Σοφία _ Σόνια Κοβαλέφσκαγια _Софья 🔢 Васильевна Ковалевская

Η Sofya Vasilyevna Kovalevskaya (Софья Васильевна Ковалевская) γεννημένη στη Μόσχα ως Korvin-Krukovskaya 3-Ιαν-1850 (15 με το νέο ημερολόγιο), ήταν Ρωσίδα μαθηματικός με ιστορική συνεισφορά στην ανάλυση, τη μηχανική και τις διαφορικές εξισώσεις (σσ. μαθηματική εξίσωση η οποία συσχετίζει τις τιμές μιας άγνωστης συνάρτησης μιας ή περισσότερων μεταβλητών και των παραγώγων της πρώτου, δεύτερου ή ανώτερου βαθμού, που παίζουν προεξάρχοντα ρόλο στη φυσική και επίσης έχουν πολύ σημαντικές εφαρμογές στην τεχνολογία, τα οικονομικά, τη βιολογία και άλλα επιστημονικά πεδία). Ήταν πρωτοπόρος ως γυναίκα _ειδικά εκείνα τα χρόνια στα μαθηματικά σε όλο τον κόσμο – η πρώτη που κέρδισε διδακτορικό (με τη σύγχρονη έννοια) στα μαθηματικά, η πρώτη που διορίστηκε τακτική καθηγήτρια στη βόρεια Ευρώπη και μία από τις πρώτες γυναίκες που εργάστηκαν σε επιστημονικό περιοδικό ως συντάκτρια. Σύμφωνα με την ιστορικό Ann Hibner Koblitz, η Kovalevskaya ήταν «η μεγαλύτερη γνωστή γυναίκα επιστήμονας πριν από τον εικοστό αιώνα». Ήταν επίσης μυθιστοριογράφος και μιλούσε _εκτός από Ρωσικά, Γερμανικά_Σουηδικά_Γαλλικά και κάποιες γλώσσες ακόμη,
Παρά το προφανές ταλέντο της στα μαθηματικά, δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της στη Ρωσία, μια και μέχρι την μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική επανάσταση, οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να παρακολουθήσουν πανεπιστήμια και για να σπουδάσει στο εξωτερικό, χρειαζόταν γραπτή άδεια από τον πατέρα της (ή τον σύζυγό της). Ως εκ τούτου, το 1868 συνήψε έναν «πλασματικό γάμο» με τον Βλαντιμίρ Κοβαλέφσκι, έναν νεαρό φοιτητή παλαιοντολογίας (επίσης, εκδότη βιβλίων και ριζοσπάστη, ο οποίος ήταν ο πρώτος που μετέφρασε και δημοσίευσε τα έργα του Κάρολου Δαρβίνου στη Ρωσία). Μετακόμισαν από τη Ρωσία στη Γερμανία το 1869, μετά από σύντομη παραμονή στη Βιέννη, προκειμένου να ακολουθήσουν προχωρημένες σπουδές
Το 1871 _πιτσιρίκα ταξίδεψε στο Παρίσι μαζί με τον Βλαντιμίρ για να βοηθήσει στην Κομμούνα του Παρισιού, όπου μια στα οδοφράγματα, μια στη στήριξη τραυματιών _μαζί και η αδελφή της Anyuta _Anne Jaclard, συνελήφθησαν _η Anyuta κατάφερε να δραπετεύσει στο Λονδίνο και αργότερα η Σοφία _ Σόνια.

Έκανε τόσα και τόσα στη σύντομη ενήλικη ζωή της …
Έφυγε σαν σήμερα στα 41 της χρόνια _10-Φεβ-1891, από γρίπη _ιογενή πνευμονία

Το όνομά της απαντάται και σε διαφορετικές παραλλαγές: η ίδια υπέγραφε τις επιστημονικές εργασίες της ως Sophie Kowalevski (Σοφί Κοβαλεφσκί, ή σε κάποιες περιπτώσεις Kowalevsky), ενώ μετά την εγκατάστασή της στη Σουηδία αυτοαποκαλείτο «Σόνια».

Τα πρώτα της χρόνια

Η Σοφία Κοβαλέφσκαγια ήταν το δεύτερο από τρία παιδιά στην οικογένεια. Ο πατέρας της Βασίλι Βασίλιεβιτς Κόρβιν-Κρουκόφσκι, ήταν αξιωματικός του πυροβολικού στον αυτοκρατορικό ρωσικό στρατό, ενώ η μητέρα της, Γιελιζαβέτα (Ελισάβετ) Φεντόροβνα Σούμπερτ, ήταν μια μορφωμένη γυναίκα γερμανικής καταγωγής και η γιαγιά της τσιγγάνα. Αναφέρεται ότι όταν ήταν 11 ετών η ταπετσαρία στο δωμάτιό της είχε σχέσεις από τον απειροστικό λογισμό. Οι γονείς της εξέθρεψαν το ενδιαφέρον της για τα μαθηματικά και προσέλαβαν ένα δάσκαλο (τον A.N. Στρανολιούμπσκι, γνωστό υπέρμαχο της ανώτερης παιδείας για τις γυναίκες), ο οποίος τη δίδαξε απειροστικό λογισμό. Κατά την ίδια χρονική περίοδο ο γιος του ιερέα της περιοχής την εισήγαγε στον μηδενισμό (σσ. μηδενισμός ή νιχιλισμός φιλοσοφική κατεύθυνση που πρεσβεύει την ολοκληρωτική άρνηση κάθε θεωρητικής ή πρακτικής σύγχρονης αξίας, απορρίπτει και αποδοκιμάζει το περιβάλλον του σήμερα , το καταδικάζει απόλυτα, διαμαρτύρεται και τελικά επαναστατεί εναντίον του)

Φοιτητικά χρόνια

Το 1869 η Κοβαλέφσκαγια άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, στη Γερμανία, πράγμα που της επιτρεπόταν όσο οι καθηγητές που τα δίδασκαν έδιναν την έγκρισή τους. Λίγο αργότερα επισκέφθηκε το Λονδίνο με τον σύζυγό της, ο οποίος συζήτησε εκεί με τους συναδέλφους του Τόμας Χάξλεϋ και Δαρβίνο, ενώ η Σοφία προσκλήθηκε να παρακολουθεί τις Κυριακάτικες συναντήσεις της Τζωρτζ Έλιοτ. Εκεί, σε ηλικία 19 ετών, συνάντησε τον Χέρμπερτ Σπένσερ και οδηγήθηκε σε μία διαμάχη για το αν και πόσο «η γυναίκα είναι ικανή για αφηρημένη σκέψη». Αυτό πολύ πριν την αξιοσημείωτη συνεισφορά της «σβούρας Kovalevskaya» στον μικρό κατάλογο των γνωστών παραδειγμάτων ολοκληρώσιμης κινήσεως στερεού σώματος (βλ. παρακάτω). Η Τζωρτζ Έλιοτ συνέγραφε τότε το Middlemarch, στο οποίο υπάρχει η φράση: «Με λίγα λόγια, η γυναίκα ήταν ένα πρόβλημα το οποίο, αφού το μυαλό του κ. Μπρουκ απέτυχε ενώπιόν του, δύσκολα μπορούσε να είναι λιγότερο περίπλοκο απ' ό,τι οι περιστροφές ενός ακανόνιστου στερεού.» Η Κοβαλέφσκαγια συμμετείχε σε κοινωνικά κινήματα και υιοθέτησε ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού. Όπως αναφέραμε το ζεύγος Κοβαλέφσκι ταξίδεψε στο Παρίσι για να φροντίσουν τους τραυματίες στην Κομούνα των Παρισίων. Μετά από δύο χρόνια σπουδών στα μαθηματικά (Χαϊδελβέργη) με μεγάλους δασκάλους όπως οι Χέρμαν φον Χέλμχολτζ, Γκούσταβ Κίρχοφ και Ρόμπερτ Μπούνσεν, εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου υποχρεώθηκε να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα με τον Καρλ Βάιερστρας, καθώς το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου δεν της επέτρεψε ούτε καν να παρακολουθεί μαθήματα. Το 1874 _24χρονη, υπέβαλε τρεις ερευνητικές εργασίες (μία περί των μερικών διαφορικών εξισώσεων, μία για τη δυναμική των δακτυλίων του Κρόνου και μία για τα ελλειπτικά ολοκληρώματα) στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν ως διδακτορική διατριβή, που της εξασφάλισε διδακτορικό στα μαθηματικά με άριστα (summa cum laude), με παράκαμψη των συνηθισμένων υποχρεωτικών μαθημάτων και εξετάσεων και κατέστη έτσι η πρώτη γυναίκα σε όλη την Ευρώπη που έγινε κάτοχος διδακτορικού. Η εργασία της πάνω στις μερικές διαφορικές εξισώσεις περιέχει αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως «Θεώρημα Cauchy-Kovalevski», που δίνει συνθήκες για την ύπαρξη λύσεων σε μια ορισμένη κατηγορία αυτών των εξισώσεων.

Τελευταία χρόνια
Γερμανία & Σουηδία

Στα τέλη της δεκαετίας 1870-1880 η Σοφία και ο σύζυγός της Βλαντιμίρ άρχισαν να αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες. Η Σοφία ήθελε να διορισθεί στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν της επιτρεπόταν επειδή ήταν γυναίκα, παρότι είχε τις ίδιες γνώσεις μαθηματικών με τους άνδρες διδάκτορες. Δεν της έδιναν το δικαίωμα ούτε να παραδίνει δωρεάν διαλέξεις. Λίγο αργότερα ο Βλαντιμίρ άρχισε να ασχολείται με τον κατασκευαστικό κλάδο και η Σοφία έγινε η βοηθός του. Κατασκεύαζαν σπίτια και συντριβάνια για να γίνουν και πάλι οικονομικά σταθεροί, αλλά για σύντομο διάστημα: Το 1879 η τιμή των υποθηκών ξεπέρασε το ποσό των χρημάτων που είχαν κερδίσει, έχασαν όλα τα χρήματά τους πάλι και χρεοκόπησαν. Λίγο αργότερα ο Βλαντιμίρ βρήκε μια άλλη εργασία, ενώ η Σοφία βοηθούσε γείτονες να ηλεκτροδοτήσουν τα φώτα του δρόμου.

Το ζευγάρι επέστρεψε στη Ρωσία, αλλά απέτυχαν να γίνουν καθηγητές, αυτή τη φορά εξαιτίας των ριζοσπαστικών πολιτικών τους πεποιθήσεων. Αποθαρρυμένοι, επέστρεψαν στη Γερμανία. Ο Βλαντιμίρ, που ανέκαθεν υπέφερε από έντονες εναλλαγές στην ψυχική του διάθεση, έγινε πιο ασταθής με αποτέλεσμα η Σοφία να ζει μόνη τον περισσότερο καιρό. Μετά, για κάποιο άγνωστο λόγο, αποφάσισαν να περάσουν τα επόμενα χρόνια μαζί σαν πραγματικά παντρεμένο ζευγάρι. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γεννήθηκε η κόρη τους Σοφία (αποκαλούμενη «Φούφα»). Μετά από ένα χρόνο που αφιέρωσε στην ανατροφή της κόρης της, η Κοβαλέφσκαγια την παρέδωσε για φροντίδα στη μεγαλύτερη αδελφή της, επανέλαβε την ενασχόλησή της με τα μαθηματικά και εγκατέλειψε τον Βλαντιμίρ, για τελευταία φορά. Το 1883, αντιμέτωπος με τη χειροτέρευση των μεταπτώσεων στην ψυχική του κατάσταση και την πιθανότητα να διωχθεί ποινικά για τη συμμετοχή του σε μία απάτη με μετοχές, ο Βλαντιμίρ αυτοκτόνησε.

Το ίδιο έτος, με τη βοήθεια του μαθηματικού Gösta Mittag-Leffler, τον οποίο είχε γνωρίσει ως μαθητή του Βάιερστρας, η Κοβαλέφσκαγια μπόρεσε να εξασφαλίσει μια θέση ως privat-docent στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Το 1884 διορίσθηκε με πενταετή σύμβαση ως Professor Extraordinarius (δηλαδή καθηγήτρια χωρίς έδρα) και έγινε η συντάκτρια του ερευνητικού μαθηματικού περιοδικού Acta Mathematica. Το 1888 κέρδισε το βραβείο Prix Bordin της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών για το έργο της: "Mémoire sur un cas particulier du problème de le rotation d'un corps pesant autour d'un point fixe, où l'intégration s'effectue à l'aide des fonctions ultraelliptiques du temps". Η εργασία αυτή περιείχε την ανακάλυψη αυτού που είναι σήμερα γνωστό ως «σβούρα _κύκλος Κοβαλέφσκι», μια περίπτωση που αποδείχθηκε στη συνέχεια από τον Γάλλο μαθηματικό Ζοζέφ Λιουβίλ ότι είναι η μοναδική περίπτωση κινήσεως στερεού (μη ελαστικού) σώματος εκτός από τον κύκλο του Όιλερ (Euler) _Ο κύκλος των εννέα σημείων που διέρχεται από τα μέσα των πλευρών του τριγώνου, τα ίχνη των υψών του τριγώνου καθώς και από τα μέσα των ευθυγράμμων τμημάτων που ενώνουν τις κορυφές του τριγώνου με το ορθόκεντρό του και του Λαγκράνζ που είναι «πλήρως ολοκληρώσιμοι».

Το 1889 η Σοφία Κοβαλέφσκαγια διορίσθηκε Professor Ordinarius (καθηγήτρια κάτοχος πανεπιστημιακής έδρας) στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που κατελάμβανε τέτοια θέση σε πανεπιστήμιο της βόρειας Ευρώπης. Μετά από πολλές παρεμβάσεις υπέρ αυτής (και μία αλλαγή των κανόνων της Ακαδημίας), της προσφέρθηκε μία έδρα στη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, αλλά ποτέ δεν της προσφέρθηκε καθηγητική θέση σε ρωσικό πανεπιστήμιο. Η Κοβαλέφσκαγια συνέγραψε και αρκετά μη μαθηματικά έργα, μεταξύ των οποίων και ένα αυτοβιογραφικό, (μια ρωσική παιδική ηλικία), θεατρικά έργα και ένα ημι-αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, το Μηδενιστικό κορίτσι (1890). Πέθανε στη Στοκχόλμη 41 ετών, μετά την επιστροφή της από ένα ταξίδι διακοπών στη Γένοβα. Η σορός της είναι θαμμένη στο κοιμητήριο Norra begravningsplatsen, στο Σόλνα της Σουηδίας.

Ονομάσθηκαν προς τιμή της

·       Ο αστεροειδής 1859 Κοβαλέφσκαγια (1859 Kovalevskaya), που ανακαλύφθηκε το 1972.

·       Ο μεγάλος κρατήρας Κοβαλέφσκαγια στην αόρατη από τη Γη πλευρά της Σελήνης.

Το ίδρυμα Χούμπολτ της Γερμανίας απονέμει κάθε δύο χρόνια ένα «Βραβείο Σοφίας Κοβαλέφσκαγια» σε πολλά υποσχόμενους νέους ερευνητές.
Η Sonia Kovalevsky High School Mathematics Day (= Ημέρα Μαθηματικών «Σόνια Κοβαλέφσκι» στα Γυμνάσια), πρόγραμμα της αμερικανικής Ενώσεως για τις Γυναίκες στα Μαθηματικά (Association for Women in Mathematics, AWM), που χρηματοδοτεί εργαστήρια στις ΗΠΑ που ενθαρρύνουν τα κορίτσια να εξερευνήσουν τα μαθηματικά.
Η ετήσια The Sonia Kovalevsky Lecture (= Διάλεξη Σόνια Κοβαλέφσκι) χρηματοδοτείται από την AWM, με σκοπό την προβολή σημαντικών συνεισφορών γυναικών στα πεδία των εφαρμοσμένων ή υπολογιστικών μαθηματικών. Ανάμεσα στις γυναίκες που τιμήθηκαν με το προνόμιο να τη δώσουν είναι οι Irene Fonseca (2006), Ingrid Daubechies (2005), Joyce R. McLaughlin (2004) και Linda R. Petzold (2003).

Στον πολιτισμό

Ταινίες: Η ζωή της Σοφίας Κοβαλέφσκαγια υπήρξε το θέμα τριών ταινιών (κινηματογράφου και τηλεταινιών): Sofya Kovalevskaya (ΕΣΣΔ 1956) σε σκηνοθεσία Iosef Shapiro, με πρωταγωνιστές τους Γιέλενα Γιούνγκερ, Λεβ Κοσολόφ και Τατιάνα Σεζενυέφσκαγια _Berget På Månens Baksida (λόφος στην πίσω πλευρά του φεγγαριού _1983) σε σκηνοθεσία Lennart Hjulström, με την Gunilla Nyroos στον ρόλο της Σοφίας και την Μπίμπι Άντερσον στον ρόλο της Ανν Σαρλότ Edgren-Leffler και Sofya Kovalevskaya (ΕΣΣΔ 1985), τηλεταινία σε σκηνοθεσία της Αζέρας σκηνοθέτιδας Αϊάν Σαχμαλίγεβα, με τη Γιέλενα Σαφόνοβα στον ρόλο της Σοφίας.

Λογοτεχνία

Beyond the Limit: The Dream of Sofya Kovalevskaya (Πέρα από το όριο: Το όνειρο της Σοφία Κοβαλέφσκαγια, 2002), ένα βιογραφικό μυθιστόρημα από τη μαθηματικό και εκπαιδευτικό Joan Spicci (εκδ. Tom Doherty Associates, LLC). Είναι ένα ιστορικώς ακριβές πορτρέτο των πρώτων χρόνων του γάμου της και της αναζήτησης για μόρφωση. Βασίζεται μερικώς πάνω σε 88 από τις επιστολές της Σοφίας, που η ίδια η συγγραφέας μετέφρασε από τη ρωσική στην αγγλική γλώσσα.
Against the Day, ένα μυθιστόρημα του 2006 από τον Τόμας Πίντσον, πριν την έκδοσή του πιστευόταν ότι θα βασιζόταν πάνω στη ζωή της Σοφίας Κοβαλέφσκαγια, αλλά στο τέλος αποδείχθηκε ότι εμφανίζεται αλλά ως έλασσον πρόσωπο.
"Too Much Happiness" (Υπερβολική ευτυχία, 2009), ένα διήγημα της Άλις Μούνρο, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Αυγούστου 2009 του Harper's Magazine και έχει τη Σοφία ως κύριο χαρακτήρα. Αργότερα εκδόθηκε και σε μια ομώνυμη συλλογή διηγημάτων.

Επιλεγμένες δημοσιεύσεις

·       Kowalevski, Sophie (1875), «Zur Theorie der partiellen Differentialgleichung», Journal für die reine und angewandte Mathematik 80: 1–32 (Το επώνυμο της συγγραφέως δίνεται ως "von Kowalevsky".)

·       Kowalevski, Sophie (1884), «Über die Reduction einer bestimmten Klasse Abel’scher Integrale 3ten Ranges auf elliptische Integrale», Acta Mathematica 4 (1): 393–414, doi:10.1007/BF02418424

·       Kowalevski, Sophie (1885), «Über die Brechung des Lichtes In Cristallinischen Mitteln», Acta Mathematica 6 (1): 249–304, doi:10.1007/BF02400418

·       Kowalevski, Sophie (1889), «Sur le probleme de la rotation d'un corps solide autour d'un point fixe», Acta Mathematica 12 (1): 177–232, doi:10.1007/BF02592182

·       Kowalevski, Sophie (1890), «Sur une propriété du système d'équations différentielles qui définit la rotation d'un corps solide autour d'un point fixe», Acta Mathematica 14 (1): 81–93, doi:10.1007/BF02413316

·       Kowalevski, Sophie (1891), «Sur un théorème de M. Bruns», Acta Mathematica 15 (1): 45–52, doi:10.1007/BF02392602

Πληροφορίες

«Большая российская энциклопедия». (Ρωσικά) Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei.
«Ковалевская, Софья Васильевна» (Ρωσικά) 1903.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. swb.bsz-bw.de/DB=2.104/SET=1/TTL=1/CMD?retrace=0&trm_old=&ACT=SRCHA&IKT=2072&SRT=RLV&TRM=kowalewskaja&MATCFILTER=N&MATCSET=N&NOABS=Y&SHRTST=50.
MacTutor History of Mathematics archive.
«Sonja Kovalevsky» (Σουηδικά) 11736.
«Hedvig Eleonora kyrkoarkiv, Död- och begravningsböcker, SE/SSA/0006/F I/14 (1890-1893), bildid: 00012484_00072». σελ. 73.
«Kowalevski, SOPHIE». Svenskagravar.se.
«Sten nr 587 – Sophie Kowalevski». norrabegravningsplatsen.se. 2017.
«KULTURGRAVAR.SE STOCKHOLMS LÄN Norra begravningsplatsen Solna sydvästra delen Sonja Kovalevsky». kulturgravar.se. 2024.
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας
Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων 2022.
CONOR.SI. 72060003.
«Ковалевская, Софья Васильевна» 1903.
Κατάλογος Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας __117538620_ 2020.
Swedish Census 1890. National Archives of Sweden. sok.riksarkivet.se?postid=Folk_100244601. 2018.
«Жаклар, Анна Васильевна» (Ρωσικά)
«"Sofya Vasilyevna Kovalevskay."». Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica. 2011.
«Women mathematicians by Dubreil-Jacotin». JOC/EFR. 2011-2012.
«Best of Russia --- Famous Russians --- Scientists». TRISTARMEDIA. 2011.
Sofya Kovalevskaya (1978). Beatrice Stillman, επιμ. A Russian Childhood. Μτφρ. Beatrice Stillman. Analysis of Kovalevskaya’s Mathematics by P. Y. Kochina. Springer-Verlag. ISBN 0-387-90348-8.
Roger Cooke, "The Mathematics of Sonya Kovalevskaya", Springer-Verlag, 1984.
George Eliot (Mary Ann Evans), Middlemarch, κεφ. IV.
Kochina, Pelageya (1985). Love and Mathematics: Sofia Kovalevskaya. Moscow: Mir Publisher.

'Sofya Kovalevskaya' IMDb

'Berget på månens baksida'  IMDb
'Sofya Kovalevskaya'  IMD

 

Πηγές-βιβλιογραφία

Roger Cooke: The Mathematics of Sonya Kovalevskaya (Springer-Verlag, 1984)
Ann Hibner Koblitz: A Convergence of Lives: Sofia Kovalevskaia - Scientist, Writer, Revolutionary (Rutgers University Press, 1983)

A.H. Koblitz: "Sofia Vasilevna Kovalevskaia" στο βιβλίο Women of Mathematics: A Bio-Bibliographic Sourcebook (επιμέλεια Louise S. Grinstein, Paul J. Campbell, Greenwood Press, Νέα Υόρκη 1987, ISBN 978-0-313-24849-8)

 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

"Sofia Kovalevskaya", στις Βιογραφίες Γυναικών Μαθηματικών, Κολέγιο Agnes Scott
«Ιστορία των γυναικών» - Sofia Kovalevskaya Αρχειοθετήθηκε 2009-02-09 στο Wayback Machine.

Ξάφνου εν μέσω καταιγίδας 🌀 brutalist 💧 έχουμε φαβορί ⚡ για τα Όσκαρ 2025

Με τρεις βραβεύσεις στη σειρά, ο Σον Μπέικερ και το «Anora» επιστρέφει τον χρόνο πίσω, όταν ήταν φαβορί για τα φετινά Όσκαρ μετά το θρίαμβό του στις Κάννες.

Anora _Σον Μπέικερ

Ο Sean Baker (γεννημένος 26-Φεβ-1971) είναι Αμερικανός σκηνοθέτης, συγγραφέας, μοντέρ και παραγωγός ανεξάρτητων ταινιών που συχνά αφορούν τη ζωή περιθωριοποιημένων ανθρώπων, ιδιαίτερα μεταναστών και s3xεργατών.
Ανάμεσα στις  ταινίες του οι Take Out (2004), Starlet (2012), Tangerine (2015), The Florida Project (2017), Red Rocket (2021) και _φυσικά Anora (2024) _κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών 2024 για Εξαιρετική Σκηνοθεσία - και ήταν υποψήφιος για τέσσερα Όσκαρ, δύο Χρυσές Σφαίρες και πέντε Βραβεία BAFTA. Είναι επίσης γνωστός για τη συν-δημιουργία της κωμικής σειράς Fox/IFC, Greg the Bunny (2002–2006) και των spin-off της

Έχουμε κουραστεί να ακούμε τον όρο “σεξεργάτρια” κι ακόμα πιο πολύ έχουμε κουραστεί αντί να βλέπουμε τι ωθεί μια γυναίκα να καταλήξει σε μια τέτοια δυστυχία, να τη βλέπουμε να ζει το παραμύθι της στα μάτια ενός γόνου της αστικής τάξης. Ναι, ο Μπέικερ έχει κάνει πολύ καλή “πλανοθεσία” αλλά σεναριακά δεν είναι και η “Ωραία της ημέρας” του Λουίς Μπουνιουέλ... Δυστυχώς ο σύγχρονος κινηματογράφος όχι μόνο αποστερεί την ουσία και τη βάση της πορνείας από την έννοιά της αλλά καταφέρνει να τη δείξει και ως δρόμο διαφυγής και καριέρας. Δεν βαριέσαι, επέλεξα να γίνω «σεξεργάτρια» και τώρα παντρεύτηκα και τον γιο του ολιγάρχη να πιάσω την καλή. Η προσωπικότητά μου ξεκινά και τελειώνει στο πόσο αγωνίζομαι να ξεφύγω από το σιδερόφρακτο κλουβί και να μεταβώ στο χρυσό κλουβί. Τι κρίμα που το μαθαίνουν οι γονείς του και κάνουν ό,τι μπορούν για να υπογράψω το διαζύγιο, με απειλές και ξύλο στον υπόκοσμο... Όχι άλλη ωραιοποίηση της πορνείας. Γκώσαμε. Όχι άλλοι Χρυσοί Φοίνικες σε τέτοιες ιστορίες, δήθεν προοδευτικές, δήθεν διασκεδαστικές, δήθεν βγαλμένες μέσα από τη ζωή, δήθεν, δήθεν, δήθεν. Κανείς δεν γελάει με το πώς παζαρεύει μια πόρνη το ψωμί της. Και μάλιστα μιλώντας για Ρωσία και παραπέμποντας στην πρώην ΕΣΣΔ Τελεία. Τελεία και παύλα__Εξάλλου τα βραβεία, ειδικά των “μεγάλων” βλ. Cannes δίνονται με κριτήρια κάθε άλλο 7ης (και όχι μόνο) τέχνης _όρου που έγινε λάστιχο υποταγμένος σε σπόνσορες, glamour, εταιρείες διανομής κλπ.

Σε μια απολαυστική με πολλούς, άνισους αλλά και επί μέρους πετυχημένους τρόπους ταινία, ο Σον Μπέικερ υπενθυμίζει το απαραίτητο σινεμά του, καθ' όμοίωση της ηρωίδας του: ενός κοριτσιού με γκλίτερ στα μαλλιά και θλίψη στο βλέμμα που συνεχίζει να πιστεύει στα παραμύθια.
Και κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Χωρίς αυτό φυσικά να είναι το καθοριστικό, μια και 
Ο Σον Μπέικερ γυρίζει ταινίες που στη βάση τους είναι παραμύθια. Παραμύθια γνωστά και μπανάλ, από αυτά πάνω στα οποία χτίστηκε η αυτοκρατορία της Disney και από αυτά που συνεχίζουν να διαμορφώνουν το συλλογικό φαντασιακό των παιδιών για μια πραγματικότητα που κάπου στο τέλος της κάθε, όσο πικρής, σκοτεινής και ιστορίας κρύβεται ένα «και ζήσαν αυτοί καλά…».

Anora _Σον Μπέικερ ΝΑΙ ή ΟΧΙ βραβεία + Χρυσοί Φοίνικες;

Όμως η «Anora» δεν είναι μια πριγκίπισσα της Disney. Οι ήρωες του Σον Μπέικερ - τα παιδιά του - βρίσκονται πάντα στο περιθώριο της κοινωνίας: ζουν στα κακόφημα προάστια, είναι μετανάστες, είναι στάρλετ του πορνοβιομηχανίας, είναι τρανς πόρνες και hustlers. Είναι στρίπερς σαν την Ανι του «Anora», της νέας του ταινίας που τον βρίσκει να επιστρέφει - για όποιον γνωρίζει περισσότερο το υποτιμημένο και άγνωστο γενικά έργο του - στα χρόνια του «Tangerine» και του «Starlet» διατηρώντας όμως ως παρακαταθήκη για δική του χρήση την ψυχή του αριστουργηματικού «The Florida Project» και το μελαγχολικό σινεμασκόπ του «Red Rocket».

Η νέα του ταινία είναι κάτι σαν «το “Pretty Woman” όπως δεν το είδαμε ποτέ» ή «η Σταχτοπούτα αυστηρά για ενηλίκους», είναι όμως και μια τρελή τραγικωμωδία για το μεγαλύτερο μέρος της, γραμμένη πάνω σε κουλτούρες που συγκρούονται πάνω σε μια Αμερική που συνεχίζει παραδοσιακά να ανταλλάσσει «αμερικάνικα» όνειρα με «παγκόσμιους» εφιάλτες.

Περισσότερο βέβαια
από οτιδήποτε είναι μια ιστορία αγάπης__
Χωρίς αγάπη__

Η Ανι δουλεύει ως στρίπερ σε ένα μεγάλο κλαμπ στη Νέα Υόρκη. Ανώνυμη έξω από αυτό, εργάζεται σκληρά, με την ενέργεια ενός παιδιού για να διατηρήσει ισχυρό το όνομά της μέσα σε αυτό. Ενα βράδι το αφεντικό θα ζητήσει μια κοπέλα για να ικανοποιήσει τις ορέξεις ενός πλούσιου νεαρού γόνου από τη Ρωσία. Και η Ανι θα είναι η τυχερή. Ο νεαρός Ιβάν θα της ζητήσει να συναντηθούν και ιδιωτικά στην έπαυλη των γονιών του και γρήγορα θα την πληρώσει για να μείνει μαζί του για μια τρελή εβδομάδα απολαύσεων, καταχρήσεων, σεξ, video games που θα καταλήξει σε μια εκδρομή στο Λας Βέγκας και σε ένα γάμο με δαχτυλίδι πολλών καρατίων.

Αυτά είναι τα πρώτα 45 λεπτά μιας ταινίας που ο Σον Μπέικερ ολοκληρώνει σαν ένα tour de force του τι σημαίνει αυθεντικότητα, απενοχοποιημένος ρεαλισμός και ένα παιδικό βλέμμα πάνω σε πράξεις ενηλίκων που λειτουργεί αφοπλιστικά, σου κλέβει την καρδιά και μοιάζει να δικαιώνει όλες τις girl meets boy ιστορίες που δεν μπήκαν ποτέ μέσα σε κανένα mainstream και πολιτικά ορθό καλούπι. Η Ανι κάνει τη δουλειά ως αυστηρή επαγγελματίας, μόνο για τα χρήματα, αλλά το νιώθεις πως η λάμψη από το γκλίτερ στα μαλλιά της είναι ικανή να φωτίσει τον κόσμο και o μήνας του μέλιτος που ονειρεύεται στην Disney World είναι το πραγματικό της όνειρο. Ο Ιβάν, ένα χαμένο αγόρι, επιβιώνει μόνο τραβώντας στα άκρα την καλοπέραση που εξασφαλίζει με τα χρήματα των γονιών του - ένας εν τη γενέσει ολιγάρχης που όμως το νιώθεις πως μέσα στα αναψοκοκκινσμένα μάγουλά του η ανάγκη του να περνάει καλά κρύβει μια απόδραση από ένα κόσμο πιο σκοτεινό από όσο αναλογεί σε οποιοδήποτε «παιδί».

Ο γάμος τους θα γίνει η αρχή ενός παραμυθιού και, νομοτελειακά, ενός εφιάλτη, αφού οι γονείς του Ιβάν - και κυρίως η τυραννική μητέρα του - θα ενεργοποιήσει τους μαφιόζους έμπιστούς της, με επικεφαλής έναν ιερέα μιας ορθόδοξης ρωσικής εκκλησίας στη Νέα Υόρκη και βοηθούς δύο Ρώσους μικρογκάνγκστερ της κακιάς ώρας προκειμένου να ακυρώσουν το γάμο και να φέρουν τον Ιβάν πίσω στη Μόσχα.

Το πάρτι _μόλις; τελείωσε...

Ναι για την Ανι και τον Ιβάν, αλλά όχι για τον θεατή που σε αυτό το δεύτερο μέρος, όπου ομολογουμένως ο Σον Μπέικερ φλυαρεί περισσότερο και από τους Ρώσους γκάνγκστερ της ταινίας του, βλέπει μια άλλη ταινία, υπό συνθήκες το ίδιο πετυχημένη με την πρώτη. Το αντί rom-com του πρώτου μέρους δίνει τη θέση του σε μια τρελή κωμωδία με γκαγκς, σπαρταριστούς διαλόγους και δράση, σαν μια ταινία που αναπνέει τη στουντιακή απελευθέρωση των '70s μαζί με λίγο από την ευφυία του «Μερικοί το Προτιμούν Καυτό», τόσο σε αισθητική όσο και σε αντιμετώπιση, αφού, βαθιά ανθρωποκεντρικός, ο Σον Μπέικερ δίνει ψυχή και σώμα στους κακούς της ιστορίας, φτιάχοντας περισσότερο ένα θίασο από ανθρώπους ξένους χαμένους μέσα στο κρύο της Νέας Υόρκης, παρά μια γκαγκστερική ταινία με τους συμβατικούς σκληρούς «αρσενικούς» όρους.

Η διάβρωση παραμονεύει και έρχεται (όπως πάντα στις ταινίες του) με τη μορφή ενός αθεράπευτου ρομαντισμού και μιας βαθιάς πίστης στο παραμύθι που θα κλείσει την ταινία σε ένα αβάσταχτα λυτρωτικό φινάλε, που όχι μόνο βάζει μια τελεία στην κωμωδία, αλλά βρίσκει ένα μικρό χώρο μέσα σε ένα παλιό αυτοκίνητο της γιαγιάς για να ξεκινήσει το όνειρο από την αρχή. Αν οι εντάσεις ανάμεσα στα δύο αυτά διακριτά μέρη της ταινίας μπορούσαν να εξισορροπήσουν με οδηγό την σαρωτική ερμηνεία της Μάικι Μάντισον που έρχεται μετά από ρόλους στο «Κάποτε στο Χόλιγουντ» και στο «Scream» του 2022 να γίνει εδώ η Σταχτοπούτα που κανείς δεν είχε ποτέ φανταστεί, το «Anora» θα μπορούσε να σταθεί επάξια δίπλα στις καλύτερες στιγμές του δημιουργού του. Απαραίτητου σε κάθε περίπτωση σε ένα σύγχρονο αμερικάνικο σινεμά που επενδύει στον κυνισμό, την επί τούτου παραδοξότητα και την επικίνδυνη απόσταση του από τον άνθρωπο.

Η ταινία του Αμερικάνου σκηνοθέτη που πήρε το Χρυσό Φοίνικα τον περασμένο Μάιο στις Κάννες, κέρδισε μέσα σε δύο μέρες το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στα Critics' Choice Awards, το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας από το Σωματείο των Παραγωγών και το Βραβείο Σκηνοθεσίας από το αντίστοιχο Σωματείο Σκηνοθετών. Κανείς δεν ξέρει αν αυτό το σερί θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς ή το σκάνδαλο γύρω από το «Emila Perez» επηρέασε, ειδικότερα τους ψηφοφόρους των δύο Σωματείων, καθώς η ψηφοφορία για τα Critics Choice Awards είχε ολοκληρωθεί πριν ακόμη γιγαντωθεί ο θόρυβος γύρω από την ταινία του Ζακ Οντιάρ. Η επικράτηση του «Anora», υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, έρχεται ωστόσο την κατάλληλη στιγμή για να ξεκαθαρίσει μια οσκαρική κούρσα που ήταν τελείως στον αέρα, με επικρατέστερη ταινία για το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας, μέχρι πρότινος το «The Brutalist» του Μπρέιντι Κορμπέ που είχε κερδίσει και τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας, αφήνοντας αβράβευτο τελείως το «Anora».

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πολλά πράγματα, εκτός από όσα επιβάλλει η στατιστική. Στα 36 του χρόνια, το βραβείο του Σωματείου Παραγωγών ταυτίστηκε 26 φορές με το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, οπότε αναμένουμε να δούμε αν θα συμβεί το ίδιο και φέτος.

Από το 2020 μέχρι και το 2024, το βραβείο των Παραγωγών και το Όσκαρ ήταν ακριβώς το ίδιο. Διαφοροποιήθηκε το 2019 ψηφίζοντας το «1917» του Σαμ Μέντες, ενώ το Όσκαρ πήγε στα «Παράσιτα», το 2017, ψηφίζοντας το «La La Land» (ενώ όλοι θυμούνται πλέον πως το Όσκαρ πήγε στο «Moonlight»), και το 2016, ψηφίζοντας το «The Big Short» (ενώ το Όσκαρ πήγε στο «Spotlight»). Τα προηγούμενα οκτώ χρόνια, το βραβείο Παραγωγών και το Οσκαρ ήταν το ένα και το αυτό («Birdman», «12 Χρόνια Σκλάβος», «Argo», «The Artist», «Ο Λόγος του Βασιλιά», «The Hurt Locker», «Slumdog Millionaire» και το «Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους»).

Το Βραβείο του Σωματείου των Σκηνοθετών επίσης είναι ενδεικτικό του προβαδίσματος που έχει ο Σον Μπέικερ - στα περίπου 80 του χρόνια, η πλειοψηφία των επιλογών του Σωματείου ταυτίστηκε και με το Οσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας. Τα τελευταία 20 χρόνια για παράδειγμα, οι δύο μοναδικές φορές που δεν ταυτίστηκε με το Οσκαρ η επιλογή των Σκηνοθετών ήταν όταν η Ακαδημία δεν είχε προτείνει καν στην κατηγορία της σκηνοθεσίας τον Μπεν Αφλεκ για το «Αrgo» και όταν το Σωματείο βράβευσε τον Σαμ Μέντες το 2019 ενώ το Οσκαρ πήγε στο Μπονγκ Τζουν-χο. Συνολικά, από την έναρξη του βραβείου, μόνο οκτώ φορές ο νικητής του DGA δεν κατάφερε να εξασφαλίσει το Οσκαρ: Αντονι Χάρβεϊ («The Lion in Winter»), Φράνσις Φορντ Κόπολα («Ο Νονός»), Στίβεν Σπίλμπεργκ («Το Πορφυρό Χρώμα»), Ρον Χάουαρντ («Απόλλων 13»), Ανγκ Λι («Τίγρης και Δράκος»), Ρομπ Μάρσαλ («Σικάγο»), Μπεν Αφλεκ («Argo») και Σαμ Μέντες («1917»).

The Florida Project_2017

Το απέριττο, βαθιά συγκινητικό, ρεαλιστικό σε σημείο μαγείας φιλμ του Σον Μπέικερ για τις προσωπικές μας χαμένες και ξανακερδισμένες Disneyland. Υποψηφιότητα για Χρυσή Σφαίρα Β' Ανδρικού Ρόλου για τον Γουίλεμ Νταφόε και μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς.

Στις ΗΠΑ τα μοτέλ έχουν γίνει το τελευταίο καταφύγιο των ανθρώπων που δε μπορούν να εξασφαλίσουν μόνιμη κατοικία. Ο πληθυσμός των «κρυμμένων αστέγων» αποτελείται κυρίως από οικογένειες που παλεύουν κάθε μέρα να διατηρήσουν μια στέγη. Η ιστορία μας εκτυλίσσεται λίγο έξω από το Ορλάντο, τον απόλυτο προορισμό για διακοπές και «Το Πιο Μαγικό Μέρος στον Κόσμο». Η κεντρική λεωφόρος ανάμεσα στα θεματικά πάρκα και τα θέρετρα είναι γεμάτη από φτηνά μοτέλ που κάποτε γέμιζαν από τουρίστες, ενώ σήμερα φιλοξενούν άστεγες οικογένειες. Η Μούνι ζει με την 22χρονη μητέρα της Χέιλι, σε ένα τέτοιο μοτέλ - το The Magic Castle. Το κοντινότερο που έχει η Μούνι σε πατρική φιγούρα είναι ο Μπόμπι, ο διαχειριστής του μοτέλ, τον οποίο πειράζουν συνεχώς τα παιδιά με τις σκανδαλιές τους. Η Χέιλι μόλις έχασε τη δουλειά της κι ένα κοριτσάκι στην ηλικία της Μούνι μόλις μετακόμισε δίπλα τους- θα είναι ένα αξέχαστο καλοκαίρι.

Όποιος γνωρίζει το σινεμά του Σον Μπέικερ θα βρει στο «The Florida Project» όλα εκείνα τα στοιχεία που τον έχρισαν έναν από τους πιο συναρπαστικούς ανεξάρτητους Αμερικάνους σκηνοθέτες ήδη πριν από την τεράστια επιτυχία του «Tangerine», της αμέσως προηγούμενής του ταινίας που συζητήθηκε σχεδόν όσο καμία άλλη για την καινοτομία του γυρίσματος με iPhone αλλά κυριότερα για την αυθεντικότητα των σχέσεων των τρανσέξουαλ πρωταγωνιστριών του και της ικανότητας του ως δημιουργού να ανακαλύπτει στιγμές απαράμιλλης ομορφιάς μέσα στο πιο άσχημο περιβάλλον.

Οι γυναίκες μεταξύ τους σε διαφορετικές ηλικίες, οι νατουραλιστικές ερμηνείες τόσο από επαγγελματίες ηθοποιούς όσο και από ερασιτέχνες ή πρωτοεμφανιζόμενους, η ιδιοφυής χρήση των σκηνικών, η διαρκής αγωνία ενός σημερινού δημιουργού να μιλήσει για την πιο σκληρή πραγματικότητα με όρους σχεδόν ποιητικούς, ποτέ όμως ωραιοποιημένους ή συνθετικούς. Ολα όσα είναι το σινεμά του βρίσκονται εδώ και μαζί μια ιστορία που μπορεί να σου ραγίσει την καρδιά.

Γυρισμένο σε απαστράπτον φιλμ, τοποθετημένο στο Ορλάντο, λίγα μόνο μέτρα από τη Disney World, το «The Florida Project» (έτσι ονομαζόταν το μεγάλο φιλόδοξο σχέδιο της Disney για την κατασκευή του θεματικού πάρκου στην περιοχή) έχει για πρωταγωνίστρια του την εξάχρονη Μούνι που ζει μαζί με την νεαρή και άνεργη μητέρα της σε ένα φτηνό μοτέλ δίπλα ακριβώς στον αυτοκινητόδρομο. Εκεί, σε ένα καλοκαίρι που μοιάζει να μην τελειώνει ποτέ, η Μούνι θα ζήσει τη δική της μεγάλη περιπέτεια, γνωρίζοντας νέους φίλους, παίζοντας αυτοσχέδια παιχνίδια και απολαμβάνοντας μια καθημερινότητα που παίζει σχεδόν αδιάκοπα στη διαπασών, είτε αυτές είναι οι κραυγές του ενθουσιασμού των μικρών παιδιών λίγο πριν τις καθημερινές τους εξορμήσεις στα εγκαταλελειμμένα κτίρια τριγύρω είτε οι συνεχείς διαπληκτισμοί της μητέρας της με τον προστατευτικό ιδιοκτήτη του μοτέλ.

Ο Σον Μπέικερ δεν πρωτοτυπεί καταγράφοντας τη ζωή μιας white trash Αμερικής που ζει στο όριο της φτώχειας, με ηρωίδες μητέρες που μεγαλώνουν μόνες τους τα παιδιά τους προσπαθώντας ταυτόχρονα να βρουν χρήματα από περιστασιακές δουλειές και παιδιά που φλερτάρουν καθημερινά με τον κίνδυνο, την επαιτεία, την απώλεια της αθωότητας που διατηρούν μέσα σε αντίξοες συνθήκες.

Ο Σον Μπέικερ πρωτοτυπεί γιατί κινηματογραφεί αυτό το καλοκαίρι όπως θα το έκανε και αν διαδραματιζόταν στην πιο όμορφη παραλία του κόσμου ή σε ένα υπέροχο σπίτι με πισίνα, κήπο και αμέτρητα παιχνίδια και όχι σε ένα βιομηχανικό σκηνικό που μοιάζει σαν να ανήκε κάποτε σε μια πολύχρωμη ταινία της Disney και τώρα ρημάζει από την εγκατάλειψη και την αδιαφορία. Βλέποντας τον κόσμο μέσα από το απίστευτο βλέμμα της πρωταγωνίστριάς του (αν μιλάμε για παιδιά - ταλέντα ας υποκλιθούμε στην Μπρούκλιν Πρινς), o Σον Μπέικερ αντιστρέφει τους όρους μιας γνώριμης πραγματικότητας και ανακαλύπτει την ομορφιά στα πιο αναπάντεχα μέρη.

Σαν ένας τεράστιος παιδότοπος, όλο το άναρχο, γιγαντιαίων διαστάσεων και συνθετικό τοπίο γύρω από το μοτέλ που ζει η Μούνι μοιάζει να της ανήκει ολοκληρωτικά σαν αυτό να είναι το ολόδικό της παιχνίδι. Με τον ίδιο τρόπο που διεκδικεί το δικαιώμα να της ανήκουν και τα ελάχιστα τετραγωνικά του δωματίου στο οποίο κοιμάται με τη μητέρα της, ένα παγωτό που λιώνει στα χέρια της, η καλύτερή της φίλη από το γειτονικό μοτέλ, μια ζωή που μπορεί να μην την επέλεξε αλλά την προτιμά από οτιδήποτε θα είχαν να της προσφέρουν οι κοινωνικοί λειτουργοί ή μια συμβατική ασφαλής ζωή μακριά από τους φίλους, τη μητέρα της, το μοναδικό σύμπαν στο οποίο η ίδια μπορεί να είναι η πιο όμορφη πριγκίπισσα του δικού της παραμυθιού.

Δίνοντας νόημα στην κριτική πάνω στο αμερικανικό όνειρο και την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, και γεμίζοντας ζωή μια ταινία που στο βάθος της κρύβει μια βαθιά μελαγχολία για μια χώρα που ονειρεύεται συνεχώς «και ζήσαν αυτοί καλά...» σε παραμύθια που δεν ειπώθηκαν ποτέ, ο Σον Μπέικερ, στην καλύτερη στιγμή του και σε μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς, τολμά να αφηγηθεί με αφοπλιστική ειλικρίνεια και κινηματογραφική μαγεία ένα κομμάτι σκληρής καθημερινότητας στο περιθώριο σαν να επρόκειτο για «μια υπέροχη ζωή».