hasta la victoria siempre VENCEREMOS: Ανατόλι Καρπόφ

Σαν σήμερα 11 Μαΐου 1997, ο υπολογιστής Deep Blue νίκησε τον μεγαλύτερο σκακιστή της εποχής, έναν από τους «θεούς» Grandmaster διαχρονικά θεωρούμενος από πολλούς ως ο κορυφαίος σκακιστής όλων των εποχών, τον Γκάρι Κασπάροβ, ανοίγοντας νέους δρόμους και αλλάζοντας μια για πάντα όσα ξέραμε για τον βασιλιά των παιχνιδιών στρατηγικής.

Οι σκακιστικές μηχανές, γνωστές από τα μέσα του 20ού αιώνα, βασίζονται στην ταχύτητα υπολογισμού των κινήσεων. Η ανάπτυξή τους υπήρξε ραγδαία, πολύ γρηγορότερη από τις προβλέψεις, ακόμα και των ειδικών με τον Deep Blue, των 256 παράλληλων επεξεργαστών, που υπολόγιζε 200 εκατομμύρια κινήσεις το δευτερόλεπτο να φαντάζει σήμερα μαθουσάλας!
Πόσο έχει αλλάξει το σκάκι με τη βοήθεια των μηχανών τεχνητής νοημοσύνης; Πόσο έχει επηρεαστεί η προετοιμασία των κορυφαίων παικτών, η θεωρία ανοιγμάτων, η σκακιστική γνώση στο σύνολό της;
Σήμερα, παίκτες κάθε δυναμικότητας έχουν πρόσβαση σε έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, που περιλαμβάνει παρτίδες που παίζονται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, τόσο σύγχρονες όσο και παλιότερες. Πρακτικά κάθε επίσημη παρτίδα που καταγράφεται, υπάρχει δυνατότητα να εισέλθει σε μια βάση δεδομένων και να αναπαρασταθεί από έναν υπολογιστή με πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Παράλληλα, ισχυρές μηχανές αναλύουν διεξοδικά κάθε παιγμένη κίνηση, την αξιολογούν, προτείνουν εναλλακτικές και προβλέπουν την εξέλιξη της παρτίδας σε βάθος. Παλαιότερα τα «Φριτζ» και «Ρίμπκα», σήμερα τα «Χουντίνι», «Στόκφις» και άλλα που δεν γνωρίζουμε.

Αρκετά συχνά μπαίνει το ερώτημα, πόσο ισχυρές είναι οι σκακιστικές μηχανές; Πόσο ισχυρότερες από τον άνθρωπο, από τον παγκόσμιο πρωταθλητή; Στα τέλη του 20ού αιώνα ο Γκάρυ Κασπάροφ είχε αντιμετωπίσει σε δύο ματς τον υπολογιστή «Deep Blue», κερδίζοντας το πρώτο και χάνοντας το δεύτερο. Από τότε αρκετές φορές έχουν συγκριθεί μηχανές μεταξύ τους, για να αναδειχθούν τα υπέρ και τα κατά της μίας και της άλλης.
Το 2017, μια νέα σκακιστική μηχανή η «AlphaZero», μπήκε δυναμικά στο χώρο, με πρόγραμμα βασισμένο στην Τεχνητή Νοημοσύνη, που έμαθε σκάκι «μόνη της» μέσα σε τέσσερις μόλις ώρες και είχε το «θράσος» να προκαλέσει σε ματς 100 παρτίδων το «Stockfish», την τότε ισχυρότερη μηχανή. Και ενώ όλοι θεωρούσαν το αποτέλεσμα προδιαγεγραμμένο, η «AlphaZero» βγαίνει νικητής με 28 νίκες και 72 ισοπαλίες! Η είδηση φυσικά έκανε το γύρο του κόσμου, ενώ κάποιοι θεωρούν ότι το σκάκι «άλλαξε για πάντα».
Από τότε όλο και νέα «διαβολικά μηχανήματα» νικούν τον προηγούμενο πρωταθλητή κάνοντας στο μυαλό τους και αναλύοντας δισεκατομμύρια πιθανές κινήσεις το δευτερόλεπτο

Σκάκι: μια ιστορία ανοιγμάτων πατ, ρουά ματ και γκαμπί βασίλισσας

Βασιλιά, βασίλισσα, δύο πύργοι, δύο άλογα (ίπποι), δύο αξιωματικοί και οχτώ στρατιώτες (πιόνια) πάνω σε ένα καρό τετραγώνων (άσπρο-μαύρο) Από την Κίνα ως την Περσία, τις Ινδίες και την Αίγυπτο, αλλά και την Ελλάδα παιχνίδια που έμοιαζαν με το σκάκι παίζονταν εδώ και χιλιετίες. Η πραγματική πατρίδα του σκακιού όμως δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί, ούτε φυσικά ποιος το επινόησε.
Μερικές από τις υποθέσεις που έχουν διατυπωθεί πάντως αναφέρουν κατ’ αρχάς την Ινδία, όπου πριν από 2000 χρόνια παιζόταν ένα παιχνίδι με την ονομασία τσατουράγκα, που σημαίνει τετραπλή σύνθεση. Περιελάμβανε τα τέσσερα όπλα των αρχαίων Ινδών, δηλαδή τους ελέφαντες, το ιππικό, τα άρματα και το πεζικό και παιζόταν από τέσσερα άτομα -ένα για κάθε γωνία της σκακιέρας, και όχι από δύο, ενώ κάθε παίκτης κατείχε από μία γωνία της.

Ακολουθεί η Περσία, όπου πλέον ονομάζεται σατράνζ και χρησιμοποιείται για την εκμάθηση της τέχνης του πολέμου στους πρίγκιπες και τους αξιωματικούς. Όπως έλεγε μάλιστα ένας πέρσης ηγεμόνας τον 3ο μ.Χ. αιώνα «Δεν μπορώ να σκεφτώ έναν πρίγκιπα, που να μην ξέρει να παίζει σκάκι. Πώς θα κυβερνήσει το βασίλειο;». Το σατράνζ παιζόταν σε σκακιέρα με τον στρατιώτη, το άλογο, τον ελέφαντα (ως αξιωματικό), το άρμα, τον σύμβουλο (ως βασίλισσα αλλά χωρίς πολλές δυνατότητες) και τον βασιλιά («shah»-σάχης).
Στην αρχαία Ελλάδα στο μεταξύ, είχαν αναπτυχθεί πολλά παιχνίδια με πεσσούς, ιδιαίτερα δημοφιλή, με ομοιότητες προς το σκάκι. Στα τέλη της Ρωμαϊκής εποχής εμφανίζεται το ζατρίκιον, που θα συναντήσουμε στη συνέχεια σε όλη τη Βυζαντινή περίοδο και με την λατινογενή ονομασία «σκάκος» ( scacco= τετράγωνη εικόνα). Αυτή η λέξη μάλιστα διασώθηκε επί αιώνες και στο Βυζάντιο για το ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και τις ονομασίες κιόσα και ζατριζάν.
Στους Άραβες έφτασε το σκάκι σκόνταψε στο κοράνι, δεδομένου ότι τα κομμάτια του παιχνιδιού παρίσταναν ανθρώπινες μορφές και ζώα, αλλά η λύση όμως βρέθηκε, καθώς τους δόθηκαν αφηρημένα σχήματα και με τη μορφή αυτή το παιχνίδι γνώρισε τεράστια άνθηση.
Μέσω των Αράβων περί το 800 μ.Χ. το παιχνίδι έφθασε και στην Ευρώπη, όταν κατέκτησαν στην Ιβηρική Χερσόνησο. Κάθε πολιτισμός όμως έκανε και τις αλλαγές του πχ. στην Περσία οι παίκτες όταν νικούσαν, έλεγαν «Shah Mat», δηλαδή ο βασιλιάς πέθανε, οι Γάλλοι άλλαξαν την ονομασία σε «echecs», μια αρχαία γαλλική λέξη που σημαίνει έλεγχος και από εκεί οι Άγγλοι το μετέφεραν στη γλώσσα τους σε «chess».

Οι πρώτοι σκακιστές στην Δύση

Το σκάκι που γνωρίζουμε σήμερα πήρε την αρχική μορφή του στη δυτική Ευρώπη του 15ου αιώνα. Τότε έγιναν οι τελικές αλλαγές στα κομμάτια του, τις κινήσεις και τους κανονισμούς ενώ το πρώτο βιβλίο για σκάκι γράφτηκε το 1496 από τον Ισπανό Λούις Λουτσένα, έναν εξέχοντα παίκτη, στον οποίο οφείλεται και η συνειδητοποίηση, ότι οι πρώτες κινήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο και γι’ αυτό θα πρέπει να γίνονται βάσει σχεδίου.
Η εξέλιξη όμως στους πρώτους αιώνες ήταν πολύ αργή, καθώς οι αμυντικές τεχνικές δεν είχαν αναπτυχθεί ακόμη -αυτό έγινε κυρίως στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα- ενώ τα περισσότερα παιχνίδια τελείωναν πολύ γρήγορα. Όσο για την εξάπλωσή του στον πληθυσμό ήταν πολύ μικρή, καθώς οι ανώτερες μόνον κοινωνικές τάξεις είχαν την πολυτέλεια του χρόνου και της άνεσης, προκειμένου να ασχοληθούν με το σκάκι.
Πάντως ο επόμενος γνωστός παίκτης, κι αυτός Ισπανός, ήταν ένας μοναχός, ο Ρούι Λόπεζ Ντε Σεγούρα τον 16ο αιώνα. Ήταν ο πρώτος που μελέτησε συστηματικά το σκάκι και έθεσε τις βάσεις για τη θεωρία του. Άλλωστε το όνομά του φέρει η «Ισπανική Παρτίδα» ή «Παρτίδα Ρούι Λόπεζ», που εξασφαλίζει στον λευκό ένα άνοιγμα με πλεονέκτημα, κάτι που ως και σήμερα επιλέγεται από τους μεγάλους παίκτες.
Σημαντικός τον επόμενο αιώνα ήταν ο Ιταλός Τζοακίνο Γκρέκο, ο οποίος ζούσε μάλιστα από την ενασχόλησή του με το σκάκι, καθώς πουλούσε αντίγραφα από παρτίδες αλλά και δικές του τακτικές σε άλλους σκακιστές. Για παράδειγμα, το γνωστό στο σκάκι «greek gift» που είναι η θυσία του αξιωματικού παίχτηκε για πρώτη φορά απ’ αυτόν. Γάλλος, ο επιφανής συνθέτης και σκακιστής του 18ου αιώνα, Φρανσουά-Αντρέ Ντανικάν Φιλιντόρ, που ήταν συγγραφέας του σκακιστικού βιβλίου «Ανάλυση στο παιχνίδι του σκακιού».

Ένας από τους πιο δυνατούς παίκτες όλων των εποχών, που εγκατέλειψε όμως νωρίς το σκάκι ήταν Πωλ Μόρφι, που είχε γεννηθεί το 1837 στη Νέα Ορλεάνη. Άρχισε να παίζει σκάκι παρακολουθώντας τον πατέρα του και στα εννιά του χρόνια ήταν ήδη ο καλύτερος της πόλης του. Επρόκειτο να γίνει δικηγόρος και πράγματι εισήχθη στο Spring Hill College της Αλαμπάμα απ’ όπου αποφοίτησε πολύ νωρίτερα από το κανονικό. Το 1857 προσκλήθηκε στην Νέα Υόρκη από το Αμερικανικό Σκακιστικό Kογκρέσο και τελικά εκεί αναδείχθηκε πρωταθλητής των Ηνωμένων Πολιτειών. Συνέχισε έτσι για 18 χρόνια, διάστημα στο οποίο θεωρούνταν ο πιο δυνατός παίκτης στον κόσμο αλλά τελικά τον κέρδισε η δικηγορία.
Από φτωχή και πολυμελή οικογένεια ήταν ο Βίλελμ Στάινιτς που είχε γεννηθεί στην Πράγα το 1836. Σπούδασε Μαθηματικά αλλά το σκάκι, που γνώρισε από τα 12 χρόνια του επρόκειτο να τον συνοδεύσει σε όλη τη ζωή του. Ο Στάινιτς θα γινόταν το 1886 επισήμως ο πρώτος παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι, έναν τίτλο που θα κατείχε ως το 1894, όταν τον έχασε από τον επόμενο μεγάλο σκακιστή τον Εμάνουελ Λάσκερ. Είχε όμως συνεισφέρει πολύ στην διάδοση του παιχνιδιού και μέσα από την ίδρυση ενός περιοδικού στο οποίο έγραφε ο ίδιος. Πέθανε ωστόσο φτωχός, καθώς το σκάκι στην εποχή του δεν ήταν αναγνωρισμένο ως άθλημα, ούτε οι απολαβές τότε των σκακιστών ήταν υψηλές.

Λάσκερ και Καπαμπλάνκα

Διάσημος στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα ήταν ο γεννημένος στη Γερμανία Εμάνουελ Λάσκερ, (1868- 1941) μαθηματικός, φιλόσοφος και μέγας σκακιστής, που ήταν παγκόσμιος πρωταθλητής για 27 χρόνια. Μόλις το 1921 εκθρονίστηκε τελικά από τη θέση του, από το νέο μεγάλο αστέρι, έναν ακόμη θρύλο στο σκάκι, τον Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, με καταγωγή από την Κούβα. Οι δύο τους είχαν μεγάλη εκτίμηση ο ένας στον άλλον, μάλιστα ο Λάσκερ είχε πει για τον αντίπαλό του «Έχω γνωρίσει πάρα πολλούς σκακιστές, αλλά μόνο μία σκακιστική ιδιοφυΐα: τον Καπαμπλάνκα». Είναι αυτός άλλωστε που αποτελεί τον ίνδαλμα της ταλαντούχας σκακίστριας Μπεθ Χάρμον στη σειρά του Netflix «The Queen’s Gambit».
Όταν όμως ο Καπαμπλάνκα είχε καλέσει τον Λάσκερ σε αγώνα για τον τίτλο του πρωταθλητή, εκείνος είχε ακυρώσει το παιχνίδι στρεφόμενος πλέον και για πολλά χρόνια στην ακαδημαϊκή του καριέρα. Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία, αφήνοντας πίσω και όλη την περιουσία του, οπότε για τα προς το ζην, επέστρεψε στο σκάκι και μάλιστα με επιτυχία.
Ο Καπαμπλάνκα (1888 – 1942) ο επονομαζόμενος «Μότσαρτ του σκακιού» και «σκακιστική μηχανή» είχε μάθει σκάκι από τον πατέρα του ενώ ήταν μόλις τεσσάρων ετών και έτσι στα δώδεκα είχε αρχίσει να παίρνει μέρος σε μεγάλα τουρνουά. Ήταν πολύ καλός στο γρήγορο σκάκι, είχε τρομερή αυτοπεποίθηση και έπαιζε θεαματικά ενώ διακρινόταν για την άνεσή του να παίζει στρατηγικά αλλά και τακτικά. Από το 1913 μάλιστα είχε διοριστεί στο υπουργείο Εξωτερικών της Κούβας, έτσι είχε εξασφαλισμένη την οικονομική άμεση. Από το 1916 έως το 1924 δεν είχε χάσει ποτέ παρτίδα ώσπου να βρεθεί αντιμέτωπος με τον Ρώσο Αλεξάντρ Αλιέχιν, που έχοντας μελετήσει εξαντλητικά τον αντίπαλό του και έχοντας επίσης εντοπίσει τις αδυναμίες του κατόρθωσε να τον νικήσει.

Η κυριαρχία των Σοβιετικών στο σκάκι

Πριν την Οκτωβριανή επανάσταση το σκάκι ήταν προνόμιο των ευγενών, το 1923 οι παίχτες από τον απλό λαό σε συλλόγους της Σοβιετικής Ένωσης ήταν κάπου 1.000, ενώ το 1930 ο αριθμός τους είχε φθάσει τα 5 εκατομμύρια!
Τo 2ο Διεθνές Τουρνουά της Μόσχας πραγματοποιήθηκε από 15 Φλεβάρη έως 15 Μάρτη 1935, με τη συμμετοχή 20 παικτών, 12 Σοβιετικών μετρ και 8 κορυφαίων σκακιστών από καπιταλιστικές χώρες, μεταξύ των οποίων οι πρώην παγκόσμιοι πρωταθλητές Εμμανουήλ Λάσκερ (Γερμανία) και Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα (Κούβα).
♟️ Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΣΣΔ πρόσφερε άσυλο, εστία και εργασία στην Ακαδημία Επιστημών στον Λάσκερ και την σύζυγό του, οι οποίοι ήταν Γερμανοί πολίτες εβραϊκής καταγωγής, και τους φιλοξένησε μέχρι το 1937, οπότε μετέβησαν στις ΗΠΑ.
Άσυλο και υπηκοότητα δόθηκε αργότερα και στον Τσέχο Σάβο Φλορ.
Μεταξύ των διαγωνιζόμενων και η πρώτη παγκόσμια πρωταθλήτρια Βέρα Μέντσικ (Αγγλία).
Πρώτοι στον σκακιστικό μαραθώνιο, που διήρκεσε συνολικά ένα μήνα (20 αγωνιστικές!), αναδείχθηκαν ο Σάβο Φλορ και ο μελλοντικός παγκόσμιος πρωταθλητής Μιχαήλ Μποτβίνικ (ΕΣΣΔ), με τον Λάσκερ να ακολουθεί στην 3η θέση και τον Καπαμπλάνκα στην 4η.
♟️ Είχε προηγηθεί μια δεκαετία ορμητικής ανάπτυξης του σκακιού στην ΕΣΣΔ, μετά το 1ο Διεθνές τουρνουά του 1925. Μια δεκαετία όπου τέθηκαν τα θεμέλια των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Στο μεταξύ, ωρίμαζαν οι συνθήκες που θα οδηγούσαν σύντομα στο Β’ Παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό Πόλεμο.

Σε αυτή την περίοδο ανδρώνεται μια νέα γενιά Σοβιετικών παικτών, με ένα νέο δυναμικό στιλ, ενώ διαφαίνονται ήδη τα στοιχεία της επιστημονικής προσέγγισης που θα χαρακτηρίσουν τη Σοβιετική Σχολή στο σκάκι.
Στο βιβλίο του τουρνουά σημειώνεται: «Οι Σοβιετικοί παίκτες ήταν μακριά από τον αστικό επαγγελματισμό που σε πολλές περιπτώσεις αφήνει τα σημάδια του στη σκακιστική τέχνη των δυτικών παικτών. Για τους Σοβιετικούς παίκτες, νίκες, ήττες και ισοπαλίες ήταν απλά μια έκφραση των σκακιστικών επιτευγμάτων τους. Για τους αστούς μετρ ήταν ζήτημα ύπαρξης της υλικής τους ασφάλειας. Δεν είναι σύμπτωση ότι στο τουρνουά της Μόσχας συχνά απέφευγαν τις νέες συνέχειες (σ.σ. νέους και λιγότερο έμπειρους παίκτες), ακριβώς γιατί αυτές οι συνέχειες εμπεριέχουν ένα στοιχείο ρίσκου».
♟️ Οι αγώνες έλαβαν χώρα στο Μουσείο Καλών Τεχνών, που είχε τη δυνατότητα να δεχθεί τους χιλιάδες επισκέπτες που προσέρχονταν καθημερινά να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Την πρώτη μέρα συρρέουν 4.000 θεατές. Η δημοσιότητα από τον Τύπο και το ράδιο είναι πρωτοφανής. Η «Πράβντα», η «Ισβέστια», όλες οι μεγάλες εφημερίδες της χώρας έχουν καθημερινές ανταποκρίσεις. 180 Σοβιετικοί και 23 ξένοι δημοσιογράφοι καταγράφουν το γεγονός…
♟️ Για πρώτη φορά ένα σκακιστικό γεγονός γίνεται αντικείμενο συζήτησης και ενδιαφέροντος εκατομμυρίων. Καθημερινά το γραφείο Τύπου εξέδιδε δελτίο με τα αποτελέσματα, παρτίδες και ειδήσεις. Η δουλειά αυτή αποτέλεσε την υποδομή για την έκδοση του «64», της πρώτης σκακιστικής εφημερίδας στον κόσμο (με σελίδες και για το παιχνίδι της ντάμας) τον Ιούλη του 1935.

Σπουδαίο γεγονός για τον σοβιετικό λαό:
Συνδικάτα και οργανώσεις διοργανώνουν μαζικές δεξιώσεις προς τιμήν των παικτών. Πριν την έναρξη, ο Φλορ και ο Καπαμπλάνκα δίνουν μαζικά σιμουλτανέ, όπου διαπιστώνουν ότι οι Σοβιετικοί ερασιτέχνες είναι σκληρά καρύδια.
Ο Καπαμπλάνκα, που έχανε πολύ δύσκολα, στο Λένινγκραντ υποχρεώνεται σε 11 ήττες, 10 νίκες και 9 ισοπαλίες σε 30 αγώνες. Στη Μόσχα δυσκολεύεται ακόμη περισσότερο: 7 νίκες, 9 ισοπαλίες, 14 ήττες! Ο ίδιος θα περιγράψει γλαφυρά και την εμπειρία του Λάσκερ με τους Σοβιετικούς ερασιτέχνες, όταν τον προσκάλεσαν να δώσει σιμουλτανέ σε μαθητές: «Λίγες μέρες μετά ο βετεράνος σκακιστής ελεεινολογώντας την εμπειρία του μου είπε: “Κάποιοι μαθητές σου λέει! Παίζουνε σαν μετρ και χωρίς να κάνουν λάθη”…».

Στις 6 Μάρτη, παραμονές της Παγκόσμιας Μέρας της Γυναίκας, η Βέρα Μέντσικ υποχρεώνει σε ισοπαλία τον πρωτοπόρο Σάβο Φλορ. Ποταμός συγχαρητήριων τηλεγραφημάτων καταφτάνει στη Μόσχα, ιδιαίτερα από γυναικείες εργατικές κολεκτίβες και οργανώσεις. Ένα που καταγράφεται στο βιβλίο του τουρνουά λέει: «Θερμά συγχαρητήρια. Σας σφίγγουμε το χέρι. Οι μηχανικοί του εργοστάσιου Ρουτσενκόφκσι νο 2».
Ο Ιλία Ραμπίνοβιτς (11ος στην τελική κατάταξη) θα γράψει στο βιβλίο του τουρνουά: «Το 2ο τουρνουά… έδειξε ότι προσεγγίζουμε γρήγορα το στόχο μας στον αγώνα να υλοποιήσουμε το σύνθημα του Στάλιν “να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε“. Με όρους διάδοσης του σκακιού στους εργαζόμενους και αριθμού παικτών με ανώτερες ικανότητες έχουμε ξεπεράσει καπιταλιστικές χώρες κατά πολύ. Αυτό σημαίνει ότι δεν είμαστε μακριά από τη μέρα όπου όλες οι κορυφές του παγκόσμιου σκακιού θα κατακτηθούν από τους σκακιστές της μεγάλης σοσιαλιστικής πατρίδας μας, και όπου η Ευρώπη, την οποία στην ουσία ήδη έχουμε φτάσει, θα έχει ξεπεραστεί από εμάς».
♟️ Το τουρνουά της Μόσχας του 1935 σηματοδότησε το πέρασμα σε μια νέα περίοδο, την ανάδυση της Σοβιετικής Σχολής στο σκάκι, και του Μιχαήλ Μποτβίνικ ως του τυπικού εκφραστή της, που άσκησε τεράστια επιρροή στο σκάκι, η οποία γίνεται αισθητή μέχρι τις μέρες μας.

Από το 1948 ως το 1972 οι Σοβιετικοί δεν είχαν χάσει ούτε μία φορά τον τίτλο, ο οποίος απλώς «έπαιζε» μεταξύ διάσημων σοβιετικών σκακιστών.
Πρώτος από αυτούς, και ο άνθρωπος στον οποίο οφείλεται η σοβιετική σκακιστική σχολή ήταν ο Μιχαήλ Μποτβίνικ και μαζί οι Σμίσλοβ, Ταλ και Πετροσιάν.
Ώσπου έρχεται η ώρα του (γεννημένου το 1937) Μπόρις Σπάσκι, που απέκτησε τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή το 1969 για να τον χάσει το 1972 από έναν Αμερικανό -για πρώτη φορά που συνέβαινε αυτό- σκακιστή, τον Μπομπ Φίσερ. 15 Φεβ – 15 Μαρτ 1935 2ο διεθνές τουρνουά σκακιού Μόσχας, διοργάνωση – σταθμός για την ανάδυση της Σοβιετικής Σχολής στο σκάκι

«Το παιχνίδι του αιώνα»

Ο Σπάσκι σταθερός και σίγουρος για τις δυνατότητές του και όλη τη σοβιετική υποστήριξη πίσω του και από την άλλη μεριά ο ψυχαναγκαστικός και ήδη με σημάδια ψυχασθένειας Φίσερ, συναντούνται στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας.
Ο Μπόμπι Φίσερ, παιδί μεταναστών από εβραία μητέρα και Γερμανό πατέρα που δεν γνώρισε, άρχισε να παίζει σκάκι από πέντε χρονών. Στα δέκα ήταν παιδί- θαύμα, στα 15 ο νεότερος γκρανμαίτρ και στα 20, το 1963-64, κέρδισε το πρωτάθλημα των Ηνωμένων Πολιτειών. Σύντομα έγινε και πάμπλουτος εμπορευματοποιώντας στο μέγιστο την παρουσία του στη μητρόπολη του χρήματος -«Τα ιδανικά μου είναι το σκάκι και το χρήμα. Θέλω να γίνω πάμπλουτος. Είναι αμαρτία;» είχε πει κάποτε,ενώ ταυτόχρονα άρχισαν να γίνονται ολοένα και πιο φανερά τα προβλήματα με την ψυχική του υγεία (μεταξύ άλλων θεωρούσε ότι τον καταδίωκαν …Ρώσοι κομμουνιστές).
Έτσι για να παίξει με τον Σπάσκι, ζητούσε εκατομμύρια –που έδωσαν σπόνσορες. Ο αγώνας τους είχε προσελκύσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον με τον Σπάσκι να είναι αρχικά ο νικητής, αλλά τη συνέχεια ο Φίσερ ζήτησε να απομονωθούν σε ένα χώρο μόνον με την παρουσία του επόπτη, όπου το παιχνίδι γύρισε με το μέρος του.
Αργότερα, το 1975 αρνήθηκε να παίξει με τον Ανατόλι Καρπόφ, τον επόμενο μεγάλο Σοβιετικό σκακιστή, γιατί η αμερικανική σκακιστική ομοσπονδία δεν δεχόταν τα παράλογα αιτήματά του και έκτοτε, εκφράζοντας ανοιχτά αντιαμερικανικές και αντισημιτικές απόψεις, έζησε σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Στην Αμερική δεν ξαναγύρισε, όπου άλλωστε δεν τον συμπαθούσαν καθόλου πλέον, σε συνέντευξή του μάλιστα σχετικά με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου είχε δηλώσει «πολύ χαρούμενος - ευτυχής»!

Κασπάροφ, Καρπόφ και μία μηχανή

Στην απέναντι πλευρά, στη Σοβιετική Ένωση, αν και οι ανατροπές δεν ήταν μακριά, περιθώρια εφησυχασμού δεν υπήρχαν, έτσι πολύ γρήγορα ανέτειλαν τα νέα αστέρια της.
Ο Ανατόλι Καρπόφ κατ΄ αρχάς ο δωδέκατος Παγκόσμιος Πρωταθλητής, συγγραφέας επίσης, (γεννημένος το 1951) ο πιο επιτυχημένος σκακιστής όλων των εποχών σε επιδόσεις σε τουρνουά, κατακτώντας πάνω από 140 πρώτες θέσεις.
Από το 1978 έως το 1998 έπαιξε σε όλα τα ματς για τον τίτλο του παγκοσμίου πρωταθλητή της FIDE, καταγράφοντας 1.118 νίκες, 287 ήττες και 1.480 ισοπαλίες σε 3.163 παρτίδες
Και βέβαια ο Γκάρι Κασπάροφ (τo «Αστέρι της Αρμενίας» γεν. 1963) συγγραφέας επίσης και πολιτικός ακτιβιστής, πολέμιος της πολιτικής του Πούτιν, από μάλλον αδιάφορες θέσεις.
Κασπάροφ και Καρπόφ αναμετρήθηκαν για το παγκόσμιο πρωτάθλημα δύο φορές, το 1984 και το 1985.
Η πρώτη είχε λήξει άδοξα, καθώς διακόπηκε με πρωτοβουλία του προέδρου της Διεθνούς Σκακιστικής Ομοσπονδίας λόγω …εξάντλησης των παικτών _ πράγματι ο Καρπόφ είχε χάσει δέκα κιλά _ το όλο γεγονός όμως είχε αμφισβητηθεί σφοδρά, ακόμη και από τους δύο αντιπάλους.
Στην επανάληψη νικητής ήταν ο Κασπάροφ που σε ηλικία 22 ετών γινόταν παγκόσμιος πρωταθλητής.

Σε όλες τις αναμετρήσεις ανθρώπου με άνθρωπο ήρθε κάποια στιγμή να προστεθεί και η μηχανή. Για την ακρίβεια ο υπολογιστής που «κλήθηκε» να αντιμετωπίσει το 1989 τον Κασπάροφ από τον οποίο και έχασε. Τότε οι ερευνητές της ΙΒΜ, που είχαν ξεκινήσει το πρόγραμμα Deep Thought τον απέσυραν, προκειμένου να τον εξελίξουν, προσέλαβαν μάλιστα τον Αμερικανό γκράνμαστερ του σκακιού Τζόλε Μπέντζαμιν για να βοηθήσει τους προγραμματιστές. Ο νέος υπολογιστής ονομάσθηκε Deep Blue και στον αγώνα με τον Κασπάροφ τον Φεβρουάριο του 1996 ήρθαν ισοπαλία.
Στην επανάληψη όμως, τον Μάιο του ίδιου χρόνου νικήτρια ήταν η μηχανή, αν και ο Κασπάροφ άφησε σαφείς υπαινιγμούς, ότι στον δεύτερο αγώνα, πίσω από τις κινήσεις του υπολογιστή κρύβονταν άνθρωποι σκακιστές.
Η ΙΒΜ το διέψευσε αλλά αρνήθηκε να δώσει στον Κασπάροφ τα αρχεία της καταγραφής του Deep Blue, αρνήθηκε επίσης έναν τρίτο γύρο και αποσυναρμολόγησε τον υπολογιστή. Σήμερα πάντως τα σύγχρονα σκακιστικά προγράμματα είναι πιο αποτελεσματικά από αυτά της εποχής του Deep Blue.

Οι σύγχρονοι μεγάλοι

Γεννημένος στη Νορβηγία το 1990 ο Μάγκνους Κάρλσεν είναι ο μεγαλύτερος αυτή τη στιγμή σκακιστής στον κόσμο, παγκόσμιος πρωταθλητής από το 2013. Έμαθε σκάκι όταν ήταν μόλις 5 ετών, σε ηλικία 13 έγινε ένας από τους νεαρότερους γκρανμετρ όλων των εποχών και ως σήμερα έχει κερδίσει πλήθος παγκόσμιων τίτλων, διεθνών τουρνουά και online διοργανώσεων.
Άλλοι μεγάλοι μετρ ο Αμερικανός Καρουάνα, ο Αρμένιος Αρονιάν (Αρμενία, 1982), ο Πολωνός Ντούντα ο Ολλανδός Τάρι, ο Κινέζος Ντινγκ Λίρεν, ο Ρώσος Νεπομνιάτσι, ο Αμερικανός Σο, ο Αζέρος Μαμεντιάροβ, ο Ολλανδός Χίρι, ο Γάλλος Βασιέ – Λαγκάρντ.

Γυναίκες και σκάκι

Ανδροκρατούμενος είναι ο κόσμος του σκακιού, αφού οι γυναίκες συνήθως αποτελούν το 16% των σκακιστών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Σκακιστικής Ομοσπονδίας αλλά η παρουσία τους τα τελευταία χρόνια όλο και αυξάνει με τις εκπροσώπους της Ρωσίας και της Κίνας να κατέχουν τα πρωτεία.
Ανάμεσά τους: Η Αλίσα Μιχαΐλοβνα Γκαλιάμοβα από το Καζάν (γεν. 1972), με τους τίτλους της Διεθνούς Μαιτρ και Γυναίκας Γκρανμαίτρ της FIDE, δύο φορές φιναλίστ στο Παγκόσμιο Σκακιστικό Πρωτάθλημα Γυναικών, το 1999 και το 2006, και τρεις φορές Ρωσίδα Πρωταθλήτρια.
Και η επίσης Ρωσίδα Αλεξάνδρα Κονσταντίνοβνα Κοστένιουκ (1984), σκακίστρια γκρανμαίτρ και πρώην παγκόσμια πρωταθλήτρια.
Από την Κίνα η Ζίε Ζουν (γεν.1979), διεθνής γκρανμαίτρ σκακίστρια και δύο φορές παγκόσμια πρωταθλήτρια και η Χου Γιφάν (γεν. 1994), γκρανμαίτρ και πρώην «παιδί θαύμα» στο σκάκι. Κατέκτησε τρεις φορές το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα στο Σκάκι Γυναικών και υπήρξε η νεότερη που έχει κερδίσει τον τίτλο αυτόν, καθώς και η νεότερη σκακίστρια που έχει κερδίσει τον τίτλο της γκρανμαίτρ.

Στην αριστουργηματική «Έβδομη σφραγίδα» (1957) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, ο ιππότης Μπλοκ που επιστρέφει από τις Σταυροφορίες σε μια Σουηδία αφανισμένη από την πανούκλα παίζει με τον Θάνατο μια παρτίδα σκάκι για να κερδίσει χρόνο αλλά και για να βρει απαντήσεις στα υπαρξιακά του ερωτήματα, ενώ στο «Χρήμα της Οργής» (1956) ο Κιούμπρικ βάζει ολόκληρη σκηνή μέσα σε σκακιστικό όμιλο και στο «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» (1968) ο Γκάρι Λόκγουντ περνά την ώρα του παίζοντας σκάκι εναντίον του HAL, στην ταινία «Θυσιάζοντας Ένα Πιόνι» ( 2014) του Έντουαρντ Ζούικ, ήρωας και θέμα είναι ο διάσημος αλλά και ψυχολογικά διαταραγμένος σκακιστής Μπόμπι Φίσερ και στον αντίποδα ένας οκτάχρονος σκακιστής, παράνομος μετανάστης στο Παρίσι είναι ο ήρωας της ταινίας «Ρουά Ματ» (2019) του Πιερ-Φρανσούα Μαρτίν-Λαβάλ -σε μια ταινία ύμνο στην επιβίωση, που περνά μέσα από τις μάχες που δίνει στην σκακιέρα, ώσπου τελικά να ανακηρυχθεί πρωταθλητής.
Πολύ πριν στο παραμύθι «Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη» (1865) του Λιούις Κάρολ, όταν η Αλίκη μεταφέρεται σε έναν κόσμο που τον κατοικούν πιόνια σκακιού, ζει φανταστικές περιπέτειες, με ιστορία που εξελίσσεται παράλληλα με μία παρτίδα σκακιού, που ο συγγραφέας μας δίνει τις κινήσεις της στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.