Την ώρα που –με απερίγραπτη συναισθηματική φόρτιση γράφονται τούτες οι γραμμές το τελευταίο ταξίδι του Μίκη –βρίσκεται ήδη στην πατρίδα του, περνάει από τις Γειτονιές των Αγγέλων οδεύοντας προς το Πάνθεον «των μεγάλων δρόμων κάτω από τις αφίσες»
Να 'ταν η
καρδιά μου λαμπερό αστέρι
να 'ταν η ματιά μου δίκοπο μαχαίρι
αστραφτερό σπαθί μες το μεσημέρι
αστραφτερό σπαθί μες το μεσημέρι 
Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ σημειώνει στο άλμπουμ συλλυπητηρίων στο Γαλατά
Σφε Μίκη
Δεν σε αποχαιρετούμε, γιατί ΖΕΙΣ και θα ΖΕΙΣ στις καρδιές μας, στα τραγούδια μας,
στους καθημερινούς αγώνες μας για να «πάρουν τα όνειρα εκδίκηση».
Η πολιτική διαθήκη σου, θα συντροφεύει τη νέα γενιά, το λαό μας στον αιώνα τον
άπαντα.
Δημ. Κουτσούμπας
ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ
Δακρυσμένα
μάτια νυσταγμένοι κήποι
όνειρα κομμάτια ας ήτανε να ζω
στους μεγάλους δρόμους κάτω απ' τις αφίσες
στα χιλιάδες χρώματα ας ήταν να βρεθώ
(από τους «Λιποτάχτες» του Γιάννη Θεοδωράκη μουσική
Μίκης, ερμηνεία σε πρώτη εκτέλεση Μίκης)
Ένας δρόμος της Δραπετσώνας, μια
πλατεία και μια αυλή χωράνε τα βάσανα αλλά και τις χαρές των ανθρώπων της
«κατώτερης τάξης» του ’60 …
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο σημαντικότερος –ίσως συγγραφέας του σύγχρονου ελληνικού
θεάτρου, στήνει το σκηνικό της Γειτονιάς
των Αγγέλων με φόντο την αυλή μιας ταβέρνας, όπου μπροστά στη «Μυρτιά»
ξετυλίγονται τα πάθη και οι έρωτες των απλών ανθρώπων του μόχθου και της
προσφυγιάς, αλλά και των ευνοημένων, εκείνων που ανήκουν στον «καλό κόσμο».
Ο Αντρέας, ένας εργάτης, γιος προσφύγων, ερωτεύεται την Ξένια, κόρη του
εργοστασιάρχη που τους γκρέμισε το σπίτι στο Κερατσίνι. Ο έρωτάς τους,
παθιασμένος και έξω από τα καθιερωμένα, θα προκαλέσει την οργή της «γειτονιάς».
Οι δύο εραστές θα παλέψουν, πρώτα με τις δικές τους προκαταλήψεις και έπειτα με
αυτές της γειτονιάς, που λειτουργεί με τους δικούς της κώδικες…
Να μιλήσουμε τώρα για τον Μίκη;
είχαν πει κάποτε στον αδερφό
του Γιάννη…
«Άκου τώρα. Ο Μίκης μιλάει για τον εαυτό του, να μιλήσω κι εγώ γι’ αυτόν; Να
σου πω όμως κάτι για τον Μίκη; Είχε πει κάποτε: “Είμαι ένα τάνκερ που μ’ έχουν βάλει στη λίμνη Ιωαννίνων”. Αυτή είναι πραγματικότητα. Είναι ένα
τάνκερ στη λίμνη Ιωαννίνων».
Το τραγούδι της
Γης δεν τ’ άκουσες ποτέ | ούτε θα τ’ ακούσεις πια.
Πριν τελικά τυλιχτώ στο χάος | ένα «γεια σου» θα πω στη ζωή…
Η Δεύτερη συμφωνία (1980-81) του Μίκη
Θεοδωράκη, με τον υπότιτλο Το τραγούδι της Γης, αποτελεί την
αποφασιστική επιστροφή του συνθέτη στο συμφωνικό ιδίωμα, είκοσι χρόνια μετά το ανατρεπτικό ορόσημο του Επιτάφιου που «εκτροχίασε» τη μουσική
του σε μια μακρά «λαϊκή» περίοδο –είδος με αισθητικές με πολιτικές διαστάσεις που
δοκίμασε, πειραματίστηκε και διάνοιξε όσο ελάχιστοι.
Αν, όπως υποστήριξε ο Μάλερ το 1907, λίγο προτού συνθέσει το
συμφωνικό έργο όπου πρώτος χρησιμοποίησε τον τίτλο Το τραγούδι της Γης, «η συμφωνία πρέπει να είναι σαν τον κόσμο,
να περικλείει τα πάντα», τι είδους κόσμο δημιουργεί ο Μίκης Θεοδωράκης;
Έναν κόσμο σκοτεινό και απειλητικό, με ηθικές και ιδεολογικές αναφορές τόσο στο
–προσωπικό και συλλογικό– τραύμα του ελληνικού Εμφυλίου όσο και σε διεθνώς
διαδεδομένες αγωνίες της εποχής.
Ως αντιστάθμισμα στον πανταχού παρόντα ζόφο, ο οποίος αποδίδεται μουσικά χάρη σε ένα προσωπικό μουσικό σύστημα βασισμένο στη λογική των τετραχόρδων, ο Θεοδωράκης οραματίζεται ένα είδος μυθικής, προμηθεϊκής επανάστασης απέναντι στην πανίσχυρη βία της εξουσίας. Φορείς της χρίζονται τα «παιδιά της Γης», ζωτικές δυνάμεις που αντιπροσωπεύονται στο έργο από το ελπιδοφόρο ηχόχρωμα της παιδικής χορωδίας, η οποία τραγουδά το θρηνητικό και επείγον κάλεσμά της πάνω σε ποίηση του ίδιου του Θεοδωράκη. Εντέλει, η φλογερή μάχη του φωτός με το σκότος απολήγει στην απροσδόκητα ελπιδοφόρα κατάληξη του έργου, όπου οι κρητικοί ρυθμοί της Πρώτης σουίτας συνοδεύουν το οραματικό σύμπαν της Δεύτερης συμφωνίας ως τη διστακτικά αισιόδοξή του Έξοδο.
Ο κοασμός των βατράχων
| Άρθρο του Μίκη Θεοδωράκη | Τα Νέα
09.01.2021 |
Από την πλευρά της δημιουργίας και της παρουσίας πνευματικής και καλλιτεχνικής
ζωής στη χώρα μας, η 10ετία του 2020
είναι η πιο φτωχή σε σύγκριση με όλες τις δεκαετίες από το 1940 μέχρι σήμερα.
- Στην 10ετία του ’40 είχαμε πόλεμο, ξένη κατοχή, εμφύλιο πόλεμο.
- Στην 10ετία του ’50 η χώρα ήταν κατεστραμμένη και υπήρχε η κυριαρχία του Παλατιού και της αστυνομικής βίας. Παρ’ όλα αυτά υπήρχε πολιτιστική ζωή. Ενδεικτικά μόνο αναφέρω τις θεατρικές παραστάσεις, τις συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας, το Ελληνικό Χορόδραμα.
- Στην 10ετία του ’60 οι σκληρές οικονομικές συνθήκες αλλά και η συνεχιζόμενη αστυνομική βία δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την πολιτιστική μας αναγέννηση.
- Στην 10ετία του ’70 είχαμε την χούντα. Αμέσως μετά, η πολιτιστική ζωή συνέχισε το δρόμο της. Στην δεκαετία του ’80 οι μεγάλες κοινωνικές ανακατατάξεις βοήθησαν την ανάπλαση της καλλιτεχνικής μας ζωής.
- Στην 10ετία του ’90 και του 2000 οι πολιτιστικές εκδηλώσεις περπάτησαν
- Στην 10ετία του 2010 άρχισε η παρακμή, για να φτάσουμε στην δεκαετία του 2020 στο ΜΗΔΕΝ. Αναγνωρίζω ότι οι συνθήκες (πανδημία, οικονομία, τουρκική απειλή) θα πρέπει να είναι -και είναι- μεταξύ των εθνικών μας προτεραιοτήτων.
Ο σκοπός όμως αλλά και η προϋπόθεση για
όλα, είναι η Παιδεία και ο Πολιτισμός. Όσο μεγάλος και αν είναι ο πλούτος μιας
χώρας, η Ιστορία διδάσκει ότι εκείνο που μένει τελικά είναι ο Πολιτισμός της.
Ποιος γνωρίζει σήμερα τις καθημερινές αποφάσεις για τα κοινωνικά και οικονομικά
προβλήματα που απασχόλησαν τον Περικλή και άλλους στην αρχαία Αθήνα; Κανείς!
Όμως όλοι γνωρίζουν και μάλιστα επί πολλούς αιώνες τον Πολιτισμό που εκείνοι οι
δημόσιοι άνδρες βοήθησαν να δημιουργηθεί.
Και φυσικά χάρη στην χρηματοδότηση του Πολιτισμού από το ταμείο του Κράτους!
Με πολιτικούς χωρίς την παιδεία, δεν θα υπήρχε η Ακρόπολη και ο Παρθενώνας. Δεν
θα υπήρχαν τα θέατρα. Δεν θα υπήρχαν ίσως ο Σοφοκλής και ο Φειδίας.
Γιατί αν ο καλλιτέχνης γνωρίζει ότι δεν υπάρχει τρόπος να φτάσει το έργο του στην κοινωνία, τότε δεν θα το γράψει, δεν θα το συνθέσει, δεν θα το λαξεύσει. Δεν θα υπήρχε ίσως ούτε το κοινό που διψά για τα έργα της εποχής του. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ερμηνευτές που έχουν ανάγκη να ερμηνεύσουν καινούρια έργα θεατρικά, μουσικά, χορευτικά.
(…)
Εάν παρακολουθήσουμε σχολαστικά την ιστορία της Τέχνης, θα δούμε ότι πίσω από
κάθε της κατάκτηση υπάρχει το δημόσιο πρόσωπο του αντίστοιχου τόπου και της
αντίστοιχης εποχής, που παραμένει στην ανάμνηση των ανθρώπων επειδή βοήθησε την
δημιουργία νέας σκέψης και νέων καλλιτεχνικών έργων.
Και για να μην πάμε πολύ μακριά, ας δούμε ποια είναι τα πρόσωπα που έμειναν στη μνήμη και στην ιστορία τον τελευταίο αιώνα στην χώρα μας. Είναι οι περισσότεροι πολιτικοί ή ποιητές, συγγραφείς, δημιουργοί, μουσικοί, ζωγράφοι, γενικά άνθρωποι του Πνεύματος και της Τέχνης;
Σήμερα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το
πλοίο ΕΛΛΑΣ έχουν να κάνουν με το Μηχανοστάσιο
και με τον τυφώνα -το λιμάνι όμως στο οποίο θα πρέπει να κατευθύνεται,
είναι η Παιδεία και ο Πολιτισμός.
Και ποιος φροντίζει γι’ αυτή την πορεία,
αφού Κυβέρνηση και Αντιπολίτευση απασχολούνται μονάχα με το Μηχανοστάσιο και
τον θυελλώδη καιρό που μας θαλασσοδέρνει χωρίς να υπάρχει πολιτιστικό όραμα;
Κάποτε το Μηχανοστάσιο θα διορθωθεί και
θα έρθει μπουνάτσα.
Τότε και μόνο τότε, η πολιτική ηγεσία θα ανακαλύψει ότι το λιμάνι στο οποίο
θα έχουμε φτάσει, θα είναι μια αδιέξοδη
λιμνοθάλασσα με μοναδικό πολιτιστικό ήχο τον κοασμό των βατράχων…
(σσ. από άρθρα του Μίκη γραμμένα, στο
Λονδίνο το 1965 και στο Βραχάτι, Ιουν-1968)
Όσα προηγήθηκαν
Σήμερα, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, η κρίσιμη μάχη θα δοθεί ανάμεσα στον άνθρωπο και τον αντιάνθρωπο.
Από την εποχή των σπηλαίων φτάσαμε επιτέλους μπροστά στη μεγάλη πύλη του ελευθερωμένου από την ανάγκη ανθρώπου.
Δεν μας χωρίζει πια παρά μονάχα ένα σκαλοπάτι. Που μονομιάς έγινε άβυσσος. Έγινε ο μεγαλύτερος κίνδυνος
απ’ όσους πέρασε ως σήμερα η ανθρωπότητα.
Το όπλο της τίγρης είναι τα νύχια. Ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ είχε την πέτρα.
Οι Έλληνες είχαν τα τόξα. Οι σταυροφόροι τις λόγχες. Ο Χίτλερ τα κρεματόρια.
Τον αντιάνθρωπο στηρίζει η αδιαφορία των άλλων, και πρώτα απ’ όλα των
δημιουργών των πνευματικών οδηγών.
Όμως είναι άραγε αδιαφορία ή κάτι
βαθύτερο; Αν και ζούμε σε μια εποχή όπου κυριαρχούν τα μέσα ενημέρωσης και
διαφωτισμού, ωστόσο από την επομένη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι μεγάλοι
δημιουργοί όλο και λιγοστεύουν, η πνευματική παραγωγή απασχολεί όλο και
λιγότερο τις μεγάλες μάζες.
Εδώ και πολύ καιρό τα μεγάλα γεγονότα που απασχολούν τη διεθνή κοινή γνώμη
είναι ο πόλεμος, οι κοινωνικές αναταραχές και οι πολιτικές εξελίξεις. Πολύ λίγο
τα επιστημονικά επιτεύγματα. Και σχεδόν καθόλου η καλλιτεχνική και πνευματική
δημιουργική δραστηριότητα μεγάλα καλλιτεχνικά ονόματα βυθίζονται σταθερά στη
λήθη.
Σ’ αυτή την κορυφαία στιγμή ό,τι αποτελεί τον σκληρό πυρήνα του ανθρώπου, ο
δημιουργός του πολιτισμού, ο καλλιτέχνης, ο πνευματικός οδηγός είναι απών.
Απέναντι στον αντιάνθρωπο που μας δολοφονεί, ο άνθρωπος, χωρίς την παρουσία του
πνευματικού δημιουργού, παραμένει γυμνός και απροστάτευτος. Πού να οφείλεται
άραγε αυτή η τραγική απουσία;
Τα τελευταία πενήντα χρόνια η ανθρωπότητα γνώρισε μια σειρά βαθιές αλλαγές, που δημιούργησαν μια καινούρια εποχή. Λαοί σκλάβοι έγιναν ελεύθεροι. Τάξεις υπόδουλες έγιναν κυρίαρχες. Μάζες υπανάπτυκτες γνώρισαν την πρόοδο. Αγροτικοί πληθυσμοί πέρασαν στη βιομηχανία. Οι επαφές πολλαπλασιάστηκαν. Η διακίνηση των γνώσεων, των ιδεών, των ειδήσεων και των μαζών πήρε χαρακτήρα πρωτοφανή.
Μονομιάς η Γη μας μίκρυνε. Τα σύνορα ουσιαστικά κατέρρευσαν. Η τυπογραφία, οι τηλεπικοινωνίες, η μαγνητοφώνηση έφεραν στις πύλες της πνευματικής δημιουργίας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.
Φαίνεται όμως ότι οι πνευματικοί δημιουργοί βρέθηκαν απροετοίμαστοι μπροστά σ’ αυτό το
γιγαντιαίο παλιρροϊκό κύμα των μαζών.
Η καλλιτεχνική έκφραση, που απευθυνόταν ως τότε σ’ ένα επιλεγμένο κοινό, είχε
προχωρήσει μέσα από τους δαιδάλους της τεχνικής προς νέες περίπλοκες μορφές,
στρυφνές και αινιγματικές. Για να μπεις στα άδυτα του νέου έργου τέχνης πρέπει
να διαθέτεις πολλά «ειδικά κλειδιά».
Έτσι, ενώ ο σύγχρονος τεχνικός πολιτισμός αποδέσμευε όλο και μεγαλύτερες μάζες για να τις φέρει κοντά στο έργο τέχνης, το έργο τέχνης απευθυνόταν σε όλο και πιο εξειδικευμένο κοινό. Είχαμε δηλαδή μια αντίστροφη πορεία, που τελικά απομόνωσε τους σύγχρονους δημιουργούς και άφησε το μεγάλο κοινό, τη στιγμή που μπόρεσε επιτέλους να χτυπήσει την πόρτα της τέχνης, δίχως σύγχρονο καλλιτεχνικό έργο που να το κατανοεί και να το συγκινεί. Με μια λέξη, που να το αφορά.
Όμως ο πνευματικός δημιουργός όχι μόνο βρέθηκε απροετοίμαστος μπροστά σ’ αυτή την αιφνίδια και ριζική αλλαγή, αλλά φαίνεται ότι αυτή η πολύχρωμη, πολύγλωσση και πολυεθνική μάζα τον τρομάζει. Αισθάνεται έτσι την ανάγκη να αποσυρθεί. Ο διψασμένος για πνευματικό καλλιτεχνικό έργο λαός, όλες αυτές οι φρέσκες, γεμάτες υγεία και κίνηση δυνάμεις δεν θα βρουν νερό για να ξεδιψάσουν.
Παράλληλα,
μια άνευ προηγουμένου μαζική πλύση εγκεφάλου αρχίζει, με επίκεντρο έναν νέο τύπο ζωής
βασισμένο εξ ολοκλήρου σε υλικά αγαθά. Ολόκληρη η δημιουργική ζωτικότητα των
μαζών αποξηραίνεται προοδευτικά από τους χυμούς της ανθρωπιστικής παιδείας, των
ιδανικών και των οραμάτων, όπως μας τα προσφέρει το έργο τέχνης και γενικότερα
η πνευματική δημιουργία. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργείται το «ιδεώδες» κοινωνικό
περιβάλλον για να μπορέσει να σταθεί και να κυριαρχήσει ο αντιάνθρωπος.
Κορυφαία κοινωνία του τύπου αυτού είναι
η κοινωνία των ΗΠΑ. Πνιγμένη, θα έλεγε κανείς, στα υλικά αγαθά, όμως παράλληλα
αποξηραμένη από τους χυμούς των ανθρωπιστικών ιδανικών, σφαδάζει σήμερα μπροστά
στη δολοφονική μανία του αντιανθρώπου, που ελέγχει εκατό τοις εκατό τον
σφυγμό αυτής της μεγάλης χώρας, επιβάλλοντας τον νόμο του, που δεν είναι άλλος
από τον νόμο της ζούγκλας. Βλέπουμε λοιπόν ότι το οικοδόμημα του αντιανθρώπου
είναι μια κολοσσιαία πυραμίδα, που η κορυφή της δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα
φοβερό θερμοπυρηνικό οπλοστάσιο και η βάση της οι αποξηραμένες, οι σφαδάζουσες
μέσα στον φαύλο κύκλο των υλικών απολαβών λαϊκές μάζες.
καθήκοντα της «μαχόμενης κουλτούρας»
(Λονδίνο, 1965)
Η ελληνική θρησκεία είναι η «κουλτούρα». Ο λαϊκός μας πολιτισμός δεν
σημαίνει για τον λαό μας μόνο τέχνη, μονάχα αισθητική απόλαυση. Σημαίνει ακόμα:
την αγάπη της ελληνικής γλώσσας ως την πεμπτουσία της ελληνικής κληρονομιάς •
την ενότητα του χαρακτήρα και του συναισθήματος • την πίστη στον άνθρωπο και
τις μεγάλες αξίες, την ανθρωπιά, την αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη, την τιμή, τη
λευτεριά • τη Ρωμιοσύνη, δηλαδή την
ιδιαίτερη, ρωμαίικη στάση ζωής, το φιλότιμο, τη λεβεντιά.
Οι βαθύτερες ρίζες του ελληνισμού είναι η εθνική μας κουλτούρα. Ανεβάζει τους
πολυτιμότερους εθνικούς χυμούς προς τον κορμό του έθνους. Χάρη σ’ αυτούς
διατηρηθήκαμε, νικήσαμε τους νικητές μας. Οι ρίζες είναι τόσο βαθιές και
άτρωτες, ώστε είναι ικανές να θρέψουν, να στηρίξουν και να υψώσουν ένα γιγάντιο
δέντρο. Δηλαδή μας εξασφαλίζουν μεγάλες προοπτικές για το μέλλον.
Από τα συμπεράσματα αυτά πηγάζουν οι ευθύνες και τα καθήκοντα των εκπροσώπων
της ελληνικής κουλτούρας. Ιδιαίτερα όταν ο λαός και το έθνος δοκιμάζονται από
βαθιές, ιστορικές κρίσεις, τότε ο εκπρόσωπος της κουλτούρας γίνεται μαχητής,
γίνεται Φεραίος, Σολωμός, Κάλβος, Παλαμάς, Σικελιανός. Παλεύει μαζί με τον λαό,
στην πρώτη γραμμή. και τότε η κουλτούρα γίνεται «μαχόμενη». Για να διαφυλαχθεί
η πεμπτουσία της με την εξασφάλιση της νίκης στην υπόθεση του λαού
Ποια
είναι τα καθήκοντα της
«μαχόμενης κουλτούρας» στη χώρα μας;
1. Η κουλτούρα δεν αποτελεί φαινόμενο
αυθύπαρκτο, αλλά, σαν το δέντρο,
ριζώνει και αναπτύσσεται στο χώμα του
λαού και στη συνέχεια, όπως συμβαίνει με τα δέντρα, βοηθάει τη χώρα, τον
λαό, να ανανεωθεί, να πλουτιστεί.
2. Επομένως τα προβλήματα του λαού και του έθνους είναι και προβλήματα της
κουλτούρας.
3. Όμως η κουλτούρα, όντας η ίδια η έκφραση της πεμπτουσίας της εθνικής
συνείδησης, καλείται να διαδραματίσει τον ιστορικό της ρόλο, που είναι:
α) Η διατήρηση της ψυχικής ενότητας.
β) Η προβολή των δυνατών στοιχείων που συνθέτουν το εθνικό πρόσωπο.
γ) Η χάραξη πατριωτικής προοπτικής, το ξεσκέπασμα και το ανελέητο χτύπημα των
συνειδητών και ασυνείδητων εχθρών -οπαδών της εθνικής μειοδοσίας, των ραγιάδων,
των ανάξιων, των προδοτών και των πληρωμένων πρακτόρων.
δ) Ιερός πόλεμος ενάντια στον ξένο που περιφρονεί την Ελλάδα, που μισεί τον λαό
μας, που μας αντιμετωπίζει σαν λαό τρίτης κατηγορίας, λαό ξενοδόχων και
υπηρετών, λαό προσκυνημένων.
Ωστόσο,
η «μαχόμενη κουλτούρα» δεν σταματά στις διαπιστώσεις.
Προχωρεί στη δημιουργία και στη διά της δημιουργίας χάραξη προοπτικής.
Χρέος μας είναι, ενώ θα χτυπάμε στο σκοτάδι, να προσπαθούμε συγχρόνως
ν’ ανοίγουμε παράθυρα προς το φως – προς το μέλλον.
(…)
Το όνειρο, η ελπίδα, το όραμα, η πίστη έγιναν με το τραγούδι πολύτιμα όπλα στην
πάλη του λαού μας. Ο λαός μας γίνεται περήφανος όταν επικοινωνεί σε βάθος με
τις ρίζες της παράδοσης, σε ύψος με τα φωτεινά πετάγματα της ποίησης του
Βάρναλη, του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Ελύτη. Σήμερα είμαστε ίσως ο μόνος λαός
όπου οι χωριάτες κάνουν ουρά για να αγοράσουν ένα έργο τέχνης σαν το Άξιον
Εστί.
Όμως όσο ο λαός θα πλουτίζει με τους χυμούς της «μαχόμενης κουλτούρας», τόσο,
σαν τον ατμό που ζητά διέξοδο -αλλιώς συντρίβει και το πιο δυνατό εμπόδιο-, θα
ζητά και αυτός διέξοδο, άνοιγμα, προοπτική … θα πλάθει τα μελλοντικά οράματα.
Έτσι, καθημερινά ο λαός μας, χάρη στην κουλτούρα, συνειδητοποιεί πόσο χάος χωρίζει αυτό που είναι από αυτό που θα έπρεπε και θα μπορούσε να είναι! Πιστεύω πως δεν υπάρχει πιο δυνατό και πιο ακατανίκητο όπλο από την προοπτική, το όραμα.
Γιατί ένας λαός, όταν γεμίσει με ένα φωτεινό όραμα και ταυτόχρονα πιστέψει ότι είναι δυνατόν να το πραγματοποιήσει, έχει ήδη διανύσει τον μισό δρόμο ως την κατάκτησή του, ως την πραγματοποίησή του.
Σαν έρθει το βράδυ
και διώξει τη μέρα
θα να ‘ρθω κοντά σου
με τ’ όνειρό μου… γράφει το ’42.
Για να συνεχίσει τέσσερα χρόνια μετά λέγοντας:
Το στήθος μου επλάτυνε πολύ για να χωρέσει
το μικρό γιασεμί που έσπειρες
με τα λεπτά σου δάχτυλα τούτη τη νύχτα
στην καρδιά μου….
Ή αργότερα, το 1987, θα πει απερίφραστα:
Βροχή μία Κυριακή
που μ’ έδεσες για πάντα Βεατρίκη πάψε να γελάς.
Η τρυφερότητα του ωστόσο μπορεί να γίνεται
κατά τον άνεμο των γεγονότων και πούπουλο και μαχαίρι:
Το μεσημέρι χτυπάνε στο γραφείο μετρώ τούς χτύπους το αίμα μετρώ είμαι θρεφτάρι
μ’ έχουν κλείσει στο σφαγείο, σήμερα εσύ, αύριο εγώ γράφει στα τραγούδια του
Ανδρέα, το ’68.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι αυθεντικός και, με την τόλμη της ειλικρινούς πράξης, καταφέρνει χωρίς την έγνοια της καλλιέπειας να γίνεται αισθητικά γοητευτικός, μες τον λεπτό λυρικό του τόνο: Μενεξεδένια πολιτεία στείλε μου το χέρι σου να μου χαϊδέψει τα μαλλιά γράφει στον Ήλιο και τον Χρόνο, και πάλι στους Χαιρετισμούς με επικριτική πλην όμως στοχαστική διάθεση θα δει τον νέο κόσμο:
Τώρα η Αθήνα γέμισε
με πόνο πολυτέλειας
αριστοκρατικό μακρινό
Με λέξεις κολλημένες στο κακό νέφος
Γέμισαν οι δρόμοι
περιττές ώρες
περιττά χρόνια
παραδεισιακές κολάσεις
δροσερές πυρκαγιές.
Έχοντας πάντα αξεχώριστες μέσα του τις έννοιες του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους ο Μίκης γίνεται το αόρατο φίλτρο που δέχεται το παν και το παντού της ελληνικής, της ανθρώπινης περιπέτειας για να δώσει το δικό του απόσταγμα ευαισθησίας, με την αυθορμησία παιδιού, αλλά και με την κατάνυξη του μοναχικού ιδιώτη που «σα να μονολογεί σωπαίνει» ή που σα να σωπαίνει μονολογεί.
Κύμα είναι και ξεσπά ο Μίκης πάνω σε μία συχνά υπνώτουσα πραγματικότητα, με την λυρική του ιδιοσυγκρασία, με το δυναμικό στοχασμό του, με την πολύτροπη και ρωμαλαία μουσική του, με το σύνολο της αυθεντικά ποιητικής παρουσίας του.
Χάρη σε κείνον, – όπως χάρις και σε άλλους μεγάλους καλλιτέχνες – μπορούμε νά θυμόμαστε πάντα ότι κι όταν έξω από την πόρτα μας υλακούν το συμφέρον, η βία κι όλα τα ιδιωτικά και δημόσια παράγωγα της λέξης τρόμος, υπάρχει μία ευθεία γραμμή πενταγράμμου που βγάζει σε ξέφωτο, υπάρχει μία λέξη στο λευκό χαρτί πού ξέρει νά πνίγει τούς κάθε λογής δαιμόνους στο «άσπιλο του νου» της.
«Κοιτάζω μία
γραμμή στο πεντάγραμμο που έχω μπροστά μου, έγραφε ο Θεοδωράκης το ’69 και
σκέφτομαι ότι αυτή και μόνο φτάνει για να σαρώσει σαν χάρτινο πύργο το καθεστώς
της κτηνώδους βίας που εγκατέστησαν μπροστά στη πόρτα μου.» Μία γραμμή στο
πεντάγραμμο, μία λέξη στη σελίδα, μία βαθιά πίστη στη δύναμη της τέχνης κυρίες
και κύριοι τα ισχυρά όπλα μιας ζωής, της ζωής του Μίκη Θεοδωράκη.
(σσ. Με τη μουσική των λέξεων: η ποιητική γραφή του Μίκη
Θεοδωράκη - Από την παρέμβαση της Ιουλίτας
Ηλιοπούλου στο Διεθνές Συνέδριο “Μίκης Θεοδωράκης” 29-31 Ιουλίου 2015)
Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης - Όπερα σε δύο πράξεις σε κείμενο του συνθέτη & στίχους Κώστα Καρυωτάκη και Κώστα Βάρναλη.
Τα Πρόσωπα:
ΔΙΟΝΥΣΟΣ, μπάσος
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ, κοντράλτο
ΠΟΙΗΤΗΣ, βαρύτονος
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ, τενόρος
ΦΑΙΔΡΑ, σοπράνο
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ, τενόρος
ΒΑΣΙΛΙΑΣ, τενόρος
ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ, σοπράνο
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ, βαρύτονος
ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ, τενόρος
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ, ΛΑΟΣ.
Εποχές: 1928 – 1942 – 1850 – 1948 – 1980
ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ
Σκηνή 1
ΣΚΗΝΙΚΟ: Παραλία της Πρέβεζας στον Αμβρακικό. Αριστερά, η θάλασσα.
Στο κέντρο, η ακτή.
Δεξιά, ένας στενός, χωμάτινος, επαρχιακός δρόμος, πλάι στη θάλασσα.
Στη δεξιά πλευρά του δρόμου, ένα μικρό καφενείο. Ο «Ουράνιος Κήπος».
Στο πεζοδρόμιο μερικά σιδερένια τραπέζια με ψάθινες καρέκλες.
Μάντρες με μεγάλες
πόρτες κρύβουν μερικά διώροφα σπίτια πίσω από φοίνικες, δέντρα, λουλούδια.
Αριστερά από το δρόμο, σε μια μικρή λουρίδα γής, ένα τραπέζι και λίγες
καρέκλες. Πάνω στο κύμα.
Στο βάθος δεξιά, μόλις διακρίνονται τα σπίτια της πόλης.
Η παραλία. Ίσως και κανένα βαπόρι.
Στο βάθος της θάλασσας, αριστερά, το ακρωτήρι του Άκτιου και στο κέντρο, η
έξοδος προς το Ιόνιο. Ο ουρανός χάλκινος. Ουρανός του Ιουλίου από τις 5 το
απόγευμα και μετά. Έχει λίγα σύννεφα λευκά, για να παίξει μαζί τους το φώς
του ήλιου.
Είκοσι δευτερόλεπτα περίπου, πριν αρχίσει η μουσική, απόλυτο
σκοτάδι. Πρέπει οι πρώτες νότες να παιχτούν μέσα σε νεκρική σιωπή.
Στο δεύτερο μέτρο, ανοίγει η αυλαία. Το σκηνικό σε ημίφως.
Εξωπραγματικό. Και στο μέλλον θα υπάρχει αυτή η εναλλαγή : εξωπραγματικό –
ρεαλιστικό.
Βγαίνει ο Διόνυσος από τα δεξιά.
Είναι ντυμένος με μακριά πορφυρή χλαμύδα. Και τραγουδά απευθυνόμενος προς το
κοινό. Η Ρωμιοσύνη και ο Ποιητής έρχονται από το βάθος στο κέντρο της
σκηνής. Οι φιγούρες τους πρέπει να συγχέονται με τις σκιές.
Η Ρωμιοσύνη
φυσιολογική (δηλαδή, δεν είναι έγκυος).
Όσο τραγουδούν η Ρωμιοσύνη και ο Ποιητής, ο Διόνυσος υπάρχει και δεν υπάρχει.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Είμαι ο Διόνυσος. Σας χαιρετώ. Στη σκηνή μας αυτή θα αναπαραστήσουμε για σας το εύθυμο δράμα του τέλους του Ποιητή. Ας περάσει το πρώτο πρόσωπο.
(Μπαίνει η Ρωμιοσύνη)
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Όλα τα πράγματα μου έμειναν όπως…
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Η Ρωμιοσύνη…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : να’ χω πεθάνει πριν από καιρούς.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …πληγωμένη πικραμένη…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Σκόνη στη σκόνη εγέμισεν ο τόπος…
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …Η Ρωμιοσύνη ορφανή.
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : …και γράφω με το δάχτυλο σταυρούς.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Ήρθε στον Αμβρακικό να συναντήσει…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Ήταν ευτυχισμένη τότε η ώρα
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …τον Ποιητή…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : …ήταν ένα δείλι ζωγραφιστό
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …που με μια σφαίρα στην καρδιά…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Έχω πεθάνει τόσα χρόνια τώρα…
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …ήλιους εκτυφλωτικούς…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : …κι έμεινε το παράθυρο κλειστό.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …εσκόρπισε μες στα σκοτάδια.
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Έχω πεθάνει τόσα χρόνια τώρα…
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Το δράμα αυτό…
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : …κι έμεινε το παράθυρο κλειστό
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : …σε λίγο θα ξετυλιχτεί μπροστά σας.
(Μπαίνει ο Ποιητής. Ο
Ποιητής εμφανίζεται από τα βάθος. Προχωρεί αργά προς το κοινό καθώς τραγουδά.
Ντυμένος σε στυλ 1928. Κουστούμι. Γραβάτα. Ψαθάκι. Ο Διόνυσος χάνεται)
ΠΟΙΗΤΗΣ : Δέντρα μου, δέντρα μου, δέντρα μου ξέφυλλα στη νύχτα του
Δεκέμβρη, στη σκοτεινή, βαθιά δεντροστοιχία, μαζί πηγαίνουμε, μαζί και η μέρα
θα μας έβρει, ω ερημικά, θλιμμένα μου στοιχεία. Δέντρα μου, δέντρα μου, δέντρα.
Αύριο, μεθαύριο, σύντροφο θα μ’ έχετε και φίλο, τα μυστικά σας θέλω να μου
πείτε, μα όταν, αργότερα, φανεί το πρώτο νέο σας φύλλο, θα πάω μακριά, το φως
για να χαρείτε.
Κι αφού ταιριάζει, ω δέντρα μου, να μένω απ’ όλα πίσω τα θαλερά και τα εύθυμα
στην πλάση, εγώ λιγότερο γι’ αυτό δε θα σας αγαπήσω, όταν θα μ’ έχετε κι εσείς
ακόμη προσπεράσει.
(Εμφανίζεται διακριτικά ο Διόνυσος. Ο Ποιητής κάθεται σε μια ψάθινη καρέκλα, πλάι στην ακτή. Βγάζει το περίστροφο και το ακουμπά προσεκτικά πάνω στο τραπέζι. Μπαίνει ο Δημοσιογράφος από το κέντρο της σκηνής. Είναι ντυμένος σύγχρονα. Καλοκαιρινά. Φορά μαύρα γυαλιά ήλιου και ασχολείται συνεχώς με το κασετόφωνο. Καθώς πλησιάζει με γρήγορα βήματα τον Ποιητή, το φως γίνεται εκτυφλωτικό. Τα πράγματα παίρνουν τη ρεαλιστική τους όψη.)
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Μπαίνει ο
Δημοσιογράφος της RET.
(και πάλι εξαφανίζεται)
Σκηνή 2
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Καλημέρα σας κύριε Καρυωτάκη. Σας βλέπω να κουβεντιάζετε με τα
δέντρα.
ΠΟΙΗΤΗΣ : (σαν να μιλά στον εαυτό του) : Μόνο η ψυχή μου αυτοκτονεί.
Μικρές αυτοκτονίες καθημερινές.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Τι σύμπτωσις. Η εκπομπή μου ονομάζεται «Τα Καθημερινά».
ΠΟΙΗΤΗΣ : Η ζωή μου κρέμεται από μια κλωστή…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : (κάνει πηδήματα γύρω από τον Ποιητή) : Αυτό ακριβώς με φέρνει
κοντά σας. Μιλήστε μου για την αυτοκτονία σας. Οι ακροατές αδημονούν ν’
ακούσουν λεπτομέρειες…
ΠΟΙΗΤΗΣ : Το φως χάνεται…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : (δοκιμάζει το μικρόφωνο) : Ένα, δύο, τρία… Αγαπητοί
μου ακροατές, σε απευθείας μετάδοση η ιστορική αυτοκτονία. (Προς τον Ποιητή)
Ομιλείτε, είσθε εις τον αέρα (του βάζει το μικρόφωνο μπροστά στο στόμα).
ΠΟΙΗΤΗΣ : Τι να πω;
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Πως αισθάνεσθε. Τι νιώθετε λίγα λεπτά πριν απ’ τον θάνατο…
ΠΟΙΗΤΗΣ : Θα πιείτε καφέ;
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Υπέροχο! Μου παραγγέλνει καφέ πριν απ’ το τέλος!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Ποιο το τέλος και ποια η αρχή; Το τίποτα γεννά το τίποτα…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Ποιο είναι το τίποτα;
ΠΟΙΗΤΗΣ : (σηκώνεται) : Η Επαρχία. Η Πρέβεζα. Η Νομαρχία… Ο Άλλος! Αυτά τα λευκά
χαρτιά… Ο λευκός θάνατος…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : (μιλά στο μικρόφωνο) : Αγαπητοί μου ακροατές. Στη συνέχεια του
προγράμματός μας, το ποίημα του αυτόχειρος για τους δημοσίους υπαλλήλους
αφιερωμένο εξαιρετικά στη Νίτσα, τη Στέλλα και το στρατιώτη Μήτσο Βελούδη από
την Κόνιτσα.
Σκηνή 3
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : (Προς το κοινό) : Οι υπάλληλοι όλοι λιώνουν και τελειώνουν σαν
στήλες δύο δύο μες στα γραφεία.
ΠΟΙΗΤΗΣ : (Το βλέμμα ανάμεσα στο κοινό, τον Αμβρακικό και τον ορίζοντα):
Αυτή την ώρα η Σελήνη δεν με βλέπει…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Ηλεκτρολόγοι θα’ ναι η Πολιτεία κι ο Θάνατος, που τους ανανεώνουν.
ΠΟΙΗΤΗΣ : …αυτή μονάχα μαντεύει το χάος που βλέπω να με τυλίγει.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Κάθονται στις καρέκλες, μουτζουρώνουνε αθώα λευκά χαρτιά,
χωρίς αιτία.
ΠΟΙΗΤΗΣ : Τώρα πεθαίνουν οι Θεοί, πεθαίνουν οι σκέψεις σα φύλλα ξερά.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : «Συν τη παρούση αλληλογραφία
ΠΟΙΗΤΗΣ : Κι εγώ πρέπει το μυστικό μου….
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : έχομεν την τιμήν» διαβεβαιώνουν.
ΠΟΙΗΤΗΣ : …να πάρω μαζί μου. Ίσως σε λίγο να είμαι κοντά σου Σελήνη.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Και μοναχά η τιμή τους απομένει, όταν ανηφορίζουνε τους δρόμους,
το βράδυ στις οχτώ, σαν κουρντισμένοι.
ΠΟΙΗΤΗΣ : (προς το κοινό) : Σ’ αυτή τη χώρα του Διονύσου Τιτάνες και πόρνες
Λερναίες Ύδρες και Εφιάλτες θα κυβερνούν…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Παίρνουν κάστανα,
ΠΟΙΗΤΗΣ : Ο Ποιητής…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : σκέπτονται τους νόμους,
ΠΟΙΗΤΗΣ : …καταραμένος…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : σκέπτονται το συνάλλαγμα,
ΠΟΙΗΤΗΣ : …εξόριστος
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : τους ώμους σηκώνοντας
ΠΟΙΗΤΗΣ : θα’ ναι για πάντα…
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : οι υπάλληλοι οι καημένοι.
ΠΟΙΗΤΗΣ : Γι’ αυτό κι εγώ θα σ’ ανταμώσω, Αμβρακικέ, φίλε πιστέ…
(Ξαναβγαίνει ο
Διόνυσος. Τραγουδά προς τον Ποιητή που κάθεται στην καρέκλα και βυθίζεται στον
εαυτό του. Το φώς χαμηλώνει. Δημοσιογράφος και Ποιητής μπερδεύονται με τις
σκιές)
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Κάνε τον πόνο σου άρπα. Και γίνε σαν αηδόνι, και γίνε σα λουλούδι.
Πικροί όταν έλθουν χρόνοι, κάνε τον πόνο σου άρπα και πέ τονε τραγούδι.
(Η Φαίδρα βγαίνει μέσα από το σκοτάδι. Φορά λεπτό ποδήρη χιτώνα. Έρχεται από το
βάθος, υπνωτισμένη, χαμένη αλλά ήρεμη. Στέκεται στο κέντρο με μέτωπο προς το
κοινό. Ο Διόνυσος «διαλύεται» διακριτικά)
Σκηνή 4
ΦΑΙΔΡΑ : Για τη ζωή σου μου’ λεγες, για το χαμό της νιότης, για την αγάπη μας που κλαίει τον ίδιο θάνατό της, κι ενώ μια ογρή στα μάτια σου περνούσε αναλαμπή, ήλιος φαιδρός απ’ τ’ ανοιχτό παράθυρο είχε μπει.
(Το φώς ξανάρχεται. Η Φαίδρα βλέπει τον ποιητή που εξακολουθεί να κοιτάζει ακίνητος τη θάλασσα, σα να κοιμάται. Τον πλησιάζει.)
ΦΑΙΔΡΑ : Ο Ποιητής
είναι βυθισμένος σε παράξενες οπτασίες. Εγώ όμως τον αγαπώ… Ίσως η αγάπη μου θα
τον θεραπεύσει.
(Πλησιάζει ακόμα πιο πολύ τον Ποιητή και στέκεται ακίνητη από πάνω του.
Βλέποντας ο Δημοσιογράφος αυτό το ερωτικό πλησίασμα τρίβει τα χέρια με
επαγγελματική ευχαρίστηση. Πλησιάζει.)
(…)
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : (Με τραυματισμένο τον εγωισμό της) : Ονομάζομαι Ρωμιοσύνη! Κι αυτός
ο τύπος με κυνηγά.
ΠΟΙΗΤΗΣ : (Δεν ανέχεται η αγαπημένη του να είναι σ’ αυτό το χάλι) : Ρωμιοσύνη! (Βάζει
το περίστροφο στον κρόταφο.)
ΦΑΙΔΡΑ : (που ζηλεύει, υποφέρει και ανησυχεί) : Μη! Τι πας να κάνεις;
ΠΟΙΗΤΗΣ : (προς τη Ρωμιοσύνη) : Άπιστη! Με ποιόν με απάτησες;
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Σας ορκίζομαι κύριε Καρυωτάκη. Ούτε που μ’ άγγιξε!
ΦΑΙΔΡΑ : (ειρωνικά) : Ανεμογκάστρι!
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ : (Μπαίνει μπροστά με τον αέρα της εξουσίας) : Ονομάζομαι κύριος Πουνέντες!
Υφυπουργός. Εσείς ποιος είστε;
ΠΟΙΗΤΗΣ : Υπάλληλος της Νομαρχίας. Τι ζητάτε;
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ : Από τα οράματα μας δραπέτευσε η Ρωμιοσύνη και κατ’ εντολή του Σιρόκου
την κυνηγώ.
ΠΟΙΗΤΗΣ : Μα η Κυρία είναι δική μου!
ΦΑΙΔΡΑ : (που ζηλεύει) : Κώστα, τι λές;
ΠΟΙΗΤΗΣ : (προς τον Πουνέντε) : Φύγετε Κύριε! Πρίν να είναι αργά! (Τον σημαδεύει
με το περίστροφο)
ΦΑΙΔΡΑ : Δεν αξίζει ο κόπος! Άλλωστε σε λίγο θα μας συναντήσει ο Διόνυσος.
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ : Αυτός, ποτέ!
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Μα δε θα μεταδοθεί στην RET second;
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ : Όχι! Είναι εκτός κλίματος. Άλλωστε προξενεί αλλεργία στο Λαό!
ΠΟΙΗΤΗΣ : RET second; Τι είναι αυτό;
ΦΑΙΔΡΑ : Ο Σταθμός της Αλλαγής!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Τι είναι Αλλαγή;
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Όραμα!
ΦΑΙΔΡΑ : Θεραπεύει πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Φάρμακον;
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Λέξις.
ΠΟΙΗΤΗΣ : Και ποιοι την τρώγουν;
ΦΑΙΔΡΑ και ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Οι Έλληνες!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Λεξιφάγοι;
ΦΑΙΔΡΑ και ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Αεροφάγοι!
ΠΟΙΗΤΗΣ : (προς τη Ρωμιοσύνη) : Αυτός σε κατέστησε έγκυο, Ρωμιοσύνη;
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Με τι;
ΦΑΙΔΡΑ : Ερώτηση!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Τι ξηρασία Θεέ μου προβλέπεται για το μέλλον… Και τι στειρότης… Πως φούσκωσες
έτσι;
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ : Ένας ποιητής δεν θα μπορέσει να συλλάβει ποτέ την δύναμιν των οραμάτων!
(…)
(Μπαίνουν κρατούμενοι άνδρες-γυναίκες-Εβραίοι;- με παιδιά στην αγκαλιά, όπως γινότανε μ’ αυτούς που μεταφέρανε γερμανικά στρατόπεδα. Γύρω τους φρουροί-στρατιώτες Ες-Ες.)
ΛΑΟΣ : Πρωί-πρωί χτύπησαν την πόρτα στο σπίτι. Μας δώσαν διορία μισή ώρα. Για ταξίδι μακρινό ετοιμασθείτε, μας είπαν. Μπορεί να πάρετε μονάχα ένα δέμα. Εκεί που πάτε θα τα έχετε όλα. Τροφή, ρούχα, κατοικία, εργασία, καθαριότητα. Τώρα μας πηγαίνουν να κάνουμε ντους. Πολύ το θέλω αυτό το ντους, θα με ανακουφίσει.
(Οι στρατιώτες σφυρίζουν)
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Καθίστε κάτω. Στάσις δέκα λεπτά.
(Κάθονται)
ΠΟΙΗΤΗΣ : Αδελφοί μου, είμαι ο Ποιητής!
(Ο λαός κινείται με αμηχανία και φόβο. Μερικοί σηκώνονται.)
ΠΟΙΗΤΗΣ : Μη φοβάστε τους φρουρούς. Δε με βλέπουν. Είμαι πνεύμα. Ζω πριν από σας. Ταξίδεψα στον χρόνο να σας συναντήσω και να σας βοηθήσω.
(…)
ΛΑΟΣ : Και πως τον
λένε τον τόπο που μας πάνε;
ΠΟΙΗΤΗΣ : Ουτοπία!
ΛΑΟΣ : Ουτοπία! Ουτοπία! Έχει κυβέρνηση, άρχοντα, βασιλιά, κυβερνήτη;
ΠΟΙΗΤΗΣ : Τον Ποιητή!
ΛΑΟΣ : Είναι καλός; Τον ξέρεις;
ΠΟΙΗΤΗΣ : Όνειρο ονείρου! Σκιά σκιάς!
ΛΑΟΣ : Τον αγαπώ… Νιώθω ότι μαζί του θα είμαι ευτυχισμένος. Νομοταγής και εργατικός.
ΠΟΙΗΤΗΣ : Θα χτίσετε ένα νέο κόσμο. Μια καινούρια πατρίδα.
ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ
Σκηνή 1
(Στα μέσα του περασμένου αιώνα, 1850. Τοπίο στην ορεινή Ελλάδα. Σε μια πλαγιά
του βουνού πρέπει να υπάρχει μια σπηλιά. Δέντρα, θάμνοι, καλύβες από σβουνιές.
Ένα μονοπάτι. Εποχή μάλλον φθινόπωρο, για να δικαιολογήσει τα κοστούμια των
στρατιωτών, χωρικών κ.τ.λ. Μπαίνει ο Διόνυσος πηδώντας και χορεύοντας. Είναι
ντυμένος με κοντή χλαμύδα ξεσχισμένη. Είναι στολισμένος με φύλλα αμπέλου και
όλα τα σχετικά.)
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Μα την κνήμη
του Δία που με φιλοξένησε! Και μα την κοιλιά της μάνας μου της Σεμέλης! Και της
Περσεφόνης τα σανδάλια που με οδήγησαν στο βασιλιά των Ορχομενών! Και μα τις
νύμφες που με νανούριζαν στον Ελικώνα! Και μα την θείαν Άμπελον! Ποτέ, Ποιητή,
δε βρέθηκα σε τέτοιο χάλι! Ούτε όταν με κομμάτιαζαν οι Τιτάνες! Αιώνες τώρα
βαδίζω μόνος. Συντροφιά μου, παλιά σκουριασμένα όνειρα. Γύρω μου γη καμένη. Που
πήγαν οι Έλληνες; Γυρεύω τη Θήβα να προσκυνήσω τους τάφους των προγόνων μου και
πέφτω πάνω στον Όθωνα. «Την Ελλάδα τώρα την κατοικούν Βαυαροί», μου λέει. Ήρθα
εδώ, να κρυφτώ και να σκεφτώ.(…)
Σκηνή 3
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ : Μαρξιστές Λενινιστές στη Σιβηρία! Εδώ Οθωνική ελευθερία! Η Ελλάδα ανήκει στον Ελευθερωτή! Αρματωλοί και Κλέφτες, όλοι! Στη φυλακή!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : (προς τον Όθωνα) : Όμως ο Διόνυσος ζει! Ο Λαμπράκης ζει! Ο Πέτρουλας ζει! Ο Παναγούλης ζει! Τι κάνουμε;
ΟΘΩΝΑΣ : Μια τρύπα στο νερό
ΑΜΑΛΙΑ : Να τον βρούμε και να τον κάνουμε υπουργό!
ΟΘΩΝΑΣ : Αμαλία, τι λες;
ΑΜΑΛΙΑ : Είναι η πιο δοκιμασμένη συνταγή! Ο περήφανος κολίγος θα ξεσηκωθεί, αν ο Διόνυσος μπει στη φυλακή! Τον κάνεις υπουργό, κι έχεις το στόμα κλειστό!
ΚΥΡΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ : Σωστά, σωστά, πολύ σωστά!
ΧΩΡΙΑΤΕΣ (Ακούγονται από μακριά) : Μπρούντζινος γύφτος – τράλαλα! – τρελά πηδάει κει πέρα, χαρούμενος που εδούλευε το μπρούτζον ολημέρα.
ΟΘΩΝΑΣ : Έρχεται ο Λαός μου!
ΑΜΑΛΙΑ : Ευκαιρία να διαφωτιστεί!
ΚΥΡΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ : Να διαφωτιστεί και να ξεψυριστεί!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Μεγαλειότατε! Να τους διώξω τους γύφτους;
ΟΘΩΝΑΣ : Αγαπώ το γύφτο Λαό μου! Αγαπώ την κοπριά που βοηθά το θρόνο ν’ ανθοφορεί!
ΧΩΡΙΑΤΕΣ (Μπαίνουν χορεύοντας) : Μπρούτζινος γύφτος – τράλαλα! – τρελά πηδάει κει πέρα, χαρούμενος που εδούλευε το μπρούτζον ολημέρα.
(Μόλις δουν τον Όθωνα, γονατίζουν)
ΟΘΩΝΑΣ : Λαέ μου,
γιατί σταμάτησες το τραγούδι και το χορό;
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Μα είναι σωστό;
ΟΘΩΝΑΣ : Σ’ αρέσει να χορεύεις;
ΧΩΡΙΑΤΕΣ (σηκώνονται) : Ναι!
ΟΘΩΝΑΣ : Σ’ αρέσει να σκέφτεσαι;
ΧΩΡΙΑΤΕΣ : Όχι!
ΟΘΩΝΑΣ : Λαός ιδανικός! (προς τον Αξιωματικό) Γνωρίζουν τον Διόνυσο;
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Βρε ζαγάρια! Τι ξέρετε για τον Διόνυσο;
ΕΝΑΣ (πετάγεται μπροστά) : Είναι Θεός!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Είσαι βαλτός! Ευθύς να συλληφθεί. (Τον πιάνουν). Υπάρχει απειλή!
Διόνυσος σημαίνει ληστής! (Προς το πλήθος). Θέλεις κι εσύ νασυλληφθείς;
ΧΩΡΙΑΤΕΣ : Όχι!
ΟΘΩΝΑΣ : Γύφτε Λαέ μου, με την άδεια κοιλιά χορεύεις ακόμα πιο καλά!
ΧΩΡΙΑΤΕΣ (τραγουδούν και χορεύουν) : Μπρούτζινος γύφτος – τράλαλα! –τρελά
πηδάει εδώ πέρα.
Έχοντας πίστη στο βασιλιά και πίστη στην Πατρίδα.
Έχω σαν τούμπανο την κοιλιά πρησμένη από την πείνα κομμουνιστές κι αναρχικούς τους
κόβω κρομμυδάκια.
Είμαι ατσίδας, μυρίζομαι! του Μάρξ τα παιχνιδάκια.
Είμαι στο Σύνταγμα πιστός την ψήφο μου τη δίνω στην Εξουσία την καλή στον
Αρχηγό το φίνο.
Μπρούτζινος γύφτος – τράλαλα! –τρελά πηδάω εδώ πέρα…
(Φεύγουν όλοι. Μένει
μόνο ο Διόνυσος. Το φως λιγοστεύει.)
Σκηνή 5
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Η Μάχη δεν θα τελειώσει ποτέ! Θα νικάμε πάντα και πάντα απ’ την αρχή…
Η Μοίρα αυτού του τόπου τραγική. Αν δε χυθεί αίμα Θεού θα κυβερνούν πάντα οι
Βαυαροί! Ήρθα λοιπόν το χώμα της Θήβας να φιλήσω. Στου Μακρυγιάννη με το Λαό θα
πολεμήσω. Όμως η σφαίρα δεν μπορεί να με σκοτώσει. Η Πυραμίδα μόνο θα με
τσιμεντώσει.
(Ημίφως. Μπαίνει η Ρωμιοσύνη, ντυμένη όπως στην αρχή.)
(…)
Σκηνή 7
(Ξαναρχόμαστε στο σκηνικό της Πρώτης Πράξης. Το φως εκτυφλωτικό. Μπαίνει ο
Διόνυσος, όπως πριν, με τις ίδιες κινήσεις. Ο Ποιητής κάθεται στο καφενείο.)
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Μα την κνήμη του Δία που με φιλοξένησε! Και της Περσεφόνης τα σανδάλια
που με οδήγησαν στο βασιλιά των Ορχομενών! Και μα τις Νύμφες που με νανούριζαν
στον Ελικώνα! Και μα τη θείαν Άμπελον! Ποτέ, Ποιητή, δε βρέθηκα σε τέτοιο χάλι.
Ούτε τότε που με κομμάτιαζαν οι Τιτάνες. Όσο τη μέρα που με δίκαζαν στην Πνύκα
αυτοί που η ιστορία θα ονομάσει οι Εραστές της Εξουσίας!
ΠΟΙΗΤΗΣ (Με ενδιαφέρον) : Τι μορφή έχουν;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Συγκεχυμένη! …
ΠΟΙΗΤΗΣ (προς τον Διόνυσο) : Και ποια η θέση του Ποιητή;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Ο Ποιητής είναι νεκρός…
ΠΟΙΗΤΗΣ : Κατάλαβα!
Κατάλαβα! Το Έθνος βουλιάζει υπερηφάνως… Κι εγώ τι να κάνω; Να πνιγώ ή να
τινάξω τα μυαλά μου;
ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ (που πετάγεται προς τον Ποιητή. Το φως δυναμώνει στιγμιαία):
Απευθυνθείτε στο Υπουργείο των Αέρηδων δια να ανανεωθείτε!
Σκηνή 8
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Ησυχία! Ακούστε τη Ρωμιοσύνη! Τραγουδά το στερνό τραγούδι μαζί με
τους Έλληνες! (Το φως στο χρώμα της Εσπέρας. Ο Λαός μπαίνει διακριτικά. Φοράνε
μαύρες εσάρπες)
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Η σκέψη μου νοσταλγικά ενυχτώθη στον κήπο, στη λιμνούλα και στη
σέρα…
ΛΑΟΣ : Νοσταλγικά ενυχτώθη κι η ψυχή Νοσταλγικά η εσπέρα ανοίγει τα φτερά της…
ΣΟΛΙΣΤ : Το φως λιγοστεύει. Νυχτώνει.
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Ένας καημός που ακόμα δεν εδόθη γινόταν άστρο. Σύννεφο από πέρα
ΛΑΟΣ : Είναι η ώρα που πεθαίνουν οι Ποιητές γίνονται άστρο, σύννεφο από πέρα
Σκηνή 9
(Μπαίνουν οι Στρατιώτες ντυμένοι, όπως στον Εμφύλιο – 1948. Ο Αξιωματικός –
λοχαγός – με στολή εκστρατείας. Ακολουθούν Καραγκούνες που κρατούν στους ώμους
δύο θρόνους – τους ίδιους – με τον Παύλο, στολή ναυάρχου, και τη Φρειδερίκη,
ντυμένη Βλάχα. Αυλικοί και Κυρίες της Αυλής – 1948)
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ : Μαρξιστές – Λενινιστές στη Σιβηρία! - Εδώ Γλυξεμπουργκική
δημοκρατία!
Η Ελλάδα ανήκει στον καταπιεστή! Αντιστασιακοί
λεχρίτες! Όλοι! Στη φυλακή! (βλέπουν τον Διόνυσο)
Νάτος! Νάτος! Ζαρωμένος σαν γάτος!
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Του Γανυμήδη ο πάτος!
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Δέστε τον καλά να μην το ξανακάνει. Θέλω μια δίκη σαν του Μπελογιάννη.
ΠΑΥΛΟΣ : Ο Στρατός όμως άλλα ζητεί!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Το παλούκι στη Λαμία έχει στηθεί.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ : Στη Λαμία, στη Λαμία δοξάζεται η Γλυξεμπουργκία!
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Δεν θέλω άλλη υπόθεση Λαμπράκη! Η Πυθία υπήρξε κατηγορηματική! Για
να υπάρξει λύση οριστική ο Διόνυσος θα δικαστεί από εξουσία Πυραμιδική! Λοιπόν,
υπομονή!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Στη φυλακή!
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ : Στη φυλακή!|
ΠΟΙΗΤΗΣ : Σταθείτε! Να κρίνει ο Λαός!
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Ποιος είναι αυτός αναιδής;
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Αργόσχολος, τουτέστιν ποιητής!
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Υπάρχουν ακόμα ποιητές; Προς τι οι φυλακές;
ΠΑΥΛΟΣ : Ο Λαός ευθύς να προσαχθεί, ευκαιρία μοναδική η αλήθεια να λάμψει, η ιστορική!
(Μπαίνει ο Λαός
ντυμένος σχεδόν όπως στα 1850 οι χωρικοί. Υπάρχουν όμως και προλετάριοι με
φτηνά ρούχα)
ΛΑΟΣ : Ελιά! Ελιά! Και Παύλο βασιλιά!
Βάντε κλήρο – ρίχτε ζάρι – θα σε πάρει να σε πάρει.
Το μαντρί του ποιος θα πάρει – με καρότσια και παπά –
θα σου πάρω και μια δούλα πίσκοπε του Δαμαλά –
να τη λένε Σπυριδούλα – τώρα το’ παθες καλά.
Πληρώνω τα δοσίματα στο κράτος και δε μνήσκω
και τα στερνά μου τα όβολα στης Εκκλησιάς το δίσκο –
θα τα βρώ ψηλά ένα-ένα και τη Βαγγελιώ παρθένα.
ΠΟΙΗΤΗΣ (βγαίνει
αποφασιστικά. Προς το Λαό, που τον κοιτάζει με απορία): Όραμα σου δίνω δυνατό!
Ο κόσμος είναι δικός σου! Γίνε της Μοίρας σου τ’ αφεντικό! Το φως βρίσκεται
εντός σου!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Μιλάς αναρχικά μπροστά στο βασιλιά. Τιμωρία σου πρέπει παραδειγματική.
(Πάει να τον πιάσει)
ΠΑΥΛΟΣ : Όχι! Σταθείτε! Την απόφαση θα πάρει ο Λαός!
ΛΑΟΣ (που ξαναζωντανεύει) : Ελιά! Ελιά! Και Παύλο βασιλιά!
ΠΟΙΗΤΗΣ : Σου δίνω όραμα! Σου δίνω την αλήθεια!
ΛΑΟΣ : Μια μονάχα υπάρχει αλήθεια – μαχμουρλίκι και συνήθεια –
ΠΑΥΛΟΣ : Λαέ μου, αποφάσισε εσύ!
ΛΑΟΣ : Στη Λαμία! Στη Λαμία! Δοξάζεται η Γλυξεμπουργκία!
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Έρχεται η Ρωμιοσύνη!
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Η Ρωμιοσύνη; Εφτάψυχη είναι;
ΠΑΥΛΟΣ : Εδώ δεν πρέπει να μας βρει. Άλλωστε το μέλλον της έχει διαγραφεί!
Πρέπει να φύγουμε
ευθύς…
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ : Εμπιστευόμαστε στην ιστορία! Αυτή θα δώσει τη λύση τηντελειωτική!
Ποιητή! Μη ζητάς να σε δοξάσει τιμωρία βασιλική!
ΠΑΥΛΟΣ : Μοναχός σου τιμωρία θα δώσεις, αφού πρώτα σε φτύσει ο Λαός.
ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ : Λαέ! Γλείφε και φτύνε! Γλείφε και φτύνε! Να μη μας βρει η Ρωμιοσύνη.
Όταν τη βλέπω μου τη δίνει! (Βγαίνουν οι βασιλείς, ακόλουθοι, Αξιωματικός,
Στρατός, Λαός. Μπαίνει η Ρωμιοσύνη. Ακολουθούν οι υπόλοιποι σολίστ.)
Σκηνή 10
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ (Κάνει κύκλους γύρω από τα πρόσωπα.) : Υπήρξα πάντα ευτυχής!
Είχα συντροφιά πάντοτε ανθρώπους που τραγουδούσαν και χόρευαν ωραίους σκοπούς
της πατρίδος μου, νοσταλγικούς. Που γοητεύουν και σταλάζουν βάλσαμο στην καρδιά
και γυμνάζουν το νου!
ΦΑΙΔΡΑ (συναρπάζεται από τις αναμνήσεις) : Ποτέ η Αθήνα δεν υπήρξε ωραιότερη από
τις μέρες της μάχης του Δεκέμβρη! Σε παρακολουθούσα, Διόνυσε, από το λόφο του
Φιλοπάππου!
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Στις δέκα του Δεκέμβρη άρχισε η πομπή…
Αγόρια και κορίτσια σκοτωμένα στην Άνοιξη περνούν αγκαλιασμένα
Εμφανίζεται η στενόμακρη βάρκα – για λιμνοθάλασσες. Όρθιος μπροστά ο Άγγελος. Ακίνητος σαν άγαλμα. Κοντά στην ακτή σταματά. Όλοι τον κοιτάζουν μαγνητισμενοί. Ο Δημοσιογράφος που βλέπει προς την Πρέβεζα τους βγάζει από την ακινησία τους. Τώρα στρέφουν τα βλέμματα προς το Λαό, που μπαίνει τρέχοντας από το βάθος. Είναι ντυμένοι με σύγχρονα ρούχα.
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ : Έρχεται ο Λαός!
ΦΑΙΔΡΑ : Τρέχει αλαφιασμένος!
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Φοβισμένος!
ΛΑΟΣ : Σηκώνονται οι ποταμοί! Αλλάζουν θέση τα βουνά! (βλέπουν τον Άγγελο και ακινητοποιούνται) : Ποιος είναι ποιος;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Άγγελος του Μέλλοντος! (προς τον Άγγελο) Πνεύμα, αν έχεις φωνή, πες ό,τι έχεις να πεις!
ΑΓΓΕΛΟΣ : Διόνυσε, σε χαιρετώ. Απ’ τον αιώνιο ύπνο μου με πρόσταξε να βγω των Ολυμπίων Θεών εντολή. Να εμποδίσω προσπαθώ το θάνατο του Ποιητή.
ΛΑΟΣ : Τα ζώα μιλούν. Τα νερά τραγουδούν. Τα δέντρα περπατούν.
ΦΑΙΔΡΑ : Σημάδια θεϊκά!
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ : Δαιμονικά!
ΑΓΓΕΛΟΣ : Χιλιάδες πόδια φαρμακερά! Φτερά αγκυλωτά! Αίμα και θάνατο σκορπά!
ΛΑΟΣ : Στην Ελλάδα πότε θα’ ρθει; - Θα σωπάσουν θα νυχτώσουν οι καημοί του κόσμου.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ : Βλέπω τη μεγάλη σιωπή…
ΛΑΟΣ : Κι η καρδιά του ανθρώπου; Τι θα γίνει κι αυτή; (Το φως αρχίζει και γίνεται κλιμακωτά κόκκινο)
ΑΓΓΕΛΟΣ : Καμένη γη…
(Ο Ποιητής παίρνει από το τραπέζι το περίστροφο και σημαδεύει μ’ αυτό την καρδιά του)
ΑΓΓΕΛΟΣ : Σκιές σκιών
θα περπατούν…
(Το φως γίνεται έντονα κόκκινο – Πυρκαγιά)
ΛΑΟΣ : Μη! Στάσου Ποιητή!
ΦΑΙΔΡΑ – ΟΛΟΙ : Μαζί σου σκοτώνεις τη ζωή!
(Σημαδεύει με το όπλο το κοινό. Αρχίζει το σκοτάδι. Λαός και πρωταγωνιστές
χάνονται, σβήνουν. Μένει μόνο η φιγούρα του Ποιητή)
ΠΟΙΗΤΗΣ : Άλτ! Πυροβολώ το μέλλον…
(Σκοτάδι γενικό.)
Αυλαία
«Βροντάνε στράτες κι αγορές» μετά την
είδηση του χαμού σου, αγαπημένε μας Μίκη.
Με τα τραγούδια σου σε αποχαιρετάμε, όπως αξίζει σε εκείνους που λεβέντικα ροβόλισαν
τον κόσμο. Και ένας ψίθυρος περνά από στόμα σε στόμα: «Χωρίς τον Μίκη θα ήμασταν αλλιώς».
Και έτσι είναι. Χωρίς εσένα θα ήμασταν αλλιώς.
Φράγμα
μεγαλόπρεπο στη λήθη, ένα δοξαστικό στην εποποιία του λαού μας τον 20ο αιώνα,
είναι το έργο σου.
Αποστόμωσε όσους προσπαθούν να μαυρίσουν τη μνήμη της, διόρθωσε τα ψέματα,
έκανε έναν ολόκληρο λαό να νιώθει περηφάνια για την κληρονομιά του και θαυμασμό
για εκείνους που με τον αγώνα τους την τιμούν και προσπαθούν να τη μεγαλώσουν.
Μας έδειξες τη δύναμη του ελληνικού λαού, τη δύναμη των λαών του κόσμου.
Χωρίς αμφιβολία ήξερες καλά να εδραιώνεις την πίστη
πως το δίκιο, η ειρήνη, η ευτυχία, είναι πράγματα κατορθωτά.
Όσο ρωμαλέα και στιβαρά αναμετριέται η τέχνη σου με την αδικία, τόσο τρυφερά
και απαλά ξέρει να θωπεύει τα όμορφα και τα καλά στη ζωή και τον κόσμο.
Έσμιξες «τους τρανούς αητούς με τους χρυσούς αγγέλους», μαθαίνοντάς μας πως για να είσαι δυνατός, πρέπει να είσαι ευαίσθητος.
Είχες
εμπιστοσύνη στο λαό.
Πίστευες, κι όχι άδικα, πως μόνο ο λαός μπορεί να κατανοήσει και να κατακτήσει
τα ανώτερα δημιουργήματα του ανθρώπου, τέτοια όπως η τέχνη, η ποίηση, η
μουσική.
Αρκεί να του δώσει κάποιος τα κλειδιά.
Βαθύς ποταμός,
ακόμα ανεξερεύνητος είναι το έργο σου.
Στο ερώτημα για ποιόν δημιουργείς, πάντα απαντούσες: Για το λαό.
«Και όταν ακόμα συνθέτω συμφωνικά έργα πάντοτε έχω στο νου μου το λαό. Φιλοδοξώ
να γίνω κατανοητός από τους απλούς εργαζόμενους ανθρώπους, γιατί έχω πίστη ότι
αυτοί αποτελούν τη βασική δύναμη που σπρώχνει μπροστά την ιστορία», είχες
δηλώσει όταν σου απονεμήθηκε το βραβείο Λένιν.
Κι έπειτα πάλι συνήθιζες συχνά να επαναλαμβάνεις πως «Ό,τι φτιάξαμε το πήραμε από το λαό και στο λαό το επιστρέφουμε».
Έτσι,
πορεύτηκες κι εσύ μαζί με τους αδικημένους σε δρόμους που έκαιγαν.
Στις συγκλονιστικές συναυλίες σου και
στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ, μέσα σε μια μέθεξη της μουσικής σου με τον κόσμο,
αποθεωνόταν η πίστη πως με τους αγώνες μας θα αλλάξουμε τον κόσμο για να
ξημερώσει ένα καλύτερο αύριο.
Μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού και τη νίκη της αντεπανάστασης στη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, δεν λύγισες.
«Κι όμως σταθήκαμε όρθιοι κι αυτό δεν
πρέπει να το ξεχνάμε ποτέ, πως το οφείλουμε στα δάκρυα και τις θυσίες αυτών των
χιλιάδων και χιλιάδων πρωτοπόρων αγωνιστών, που έπεσαν ακολουθώντας τις σημαίες
και τα λάβαρα με το κόκκινο αίμα, που φλόγιζαν, εξακολουθούν να φλογίζουν, τις
καρδιές όσων πάλευαν και παλεύουν για την ελευθερία, την ειρήνη, το δίκαιο, τα
δικαιώματα του λαού μας και όλων των λαών της γης», είχες πει τότε.
Σταθερά στις επάλξεις του διεθνισμού, …Πολεμώντας
«τους λύκους που διψούν για αίμα και σεργιανούν στην περιοχή μας
Η αλήθεια είναι, όπως και γνωστό σε όλους, πως δεν συμφωνούσαμε πάντα με τις
πολιτικές πρωτοβουλίες σου, όμως αυτό που μένει, το υστερόγραφο της δόξας,
είναι η τεράστια παρακαταθήκη του έργου σου και η πολιτική διαθήκη που μας
άφησες, “σβήνοντας τις λεπτομέρειες”
και κρατώντας τα “Μεγάλα Μεγέθη”.
Το ότι “τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά, τα ώριμα χρόνια
σου τα πέρασες κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ”.
Στο φέρετρό σου σηκώνεται, υψώνει τη
γροθιά της «κι αντριεύει και
θεριεύει» η Ελλάδα!
Θα τον «σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα».
Θα τον «σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον
κόσμο».
