Η γυναικεία συμμετοχή στις 72 μέρες της Κομμούνας που συγκλόνισαν το Παρίσι

Φέτος συμπληρώνονται 149 χρόνια από τα ιστορικά γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας το 1871 (18 Μάρτη έως 28 Μάη 1871). Ο μεγαλειώδης ηρωισμός ανδρών, γυναικών, ακόμα και παιδιών, στην πρώτη εργατική έφοδο για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, η εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας, καθώς και τα διδάγματα από τη δράση της πρώτης εργατικής εξουσίας παραμένουν επίκαιρα. Τα γεγονότα εκείνης της εποχής ανέδειξαν για πρώτη φορά την εργατική τάξη στην εξουσία, έστω και για 72 μέρες. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά ο Μαρξ στο έργο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», «ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία», χειραφετημένη πολιτικά από την αστική τάξη.

Ο σπόρος της γυναικείας συμμετοχής...

Οι γυναίκες της εργατικής τάξης και των καταπιεζόμενων στρωμάτων συνέβαλαν αποφασιστικά σε όλη τη διάρκεια της Κομμούνας, μέσα από τη συλλογική επαναστατική δράση δίνοντας «χαρούμενα τη ζωή τους στα οδοφράγματα και στον τόπο της εκτέλεσης» και «δεν υστέρησαν σε γενναιότητα από τους άντρες» (Κ. Μαρξ).

Γόνιμο έδαφος για αυτήν τη συμμετοχή αποτέλεσε η συμμετοχή εκμεταλλευόμενων και καταπιεζόμενων γυναικών στα επαναστατικά γεγονότα τόσο του Ιούλη του 1830, προσφέροντας καταφύγιο σε επαναστάτες, κρύβοντας φυλλάδια και όπλα, όσο και του Φλεβάρη του 1848, όταν για πρώτη φορά συμμετέχουν σε οδοφράγματα, περιθάλπουν τους τραυματισμένους, συμμετέχουν σε πολιτικές λέσχες και εκδίδουν εφημερίδες. Σημαντική ήταν και η γυναικεία παρουσία σε απεργιακές κινητοποιήσεις.

Ολη αυτή η δραστηριότητα τροφοδοτούνταν από την ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στην καπιταλιστική παραγωγή ως μισθωτές εργάτριες, ιδιαίτερα από τα μέσα του 19ου αιώνα στη Γαλλία. Οι συνθήκες ζωής της εργάτριας στην περίοδο ανάπτυξης της βιομηχανικής παραγωγής χαρακτηρίστηκαν από τα μεροκάματα πείνας, τις εξαντλητικές ώρες εργασίας και από τις ιδιαίτερα ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, που προκαλούσαν σοβαρές βλάβες στο γυναικείο οργανισμό (αποβολές, βρεφική θνησιμότητα κ.ά.).

Τα γεγονότα της Κομμούνας του Παρισιού δεν μπορούν να ξεχωριστούν από τα γεγονότα του γαλλοπρωσικού πολέμου του 1870 - '71, που συνοδεύτηκε με τις στερήσεις του λαού κατά την πολιορκία, την ανεργία, την καταστροφή των κατώτερων στρωμάτων της μεσαίας τάξης. Ο Λένιν γράφει ότι «η βροντή των κανονιών στο Παρίσι ξύπνησε τα πιο καθυστερημένα τμήματα του προλεταριάτου από τη βαθιά τους νάρκη, δίνοντας παντού ώθηση στην επαναστατική σοσιαλιστική προπαγάνδα».

Στις 18 Μάρτη, η συμβολή των γυναικών ήταν καθοριστική. Πρώτες εκείνες αντιλήφθηκαν την παρουσία των Βερσαλλιέρων, που είχαν σταλεί να αποσύρουν τα κανόνια από την πόλη. «Ομάδες νοικοκυρών με τα παιδιά τους - απλά από περιέργεια ή περιπαικτικά στην αρχή - συγκεντρώθηκαν και έγιναν απειλητικές. Τώρα, ανάμεσα στους στρατιώτες του 88ου Τάγματος και της Εθνοφρουράς, έφτιαξαν κυριολεκτικά ένα "ανθρώπινο οδόφραγμα". Ο στρατηγός Λεκόντ έδωσε εντολή να ανοίξουν πυρ. Τότε οι γυναίκες είπαν στους στρατιώτες: "Δε θα πυροβολήσετε τον λαό". Ετσι, λοιπόν, οι στρατιώτες του 88ου τάγματος... βρέθηκαν περικυκλωμένοι και δεν είχαν την δύναμη να αντισταθούν στις ενθουσιώδεις κραυγές που τους απεύθυναν» (Λουίζ Μισέλ). Το 88ο τάγμα αδελφοποιήθηκε με το πλήθος...

Η πείρα της Ένωσης γυναικών
για την άμυνα του Παρισιού
και την περίθαλψη των τραυματιών

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ενγκελς «...από τις 18 του Μάρτη πρόβαλε καθαρά και έντονα ο ταξικός χαρακτήρας του παρισινού κινήματος που, με τον πόλεμο ενάντια στην ξενική επέμβαση, είχε ως τώρα απωθηθεί στο βάθος της σκηνής».

Αυτός ο χαρακτήρας αποτυπώνεται σε ένα επαναστατικό κείμενο γραμμένο από γυναίκες, που δημοσιεύθηκε στις 11 Απρίλη 1871 στην επίσημη εφημερίδα της Κομμούνας («Journal officiel»): «Γυναίκες - πολίτες, η αποφασιστική ώρα έφτασε. Πρέπει να ευχηθούμε να τελειώσει ο παλιός κόσμος! Θέλουμε να είμαστε ελεύθερες. Και δεν είναι μόνο η Γαλλία που ξεσηκώνεται, όλοι οι πολιτισμένοι λαοί έχουν τα μάτια τους στο Παρίσι περιμένοντας το θρίαμβό μας, ώστε όταν έρθει η σειρά τους, να απελευθερωθούν».

Το κείμενο αποτελούσε ένα προσκλητήριο για τις γυναίκες του Παρισιού ώστε να φτιάξουν επιτροπές σε κάθε διαμέρισμα της πόλης και μία Ένωση για την άμυνα του Παρισιού (Union des femmes pour la defense de Paris et les soins aux blesses, «Ένωση γυναικών για την άμυνα του Παρισιού και την περίθαλψη των τραυματιών»). Η Ένωση αποτέλεσε μια μορφή οργάνωσης μέσα από την οποία οι γυναίκες εργάτριες, οι «γυναίκες του λαού» του Παρισιού συμμετείχαν ενεργά στην Κομμούνα.

Τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής της Union, στην πλειοψηφία τους εργάτριες, ήταν παρόντα σε όλα τα μέτωπα πάλης. Δίπλα στην Ελιζαβέτα Ντιμιτρίεβα, την Αντρέ Λεό, τημ Ναταλί Λε Μελ, την Μπλανς Λεφέφρ, την Λουίζ Μισέλ, που διακρίθηκαν ως οργανώτριες, ομιλήτριες, μαχήτριες, αναδείχθηκαν χιλιάδες ανώνυμες αγωνίστριες με τον απαράμιλλο ηρωισμό τους.

Τα μέλη της συνέβαλαν στην οργάνωση συσσιτίων με ιδιαίτερη φροντίδα για τα παιδιά και ανέλαβαν τον επισιτισμό των ανδρών που αγωνίζονταν στα οδοφράγματα. Στελέχωσαν τα νοσοκομεία, οργάνωσαν νέα και παρείχαν φροντίδα στους τραυματισμένους ακόμα και την ώρα της μάχης, απαιτώντας να είναι κοντά στους κομμουνάρους στην πρώτη γραμμή. Ακόμα, πρωτοστάτησαν στην κατασκευή οδοφραγμάτων, βοηθώντας παράλληλα ως ράφτρες στην ετοιμασία στρατιωτικών ειδών. Γυναικεία συμμετοχή καταγράφεται και στα πλοία της Κομμούνας στον Σηκουάνα, που μετέφεραν προμήθειες, εξοπλισμό και στρατιώτες αλλά και πολεμούσαν.

Χαρακτηριστικά, στις 2 Απρίλη, ένα πλήθος περίπου 300 γυναικών πραγματοποίησε πορεία στα Ιλίσια Πεδία με κόκκινες σημαίες, ζητώντας από την κυβέρνηση της Κομμούνας να τους επιτραπεί να πάρουν μέρος στις επικείμενες μάχες.

«Το Παρίσι υπολείπεται σε άντρες μαχητές. Η συνεισφορά των γυναικών είναι απαραίτητη, πρέπει να δώσουμε το σύνθημα ώστε να πολεμήσουν με τη μέγιστη ορμή... Οσο θα μπαίνουν στη μάχη και στη δράση τόσο μεγαλύτερη δύναμη θ' αποκτούν» (Αντρέ Λεό, Ενωση Γυναικών).

Επαναστατικά μέτρα
για την κοινωνική θέση της γυναίκας

Η Κομμούνα, ως «εργατική κυβέρνηση που πήρε και κράτησε στα χέρια της πάνω από δυο μήνες την πρωτεύουσα του κόσμου» (Λένιν), προσπάθησε να απαντήσει με συγκεκριμένα μέτρα στην αντίφαση της γυναικείας συμμετοχής στην κοινωνική παραγωγή και στη στέρηση δικαιωμάτων των γυναικών στο πλαίσιο της αστικής - καπιταλιστικής κοινωνίας, η οποία εκφραζόταν ακόμα και στη νομική ανισότητα στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην προστασία της μητρότητας, στο εκλογικό δικαίωμα, στο οικογενειακό Δίκαιο.

Διακήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής

1. Άρθρο 1^ο. Η Κεντρική Επιτροπή αποτελείται από τους αντιπροσώπους των Επαρχιακών Επιτροπών με δικαίωμα προσθήκης και παύσης μελών μετά από αίτηση 8 τουλάχιστον και με τη σύμφωνη γνώμη του μισού συν 1 του συνόλου των μελών της Επιτροπής.
2. Άρθρο 2^ο. Η επιτροπή συνεδριάζει μόνιμα.
3. Άρθρο 3^ο. Η παρουσία όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας του ενός τρίτου συν ενός των μελών της επιτροπής είναι υποχρεωτική.
4. Άρθρο 4^ο. Οι αποφάσεις μπορούν να ληφθούν μόνο μετά από προηγούμενη συζήτηση από τη συνεδρίαση της Επιτροπής και με πλειοψηφία του μισού συν ένα των μελών της Επιτροπής.
5. Άρθρο 5^ο. Οι συνεδριάσεις της επιτροπής πραγματοποιούνται τουλάχιστον δύο φορές εντός είκοσι τεσσάρων ωρών. όλα τα μέλη πρέπει να είναι παρόντα. Σε περίπτωση σημαντικών εμποδίων, υποχρεούνται να ειδοποιούν εκ των προτέρων την Επιτροπή.
6. Άρθρο 6^ο. Η προεδρία θα ανήκει διαδοχικά στα μέλη της Επιτροπής και θα ανανεώνεται σε κάθε συνεδρίαση.
7. Άρθρο 7^ο. Οποιαδήποτε πρόταση, που θα τεθεί στην ημερήσια διάταξη των δημόσιων συνεδριάσεων, πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον 10 μέλη της Επιτροπής.
8. Άρθρο 8^ο. Ο λόγος μπορεί να ληφθεί μόνο για δέκα λεπτά το πολύ και η ίδια ερώτηση δεν μπορεί να συζητηθεί περισσότερες από δύο φορές σε μια συνεδρίαση από τον ίδιο ομιλητή.
9. Άρθρο 9^ο. Η επιτροπή ορίζει το γραφείο της αποτελούμενο από έναν γενικό γραμματέα, τρεις βοηθούς γραμματείς και έναν ταμία. Τα μέλη μπορούν να ανακληθούν.
10. Άρθρο 10^ο. Η ΚΕ θα έχει τη γενική διεύθυνση των εργασιών.
11. Άρθρο 11^ο. Η ΚΕ θα επιλέξει μεταξύ των μελών της και θα διορίσει μια εκτελεστική επιτροπή αποτελούμενη από επτά μέλη που είναι υπεύθυνα για την επαφή με τις επιτροπές των τμημάτων, τα ασθενοφόρα, τους φούρνους, τα οδοφράγματα. θα λάβει τις απαραίτητες οδηγίες και πληροφορίες, τις οποίες με τη σειρά της θα διαβιβάσει στις επαρχιακές επιτροπές.
12. Άρθρο 12^ο. Η ΚΕ θα διορίσει επίσης επιτροπές για να επεξεργαστούν και να παρουσιάσουν σχέδια για την πιο πρακτική εκτέλεση των διαφόρων δεσμεύσεων της επιτροπής.
13. Άρθρο 13^ο. Τα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής θα έχουν δελτίο με τη σφραγίδα και υπογεγραμμένο από την κεντρική επιτροπή.
14. Άρθρο 14^ο. Τα έξοδα εκτύπωσης, αλληλογραφίας και διαχείρισης καλύπτονται από το ταμείο της ΚΕ, που θα χρησιμοποιήσει τα ποσά που απομένουν για:
    •   α. Να στηρίξει άπορα ή άρρωστα μέλη που θα είναι μέλη της Ένωσης.
    •   β. Να αμείβονται τα μέλη των Επιτροπών που ελλείψει μέσων δεν μπορούν απερίσπαστα να αφιερώνουν όλο το χρόνο τους _24ω το 24ωρο
    •   γ. Στην αγορά πετρελαίου και όπλων για τους πολίτες_γυναίκες, που πολεμούν στα οδοφράγματα
    • __ Αν χρειαστεί η διανομή των όπλων θα γίνει με κλήρωση.
15. Άρθρο 15^ο. Η επιτροπή είναι ηθικά υποχρεωμένη να δώσει την ευρύτερη δημοσιότητα στις ενέργειές της με κάθε δυνατό μέσο.
16. Άρθρο 16^ο. Το καταστατικό αυτό μπορεί πάντα να συμπληρώνεται ή να τροποποιείται κατόπιν αιτήματος δέκα μελών της ΚΕ και με τη σύμφωνη γνώμη του μισού συν ένα όλων των μελών των επιτροπών μαζί.
17. Άρθρο 17^ο. Οι πολίτες_γυναίκες, με την εγγραφή τους στα μητρώα της επιτροπής του δήμου τους, θα πρέπει να συνεισφέρουν με μια δεκάρα (1/100 του φράγκου). Αυτή η εισφορά θα χρησιμοποιηθεί για τον σχηματισμό ταμείου στην περιοχή τους.
18. Άρθρο 18^ο. Όλα τα μέλη αναλαμβάνουν να αναγνωρίζουν την ηθική εξουσία της Κεντρικής Επιτροπής, και να ακολουθούν τις οδηγίες και τις εντολές των αντίστοιχων επιτροπών τους.
19. Άρθρο 19^ο. Όλες οι εθελοντικές εισφορές είτε σε χρήματα είτε σε υλικά είναι για ασθενοφόρα, τροφοδοσία με τρόφιμα κλπ. καθώς και για τα άπορα μέλη της Ένωσης.

Ειδικότερα, στις 13 Μάη ίδρυσε επαγγελματικό σχολείο που θα εκπαίδευε νέες εργάτριες, ενώ στις 16 Μάη κάλεσε άνδρες και γυναίκες σε συνάντηση με στόχο την αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης.

• Εκεί συζητήθηκε το πώς θα καλυφθούν οι θέσεις δασκάλων στα σχολεία. 
• Για τις βιβλιοδέτριες, στις 13 Μάη, οργάνωσε ειδικό γραφείο εύρεσης εργασίας. 
• Αποφάσισε την παροχή οικονομικής βοήθειας με τη μορφή σύνταξης σε όλες τις χήρες και τα παιδιά των πολιτών που έδωσαν τη ζωή τους για την υπόθεση του λαού. 
• Υιοθέτησε, τέλος, όλα τα ορφανά και ανέλαβε την ανατροφή τους. Θέσπισε τον πολιτικό γάμο και επανέφερε το διαζύγιο.

Η Κομμούνα ανέδειξε γυναίκες της Union σε διευθυντικές κι επιτελικές αρμοδιότητες. Για παράδειγμα, αναδείχθηκαν στη διοίκηση διαφόρων οργανισμών (νοσοκομεία, συσσίτια κ.ά.), ανέλαβαν αποστολές, για να ενημερώσουν για τις εξελίξεις στο Παρίσι. Η Marguerite Tinayre ήταν η πρώτη γυναίκα σχολική επιθεωρήτρια.

Είναι ακόμα χαρακτηριστική η συμβολή της Union με τις προτάσεις της προς την Κομμούνα για τη γυναικεία εργασία:

• Ποικιλία στις εργασίες που εκτελούσαν οι εργάτριες που ήταν εξαιρετικά μονότονες.
• Μείωση της εργάσιμης μέρας ώστε η γυναίκα να έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο, να μπορεί να ξεκουράζεται και να ζει αξιοπρεπώς.
• Κατάργηση «κάθε ανταγωνισμού ανάμεσα στους εργάτες και των δύο φύλων» καθώς τα συμφέροντά τους είναι ταυτόσημα άρα και οι μισθοί πρέπει να είναι ίσοι για ίση εργασία.

«Προάγγελος μιας νέας κοινωνίας»

Όπως αποδείχτηκε τη «Ματωμένη Βδομάδα» (την τελευταία βδομάδα της Κομμούνας από τις 21 έως τις 28 Μάη), ο στρατός δεν δίστασε ούτε στιγμή να δολοφονήσει ένα πλήθος άμαχων γυναικών και παιδιών. Τελικά, οι κυβερνητικές δυνάμεις συνέτριψαν την Κομμούνα, με την κατάληψη των τελευταίων οδοφραγμάτων της στην οδό Ραμπονό στις 28 Μάη, ενώ οι επαναστάτριες μπήκαν στο στόχαστρο των αστών. Συνελήφθησαν 1.000 γυναίκες, ενώ καταδικάστηκαν 133.

«Δεν υπερασπίζομαι τον εαυτό μου, ούτε θέλω να με υπερασπίσουν. Ανήκω ολοκληρωτικά στην κοινωνική επανάσταση κι εφόσον κάθε καρδιά που πάλλεται για την ελευθερία έχει δικαίωμα στο βόλι, εγώ απαιτώ το μερίδιό μου. Εάν με αφήσετε ζωντανή δεν θα πάψω να φωνάζω για εκδίκηση. Τελείωσα, μπορείτε να με σκοτώσετε» (Λουίζ Μισέλ).

Η αιματηρή σφαγή του Παρισιού ανέδειξε τον πόθο της αστικής τάξης της Γαλλίας να πνίξει την επανάσταση, «κάτω από την προστασία του ξένου κατακτητή» (στάση γερμανικού στρατού), αλλά και τον ταξικό χαρακτήρα του αστικού κράτους, ως «μια μηχανή για την καταπίεση μιας τάξης από μια άλλη και μάλιστα όχι λιγότερο στην αστική δημοκρατία από ό,τι γίνεται στη μοναρχία» (Φρ. Ενγκελς).

«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους» (Καρλ Μαρξ, «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»).

Πηγές:

•        «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», Κ. Μαρξ, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2011

•        «Στη μνήμη της Κομμούνας», Β. Ι. Λένιν, «Απαντα»,

•        «Η Union des femmes pour la defense de Paris et les soins aux blesses», Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Α. Δουλκέρης, Αθήνα 2017

 

George Sand ^Γεωργία Σάνδη: επαναστάτρια; ή σουφραζέτα της δεκάρας;

Με την ευκαιρία μιας φωτο που μου έστειλε νωρίς το πρωί μια φίλη από τη Γαλλία με την καλημέρα της και νέα από τη μεγάλη απεργία που συνεχίζεται (Je n'ai rien de brilland pour vous éblouir, mais j'ai le coeur solide pour vous aimer _George Sand…. Δεν έχω τίποτα το λαμπρό για να σε θαμπώσω, αλλά έχω μια δυνατή καρδιά να αγαπά)
George Sand _αν δεν το ξέρετε δεν είναι άντρας είναι η (Γεωργία) Σάνδη

Τουλάχιστον 179 πορείες πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία την Τρίτη 7 Φεβρουαρίου ενάντια στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού (νέα αύξηση ορίων ηλικίας κλπ). Μόνο στο Παρίσι οι διαδηλωτές ήταν 400.000 σύμφωνα με το CGT και σ’ όλη τη Γαλλία 2.000.000 Συχνές και οι κόντρες του “ιερού πεζοδρόμιου (την 3η μέρα της κινητοποίησης, ο ΓΓ Philippe Martinez “στριμώχτηκε” και έφυγε εκνευρισμένος ψελλίζοντας διάφορα).
Ακούμε εδώ τη Sophie Gonzalez _δασκάλα σχολείου στη Μασσαλία, να ελπίζει θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη κινητοποίηση για την επόμενη, που έχει προγραμματιστεί για το Σάββατο 11 Φλεβάρη.
“Εάν θέλουμε πραγματικά να υποχωρήσει η κυβέρνηση, πρέπει να μπλοκάρουμε τη χώρα” –με πολιτικές επιλογές, είπε ο Arnaud Rougier, υπάλληλος στο Météo France, από την πορεία της Τουλούζης.

Αυτό κι αν προκαλούσε τα "χρηστά ήθη"
Εδώ στο τρένο καπνίζουσα "πίπα πολέμου"
George Sand en train
de fumer une longue pipe

Η Amantine Aurore Lucile Dupin (Αμαντίν Ωρόρ Λυσίλ Ντυπέν), αργότερα Βαρόνη Dudevant (Ντυντεβάν) -1804 ^1876) υπήρξε Γαλλίδα μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος και πρώιμη (προ της επινόησης του όρου) “φεμινίστρια” που συνέγραφε με το ψευδώνυμο George Sand (ελληνοποιημένο Γεωργία Σάνδη).

Γύρω στα 15 βιβλία της κυκλοφορούν και στην Ελλάδα

Υπήρξε μία από τις πιο δημοφιλείς συγγραφείς στην Ευρώπη, ούσα _τότε, πιο διάσημη από τον Βίκτορ Ουγκώ και τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ ακόμα και στην Αγγλία κατά τις δεκαετίες του 1830 και 1840.
Αναγνωρίζεται ως μία από τις πιο αξιόλογες συγγραφείς και εκπροσώπους του ρομαντισμού στην Ευρώπη, με περισσότερα από 70 μυθιστορήματα στο ενεργητικό της και 50 τόμους με διάφορα έργα, συμπεριλαμβανομένων μυθιστορημάτων, παραμυθιών, θεατρικών και πολιτικών κειμένων.

Η Γεωργία Σάνδη ακολούθησε τα βήματα της προγιαγιάς της (τάχτηκε υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, επέκρινε την τελετή του γάμου και πολέμησε ενάντια στις προκαταλήψεις μιας συντηρητικής κοινωνίας) Λουίζ Ντυπέν, προς την οποία έτρεφε αμέριστο θαυμασμό.
Γεννημένη στο Παρίσι από τον Μωρίς Ντυπέν, αριστοκρατικής γενιάς, και τη Σοφί Βικτουάρ Ντελαμπόρντ, λαϊκής καταγωγής, ανατράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής της ηλικίας από τη γιαγιά της, που ήταν νόθα κόρη του Μαυρικίου της Σαξονίας, στρατάρχη της Γαλλίας και νόθου γιου του Αυγούστου 2^ου της Πολωνίας, Ελέκτωρα της Σαξονίας (τα σημειώνουμε αυτά για να φανεί η θέση της γυναίκας εκείνο τον καιρό, ως εργαλείο “νόμιμης” σεξουαλικής χρήσης από την αστική κοινωνία της εποχής).

(παρένθεση)
Ο απόηχος της 8^ης Μάρτη 1857 στη Νέα Υόρκη με τις εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργία να διαδηλώνουν διεκδικώντας μείωση των ωρών εργασίας σε 10, εξίσωση των μισθών τους με των ανδρών, υγιεινές συνθήκες δουλειάς κλπ. δεν είχε ακόμη επιδράσει καταλυτικά στην Ευρώπη

(σσ.) διοργανώθηκε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα Αμερικής SocialistPartyofAmerica-SPAκαι της Women's suffrage in the United States κατόπιν εισήγησης της Τερέζα Μαλκίελ (εκπαιδευτικός και βιομηχανική εργάτρια επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής Γυναικών του Σοσιαλιστικού Κόμματος γεννημένη στη Ρωσία, που η νουβέλα της του 1910, The Diary of a Shirtwaist Striker, βοήθησε στην αναμόρφωση των εργατικών νόμων της Νέας Υόρκης.

Η Μαλκίελ πίστευε ότι μόνο ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να απελευθερώσει τις γυναίκες και ότι ο σοσιαλισμός, με τη σειρά του, δεν θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς την πλήρη συμμετοχή των γυναικών. Θεωρητικά, το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε δεσμευτεί να εξισώσει τα δικαιώματα των ανδρών και των γυναικών, αλλά στην πράξη δεν έκανε καμία προσπάθεια να απευθυνθεί ειδικά σε γυναίκες εργαζόμενες και δεν εξέφρασε έντονο ενδιαφέρον για τις ανησυχίες τους. Η Μαλκίελ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι σοσιαλίστριες γυναίκες θα πρέπει να πολεμήσουν την παράλληλη μάχη τους για ισότητα.
Το δοκίμιό της, 1909, Where Do We Stand On the Woman Question? "Πού βρισκόμαστε στο ερώτημα για τη γυναίκα;" εκφράζει την απογοήτευσή της για την κατάσταση αυτή: Γιατί η σημερινή εργαζόμενη βρίσκει τον εαυτό της ανάμεσα σε δύο πυρκαγιές - αφενός αντιμετωπίζει την καπιταλιστική τάξη, τον πικρό εχθρό της, προβλέπει την ύπαρξη ενός μεγάλου κινδύνου για τη χειραφέτησή της και με όλη την ικανότητα της χρηματικής της δύναμης προσπαθεί να αντισταθεί στην ενδεχόμενη έλευσή της στον πολιτισμένο κόσμο. Με την αγωνία της, η εργαζόμενη στρέφεται προς τους αδελφούς της (άνδρες) με την ελπίδα να βρει μια ισχυρή υποστήριξη ανάμεσά τους, αλλά είναι καταδικασμένη να απογοητευθεί, επειδή αποθαρρύνουν τη δραστηριότητά της και είναι τελείως αδιάφοροι για την έκβαση του αγώνα της.

Στις 19-Αυγ-1910 διοργανώθηκε Διεθνής Διάσκεψη Γυναικών ως πρόδρομος της γενικής συνάντησής της Δεύτερης Διεθνούς Σοσιαλιστικής Κοινότητας στη Κοπεγχάγη της Δανίας, όπου εμπνευσμένη από τις αμερικανίδες σοσιαλίστριες, η κομμουνίστρια ηγέτιδα Κλάρα Τσέτκιν, υποστηριζόμενη από την Κέιτ Ντούκε και τη Γερμανίδα Λουίζε Τσιτς πρότεινε την καθιέρωση μιας ετήσιας Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας. Οι αντιπρόσωποι (100 γυναίκες από 17 χώρες) συμφώνησαν με την ιδέα ως μέσο προώθησης των ίσων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του εκλέγειν και το επόμενο έτος (19-Μαρτ-1911), η Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας σηματοδοτήθηκε για πρώτη φορά με τη συμμετοχή πάνω από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στην Αυστρία, τη Δανία, τη Γερμανία και την Ελβετία.
Μόνο στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία υπήρξαν 300 διαδηλώσεις ενώ στη Βιέννη, οι γυναίκες παρέλασαν στην Ρίνγκστρασσε και σήκωσαν πανό για να τιμούν τους μάρτυρες της Κομμούνας του Παρισιού.
Οι γυναίκες ζήτησαν να τους δοθεί το δικαίωμα του εκλέγειν_εκλέγεσθαι και της κατοχής δημοσίων αξιωμάτων. Διαμαρτυρήθηκαν επίσης κατά της διάκρισης λόγω φύλου στην εργασία.
Το 1913 οι Ρωσίδες όρισαν την πρώτη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας το τελευταίο Σάββατο του Φλεβάρη.

Δείτε και Δεν υπάρχει μέλλον χωρίς “το άλλο μισό του ουρανού”

(μετά την παραπάνω μακρά εισαγωγή –χαρακτηριστική του περιρρέοντος κλίματος της εποχής)
Η Σάνδη, αφού άφησε τον άντρα της έκανε όλο και πιο φανερή την προτίμησή της στα αντρικά ρούχα, αν και συνέχισε να ντύνεται γυναικεία σε κοινωνικές περιπτώσεις. Αυτή η αντρική "μεταμφίεση" (που δεν είχε καμιά σχέση με ετεροφυλίες και λεσβίες) της έδωσε τη δυνατότητα να κυκλοφορεί περισσότερο ελεύθερα στο Παρίσι με αυξανόμενη πρόσβαση σε μέρη όπου θα είχαν αρνηθεί σε μια γυναίκα της κοινωνικής της θέσης. Αυτή ήταν μια αποκλίνουσα πρακτική για τον 19^ο αιώνα, όταν οι κοινωνικοί κώδικες – ιδιαίτερα της ανώτερης τάξης – είχαν υψηλή σημασία. Ως συνέπεια η Σάνδη έχασε πολλά από τα προνόμια της ως Βαρόνη. Κατά ειρωνικό τρόπο, μέρος των ηθών της εποχής αυτής επέτρεπε σε γυναίκες των υψηλότερων τάξεων να ζουν σωματικά χωρισμένες από τους συζύγους τους χωρίς να κακοχαρακτηρίζονται, αν δεν επεδείκνυαν κάποια προσβλητική και ασυνήθιστη συμπεριφορά προς τον έξω κόσμο (το ξενοπήδημα _νόμιμο και επιζητούμενο για τους άντρες, επιτρεπτό και για γυναίκες “πολυτελείας” ή απλά αριστοκράτισες, αρκεί να μη γινόταν γνωστό).
Ακόμη κι ο Βίκτορ Ουγκώ σχολίαζε: "Η Γεωργία Σάνδη δεν μπορεί να προσδιορίσει αν είναι άνδρας ή γυναίκα. Εκφράζω μεγάλη εκτίμηση για κάθε συνάδελφο μου, αλλά δεν είναι δική μου θέση να αποφασίσω αν είναι η αδερφή μου ή ο αδερφός μου".

• Το 1822, 18χρονη παντρεύτηκε τον Casimir Dudevant (Φρανσουά_Καζιμίρ Ντυντεβάν), γιο βαρώνου κάνοντας μαζί του δύο παιδιά, ενώ το 1825, είχε μια θυελλώδη (κατά ορισμένους πλατωνική) σχέση με τον νεαρό δικηγόρο Aurélien de Sèze.
• Το 1831, 27χρονη, διάλεξε το ψευδώνυμό της Γεωργία Σάνδη, θηλυκό με το άγνωστο μέχρι τότε όνομα Georges, και πρόσθεσε το Sand (Σάνδη), υποκοριστικό του Sandeau ("Σαντώ", το όνομα του Léonard Sylvain Julien <|Jules|> Sandeau εραστή της εκείνη την περίοδο). Αυτή της η απόφαση προέκυψε από την σφοδρή της επιθυμία να προκαλέσει σύγχυση σχετικά με την ταυτότητά της και να αυξήσει τις πιθανότητές της να εισχωρήσει σε έναν αμιγώς ανδροκρατούμενο εκδοτικό κόσμο.
  Στις αρχές του 1831, άφησε τον σύζυγό της και άρχισε μια περίοδο 4-5 ετών «ρομαντικής εξέγερσης», ενώ το 1835, τον χώρισε νομικά και ανέλαβε την επιμέλεια των παιδιών τους.
• H Σάνδη είχε συνάψει “ρομαντικές” (;;) σχέσεις με τον μυθιστοριογράφο Ζυλ Σαντώ (1831), τον συγγραφέα Prosper Mérimée (Προσπέρ Μεριμέ), τον δραματουργό Αλφρέ ντε Μυσέ, τον Louis-Chrysostome Michel (Λουί-Χρυσόστομο Μισέλ), τον ηθοποιό Pierre-François Bocage (Πιερ-Φρανσουά Μποκάζ), τον συγγραφέα Charles Didier (Σαρλ Ντιντιέρ), τον συνθέτη Félicien Mallefille (Φελισιάν Μαλεφί), τον πολιτικό Louis Blanc (Λουί Μπλανς) και τον συνθέτη Φρεντερίκ Σοπέν, ενώ σ΄όλη τη ζωή της αλληλογραφούσε με τον Γκυστάβ Φλωμπέρ και παρά τις ετερόκλιτες ιδιοσυγκρασίες τους, έγιναν στενοί φίλοι.
• Η Σάνδη είχε επίσης μια πολύ στενή ρομαντική σχέση με την Marie Dorval _ μια από τις πιο διάσημες Γαλλίδες ηθοποιούς του 19^ου αιώνα, επιτυχημένη στο θέατρο και με πολυτάραχη προσωπική ζωή που συνέβαλαν στη δημιουργία μύθου γύρω από το όνομά της. Οι δυο τους συναντήθηκαν Γενάρη 1833, αφού η Σάνδη έπειτα από την παρακολούθηση μίας παράστασης της Ντορβάλ της έστειλε επιστολή στην οποία της εξέφραζε την εκτίμηση της. Έγραψε βιβλίο για την Ντορβάλ, με πολλά αποσπάσματα την περιγράφουν ως "τσιμπημένη" μαζί της.

Μόνο όσοι ξέρουν πόσο διαφορετικά ήμασταν φτιαγμένοι μπορούν να συνειδητοποιήσουν πόσο ενθουσιάστηκα μαζί της... Ο Θεός της είχε δώσει τη δύναμη να εκφράζει αυτό που ένιωθε... Ήταν όμορφη και απλή. Δεν της είχαν διδαχθεί ποτέ τίποτα, αλλά δεν υπήρχε τίποτα που να μην ήξερε από ένστικτο. Δεν μπορώ να βρω λέξεις με τις οποίες να μπορώ να περιγράψω το πόσο ψυχρή και ημιτελής είναι η δική μου φύση. Δεν μπορώ να εκφράσω τίποτα. Πρέπει να υπάρχει ένα είδος παράλυσης στον εγκέφαλό μου που εμποδίζει αυτό που νιώθω να βρει ποτέ μια μορφή μέσω της οποίας να μπορεί να επιτύχει την επικοινωνία... Όταν εμφανίστηκε στη σκηνή, με την κρεμασμένη της σιλουέτα, το άτονο βάδισμά της, τη λυπημένη και διεισδυτική ματιά της... Μπορώ να πω μόνο ότι ήταν σαν να κοιτούσα ένα ενσαρκωμένο πνεύμα.

Ο κριτικός θεάτρου Gustave Planche φαίνεται να προειδοποίησε την Σάνδη να μείνει μακριά της _ομοίως, ο κόμης Alfred de Vigny, εραστής της Ντορβάλ, προειδοποίησε την ηθοποιό να μείνει μακριά από την Σάνδη, αποκαλώντας την δεύτερη «αυτή η καταραμένη λεσβία». Το 1840, η Ντορβάλ έπαιξε τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα έργο που έγραψε η Σάνδη, με τίτλο Cosima, και οι δύο γυναίκες συνεργάστηκαν στο σενάριο. Ωστόσο, το έργο δεν σημείωσε επιτυχία και ακυρώθηκε μετά από μονάχα επτά προβολές. Η Σάνδη και η Ντορβάλ παρέμειναν στενές φίλες για το υπόλοιπο της ζωής της Ντορβάλ.

Η σχέση της με τον Σοπέν: Στη Μαγιόρκα μπορεί κανείς να επισκεφτεί το (τότε εγκαταλειμμένο) Καρθουσιανό μοναστήρι του Valldemossa, όπου πέρασε τον χειμώνα του 1838-39 μαζί με τον Σοπέν και τα παιδιά της. Το ταξίδι αυτό στη Μαγιόρκα περιγράφηκε στο βιβλίο της Un hiver à Majorque (Ένας χειμώνας στη Μαγιόρκα"), που εκδόθηκε το 1841. Ο Σοπέν ήδη από την αρχή της σχέσης του με την Σάνδη έπασχε από φυματίωση σε πρώιμο στάδιο, με αποτέλεσμα ο κρύος και υγρός χειμώνας στην Μαγιόρκα να επιδεινώσουν τα συμπτώματα του.
Η Σάνδη και ο Σοπέν πέρασαν επίσης πολλά καλοκαίρια στο εξοχικό αρχοντικό της στη Νοάν (1839-1846), όπου έγραψε μερικά από τα πιο διάσημα έργα του, συμπεριλαμβανομένων των Fantaisie in F minor, Op. 49, Piano Sonata No. 3, Op. 58, Ballade No. 3 Op. 47 κά.

Στο μυθιστόρημα της, Lucrezia Floriani (Λουκρητία Φλοριάνι) η Σάνδη εμπνεύστηκε από τον Σοπέν τον χαρακτήρα του άρρωστου πρίγκιπα της Ανατολικής Ευρώπης ονόματι Καρλ, όπου τον φροντίζει μια μεσήλικη ηθοποιός, η Λουκρητία, η οποία υποφέρει πολύ από τη στοργή της γι αυτόν. Αν και η Σάνδη ισχυρίστηκε ότι δεν έπλασε μία "καρικατούρα" του Σοπέν, η δημοσίευση του βιβλίου και η ευρεία αναγνωρισιμότητα του στο κοινό αργότερα να όξυνε τις προστριβές μεταξύ του ζευγαριού. Μετά το θάνατο του Σοπέν, η Σάνδη έκαψε μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας τους, αφήνοντας μόνο τέσσερις επιστολές των δυο τους.
Ο Σοπέν και η Σάνδη χώρισαν δύο χρόνια πριν από το θάνατό του Σοπέν για διάφορους λόγους _αυτός επέστρεψε στο Παρίσι μετά από μια περιοδεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, για να πεθάνει στην Place Vendôme το 1849 (η Σάνδη απουσίαζε από την κηδεία του)

Όντας πάντα φτωχή δεν είχε άλλη επιλογή από το να γράφει για το θέατρο, ενώ άσκησε ακόμη και τα καθήκοντα του γιατρού του χωριού, έχοντας σπουδάσει ανατομία και βοτανοθεραπεία.
Πέθανε στη Νοάν, κοντά στο Châteauroux, σε ηλικία 71 ετών και τάφηκε στο ιδιωτικό νεκροταφείο πίσω από το παρεκκλήσι στο Nohant-Vic. Το 2003, η προοπτική να μεταφερθούν τα λείψανά της στο Πάνθεον, στο Παρίσι, προκάλεσε διαμάχες.

Πολιτικές απόψεις -
“Είμαι κομμουνίστρια και ονομάζομαι George Sand”

Mια από τις πολύ μεγάλες μορφές του ΙΘ΄ αιώνα, παραμένει ως προσωπικότητα ακόμη ασαφής, τυλιγμένη με τον απόηχο των θαυμασμών, αλλά και με μια αχλύ φαρμακερής αμφισβήτησης. Μια βαρόνη, η οποία τρέχει στα χωριάτικα πανηγύρια, μια μητέρα που γυρνάει τον κόσμο συζώντας με τα παιδιά και τους εραστές της, μια ρομαντική συγγραφέας που καπνίζει, φοράει αντρικά κοστούμια και μάχεται για τα δικαιώματα του γυναικείου φύλου, μια απόγονος του βασιλιά της Πολωνίας, που κατεβαίνει στους δρόμους πολεμώντας για την Κομμούνα. Και πάντα να γράφει, να εμπνέει συγγραφείς όπως ο Ντοστογιέφσκι και ο Μπαλζάκ, μουσικούς όπως ο Σοπέν και ο Λιστ, να έχει φίλους της τον Φλωμπέρ και τον Ντελακρουά, θαυμαστές της τον Ουγκώ και τον Χάινε... Αυτή δεν είναι γυναίκα (είπαν πολλοί), είναι σκάνδαλο!

«Ο χωρικός λοιπόν είναι, αν μπορούμε να πούμε, ο μόνος ιστορικός που μας έχει απομείνει από τα προϊστορικά χρόνια. Τιμή και πνευματικό κέρδος για όποιον θ' αφιερωνόταν στην έρευνα των θαυμαστών παραδόσεων κάθε χωριού, οι οποίες, αν συγκεντρωθούν, ομαδοποιηθούν, μελετηθούν συγκριτικά και αναλυθούν προσεχτικά, θα μπορέσουν ίσως να ρίξουν ένα φως στο βαθύ σκοτάδι των πρωτόγονων καιρών. Αλλά γι' αυτό θα χρειαζόταν μια ολόκληρη ζωή, έστω και μόνο για τη Γαλλία.
Από την άλλη, θα πρέπει να προειδοποιηθούν οι ερευνητές ότι οι παραλλαγές του ίδιου θρύλου είναι αναρίθμητες (...). Αυτή η πολλαπλότητα είναι το φυσικό της προφορικής λογοτεχνίας. Η ποίηση των ανθρώπων της υπαίθρου, όπως και η μουσική τους, αριθμούν τόσους διασκευαστές όσους και ανθρώπους». («Lιgendes rustiques», 1858).
«Εχω έναν σκοπό, ένα καθήκον, ας την πω τη λέξη, ένα πάθος. Το να γράφω είναι ένα πάθος βίαιο και σχεδόν ακαταμάχητο» (Από επιστολή της, 1831).
«Να μη βάζει κανείς τίποτα από την καρδιά του σ' αυτό που γράφει; Καθόλου δεν καταλαβαίνω, μα καθόλου. Εμένα μου φαίνεται ότι αυτό και μόνο πρέπει να βάζουμε» (από Επιστολή στον Φλωμπέρ, 1866).
«Η τυραννία, η ζήλια και η βία είναι πάντα σημάδια αδυναμίας» («Horace», 1841).

« "Αλλά", έλεγε με οργή, "αυτοί οι άθλιοι μπάσταρδοι που κυβερνάνε τον κόσμο βασιλικώ δικαιώματι, κάνουν οτιδήποτε άλλο από το να συντρέχουν αυτούς που υποφέρουν. Απορροφημένοι από τις άνοστες ηδονές τους, διασκεδάζουν με τον ίδιο παιδαριώδη και μικρόψυχο τρόπο, ωσότου η φωνή των λαών γκρεμίσει αυτούς τους θρόνους που μείνανε τόσον καιρό ανάλγητοι μπροστά στον σπαραγμό. (...) Οι μεγάλοι βασιλιάδες κάνουν τους μεγάλους λαούς", έλεγε, "όλα συνοψίζονται σ' αυτόν τον κοινότοπο αφορισμό, μόνο που ως τώρα, δεν υπήρξαν ποτέ στον κόσμο μεγάλοι βασιλιάδες" ». («Le Secrιtaire intime», 1834).

«Η μόρφωση μπορεί και οφείλει να τα διορθώνει όλα»
Η Σάνδη πίστευε βαθιά στην αξία της μόρφωσης. Οπως προκύπτει από όλες τις επιλογές της ζωής της, εκτιμούσε και εμπιστευόταν τη γνώση, θεωρώντας ότι αυτή οδηγεί στην ελευθερία και στο σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

«Ο άνθρωπος δε γεννιέται κακός. Δε γεννιέται ούτε και καλός, όπως το εννοεί ο Ζαν Ζακ Ρουσώ, (...). Ο άνθρωπος γεννιέται με περισσότερο ή λιγότερο δυναμισμό στα πάθη, με περισσότερη ή λιγότερη δυνατότητα να τα καταφέρνει ή όχι στην κοινωνία. Αλλά η μόρφωση μπορεί και οφείλει να τα διορθώνει όλα. Εκεί βρίσκεται το μεγάλο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί: Να βρεθεί η μόρφωση που είναι η κατάλληλη για τον καθένα.(«Mauprat», 1837).

Για την ισότητα των γυναικών

«Ένας άντρας και μια γυναίκα είναι τόσο ίδιοι που δεν μπορώ καθόλου να καταλάβω όλο αυτό το πλήθος των διακρίσεων και των υπαινικτικών συλλογισμών που τροφοδοτούν τις κοινωνίες σ' αυτό το κεφάλαιο». (Από Επιστολή στον Φλωμπέρ, 1867).
Σε όλη της τη ζωή, η θέση των γυναικών θα τη γεμίζει αγανάκτηση. Οι νόμοι τις αδικούν, η κοινωνία τις περιθωριοποιεί, οι ίδιες υποτάσσονται.

«Οι συγγραφείς, αγαπητό μου παιδί, δε βάζουν εύκολα στην ιστορία τους γυναίκες αληθινά δυνατές. Φοβούνται μήπως το κοινό δεν τις βρει αληθοφανείς, ή τις βρει ενοχλητικές». («Tamaris», 1862).

Το αγοροκόριτσο του Μπερί αναστατώνει τη γαλλική κοινωνία, όχι μόνο με τα γραπτά της, αλλά και με τους τρόπους της. Κυκλοφορεί ντυμένη σαν άντρας - «σαν μικρός φοιτητάκος» - με παντελόνι, γιλέκο ρεντιγκότα και καπέλο! Κι από πάνω, καπνίζει και πίπα! Οι γελοιογράφοι δε σταματούν να την σκιτσάρουν. Ωστόσο, είναι πάντα μια γοητευτική γυναίκα. Ανάμεσα στις πιο ευτυχισμένες της στιγμές, ο έρωτάς της με τον λεπτεπίλεπτο ποιητή Αλφρέ ντε Μισέ και το ρομαντικό ταξίδι τους στη Βενετία, ο οχτάχρονος δεσμός της με τον μεγαλοφυή ασθενικό Σοπέν και η ζωή τους στη Μαγιόρκα.

Στα οδοφράγματα

Η επανάσταση το Φλεβάρη του 1848, βρίσκει τη συγγραφέα στους δρόμους, μαζί με το λαό που αγωνίζεται εναντίον του βασιλιά Λουδοβίκου - Φιλίππου, ο οποίος τελικά καθαιρείται και φεύγει, και προκηρύσσεται η δημοκρατία! (25_Φλεβάρη). Η Σάνδη αρθρογραφεί με πάθος, στηλιτεύει τη μετριοπαθή στάση ορισμένων αγωνιστών και τάσσεται ανοιχτά υπέρ μιας “κομμουνιστικής δημοκρατίας” για το συμφέρον των πολλών...

       «Πολίτες,
(...) Βουλευτές δεν πρέπει να είναι οι εκφραστές των τοπικών συμφερόντων, αλλά οι εκπρόσωποι της υπέρτατης βούλησης της Γαλλίας. Γι' αυτό και πρέπει να τους αναζητήσουμε ανάμεσα στους πιο προικισμένους με υψηλές αρετές και ευγενή αισθήματα». (Από άρθρο της στο «Bulletin de la Repiblique», 13/4/1848).
Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς ο λαός θα ξανακατεβεί στους δρόμους, αλλά αυτός ο λαϊκός ξεσηκωμός πνίγεται στο αίμα. Επικρατούν οι μετριοπαθείς, οι περισσότεροι φίλοι της συλλαμβάνονται και φυλακίζονται, η ίδια καταφεύγει στο πατρογονικό της σπίτι στο Νοάν, γεμάτη θλίψη. Ο ανιψιός του Βοναπάρτη χρίζεται αυτοκράτορας, Ναπολέων Γ΄!...

Η Σάνδη έγραψε λογοτεχνικές κριτικές και πολιτικά κείμενα: στην πρώιμη ζωή της, τάχθηκε υπέρ των φτωχών και της εργατικής τάξης καθώς επίσης υπερασπίστηκε –με τον τρόπο της τα δικαιώματα των γυναικών. Όταν ξεκίνησε η Επανάσταση του 1848, ήταν ένθερμη ρεπουμπλικανή, με δική της εφημερίδα, που εκδόθηκε σε έναν εργατικό συνεταιρισμό.
Έγινε πολιτικά ακόμη πιο δραστήρια μετά το 1841, όντας μέλος της προσωρινής κυβέρνησης του 1848, εκδίδοντας μια σειρά από φλογερά μανιφέστα, αλλά –όντας ανερμάτιστη σε κάποια ζητήματα κατά τη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας του 1871, πήρε αντιφατική θέση στη συνέλευση των Βερσαλλιών κατά των κομμουνάρων, προτρέποντάς τους “να αναλάβουν βίαιη δράση κατά των ανταρτών”: τρομοκρατημένη από την ταξική βία έγραφε … “Η φρικτή περιπέτεια συνεχίζεται. Εξαγοράζουν, απειλούν, συλλαμβάνουν, κρίνουν. Έχουν καταλάβει όλα τα δημαρχεία, όλα τα δημόσια ιδρύματα, λεηλατούν πολεμοφόδια και  προμήθειες τροφίμων”.

Οι πρώτες λογοτεχνικές απόπειρες της ήταν σε συνεργασία με τον συγγραφέα Ζυλ Σαντώ, με πρώτο δημοσιευμένο μυθιστόρημα, το "Rose et Blanche" (1831), ενώ στη συνέχεια το πρώτο της ανεξάρτητο, Indiana (Ινδιάνα_1832), το ψευδώνυμο που την έκανε διάσημη – Γεωργία Σάνδη.

Στις αρχές της καριέρας της, η δουλειά της είχε μεγάλη ζήτηση _το 1836 δημοσιεύθηκε η πρώτη συλλογή των έργων της που κυκλοφόρησε σε 24 τόμους και στο μέλλον κυκλοφόρησαν ακόμη περισσότερες συλλογές από διαφορετικούς εκδότες. Συνολικά εκδόθηκαν τέσσερις ξεχωριστές εκδόσεις των «Ολοκληρωμένων Έργων» της όσο βρισκόταν εν ζωή. Το 1880, τα παιδιά της πούλησαν τα δικαιώματα της λογοτεχνικής της περιουσίας για 125.000 φράγκα (1,3 εκατομμύρια ευρώ).

Εμπνευσμένη από τις παιδικές της εμπειρίες στην ύπαιθρο έγραψε τα αγροτικά μυθιστορήματα La Mare du Diable (Ο Βάλτος του Διαβόλου, 1846), François le Champi (1847–1848), La Petite Fadette (Η μικρή Φαντέτ, 1849), και Les Beaux Messieurs Bois-Dore και το προαναφερθέν Un hiver à Majorque (Ένας χειμώνας στη Μαγιόρκα, όπου περιγράφει την περίοδο που έζησε εκείνη και ο Σοπέν στο νησί). Στο συγγραφικό της έργο περιλαμβάνονται και άλλα μυθιστορήματα, όπως τα βιβλία Indiana ("Ινδιάνα", 1832), Lélia (Λέλια, 1833), Mauprat (1837), Le Compagnon du Tour de France (1840), Consuelo ("Κονσουέλο", 1842–1843) και Le Meunier d'Angibault.
Θεατρικά και αυτοβιογραφικά της έργα αποτελούν τα: Histoire de ma vie (Η Ιστορία της Ζωής Μου, 1855), Elle et Lui (Αυτή και Αυτός" _1859, στο οποίο αφηγείται την σχέση της με τον Μυσέ), Journal Intime (μεταθανάτια έκδοση του 1926, στα ελληνικά "Ημερολόγιο Της Καρδιάς") και Correspondence ("Αλληλογραφία"). Η Σάνδη έπαιζε συχνά τα θεατρικά της έργα στο μικρό της ιδιωτικό θέατρο στο κτήμα της στη Νοάν.

Η γραφή της Σάνδη ήταν εξαιρετικά δημοφιλής κατά τη διάρκεια της ζωής της και η ίδια έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τη λογοτεχνική και πολιτιστική ελίτ της Γαλλίας. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, στο επιτάφιο που εκφώνησε στην κηδεία της, είπε «η λύρα ήταν μέσα της». Η Γεωργία Σάνδη ήταν μία ιδέα. Ήταν ένα ξεχωριστό μέρος στην ιστορία μας. Άλλοι είναι σπουδαίοι άντρες... Εκείνη ήταν μία σπουδαία γυναίκα.

Σε αυτή τη χώρα που χρέος της είναι να ολοκληρώσει τη Γαλλική Επανάσταση και να ξεκινήσει αυτή της ισότητας των δύο φύλων, για την ισότητα των ανθρώπων χρειαζόταν μία σπουδαία γυναίκα. Ήταν απαραίτητο να αποδειχθεί ότι μια γυναίκα μπορεί να έχει όλα τα ανδρικά χαρίσματα χωρίς να χάνει καμία από τις αγγελικές της ιδιότητες, μπορεί να είναι δυνατή χωρίς να παύει να είναι τρυφερή... Αυτό απέδειξε η Γεωργία Σάνδη.
    — Βίκτωρ Ουγκώ, Les funérailles de George Sand

Ο Ευγένιος Ντελακρουά ήταν επίσης στενός φίλος της και έτρεφε σεβασμό για το λογοτεχνικό της χάρισμα και ο Γκυστάβ Φλομπέρ ήταν ένας εμφανής θαυμαστής της. Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ο οποίος γνώριζε προσωπικά τη Σάνδη, είπε κάποτε ότι "αν κάποιος πιστεύει ότι η Γεωργία Σάνδη γράφει άσχημα, είναι επειδή τα δικά του πρότυπα κριτικής είναι ανεπαρκή." Σημείωσε επίσης ότι η μεταχείριση της εικόνας στα έργα της έδειχνε ότι η γραφή της είχε μια εξαιρετική λεπτότητα, έχοντας την ικανότητα «να βάζει στην ουσία την εικόνα στη λέξη». Ο Αλφρέ Ντε Βινύ την αποκαλούσε «Σαπφώ».
Δεν θαύμαζαν όλοι οι σύγχρονοί της την ίδια ή και την γραφή της. Ο ποιητής Σαρλ Μπωντλέρ έλεγε "Είναι ανόητη, βαριά και φλύαρη. Οι ιδέες της για τα ήθη έχουν το ίδιο βάθος κρίσης και λεπτότητας συναισθήματος με αυτές των καθαριστριών και των έγκλειστων γυναικών… Το γεγονός ότι υπάρχουν άντρες που θα μπορούσαν να ερωτευτούν αυτή την πόρνη είναι πράγματι μια απόδειξη της ταπείνωσης των ανδρών αυτής της γενιάς"...
Ακόμα και αυτός -ο σημαντικότατος ποιητής της γαλλικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας  της “μπήκε” … ένας Μπωντλαίρ που προσπάθησε να ενυφάνει ομορφιά και κακία, βία και ηδονή (Une martyre), καθώς και να καταδείξει τη μεταξύ τους σχέση, αλλά η γυναίκα γυναίκα…

Επιρροές στην λογοτεχνία

Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι «διάβασε πολλά από τα πολυάριθμα μυθιστορήματα της Γεωργίας Σάνδη» και μετέφρασε το βιβίο της La dernière Aldini το 1844. Σε ώριμη ηλικία εξέφρασε μια αμφίλογη στάση απέναντί της -για παράδειγμα, στη νουβέλα του «Запи́ски из подпо́лья» (Σημειώσεις από το Υπόγειο_ 1864), ο αφηγητής εκφράζει ως εξής τα αισθήματα του: «Σε αυτό το σημείο ξεκινάω τις ευρωπαϊκές, ανεξήγητα υψηλές λεπτότητες a la Γεωργία Σάνδη».

Η βρετανή ποιήτρια Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ (1806–61) έγραψε δύο ποιήματα για τη Σάνδη: To «George Sand: A Desire (1853)» και το «George Sand: A Recognition». Ο Αμερικανός ποιητής Ουώλτ Ουίτμαν ανέφερε το μυθιστόρημα Consuelo της Σάνδη ως το προσωπικό του αγαπημένο, και η συνέχεια αυτού του μυθιστορήματος της Σάνδη, La Comtesse de Rudolstadt ("Η Κόμισσα του Ρούντολσταντ", 1843), περιέχει αρκετά αποσπάσματα που φαίνεται να άσκησαν άμεση επιρροή επάνω του.

Εκτός από την επιρροή της Σάνδη στην αγγλική και ρωσική λογοτεχνία, η γραφή και οι πολιτικές απόψεις της έπιασαν τόπο σε πολλούς συγγραφείς του 19^ου αιώνα στην Ισπανία και τη Λατινική Αμερική, συμπεριλαμβανομένης της Gertrudis Gómez de Avellaneda, την γεννημένη στην Κούβα συγγραφέα που έγραψε και έζησε στην Ισπανία. Οι κριτικοί έχουν ανακαλύψει δομικές και θεματικές ομοιότητες μεταξύ της Indiana, που εκδόθηκε το 1832, και της νουβέλας κατά της δουλείας της Gertrudis Gómez με τίτλο Sab, που εκδόθηκε το 1841.

 Μικρές σελίδες

Για πρώτη φορά κυκλοφορεί στα ελληνικά το 2008 από τις εκδόσεις «PRiNTA», το μυθιστόρημα της Γεωργίας Σάνδη, «Λουκρητία Φλοριάνι». Το έργο αποτελεί μέρος ενός κύκλου με γενικό τίτλο Βίοι Καλλιτεχνών. Η συγγραφέας λάτρευε τους καλλιτέχνες και τη ζωή τους, με τους θριάμβους αλλά και τις απογοητεύσεις της, τη ματαιοδοξία, τα υπερφίαλα «εγώ» και τους ισχυρούς «προστάτες».

Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, το «τρομερό κορίτσι» των γαλλικών γραμμάτων, επιλέγει να κάνει μια κατάθεση ψυχής εμπνεόμενη από τον ερωτά της με τον μεγάλο συνθέτη Φρειδερίκο Σοπέν. Το έργο γράφτηκε το 1846, όταν η θυελλώδης σχέση τους πλησίαζε στο τέλος της: Η ηθοποιός Λουκρητία Φλοριάνι, που έχει αποσυρθεί πλέον από τη σκηνή κι έχει αφοσιωθεί στα εκτός γάμου παιδιά της, συναντά τυχαία τον λεπτεπίλεπτο, ασθενικό και υπερευαίσθητο πρίγκιπα Κάρολ ντε Ρόσβαλντ. Δύο πλάσματα -πρόθυμα ν' αγαπήσουν με τη μεγαλύτερη αφοσίωση - έρχονται κοντά και η «έλξη των ετερώνυμων» είναι τόσο δυνατή, που στην αρχή πείθει ότι η απόλυτη ευτυχία μπορεί και να υπάρξει. Το ζητούμενο, όμως, σε μια σχέση που διαρκεί είναι η αντοχή στην καθημερινότητα... Γιατί ο έρωτας μπορεί να πληγωθεί, να πληγώσει, να φτερουγίσει μακριά, να ξαναγίνει άπιαστο όνειρο και ουτοπία...

Στο πρώτο επεισόδιο του "Προιοιμίου" του Swann's Way ("Από τη μεριά του Σουάν", 1913) - το πρώτο μυθιστόρημα της σειράς In Search of Lost Time ("Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο") του Μαρσέλ Προυστ - ένας νεαρός, ταραγμένος Μαρσέλ ηρεμείται από τη μητέρα του καθώς εκείνη του διαβάζει ένα απόσπασμα από το François le Champi, ένα μυθιστόρημα που (αργότερα εξηγεί) αποτελούσε μέρος του δώρου της γιαγιάς του, το οποίο περιλάμβανε επίσης τα βιβλία La Mare du Diable ("Ο Βάλτος του Διαβόλου", 1846), La Petite Fadette ("Η μικρή Φαντέτ[51]", 1849) και Les Maîtres Sonneurs. Όπως σε πολλά επεισόδια που αφορούν την τέχνη στο In Search of Lost Time, αυτή η αναδρομή περιλαμβάνει και σχολιασμό του έργου.

Στο δοκίμιο A Room of One's Own (Ένα Δικό της Δωμάτιο", 1929) της Βιρτζίνια Γουλφ, αναφέρει τη Σάνδη μαζί με τις Τζορτζ Έλιοτ και Σαρλότ Μπροντέ, λέγοντας «... όλες τους θύματα εσωτερικής διαμάχης, όπως αποδεικνύουν τα γραπτά τους, προσπάθησαν αναποτελεσματικά να κρυφτούν πίσω από το όνομα ενός άνδρα».

Συχνές λογοτεχνικές αναφορές στην Γεωργία Σάνδη εμφανίζονται στο Possession (1990) της Α.Σ. Μπάιατ και στο έργο Voyage, το πρώτο μέρος της τριλογίας The Coast of Utopia του (2002), επίσης εμφανίζεται στο μυθιστόρημα Zorro (2005) της Ιζαμπέλ Αλιέντε, ως μία νεαρή κοπέλα που ερωτεύεται τον τον Ντιέγκο ντε λα Βέγκα (Ζορρό).

Στον κινηματογράφο

10+ ταινίες –σταχυολογούμε: την Γεωργία Σάνδη έχουν υποδυθεί η Μερλ Όμπερον στην ταινία A Song to Remember (1945), η Πατρίσια Μόρισον στην ταινία Song Without End (1960), η Ρόζμαρι Χάρις στην σειρά Notorious Woman (1974), η Τζούντι Ντέιβις στη βρετανοαμερικανική ταινία του Τζέιμς Λάπιν Impromptu (1991) η Ζιλιέτ Μπινός στη γαλλική ταινία "Τα Παιδιά του αιώνα" (Les Enfants du siècle, 1999). Επίσης στην ταινία George qui?, μια γαλλική βιογραφική του 1973 σε σκηνοθεσία Michèle Rosier όπου πρωταγωνιστεί η Anne Wiazemsky, στην πολωνική 2002 Chopin: Desire for Love σε σκηνοθεσία Jerzy Antczak (με Danuta Stenka), στη γαλλική Flashback (2021) -σκηνοθεσία Caroline Vigneaux _με Suzanne Clément κά

«Για να είναι κανείς αληθινός ποιητής πρέπει να είναι συγχρόνως καλλιτέχνης και φιλόσοφος» («Γράμματα ενός ταξιδευτή», 1837).

219 χρόνια από τη γέννηση της Γεωργίας Σάνδη: μια επέτειος που θα μπορούσε να γίνει αφορμή και αφετηρία για την ανάδυση αυτού του λαμπερού και ασυμβίβαστου πνεύματος από τη λήθη, στην οποία οι τρομαγμένοι αστοί και οι πατριαρχικοί διανοούμενοι την έχουν καταδικάσει.
Η Σάνδη είναι σπάνιο παράδειγμα πολύπλευρου ανθρώπου, δοσμένου και στην τέχνη του και στους κοινωνικούς αγώνες, με το ίδιο φλογερό και ανυπόταχτο πάθος.

ℹ️  Με πληροφορίες και από δημοσίευμα της Ουμανιτέ (27_Απρ_2004) _
L'Humanité ^Je suis communiste et je m'appelle George Sand

Αντίο

Λένε ότι οι «καλοκαιρινοί έρωτες» πεθαίνουν συνήθως με την πρώτη φθινοπωρινή βροχή. Πεθαίνουν ακαριαίως ή παίρνουν παράταση και σέρνονται άντε και μέχρι τον Οκτώβρη το πολύ... και φτάσαμε Φλεβάρη ...Το θέμα μας όμως δεν είναι γιατί δεν κρατάνε, το θέμα μας είναι πώς τελειώνουν και με ποιο τρόπο λέγεται αυτό το «γεια», το «φεύγω», το μού «πέρασε» ή το πιο αποκρουστικό και κάπως ανέφικτο, το «ας μείνουμε φίλοι»;

Τούτο το καλοκαίρι είδαμε πάλι νέους που έστελναν και έπαιρναν μηνύματα από το smart κινητό. Εκατοντάδες χιλιάδες νέους ανθρώπους, εκατομμύρια μηνύματα. Από το ύφος που είχαν, προσπαθούσα να φανταστώ τι διάβαζαν, τι έγραφαν και τις περισσότερες φορές ήταν τόσο ευδιάκριτο... Ανάμεσά τους υπήρχαν και μηνύματα χωρισμού. 

Δε χρειάζεται να διαθέτεις μεγάλη εξυπνάδα για να τα «διαβάσεις» από μέτρα μακριά. Διότι «μιλούν» τα μάτια αποστολέα & παραλήπτη, το «μαρτυρούν» τα χέρια, το «δηλώνει» η κίνηση του σώματος, το «φωνάζει» η έκφραση του προσώπου. Μια άλλη εποχή, όμως, μια εποχή παλιά... πολύ παλιά, οπωσδήποτε πριν από το 1993, που έκανε την καταλυτική εμφάνισή της, την επέλασή της μάλλον, η κινητή τηλεφωνία, οι άνθρωποι για να χωρίσουν έγραφαν επιστολές.
Ας διαβάσουμε λοιπόν επιστολές γυναικών, επιστολές χωρισμού οι οποίες εκτός από τον συναισθηματικό πλούτο, παρουσιάζουν και μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον.
Το βιβλίο «Γράμματα χωρισμού» κυκλοφορεί από τις «εκδόσεις Μελάνι» με την εισαγωγή και τη μετάφραση της Έφης Φρυδά. Ας δούμε λοιπόν, πώς είπαν «αντίο» οι διάσημες γυναίκες όπως η Γεωργία Σάνδη, η Σάρα Μπερνάρ, η Σαρλότ Μπροντέ, η Αλμα Μάλερ Βέρφελ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Αν Μπόλεϊν, η Αναΐς Νιν και άλλες. Προτιμότερο το γράμμα από το «κινητό τέλος», δεν είναι; Είναι.