Η γυναικεία συμμετοχή στις 72 μέρες της Κομμούνας που συγκλόνισαν το Παρίσι

Φέτος συμπληρώνονται 149 χρόνια από τα ιστορικά γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας το 1871 (18 Μάρτη έως 28 Μάη 1871). Ο μεγαλειώδης ηρωισμός ανδρών, γυναικών, ακόμα και παιδιών, στην πρώτη εργατική έφοδο για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, η εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας, καθώς και τα διδάγματα από τη δράση της πρώτης εργατικής εξουσίας παραμένουν επίκαιρα. Τα γεγονότα εκείνης της εποχής ανέδειξαν για πρώτη φορά την εργατική τάξη στην εξουσία, έστω και για 72 μέρες. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά ο Μαρξ στο έργο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», «ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία», χειραφετημένη πολιτικά από την αστική τάξη.

Ο σπόρος της γυναικείας συμμετοχής...

Οι γυναίκες της εργατικής τάξης και των καταπιεζόμενων στρωμάτων συνέβαλαν αποφασιστικά σε όλη τη διάρκεια της Κομμούνας, μέσα από τη συλλογική επαναστατική δράση δίνοντας «χαρούμενα τη ζωή τους στα οδοφράγματα και στον τόπο της εκτέλεσης» και «δεν υστέρησαν σε γενναιότητα από τους άντρες» (Κ. Μαρξ).

Γόνιμο έδαφος για αυτήν τη συμμετοχή αποτέλεσε η συμμετοχή εκμεταλλευόμενων και καταπιεζόμενων γυναικών στα επαναστατικά γεγονότα τόσο του Ιούλη του 1830, προσφέροντας καταφύγιο σε επαναστάτες, κρύβοντας φυλλάδια και όπλα, όσο και του Φλεβάρη του 1848, όταν για πρώτη φορά συμμετέχουν σε οδοφράγματα, περιθάλπουν τους τραυματισμένους, συμμετέχουν σε πολιτικές λέσχες και εκδίδουν εφημερίδες. Σημαντική ήταν και η γυναικεία παρουσία σε απεργιακές κινητοποιήσεις.

Ολη αυτή η δραστηριότητα τροφοδοτούνταν από την ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στην καπιταλιστική παραγωγή ως μισθωτές εργάτριες, ιδιαίτερα από τα μέσα του 19ου αιώνα στη Γαλλία. Οι συνθήκες ζωής της εργάτριας στην περίοδο ανάπτυξης της βιομηχανικής παραγωγής χαρακτηρίστηκαν από τα μεροκάματα πείνας, τις εξαντλητικές ώρες εργασίας και από τις ιδιαίτερα ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας, που προκαλούσαν σοβαρές βλάβες στο γυναικείο οργανισμό (αποβολές, βρεφική θνησιμότητα κ.ά.).

Τα γεγονότα της Κομμούνας του Παρισιού δεν μπορούν να ξεχωριστούν από τα γεγονότα του γαλλοπρωσικού πολέμου του 1870 - '71, που συνοδεύτηκε με τις στερήσεις του λαού κατά την πολιορκία, την ανεργία, την καταστροφή των κατώτερων στρωμάτων της μεσαίας τάξης. Ο Λένιν γράφει ότι «η βροντή των κανονιών στο Παρίσι ξύπνησε τα πιο καθυστερημένα τμήματα του προλεταριάτου από τη βαθιά τους νάρκη, δίνοντας παντού ώθηση στην επαναστατική σοσιαλιστική προπαγάνδα».

Στις 18 Μάρτη, η συμβολή των γυναικών ήταν καθοριστική. Πρώτες εκείνες αντιλήφθηκαν την παρουσία των Βερσαλλιέρων, που είχαν σταλεί να αποσύρουν τα κανόνια από την πόλη. «Ομάδες νοικοκυρών με τα παιδιά τους - απλά από περιέργεια ή περιπαικτικά στην αρχή - συγκεντρώθηκαν και έγιναν απειλητικές. Τώρα, ανάμεσα στους στρατιώτες του 88ου Τάγματος και της Εθνοφρουράς, έφτιαξαν κυριολεκτικά ένα "ανθρώπινο οδόφραγμα". Ο στρατηγός Λεκόντ έδωσε εντολή να ανοίξουν πυρ. Τότε οι γυναίκες είπαν στους στρατιώτες: "Δε θα πυροβολήσετε τον λαό". Ετσι, λοιπόν, οι στρατιώτες του 88ου τάγματος... βρέθηκαν περικυκλωμένοι και δεν είχαν την δύναμη να αντισταθούν στις ενθουσιώδεις κραυγές που τους απεύθυναν» (Λουίζ Μισέλ). Το 88ο τάγμα αδελφοποιήθηκε με το πλήθος...

Η πείρα της Ένωσης γυναικών
για την άμυνα του Παρισιού
και την περίθαλψη των τραυματιών

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ενγκελς «...από τις 18 του Μάρτη πρόβαλε καθαρά και έντονα ο ταξικός χαρακτήρας του παρισινού κινήματος που, με τον πόλεμο ενάντια στην ξενική επέμβαση, είχε ως τώρα απωθηθεί στο βάθος της σκηνής».

Αυτός ο χαρακτήρας αποτυπώνεται σε ένα επαναστατικό κείμενο γραμμένο από γυναίκες, που δημοσιεύθηκε στις 11 Απρίλη 1871 στην επίσημη εφημερίδα της Κομμούνας («Journal officiel»): «Γυναίκες - πολίτες, η αποφασιστική ώρα έφτασε. Πρέπει να ευχηθούμε να τελειώσει ο παλιός κόσμος! Θέλουμε να είμαστε ελεύθερες. Και δεν είναι μόνο η Γαλλία που ξεσηκώνεται, όλοι οι πολιτισμένοι λαοί έχουν τα μάτια τους στο Παρίσι περιμένοντας το θρίαμβό μας, ώστε όταν έρθει η σειρά τους, να απελευθερωθούν».

Το κείμενο αποτελούσε ένα προσκλητήριο για τις γυναίκες του Παρισιού ώστε να φτιάξουν επιτροπές σε κάθε διαμέρισμα της πόλης και μία Ένωση για την άμυνα του Παρισιού (Union des femmes pour la defense de Paris et les soins aux blesses, «Ένωση γυναικών για την άμυνα του Παρισιού και την περίθαλψη των τραυματιών»). Η Ένωση αποτέλεσε μια μορφή οργάνωσης μέσα από την οποία οι γυναίκες εργάτριες, οι «γυναίκες του λαού» του Παρισιού συμμετείχαν ενεργά στην Κομμούνα.

Τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής της Union, στην πλειοψηφία τους εργάτριες, ήταν παρόντα σε όλα τα μέτωπα πάλης. Δίπλα στην Ελιζαβέτα Ντιμιτρίεβα, την Αντρέ Λεό, τημ Ναταλί Λε Μελ, την Μπλανς Λεφέφρ, την Λουίζ Μισέλ, που διακρίθηκαν ως οργανώτριες, ομιλήτριες, μαχήτριες, αναδείχθηκαν χιλιάδες ανώνυμες αγωνίστριες με τον απαράμιλλο ηρωισμό τους.

Τα μέλη της συνέβαλαν στην οργάνωση συσσιτίων με ιδιαίτερη φροντίδα για τα παιδιά και ανέλαβαν τον επισιτισμό των ανδρών που αγωνίζονταν στα οδοφράγματα. Στελέχωσαν τα νοσοκομεία, οργάνωσαν νέα και παρείχαν φροντίδα στους τραυματισμένους ακόμα και την ώρα της μάχης, απαιτώντας να είναι κοντά στους κομμουνάρους στην πρώτη γραμμή. Ακόμα, πρωτοστάτησαν στην κατασκευή οδοφραγμάτων, βοηθώντας παράλληλα ως ράφτρες στην ετοιμασία στρατιωτικών ειδών. Γυναικεία συμμετοχή καταγράφεται και στα πλοία της Κομμούνας στον Σηκουάνα, που μετέφεραν προμήθειες, εξοπλισμό και στρατιώτες αλλά και πολεμούσαν.

Χαρακτηριστικά, στις 2 Απρίλη, ένα πλήθος περίπου 300 γυναικών πραγματοποίησε πορεία στα Ιλίσια Πεδία με κόκκινες σημαίες, ζητώντας από την κυβέρνηση της Κομμούνας να τους επιτραπεί να πάρουν μέρος στις επικείμενες μάχες.

«Το Παρίσι υπολείπεται σε άντρες μαχητές. Η συνεισφορά των γυναικών είναι απαραίτητη, πρέπει να δώσουμε το σύνθημα ώστε να πολεμήσουν με τη μέγιστη ορμή... Οσο θα μπαίνουν στη μάχη και στη δράση τόσο μεγαλύτερη δύναμη θ' αποκτούν» (Αντρέ Λεό, Ενωση Γυναικών).

Επαναστατικά μέτρα
για την κοινωνική θέση της γυναίκας

Η Κομμούνα, ως «εργατική κυβέρνηση που πήρε και κράτησε στα χέρια της πάνω από δυο μήνες την πρωτεύουσα του κόσμου» (Λένιν), προσπάθησε να απαντήσει με συγκεκριμένα μέτρα στην αντίφαση της γυναικείας συμμετοχής στην κοινωνική παραγωγή και στη στέρηση δικαιωμάτων των γυναικών στο πλαίσιο της αστικής - καπιταλιστικής κοινωνίας, η οποία εκφραζόταν ακόμα και στη νομική ανισότητα στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην προστασία της μητρότητας, στο εκλογικό δικαίωμα, στο οικογενειακό Δίκαιο.

Διακήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής

1. Άρθρο 1^ο. Η Κεντρική Επιτροπή αποτελείται από τους αντιπροσώπους των Επαρχιακών Επιτροπών με δικαίωμα προσθήκης και παύσης μελών μετά από αίτηση 8 τουλάχιστον και με τη σύμφωνη γνώμη του μισού συν 1 του συνόλου των μελών της Επιτροπής.
2. Άρθρο 2^ο. Η επιτροπή συνεδριάζει μόνιμα.
3. Άρθρο 3^ο. Η παρουσία όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας του ενός τρίτου συν ενός των μελών της επιτροπής είναι υποχρεωτική.
4. Άρθρο 4^ο. Οι αποφάσεις μπορούν να ληφθούν μόνο μετά από προηγούμενη συζήτηση από τη συνεδρίαση της Επιτροπής και με πλειοψηφία του μισού συν ένα των μελών της Επιτροπής.
5. Άρθρο 5^ο. Οι συνεδριάσεις της επιτροπής πραγματοποιούνται τουλάχιστον δύο φορές εντός είκοσι τεσσάρων ωρών. όλα τα μέλη πρέπει να είναι παρόντα. Σε περίπτωση σημαντικών εμποδίων, υποχρεούνται να ειδοποιούν εκ των προτέρων την Επιτροπή.
6. Άρθρο 6^ο. Η προεδρία θα ανήκει διαδοχικά στα μέλη της Επιτροπής και θα ανανεώνεται σε κάθε συνεδρίαση.
7. Άρθρο 7^ο. Οποιαδήποτε πρόταση, που θα τεθεί στην ημερήσια διάταξη των δημόσιων συνεδριάσεων, πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον 10 μέλη της Επιτροπής.
8. Άρθρο 8^ο. Ο λόγος μπορεί να ληφθεί μόνο για δέκα λεπτά το πολύ και η ίδια ερώτηση δεν μπορεί να συζητηθεί περισσότερες από δύο φορές σε μια συνεδρίαση από τον ίδιο ομιλητή.
9. Άρθρο 9^ο. Η επιτροπή ορίζει το γραφείο της αποτελούμενο από έναν γενικό γραμματέα, τρεις βοηθούς γραμματείς και έναν ταμία. Τα μέλη μπορούν να ανακληθούν.
10. Άρθρο 10^ο. Η ΚΕ θα έχει τη γενική διεύθυνση των εργασιών.
11. Άρθρο 11^ο. Η ΚΕ θα επιλέξει μεταξύ των μελών της και θα διορίσει μια εκτελεστική επιτροπή αποτελούμενη από επτά μέλη που είναι υπεύθυνα για την επαφή με τις επιτροπές των τμημάτων, τα ασθενοφόρα, τους φούρνους, τα οδοφράγματα. θα λάβει τις απαραίτητες οδηγίες και πληροφορίες, τις οποίες με τη σειρά της θα διαβιβάσει στις επαρχιακές επιτροπές.
12. Άρθρο 12^ο. Η ΚΕ θα διορίσει επίσης επιτροπές για να επεξεργαστούν και να παρουσιάσουν σχέδια για την πιο πρακτική εκτέλεση των διαφόρων δεσμεύσεων της επιτροπής.
13. Άρθρο 13^ο. Τα μέλη της εκτελεστικής επιτροπής θα έχουν δελτίο με τη σφραγίδα και υπογεγραμμένο από την κεντρική επιτροπή.
14. Άρθρο 14^ο. Τα έξοδα εκτύπωσης, αλληλογραφίας και διαχείρισης καλύπτονται από το ταμείο της ΚΕ, που θα χρησιμοποιήσει τα ποσά που απομένουν για:
    •   α. Να στηρίξει άπορα ή άρρωστα μέλη που θα είναι μέλη της Ένωσης.
    •   β. Να αμείβονται τα μέλη των Επιτροπών που ελλείψει μέσων δεν μπορούν απερίσπαστα να αφιερώνουν όλο το χρόνο τους _24ω το 24ωρο
    •   γ. Στην αγορά πετρελαίου και όπλων για τους πολίτες_γυναίκες, που πολεμούν στα οδοφράγματα
    • __ Αν χρειαστεί η διανομή των όπλων θα γίνει με κλήρωση.
15. Άρθρο 15^ο. Η επιτροπή είναι ηθικά υποχρεωμένη να δώσει την ευρύτερη δημοσιότητα στις ενέργειές της με κάθε δυνατό μέσο.
16. Άρθρο 16^ο. Το καταστατικό αυτό μπορεί πάντα να συμπληρώνεται ή να τροποποιείται κατόπιν αιτήματος δέκα μελών της ΚΕ και με τη σύμφωνη γνώμη του μισού συν ένα όλων των μελών των επιτροπών μαζί.
17. Άρθρο 17^ο. Οι πολίτες_γυναίκες, με την εγγραφή τους στα μητρώα της επιτροπής του δήμου τους, θα πρέπει να συνεισφέρουν με μια δεκάρα (1/100 του φράγκου). Αυτή η εισφορά θα χρησιμοποιηθεί για τον σχηματισμό ταμείου στην περιοχή τους.
18. Άρθρο 18^ο. Όλα τα μέλη αναλαμβάνουν να αναγνωρίζουν την ηθική εξουσία της Κεντρικής Επιτροπής, και να ακολουθούν τις οδηγίες και τις εντολές των αντίστοιχων επιτροπών τους.
19. Άρθρο 19^ο. Όλες οι εθελοντικές εισφορές είτε σε χρήματα είτε σε υλικά είναι για ασθενοφόρα, τροφοδοσία με τρόφιμα κλπ. καθώς και για τα άπορα μέλη της Ένωσης.

Ειδικότερα, στις 13 Μάη ίδρυσε επαγγελματικό σχολείο που θα εκπαίδευε νέες εργάτριες, ενώ στις 16 Μάη κάλεσε άνδρες και γυναίκες σε συνάντηση με στόχο την αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης.

• Εκεί συζητήθηκε το πώς θα καλυφθούν οι θέσεις δασκάλων στα σχολεία. 
• Για τις βιβλιοδέτριες, στις 13 Μάη, οργάνωσε ειδικό γραφείο εύρεσης εργασίας. 
• Αποφάσισε την παροχή οικονομικής βοήθειας με τη μορφή σύνταξης σε όλες τις χήρες και τα παιδιά των πολιτών που έδωσαν τη ζωή τους για την υπόθεση του λαού. 
• Υιοθέτησε, τέλος, όλα τα ορφανά και ανέλαβε την ανατροφή τους. Θέσπισε τον πολιτικό γάμο και επανέφερε το διαζύγιο.

Η Κομμούνα ανέδειξε γυναίκες της Union σε διευθυντικές κι επιτελικές αρμοδιότητες. Για παράδειγμα, αναδείχθηκαν στη διοίκηση διαφόρων οργανισμών (νοσοκομεία, συσσίτια κ.ά.), ανέλαβαν αποστολές, για να ενημερώσουν για τις εξελίξεις στο Παρίσι. Η Marguerite Tinayre ήταν η πρώτη γυναίκα σχολική επιθεωρήτρια.

Είναι ακόμα χαρακτηριστική η συμβολή της Union με τις προτάσεις της προς την Κομμούνα για τη γυναικεία εργασία:

• Ποικιλία στις εργασίες που εκτελούσαν οι εργάτριες που ήταν εξαιρετικά μονότονες.
• Μείωση της εργάσιμης μέρας ώστε η γυναίκα να έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο, να μπορεί να ξεκουράζεται και να ζει αξιοπρεπώς.
• Κατάργηση «κάθε ανταγωνισμού ανάμεσα στους εργάτες και των δύο φύλων» καθώς τα συμφέροντά τους είναι ταυτόσημα άρα και οι μισθοί πρέπει να είναι ίσοι για ίση εργασία.

«Προάγγελος μιας νέας κοινωνίας»

Όπως αποδείχτηκε τη «Ματωμένη Βδομάδα» (την τελευταία βδομάδα της Κομμούνας από τις 21 έως τις 28 Μάη), ο στρατός δεν δίστασε ούτε στιγμή να δολοφονήσει ένα πλήθος άμαχων γυναικών και παιδιών. Τελικά, οι κυβερνητικές δυνάμεις συνέτριψαν την Κομμούνα, με την κατάληψη των τελευταίων οδοφραγμάτων της στην οδό Ραμπονό στις 28 Μάη, ενώ οι επαναστάτριες μπήκαν στο στόχαστρο των αστών. Συνελήφθησαν 1.000 γυναίκες, ενώ καταδικάστηκαν 133.

«Δεν υπερασπίζομαι τον εαυτό μου, ούτε θέλω να με υπερασπίσουν. Ανήκω ολοκληρωτικά στην κοινωνική επανάσταση κι εφόσον κάθε καρδιά που πάλλεται για την ελευθερία έχει δικαίωμα στο βόλι, εγώ απαιτώ το μερίδιό μου. Εάν με αφήσετε ζωντανή δεν θα πάψω να φωνάζω για εκδίκηση. Τελείωσα, μπορείτε να με σκοτώσετε» (Λουίζ Μισέλ).

Η αιματηρή σφαγή του Παρισιού ανέδειξε τον πόθο της αστικής τάξης της Γαλλίας να πνίξει την επανάσταση, «κάτω από την προστασία του ξένου κατακτητή» (στάση γερμανικού στρατού), αλλά και τον ταξικό χαρακτήρα του αστικού κράτους, ως «μια μηχανή για την καταπίεση μιας τάξης από μια άλλη και μάλιστα όχι λιγότερο στην αστική δημοκρατία από ό,τι γίνεται στη μοναρχία» (Φρ. Ενγκελς).

«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους» (Καρλ Μαρξ, «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»).

Πηγές:

•        «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», Κ. Μαρξ, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2011

•        «Στη μνήμη της Κομμούνας», Β. Ι. Λένιν, «Απαντα»,

•        «Η Union des femmes pour la defense de Paris et les soins aux blesses», Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Α. Δουλκέρης, Αθήνα 2017