50 χρόνια από χτύπημα μια Κυριακή του Φλεβάρη 1974 στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ

 
Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΕ _1967-1974 – Γ2 ΤΟΜΟΣ σελ 775-783

Κεφ 46. Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τα χτυπήματα
της ασφάλειας στη διάρκεια της δικτατορίας

46.1. Το χτύπημα του Φλεβάρη  1974

Στις αρχές του 1974, η Ασφάλεια πέτυχε ένα σημαντικό πλήγμα στο Κλιμά­κιο της ΚΕ και στην ΚΝΕ. Στις 19 Φλεβάρη, ανακοινώθηκε η σύλληψη 35 στε­λεχών του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν οι Νίκος Καλούδης, Αντώνης Αμπατιέλος, Μίνα Γιάννου, Νίκος Κουτρούμπας, Κώστας Κουκουβίτης, Δημήτρης Γόντικας, Γιάννης Παλαβός, Χρήστος Παπα­ναστασίου, Κώστας Κάππος, Θόδωρος Τζιαντζής, Αγγελική Σωτήρη, Νάντια Βαλαβάνη, Λάζαρος Σταθάκης, Γεράσιμος Κοτροκόης, Βασίλης Ντάρδας, Δη­μήτρης Τσοπανίδης, Τάσος Γουδέλης κ.ά.²⁴¹⁵

Οι συλλήψεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη συνεχίστηκαν και τις επό­μενες μέρες μέχρι και τα μέσα του Μάρτη.²⁴¹⁶ Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και οι Γιάννης Μαρούκης, Κατερίνα Παπαγκίκα, Μαρία Χατζηνικολάου, Άγγελος Χάγιος κ.ά. Επίσης, στα τέλη Απρίλη-αρχές Μάη πιάστηκαν και 27 μέ­λη της οργάνωσης «Άρης Βελουχιώτης» στα Ιωάννινα.²⁴¹⁷

Το ΠΓ της ΚΕ, μετά από τη δημοσιοποίηση των συλλήψεων, κάλεσε «τους κομμουνιστές να σταθούν, όπως πάντα, ακλόνητοι απέναντι στα χτυπήμα­τα των εχθρών του λαού, να επαγρυπνούν αποτελεσματικότερα για την περι­φρούρηση των Οργανώσεών του, να εξακολουθήσουν πιο μεθοδευμένα, επί­μονα την οικοδόμησή του, να σταθούν πρωτομάχοι στους λαϊκούς αγώνες που ωριμάζουν». ²⁴¹⁸

Στους λίγους μήνες που ακολούθησαν μέχρι την πτώση της δικτατορίας, παρά το σημαντικό πλήγμα και τη διακοπή της παράνομης κυκλοφορίας του  Ριζοσπάστη;²⁴¹⁹ οι ΚΟ ανέπτυξαν ορισμένη δράση, ενώ ο Οδηγητής συνέχισε να κυκλοφορεί παράνομα μέχρι τα τέλη του Ιούνη του 1974.

Ωστόσο, οι συλλήψεις της συγκεκριμένης περιόδου δυσχέραναν τη δράση του Κόμματος στην περίοδο που ακολούθησε και χαρακτηρίστηκε από τα ση­μαντικά σημάδια αποσταθεροποίησης της δικτατορίας στη διάρκεια της δια­δικασίας μετάβασης στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Την ίδια περίοδο, η δικτατορία προχώρησε και σε συλλήψεις μελών και στε­λεχών άλλων αντιδικτατορικών οργανώσεων. Ενδεικτικά, το Μάη του 1974, η Χούντα συνέλαβε 36 μέλη και στελέχη της ΑΑΣΠΕ και του ΕΚΚΕ.²⁴²⁰

2415.  Μακεδονία, 20.2.1974.

2416.  Μακεδονία, 14.3.1974.

2417.  Στις 9-12.7.1974 το Έκτακτο Στρατοδικείο Ιωαννίνων καταδίκασε για τη συμμετο­χή τους στην οργάνωση «Άρης Βελουχιώτης» σε διάφορες ποινές (από 5 μήνες έως 10 χρό­νια) άπαντες τους κατηγορούμενους. Ανάμεσα στους καταδικασθέντες ήταν οι Θωμάς Μανόπουλος, Λευτέρης Παπαζαχαρίας, Βαγγέλης Παπαχρήστος κ.ά. ( 13.7.1974).

2418.  Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2009, σελ. 876.

______________________________________

46.2. Εκτιμήσεις και συμπεράσματα

Όπως έχει ήδη διαφανεί, η ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσε­ων στην Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας ήρθε αντιμέτωπη με πρωτοφα­νείς δυσκολίες. Πέρα από το οργανωτικό πρόβλημα, υπήρχαν και αντικειμενι­κοί παράγοντες που επιδρούσαν αρνητικά στο στόχο της ανασυγκρότησης, με σημαντικότερους τους ακόλουθους:

·     Τις μαζικές συλλήψεις και την εκτόπιση χιλιάδων κομμουνιστών και κομμουνιστριών που δρούσαν μεν μέσα στην ΕΔΑ, όμως είχαν περάσει από «φω­τιά» και «σίδερο» στα χρόνια της Κατοχής, στον τρίχρονο ένοπλο αγώνα του ΔΣΕ, στους μεγάλους γενικά εργατικούς αγώνες που ακολούθησαν. Ως συνέ­πεια των μαζικών συλλήψεων, ο αριθμός των στελεχών που καλούνταν να φέ­ρει σε πέρας το σύνθετο καθήκον της ένταξης νέων δυνάμεων στις πρόσφατα συγκροτημένες Οργανώσεις του Κόμματος ήταν πολύ μικρός, ενώ δε διέθετε επαρκή υποδομή για να αντεπεξέλθει στις συνθήκες της παρανομίας. Οι δε νε­ότεροι σε ηλικία δεν είχαν πείρα δράσης σε τέτοιες συνθήκες.

·     Τα μέσα που διέθετε η Ασφάλεια, τα επιτελεία και οι μηχανισμοί της Χού­ντας μέσα στην Ελλάδα, αλλά και μέσω των ελληνικών πρεσβειών στην Ευ­ρώπη και στις σοσιαλιστικές χώρες τούς έδιναν τη δυνατότητα να εντοπίζουν και να οργανώνουν μεθοδικά τη σύλληψη των στελεχών του Κόμματος μέσα στην Ελλάδα όσο και εκείνων που έμπαιναν στην Ελλάδα παράνομα, με από­φαση του ΠΓ της ΚΕ.

Ωστόσο, την ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων δυσχέραναν και ορισμένες πολιτικές επιλογές του Κόμματος. Τον πρώτο καιρό αμέσως με­τά από τη 12η Ολομέλεια του 1968 επέδρασε σε ένα βαθμό αρνητικά το γεγο­νός ότι γινόταν προσπάθεια από την ΚΕ να παραμείνουν στο ΚΚΕ τα στελέχη της οπορτουνιστικής ομάδας. Αυτή η τακτική, αφενός, καθυστερούσε σημαντικά την ανασυγκρότηση και, αφετέρου, εμπόδιζε να ξεδιπλωθεί ανοιχτά γενικευμένο μέτωπο εναντίον της αναθεωρητικής φράξιας. Αντίστοιχα επιδρούσε αρνητικά η επιλογή να αποτραπεί η άμεση μεταφορά της διάσπασης στο ΠΑΜ και στην ΕΔΑ, καθώς οδηγούσε στην καθυστέρηση της πιο αποφασιστι­κής προσέγγισης με κομμουνιστές και κομμουνίστριες προκειμένου να κατα­τοπιστούν από πρώτο χέρι για τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας και να συμμετάσχουν στην ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το ΠΓ της ΚΕ, όπως είδαμε και προηγούμενα, προκειμένου να ενισχυθεί η κομματική ανασυγκρότηση στην Ελλάδα, να βελτι­ωθεί η καθοδηγητική δουλειά και να δυναμώσει η αντιδικτατορική δράση, ορ­γάνωσε την «είσοδο» στελεχών του Κόμματος στην Ελλάδα.

Όμως, για σημαντικό χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα ως το 1971, αποδείχτηκε πολύ περίπλοκο και εξαιρετικά δύσκολο το καθήκον οικοδόμησης Κομματικών Οργανώσεων και του συνδυασμού νόμιμης και παράνομης δουλειάς, λόγω των διαδοχικών συλλήψεων ηγετικών στελεχών, κομματικών μελών που ήταν χρε­ωμένα με τη βοήθεια σε αυτά τα στελέχη και ανθρώπων που μετείχαν στο μη­χανισμό στήριξής τους. Τα περισσότερα από τα στελέχη που στάλθηκαν από το εξωτερικό -με ελάχιστες εξαιρέσεις- πιάστηκαν από τα όργανα της Χού­ντας μαζί με άλλους κομμουνιστές και κομμουνίστριες.

Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν οι Γρηγόρης Φαράκος, Νίκος Καλούδης, Στρατής Τσαμπής, Κώστας Λίτσας, Αντώνης Αμπατιέλος κ.ά.

Το ΠΓ της ΚΕ αμέσως μετά από το πρώτο χτύπημα το Νοέμβρη του 1968 και τη σύλληψη του Γρ. Φαράκου επιδίωξε να βγουν συμπεράσματα, να αναδειχτούν λάθη και αδυναμίες που οδηγούσαν στον εντοπισμό των στελεχών του από την Ασφάλεια. Συγκρότησε επιτροπές για να συλλέξουν πληροφορί­ες και να καταλήξουν σε ορισμένες εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Γι’ αυτόν το σκοπό, σωστά, γινόταν προσπάθεια να φτάσουν στην καθοδήγηση του Κόμ­ματος και να μελετηθούν οι γνώμες και εκτιμήσεις στελεχών που είχαν συλληφθεί και εκείνων που δρούσαν μέσα στην Ελλάδα με την οργάνωση «ταχυδρο­μικού» καναλιού διαβίβασης του σχετικού υλικού. Ωστόσο, εξ αντικειμένου αυ­τή η διαδικασία ήταν χρονοβόρα.

Στις συνεδριάσεις της ΚΕ, με βάση τα στοιχεία των πορισμάτων που βασί­ζονταν σε ατομικά σημειώματα, γίνονταν εκτιμήσεις και κριτική στο ΠΓ πρώτ’ απ’ όλα για τον τρόπο που προετοίμαζε και έπαιρνε όλα τα μέτρα για τις απο­στολές και την καταλληλότητα ορισμένων στελεχών που συμμετείχαν σε αυ­τές. Επιπλέον, γινόταν κριτική για το κατά πόσο έπαιρνε υπόψη -όσο ήταν δυ­νατόν- την ετοιμότητα των βασικών κομματικών οργάνων μέσα στην Ελλάδα να περιφρουρήσουν και να αναπτύξουν τη δουλειά με τη βοήθεια των στελε­χών που έμπαιναν παράνομα στην Ελλάδα.

Τα παραπάνω αναδεικνύουν ότι το ΠΓ πριν, αλλά και μετά από τη 12^η Ολομέ­λεια, δεν είχε πλήρως αντικειμενική εικόνα για την κατάσταση και τις δυνατότητες των κομματικών δυνάμεων, ιδιαίτερα την πρώτη περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, αλλά και στην πορεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις βρέθηκε αντιμέ­τωπο και με την ωραιοποίηση των εκτιμήσεων και απολογισμών, είτε γιατί δεν υπήρχε συλλογική εικόνα από τα στελέχη στην Ελλάδα είτε γιατί στις δύσκο­λες συνθήκες επικρατούσαν μειωμένες απαιτήσεις. Ωστόσο, υπήρχαν και περι­πτώσεις που δεν υπολόγισε την εκτίμηση του Κλιμακίου της ΚΕ ή του Γραφεί­ου της ΚΟΑ ότι δεν υπήρχε δυνατότητα υποδοχής στελέχους από το εξωτερικό.

Για παράδειγμα, ο Π. Υφαντής σε πόρισμα που συνέταξε για το χτύπημα του 1968 σημείωνε ότι ο Αντώνης Καλαμπόγιας, πριν την άφιξη του Γρ. Φαράκου στην Ελλάδα, σε γράμματά του προς το ΠΓ «έβαζε ζήτημα ότι δεν έχει ετοιμά­σει τις προϋποθέσεις για την παραλαβή καθοδηγητικού στελέχους».²⁴²¹

Όπως υπήρχαν και περιπτώσεις που το ΠΓ ανέθετε στις παράνομες Κομ­ματικές Οργανώσεις καθήκοντα αναντίστοιχα των πραγματικών τους δυνατο­τήτων. Για παράδειγμα, ενώ ήταν διαπιστωμένο ότι ο μηχανισμός στην Ελλάδα ήταν αδύναμος και δεν είχαν εξασφαλιστεί εφεδρείες, βάρυνε η πολιτική από­φαση, πέραν του Ριζοσπάστη και του Οδηγητή, να εκδίδονται και άλλα παρά­νομα έντυπα, να υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί για έκδοση προκηρύξεων, ενώ δεν είχε εξασφαλιστεί ξεχωριστός μηχανισμός για τη συγγραφή άρθρων, την εκτύπωση και τη δημιουργία καναλιού διακίνησης. Στην προηγούμενη επιλο­γή βάρυνε και η πολιτική εκτίμηση ότι η ΚΟ Αθήνας, πέρα από το καθήκον της κομματικής ανασυγκρότησης, θα έπρεπε να διαθέτει επαφές με την ΕΔΑ και το ΠΑΜ. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι αυτές οι δύο πολιτικές συμμαχίες φά­νηκε από νωρίς ότι δεν είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν παράνομες οργα­νώσεις και, πολύ περισσότερο, μαζική αντιδικτατορική δράση.

Συνολικότερα, το ΠΓ δρούσε συγκεντρωτικά περιορίζοντας τις ευθύνες που αναλογούσαν -από τα ίδια τα πράγματα- στο Κλιμάκιο της ΚΕ στην Ελλάδα.
Έτσι, χανόταν χρόνος λόγω της δύσκολης επικοινωνίας με σημειώματα για οδηγίες και κατευθύνσεις που έπρεπε να εγκριθούν, ακόμα και για ζητήματα που δεν ήταν καίριας σημασίας.

Επιπρόσθετα, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που υπήρχαν για την εξα­γωγή συμπερασμάτων από τα χτυπήματα στην Ελλάδα, επέδειξε αδικαιολόγη­τα μεγάλη καθυστέρηση σε αυτό το καθήκον μετά από το πρώτο σοβαρό χτύ­πημα που δέχτηκε το Κόμμα με τη σύλληψη της ομάδας των στελεχών με επι­κεφαλής τον Γρ. Φαράκο. Αυτή η καθυστέρηση εμπόδισε την αξιοποίηση των συμπερασμάτων στις επόμενες αποστολές, με αποτέλεσμα να επαναλαμβά­νονται τα ίδια λάθη.²⁴²²

Εκτός από την κύρια κριτική προς το ΠΓ με βάση και τις εκθέσεις που δια­μορφώνονταν, ασκούνταν κριτική και στα στελέχη που έμπαιναν στην Ελλά­δα και σε άλλα που ήδη δρούσαν στη χώρα, κυρίως σε ζητήματα παραβιάσε­ων των κανόνων της παράνομης δουλειάς και του συνωμοτισμού. Ενδεικτικά, η εισήγηση του ΠΓ στη 15η Ολομέλεια της ΚΕ, η οποία έγινε μετά από τις συλ­λήψεις των Ν. Καλούδη, Στρ. Τσαμπή κ.ά., εκτιμούσε:

«(...) μέσα στο Κόμμα και στα καθοδηγητικό του όργανα υπάρχει σοβαρή υποτίμηση των μέτρων περιφρούρησης της κομματικής δουλειάς, της επαγρύ­πνησης και της αποκέντρωσης. Γίνονται σοβαρές παραβιάσεις, υποτιμούνται οι δυνατότητες και τα μέτρα του εχθρού. Έχουμε από υπεύθυνους συντρό­φους παραβίαση εντολών του ΠΓ και άλλες σοβαρές παραβιάσεις συνωμοτι­κών μέτρων, και σινιάλα που υπήρχαν δεν πάρθηκαν υπόψη.»²⁴²³

Πράγματι, τα καθοδηγητικό στελέχη στην Ελλάδα πολλές φορές επιδείκνυ­αν αδημονία και βιασύνη στη διαδικασία ανασυγκρότησης του Κόμματος, κά­τω από την πίεση βεβαίως των αναγκών του μαζικού αντιδικτατορικού αγώνα, αλλά και των χτυπημάτων από τις συλλήψεις, με αποτέλεσμα να καταστρατη­γούνται οι κανόνες της επαγρύπνησης. Δεν έδειξαν την απαιτούμενη προσοχή και επαγρύπνηση στην τήρηση της βασικής κατεύθυνσης του διαχωρισμού του κεντρικού μηχανισμού από αυτόν της ΚΟ θήνας, στην επιλογή κατάλληλων συνδέσμων, συνεργατών, σπιτιών, μεταφορικών μέσων, ενώ κάτω από την έλ­λειψη συνδέσμων και μέσων στήριξης σε ορισμένες περιπτώσεις κατέφευγαν στην επαφή με συγγενείς. Ενδεικτικά, το 9ο Συνέδριο έκρινε ότι:

«Τα χτυπήματα, που δέχθηκε το Κόμμα στο 1968-1971, έπαιξαν ανασταλτι­κό ρόλο στην ανάπτυξη της δουλειάς. Τα χτυπήματα αυτό οφείλονταν κυρίως στην έλλειψη προετοιμασίας του Κόμματος για το πέρασμα στην παρανομία, στις σοβαρές παραβιάσεις των συνωμοτικών μέτρων από καθοδηγητικό στε­λέχη, στα λάθη και τις αδυναμίες που παρουσίασε το ίδιο το ΠΓ.»²⁴²⁴

Στο χτύπημα του 1968 καταγράφονται οι εξής παραβιάσεις των συνωμοτικών κανόνων: «Υπερβολική κίνηση μέρα και νύχτα, απεριόριστες επαφές με παράνομους και νόμιμους, πολυχρησιμοποιημένα σπίτια, δύο μηχανισμοί σε μια πολυκατοικία» κ.ά.²⁴²⁵ Υπήρξε, ακόμα, στέλεχος που είχε πάνω από 40 επα­φές μέσα σε ένα μήνα.

Αντίστοιχα προβλήματα υπήρξαν και στα χτυπήματα του 1970: «Το Κλιμά­κιο δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην επιλογή και τον έλεγχο των συν­δέσμων. Υπάρχουν περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτήν τη δουλειά πρόσωπα ακατάλληλα, που χρησιμοποιήθηκαν κατ’ επανάληψη σαν σύνδε­σμοι, αν και είχαν εκτεθεί (.. ,).»²⁴²⁶

Επίσης, για το μεγάλο χτύπημα του 1974 σημειωνόταν: «Πλήρης αλληλοεξάρτηση όλης της δουλειάς (...) Αποκέντρωση -μηδέν.

- Τα σπίτια όλων τους στο ίδιο περιβάλλον και σε απόλυτη σύνδεση με τον τεχνικό και εκδοτικό μηχανισμό, τη νεολαία και τη νόμιμη δουλειά. (...) Συχνές επισκέψεις του ενός στο σπίτι του άλλου.»²⁴²⁷

Ουσιαστικά, σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις δεν τηρήθηκε η αρ­χή της αποκέντρωσης, με αποτέλεσμα ο επικεφαλής του Κλιμακίου και άλλα στελέχη να κρατούν προσωπικά πολλαπλές επαφές, να έχουν κοινούς συνδέ­σμους. Από αυτήν τη σκοπιά είναι χαρακτηριστικά όσα επισήμανε το ΠΓ μετά από τα χτυπήματα του 1970:

«Μια άλλη βασική αιτία των χτυπημάτων στάθηκαν, όπως φαίνεται, οι αδυ­ναμίες στο θέμα της αποκέντρωσης της δουλειάς, η μη έγκαιρη αποκέντρωση του ίδιου του κεντρικού μηχανισμού.
Ο κεντρικός μηχανισμός ήταν βαρύς, συγκεντρωμένος σε λίγα πρόσωπα. (...) Η επαφή της παράνομης καθοδήγησης με τους νόμιμους δεν ήταν επίσης καλά οργανωμένη σε βάθος.
(...)
Το γεγονός ότι η δουλειά δεν είναι αρκετά αποκεντρωμένη όχι μόνο δίνει τη δυνατότητα στον εχθρό ευκολότερα να μας χτυπάει, αλλά και τον διευκολύνει να συγκαλύπτει την πηγή του χτυπήματος.»²⁴²⁸

Ωστόσο, η έλλειψη αποκέντρωσης δεν αποτελούσε τη μοναδική παραβία­ση των κανόνων περιφρούρησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συλληφθέντες είχαν μαζί τους κομματικά σημειώματα.

Ταυτόχρονα, υπήρχε μια ορισμένη υποτίμηση των μηχανισμών της Ασφά­λειας και της δυνατότητάς της να παρακολουθεί χωρίς να συλλαμβάνει άμε­σα τα στελέχη, ώστε να ολοκληρώνει την εικόνα της αναφορικά με ποιους συ­νεργάζονταν. Επίσης, κάτω και από το βάρος των συνθηκών της δικτατορίας, δεν αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα των εφεδρειών σε στελέχη και προσωπικό του μηχανισμού, ώστε οι συλλήψεις να μην οδηγούν στη διακοπή της δράσης.

Τα στελέχη που στέλνονταν ως καθοδηγητές και μέλη του Κλιμακίου της ΚΕ ήταν δοκιμασμένα ολόπλευρα στις δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες πά­λης του Κόμματος, στην Κατοχή, στο ΔΣΕ, στους μεγάλους εργατικούς αγώ­νες, ενώ διατηρούσαν δεσμούς μέσα στην Ελλάδα. Όμως, αρκετά πράγματα είχαν αλλάξει στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα κατά το χρονικό διάστημα της ζωής τους στην πολιτική προσφυγιά και στις συνθήκες του σο­σιαλισμού. Είχαν επίσης αλλάξει οι μέθοδοι και οι μηχανισμοί παρακολούθη­σης της Ασφάλειας.

Εξάλλου, δεν ήταν δεδομένο ότι όλα τα μέλη της ΚΕ διέθεταν, εκτός από την αφοσίωση και τη διάθεση προσφοράς, και τις άλλες απαιτούμενες ικανό­τητες για να τα βγάλουν πέρα σε αυτές τις σύνθετες συνθήκες. Ανάλογο πρό­βλημα είχαν και οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες που ζούσαν στην Ελλά­δα, ιδιαίτερα εκείνοι κι εκείνες που μακρόχρονα διαπαιδαγωγήθηκαν σε συν­θήκες μη ύπαρξης των Κομματικών Οργανώσεων και ΕΔΑίτικης διαπαιδαγώ­γησης στα θέματα της λειτουργίας, της περιφρούρησης και επαγρύπνησης, ενώ σε άλλους, νεότερης ηλικίας, δεν υπήρχε εμπειρία από συνδυασμό παρά­νομης και νόμιμης δουλειάς.

Ανάλογα, από ένα χρονικό σημείο κι έπειτα, οι απελευθερωμένοι από τη Χούντα κομμουνιστές και κομμουνίστριες πέρναγαν σε συνθήκες νομιμότη­τας, δηλαδή επέστρεφαν στα σπίτια ή και στις δουλειές τους, όμως ένα μεγά­λο μέρος τους και, πριν απ’ όλα, τα ηγετικά στελέχη του Κόμματος που ήταν γνωστά στην Ασφάλεια (άλλωστε για το λόγο αυτόν εξορίστηκαν ή φυλακίστη­καν για την παράνομη δράση τους) συνέχιζαν να βρίσκονται κάτω από συνεχή παρακολούθηση και ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συνδυάζουν τη νόμιμη ζωή και την παράνομη δουλειά.

Με δεδομένα τα προηγούμενα και τις ευθύνες του ίδιου, το ΠΓ παρέμβαινε προκειμένου να αντιμετωπίσει αδυναμίες, να στηρίξει τη δουλειά του Κλιμακί­ου, να ενισχύσει την κομματική οικοδόμηση και δράση στην Ελλάδα. Σε αυτήν την κατεύθυνση ήταν η προσπάθεια για τη συγκρότηση εφεδρικού καθοδηγητικού οργάνου και ανάλογου τεχνικού μηχανισμού, όπως και η απόφαση -που δεν υλοποιήθηκε- για πέρασμα στην παρανομία των μελών του Γραφείου του Κλιμακίου και άλλων στελεχών.²⁴²⁹

Σε σωστή κατεύθυνση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την πε­ριφρούρηση της δουλειάς των Οργανώσεων ήταν και οι προτάσεις μελών της ΚΕ, όπως αυτές του Αντώνη Καλαμπόγια μετά από το χτύπημα του 1974:
«Βασική προϋπόθεση για την εξασφάλιση καθοδήγησης στο Εσωτερικό θε­ωρώ τη συγκρότηση Γραφείου μόνον από παράνομους συντρόφους, τον αυ­στηρό χωρισμό της παράνομης από τη “νόμιμη” δουλειά, την αποκέντρωση της ΚΝΕ. (...)
Νομίζω ότι πρέπει ν’ αποκλειστούν οι συνεδριάσεις του Γραφείου κι αν ακό­μα όλα τα μέλη του είναι παράνομα. Σύνδεσμοι στελέχη θα λύνουν το ζήτημα.
Τα στελέχη που αποφυλακίζονται θα περνάν στην παρανομία, θα βγαίνουν στο εξωτερικό και μετά θα επιστρέφουν παράνομα και θα πιάνουν δουλειά. Να αποκλεισθεί η ανάθεση δουλειάς σε σύντροφο που μόλις ελευθερώνεται. (...)
Προτείνω να καθιερωθεί 6-8μηνη ενεργός υπηρεσία των παράνομων στε­λεχών. Σε συνέχεια, ή θα βγαίνουν έξω, ή θα περνάν σε καραντίνα και μετά να αλλάζουν και δουλειά και περιοχή δουλειάς.»²⁴³⁰

Συμπερασματικά:

Η ρίζα των δυσκολιών δράσης στις αντίξοες συνθήκες της δικτατορίας και ενώ δεν υπήρχε όχι μόνο οργανωτική, αλλά και πολιτική προετοιμασία και εκτί­μηση για τον κίνδυνο δικτατορικής εκτροπής, βρισκόταν πριν απ’ όλα στις ιδεολογικοπολιτικές και οργανωτικές συνέπειες από τη 10χρονη απουσία των Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ (από την 8^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1958 και έπειτα), σε συνδυασμό και με το πέρασμα των μελών του Κόμματος στις γραμμές της ΕΔΑ. Το αποτέλεσμα ήταν η υποχώρηση της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, η εξοικείωση με συνθήκες φιλελευθερισμού και οργανωτι­κής χαλαρότητας και καλλιέργεια κοινοβουλευτικών αυταπατών.

Η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση στην οργανωτική συγκρότηση και λει­τουργία του Κόμματος, που καθορίζονται από τους σκοπούς και τον επανα­στατικό χαρακτήρα του, αναπτύσσεται και στεριώνει στο πλαίσιο της επανα­στατικής στρατηγικής, αλλά και μέσα από τη συμμετοχή των μελών του Κόμ­ματος στις Κομματικές Οργανώσεις, στη συζήτηση για τη διαμόρφωση της πο­λιτικής του και στη δράση για την προώθησή της, στην εκλογή των οργάνων και τον έλεγχο της δράσης τους με τη διαδικασία της κριτικής και αυτοκριτικής, στην υπεράσπιση και τήρηση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, της συλλογικότητας και της εσωκομματικής δημοκρατίας, στη συνεχή προσπάθεια για την ιδεολογικοπολιτική επαναστατική ενότητα του Κόμματος, την υπεράσπι­ση των αρχών και του Καταστατικού του, στην αδιάλλακτη στάση απέναντι σε κάθε μορφής οπορτουνισμό και οργανωτικό φιλελευθερισμό.

Το γεγονός ότι το Κόμμα είχε ανάγκη ανασυγκρότησης μέσα στην Ελλάδα από την επόμενη μέρα της δικτατορίας ήταν προφανές. Αυτή η ανάγκη όφει­λε να μην ερχόταν σε αντιπαράθεση με τη διάθεση χρόνου για την προετοιμα­σία στοιχειώδους μηχανισμού υποδοχής, διαμονής και δράσης των παράνο­μων στελεχών και των μελών των οργάνων, για τη δημιουργία εφεδρειών και την εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων.

Ως αποτέλεσμα των προηγούμενων αδυναμιών, οι συλλήψεις οδηγούσαν στην αποδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού και στην ανάγκη ανασυ­γκρότησής του σχεδόν από την αρχή, άρα επιβράδυναν την πορεία πλήρους ανασυγκρότησής του.

Ακόμα, οι συλλήψεις των στελεχών και η στάση τους απέναντι στη δικτα­τορία, οι ηρωικές και ανυποχώρητες απολογίες στα στρατοδικεία από τη μια συγκινούσαν και αφύπνιζαν, δημιουργούσαν πνεύμα μαχητικότητας και αισιο­δοξίας, καθώς αποδείκνυαν ότι το ΚΚΕ ήταν παρόν ύστερα από πολλά χρόνια απουσίας Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα. Από την άλλη, όμως, καλ­λιεργούνταν και ένα είδος απογοήτευσης, ενώ το αυτοαποκαλούμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού» προπαγάνδιζε συκοφαντικά ότι η παράνομη δράση του Κόμμα­τος ήταν διαβρωμένη.

Τα προβλήματα και οι παραβιάσεις των κανόνων της παράνομης δουλειάς και του συνδυασμού της με τη νόμιμη, που εντοπίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της 7ετίας με αποκορύφωμα το χτύπημα του Φλεβάρη του 1974, δεν αναι­ρούν το γεγονός ότι το ΚΚΕ, παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει, ρίχτηκε αποφασιστικά στην ανασυγκρότησή του με άμεσο στόχο να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει ένα δυναμικό μαζικό αντιδικτατορικό αγώνα. Σε όλη τη διάρκεια της 7ετίας αναδείχτηκε η ετοιμότητα των στελεχών και μελών του να αψηφήσουν τους κινδύνους που τους απειλούσαν, και τους οποίους με ηρωισμό αντιμετώπισαν, προκειμένου να ανταποκριθούν στα συμ­φέροντα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, να ανατρέψουν τη δικτατορία και να ανταποκριθούν στην ηρωική ιστορία του ΚΚΕ, στις κομμου­νιστικές αξίες και ιδανικά.

2419.   Το τελευταίο φύλλο βγήκε το Γενάρη του 1974.
2420.  Μακεδονία, 5.5.1974.
2421.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 53039, Κατάσταση περιεχομένων φακέλου με τίτλο «Χτύπημα του 11/1968».
2422.   Οι συλλήψεις στελεχών με επικεφαλής τον Ν. Καλούδη συνδέονταν με το πρώτο χτύπημα στον Γρ. Φαράκο λόγω και της συνέχισης χρησιμοποίησης των ίδιων μηχανισμών και του ίδιου τρόπου δουλειάς. Ο εντοπισμός των ίδιων προβλημάτων εμφανιζόταν στις εκθέσεις και πορίσματα που βγήκαν μετά από τα επόμενα χτυπήματα (Ν. Καλούδης, Στρ. Τσαμπής, ως και λίγα χρόνια μετά, που έγινε το μεγάλο χτύπημα του Φλεβάρη του 1974), που σήμαινε ότι δεν πάρθηκαν υπόψη προγενέστερα κρίσιμα συμπεράσματα.
2423.   Είναι ενδεικτικό ότι, παρά την προσπάθεια για εξαγωγή συμπερασμάτων από τα χτυπήματα της Ασφάλειας, σε καμία από τις Ολομέλειες της ΚΕ που μελετήθηκαν οι εκθέσεις για τα χτυπήματα δεν κρίθηκαν ολοκληρωμένες για να μπουν στη διαδικασία της έγκρισής τους από το καθοδηγητικό όργανο ώστε να αποτελούν ένα συλλογικό πόρισμα.
2424.  Το 9^ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974, σελ. 52.
2425.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 53039, Κατάσταση περιεχομένων φακέλου με τίτλο «Χτύπημα του 11/1968».
2426.  Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 470372, Έκθεση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με πρώ¬τα συμπεράσματα για το χτύπημα του Μάη 1970 και ορισμένες σκέψεις για το χτύπημα του Νοέμβρη 1970.
2427.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 471941, Φάκελος με τα υλικά της επιτροπής που εξέτασε το χτύπημα της Ασφάλειας στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος και της ΚΝΕ το 1974.
2428.  Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 470372, ό.π
2429. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 227459, Σημείωμα του ΠΓ προς το Γραφείο του Κλιμακίου της ΚΕ, 23.10.1972.
2430. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 471941, Φάκελος με τα υλικά της επιτροπής που εξέτασε το χτύπημα της Ασφάλειας στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος και της ΚΝΕ το 1974.

 

(ΟΔΗΓΗΤΗΣ Φεβ-2024)
Τον Φλεβάρη του 1974 έγινε το μεγάλο «χτύπημα» της χού­ντας με τη σύλληψη δεκάδων μελών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Στις 19 Φλεβάρη ανακοινώθηκε η σύλληψη 35 στελεχών του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ. Οι συλλήψεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη συνεχίστηκαν μέχρι και τα μέσα του Μάρτη. Όπως χα­ρακτηριστικά αναφέρεται στο αντίστοιχο υποκεφάλαιο του Γ² Τόμου Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ 1967-1974, το ΠΓ της ΚΕ, μετά από τη δη­μοσιοποίησή των συλλήψεων, κάλεσε «τους κομμουνιστές να στα­θούν, όπως πάντα, ακλόνητοι απέναντι στα χτυπήματα των εχθρών του λαού, να επαγρυπνούν αποτελεσματικότερα για την περιφρού­ρηση των Οργανώσεών του, να εξακολουθήσουν πιο μεθοδευμένα, επίμονα την οικοδόμησή του, να σταθούν πρωτομάχοι στους λαϊκούς αγώνες που ωριμάζουν».  

Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τότε που οι σύντροφοί μας στων «φρουρών το πείσμα» στάθηκαν ακλόνητοι στα ανοσιουργή­ματα πόυ διέπραξε εναντίον τους το αστικό δικτατορικό καθεστώς, το επόμενο διάστημα η «Σύγχρονη Εποχή» θα εκδώσει βιβλίο που θα έχει ως αναφορά τις αναμνήσεις της συντρόφισσας Αγγελικής Σωτήρη από εκείνη την περίοδο.

Η Αγγελική Σωτήρη, μαζί με άλλους συντρόφους, είχε ευθύνη για τη λειτουργία του παράνομου τυπογραφείου της “Πανσπουδαστι­κής”, εφημερίδας της Αντι-ΕΦΕΕ.                                                               

Όταν της ανατέθηκε η συγκεκριμένη χρέωση από την Οργάνωση, το 1972, ήταν δευτεροετής φοιτήτρια της Ιατρικής στην Αθήνα. Πιάστηκε στις 14 Φλεβάρη του 1974 και αποφυλακίστηκε στις 26 Ιου­λίου του ίδιου έτους! Τις αναμνήσεις που κατέγραψε από αυτούς τους μήνες εμπιστεύτηκε στο Κόμμα της για να τις αξιοποιήσει όπως κρίνει. Αποτελούνται από δύο «κεφάλαια», με το δεύτερο να ξεκινά από εκεί που τελειώνει το πρώτο. Τη στιγμή, δηλαδή, που η Ασφάλεια μπαίνει στο διαμέρισμα της πολυκατοικίας στoν Νέο Κόσμο όπου λειτουργούσε το παράνομο τυ­πογραφείο. Το πρώτο κεφάλαιο έχει τίτλο: «Μερικές αναμνήσεις από την οργάνωση και λειτουργία του παράνομου τυπογραφείου της "Πανσπουδαοτικής", εφημερίδας της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ (Αντι-ΕΦΕΕ), κατά τη διάρκεια της δικτατορίας»: Το δεύτερο: «Στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας, στην οδό Μεσογείων».

Είναι βαρύ το χρέος και μεγάλη η τιμή που την επιμέ­λεια αυτής της έκδοσης ανέλαβε το Κεντρικό Συμβούλιο Της ΚΝΕ. Κάθε λέξη της συντρόφισσας είναι μια ψηφίδα ” μνήμης της ηρωικής πορείας του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Είναι παράδειγμα αφοσίωσης στους σκοπούς του Κόμματος. Επιβεβαίωση της αστείρευτης δύναμης που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος όταν η καρδιά φλογίζεται από ανώτερα ιδανικά.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, πρόσφατα, κυ­κλοφόρησε τον τόμο Γ₂ του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ για την περίοδο 1967-1974. Εκεί ο αναγνώστης μπορεί να μελετήσει, ανάμεσα σε άλλα, τις εκτιμήσεις και τα συμπεράσματα από το τιτάνιο έργο ανασυγκρότησης των παράνομων Οργανώσεων του ΚΚΕ και της δράσης της ΚΝΕ μέσα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας. Το Κόμμα,, μελετώντας επιστημονικά την ιστορία, εξά­γει συμπεράσματα για να γίνει πιο αποτελεσματικό στην αναμέτρηση με τον ταξικό αντίπαλο. Να μπορεί να οργανώνει από καλύτερες θέσεις την πάλη για την απελευθέρωση του ανθρώπου από την καπιταλιστική σκλαβιά.

Η έκδοση με τις αναμνήσεις της συντρόφισσας Αγγε­λικής Σωτήρη είναι προφανώς η προσωπική της μαρ­τυρία, η καταγραφή των γεγονότων, όπως η ίδια τα βίωσε. Η αξία τους δεν συνίσταται στο αν καταγράφουν λεπτομερώς όλο το πλαίσιο μέσα στο οποίο έδρασε το ΚΚΕ και η ΚΝΕ τη συγκεκριμένη περίοδο και το πώς αντιμετωπίστηκαν από τον ταξικό αντίπαλό. Βρίσκεται στη σεμνότητα και την πληρότητα με την οποία απει­κονίζονται αρετές και αρχές που είναι προς κατάκτηση και σήμερα για όλα τα μέλη και στελέχη της ΚΝΕ, για κάθε νέο αγωνιστή. Αφορούν το πώς μια συντρόφισσα, που έζησε την κόλαση και το αποκρουστικό πρόσωπο του ταξικού εχθρού, μπορεί με λίγα λόγια να περιγρά­φει πράγματα που σε συγκλονίζουν παραδίδοντας, μα­θήματα ζωής και αγώνα.

Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης ο αναγνώστης θα μπορέσει να διακρίνει:

Πώς μπορεί ένας αγωνιστής να είναι προετοι­μασμένος και τελικά να μπορεί να αντέξει τον αφάνταστο πόνο και τη φρίκη των βασανιστηρίων.

Είναι σημαντικό να υπάρχει γνώση από τα πριν για τον αντίπαλο και τους μηχανισμούς που θα επιστρατεύσει για να λυγίσει τους κρατούμενους. Να καλλιεργείται η αποφασιστικότητα για ανυποχώρητη στάση απέναντι τους μέχρι το τέλος. Να συνειδητοποιείται ότι ο κάθε σύντροφος και συντρόφισσα δεν είναι ένα απλό άτομο, αλλά εκφράζει τα συμφέροντα του λαού κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

Τις μεθόδους, τις δυσκολίες και τα χαρακτη­ριστικά που σφυρηλατεί στην προσωπικότητα η κομματική δουλειά σε παράνομες συνθήκες.
«Ζω­ντανεύουν» μπροστά μας οι διαδρομές που έκαναν οι σύντροφοι μεταμφιεσμένοι για να μην πιαστούν, η εφευρετικότητα και η πειθαρχία τους. Αντιλαμβανόμα­στε πώς σύντροφοι που αγαπούν τη ζωή, ακόμα και μέσα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας καταφέρνουν να εκτιμούν και να δημιουργούν όμορφες και ανθρώ­πινες στιγμές.

Πώς μέσα στο βαθύ σκοτάδι μπορείς να ανάψεις σπίθες όταν έχεις τα όπλα της συλλογικότητας, της συντροφικότητας και της γνώσης. Καταλαβαίνουμε σε όλο του το μεγαλείο τον στίχο «τακ-τακ εσύ, τακ- τακ εγώ» και πώς με αυτή τη γλώσσα της σιωπής» κατάφεραν να αντέξουν έχοντας ο ένας στο πλευρό του τον άλλο. Συνειδητοποιούμε τί σημαίνει πως ο κομ­μουνιστής κρατούμενός έχει απίστευτη δύναμη. Γιατί η καρδιά τού μπορεί να βρίσκει βάλσαμο και να αντέ­χει ό,τι δεν μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους, όταν το μυαλό τού ταξιδεύει σε μέρη που οικοδομούνταν ο σοσιαλισμός. Όταν μπορεί να πάρει δύναμη, σφυρίζο­ντας τον σκοπό ενός τραγουδιού, όταν ξέρει ότι πρέπει  να μη λυγίσει για να δώσει δύναμη και στους συντρό­φους που βρίσκονται στα διπλανά κελιά. Όταν ξέρει πως έχει δίκιο και ο λαός θα είναι στο πλευρό του.

Διαβάζουμε για τοyς χώρους που τυπώνονταν υλικά που διαφώτιζαν και οργάνωναν την πάλη στις σχολές της Αθήνας. Μπορούμε καλύτερα να καταλάβουμε την ανάγκη να διασφαλίζεται με κάθε θυσία η μελέτη, το γράψιμο, το τύπωμα και η διακί­νηση υλικών που είναι απαραίτητα για να επιτελεί η Οργάνωσή μας τον πρωτοπόρο της ρόλο σε όλες τις συνθήκες.

Ότι οι νοσηρές υπάρξεις των βασανιστών δημιουργήθηκαν και έδρασαν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη χούντα. Η αποτρόπαια δράση τους ήταν νομιμοποιημένη από όλες τις μορφές αστικής εξουσίας, ακριβώς γιατί πάντα έχει στο στόχαστρο την ιδεολογική-πολιτική-οργανωτική πρωτοπορία του εργατικού-λαϊκού κινήματος, το Κομμουνι­στικό Κόμμα και τη νεολαία του. Αποκαλυπτικά για τα παρα­πάνω είναι τα αποσπάσματα του «Ριζοσπάστη» και αστικών εφημερίδων που συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση και αφορούν στη δίκη των βασανιστών της Ασφάλειας Αθηνών στο μικτό κακουργιοδικείο Χαλκίδας (11/11/1975-30/11/1975). Τελικά οι 10 από τους 14 κατηγορούμενους βασανιστές απαλλάχθηκαν, ενώ στους υπόλοιπους 4 επιβλήθηκαν ποι­νές 4-10 μηνών.

Στο σημείο όπου η συντρόφισσα αναφέρεται στη νύχτα που βασανίστηκε γράφει: «Δεν βγάζω κιχ. Δεν νιώθω τίποτα. Δεν ξέρω αν πονάω. Δεν ξέρω αν ζω ή πέθανα. Ένα πείσμα μόνο με διακατέχει. Να αντέξω ως το τέλος... Μόλις φεύγουν οι βασανιστές, οι τοίχοι, του κελιού μου γεμίζουν χαρμόσυνα τακ-τακ. Είναι οι σύντροφοι. Δεν είμαι μόνη μου. Ξέρουν πως άντεξα, δεν έβγαλα άχνα όλη νύχτα. Δικές μου κραυγές δεν ακούστηκαν. Μόνο οι κραυγές των βασανιστών»

Στο πρόσωπο της συντρόφισσας Αγγελικής Σωτήρη υποκλινόμαστε σε όσους, κόντρα στα βασανιστήρια του αστι­κού δικτατορικού καθεστώτος, έδειξαν στην πράξη τις κομ­μουνιστικές αξίες και την κομμουνιστική ηθική. Σφίγγουμε ευλαβικά το χέρι σε αυτούς, που όπως και η συντρόφισσα Αγγελική; βρήκαν τη δύναμη ημιλιπόθυμοι στο κελί της φυλακής τους να σιγοτραγουδήσουν «Κι αν κάνετε τα στήθια μου κομμάτια εσείς πεθαίνετε και όχι εγώ»:

Αυτές τις μορφές ηρώων έχει γεννήσει το ΚΚΕ και η ΚΝΕ.

Αισθανόμαστε περήφανοι και συγκινημένοι που τον δικό τους πόνο, τις θυσίες και τα βάσανά τους, με τη στάση τους και όλη την πορεία της ζωής τους κατάφεραν να τα «μεταδώσουν» σε εμάς σαν «δεντράκια καλοσύνης» και «γεράκια δύναμης».

Στο δρόμο που χάραξαν οφείλουμε
να συνεχίσουμε να βαδίζουμε.

* Η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΚΝΕ (το ιδρυτικό της συνέδριο έγινε τον Ιούλη του 1972) καί αποτέλεσε καθοδηγητικό όργανο του φοιτητικού κινήματος στα χρόνια της δικτατορίας. Σε μια πορεία συσπείρωνε στις γραμμές της σημαντικό αριθμό φοιτητών κάι φοιτητρι­ών και δημιούργησε επιτροπές αγώνα κατά σχολές και έτη.

Απόσπασμα την κατάθεση της Αγγελικής Σωτήρη, όπως δημοσιεύτηκε στον "Ριζοσπάστη" στις 14/11/1975

Πιάστηκα στις 13 Φλεβάρη στο παράνομο τυπογραφείο της Πανσπουδαστικής. Το σπίτι όπου πιάστηκα λεηλατήθηκε. Εκεί με χτύπησε ο Μπάμπαλης στο πρόσωπο. Μετά με πήγαν στη Γενική Ασφάλεια. Με ξαναχτύπησαν. Με έπιασαν από τα μαλλιά, με πέταξαν κάτω, μου ζουλούσαν τα μάτια, με έβρισαν, με είπαν πόρνη, απόψε όλοι θα σε... Στις 17 Φλεβάρη την Κυριακή ήταν βάρδια ο Σμαΐλης. Με αφορμή ότι σφύριζα με έβρισε με χτύπησε με κλωτσιές μέχρις ότου έτρεξε αίμα από τη μύτη μου. Τότε σταμάτησε. Μετά από λίγες μέρες ήλθε στο κελί μου ο Κραβαρίτης. Μου έβγαλε τούφες από τα μαλλιά, μου χτύπησε το κεφάλι στον τοίχο, μου έριξε κλωτσιές στο κεφάλι, μου πίεσε τα μάτια. Μου αναστάτωσε το κελί. Έφυγε και ξαναγύρισε σε λίγο. Επανέλαβα μετά τα ίδια. Όλα αυτά έγιναν παρουσία του Κανέλλου. Την άλλη μέρα με πήγαν στο γραφείο του Παύλου. Ήταν εκεί ο Τσικριπής. Μου ζήτησε να καταδώσω τους συντρόφους μου. Αρνήθηκα. Ο Παύλου μου είπε ότι θα σου σπάσω τα κόκαλα, εδώ θα μάθεις πως γίνονται τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Στις 11 Μάρτη τη νύχτα μπήκε στο κελί μου ο Κραβαρίτης. Μου ζήτησε να του πω τα ίδια.

Αρνήθηκα. Μου έβγαλε τα μισά μαλλιά. Με έβαλε να στέκομαι με ένα πόδι ψηλά. Έφερε ένα καδρόνι. Με χτύπησε παντού. Τελικά έσπασε το καδρόνι πάνω μου. Με διέταξε να στέκομαι με το ένα πόδι ψηλά και τα χέρια στην έκταση. Έβαλε και δύο-τρεις αστυφύλακες με στολή και με χτύπαγαν όταν κατέβαζα το πόδι. Παρών ήταν και ο Παπουτσής. Με πή­γαν στην τουαλέτα, μου έκαναν φάλαγγα. Μου έβγαλαν τα παπούτσια και τις κάλτσες, μου έκλεισαν τα μάτια και με χτυπούσαν με γκλομπς στα πέλματα. Με έπιασαν από τα μαλλιά. Ο διάδρομος ήταν γεμάτος μαλλιά. Ο Κραβαρίτης είχε λυσσάξει, χοροπηδού­σε πάνω στο σώμα μου, με έβριζε, με χτύπαγε συνέχεια. Το πρωί με παράτησαν. Στις αρχές Μάη ήρθε και με πήρε ο Λουκόπουλος και τότε είδα να βγαίνει από το γραφείο του Γκάνου ο «Μήτσος ο επιλοχίας» κρατώντας ένα δέμα.

Με πήγαν στο γκαράζ. Διαπίστωσα ότι το δέμα είχε μέσα ένα σχοινί και με αυτό με δέσανε στον πάγκο. Ο Λουκόπουλος διέταξε ξύλο μέχρι θανάτου και πήρε μέρος ο ίδιος στα βασανιστήριά μου. Με ανάγκαζαν ύστερα με χτυπημένα πόδια να τρέχω. Ο επιλοχίας πήρε ένα σφυρί και χτυπούσε τα δάχτυλα των ποδιών μου. Μετά με ξαναέδεσαν στον πάγκο και μου ξαναέκαναν φάλαγγα. Ο επιλοχίας μου κατέβασε το παντελόνι και τα εσώρουχά μου και μου τραβούσε τρίχες από το εφήβαιό μου. Μου τραβούσε το στήθος και μου φώναζε, μωρή θα στα βγάλω. Με πήγαν μετά επάνω. Ο επιλοχίας ύστερα από μέρες ήρθε πάλι στο κελί μου και μου'πε να ετοιμαστώ για να με κατεβάσουν στο υπόγειο…

Μιλφέιγ _mille-feuille σε 10+ λεπτά

Το πιο γρήγορο και εύκολο _ σαν το κλασσικό 🙃  _περίπου

Υλικά

• 3 πακέτα cream crackers
• 1200ml γάλα
• 100–200γρ ζάχαρη
• 2 βανίλιες
• 40γρ αλεύρι + 40γρ κόρν φλάουρ
• 6 κρόκοι αυγών
• 70γρ βούτυρο παγωμένο (ή βιτάμ)

Για τη σαντιγί

600ml κρέμα γάλακτος 35% + 1–3 κτσ ζάχαρη άχνη _μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και φυτική, που δένει καλά και είναι πιο ελαφριά
Για το γαρνίρισμα τριμμένα cream crackers + άχνη

Εκτέλεση 

         Για την κρέμα

• Όλα τα υλικά εκτός από το βούτυρο σε μια κατσαρόλα και ανακατεύουμε με ένα σύρμα πολύ καλά, στη συνέχεια
• Το βάζουμε στη φωτιά και ανακατεύουμε με σύρμα μέχρι να δέσει και να γίνει μια πηχτή κρέμα
• Στο τέλος όταν δέσει κατεβάζουμε και προσθέτουμε το παγωμένο βούτυρο._
• Ανακατεύουμε καλά, αφήνουμε να “ξεκουραστεί”.
  

Σε ένα τετράγωνο ταψί ή χαρτόνι_βάση ζαχαροπλαστικής στρώνουμε μια στρώση cream crackers και στη συνέχεια απλώνουμε την κρέμα “γλυκά” να πάει παντού, στη συνέχεια άλλη μια στρώση και βάζουμε για λίγο στο ψυγείο.

Χτυπάμε την κρύα κρέμα γάλακτος στο μίξερ με το σύρμα και τη ζάχαρη, την απλώνουμε πάνω στην τελευταία στρώση _τέλος τρίβουμε γαλέτες (cream crackers) από πάνω συμπληρώνουμε κατά βούληση (ζάχαρη άχνη _ ξηρούς καρπούς, κανέλα ή κακάο).

Βάζουμε στο ψυγείο για 2–3 ώρες να παγώσει και σερβίρουμε.
Διατηρείται στην κατάψυξη για να μην μουλιάζουν τα φύλλα

Το (η) μιλφέιγ (mille-feuille = χίλια φύλλα, στα Γαλλικά είναι ένα από τα πιο γνωστά (παγκόσμια με πολλές παραλλαγές) γλυκίσματα , χαρακτηριστικό του οποίου είναι τα πολλά (συνήθως 3 ή και περισσότερα) φύλλα σφολιάτας. Η ονομασία του αναφέρεται μάλλον στον αρχικό τρόπο παρασκευής της σφολιάτας, με πολλαπλά διπλώματα προκειμένου να επιτευχθεί ο μεγάλος αριθμός στρώσεων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι με κάθε δίπλωμα στη μέση (απλώνοντας πάλι την ζύμη) διπλασιάζεται ο αριθμός στρώσεων, αρκούν μόνο 10 διπλώματα …για 1024 στρώσεις (2 εις την 10η).

Πρώτη φορά αναφέρθηκε στο βιβλίο Cuisinier François _ο Γάλλος μάγειρας του François Pierre de La Varennein το 1651, ενώ η σημερινή μορφή του γλυκού τελειοποιήθηκε από τoν Marie-Antoine Carême, έναν Γάλλο σεφ. Το γλυκό υπήρχε ήδη από τον 17^ο αιώνα, πιθανά και νωρίτερα.

Παραδοσιακά, το mille-feuille αποτελείται από τρία στρώματα σφολιάτας (pâte feuilletée), που εναλλάσσονται με δύο στρώσεις κρέμας ζαχαροπλαστικής (crème pâtissière) _κάποιοι αντικαθιστούν με σαντιγί την τελευταία και πασπαλίζεται με άχνη, ξηρούς καρπούς, κανέλα ή κακάο.

Η παραλλαγή της ονομασίας σε “πάστα του Ναπολέοντα” πιθανά προέρχεται από το γαλλικό επίθετο «napolitain», το οποίο αναφέρεται στην ιταλική Νάπολη.

Στην Γαλλία, το Napoléon είναι ένα μιλφέιγ με γέμιση πάστας γεύσης αμυγδάλου, στην Αγγλία και στην Αυστραλία ενδέχεται να το συναντήσουμε με την ονομασία «vanilla slice» ή «cream slice» ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός ότι υπάρχουν και αλμυρές εκδοχές του μιλφέιγ με γέμιση από τυρί, σπανάκι, ή πέστο.

 

Μπουγάτσα … Μπογάτσα _ poğaça _ focaccia

Αν κάποιος πει πως δεν δοκίμασε το γνωστό  εδώδιμο (και μη “αποικιακό”) αρτοσκεύασμα που χρησιμοποιεί φύλλο με ζύμη (φύλλο - γέμιση – φύλλο) θα είναι ψεύτης _σαν τον Μυτόκιο _ εδώδιμο και αποικιακό είδος μυτοφάγου, το οποίο έδρασε κυρίως στην αρχαία Σπάρτη και όταν έλεγε την αλήθεια η μύτη του μεγάλωνε διαρκώς!.

Στην Ελλάδα την έφεραν πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική ιμπεριαλιστική εκστρατεία και καταστροφή, κάνοντάς την ιδιαίτερα δημοφιλή στη βόρεια αρχικά στη βόρεια Ελλάδα, ειδικά σε Σέρρες και Σαλονίκη, με γέμιση όχι μόνο τη γνωστή (γλυκιά)  κρέμα αλλά και τυρί, κιμά, σπανάκι κλπ. πάντα με χρήση τετράγωνου ταψιού γιατί μόνον αυτό εξυπηρετεί το σωστό δίπλωμα του φύλλου.Στην υπόλοιπη χώρα ονομάζεται μπουγάτσα (ή μπογάτσα) μόνο αν περιέχει τη γέμιση που θυμίζει του γαλακτομπούρεκου.

Οι γείτονες ιταλοί έχουν τη φοκάτσα (focacia \ focaccia) που προέρχεται είτε από τους Ετρούσκους της βορειοκεντρικής Ιταλίας _πιθανά και από την αρχαία Ελλάδα. Ανεξάρτητα από την προέλευση της συνταγής της, η ετυμολογία του ονόματός της φαίνεται πως βασίζεται στις ρωμαϊκές λέξεις «panis» και «focacius» που σημαίνει “ψωμί τζακιού” ή “ψωμί στο κέντρο” Το όνομά της προέρχεται από το ιταλικό (= τύπος ψωμιού ψημένο. Παραφθορά η αντίστοιχη τουρκική λέξη poğaça = ζύμη

Focaccia: Για το προζύμι ¡ 100γρ. αλεύρι \ 100ml νερό, χλιαρό \ 1 κ.γ. κρυσταλλική ζάχαρη \ 1 κύβο φρέσκια μαγιά _ή 8γρ. ξηρή ¡ Για τη ζύμη 380γρ. αλεύρι \ 260γρ. νερό, σε θερμοκρασία δωματίου 60γρ. σιμιγδάλι, ψιλό \ 25γρ. ελαιόλαδο, + 40γρ. έξτρα για το ταψί \ 20γρ. κρυσταλλική ζάχαρη \ 10 γρ. αλάτι ¡ Για τη σύνθεση 1 κ.γ. ανθό αλατιού \ 2 κλ. δεντρολίβανο, μόνο τα φύλλα ¡ Για το σερβίρισμα πέστο βασιλικού \ ντομάτα, κομμένη σε ροδέλες \ μοτσαρέλα \ σαλάμι αέρος \ ελαιόλαδο \ πιπέρι , φρεσκοτριμμένο

Στη Βόρεια Ελλάδα παραγγέλνεται συνήθως απλά σαν “με τυρί” ή “μια με κρέμα”, αποτελώντας δημοφιλή πρόχειρη τροφή, που σερβίρεται κομμένη σε κομμάτια μεγέθους μπουκιάς (η γλυκιά, πασπαλισμένη με κανέλλα  \ με ή χωρίς ζάχαρη). Εκτός από αυτές τις δημοφιλείς γεύσεις, υπάρχει και η σκέτη (χωρίς γέμιση, μόνο τραγανό φύλλο συνήθως πασπαλισμένο με κρυσταλλική ζάχαρη και κανέλα).

Ρεκόρ: Μπουγάτσα Θεσσαλονίκης, μήκους 2,5 μέτρων, με γέμιση τυρί και ρύζι, κέρδισε τις εντυπώσεις στο Παρίσι, στη διεθνή έκθεση Γεωργίας «Salon international de l' Agriculture», το 2008 _επίσης τότε παρασκευάστηκε στις Σέρρες η μεγαλύτερη μπουγάτσα στον κόσμο, που μπήκε στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες.

Η αρχική προέλευση της ιδέας της παρασκευής μπουγάτσας, σύμφωνα με αναφορές παλαιότερων προέρχεται από την γεωγραφική περιοχή του Βυζαντίου. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται να προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη, όταν ήταν ακόμα Ελληνική, δηλαδή πριν το 1453 και την άλωση της “Πόλης”.
Είναι γνωστό ότι στο Βυζάντιο υπήρχε μεγάλη παράδοση στα γλυκά ταψιού αλλά και στις πίτες. Μία μορφή από αυτές τις περίφημες παραδοσιακές πίτες του Βυζαντίου λοιπόν είναι και η μπουγάτσα. Ακόμα και μετά την άλωση εξακολουθεί να διαπρέπει, σύμφωνα με ταξιδιωτική μαρτυρία του 16^ου - 17^ου αιώνα. Ο ταξιδευτής Εβλιά Τσελεμπή αναφέρει ότι στην Κωνσταντινούπολη δύο φούρνοι παρασκεύαζαν “μπουγάτσα κουρού”, κιγμαλί (με κιμά), πεϊνιρλί (με τυρί) και “σαντέ μπουγάτσα” (πασπαλισμένη με ζάχαρη άχνη).

Οι κάτοικοι της Πόλης δώσανε το όνομα «μπουγάτσα» ή «μπουγκάτσα», θέλοντας να εννοήσουνε πιθανώς “αλμυρή ή γλυκιά γέμιση πίτας, τυλιγμένη πολύ καλά και στεγανά μέσα στην ζύμη”. Αυτή είναι και η μία από τις πολλές βασικές διαφορές που έχει η μπουγάτσα σε σχέση με τις άλλες πίτες. Άλλη βασική διαφορά είναι ότι το φύλλο δεν ανοίγεται με την βοήθεια του αλευριού όπως οι κλασικές πίτες με το πλαστήρι, αλλά μόνο με την βοήθεια λαδιού και μαλακού φυτικού βουτύρου. Στην Κωνσταντινούπολη η συγκεκριμένη ιδιόμορφη πίτα _ανεξάρτητα από γέμιση ονομαζότανε «πογάτσα» ή «μπογάτσα», από τους Έλληνες και bugatsa (μπουγκάτσα) από τους Τούρκους. Σήμερα όμως στην γειτονική μας χώρα Bugatsa ονομάζουν ένα πλήθος από διαφορετικές πίτες , αλλά και πολλά φαγητά τελείως διαφορετικά και ανόμοια μεταξύ τους. Πολλά μάλιστα δεν είναι καν πίτες, αλλά είναι μαγειρεμένα.

Οθωμανικά λεξικά μας πληροφορούν ότι η “poğaça” _παραφθορά της ιταλικής “foccacia”, ακόμα κι αν πράγματι δανείστηκε το όνομα της από την λατινική αυτή λέξη, δεν την περιόρισε ποτέ μόνο στην γλυκιά εκδοχή της. Αντιθέτως μάλιστα, πάντοτε, παράλληλα με την γλυκιά μπουγάτσα με κρέμα υπήρχε και η αλμυρή με τυρί και πολλές ακόμη.

Η μπουγάτσα ήταν και είναι το έδεσμα εκείνο που προσφέρει ποικιλία, αφού παρασκευαζόταν σε πέντε και παραπάνω διαφορετικές γεμίσεις, ποιότητα, και βέβαια αγνά υλικά _αν ξέρεις που να την προμηθευτείς, όπως θα έφτιαχνε ο καθένας στο σπίτι του, και επίσης χαμηλή τιμή. Μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε το φαγητό του φτωχού, αφού με 2-3€ χορταίνει