| Νικόλαος Πολίτης
Σε προηγούμενο αφιέρωμα (Τρίγωνα κάλαντα μες στη γειτονιά …) μιλήσαμε για το «Σκαρκάντζαλο», ένα κούτσουρο που πρέπει να καίει στο τζάκι από την παραμονή των Χριστουγέννων έως τα Φώτα για να διώξει το κακό που δεν είναι άλλο από τους καλικάντζαρους που εκείνες τις μέρες βρίσκονται στη γη και πρέπει πάση θυσία να μείνουν έξω από το σπίτι
Οι καλικάντζαροι (μακρινοί απόηχοι των ειδωλολατρικών μεταμφιεσμένων γιορταστών και των τραγοπόδαρων χορευτών του Διονύσου), που σαν παράξενα μαλλιαρά troll υπάρχουν και σε λαϊκά έθιμα και δοξασίες άλλων χωρών κατά τη νεοελληνική παράδοση πριονίζουν όλο το χρόνο το δέντρο που κρατάει τη Γη (παραλλαγή του μυθικού Άτλαντα), κρυμμένοι στα βάθη της και μόλις ακούσουν κάλαντα και προετοιμασίες, παρατάνε το έργο τους και ανεβαίνουν στον απάνω κόσμο για να ξεφαντώσουν (ή από το φόβο μήπως τελικά η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει).
Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία των χριστιανών τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» κι οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους τώρα που ο Χριστός είναι και εκείνος αβάφτιστος.
Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά
περιοχή με κοινό γνώρισμα την ασχήμια
τους.
Κατά μια Αραχωβίτικη περιγραφή αυτοί είναι: «κακομούτσουνοι»
και «σιχαμένοι», «καθένας τους έχει κι απόνα κουσούρι,
άλλοι στραβοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι μονόματοι, μονοπόδαροι, στραβοπόδαροι,
στραβόστομοι, στραβοπρόσωποι, στραβομούρηδες, στραβοχέρηδες, ξεπλατισμένοι,
ξετσακισμένοι και κοντολογής όλα τα κουσούρια και τα σακατιλίκια του κόσμου τα
βρίσκεις όλα πάνω τους».
Αρχηγός τους είναι πάντα ο Μαντρακούκος, που είναι κουτσός κι άγριος και ο πιο επικίνδυνος απ’ όλη την ομάδα.
Και μετά ο Μαγάρας, με την τεράστια κοιλιά του, που μαγαρίζει φαγητά και γλυκά, ο Κωλοβελόνης (το λέει και τα’ όνομάτου -αδύνατος και σουβλερός) σαν μακαρόνι και περνά από κλειδαρότρυπες και χαραμάδες, ο Κοψαχείλης με τεράστια κοφτερά δόντια, που κρέμονται από το στόμα του –γενικά δυο παρόμοιοι δεν υπάρχουν, «ο καθένας στο είδος του»
- Ο Πλανήταρος πλανεύει τους ανθρώπους γιατί μπορεί να μεταμορφώνεται σε ζώο ή σε κουβάρι.
- Ο Μαλαγάνας θέλει πολύ προσοχή γιατί ξεγελάει τα παιδιά με γλυκόλογα και έτσι καταφέρνει να τους παίρνει τα γλυκά
- Του Μαλαπέρδα του αρέσει να κατουράει και στα φαγητά την ώρα που μαγειρεύονται. Γι’ αυτό νοικοκυρές προσοχή! Κλείνετε καλά το καπάκι της κατσαρόλας τους (εχθρός του η χύτρα ταχύτητας –μια φορά πήγε να μπει από τη βαλβίδα και τσουρούφλισε τη μαλαπέρδα του, οπότε δεν το ξαναπροσπάθησε).
- Ο Τρικλοπόδης έχει χταποδίσιο χέρι που το χώνει παντού και σκουντουφλάνε πάνω του οι άνθρωποι (ειδικότητά του να μπερδεύει τις κλωστές από το πλεχτό της γιαγιάς).
- Ο Μαγάρας έχει μια κοιλιά σαν τούμπανο και αφήνει τα πιο «εύοσμα» βρομερά αέρια στα φαγητά των ανθρώπων (αν εμφανιστεί στο τραπέζι σας τελειώσατε «άπαντες όλοι».
- Ο αρχηγός -αρχικαλικάντζαρος Μαντρακούκος είναι όλο
«λούφα και παραλλαγή» την ημέρα κρύβεται στις μάντρες και τη νύχτα βγαίνει
και πειράζει τις γυναίκες που περπατούν στο δρόμο (που πρέπει να
φυλάγονται «μπρος και πίσω», ειδικά να προσέχουν τα νώτα τους γιατί
εμφανίζεται από το πουθενά και μπαίνει σε δράση εκεί που δεν το
περιμένεις.
Και να πεις πως είναι κανένας παιδαράς –τότε χαλάλι που λέει ο λόγος!, είναι κοντόχοντρος, τραγοπόδαρος, καραφλός, ασχημομούρης –όλα τα κακά του (πάνω) κόσμου έχει, πιο πολύ απ’ τους άλλους μαζί και κυρίως πάρα-παρα-πολύ επικίνδυνος… - Ο Κουλοχέρης είναι για λύπηση σαραβαλιασμένος, μ’ ένα χέρι κοντό κι ένα μακρύ, που συνεχώς μπερδεύεται και πέφτει κάτω
- Ο Καταχανάς τρώει διαρκώς και τα πάντα και παράλληλα ρεύεται και βρομάει απαίσια (κατ’ άλλους πέρδεται κιόλας).
- Ο Γουρλός έχει τεράστια μάτια σαν αυγά και πεταμένα έξω -φυσικά δεν του ξεφεύγει τίποτα.
- Ο Περίδρομος είναι άλλος ένας φαταούλας της ομήγυρης.
- Ο Παρωρίτης έχει μύτη σαν προβοσκίδα και πολύ μαλακή και εμφανίζεται λίγη ώρα πριν λαλήσει ο πετεινός, αξημέρωτα έχοντας μανία (μεταξύ άλλων) να παίρνει τις φωνές των ανθρώπων.
- Ο Κοψαχείλης με τα τεράστια δόντια να κρέμονται έξω από τα χείλη του, αρέσκεται να κοροϊδεύει το παπαδαριό (και γι αυτό φορά συνήθως ένα ψεύτικο καλυμμαύκι).
- Ο Κοψομεσίτης είναι ο πιο κουτσός και καμπούρης σε σχέση με τους άλλους καλικάντζαρους και τρελαίνεται για τηγανίτες με μέλι και σοροπιαστά λαλάγγια, δίπλες κλπ γλυκά αυτών των ημερών.
- Ο Στραβολαίμης έχει ένα κεφάλι που στριφογυρνάει διαρκώς σα σβούρα.
- Ο μακρύς σαν μακαρόνι και γλοιώδης Κωλοβελόνης μπορεί εύκολα να περνάει όχι μόνο από τις κλειδαρότρυπες αλλά κι από τις τρύπες του κόσκινου και τις ιδιαίτερα κουραστικές για όλους ονειροπαγίδες. Ιδιαίτερα σβέλτος και γρήγορος στις κινήσεις του, συχνά εμφανίζεται να έχει ουρά που καταλήγει σε επικίνδυνο βέλος.
- Ο Βατρακούκος είναι θεόρατος και ολόιδιος βάτραχος.
- Η Αυτού Μεγαλειότης ο κατσικοπόδαρος φαλακρός και κασιδιάρης με ένα κατσικίσιο ποδάρι, είναι κακορίζικος, ελεεινός και γρουσούζης. Όπου βάλει το κατσικίσιο του ποδάρι φέρνει καταστροφή.
- Ο Παγανός
είναι κουτσός. Λένε πως τον κούτσανε μια κλωτσιά από το γαϊδούρι της
χωριατοπούλας Μάρως, που την κυνηγούσε κάποτε (με άγριες διαθέσεις), για
να την κάνει γυναίκα του αλλά αυτή κρύφτηκε στα σακιά με το αλεύρι που
είχε φορτωμένα στο γαϊδούρι της και κατάφερε να του ξεφύγει. Ο Παγανός
τρέχοντας μανιασμένος κοντά στο συμπαθητικό τετράποδο για να την βρει (του
είχαν ανάψει κυριολεκτικά τα αίματα) τρόμαξε τόσο πολύ το ζωντανό που
άρχισε να κλωτσάει σε όλες τις κατευθύνσεις, έτσι έφαγε μια γερί από το
αριστερό πίσω πόδι και σακατεύτηκε.
Ο Παγανός λατρεύει τη στάχτη και γι’ αυτό τρυπώνει από τις καμινάδες, αλλά φοβάται πιο πολύ απ’ όλους τους καλικάντζαρους τη φωτιά και γι’ αυτό οι νοικοκύρηδες φροντίζουν να μη σβήσει κατά τη διάρκεια του 12ήμερου το χριστόξυλο – «Σκαρκάντζαλο» και μάλιστα ρίχνουν κάθε τόσο χοντρό θαλασσινό αλάτι που κάνει θόρυβο με τις εκρήξεις του όταν πέσει στη φωτιά, για να τον τρομάξουν ακόμα περισσότερο.
Θεοφάνια:
Η επίδραση της ειδωλολατρίας στο Χριστιανισμό
Εκτός από τις ημέρες που τιμούνται οι άγιοι υπάρχουν και αυτές που τιμούνται τα σημαντικότερα γεγονότα του χριστιανικού βίου, όπως τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνια , που καθιερώθηκαν τον 4ο μ.Χ. αιώνα περίπου.
Από την πλευρά του χριστιανικού δόγματος η βάπτιση του Ιησού έχει πολύ μεγάλη σημασία, γιατί συμβολίζει την παλιγγενεσία του ανθρώπου. Γι’ αυτό έως τα μέσα του 4ου αιώνα οι χριστιανοί, αντίθετα προς τους ειδωλολάτρες, ως αρχή του χρόνου γιόρταζαν όχι την 1η, αλλά την 6η Ιανουαρίου γιατί σ’ αυτήν τοποθετούσαν τη βάπτιση του Χριστού και τη θεία του Επιφάνεια. Τα Θεοφάνια είναι και για το λαό μεγάλη γιορτή, θεότρομη, επειδή τότε αγιάζονται τα νερά και φεύγουν τα παγανά»…
Η γιορτή των Θεοφανίων αποκαλύπτει τις επιδράσεις του χριστιανισμού από την ειδωλολατρία και εξηγεί γιατί ο Χριστός άργησε πολύ να βρει τη θέση του στο χριστιανικό εορτολόγιο. Είναι και ενδεικτική για την τάση της Εκκλησίας να υιοθετεί τις ειδωλολατρικές γιορτές προκειμένου να πετύχει τη διάδοση της πίστης στους λαούς της Μεσογείου. Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση του Πάπα Γρηγορίου του Μέγα (6ος αιώνας): «Πρέπει οι εορταί των εθνικών να μετατραπώσι βαθμιαίως εις χριστιανικάς»…
Η «υιοθέτηση» των Χριστουγέννων
Η παλαιστινιακή και ανατολική παράδοση τα είχε μπερδέψει πολύ τα πράγματα στο ζήτημα της γέννησης του Χριστού. Δεν ήξεραν την καταγωγή του, πότε και πού γεννήθηκε. Οσο ο χριστιανισμός καθορίζεται από τις ιουδαϊκές παραδόσεις δεν τίθεται ζήτημα γιορτασμού των γενεθλίων του Χριστού, γιατί οι Ιουδαίοι δε γιόρταζαν τα γενέθλια κανενός. Δεν είχαν τέτοια γιορτή για τους προφήτες τους. Θεωρούσαν ασέβεια να γιορτάζουν τα γενέθλια βασιλιάδων και άλλων προσώπων. Η γιορτή των γενεθλίων όμως συνηθιζόταν στις εξωπαλαιστινιακές περιοχές. Ο ελληνορωμαϊκός κόσμος γιόρταζε τα γενέθλια όχι μόνο των μεγάλων ανδρών και επίσημων προσώπων, αλλά και θεών και ηρώων.
Από το 2ο μ.Χ. αιώνα που ο χριστιανισμός αρχίζει να βγαίνει από τα όρια της Παλαιστίνης, πολλαπλασιάζονται οι αδελφότητες στους λαούς της Μεσογείου, υποχωρεί ο ιουδαϊσμός και επικρατεί ο εθνικοχριστιανισμός στις αδελφότητες. Ετσι άρχισαν να διαμορφώνονται νέες αντιλήψεις που συνέδεαν το χριστιανισμό με τις λατρευτικές συνήθειες του ασιατικού και μεσογειακού κόσμου και καθιέρωσαν τα γενέθλια του Χριστού σαν επίσημη γιορτή του χριστιανισμού.
Αρχικά, σύμφωνα με την παλαιστινιακή παράδοση, γιόρταζαν τη Γέννηση του Χριστού στις 6 Γενάρη, ημέρα που, όπως πίστευαν, ο Γιάχβε (ο Κύριος, ο Θεός) έπλασε τον Αδάμ. Αφού δεν ήξεραν πότε γεννήθηκε ο Ιησούς παραδέχτηκαν πως γεννήθηκε την ίδια ημέρα με τον πρωτόπλαστο και την είπανε Επιφάνια ή Θεοφάνια , δηλαδή φανέρωση του Ιησού. Την έκφραση αυτή, με την οποία αντικαθιστούσαν τη λέξη γέννηση την είχαν και άλλοι λαοί. Υπήρχε στην αρχαιότητα η γιορτή των Θεοφανίων στους Δελφούς και περιλάμβανε τα αποκαλυπτήρια αγαλμάτων του Απόλλωνα και άλλων θεών. Τον 3ο αιώνα βρίσκουμε στην Αλεξάνδρεια, κέντρο της ελληνικής σκέψης, τη γιορτή των Επιφανίων αναφερόμενη στην εμφάνιση του θεού στη Γη χωρίς καμία σχέση όμως με τη γέννηση ή τη βάπτιση του Χριστού. Οι Αιγύπτιοι τιμούσαν την 6η Γενάρη σα γιορτή «επιφανείας του Οσιρι».
Οι πρώτοι χριστιανοί, μέχρι τον 4ο αιώνα, στις 6 Γενάρη γιόρταζαν τα Χριστούγεννα. Με τον καιρό και υπό την επίδραση του ρωμαϊσμού η γιορτή μετατέθηκε στις 25 Γενάρη. Οι Ρωμαίοι στις 25 Γενάρη γιόρταζαν τη γιορτή Natalis Solis Invicti (γενέθλια γιορτή του νικητή Ηλιου). Πάνδημη γιορτή συμποσίων και εύθυμων συγκεντρώσεων πολύ αγαπητή στο λαό. Και οι Πέρσες την ίδια μέρα γιορτάζανε τιμώντας τον Ηλιο και τον Μίθρα. Ετσι υπό την επίδραση Ρωμαίων και Περσών οι χριστιανοί δέχτηκαν την 25η Δεκέμβρη ως ημέρα γέννησης του Χρίστου, προσωποποιώντας στον Ηλιο τον Ιησού, με όλα τα έθιμα του εθνικού πανηγυρισμού: ο ανθοστολισμός των οικιών, το χριστουγεννιάτικο δέντρο, η διανομή δώρων στα παιδιά, οι χοροί και οι οικογενειακές συγκεντρώσεις. Πιθανότατα περί τα τέλη της βασιλείας του Κωνσταντίνου καθιερώθηκε η 25η Δεκέμβρη ως ημέρα γέννησης του Χριστού.
Η αποδοχή της 25ης Δεκέμβρη συνοδεύτηκε και από την υιοθέτηση εκ μέρους των χριστιανών της 25ης Μάρτη ως γιορτή του Ευαγγελισμού. Οι Ρωμαίοι αυτή την ημέρα τιμούσαν με χαρές και γλέντια τη «μητέρα των θεών» — ήταν μια μεγάλη ρωμαϊκή γιορτή. Από τις 25 Μάρτη έως τις 25 Δεκέμβρη είναι ακριβώς εννέα μήνες και έτσι η 25η Μάρτη καθιερώθηκε σαν ημέρα του Ευαγγελισμού της Παναγιάς (η σύλληψη και ενσάρκωση του Χριστού) και τη «μητέρα των θεών» διαδέχτηκε η «μητέρα του θεού».
Οι πρώτοι χριστιανοί γιόρταζαν μόνο τις παλιές εβραϊκές γιορτές. Λίγο αργότερα, με την επέκταση του χριστιανισμού, γιόρταζαν «χριστιανικά» το Πάσχα (την ανάσταση του Κυρίου και όχι το εβραϊκό, που αναφερόταν στη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας) και την Πεντηκοστή (όχι πλέον τις δέκα εντολές που παρέλαβε ο Μωυσής, αλλά την κάθοδο — επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος). Επί μεγάλου Κωνσταντίνου η Εκκλησία έλαβε αυστηρά μέτρα να μη συνεορτάζουν οι χριστιανοί με τους εβραίους.
Η τακτική της Εκκλησίας να υιοθετεί προχριστιανικές γιορτές δίνοντάς τους χριστιανικό περιεχόμενο συνέχισε μέχρι τον 6ο αιώνα. Οι εκχριστιανισμένοι εθνικοί συνέχιζαν να πανηγυρίζουν τις παλιές γιορτές και έτσι η Εκκλησία αναγκάστηκε να τις αποδεχτεί εκχριστιανίζοντάς τις. Αλλά και να ταυτίσει ήρωες, ημίθεους και θεούς με χριστιανούς μάρτυρες. Π.χ. ο Περσέας έγινε άγιος Γεώργιος, ο Ήλιος έγινε προφήτης Ηλίας, ο θεός Διόνυσος άγιος Τρύφωνας, ο Ποσειδώνας άγιος Νικόλαος κλπ.
Norske troll
Μορφές σαν αυτές των καλικάντζαρων υπάρχουν –όπως είπαμε παραπάνω σε όλους σχεδόν τους λαούς του κόσμου, με πιο γνωστά (και συναφή με τους δικούς μας) τα Νορβηγικά τρολ, εκείνα τα τρομακτικά όντα της μυθολογίας τους -κάποιες φορές ανθρωποφάγα, άλλες καλοκάγαθα.
Για τους δικούς μας καλικάντζαρους θα βρείτε χιλιάδες δημοσιεύσεις στο
διαδίκτυο, οι περισσότερες πανομοιότυπες (κάποιες και με αρκετές ανακρίβειες).
Εμείς κάνουμε μια προσπάθεια να δείξουμε την διαπολιτισμική όψη πολλών πλευρών
του θέματος –πάρτε υπόψη πως οι ρίζες του χάνονται στο βάθος του χρόνου και
–μεταξύ άλλων ερίζουν οι ειδικοί για την ετυμολογία της λέξης.
Λοιπόν…Υπάρχει ένα διάσημο νορβηγικό παραμύθι, το «De tre bukkene Bruse» (Three Billy Goat’s Gruff –οι τρεις κατσίκες ) που αναφέρεται σε ένα μικρό πεινασμένο και γιαλατζή μάγκας troll που ζει κάτω από μια γέφυρα και καραδοκεί να αρπάξει κανα κατσίκι ή άλλο ζωντανό αν κάνει το λάθος να περάσει από πάνω
Με το που έφτασε ο νεότερος bukken Bruse η γέφυρα προειδοποίησε «ταξίδι, παγίδα, ταξίδι, παγίδα!», ενώ το τρολ φώναξε «ποιος είναι αυτός που πέφτει πάνω στη γέφυρα μου;»
«Ω, είμαι μόνο εγώ, ο πιο μικρός Bruse και ανεβαίνω στην πλαγιά του λόφου για να παχύνω», είπε το κατσικάκι μειλίχια.
-Τώρα, έρχομαι να σε καταπλήξω,
είπε το τρολ.
-Ω, όχι! Προσεύχομαι μην με πάρετε, είμαι πολύ μικρούλης -Περιμένετε λίγο έως
ότου έρθει ο δεύτερος Bruse, είναι πολύ μεγαλύτερος!
-Καλά σε αφήνω!, είπε το τρολ.
Λίγο
αργότερα ήρθε ο δεύτερος – «Ταξίδι, παγίδα, ταξίδι, παγίδα, ταξίδι, παγίδα» -το
βιολί της η γέφυρα – «ποιος είναι αυτός που πέφτει πάνω στη γέφυρα μου;», το
τρολ
-«Ω, είμαι το δεύτερο Bruse, και ανεβαίνω στην πλαγιά του λόφου…» (κλπ) είπε η
κατσίκα που δεν είχε τόσο ψιλή φωνή
-Καταφθάνω!, είπε το τρολ.
-Ω, όχι! Μην με πάρετε… περιμένετε λίγα λεπτά, έρχεται από πίσω ο μεγάλος
Bruse, που είναι τεράστιος!
– Πολύ καλά! αφού το λες εσύ …
Σχεδόν
«καπάκι» ήρθε κι ο veldig stor (πολύ μεγάλος), με τη γέφυρα να φωνάζει τα δικά
της, πολύ πριν αυτός εμφανιστεί στο βάθος…
– Ποιος είναι αυτός που κοντεύει να γκρεμίσει τη γέφυρα μου -Έλα μαζί μου
αμέσως, είπε ο τρολ.
«Είμαι εγώ! ο μεγάλος Bruse! (είχε μια άσχημη βραχνή φωνή).
– Καταφθάνω να σε συντρίψω, βρυχήθηκε το τρολ.
– Λοιπόν, έλα! Έχω δύο δόρατα, θα σου πετάξω τα μάτια έξω και θα στα βάλω στ’
αυτιά, έχω και δυο τεράστια κοτρόνια και θα σε συντρίψω θα σε κάνω κομμάτια, θα
σου σπάσω τα κόκαλα.
Και το λίπος δεν τους έπεσε ποτέ στον αιώνα τον άπαντα -και έτσι, … Snip, snap, snout (και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα).
σσ. Το «De tre bukkene Bruse» είναι ένα παραμύθι πολύ παλιό: καταγράφηκε από τους Peter Christen Asbjørnsen και Jørgen Moe, στο Norske Folkeeventyr, για πρώτη φορά το 1841 στην κατηγορία «φάε-με-όταν-παχύνω» (!!) και κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 1859 –οπότε έγινε και ευρύτερα γνωστό.
Όχι τυχαία το «τρολλ», «τρολλάρω» κλπ είναι πλέον συνήθης όρος του διαδικτύου, γιατί κάποιοι -ως καλικάντζαροι, μπαίνουν σε ένα θέμα, μια σοβαρή συζήτηση, μια άποψη και την καταστρέφουν γράφοντας άσχετα ή προσβλητικά σχόλια.
Στην πρώην ΕΣΣΔ δεν ευδοκίμησαν οι καλικάντζαροι, γιατί δεν ήταν αντικείμενο της παράδοσης των λαών της. Η βιβλιογραφία αναφέρεται στα «Goblins» (ή Gobelin) ως «υπερφυσικά ανθρώπινα πλάσματα που ζουν, σύμφωνα με τη δυτικοευρωπαϊκή μυθολογία, σε υπόγεια σπήλαια και δεν μπορούν να αντέξουν το φως του ήλιου».
Η εμφάνιση περιγράφεται με διαφορετικούς τρόπους, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο, τα goblins είναι ένα από τα πιο άσχημα πλάσματα στην ευρωπαϊκή μυθολογία -ανθρωπόμορφα, αλλά κυμαίνονται σε ύψος από ένα πόδι έως δύο μέτρα.
Ωστόσο, τα goblin μπορούν να μετατραπούν σε ανθρώπους, αλλά τρία στοιχεία της εμφάνισής τους παραμένουν αμετάβλητα: μακριά αυτιά, τρομακτικά, μάτια που μοιάζουν με γάτα και μακριά νύχια. Τα Goblins κρύβουν τα αυτιά τους κάτω από ένα καπέλο, αλλά δεν μπορούν να κρύψουν τα μάτια τους, επομένως, σύμφωνα με τον μύθο, μπορείτε να τα αναγνωρίσετε από τα μάτια τους.
Αλλά ο βασιλιάς, ο οποίος κυβερνούσε τότε, δεν τους άρεσε για κάτι, και έπρεπε να κρυφτούν. Κατά τη διάρκεια των αιώνων που πέρασαν υπόγεια, αυτοί οι άνθρωποι έχουν αλλάξει πολύ και άρχισαν να ονομάζονται gobins.
Στη συνέχεια της ιστορίας, στο «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» καλούνται orcs.
Ο Tolkien χρησιμοποίησε αυτές τις λέξεις εναλλακτικά, ενώ άλλοι συγγραφείς φαντασίας (Forgotten Realms, WarCraft κλπ), υποστηρίζουν ότι τα goblins και τα orcs είναι διαφορετικοί λαοί, αν και σχετίζονται.
Στα βιβλία του Χάρι Πότερ, οι goblin ζουν και εργάζονται στη μαγική όχθη του Gringotts…
Η ιστορική απόφαση ελήφθη στο Rosstat. Τώρα, κατά την απογραφή του πληθυσμού, οι πολίτες μπορούν να εγγραφούν ως «ξωτικά» ή «goblin».
Κατά την προηγούμενη απογραφή, υπήρχαν μόνο 1.024 –αλλά «Αυτό δεν είναι αρκετό για 147 εκατομμύρια κατοίκους»
Οι κάτοικοι της Ρωσικής Ομοσπονδίας μπορούν να ταυτιστούν με φανταστικά πλάσματα –όπως ανακοινώθηκε …
Αν κάποιος νιώθει σαν ξωτικό, ας είναι ξωτικό!, ανέφερε ο Σμέλοφ στο RIA Novosti.
Οι συμμετέχοντες στην απογραφή, φυσικά, μπορούν να αποκαλούνται ξωτικά, καλικάντζαροι, ή ότι θέλουν, αλλά παρόλα αυτά, «καλό είναι να συμπληρώσετε τα προσωπικά δεδομένα με κάθε σοβαρότητα, γιατί -παρά την ανωνυμία της διαδικασίας, τα αξιόπιστα δεδομένα είναι πολύ σημαντικά για τις στατιστικές».
Kάτω στον Iορδάνη τον ποταμό | κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά | με τα θυμιατούρια στα δάχτυλα | και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Άγιε μου Γιάννη και Bαφτιστή | βάφτισε το γιο μου μονογενή.
Πώς θε να βαφτίσω Θεού παιδί | αύριο θ’ ανέβω στους ουρανούς | να καταπατήσω τα είδωλα | να καταθυμιάσω τους ουρανούς | και θε να κατέβω στον ποταμό | δια να βαφτίσω σε τον Xριστό.
Oυρανός εσκίστη | Iησούς Xριστός βαπτίστη (κάλαντα Ικαρίας που ηχογραφήθηκαν σε στούντιο το 1974)
Αλλά τα Φώτα όλα τα πονηρά πνεύματα φεύγουν με τον αγιασμό;
O παπάς με την «πρωτάγιαση», με το Σταυρό κι ένα κλωνί βασιλικό γυρίζει στα σπίτια να ραντίσει κάθε δωμάτιο, κάθε κτήμα, αλλά και κάθε ζωντανό, για να φύγει το κακό, το προσωποποιημένο ως Καλικάντζαροι στην πλούσια φαντασία του λαού μας.
«Τσοι δώδεκα αγιάζω, τσοι δεκατρείς φωτίζω»
Η παράδοση, ή αν θέλετε ο μύθος των καλικάντζαρων, ξεθωριάζει στο βωμό της εμπορευματοποίησης των αξιών και των παραδόσεων, οι καλικάντζαροι ήταν κάτι σαν αδύναμος κρίκος, μια και δε φέρνουν κινέζικα δώρα ιμιτασιόν, ούτε ετοιμάζουν ξενόφερτες ρεβεγιόν.
Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη, σπάζοντας κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία.
Η τροφή τους κυρίως ακάθαρτη: σκουλήκια, βαθράκοι (=βάτραχοι), φίδια, ποντίκια κά. χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποστρέφονται τα εδέσματα του Δωδεκαήμερου.
Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Άμα βρουν ευκαιρία κατεβαίνουν από τις καμινάδες στα σπίτια και μαγαρίζουν τα πάντα.
Συνήθως φαντάζονται νάνοι, αλλά και ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο –«μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι όπως λένε στη Σύρο, αλλά και σαν «μικροί σατανάδες» – (σατανοπαίδια όπως λένε στη Νάξο), άλλοτε γυμνοί και άλλοτε ρακένδυτοι με σκούφο (οξυκόρυμβο) από γουρουνότριχες και με παπούτσια άλλοτε σιδερένια και άλλοτε με τσαρούχια ή τσαγγία (ΣΣ |> Βυζαντινά υποδήματα –λένε ότι το πτώμα του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου το αναγνώρισαν, μετά την άλωση, από τα κόκκινα «τσαγγία με αετούς», που μόνο ο αυτοκράτορας φορούσε εξ ου το επάγγελμα τσαγγάρης [τσαγγάρις<τσαγγάριος = κατασκευαστής τσαγγίων].Σε μερικά μέρη τους καλικάντζαρους τους συνοδεύει η μάνα τους η «Καλικατζαρού» που τους «ορμηνεύει» τι να πειράξουν.
Σε κάποια νησιά οι καλικάντζαροι έρχονται με τις γυναίκες τους ή μόνο οι γυναίκες τους οι «καλικαντζαρίνες»!
Και προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν ένα τέτοιο συρφετό ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή (ανάλογα με την περιοχή ξηροτήγανα!)
Σύμφωνα με κάποιες ελληνικές δοξασίες ήταν άνθρωποι με κακιά μοίρα μεταβαλλόμενοι σε δαιμόνια, γίνονται δε καλικάντζαροι αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο 12ήμερο εκτός και αν βαπτισθούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας …δεν ανέγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα τερατώδη βρέφη, ή κατά τους Σιφναίους όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν, ή στη Μακεδονία όσοι δεν έχουν ισχυρό Άγγελο για να τους προστατεύει από τον Σατανά.
Στη Σκιάθο έρχονται με βαρκάκι, στην Οινόη, με χρυσλο πλοιάριο, στη Νικαριά «επί των φλοιών των καρυδιών», από «το κάτω κόσμο» τον Άδη.
Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι (εν ανεπαρκεία σήμερα, οπότε τη βγάζουν στα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα παραμονεύοντας τη νύχτα –μέχρι και το τρίτο λάλημα του πετεινού και μετά πουφ! …καπνός!!
Γενικά πιστεύεται ότι οι καλικάντζαροι αδυνατούν να βλάψουν τους ανθρώπους αλλά μόνο τους πειράζουν, ή τους φοβίζουν αφού θεωρούνται (στη Μακεδονία πχ) μωροί και ευκολόπιστοι.
Λέγεται ότι ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν ή κατ΄ άλλους τους παρασύρουν σε χορό που όμως τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν ή κατ΄ άλλους παίρνουν τη μιλιά σε όποιον μιλήσει κατά τη συνάντηση μαζί τους.
Επίσης μπαίνοντας στα σπίτια απ΄ όπου μπορέσουν μαγαρίζουν την κουζίνα σε ότι δεν είναι νοικοκυρεμένο, αρπάζουν ρούχα, «βασανίζουν τις ακαμάτρες… -και γι΄ αυτό τα κορίτσια το 40ήμερο προσπαθούν να φτιάξουν όσο γίνεται πιο πολύ γνέμα» (Σάμος) ή σκορπούν το αλεύρι και τη στάχτη από το τζάκι τη «δωδεκαμερίτικη» ή «καλικαντζαρήσια» ή «στάχτη που δεν άκουσε το εν Ιορδάνη» και που θεωρείται τελείως ακατάλληλη για οποιαδήποτε χρήση.
Τα αποτρεπτικά μέσα που λαμβάνονται κατά των Καλικάντζαρων –σε αντίθεση με τα σημερινά, διακρίνονται σε τρεις γενικές κατηγορίες και στη συνέχεια μεγαλουργούσε η λαϊκή εφευρετικότητα:
Πράξεις (χριστιανικής) λατρείας με
Α. Το σημείο του Σταυρού στη πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού και
Β. Αγιασμό των σπιτιών και μάλιστα τη παραμονή των Φώτων.
Επωδές: όπως «ξύλα, κούτσουρα, δαυλιά καημένα» (Καλαμάτα) που όταν ακούσουν οι καλικάντζαροι φεύγουν ή η απαγγελία του «Πάτερ ημών….» (τρις).
Μαγικές πράξεις: Κάπνισμα με δυσώδεις ουσίες (παλιοτσάρουχου – Τα Καλλ’κατζούρια, καθώς έρχονται, πρέπ’ να τα φ’λέψη καθένας, ένα πράμα… Κάννα παλιοτσάρουχο σε μια άκρη στο σπίτ’, στην παραστιά, στο φωτογών’), εμφανή επίδειξη χοιρινού οστού, περίαπτα (χαϊμαλιά) πίσω από την πόρτα, το μαυρομάνικο μαχαίρι, το αναμμένο δαυλί (“τρεχάτε γειτόνοιμε τα δένδρινα δαυλιά” Τριφυλία) κά κατά περιοχή.
Την παραμονή των Φώτων είναι έτοιμοι να τους «ζεματίσουν» με τα λάδια που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές τηγανίτες (λαλαγγίτες, λουκουμάδες), αλλά όταν όμως συλλάβουν κανένα από τους καλικάντζαρους, απλά τον δένουν και τον υποχρεώνουν να μετρήσει τις τρύπες του κόσκινου!
Οι μυλωνάδες που δούλευαν μακριά από τον «καθαγιασμένο χώρο», δίπλα σε ποτάμι, είχαν –όπως είπαμε, «προνομιακή» σχέση και πάρε δώσε με καλικαντζάρους.
Υπάρχει μια διήγηση –που παραπέμπει στις ρίζες όπου κάποιος μυλωνάς, την ώρα που αλέθει ψήνει μια πέρδικα (σε «βελτιωμένη» έκθεση γουρουνάκι) εμφανίζεται ο καλικάντζαρος με ένα βάτραχο, ο μυλωνάς τον σουβλίζει και του λέει ότι κάηκε ατός του (μόνος του), απάντηση που είχε δώσει ο Οδυσσέας στον κύκλωπα Πολύφημο.
Φουρλάτισαν όλες αυτές τις μέρες και τις νύχτες, έδωσαν πήραν, έκαναν και τι δεν έκαναν και τώρα… άιντε στο καλό. Τι μένει; «ουχ, καλμέρα σ’. Εφ’γαν αυτοί; Έχουμε εδώ άλλους καλικάντζαρους. Τίγκα ο τόπος.
Όλους τους κέδρους του Τζουμέρκου να κάψεις δεν φεύγουν αυτοί. Δεν φοβούνται το πρατσάνισμα», έλεγε και ξανάλεγε η γιαγιά με μεγάλη, αλήθεια, αγανάκτηση.
Και συνέχιζε. «Δεν τους πιάν’ τίποτις. Θέλ’ να ρίξεις όλο το αλάτ’ απ’ το Μεσολόγγι».
Παλιότερα, προπολεμικά και λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση, ο παπάς του χωριού την παραμονή των Θεοφανείων, μαζί με το βοηθό του, ένα παιδί ψωμωμένο και εμπιστοσύνης «επισκέπτονταν» όλα τα σπίτια και έκαναν Αγιασμό. Μόνο έτσι θα έφευγαν οι καλικάντζαροι.
Το παιδί έβαζε μέσα σε σακουλίτσες, τραχανά, πατάτες, φασόλια και άλλα.
Αυτά ήταν τα δώρα που έδιναν στον παπά. Δραχμές δεν υπήρχαν.
Αργότερα έγινε αυτό, ο εκχρηματισμός δηλαδή του Αγιασμού των Φώτων. Παράλληλα και τα παιδιά έβγαιναν το πρωί και τραγουδούσαν τα κάλαντα. «Σήμερα τα Φώτα και ο Φωτισμός και χαρές μεγάλες ο Κύριος…»
Στην ουσία γινόταν ανταγωνισμός με τον παπά και για το λόγο αυτό τα Κάλαντα των Φώτων θεωρούνταν από τη νεολαία μη προσοδοφόρα. Γι’ αυτό πήγαιναν μόνο σε συγκεκριμένα σπίτια, «σε στοχευμένους στόχους».
Την παραμονή των Φώτων εντολή της γιαγιάς βάζαμε «λίγο θ’μιάμα στη φωτιά, για να φύγουν τα καρκατζέλια». «Δε έχουμε θ’μιάμα; Βάλτε κλωνάρια από κέδρο, ρίξτε αλάτ’, κάψτε παλιόρουτα ή παλιόπαπτσα. Έτσι θα φύγουν. Μυρίζουν, τους έρχεται αλατζούτζουρας και σκαπετάν’».
Κι όλη τη νύχτα «βόγκαγαν οι μπουχαρήδες» από τη φωτιά κι άκουγες σ’ όλα τα σπίτια να «πρατσανίζει» ο κέδρος. Και σαν ξημέρωνε υποχρεωτικά όλα τα μέλη της οικογένειας στην εκκλησία. Ο μικρότερος της οικογενείας μάλιστα έπαιρνε από το εικονοστάσι μια εικόνα.
Είχε σκοπό.
Το αγιασμένο νερό, ήταν για πάσα χρήση. Πονόδοντο, κοιλόπονο, για την ατεκνία, για την αφορία και την ευκαρπία κάθε ζεύγους.
Για την περίπτωσή μου που σύμφωνα με τη γνωμάτευση πολλών «ειδικών» πως «ήμουν λαγκιολσμένος» χρησιμοποιήθηκαν μέχρι να αποσχολήσω κυβικά ολόκληρα. Δεν έπιασε τίποτε.
Μου το είπε ο παπά Σπύρος. «Θελ’ς διάβασμα από Πατριάρχη και πάνω»…
«Η Befana μεσ’ στη νύχτα | με παπούτσια διαλυμένα | με μπαλώματα στη φούστα | Ζήτω-ζήτω Befana» … και
🎈 La Befana vien di note | e i fascisti prende a botte | da’una falce al bimbo bello | e un martello a suo fratello | sono doni popolari | da lasciare ai proletari
🎈 Η Befana βγαίνει νύχτα | και πλακώνει τους φασίστες | το δρεπάνι στο παιδάκι | το σφυρί στο αδερφάκι | δώρα είναι του λαού | που τα παίρνουν προλετάριοι
🎈 H Befana κοκκινίζει | την εξέγερση μας δείχνει | άντε σύντροφοι ξυπνάτε | δεν μπορείτε να κοιμάστε | κεφάλι ψηλά, σφιχτή γροθιά | προς τον ήλιο που ανατέλλει!
|> «Κόκκινη Befana» |
Στην ιταλική λαογραφία, η Befana είναι μια κακομούτσουνη γιαγιά που φέρνει δώρα στα παιδιά (τη νύχτα της 5ης Ιανουαρίου) σαν τον Άγιο Βασίλη-Santa Claus ή (αλλού) τον Άγιο Νικόλαο -St Nicholas.
Το όνομά της προέρχεται από τη γιορτή των Θεοφανείων (ιταλικά: Festa dell’ Epifania – «Epifania» λατινική λέξη με ελληνική προέλευση που σημαίνει «εκδήλωση (της θεότητας)» -κατ’ άλλους η Befana προέρχεται από τη Sabina (η ρωμαϊκή θεά Strenia).
Στη λαϊκή παράδοση, η Befana επισκέπτεται όλα τα παιδιά την παραμονή της γιορτής των Θεοφανείων, για να γεμίσει τις κάλτσες τους με καραμέλες φρούτα και δώρα εάν είναι καλά, ή ένα κομμάτι κάρβουνο, κρεμμύδια ή σκόρδο και μαύρη καραμέλα αν είναι κακά.
Όντας μάλιστα καλή οικονόμος, πολλοί λένε ότι σκουπίζει κιόλας το πάτωμα πριν φύγει -ένδειξη απομάκρυνσης των προβλημάτων που συσσώρευσε η χρονιά που πέρασε.
Η οικογένεια του παιδιού συνήθως της αφήνει ένα μικρό ποτήρι κρασί και ένα πιάτο φαΐ συνήθως τοπικά.
Συνήθως απεικονίζεται να πετάει καβάλα σε μια σκούπα με ένα μαύρο σάλι και γεμάτη φούμο επειδή μπαίνει στα σπίτια των παιδιών μέσα από καμινάδες. Τις πιο πολλές φορές χαμογελάει και έχει τσάντα ή σακούλι γεμάτο καραμέλες, γλυκίσματα και δώρα
Κάποια πρόσφατα (περσινά) γράμματα παιδιών
«Θα ήθελα απλώς ένα ζευγάρι παπούτσια και το σκύλο μου» |>Alisya – 8 ^ Γεια σας, αγαπητή Befana, είμαι 5 χρόνων, φέτος συμπεριφέρθηκα καλά. Μια που εσείς είσαι τόσο φτωχή, θα σας δώσω ένα παιχνίδι που δεν χρησιμοποιώ πλέον, παρακαλώ να το πάρετε και να το αναλάβουν τα ξωτικά του Αι βασίλη …ξέρουν αυτά θα το κάνουν τζιτζί. Έτσι μετά θα πάει σε φτωχά παιδάκια που θα το φχαριστηθούν πολύ. Η Gaia και η Dèsirèè σάς στέλνουν ένα μεγάλο μεγάλο μεγάλο φιλί και ευχαριστίες για όλα όσα κάνεις. Ακόμα και η δεκαεξάχρονη αδερφή μου συμπεριφέρθηκε (αρκετά) καλά αν και είναι πάντα λίγο matrialona (σσ. |> λέξη διαλέκτου που σημαίνει αγενής, κακομαθημένη) -|> Gaia – 5
Αγαπητή Befi, φέτος ήμουν λίγο κακός, αλλά σας ζητώ ένα δωράκι -φιλιά Bele – |> Gabriele – 3
Είμαι πολύ καλό αγόρι και όμορφο. Λατρεύω τη μαμά, τον μπαμπά, τη γιαγιά, τον παππού, τη Giulia, Tommaso, τη θεία Roberta, τον θείο Domenico, τη θεία Simona, το θείο …περιμένω! |>Mikhail – 6
Αγαπητή μου Befana. Θα ήθελα ένα schetbool και για τον αδελφό μου ένα μικρό ποδήλατο BMX (για 7 χρόνων) ευχαριστώ… ευχαριστώ … ευχαριστώ πολύ -Raffaele – 11
Αγαπητή μου Befana, θα ήθελα να μάθω, αλλά είσαι η αρραβωνιαστικιά του Άη Βασίλη (;;) Και τότε θα μπορούσατε να μου στείλετε μια φωτογραφία από εκεί όπου ζείτε; Και έπειτα αν είσαι η φίλη του Babbo natale να του πεις ότι εγώ και η αγαπημένη φίλη μου η Alessi το ζητάμε από σένα και τον Άη Βασίλη που θέλετε το καλό του κόσμου … Να το κάνετε παρακαλώ γιατί κάποιοι φίλοι μας δεν πιστεύουν στην ύπαρξή σας. θα μου απαντήσετε αύριο; Σας ευχαριστώ πολύ και σας αγαπάμε. (από την Teresa και την καλύτερη φίλη της την Alessia). |> Teresa – 9
Αγαπητή Befana, θα ήθελα να σας πω ότι δεν ήμουν τόσο καλός, αλλά θα ήθελα ένα δώρο για τον μικρό αδελφό μου τον Simone |>Alice – 8
Κατά το χριστιανικό μύθο η Befana προσεγγίσθηκε από τους βιβλικούς 3 Σοφούς (3 βασιλιάδες – 3 μάγους) λίγες μέρες πριν από τη γέννηση του Ιησού, που της ζήτησαν οδηγίες για το πού ήταν ο «Υιός του Θεού» (είχαν δει το αστέρι του στον ουρανό κλπ)
Αυτή τους έδωσε καταφύγιο για μια νύχτα, καθώς θεωρήθηκε η καλύτερη οικονόμος στο χωριό, με το πιο όμορφο σπίτι.
Οι μάγοι την προσκάλεσαν να συμμετάσχει στο ταξίδι για να βρουν μαζί το μωρό Ιησού, αλλά αρνήθηκε, δηλώνοντας ότι ήταν πολύ απασχολημένη με το νοικοκυριό του σπιτιού.
Αργότερα, όμως έκανε ένα τικ-τακ η καρδιά της και βγήκε παγανιά να ψάξει τους 3 μάγους και τον Ιησού τη νύχτα.
Δεν τα κατάφερε και έτσι, μέχρι σήμερα, περιδιαβάζει στους ουρανούς κάθε χρόνο τέτοια μέρα.
Κατά έναν άλλο χριστιανικό μύθο, λίγο πιο λυπητερό, η Befana ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα με ένα παιδί που αγαπούσε πολύ. Αλλά το παιδί της πέθανε, και η θλίψη της τη μάγεψε. Όταν άκουσε ότι γεννήθηκε ο Ιησούς, άρχισε να τον βλέπει με τη φαντασία της νομίζοντας ότι ήταν γιός της. Τελικά τον συνάντησε και του πήγε δώρα για να τον κάνει ευτυχισμένο και το νεογέννητο «θείο βρέφος» της χάρισε την ευτυχία να γίνει μητέρα παιδιών (στην Ιταλία) και να τους κάνει δώρα.
Η παράδοση λέει ακόμη ότι αν δει κανείς την Befana, θα φάει μια γερή σκουπιά κατακέφαλα γιατί δεν θέλει να την βλέπουν (αυτή η πτυχή μπορεί να είναι και κόλπο για να κρατήσει τα παιδιά στα κρεβάτια τους και να μη σηκώνονται ή να βγαίνουν νυχτιάτικα από το σπίτι).
ℹ️ Φυσική όψη – συμβολισμός: Δεν είναι μια όμορφη γυναίκα, νεαρή και γοητευτική, αλλά, αντίθετα, μια ηλικιωμένη ζαρωμένη από τις αρρώστιες και τα προβλήματα της ηλικίας της -μερικές φορές κρυωμένη κιόλας, με λίγα δόντια, το πρόσωπό της τσαλακωμένο και συνήθως, αλλά όχι πάντα, μια πολύ προεξέχουσα μύτη για να τονίσει τα γηρατειά της.
Το απλανές βλέμμα προέρχεται από μια συμβολική αναπαράσταση του παλιού έτους: αφού τελειώσει πραγματικά, μπορεί να καεί, όπως συνέβη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου υπήρχε παράδοση να καίγονται μαριονέτες ντυμένες με φθαρμένα ρούχα, στην αρχή της (βλέπε Giubiana & Panevin ή Pignarûl, Casera, Seima ή Brusa la vecia, το κάψιμο στην Μπολόνια την παραμονή της Πρωτοχρονιάς καθώς και τον «πυροβολισμό του Pupo» στη Gallipoli, ή το στοίχημα του Veggia Pasquetta που κάθε 6 Ιανουαρίου ανοίγει το καρναβάλι στο Varallo στο Πιεμόντε).
ℹ️ Ρούχα και παπούτσια: η Befana φοράει μακριές φούστες, συχνά και ποδιά, βαριές κάλτσες και άνετα παπούτσια, αλλά δεν χρησιμοποιεί μπότες gascon πολύ συνηθισμένες στα παραμύθια. Στους ώμους που βαραίνουν κυρτωμένοι, έχει πάντα ένα βαρύ χρωματιστό μάλλινο σάλι και όχι μανδύα ή μπέρτα όπως δείχνουν κάποιοι στο διαδίκτυο.
ℹ️ Το μαντήλι: Η Befana δεν πρέπει να συγχέεται με τις μάγισσες της αγγλοσαξονικής παράδοσης, δεν έχει μυτερό καπέλο, όπως φαίνεται συχνά σε πολλά sites, blogs, ακόμα και σε μερικές τηλεοπτικές διαφημίσεις. Μόνο ένα βαρύ μαντήλι (la pezzóla) ή μια μάλλινη σάρπα δεμένη κάτω από το πηγούνι
ℹ️ Η σκούπα αποτελεί απαραίτητο εργαλείο πλοήγησης (σε αντίθεση και με τις απεικονίσεις – εικονογραφία για μάγισσες, δηλαδή κρατώντας τα κλαδιά μπροστά της)
Εμείς ας τραγουδήσουμε ανεξαρτήτως καλλιφωνίας τα δικά μας, γιατί υπάρχουν κάθε λογής καλικάντζαροι, εκτός από εκείνους των λαϊκών δοξασιών
 |
| Φώτα Κεφαλονιά – Αργοστόλι 1940 |
Σήμερα είν’ τα Φώτα (Μικράς Ασίας)
και χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάφτισε και μένα Θεού παιδί.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
και τον Κύριο μου παρακαλώ
για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Οι Καλικάντζαροι στον Πόντο (τα Πίζηλα)
Τα Πίζηλα (πίζουλα, πίζελα ή πιζήαλα) έβγαιναν από τα έγκατα της γης την παραμονή των Χριστουγέννων (κατά πως πίστευαν στην Οινόη), με μια χρυσή βάρκα.
Και ενώ δεν έκαναν κακό στους ανθρώπους, τους ανακάτευαν με τις ζημιές τους και γενικότερα τους ενοχλούσαν. Ιδιαίτερα τα παιδιά και ιδίως τα αβάπτιστα, τις λεχώνες, τις νεόνυμφες και γενικά τα αδύναμα άτομα.
Προκαλούσαν ζημιές στα πράγματα του σπιτιού, στα ζώα και στους αγρούς.
Για προφύλαξη από τους καλικάντζαρους, χάραζαν παντού -στα σταυροδρόμια, στο χώμα, το σημείο του σταυρού και σκέπαζαν τα πάντα μέσα στο σπίτι, μιας και τα πίζηλα ήταν ακάθαρτα και ότι έπιαναν το λέρωναν.
Ρίζες
Όπως είπαμε εισαγωγικά οι καλικάντζαροι (ξωτικά και πολλές μάγισσες στους ξένους λαούς κυρίαρχοι της νύχτας και της υπαίθρου που εχθρεύονται ή ζηλεύουν, την οικογενειακή στιά) είναι μακρινοί απόηχοι των ειδωλολατρικών μεταμφιεσμένων γιορταστών και των τραγοπόδαρων χορευτών του Διονύσου, επομένως στο διάβα των αιώνων επικαιροποιήθηκαν και πολλοί είναι οι μελετητές που προσπάθησαν να ανατρέξουν στις ρίζες, αυτού του –σχεδόν, παγκόσμιου όντος –παραθέτουμε κάποιες από αυτές
Λεξικό Τριανταφυλλίδη (Πύλη στην ελληνική γλώσσα)
Καλικάντζαρος [kalikándzaros] και καλικαντζάρια θηλ. καλικαντζαρίνα [kalikandzarína]: σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, δύσμορφο, ενοχλητικό και βλαπτικό για τους ανθρώπους δαιμόνιο που εμφανίζεται στη γη κατά την περίοδο του Δωδεκαήμερου:
Είναι σαν ~ …, για άνθρωπο πολύ άσχημο, με κωμική συνήθ. εμφάνιση. || (θηλ.) η γυναίκα του καλικάντζαρου. καλικαντζαράκι το παιδί του καλικάντζαρου.
[μσν. καλικάντζαρος < ίσως καλικάντζ(α) μεγεθ. -αρος < καλίκ(ι) (υποκορ. του καλλίγα δες στο καλιγώνω) + άντζα· καλικάντζαρ(ος) -ίνα]
παγανό το ή παγανός: Mεσάνυχτα, ώρα που βγαίνουν τα στοιχειά, τα παγανά και οι νεράιδες
ελνστ. ή μσν. παγανός αγρότης, αγροίκος, ειδωλολάτρης (επειδή στα χωριά διατηρήθηκαν για μεγαλύτερο διάστημα οι προχριστιανικές θρησκείες) <
Λατ. pagan(us) καλικάντζαρος < μεσαιωνική ελληνική |< καλίκι+άντζα+αρος < καλίγιον | καλίγιν | καλίγι < καλίγα | καλλίγα < λατινική caliga <| calceus <| calx < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή (s)kel- (στρογγυλός, καμπυλωτός)
Μεσαιωνική ελληνική άντζα | άτζα <| ιταλική anca (γοφός) < δημώδης λατινική hanca |< φραγκική hanka |< πρωτογερμανική ,|< ankō (άρθρωση, κλείδωση) |> πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ang- (άρθρωση, κλείδωση)
Μπαμπινιώτης:
Προέρχεται από το «καρκάντζι», που σημαίνει «καμένο, ξηρό», λόγω της σχέσης των καλικαντζάρων με τη φωτιά.
Μια άλλη θέλει τα δαιμόνια του 12έρου να έχουν πάρει το όνομά τους από τη λέξη «καλίκι», που σημαίνει «υπόδημα», και «άντζα», δηλαδή «κνήμη», από το είδος των παπουτσιών που φορούν οι καλικάντζαροι.
.jpg)
- Ως παράγωγο από την Τουρκική γλώσσα (Schmidt & Wachsmuth).
- Από το «καλός+κάνθαρος» [Καλικάνθαρος] (που συμφωνούν αργότερα Boll, Κουκουλές και Μπούντουρας)
- «Λύκος+κάνθαρος» -Πολίτης, «λύκος+άντζαρος » [= ανήρ] (Γεώργιος Λουκάς λαογράφος <| έκδ «Φιλολογικές επισκέψεις»|> από τους σκαπανείς της κυπριακής λαογραφίας)
- «καλίκιν+τσαγγίον» ή «καλός+τσαγγίον» και της μεγεθυντικής κατάληξης –άρος (= ο φέρων καλά τσαγγία, υποδήματα, αντί καλίκια) ή ο φέρων καλίκια αντί τσαγγίων (Πολίτης)
- Από το λατινικό «καλιγάτος» <|Caligatus|> (Οικονόμου)
- Τελευταία (1955) η ετυμολογία του Παντελίδη, από «καλίκιν+άντζα»
- «καλός+κένταυρος» (Lawson)
- «καρκάντζι» (καρκάντζαρος) που σημαίνει το ξηρό, κεκαυμένο, o τσουρουφλισμένος (Δεινάκις).
- Ως παράγωγο από την Τουρκική γλώσσα με εξειδικευμένη διατύπωση: στην Τερπνή Σερρών λέγονταν καρκαντζαλοί |>τουρκικές λέξεις: karkas | κουφάρι + zalim | τυραννικός<|, συμπερασματικά το σχήμα είναι καλικάντζαροι …καρκαντζαλοί |>karkas+zalim<|
Και μόνο τα παραπάνω αποδείχνουν τις βαθιές ρίζες αυτών των ξωτικών στα ήθη, έθιμα και τη λαογραφία όχι μόνο του λαού μας αλλά κι όλου του κόσμου
Και πάλι…
.jpg)
Πλατεία Φιλικής Εταιρείας (Κολωνακίου) από την Κανάρη προς την Πατριάρχου Ιωακείμ. Το κτήριο στην γωνία της οδού Σκουφά είναι το μόνο που διατηρείται σήμερα.
Υπάρχει το περίφημο κολωνάκι (ύψους περίπου δύο μέτρων), απ’ όπου πήρε την ονομασία της ολόκληρη η συνοικία. Πρώτα ήταν τοποθετημένο στην Πλατεία Δεξαμενής απ’ όπου μεταφέρθηκε το 1938. Υπήρχε η πεποίθηση πως η ύπαρξή του προστάτευε από τις επιδημίες και τις θεομηνίες.
Καλή Αγωνιστική Χρονιά!
