Χειρόγραφο της Σαραγόσα _The Saragossa Manuscript ✨ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ 💥

Η περί ου λόγος αφορά την αριστοτεχνική μεταφορά στον κινηματογράφο γνωστή για τη δομή σαν "ιστορία μέσα σε ιστορία" …πως λέμε 🙃 "επανάσταση στην επανάσταση"; με περιγραφή μιας περιπέτειας νεαρού αξιωματικού (του Αλφόνσο βαν Γουόρντεν) ο οποίος κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ισπανία εμπλέκεται σε μια σειρά παράξενων συμβάντων συναντώντας πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες.

Η ταινία αποτελεί απόδειξη της δύναμης του σοσιαλιστικού σινεμά και ειδικά στην πειραματική _πρωτοποριακή avant-garde. Το "Χειρόγραφο της Σαραγόσα" υπήρξε ένα γαλλόφωνο μυθιστόρημα του Πολωνού κόμη Γιαν Ποτότσκι, γραμμένο στις αρχές του 19^ου αιώνα, και το οποίο αναφέρεται σε γεγονότα 10ετίες νωρίτερα (κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου Ε΄).

                Πολωνικό σινεμά
Η ιστορία του κινηματογράφου στην Rzeczpospolita Polska‎‎ έχει διάρκεια σχεδόν όσο η ιστορία της κινηματογραφίας, με παγκοσμίως αναγνωρισμένα επιτεύγματα, παρόλο που οι πολωνικές ταινίες _πιθανά λόγω γλώσσας, τείνουν να είναι λιγότερο εμπορικά διαθέσιμες από τις ταινίες πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ξεχωρίζει η περίοδος _μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο, όταν ο σοσιαλισμός δημιούργησε έναν αναβαθμισμένο εθνικό κινηματογράφο, εκπαιδεύοντας εκατοντάδες… χιλιάδες νέους στη σκηνοθεσία και τους εξουσιοδότησε να δημιουργήσουν ταινίες. Τότε βγήκε η φουρνιά των μεγάλων με πρώτο τον Krzysztof Kieslowski_ Κσίστοφ Κιεσλόφσκι__ και τις αποχρώσεις του ... μετά το Λευκό και το Μπλε ο Κριστόφ επιλέγει το Κόκκινο για να κλείσει την τριλογία του (που έμελλε να είναι και η τελευταία του ταινία)

                                 

(...)
Αγκνιέσκα Χόλαντ, Andrzej Wajda (Άντρεϊ Βάιντα), Άντζεϊ Ζουουάφσκι, Άντζεϊ Μουνκ, Γέζι Σκολιμόφσκι, Ρόμαν Πολάνσκι κά επηρέασαν καθοριστικά την ανάπτυξη της πολωνικής κινηματογραφικής παραγωγής.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου, Πολωνοί σκηνοθέτες (στην Αγγλία) δημιούργησαν την αντιναζιστική έγχρωμη ταινία Calling Mr. Smith (1943) για τα ναζιστικά εγκλήματα στην κατεχόμενη και τη ναζιστική προπαγάνδα. Ήταν μια από τις πρώτες αντιναζιστικές ταινίες στην ιστορία που ήταν ταυτόχρονα και αβάν-γκαρντ και ντοκιμαντέρ

           Πρώτα χρόνια

Ο πρώτος κινηματογράφος στην Πολωνία (τότε κομμάτι της Ρωσικής Αυτοκρατορία) ιδρύθηκε το 1899, λίγα χρόνια μετά την εφεύρεση της κινηματογραφικής κάμερας (α ονομάστηκε Θέατρο Ζωντανών Εικόνων) απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα και σύντομα υπήρχαν κινηματοθέατρα σχεδόν σε όλες τις μεγάλες πόλεις της (πρώτος Πολωνός σκηνοθέτης Kazimierz Prószyński (Καζίμιες Προυσίνσκι), ο οποίος γύρισε διάφορα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ στη Βαρσοβία. Η κινηματογραφική κάμερα του με πλεογράφο είχε κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας πριν από την εφεύρεση των αδελφών Λυμιέρ και θεωρείται ο συγγραφέας του πρώτου επιζώντος πολωνικού ντοκιμαντέρ με τίτλο Ślizgawka w Łazienkach (Παγοδρόμιο στα Βασιλικά Λουτρά), καθώς και των πρώτων μικρών αφηγηματικών ταινιών Powrót birbanta (Η επιστροφή του γλετζέ στο σπίτι) _έγινε και remake πρόσφατα και Przygoda dorożkarza (Η περιπέτεια ενός οδηγού άμαξας), όπου και οι δύο δημιουργήθηκαν το 1902. Ένας άλλος πρωτοπόρος του κινηματογράφου ήταν ο Μπολέσουαφ Ματουσέφσκι, ο οποίος έγινε ένας από τους πρώτους κινηματογραφιστές που εργάστηκαν για την εταιρεία Λυμιέρ και ήταν ο επίσημος "κινηματογραφιστής" των Ρώσων τσάρων το 1897.

Η παλαιότερη σωζόμενη ταινία, η Antoś pierwszy raz w Warszawie _ ο Άντος για πρώτη φορά στη Βαρσοβία) γυρίστηκε το 1908 από τον Αντόνι Φέρτνερ και η ημερομηνία της πρεμιέρας της, θεωρείται η ημερομηνία ίδρυσης της πολωνικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Σύντομα οι Πολωνοί καλλιτέχνες άρχισαν να πειραματίζονται με άλλα είδη κινηματογράφου: το 1910 ο Βλαντισλάβ Βουαντίσουαφ Σταρέβιτς _Władysław Starewicz, έφτιαξε ένα από τα πρώτα κινούμενα σχέδια στον κόσμο - και ο πρώτος που χρησιμοποίησε την τεχνική καρέ καρέ (stop motion), το Piękna Lukanida (Όμορφη Λουκανίδα). Με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο κινηματογράφος στην Πολωνία ήταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη, με πολλές προσαρμογές μεγάλων έργων της πολωνικής λογοτεχνίας να προβάλλονται (ιδίως οι Ιστορία της αμαρτίας, Meir Ezofowicz και Nad Niemnem).

Η Pola Negri στο
Ο Δρόμος των Χαμένων Ψυχών
_The Way of Lost Souls

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο πολωνικός κινηματογράφος πέρασε τα σύνορα. Οι ταινίες που δημιουργήθηκαν στη Βαρσοβία ή τη Βίλνα συχνά επαναδημιουργήθηκαν με γερμανικούς τίτλους και εμφανίστηκαν στο Βερολίνο. Κάπως έτσι η νεαρή ηθοποιός Πόλα Νέγκρι (γεννημένη Μπαρμπάρα Απολόνια Χαουούπιετς) απέκτησε φήμη στη Γερμανία και τελικά έγινε μία από τις Ευρωπαίες σταρ του βωβού κινηματογράφου.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο

Το 1945, η σοσιαλιστική κυβέρνηση ίδρυσε την οργάνωση παραγωγής και διανομής ταινιών Film Polski και έθεσε επικεφαλής τον Αλεξάντερ Φορντ _γνωστό κινηματογραφιστή του Πολωνικού Λαϊκού Στρατού. Ξεκινώντας με μερικές σιδηροδρομικές άμαξες γεμάτες κινηματογραφικό εξοπλισμό που πάρθηκαν από τους Γερμανούς, προχώρησαν στην εκπαίδευση και την οικοδόμηση μιας πολωνικής βιομηχανίας κινηματογράφου. Όχι πολλές _δεκατρείς συνολικά ταινίες κυκλοφόρησαν μεταξύ του 1947 και της διάλυσής της το 1952, με επίκεντρο την οδύνη στα χέρια των Ναζί και την αντίσταση. Το 1947 ο Φορντ μετακόμισε στο Λοτζ για να βοηθήσει στην ίδρυση της νέας Εθνικής Σχολής Κινηματογράφου, όπου δίδαξε για 20 χρόνια. Η βιομηχανία χρησιμοποίησε εισαγόμενες κάμερες και αποθέματα ταινιών. Στην αρχή ασπρόμαυρο απόθεμα ORWO από την Ανατολική Γερμανία και έπειτα έγχρωμο Eastman και αποθέματα εκτύπωσης ORWO, ενώ έφτιαξε το δικό της εξοπλισμό φωτισμού. Λόγω του υψηλού κόστους των αποθεμάτων ταινιών, οι πολωνικές ταινίες γυρίστηκαν με πολύ χαμηλές αναλογίες λήψης. Ο εξοπλισμός και το απόθεμα ταινιών δεν ήταν τα καλύτερα και οι προϋπολογισμοί μέτριοι, αλλά οι κινηματογραφιστές έλαβαν ίσως την καλύτερη εκπαίδευση στον κόσμο από την Πολωνική Ακαδημία Κινηματογράφου. Ένα άλλο πλεονέκτημα ήταν η ιδιότητα της Film Polski ως κρατικής οργάνωσης και έτσι οι κινηματογραφιστές της είχαν πρόσβαση σε όλα τα πολωνικά ιδρύματα και τη συνεργασία τους για τη δημιουργία των ταινιών τους. Σοσιαλισμός γαρ. Οι κινηματογραφικές κάμερες μπόρεσαν να εισέλθουν σχεδόν σε κάθε πτυχή της πολωνικής ζωής.

Η πρώτη ταινία που δημιουργήθηκε στην Πολωνία μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η Zakazane piosenki _Απαγορευμένα τραγούδια, 1946), σε σκηνοθεσία Λεόναρντ Μπουτσκόφσκι, την οποία είδαν 10,8 εκατομμύρια __ 47% του συνολικού πληθυσμού στην αρχική της προβολή. Ο Μπουτσκόφσκι γύριζε ταινίες τακτικά μέχρι το θάνατό του το 1967. Άλλες σημαντικές ταινίες της πρώιμης περιόδου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο ήταν η Τελευταίο Στάδιο (1948), σε σκηνοθεσία Βάντα Γιακουμπόφκσα, η οποία γύριζε ταινίες μέχρι τις ανατροπές και την καπιταλιστική παλινόρθωση (τελευταία το 1989, πέθανε το 1998) και η Ulica Graniczna, σε σκηνοθεσία Αλεξλαντερ Φορντ_Οδός Συνόρων, 1949 _ η ιστορία πολωνικών και εβραϊκών οικογενειών που ζουν δίπλα-δίπλα σε έναν δρόμο της Βαρσοβίας και όλα αλλάζουν οριστικά με τη ναζιστική εισβολή,

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η παραγωγή ταινιών οργανώθηκε σε ομάδες. Μια ομάδα ταινιών ήταν μια συλλογή δημιουργών ταινιών, με επικεφαλής έναν έμπειρο σκηνοθέτη και αποτελούμενη από συγγραφείς, σκηνοθέτες και διευθυντές παραγωγής. Θα έγραφαν σενάρια, θα δημιουργούσαν προϋπολογισμούς, θα έκαναν αίτηση χρηματοδότησης από το Υπουργείο Πολιτισμού και θα παρήγαγαν την ταινία. Θα προσέλαβαν ηθοποιούς και συνεργεία και θα χρησιμοποιούσαν στούντιο και εργαστήρια που ελέγχονταν από την Film Polski. Η αλλαγή του πολιτικού κλίματος (θάνατος Στάλιν 20ό συνεδριο ΕΣΣΔ) δημιούργησε το κίνημα της Πολωνικής Σχολής Κινηματογράφου, ένα πεδίο εκπαίδευσης για ορισμένα από τα είδωλα της παγκόσμιας κινηματογραφίας, όπως ο Ρόμαν Πολάνσκι και ο Κσίστοφ Ζανούσι (κορυφαίος σκηνοθέτης του λεγόμενου κινηματογράφου ηθικής ανησυχίας της δεκαετίας του 1970). Οι ταινίες του Άντζεϊ Βάιντα προσφέρουν διορατικές αναλύσεις του καθολικού στοιχείου της πολωνικής εμπειρίας που καθόρισαν αρκετές πολωνικές γενιές. Το 2000, ο Βάιντα τιμήθηκε με ένα τιμητικό Όσκαρ για τη συνολική προσφορά του στον κινηματογράφο, ενώ τέσσερις από τις ταινίες του ήταν υποψήφιες για το Βραβείο Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας στα Όσκαρ με έξι άλλους Πολωνούς σκηνοθέτες να λαμβάνουν από μία υποψηφιότητα ο καθένας: οι Ρόμαν Πολάνσκι, Γέζι Καβαλερόβιτς, Γέζι Χόφμαν, Γέζι Άντσακ, Αγκνιέσκα Χόλαντ και Γιαν Κομάσα. Το 2015, ο Πολωνός σκηνοθέτης Πάβεου Παβλικόφσκι (με 70 βραβεύσεις και 92 υποψηφιότητες) κέρδισε Όσκαρ για την ταινία Ida (2013). Το 2019, ήταν επίσης υποψήφιος για το βραβείο για την επόμενη ταινία του, Ψυχρός Πόλεμος, σε δύο κατηγορίες - Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία και Καλύτερη Σκηνοθεσία.

Η αντεπανάσταση στην Πολωνία ξεκίνησε προ Γκόρμπυ _κατά τη δεκαετία του 1980, η Λαϊκή Δημοκρατία θέσπισε στρατιωτικό νόμο αλλά ήδη ήταν η αρχή του τέλους. Γυρίστηκαν κάποιες αντικομμουνιστικές ταινίες όπως η  Ανάκριση _Przesluchanie) του Ρίσαρντ Μπουγκάισκι το 1982, η οποία απεικονίζει την ιστορία μιας γυναίκας (την οποία παίζει η Κριστίνα Γιάντα), η οποία συλλαμβάνεται και βασανίζεται από τη μυστική αστυνομία για να ομολογήσει ένα έγκλημα που δε γνωρίζει τίποτα. Απαγορεύτηκε, αλλά το 1989, "πήρε εκδίκηση"

Στη δεκαετία του 1990, ο Κσίστοφ Κιεσλόφσκι κέρδισε παγκόσμια αναγνώριση με παραγωγές όπως η Dekalog (για την τηλεόραση), Η διπλή ζωή της Βερόνικα και τα "τρία χρώματα". Μια άλλη διάσημη ταινία στην Πολωνία είναι Το Χρέος του Κσίστοφ Κράουζε, η οποία έγινε blockbuster. Έδειξε τη βάναυση πραγματικότητα του πολωνικού καπιταλισμού και την αύξηση της φτώχειας. Ένας σημαντικός αριθμός Πολωνών σκηνοθετών (Αγκνιέσκα Χόλαντ, Γιάνους Καμίνσκι κά.) έχουν εργαστεί σε αμερικανικά στούντιο. Οι πολωνικές ταινίες κινουμένων σχεδίων - όπως αυτές των Γιαν Λενίτσα και Ζμπίγκνιεφ Ριμπτσίνσκι (Όσκαρ, 1983) - βασίστηκαν σε μια μακρά παράδοση (Bolek i Lolek  _Μπόλεκ - Λόλεκ και η φίλη τους Τόλα) συνέχισαν να εμπνέονται από τις γραφικές τέχνες της Πολωνίας. Άλλοι αξιόλογοι Πολωνοί σκηνοθέτες περιλαμβάνουν τους: Τόμας Μπαγκίνσκι, Μαουγκοζάτα Σουμόφσκα, Γιαν Γιάκουμπ Κόλσκι, Γέζι Καβαλερόβιτς, Στανίσουαφ Μπαρέγια και Γιάνους Ζαόρσκι. Μεταξύ των εξέχοντων ετήσιων φεστιβάλ κινηματογράφου που πραγματοποιούνται στην Πολωνία είναι: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαρσοβίας, Camerimage, Διεθνές Φεστιβάλ Ανεξάρτητου Κινηματογράφου Off Camera, Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νέοι Ορίζοντες, καθώς και Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Γκντίνια και Βραβεία Πολωνικού Κινηματογράφου.

Κινηματογραφικό κοινό

Η κομμουνιστική διακυβέρνηση επένδυσε πόρους για τη δημιουργία ενός εκλεπτυσμένου κινηματογραφικού κοινού. Όλοι οι κινηματογράφοι ήταν κρατικής ιδιοκτησίας και αποτελούνταν από πρεμιέρες, πρώτης προβολής, τοπικούς _μέχρι και στο τελευταίο χωριό, λέσχες και κινηματογράφους για σινεφίλ (τέχνης). Τα εισιτήρια ήταν πάμφθηνα, ενώ φοιτητές, νέοι  και οι ηλικιωμένοι είχαν εκπτώσεις. Υπήρχαν δημοφιλή πολλά κινηματογραφικά περιοδικά όπως το "Film" το "Screen " κά. καθώς και κριτικά ("Kino " κλπ). Όλα αυτά βοήθησαν στη δημιουργία ενός καλά ενημερωμένου κινηματογραφικού κοινού με δεκάδες χιλιάδες σινεφίλ

Το Βιβλίο του Ποτότσκι (κυκλοφορεί και ελληνικά) είναι ένα "συρταρωτό" (σε στυλ "συσσωρευμένης αφήγησης"), που παρουσιάζεται ως ένα παλιό χειρόγραφο που βρέθηκε κοντά στη Σαραγόσα της Ισπανίας κατά τη διάρκεια του Ιβηρικού Πολέμου
Ο νεαρός Αλφόνσο φαν Βόρντεν φθάνει στην Ισπανία για να υπηρετήσει ως λοχαγός στη φρουρά των Βαλόνων. Μπλέκεται, όμως, σε μια παράξενη περιπέτεια που δεν θ' αργήσει να πάρει διαστάσεις μυσταγωγικής δοκιμασίας. Στη διάρκεια των δυο μηνών που περνάει στην οροσειρά των Αλπουχάρας, συναντά πολλά και διάφορα πρόσωπα που του αφηγούνται την ιστορία της ζωής τους. Μέσα στις ιστορίες του καθενός από αυτά παρεμβάλλονται οι αφηγήσεις άλλων προσώπων, τα οποία, με τη σειρά τους αφηγούνται ιστορίες που άκουσαν και ούτω καθεξής. Το βιβλίο είναι κλασικό παράδειγμα συρταρωτού μυθιστορήματος, ένα πραγματικό καλειδοσκόπιο όπου τα πεπρωμένα διαφόρων ηρώων διασταυρώνονται ή καθρεφτίζονται το ένα μέσα στο άλλο, μια εκπληκτική σύνθεση και επιτομή όλων των αφηγηματικών ειδών. Είναι ο καθρέφτης ενός κόσμου με πολλαπλές προοπτικές, αξίες, θρησκευτικές πεποιθήσεις και φιλοσοφικές δοξασίες. Είναι ένα διαχρονικό μυθιστόρημα που υπερβαίνει πραγματικά την εποχή του _από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου
 _σσ. "συρταρωτό" μυθιστόρημα από τα γαλλικά (Roman à tiroirs) ή συρταρωτή κωμωδία είναι αφηγηματική τεχνική όπου η διήγηση της κύριας ιστορίας διακόπτεται με την παράθεση δευτερευουσών που δεν είναι απαραίτητες για την εξέλιξη της και όπου το πεπρωμένο και οι περιπέτειες των διαφόρων ηρώων διασταυρώνονται ή καθρεφτίζονται μέσα στις φαινομενικά ασύνδετες ιστορίες. Τα δευτερεύοντα μέρη μερικές φορές αναφέρονται ως ενσωματωμένες ιστορίες, με την κύρια να είναι η "ιστορία -πλαίσιο". Σε ορισμένα μυθιστορήματα, τα δευτερεύοντα μέρη μπορεί να διακόπτονται από επί πλέον ενσωματωμένες αφηγήσεις. Τα μυθιστορήματα αυτής της τεχνικής είναι μακροσκελή, καθώς η επίλυση της κύριας αφήγησης καθυστερεί λόγω των παρεμβαλλόμενων δευτερευόντων. Η έκφραση είναι γαλλικός όρος και φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε από τα μέσα του 18^ου αιώνα αρχικά σε σχέση με θεατρικά έργα.

               __H Ταινία

  

            "Το χειρόγραφο της Σαραγόσα"
The Saragossa Manuscript _Rękopis znaleziony w Saragossie) \ 1965 \ Α/Μ \ 175λ
Σκηνοθεσία: Wojciech Has _Βόιτσεχ Χας
Με τους Ζμπίγκνιου Σιμπούλσκι Ίγκα Σμπρζίνσκα Στάνισλαβ Ίγκαρ
Διανομή: NEW STAR
Ένας αξιωματικός των Ναπολεόντειων πολέμων ανακαλύπτει ένα βιβλίο με τις περιπέτειες του παππού του και χάνεται σε ένα λαβύρινθο ιστοριών ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα _ Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιαν Ποτότσκι _η ταινία απέκτησε φήμη στις ΗΠΑ αργότερα, χάρη σε σκηνοθέτες όπως ο Μάρτιν Σκορτσέζε και ο Φράνσις Φορντ Κόππολα
Αριστουργηματική διασκευή, γεμάτη πλαστικότητα, χιούμορ και περιπετειώδη διάθεση, ενός απολαυστικού μυθιστορήματος

Η γνώμη των κριτικών

·       Μήτσης / Αθηνόραμα 4,5

·       Γαλανού / Flix.gr 3,5

·       Δανίκας / Πρώτο Θέμα 4

·       Δημητρόπουλος / News247 4,5

·       Ζουμπουλάκης / Βήμα 5

·       Καϊμάκης / Athens Voice / Documento 3,5

·       Καπράνος / Ναυτεμπορική 4

·       Κατσίκας / Σινεμά 4

·       Κουτσογιαννόπουλος / Mega/LIFO 4

·       Μικελίδης / Enetpress.gr 4

·       Παναγόπουλος / Εφ. Συν. 4

Υπόδειγμα λογοτεχνικής φαντασίας και επιδεξιότητας, "ανακαλύφθηκε" από τους λογοτεχνικούς κύκλους έναν ολόκληρο αιώνα αργότερα και μεταφέρθηκε στο σινεμά από τον φορμαλιστή συμπατριώτη του συγγραφέα Βόιτσεκ Χας ("The Doll", "The Sandglass") το 1965, έχοντας πλέον αποκτήσει cult διαστάσεις.
Ξεκινώντας από τις περιπέτειες ενός αξιωματικού των Ναπολεόντειων πολέμων, η παραμυθένια διαδρομή της ταινίας απλώνεται σε ένα μωσαϊκό χαρακτήρων και ένα λαβύρινθο ιστοριών που συναρπάζουν με τη σπιρτάδα και την ευρηματικότητά τους – ένας τολμηρός συνδυασμός του "Δεκαήμερου", των παραμυθιών της Χαλιμάς και της… "Μέρας της Μαρμότας". Οι γεμάτες πλαστικότητα, χιούμορ και περιπετειώδη διάθεση εικόνες του Χας διαθέτουν μια ονειρική αύρα και βρίθουν ψυχαναλυτικών συμβόλων, συνθέτοντας ένα γοητευτικό κινηματογραφικό ποίημα το οποίο λάτρεψαν καλλιτέχνες σαν τους Λουίς Μπουνιουέλ και Μάρτιν Σκορσέζε (που ανακαίνισε την ταινία με δικά του έξοδα), και τον Τζέρι Γκαρσία των The Grateful Dead.

Τοποθετημένη κυρίως στην Ισπανία, η ταινία αφηγείται μια ιστορία-πλαίσιο που περιέχει γοτθικά, πικαρικά (picaresque = που σχετίζεται με ένα επεισοδιακό ύφος μυθοπλασίας που ασχολείται με τις περιπέτειες ενός τραχιού και ανέντιμου αλλά ελκυστικού ήρωα) και ερωτικά στοιχεία. Σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, δύο αξιωματικοί από αντίπαλες πλευρές βρίσκουν ένα χειρόγραφο, το οποίο αφηγείται την ιστορία του παππού του Ισπανού αξιωματικού, Αλφόνσο φαν Βόρντεν (Ζμπίγκνιου Τσιμπούλσκι). Ο Βαν Βόρντεν ταξίδεψε στην περιοχή πολλά χρόνια πριν, βασανιζόμενος από κακά πνεύματα, και συναντώντας μορφές όπως έναν Καμπαλιστή, έναν σουλτάνο και έναν Ρομά, οι οποίοι του διηγούνται περαιτέρω ιστορίες, πολλές από τις οποίες αλληλοσυνδέονται και αλληλοσυνδέονται.

Η ταινία σημείωσε σχετική επιτυχία στην Πολωνία και σε άλλα μέρη της σοσιαλιστικής _τότε Ευρώπης κατά την κυκλοφορία της. Αργότερα, σημείωσε επίσης μεγάλη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν κινηματογραφιστές όπως ο Μάρτιν Σκορσέζε και ο Φράνσις Φορντ Κόπολα το ανακάλυψαν ξανά και ενθάρρυναν τη διάδοσή του. Σε δημοσκόπηση του 2015 που διεξήγαγε το Πολωνικό Μουσείο Κινηματογράφου στο Λοντζ, το Χειρόγραφο της Σαραγόσα κατέλαβε τη δεύτερη θέση στη λίστα με τις σπουδαιότερες πολωνικές ταινίες όλων των εποχών.

Υπόθεση

Κατά τη διάρκεια μιας μάχης στην πόλη Σαραγόσα της Αραγονίας κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, ένας αξιωματικός καταφεύγει στον δεύτερο όροφο ενός πανδοχείου. Βρίσκει ένα μεγάλο βιβλίο με σχέδια δύο ανδρών που κρέμονται σε μια αγχόνη και δύο γυναικών σε ένα κρεβάτι. Ένας εχθρικός αξιωματικός προσπαθεί να τον συλλάβει, αλλά καταλήγει να του μεταφράσει το βιβλίο. Ο δεύτερος αξιωματικός αναγνωρίζει τον συγγραφέα του ως τον ίδιο του τον παππού, ο οποίος ήταν λοχαγός στη Βαλλονική Φρουρά.

Μια αναδρομή στο παρελθόν αφηγείται στη συνέχεια την ιστορία του προγόνου, Αλφόνσο βαν Βόρντεν, ο οποίος εμφανίζεται με δύο υπηρέτες, αναζητώντας τη συντομότερη διαδρομή μέσα από τα βουνά Σιέρα Μορένα. Οι δύο άνδρες τον προειδοποιούν να μην ακολουθήσει την επιλεγμένη διαδρομή, επειδή οδηγεί μέσα από στοιχειωμένη περιοχή. Σε ένα φαινομενικά εγκαταλελειμμένο πανδοχείο, το Venta Quemada, προσκαλείται να δειπνήσει με δύο Μαυριτανές πριγκίπισσες, την Emina και τη Zibelda, σε ένα μυστικό εσωτερικό δωμάτιο. Αυτές ενημερώνουν τον καπετάνιο ότι είναι ξαδέρφες του και, ως η τελευταία Gomelez, πρέπει να τις παντρευτεί και τις δύο για να τους δώσει κληρονόμους. Ωστόσο, πρέπει να ασπαστεί το Ισλάμ. Τους αποκαλεί αστειευόμενος φαντάσματα, παρά το γεγονός ότι έχει πει στους υπηρέτες του με μεγάλη αλαζονεία ότι τα φαντάσματα δεν υπάρχουν. Τότε τον αποπλανούν και οι δυο μαζί δίνοντάς του ένα ποτό σε κύπελλο-κρανίο.

Ξυπνάει και βρίσκεται πίσω στην έρημη εξοχή, ξαπλωμένος δίπλα σε ένα σωρό από κρανία κάτω από μια αγχόνη. Συναντά έναν ερημίτη ιερέα που προσπαθεί να θεραπεύσει έναν δαιμονισμένο άνδρα. Ο τελευταίος διηγείται την ιστορία του, η οποία περιλαμβάνει επίσης δύο αδερφές και ένα διαφορετικό είδος απαγορευμένου έρωτα. Ο Alfonso κοιμάται στο παρεκκλήσι του ερημητηρίου, ακούγοντας παράξενες φωνές τη νύχτα.

Όταν ξυπνάει και φεύγει, συλλαμβάνεται από την Ισπανική Ιερά Εξέταση. Διασώζεται από τις δύο πριγκίπισσες, με τη βοήθεια της συμμορίας των αδελφών Ζότο (δύο εκ των οποίων είχαν εμφανιστεί νεκροί στο έδαφος κοντά στην αγχόνη). Πίσω στο εσωτερικό δωμάτιο, οι δύο πριγκίπισσες ερωτεύονται τον Αλφόνσο, αλλά διακόπτονται από τον Σεΐχη Γκομέλεζ, ο οποίος αναγκάζει τον καπετάνιο με το σπαθί να πιει από το κύπελλο-κρανίο.

Ξανά ο Αλφόνσο ξυπνάει στην αγχόνη, αλλά αυτή τη φορά ένας οπαδός της αρχαίας εβραϊκής μυστικιστικής παράδοσης της Καμπάλα είναι ξαπλωμένος δίπλα του. Καθώς κατευθύνονται προς το κάστρο των "καμπαλιστών", τους συναντά ένας σκεπτικιστής μαθηματικός, ο οποίος σχολιάζει: "Το ανθρώπινο μυαλό είναι έτοιμο να δεχτεί οτιδήποτε, αν χρησιμοποιηθεί συνειδητά" _τίτλοι τέλους του 1^ου  μέρους.

Το Μέρος 2 είναι γεμάτο κυρίως με τις ένθετες ιστορίες που αφηγείται ο αρχηγός μιας ομάδας τσιγγάνων που επισκέπτονται το κάστρο. Η "ιστορία-πλαίσιο" ή "ιστορία-μέσα-σε-ιστορία-μέσα-σε-ιστορία" μόλις αρχίζει να περιγράφει την πολυπλοκότητα, επειδή μερικές από τις εσωτερικές ιστορίες αλληλοσυνδέονται, έτσι ώστε οι μεταγενέστερες να ρίχνουν νέο φως σε προηγούμενες εμπειρίες που αφηγούνται άλλοι χαρακτήρες _ Συνιστώνται πολλαπλές προβολές της ταινίας για να κατανοηθεί η πλοκή, καθώς και να προσδιοριστεί η εμφάνιση ορισμένων χαρακτήρων πριν τους "συστήσει" ο τσιγγάνος αφηγητής για να πουν τις δικές τους ιστορίες.

Τέλος, ο Αλφόνσο καλείται να επιστρέψει στη Venta Quemada, όπου συναντά τις δύο πριγκίπισσες. Τον αποχαιρετούν και ο Σεΐχης του δίνει το μεγάλο βιβλίο για να γράψει το τέλος της δικής του ιστορίας. Ο Σεΐχης εξηγεί ότι όλη η περιπέτεια ήταν ένα "παιχνίδι" σχεδιασμένο για να δοκιμάσει τον χαρακτήρα του Αλφόνσο. Ο Αλφόνσο ξυπνάει ξανά κάτω από την αγχόνη, αλλά οι δύο υπηρέτες του είναι κοντά - είναι σαν να πρόκειται να ξεκινήσουν το ταξίδι που μόλις "ονειρευόταν". Στο μικρό πανδοχείο στη Σαραγόσα, γράφει στο μεγάλο βιβλίο μέχρι που κάποιος του λέει ότι οι δύο πριγκίπισσες τον περιμένουν. Πετάει το βιβλίο στην άκρη και αυτό προσγειώνεται στο τραπέζι όπου το βρήκε ο εχθρός του απογόνου του στην αρχή της ταινίας.

Η ταινία γυρίστηκε στο υψίπεδο Κρακοβίας-Τσεστοχόβα κοντά στην Τσεστοχόβα, στο κάστρο Όλστιν, στο Βρότσλαβ της Πολωνίας.

Κυκλοφορία

Η ταινία κυκλοφόρησε στην Πολωνία στα 182λ, αλλά η διάρκειά της σε ΗΠΑ και το Αγγλία μειώθηκε σε 147 και 125λ, αντίστοιχα. Αν και ήταν ένα από τα αγαπημένα της underground, η ταινία αντιμετώπισε μια ιδιόμορφη διανομή, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κάποια στιγμή τα αμερικανικά δικαιώματα της ταινίας ανήκαν σε έναν χασάπη στο Σικάγο που είχε μόνο λίγα αντίτυπες. Μέχρι 10 του 1990 υπήρχε μόνο μία γνωστή υποτιτλισμένη σε ολόκληρο τον κόσμο και διαπιστώθηκε ότι ήταν ημιτελής.

Ο Τζέρι Γκαρσία ενδιαφέρθηκε για την ταινία όταν την είδε το 1966 στο Cento Cedar στο Σαν Φρανσίσκο και πρόσφερε 6.000$ ($60.000 σε σημερινές τιμές), για να βοηθήσει στην εύρεση και αποκατάσταση μιας σωστά υποτιτλισμένη ταινίας. Στη συνέχεια η ταινία αγοράστηκε από τον παριζιάνικο διανομέα Koukou Chanska, αλλά σύντομα συνειδητοποίησαν ότι ήταν ημιτελής, ενώ ο Γκαρσία πέθανε την επόμενη μέρα από την άφιξη της κόπιας από τη Γαλλία. Με τον Γκαρσία εκτός εικόνας και την ύπαρξη οποιασδήποτε οριστικής κόπιας αβέβαιη, ο Μάρτιν Σκορσέζε παρενέβη, ξοδεύοντας 36.000 δολάρια για να εντοπίσει, να αποκαταστήσει και να προσθέσει υπότιτλους στην προσωπική κόπια του Βόιτσιεχ Χας. Η αποκατεστημένη ταινία, που επανακυκλοφόρησε το 2001, είναι εμπορικά διαθέσιμη σε μορφή VHS και DVD. Το 2011, η ταινία αποκαταστάθηκε ψηφιακά σε HD από την Kino Polska με μερική χρηματοδότηση που παρείχε το Πολωνικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου _διαθέσιμη σε Blu-ray. Η ταινία είναι ανάμεσα σε 21 ψηφιακά αποκατεστημένες κλασικές πολωνικές ταινίες που επιλέχθηκαν για την έκθεση Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema.

Υποδοχή

Στο Rotten Tomatoes, η ταινία έχει βαθμολογία αποδοχής 93%, με σταθμισμένη μέση βαθμολογία 8/10 στο imdb 7.7/10

Ο Πολωνός κριτικός Michał Oleszczyk γράφει ότι "η ταινία παραμένει μια επιβλητική ιδιορρυθμία περισσότερο από μισό αιώνα μετά την πρεμιέρα της: με προϋπολογισμό δεκαοκτώ εκατομμύρια ζλότι εκείνη την εποχή, όταν μια κανονική μεγάλου μήκους ταινία κόστιζε το ένα τρίτο αυτού του ποσού, μπορεί να είναι το πιο παράξενο κινηματογραφικό έπος όλων των εποχών, με μια αφηγηματική δομή κινέζικου τύπου που εξακολουθεί να εκθαμβώνει με την περίπλοκη, περίπλοκη ομορφιά της"

Η Kristin Jones της Wall Street Journal γράφει … "Καθώς συνυφαίνει το λογικό με το υπερφυσικό, το Χειρόγραφο της Σαραγόσα γίνεται ένας εορτασμός της αφήγησης και των θαυμάτων του κινηματογράφου. Υποδηλώνει επίσης το αναπόφευκτο της επιστροφής στο παρελθόν. Περισσότερες από μία αφηγηματικές τρύπες οδηγούν πίσω στους πρόποδες μιας αγχόνης πριν συνεχιστούν οι ιστορίες".