετάγεται με ορμή από τις σωλήνες των πυροσβεστών στις εναλλαγές τους με τα κοντινά πλάνα των απεργών κλπ., δημιουργούν ένα «διανοητικό μοντάζ» που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στην αισθητική του Θωρηκτού Ποτέμκιν, του Οχτώβρη (1927) και της Γενικής Γραμμής (1929).
Άλλωστε, στην Απεργία η αϊζενσταϊνική αισθητική δεν έχει απομακρυνθεί ουσιαστικά από το μπαρόκ, τη φαντασμαγορία και έναν ιδιότυπο εξπρεσιονισμό που έχει τις ρίζες του στο τσίρκο, το μιούζικ χολ, τη μιμική και το μπαλέτο, δηλαδή στις τέχνες που «δάνεισαν» στο Πρόλετκουλτ την τόσο «αποτελεσματική» και ευθύβολη αισθητική του. Τα πάντα στην Απεργία μοιάζουν να υπηρετούν μια εντελώς στοιχειώδη και χωρίς αποχρώσεις ιδέα: ο εχθρός του εργάτη είναι ο βιομήχανος και ο στρατός το εκτελεστικό όργανο της δική του εξουσίας. Ίσως η τρομακτική συγκινησιακή δύναμη που αποδεσμεύεται από την Απεργία να οφείλεται στην ατελή εφαρμογή του «ιδεολογικού μοντάζ» και, συνεπώς, στον υπερτονισμό του δεύτερου, του συγκινησιακού σταδίου στο προτσές της «ιδεολογικοποίησης» της εικόνας. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζενστάιν χαρακτηρίζει τούτη την ταινία του «κινοθεατρικό έργο» και τη διαιρεί σε έξι σαφώς διακρινόμενα μέρη (πράξεις): 1. Όλα στο εργοστάσιο είναι ήσυχα. 2. Η απεργία κηρύσσεται. 3. Το εργοστάσιο δε δουλεύει. 4. Η απεργία παρατείνεται. 5. Η προβοκάτσια. 6. Οι απεργοί συντρίβονται.
Αυτή είναι η ουσία της ταινίας, έστω και αν η παραπάνω ουσία λέγεται με καλαίσθητες εικόνες και μισόλογα. Ο "Ψεύτης Ηλιος", η "ψεύτικη επανάσταση" δλδ, είναι αυτό που καταγγέλλει ο Μιχάλκοφ. Και για να πείσει παραχαράσσει την Ιστορία. Θεωρεί την επιβεβλημένη αγροτική μεταρρύθμιση του '30, σαν αρπαγή της παραγωγής των αγροτών! Αποσιωπά πως μέχρι τότε ο τρόπος της αγροτικής παραγωγής ήταν μεσαιωνικός και έπρεπε να αναπροσαρμοστεί για να γίνει αποτελεσματικός. Επίσης, δεν εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν στις «εκκαθαρίσεις» στο σοβιετικό στρατό, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δε λέει κουβέντα για τα αντεπαναστατικά φαινόμενα που παρουσιάστηκαν στο σοβιετικό στρατό, ο οποίος θα έπρεπε να αντιμετωπίσει το ναζισμό του Χίτλερ και, γιατί όχι, και τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο. Μιλάει για τις "εκκαθαρίσεις" χωρίς να εξηγεί τους λόγους της "εκκαθάρισης". Χρησιμοποιεί, πράγμα που κανένας δεν αποκλείει, κάποιες υπερβολές ή και αδικίες που έγιναν, χωρίς να εξηγεί τις συνθήκες που επικρατούσαν. Συνθήκες που δεν επέτρεπαν πολλές έρευνες και πολλές συζητήσεις. Η επανάσταση και η αντεπανάσταση βρίσκονταν σε εξέλιξη... Και, τέλος, το γεγονός της "αποκατάστασης των θυμάτων" έχει δύο αναγνώσεις. Η μία είναι πως ο σοσιαλισμός μπορεί να αναγνωρίζει τα λάθη του και η άλλη, που ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίπτωση, πολλές από τις "αποκαταστάσεις" έγιναν από το 20ό Συνέδριο (Χρουστσόφ). Σήμερα όλοι ξέρουμε για εκείνη την εποχή...
Τι κρίμα, λοιπόν, άκρως ταλαντούχα άτομα, όπως ο Νικίτα Μιχάλκοφ, να ελαχιστοποιούν το μεγάλο τους έργο και να μειώνουν το ατομικό και καλλιτεχνικό τους κύρος, γιατί δεν μπορούν να απαλλαγούν από τους υποκειμενισμούς τους και γιατί πειθήνια και συμφεροντολογικά υπηρετούν παρωχημένες πολιτικές σκοπιμότητες (τσαρισμός). Δεν αντιλαμβάνονται, παρ' ό,τι λατρεύουν την υστεροφημία τους, πως η στάση τους θα αναγκάσει την Ιστορία να τους τοποθετήσει χαμηλά ή και να τους διαγράψει. Οι "δύσπιστοι" θεατές βγαίνοντας από τον "Ψεύτη Ήλιο" καλούνται να μπούνε γρήγορα στην "Απεργία Πείνας" (Hunger), για να δούνε καθαρά τους δύο κόσμους. Για ποιες αξίες πάλευε και παλεύει ο σοσιαλισμός και για ποιες η αποικιοκρατία και ο καπιταλισμός. Ο Μιχάλκοφ, πάντως, γνωρίζει!
Ψεύτης ήλιος 2: Η Εξοδος
Ο Νικίτα Μιχάλκοφ υπήρξε ανέκαθεν ένας περιβόητος αντιμπολσεβίκος, ένας μέγας νοσταλγός της Ρωσίας των τσάρων, κάτι που φροντίζει πάντα να υπενθυμίζει στο κοινό. "Η Εξοδος" μοιάζει άριστη ευκαιρία να «βγάλει το άχτι του». Ο Στάλιν καρικατούρα, καρικατούρα ένα επίλεκτο σώμα του Κόκκινου Στρατού, ανευθυνότητα ο υπεύθυνος για τη μεταφορά των Αρχείων του κράτους, σύγχυση ο υπεύθυνος για τη γέφυρα που πρόκειται να ανατιναχτεί... Αυτό που εκνευρίζει περισσότερο, είναι τα θρησκευτικά στοιχεία, παντελώς άχρηστα δραματουργικά, που ξεφυτρώνουν παντού. Είναι αλήθεια, πάντως, ότι πέρασε πολύς καιρός που ο Μιχάλκοφ υπέγραφε ταινίες τέχνης και κινηματογραφικά δοκίμια. 22 χρόνια πριν, κυκλοφόρησε η ταινία - ποταμός του σκηνοθέτη "Ψεύτης ήλιος", που σάρωσε τη διεθνή ακτινοβολία και το Μέγα Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στις Κάννες. Ανοιχτά αντικομμουνιστική η ταινία. Με σπάνια, όμως, καθηλωτική κινηματογραφική γοητεία και τρυφερή ομορφιά. Στην ταινία του 1994, ο Στρατηγός Κοτόφ συλλαμβάνεται από τον πράκτορα της KGB, Αρσέντιεφ, ενώ περνά τις καλοκαιρινές του διακοπές με τη γυναίκα και την κόρη του. Η συνέχεια ευνόητη. Καταδικάζεται και καταλήγει σε κάποιο γκούλαγκ... όπου τον βρίσκουμε 5 χρόνια μετά να δολοφονεί, σ' έναν ηλιόλουστο εφιάλτη του, τον Στάλιν, με όπλο την τούρτα γενεθλίων του ηγέτη. Κατ' αυτόν τον τρόπο ανοίγει το "Ψεύτης ήλιος 2: Εξοδος" (2009), συνέχεια της πρώτης ταινίας και πρώτο μέρος του δίπτυχου που ολοκληρώνεται με το "Ψεύτης ήλιος 3: Το Οχυρό" (2010). Η "Εξοδος" μοιάζει με καταστροφικό ναυάγιο, με κινηματογραφικό Τιτανικό. Ο ίδιος ο Μιχάλκοφ ομολόγησε ότι η ρωσική κριτική ήταν "νεκρή" και ότι η ταινία προβλήθηκε στις Κάννες την τελευταία μέρα, όταν οι περισσότεροι κριτικοί είχαν ήδη φύγει και εύκολα μαντεύει κανείς τι σημαίνει αυτό για την τύχη ενός φιλμ. Η ταινία παντού χαρακτηρίζεται "σούπα" και παντού μποϊκοτάρεται, δεν βγαίνει στις αίθουσες, παρά κατευθείαν σε DVD...
Η "Εξοδος" δεν είναι παρά το μισό μιας ταινίας που από την τσεχωφική, γλυκιά και ταυτόχρονα θλιμμένη ατμόσφαιρα της πρώτης, μεταμορφώνεται σε μαξιμαλιστική, περιπετειώδης τοιχογραφία πάνω στα βάσανα και τα δεινά του Μεγάλου Πολέμου, αλλά και μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε έναν πατέρα και μια κόρη που κανείς από τους δυο τους δεν ξέρει αν ο άλλος ζει. Η ταινία τεραστίων, χολιγουντιανών διαστάσεων, φόρος τιμής σε ένα κινηματογραφικό είδος που έχει περιπέσει σε αδράνεια. Σκηνές θαυμαστές, εισβολή του μπαρόκ και του γκροτέσκ στο δράμα, το ιριδίζον φως της απεραντοσύνης του καλοκαιριού εναλλάσσεται με το θαμπό των ατέρμονων χειμώνων στα πεδία των μαχών που ο Κοτόφ πολεμά λυσσαλέα τους Γερμανούς. Δυόμισι ώρες γεμάτες με πανταχού παρόντα Μιχάλκοφ. Στο σενάριο, πίσω από την κάμερα, μπροστά από την κάμερα... Το 1943, ο αξιωματούχος της KGB που συνέλαβε και καταδίκασε τον Κοτόφ, παίρνει διαταγή από τον ίδιο τον Στάλιν να ψάξει και να βρει τα ίχνη του Κοτόφ. "Τα λάθη πρέπει να διορθώνονται". Ο Μιχάλκοφ πήρε τους κεντρικούς ρόλους του πρώτου φιλμ και τους έριξε σε μια ίντριγκα που έμπλεξε στην Ιστορία, στον αγώνα του σοβιετικού λαού εναντίον των ναζί κατακτητών. Η ταινία ξεδιπλώνεται πάνω σε δυο αφηγηματικούς άξονες. Στο "συλλογικό" του 1941 με εστίαση στις μάχες και στον "προσωπικό" του 1943, στην έρευνα για τα ίχνη του Κοτόφ. Στην ταινία παίζει και η κόρη του Μιχάλκοφ, Νάντια. Μόνο που δεν έμαθε να παίζει, παρά να κλαψουρίζει και να στριφογυρνά τα μάτια...
Ψεύτης ήλιος 3: Το Οχυρό
Πρόκειται για το τρίτο και τελευταίο μέρος της αντικομμουνιστικής τριλογίας του Νικίτα Μιχάλκοφ και ενός δίπτυχου τόσο άθλια κακού που αρχίζει κανείς να αναρωτιέται εάν το προγενέστερο έργο του σκηνοθέτη ήταν όντως αξιόλογο ή ήταν απλά "Trompe-l' oeil", δημιουργία δηλαδή οπτικών ψευδαισθήσεων. Στο άκουσμα του τίτλου της ταινίας Οχυρό (Citadelle), πού, αλήθεια, πηγαίνει πρώτιστα το μυαλό ενός συνομήλικου - ίσως και νεότερου - του Μιχάλκοφ; Στην πλησιέστερη συνεκδοχή. Στην κωδικοποιημένη ονομασία της μεγάλης μάχης του Κουρσκ το 1943 "Operation Citadelle". Και αυτό όμως είναι παραπλανητικό... Ο Μιχάλκοφ, εξυπηρετώντας έναν απύθμενο αντικομμουνισμό, που οι ξένες αγορές "πληρώνουν αδρά", στήνει σε πλαίσιο ιστορικών συμφραζομένων, μια ευτελέστατη, αυθαίρετη μυθοπλασία και ένα άθλιο σενάριο με γελοίες ανατροπές και πάνω της "αλωνίζει". Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει! Κάνει ό,τι θέλει, απευθυνόμενος στις καημένες, ανιστόρητες κι αμόρφωτες γενιές που βγάζουν με τη σέσουλα τα σχολειά της αστικής τάξης όπου Γης, κηρύσσοντας το τέλος της Ιστορίας και τη βρώμικη ταύτιση φασισμού - κομμουνισμού. Το φιλόδοξο, δίπτυχο, πεντάωρο πρότζεκτ, με δομή τηλεοπτικής σειράς κόστισε πάνω από 100 εκατ.$ και μάλλον έγινε κύρια για τις ξένες αγορές, άρα δεν αποκλείεται το "διαμάντι" να προβληθεί και σε κάποιο κρατικό κανάλι...
Η ταινία μιλά κύρια για τον Στάλιν, ο οποίος, σύμφωνα με τον Μιχάλκοφ, σε δύσκολη καμπή του μεγάλου πολέμου, την ώρα που οι ναζί εισχωρούσαν όλο και βαθύτερα στη χώρα και ακόμη και πρώην εχθροί ενώνονται εναντίον του κατακτητή, εκείνος και οι διεστραμμένοι μεθύστακες στρατηγοί του ενδιαφερόταν μόνο να εξολοθρεύουν τους αντιφρονούντες των γκούλαγκ, καίτοι ο Στάλιν γνωρίζει καλά ότι "μόνο οι αντιφρονούντες μπορούν να νικήσουν τους ναζί"! Γι' αυτό, εξάλλου, απελευθέρωσε και αποκατέστησε τον Κότοφ, θέτοντάς τον επικεφαλής των βρώμικων και τρομαγμένων ορδών αυτοκτονίας που σύμφωνα με την διαταγή του 227: "Ούτε βήμα πίσω" πρέπει να μάχονται άοπλοι στους πρόποδες του μπαρουτόφρακτου κάστρου, για να τους εξολοθρεύσει ο εχθρός. Πραγματικά για γέλια. Την ίδια στιγμή, που οι ναζιστές αξιωματικοί, αντίθετα, αποδεικνύονται άνθρωποι που... σέβονται τους κανόνες του πολέμου! "Εγώ είμαι επαγγελματίας στρατιωτικός - λέει ένας από δαύτους - δεν είμαι χασάπης... ", όπως οι Σοβιετικοί, εννοεί ξεκάθαρα ο Μιχάλκοφ, που πάει ένα βήμα παραπέρα την ανιστόρητη και βρώμικη ταύτιση φασισμού - κομμουνισμού, στο... ξέπλυμα του ναζισμού. Ομως οι ξυπόλητοι αντιφρονούντες χάρη στην ηγετική αυτοθυσία του Κότοφ, χάρη στην Παναγιά και την Αγιά Βαρβάρα, χάρη στο κισμέτ, κατάφεραν το ακατόρθωτο. Να καταλάβουν το Οχυρό που έπεσε τυχαία... Με παράλογο χιούμορ και μελοδραματικό συναισθηματισμό, η ταινία εστιάζει σε χαρακτήρες. Στο προσωπικό και όχι το συλλογικό. Ο Μιχάλκοφ προσπαθεί να δώσει στην κάθε σκηνή διάσταση "κλασική" μέσα από πομπώδικα κενή γραφή, πασπαλισμένη με ποιητική ασάφεια, με επανερχόμενα ειδυλλιακά φλασμπάκ, με τα μπρος και τα πίσω στο χρόνο. Αυτό είναι αδιανόητο, γιατί τόσο τα σούπα συστατικά του όσο και η ποιότητά τους δεν το επιτρέπουν. Οι χαρακτήρες είναι χτισμένοι πάνω σε τόσο σαθρά θεμέλια που δεν μπορεί παρά η δραματουργία τους να είναι κακή. Ιδιαίτερα οι γυναικείοι ρόλοι είναι για γέλια. Μάνα και κόρη κάκιστες, ερμηνείες εκνευριστικές. Ας μη μιλήσουμε για το ρόλο της κόρης - είναι η κόρη του Μιχάλκοφ που ο μπαμπάς της προσπαθεί να πλασάρει ως ηθοποιό. Πρώτα νοσοκόμα αλτρουίστρια, ρισκάρει για τους άλλους, μετά χάνει τη φωνή της από κάποιο τραύμα - αυτό ήταν αποτέλεσμα του φριχτού σεναρίου του προηγούμενου φιλμ και τέλος πατέρας και κόρη επιτέλους συναντιούνται μετά τη μάχη, πατώντας και οι δυο την ίδια νάρκη... Αρκετά ασχοληθήκαμε με τον Μιχάλκοφ που _πολιτικά δεν αξίζει τον κόπο! Ειλικρινά, όμως, διερωτάται κανείς, αν ποτέ (πολιτικά) τον άξιζε...
- · Devochka i veshchi (1967) (short film)
- · And I Go Home (1968) (short film)
- · A Quiet Day During the End of War (1970) (short film)
- · At Home Among Strangers (1974)
- · A Slave of Love (1976)
- · An Unfinished Piece for a Player Piano (1977)
- · Five Evenings (1978)
- · Oblomov (1979)
- · Family Relations (1981)
- · Without Witness (1983)
- · Dark Eyes (1987)
- · Hitch-hiking (1990)
- · Close to Eden (1992) (aka Urga)
- · Remembering Chekhov (1993)
- · Anna: 6 - 18 (1993)
- · Ψεύτηςήλιος (1994)
- · The Barber of Siberia (1998)
- · 12 (2007)
- · Burnt by the Sun 2: Exodus (2010)
- · Burnt by the Sun 2: Citadel (2011)
Ηθοποιός (επιλεγμένη)
- · I Step Through Moscow (1964) – Georgi Daneliya
- · A Nest of Gentry (1965) – A. Konchalovsky
- · The Red and the White (1967)
- · The Red Tent (1969) – Mikhail Kalatozov
- · The Postmaster (1972) – Sergey Soloviev
- · At Home Among Strangers (1974) – Himself
- · A Slave of Love (1975) – Himself
- · An Unfinished Piece for a Player Piano (1977) – Himself
- · Siberiade (1978) – A. Konchalovsky
- · The Hound of the Baskervilles (1980) – Igor Maslennikov
- · Portrait of the Artist's Wife (1982) – A. Pankratov-Biely
- · Station for Two (1983) – Eldar Ryazanov
- · A Cruel Romance (1984) – Eldar Ryazanov
- · Humiliation and Offense (1991) – A. Echpai
- · Ψεύτηςήλιος (1994) – Himself
- · Gogol's The Government Inspector (1996) – S. Gazanov
- · The Barber of Siberia (1998) – Himself
- · The State Counsellor (2005) – Filipp Yankovsky
- · Zhmurki (2005) – Aleksei Balabanov
- · Persona Non Grata (2005) – Krzysztof Zanussi
- · 12 (2007) – Humself
- · Burnt by the Sun 2: Exodus (2010) - Himself
- · Burnt by the Sun 2: Citadel (2011) - Himself
Ο Μιχάλκοφ πρωταγωνιστούσε συχνά στις ταινίες του και περιστασιακά εμφανιζόταν σε ταινίες άλλων σκηνοθετών. Οι ταινίες "Πέντε Βράδια" (1979) και "Κινηματογράφος" (1981) συνδύαζαν την κωμωδία και το δράμα λαμβάνοντας υπόψη σημαντικά ζητήματα της εποχής. Καθώς η φήμη του και το διεθνές κοινό του αυξάνονταν, οι ταινίες του δεν πέρασαν ποτέ απαρατήρητες σε διάσημα ευρωπαϊκά φεστιβάλ κινηματογράφου και του χάρισαν πολλά βραβεία. Οι ταινίες "Σκοτεινά _μαύρα Μάτια" (1987) - μια ιστορία αγάπης βασισμένη χαλαρά στο μυθιστόρημα του Τσέχοφ, "Ωτοστόπ" (1990) και "Κοντά στην Εδέμ" (1991) γνώρισαν δημοτικότητα στο κοινό και έλαβαν ευρεία αναγνώριση από τους κριτικούς.
_1.JPG)
που πέσανε στη ματωμένη γη,
δεν κείτονται θαρρώ κάτω απ' το χώμα
αλλά έχουν γίνει άσπροι γερανοί
Πετούν
και μας καλούν με τις κραυγές τους
απ' τους καιρούς αυτούς τους μακρινούς
κι ίσως γι' αυτό πολλές φορές σιωπώντας
κοιτάμε τους θλιμμένους ουρανούς
80χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης:
Η αστική διαστρέβλωση και καπηλεία
Όταν πετούν οι γερανοί \ Letyat zhuravli _1957 _ 8,3|10
στης δύσης τη θαμπή φεγγοβολή
και βλέπω ένα κενό στη φάλαγγά του
και είναι ίσως, η δική μου η θέση ,αυτή
Θα
'ρθει μια 'μέρα που μ' αυτό το σμάρι,
στο μέγα θάμπος θα πετώ κι εγώ
σαν γερανός, καλώντας απ' τα ουράνια,
όλους εσάς, που έχω αφήσει εδώ
Οι Γερανοί (Журавли - Cranes)
Μουσική: Ян Френкель
/ Στίχοι: Расул Гамзатов _
Απόδοση στα ελληνικά Γιάννης Ρίτσος
Σταμάτα σκιουράκι!
Φόρεσέ τα.
Κοίτα!
"Γερανοί σαν τα πλοία
αρμενίζουν στον ουρανό.
Άσπροι, γκριζωποί με τα
μεγάλα τους ράμφη, πετάνε γαλήνια"
Κοίτα, κοίτα!
Ορίστε.
Εσύ
και οι γερανοί σου
"σαν
τα πλοία".
Ποιος
είναι εκεί;
Περίμενε.
Εντάξει,
λοιπόν.
Πότε;
- Την
Πέμπτη στο ανάχωμα, στη γέφυρα.
- Έλα
τώρα, τόσο αργά;
Σκιουράκι!
Δεν τελειώσαμε.
Σκιουράκι!
Πότε;
Τί ώρα την Πέμπτη;
Όχι, δεν μπορώ.
Θα είμαι στο εργοστάσιο.
Εντάξει.
Μην αργήσεις!
Σκιουράκι!
Είναι ξετρελαμένη μ'αυτόν.
Και αυτός μ' αυτήν.
Αγαπητή μου, αυτό είναι ο έρωτας:
μια ανώδυνη αρρώστια του μυαλού.
Γιατί
δεν έπεσες
στο
κρεβάτι γιαγιά ακόμη;
Μα
είναι ήδη ώρα
να
σηκωθούμε Μπόρις!
Μην
κάνεις θόρυβο!
Γυρνοβολάς όλη τη νύχτα...
Ζηλεύεις.
Δώδεκα η ώρα,
και ακόμη κοιμάται.
Δουλεύει πολύ.
Είναι κουρασμένος.
Άσε τον τουλάχιστον
να κοιμηθεί την Κυριακή.
Αυτή
η "δουλειά" που έχει
θα
καταλήξει σε γάμο.
Φοβάσαι
μήπως και τον χάσεις.
Το
μυαλό της Ιρίνας θα 'πρεπε να ‘ναι
στη
διατριβή της και όχι στον γάμο.
Πρόσεχε
θείε Φέντια.
Κοντεύει
να πάρει το διδακτορικό της
και
εσύ είσαι ακόμη
ένας
απλός φυσικός.
i Επείγουσα ανακοίνωση! i
Τί συμβαίνει;
Μπόρις! Έχουμε πόλεμο!
Μ' άκουσες; Πόλεμος!
Άσε με ήσυχο.
Γεια.
Ο
Μπόρις είναι στο εργοστάσιο
μέρα
και νύχτα.
(…)
_______________________________________________
- Ποιον θέλεις να δεις;
- Τον Φιοντόρ Ιβάνοβιτς.
Δεν είναι σπίτι.
Ο Μπόρις σε έστειλε;
Ποιος Μπόρις; Όχι, μόνος μου ήρθα.
Πρέπει να μιλήσω
στον Φιοντόρ Ιβάνοβιτς.
-
Κάθησε.
-
Ευχαριστώ.
Όπου
να ‘ναι θα γυρίσει.
-
Μπορώ να πάω μια βόλτα;
- Και
βέβαια μπορείς.
Ο γιος σου;
Σου μοιάζει.
Είσαι συγγενής με τους Μποροζντίν;
Όχι ακριβώς.
Βλέπεις
τέλειωσα με τον στρατό...
Γυρνάς
σπίτι σου;
Δεν
πιστεύω. Το Λένινγκραντ
είναι
ακόμη αποκλεισμένο.
Είμαι
σε δύσκολη θέση.
Άλλωστε
δεν ανήκεις στην οικογένεια.
Ο γιος του Φιοντόρ
Ιβάνοβιτς σκοτώθηκε.
Πού;
Δυτικά του Σμόλενσκ.
Τί να σου παίξω;
Ό,τι σ' αρέσει.
Τον είδες να τον θάβουν;
Όχι.
Ήμουν
τραυματισμένος
και
με πήραν μακριά με το φορείο,
αλλά
ένας φίλος του, ο Στεπάν,
πήγε
μαζί του.
Τώρα πρέπει να βρω
την φιλενάδα του.
Την αγαπούσε πάρα πολύ.
Εγώ είμαι αυτή.
Βλαντιμίρ,
να έρχεσαι να μας
βλέπεις
όταν θα είσαι στη Μόσχα.
Ευχαριστώ,
θα έρχομαι.
Ο
πόλεμος τελείωσε.
Παράξενο
δεν είναι;
Και
συ ακόμη περιμένεις;
Περιμένω.
Πρέπει πάντα
να ελπίζουμε το καλύτερο.
Γιατί κοροϊδεύεις τον εαυτό σου;
Το είδα με τα ίδια μου τα μάτια.
Τί είδες;
Πώς τραυματίστηκε;
Πώς
έπεσε;
Δεν
τον είδες όμως να πεθαίνει
με τα
ίδια σου τα μάτια.
Όχι...
αλλά γιατί δεν είχες νέα του;
Πολλά
πράγματα
μπορεί
να έχουν συμβεί.
Ούτε
από τον Στεπάν είχαμε νέα.
Στο εργοστάσιο ξέρουν ότι είναι σε μια
ειδική μονάδα και θα γυρίσει σύντομα.
Ο Ντάσα υποσχέθηκε να μου πει
πότε θα γυρίσει.
Ο Μπόρις ζει. Είναι ζωντανός.
- Νάτοι έρχονται!
- Οι νικητές έρχονται!
Μπόρις!
- Βερόνικα!
- Στεπάν!
Λουλούδια για σένα.
Λοιπόν; Τι;
Ξέρεις...
Εδώ.
i Αγαπητές μητέρες και πατέρες i
i αδερφές
και αδερφοί! i
Η
χαρά που ξανασυναντιόμαστε
είναι
απερίγραπτη.
Η
καρδιά του κάθε Σοβιετικού
πολίτη
πλημμυρίζει με ευτυχία.
Η χαρά, τραγουδάει
μέσα στις καρδιές μας.
Και τη χαρά αυτή
μας την έφερε η νίκη.
i Όλοι μας περιμέναμε
αυτή τη στιγμή. i
Όλοι έχουν ζαλιστεί από την ευτυχία.
i Αλλά δεν θα ξεχάσουμε αυτούς
που χάσαμε στα πεδία της μάχης. i
Θα περάσει ο χρόνος.
Τα χωριά και οι πόλεις
θα ξαναχτιστούν.
Οι πληγές μας θα γιατρευτούν.
Όμως το πάθος μας για να μην ξαναγίνει
πόλεμος, ποτέ δεν θα σβήσει.
Μοιραζόμαστε τη θλίψη αυτών
που δεν θα συναντήσουν
τους αγαπημένους τους σήμερα,
και θα κάνουμε τα πάντα
για να διαβεβαιώσουμε
ότι ο πόλεμος δεν θα μας χωρίσει
ξανά από αυτούς που αγαπάμε,
ότι οι μανάδες δεν θα φοβούνται πια
για τις ζωές των παιδιών τους,
ότι οι πατεράδες δεν θα χρειαστεί ξανά
να πνίξουν στα κρυφά τα δάκρυά τους.
Έχουμε νικήσει, και θα ζήσουμε
όχι για να καταστρέψουμε,
αλλά για να χτίσουμε μια νέα ζωή!
Γιατί στέκεσαι έτσι;
Δώσε τα λουλούδια σου
σ' αυτόν που πρέπει.
Ευχαριστώ αδερφή μου.
Πανέμορφή μου εγγονή!
Κοιτάξτε, κοιτάξτε!
Οι γερανοί πετούν
πάνω από τη Μοσχα!
___Τίτλοι τέλους
Μια εκπληκτική, ποιητική, σοβιετική ταινία, με εκπληκτικές, εξπρεσιονιστικές λήψεις, σπουδαία φωτογραφία, κορυφαίοι ρόλοι με τη Σαμοΐλοβα να ξεχωρίζει. Αγάπη για την πατρίδα και φυσικά ύμνος στον πραγματικό έρωτα. Φαινομενικά, ένα πολεμικό ρομάντζο, στην πραγματικότητα μια βαθιά αντιπολεμική ταινία _9+1 λόγοι για να μην την χάσετε:
1. Για
την εκπληκτική, τεφρόχρωμη φωτογραφία της
2. Για
τη συγκλονιστική κίνηση της ποίησης _
αυτό που λέει το τραγούδι
poetry in motion
3. Για
την υποκριτική μονομαχία Τατιάνας
Σαμοΐλοβα και Αλεξέι Μπατάλαφ.
Είναι συγκλονιστικοί και οι δυο τους.
4. Για
τα λειτουργικά πλάγια καδραρίσματα
5. Για
τη δυναμική αξιοποίηση του
εξπρεσιονισμού
6. Για
την οπτική του σοσιαλιστικού ρεαλισμού
7. Για
την αιώνια αναμονή. Αυτό που αγάπησες πάντα το περιμένεις, το προσδοκάς.
Τη γυναίκα και τη σοσιαλιστική
πατρίδα
8. Για
τη δωρική ομορφιά, μπροστά στο λαμπερό βλέμμα ενός τίμιου νέου άντρα _
προσωποποίηση μιας ηθικής “παλιάς
κοπής”
9. Για
τη δυναμική ενός θεατρικού έργου που γίνεται έξοχη ταινία χάρις στα ντεκουπάζ και τη γεωγραφία των
κάδρων.
10. Για τους γερανούς που λειτουργούν ως
ένα πολύπλοκο σύμβολο ταυτόχρονα φυγής, αναμονής, προσδοκίας και έλευσης.
Ένας έρωτας
αγνός και άδολος που δεν ολοκληρώνεται ποτέ γιατί “τα πράγματα δυστυχώς δεν είναι όπως τα θελήσαμε”, όπως λέει και ο
πατέρας-γιατρός του Μπόρις, όταν ξεσπάει ο πόλεμος. Γιατί η άψογη και
αψεγάδιαστη εικόνα της απαστράπτουσας Μόσχας σύντομα μετατρέπεται σε μια
απέραντη πολεμική ζώνη με οδοφράγματα, ερείπια, αποκαΐδια, καταστροφή. Η
απίστευτης ομορφιάς και λυρισμού ασπρόμαυρη φωτογραφία του διευθυντή
φωτογραφίας Σεργκέι Ουρουζένσκι με τα κοντράστ και το εναλλασσόμενο παιχνίδι
μεταξύ της κατάφωτης λευκότητας και της αποκαρδιωτικής σκοτεινιάς έχουν περάσει
επίσης στην ανθολογία των κορυφαίων στιγμών της ιστορίας του κινηματογράφου. Εξουθενωτικής
ακρίβειας είναι και οι ζοφερές εικόνες στα πεδία των μαχών ανάμεσα σε λάσπες
και χαρακώματα. Σκηνές αντίστοιχες με εκείνες στα “Παιδικά χρόνια του Ιβάν” του
Ταρκόφσκι, του 1962.
Στη Μόσχα του 1941 η Βερόνικα (Τατιάνα Σαμοΐλοβα _Татья́на Само́йлова) ερωτεύεται με πάθος τον Μπόρις (Αλεξέι Μπατάλωφ _Aleksey Batalov Алексе́й
Бата́лов), αυτός, όμως, θα φύγει για το μέτωπο, αφήνοντας στην
αγαπημένη του ένα σημείωμα αποχαιρετισμού. Οι γονείς της στην πορεία θα
σκοτωθούν και η Βερόνικα θα μείνει με τους γονείς του. Εκεί θα πέσει θύμα
βιασμού από τον αδελφό του αγαπημένου της. Η κοπέλα δε θα πάψει ποτέ να
περιμένει τον Μπόρις, παρότι έχει μάθει πως εκείνος δεν υπάρχει πια.
Η Βερόνικα θα ζήσει με την ελπίδα ότι ο Μπόρις θα γυρίσει από το μέτωπο, θα βιαστεί με σκληρότητα από τον αδελφό του αγαπημένου της, θα δει τους γονείς της να σκοτώνονται σε ένα βομβαρδισμό και τέλος θα μάθει ότι ο Μπόρις, σκοτώθηκε υπερασπίζοντας την πατρίδα του. Πρόκειται για ένα ερωτικό - αντιπολεμικό ποίημα, που έκανε εκατομμύρια μάτια να δακρύσουν. Και σήμερα, μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια η ιστορία της Βερόνικα, της κάθε απλής Βερόνικα, συγκινεί το ίδιο, αυτή η απλή αλλά υπέροχη ιστορία αγάπης μας πλημμυρίζει από θλίψη, αλλά μας δίνει και κουράγιο. Μας στέλνει ένα αισιόδοξο μήνυμα μέσα από τις εκθαμβωτικά λυρικές σκηνές: Μας λέει: μην ανησυχείτε, ο έρωτας δεν πέθανε, ο μοναδικός, ο ανεπανάληπτος, ο αθώος, ο άδολος έρωτας ζει και θα ζει, θα αντέχει για πάντα. Θα ανθίζει εκεί που υπάρχουν άνθρωποι, που βλέπουν τα πουλιά να πετούν και συγκινούνται. Η ταινία έχει τιμηθεί με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών.
Θυμίζουμε πως –παρά την συνεχή πλύση εγεφάλου, το 2019 σε δημοσκόπηση του ανεξάρτητου Levada Center «το 70% των Ρώσων αξιολογεί θετικά τον ρόλο του Στάλιν στη ζωή της χώρας», ενώ το Μάιο του 2021, το 56% των Ρώσων συμφώνησαν ότι ο Στάλιν ήταν ένας «μεγάλος ηγέτης» -ποσοστό διπλάσιο από αυτό του 2016
Κουβεντιάζουν…
και τότε η ξεβαμμένη πόρτα της κάμαρας
γίνεται σαν μητέρα που σταυρώνει τα χέρια της
κι ακούει
Πιο κοντά, πιο κοντά
Τούτες τις μέρες...
Trompe-l'
oeil
Στον κόσμο των αισθήσεων και των παραισθήσεων
Μαέστρος της κάμερας, με τους νευρώνες μας μας να δέχονται μεγάλες εκκενώσεις χαράς, λύπης, ηλεκτροσόκ πόνου και αγάπης... αλλά και θιασώτης της νέας Ρωσίας και του τσαρισμού, που θέλει να ξαναγράψει την Ιστορία επικεντρώνοντας στον «κακό» Στάλιν, ο οποίος από νωρίς είχε βάλει το «αόρατο» και «δολοφονικό» χέρι του και είχε σημαδέψει το παρόν και το μέλλον της ΕΣΣΔ, με τους αγρότες να χάνουν τις σοδειές τους και τους όποιους πολίτες και στρατιωτικούς διαφωνούν με τη γενική πολιτική του (ή και κάποιοι από «τύχη»), θα καταλήξουν στις φυλακές και τα αποσπάσματα!
Μιλάμε για το ανοιχτά αντικομμουνιστικό φιλμ "Ψεύτης Ήλιος" -η «ψεύτικη επανάσταση», που μετά το Oscar τις διακρίσεις (Μέγα Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στις Κάννες) και τις 10+υποψηφιότητες οδήγησε στην χολιγουντιανών διαστάσεων τριλογία του, (Ψεύτης ήλιος 2: Η Έξοδος & 3: Το Οχυρό) που αγνοήθηκε από κριτικούς και κοινό
Στην ταινία σούπα "η Έξοδος" ο Στάλιν είναι ανεύθυνη καρικατούρα, όπως και τα επίλεκτα σώματα του Κόκκινου Στρατού, με τον Στρατηγό Κοτόφ να συλλαμβάνεται από τον πράκτορα της KGB Αρσέντιεφ, ενώ περνά τις καλοκαιρινές του διακοπές με τη γυναίκα και την κόρη του… καταδικάζεται και καταλήγει σε κάποιο γκούλαγκ, όπου τον βρίσκουμε 5 χρόνια μετά να δολοφονεί, σ' έναν ηλιόλουστο εφιάλτη του, τον Στάλιν, με όπλο την τούρτα γενεθλίων του ηγέτη.
Στο
«Οχυρό» (Citadelle -κωδικοποιημένη
ονομασία της μεγάλης και καθοριστικής μάχης του Κουρσκ το 1943 «Operation Citadelle»),
ο Μιχάλκοφ, εξυπηρετώντας έναν απύθμενο αντικομμουνισμό, που οι ξένες αγορές
«πληρώνουν αδρά», στήνει σε πλαίσιο ιστορικών συμφραζομένων, μια ευτελέστατη,
αυθαίρετη μυθοπλασία και ένα άθλιο σενάριο με γελοίες ανατροπές και πάνω της
«αλωνίζει». Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει! Κάνει ό,τι θέλει, απευθυνόμενος
στις καημένες, ανιστόρητες κι αμόρφωτες γενιές που βγάζουν με τη σέσουλα τα
σχολειά της αστικής τάξης όπου Γης, κηρύσσοντας το τέλος της Ιστορίας και τη
βρώμικη ταύτιση φασισμού - κομμουνισμού.
Με δομή τηλεοπτικής σειράς (σσ.κόστισε πάνω από 100 εκατ. $) ο Στάλιν, σε
δύσκολη καμπή του μεγάλου πολέμου, την ώρα που οι ναζί εισχωρούσαν όλο και
βαθύτερα στη χώρα και ακόμη και πρώην εχθροί ενώνονται εναντίον του κατακτητή,
εκείνος και οι διεστραμμένοι μεθύστακες στρατηγοί του ενδιαφερόταν μόνο να
εξολοθρεύουν τους αντιφρονούντες των γκούλαγκ, καίτοι ο Στάλιν γνωρίζει καλά
ότι «μόνο οι αντιφρονούντες μπορούν να νικήσουν τους ναζί»! Γι' αυτό, εξάλλου,
απελευθέρωσε και αποκατέστησε τον Κότοφ, θέτοντάς τον επικεφαλής των βρώμικων
και τρομαγμένων ορδών αυτοκτονίας που σύμφωνα με την διαταγή του 227: «Ούτε
βήμα πίσω» πρέπει να μάχονται άοπλοι στους πρόποδες του μπαρουτόφρακτου
κάστρου, για να τους εξολοθρεύσει ο εχθρός. Την ίδια στιγμή, που οι ναζιστές
αξιωματικοί, αντίθετα, αποδεικνύονται άνθρωποι που... σέβονται τους κανόνες του
πολέμου! «Εγώ είμαι επαγγελματίας στρατιωτικός - λέει ένας από δαύτους - δεν
είμαι χασάπης...», όπως οι Σοβιετικοί, εννοεί ξεκάθαρα ο Μιχάλκοφ, που πάει ένα
βήμα παραπέρα την ανιστόρητη και βρώμικη ταύτιση φασισμού - κομμουνισμού,
στο... ξέπλυμα του ναζισμού. Ομως οι ξυπόλητοι αντιφρονούντες χάρη στην ηγετική
αυτοθυσία του Κότοφ, χάρη στην Παναγιά και την Αγιά Βαρβάρα, χάρη στο κισμέτ,
κατάφεραν το ακατόρθωτο. Να καταλάβουν το Οχυρό που έπεσε τυχαία...
Ευρωπαϊκή
Ένωση:
Θεσμοποίηση ανιστόρητης εξίσωσης φασισμού κομμουνισμού
Αδελφός _όπως ήδη αναφέραμε, του επίσης, διάσημου σκηνοθέτη και παραγωγού Αντρέι Κοντσαλόφσκι "Το Τρένο της Μεγάλης Φυγής", που πήρε αποστάσεις από το τότε σοβιετικό καθεστώς και δούλεψε στο Χόλιγουντ με αρκετή επιτυχία, αφού προηγουμένως συνεργάστηκε με τον στενό του φίλο Αντρέι Ταρκόφσκι, ο Μιχάλκοφ, υπηρέτησε με συνέπεια τον σοβιετικό κινηματογράφο, γυρίζοντας μερικές από τις καλύτερες ταινίες του, όπως "Τα Μηχανικά Πιάνα" και φυσικά την αξιαγάπητη δραματική κομεντί "Μαύρα Μάτια".
Με αφορμή τη συμπλήρωση των 80 χρόνων του - γεννήθηκε στη Μόσχα στις 21 Οκτωβρίου του 1945 - είναι ευκαιρία να γνωρίσουμε το έργο του εμβληματικού σκηνοθέτη, αλλά και τη βαριά του καταγωγή, που φαίνεται να έχει σημαδέψει την ιδιόμορφη προσωπικότητά του.
Αριστοκρατική καταγωγή
Ο Μιχάλκοφ κατάγεται από οικογένεια ευγενών, καθώς ο προπάππους του ήταν κυβερνήτης του Γιάροσλαβ, στην εποχή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ενώ η γιαγιά ήταν πριγκίπισσα του Οίκου των Γκολίτσιν. Ο πατέρας του Νικίτα, Σεργκέι Μιχάλκοφ, ήταν περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και έγραψε τους στίχους για τον σοβιετικό εθνικό ύμνο και μετά από χρόνια και για τον εθνικό ύμνο της Ρωσίας! Επίσης, η μητέρα του Μιχάλκοφ ήταν η ποιήτρια Ναταλία Κοντσαλόφσκαγια, κόρη του πρωτοποριακού καλλιτέχχνη Πιότρ Κοντσαλόφσκι και εγγονή του σπουδαίου ζωγράφου Βασίλι Σουρίκοφ.
Κορυφαίες σπουδές και… γουέστερν
Ο Μιχάλκοφ, με αυτά τα ουκ ολίγα εφόδια, θα σπουδάσει στο παιδικό τμήμα του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας και αργότερα στη σχολή Σούκιν, ενώ στη συνέχεια έμαθε υποκριτική στο φημισμένο στούντιο Στανισλάφσκι και σκηνοθεσία κινηματογράφου στην Κρατική Σχολή Κινηματογράφου της Μόσχας. Ως σπουδαστής ακόμη, θα εμφανιστεί το 1964 και σε ηλικία μόλις 19 χρόνων, στην ταινία "Ι Georgi Daneliya", κυρίως λόγω του μεγαλύτερου αδελφού του, του Αντρέι Κοντσαλόφσκι, ενώ στη συνέχεια γύρισε τρεις μικρού μήκους ταινίες. Μετά την αποφοίτησή του, θα παίξει σε πάνω από 20 ταινίες, πριν σκηνοθετήσει την πρώτη μεγάλη του μήκους ταινία το 1974, ένα αρκετά καλό σοβιετικό... γουέστερν, με τίτλο "At Home Among Strangers". Την ίδια εποχή, ενώ εργαζόταν ως ηθοποιός θα μπει στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου Γκερασίμοφ, λαμβάνοντας μαθήματα από τον περίφημο σκηνοθέτη Μιχαήλ Ρομ.
Μηχανικά Πιάνα
Θα γίνει ευρύτερα γνωστός και θα λάβει θερμές κριτικές ακόμη και στις ΗΠΑ, όταν παρουσίασε το 1976, τη δεύτερη ταινία του, "A Slave of Love", μία αισθηματική κομεντί, με θέμα τις περιπέτειες ενός κινηματογραφικού συνεργείου να γυρίσει ένα βωβό μελόδραμα, ενώ η επανάσταση μαίνεται. Τον επόμενο χρόνο θα ενθουσιάσει κοινό και κριτική με το γνωστό φιλμ "Μηχανικά Πιάνα", εμπνευσμένος από τον μικρόκοσμο του Τσέχοφ και το θεατρικό έργο "Πλατόνοφ". Μια εξαίρετη ταινία, που του άνοιξε τον δρόμο, στην οποία κυριαρχεί η αίσθηση του ανέφικτου, η ειρωνεία και η κριτική ματιά για την κοινωνία της ρωσικής μπουρζουαζίας, στα τέλη του 19ου αιώνα, μέλος της οποίας ήταν και η ίδια του η οικογένεια...
Μαύρα Μάτια
Ο Μιχάλκοφ, που πλέον άρχισε να έχει την άνεση να γυρίζει ότι θέλει κι ενώ συγχρόνως έπαιζε και ως ηθοποιός, θα καταστεί ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους σοβιετικούς σκηνοθέτες. Μάλιστα, το 1987, θα παρουσιάσει μία από τις σημαντικότερες ταινίες της σταδιοδρομίας του, αν όχι τη σημαντικότερη, τη ρομαντική κομεντί «Μαύρα Μάτια», βασιζόμενος σε τέσσερις ιστορίες του Τσέχοφ και κυρίως στο διάσημο μυθιστόρημά του «Η Κυρία με το Σκυλάκι». Μία υπέροχη ατμοσφαιρική ταινία, ιταλικής συμπαραγωγής και με διεθνές ευπρόσωπο καστ. Δίπλα στον έξοχο πρωταγωνιστή Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, που κέρδισε το βραβείο ερμηνείας στις Κάννες και μία υποψηφιότητα για Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου, έπαιζαν οι Μάρθα Κέλερ, Γελένα Σαφόνοβα και Ιζαμπέλα Ροσελίνι, ενώ ήταν και η τελευταία κινηματογραφική εμφάνιση της αξέχαστης Σιλβάνα Μάγκανο.
Χρυσός Λέοντας
Το 1991, θα κερδίσει τον Χρυσό Λέοντα στο φεστιβάλ της Βενετίας με το υπέροχο λυρικό φιλμ «Ούργκα», εστιάζοντας στη σύγκρουση της ερωτικής ορμής με τα κοινωνικά στερεότυπα, αλλά και την αλλοτρίωση του Ασιάτη ήρωα από τον δυτικό βιομηχανικό πολιτισμό. Μία εξαίσια ταινία, με πανέμορφες εικόνες, αυθεντικότητα και ανθρωπιά, που αναδεικνύει σε μεγάλο βαθμό την αξία του Μιχάλκοφ ως σκηνοθέτη.
Μαύρη πέτρα
Τρία χρόνια μετά, θα έρθει, κατά πολλούς, η κορυφαία στιγμή του, με την ονειρική του ταινία «Ο Ψεύτης Ήλιος», με την οποία θα κερδίσει το Όσκαρ Ξενόγλωσσης ταινίας και το Μέγα Βραβείο στις Κάννες, χάνοντας το κορυφαίο βραβείο, τον Χρυσό Φοίνικα, από το «Pulp Fiction» του Ταραντίνο, κάτι που τον εξαγρίωσε δικαιολογημένα και έφυγε από τη γαλλική λουτρόπολη, ρίχνοντας μαύρη πέτρα πίσω του.
Ψεύτης Ήλιος
Το στόρι του «Ψεύτη Ήλιου» θέλει τις ειδυλλιακές διακοπές του ήρωα της επανάστασης, συνταγματάρχη Κοτόφ (ρόλο που κρατά ο Μιχάλκοφ) να διαταράσσονται από την εμφάνιση του πρώην αρραβωνιαστικού της γυναίκας του, Ντμίτρι, ύστερα από πολλά χρόνια. Γοητεύοντας τους πάντες ο Ντμίτρι, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα σκοτεινά κίνητρα του Κοτόφ, ενώ βρισκόμαστε στη σκληρότερη εποχή του σταλινισμού. Η ταινία γυρίστηκε στην εποχή της πλήρους καταδίκης του σταλινισμού και ο Μιχάλκοφ, εξαπολύει μύδρους εναντίον του, σαν να έπεσε στη γη εκείνη την εποχή και γι’ αυτό θα κατηγορηθεί από μερίδα της κριτικής. Πάντως, ο Μιχάλκοφ, που αφιέρωσε την ταινία του σε αυτούς «που κάηκαν από τον ήλιο της επανάστασης», θα κάνει μαγικά πράγματα ως σκηνοθέτης, σε μια ταινία υποδειγματικής δομής και κεντώντας με τους χαρακτήρες. Ο Μιχάλκοφ, θα ενορχηστρώσει με μαεστρία το μωσαϊκό των χαρακτήρων του, ενώ ξεχωρίζει για τον πλούτο των συναισθημάτων του και βεβαίως για τις εξαίσιες ποιητικές εικόνες του, που έρχονται απευθείας από την κλασική ρωσική τέχνη.
Μοναρχικός
Ουσιαστικά ο «Ψεύτης Ήλιος», θα σημάνει και το τέλος της μεγάλης του δημιουργικής εποχής, καθώς τα επόμενα χρόνια θα γυρίσει αρκετές ταινίες, άλλες αδιάφορες, άλλες με ενδιαφέρον, αλλά ποτέ στα επίπεδα που έφτασε τις δεκαετίες 70-90. Και ο λόγος βρίσκεται στην ανάμιξή του με την ενεργό πολιτική, τις εθνικιστικές – ακόμη και μοναρχικές του - απόψεις,
Η κινηματογραφική ιστορία, όμως, έχει φυλάξει για τον Μιχάλκοφ, μία περίοπτη θέση και είναι άδικο οι αμφιλεγόμενες απόψεις του, να στερήσουν από τους νεότερους να θαυμάσουν μία παραγνωρισμένη κινηματογραφική σχολή, τις υπέροχες ταινίες του, τις απίστευτης ομορφιάς εικόνες του, που κοσμούν τη μεγάλη οθόνη.
