Η συμφωνία της Βάρκιζας και τα φαντάσματα του παρελθόντος

Στις 11 Γενάρη 1945 η Μάχη της Αθήνας, ο ηρωικός Δεκέμβρης του '44 όπως έμεινε στην Ιστορία, τέλειωνε με ανακωχή. Ήταν μια δυσμενής για το λαϊκό κίνημα έκβαση, που όμως σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε και ήττα του ΕΛΑΣ, ο οποίος κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, συσπειρώνοντας τον κύριο όγκο των δυνάμεών του. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ διατηρούσαν επιρροή στην πλειοψηφία των λαϊκών μαζών. Παρ' όλα αυτά, στις 12 Φλεβάρη υπογράφηκε η απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας, που σηματοδότησε νέα δεινά για το λαϊκό επαναστατικό κίνημα. Για την αναφορά μας αυτή στη Συμφωνία της Βάρκιζας αντλούμε στοιχεία από τον τόμο Β1 του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ.

Στις 28 Φλεβάρη 1945, ο ΕΛΑΣ αποστρατεύτηκε. Πέντε χρόνια αργότερα, κατά την ομιλία του στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το Μάη του 1950, ο Δ. Παρτσαλίδης αναφέρθηκε στην τρίτη σύσκεψη που είχε γίνει στη Μόσχα το Γενάρη του 1950, ανάμεσα στις ηγεσίες του ΚΚΣΕ (Στάλιν, Μόλοτοφ, Μάλενκοφ, Σουσλόφ), του ΚΚ Αλβανίας (Χότζα, Σέχου) και του ΚΚΕ (Ζαχαριάδης, Παρτσαλίδης). Σε αυτήν τη σύσκεψη συζητήθηκε και η Συμφωνία της Βάρκιζας. Γι' αυτό το θέμα ο Δ. Παρτσαλίδης ανέφερε: «Η Συμφωνία της Βάρκιζας. Ο σ. Στάλιν είπε: "Είτανε λάθος, δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα". Οταν ο σ. Ζαχαριάδης ανάφερε πως δεν παραδώσαμε όλα τα όπλα και εγώ ότι πολεμήσαμε στην Αθήνα και ότι είχαμε και την υπόδειξη του σ. Ντιμιτρόφ για συμφωνία, ο σ. Στάλιν απάντησε: "Επρεπε να πολεμήσετε έξω από την Αθήνα. Ο σ. Ντιμιτρόφ δεν είναι ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος"».

Η τοποθέτηση του Στάλιν το 1950, ότι το ΚΚΕ έπρεπε να μην παραδώσει τα όπλα και να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα έξω από την Αττική, ήταν απόλυτα σωστή, αλλά δεν υπάρχει αρχειακό εύρημα για ανάλογη τοποθέτηση το 1945. Και αυτό το ζήτημα υπάγεται σε εκείνα που παραμένουν σχετικά ανοιχτά στην παραπέρα μελέτη τους, σε συνδυασμό με πρόσβαση στο σχετικό αρχειακό υλικό.

Η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας βαραίνει την ηγεσία του ΚΚΕ. Ανεξάρτητα από τις όποιες διεθνείς παραινέσεις για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, έπρεπε να απορρίψει και την παραμικρή σκέψη για την παράδοση των όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Επρεπε το Κόμμα να ανασυνταχθεί και ο ΕΛΑΣ να συνεχίσει τον αγώνα έξω από την Αθήνα. Αυτή η στάση ήταν η μοναδική που θα βοηθούσε και το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα (ΔΚΚ) και πρωταρχικά τη Σοβιετική Ενωση. Η απαράδεκτη υποχώρηση, όντας σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος και γενικά του λαού, απέβαινε σε βάρος και του ΔΚΚ.

Οι παράγοντες που οδήγησαν στην υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, πέρα από την υποτίμηση της δύναμης του λαϊκού κινήματος και την υπερτίμηση του αντίπαλου, ήταν πρωταρχικά: Η εμμονή στον κοινοβουλευτικό στόχο της «ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης», σε συνάρτηση και με την πίεση που ασκούσαν στο ΚΚΕ οι σύμμαχοί του στο ΕΑΜ να υπογραφεί συμφωνία. Η υποχώρηση στην πίεση ήταν απόρροια της οπορτουνιστικής άποψης ότι σε αντίθετη περίπτωση το ΕΑΜ θα διαλυόταν και το ΚΚΕ θα οδηγούνταν στην απομόνωση.

Έλλειψη συλλογικής λειτουργίας

Οπως ήδη αναφέραμε, με τη Συμφωνία της Βάρκιζας διαφώνησε ο Αρης Βελουχιώτης, ενώ στις τάξεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, βεβαίως και του ΚΚΕ, δεν ήταν περιορισμένης έκτασης η αντίδραση ή η δυσφορία για την υπογραφή της. Πλατιές λαϊκές μάζες διαισθάνονταν το τι σήμαινε η παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ.

Από την τραγική κατάληξη της εξέλιξης της ιστορίας του Αρη μέσα στην Ιστορία του ΚΚΕ το δίδαγμα που βγαίνει είναι ότι μια λαθεμένη απόφαση μπορεί να διορθωθεί αποτελεσματικά μόνο μέσα από τη συλλογική επεξεργασία και την πρακτική υλοποίησή της. Ταυτόχρονα, τα βαθύτερα διδάγματα αφορούν τις συλλογικές ευθύνες των ανώτερων καθοδηγητικών οργάνων του Κόμματος, δηλαδή της ΚΕ και του ΠΓ. Η έλλειψη συλλογικής λειτουργίας τους σε κρίσιμες περιόδους της ταξικής πάλης εκμηδενίζει την ουσιαστική λειτουργία της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού: «Αποφασίζουμε συλλογικά, πλειοψηφικά, δρούμε ενιαία, μονολιθικά». Η απόφαση για τη Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ήταν αποτέλεσμα μιας τέτοιας λειτουργίας.

Ερμηνείες και εκτιμήσεις

Για την όλη εξέλιξη, την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, που με τη σειρά τους οδήγησαν στη Βάρκιζα, έχουν διατυπωθεί πολλές ερμηνείες. Μεταξύ των αιτιών έχει γίνει λόγος περί ανικανότητας του κομματικού ηγετικού πυρήνα, έλλειψης πολιτικής διορατικότητας, αρνητικού επηρεασμού της ηγεσίας του Κόμματος από συμμαχικές δυνάμεις στο ΕΑΜ κ.ά.

Οσο κι αν αυτά αποτυπώνουν τη μία ή την άλλη πλευρά σε ένα σύνολο παραγόντων που οδήγησαν σε καθοριστικά λαθεμένες επιλογές, δεν προσεγγίζουν την κύρια αιτία: Την έλλειψη ανάλογης προγραμματικής ετοιμότητας και προσανατολισμού από την πλευρά της κομμουνιστικής ηγεσίας, αλλά και τη μη απόκτησή της σε συνθήκες μάχης, σε συνδυασμό με την ικανότητα σωστής εκτίμησης του συσχετισμού δυνάμεων και έγκαιρης προσαρμογής ή και διόρθωσης της γραμμής πάλης. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι μια σειρά από εξελίξεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα επέδρασαν αρνητικά στην πολιτική του ΚΚΕ (στρατηγική της ΚΔ και στη συνέχεια αυτοδιάλυσή της, συμμετοχή των ΚΚ Γαλλίας και Ιταλίας σε αστικές κυβερνήσεις στη διάρκεια του πολέμου κ.ά.), δίχως να αναιρούνται οι ευθύνες της τότε ΚΕ του ΚΚΕ. Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν έδειξε την απαιτούμενη επάρκεια ώστε να υπερβεί τις όποιες αρνητικές εκδηλώσεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα.

Υπήρχε υποτίμηση του γεγονότος ότι το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ βρισκόταν στο ίδιο χαράκωμα με σημαντικά βαλκανικά κινήματα (Γιουγκοσλαβίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας), αλλά και με το στρατιωτικό κίνημα της Μέσης Ανατολής, ενώ εκλαμβανόταν χωρίς ευελιξία η συμμαχία της Σοβιετικής Ενωσης με τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο της αντιαξονικής σύμπραξης (Χάρτης του Ατλαντικού, αποφάσεις της Διάσκεψης της Τεχεράνης κ.ο.κ.). Ταυτόχρονα, υπήρχε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της Βρετανίας, εκφρασμένη στη σταθερή άποψη ότι «δεν μπορούμε να τα βάλουμε με την Αγγλία», καθώς και υποτίμηση των δυνατοτήτων του λαϊκού κινήματος. Είναι διαφορετικό ζήτημα να ηττηθεί η επανάσταση εξαιτίας του διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων και τελείως άλλο ζήτημα να μη σχεδιαστεί και πραγματοποιηθεί σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης.

Στην ανάλυση που γινόταν συνυπήρχε και το γεγονός ότι η Μ. Βρετανία ήταν σύμμαχος στον αντιφασιστικό αγώνα και δεν θεωρούνταν ο πιο επικίνδυνος και ισχυρός ταξικός εχθρός, που συμμάχησε με την ΕΣΣΔ συγκυριακά. Γεννιούνταν, λοιπόν, και αυταπάτες σχετικά με τις προθέσεις της βρετανικής πολιτικής να συντρίψει το ΕΑΜικό κίνημα.

Η δύναμη του Κόμματος βρίσκεται πρώτα απ' όλα στην ιδεολογικοπολιτική του ποιότητα, στην ικανότητά του να δρα ως κόμμα επαναστατικό. Άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτό ήταν και το οργανωτικό πρόβλημα: Η οργανωτική χαλαρότητα στο Κόμμα, σε συνδυασμό με ορισμένη διάχυση του ΚΚΕ στις γραμμές του ΕΑΜ.

Η ορμητική μαζικοποίηση του Κόμματος και η σχετικά εύκολη στρατολογία, δίχως την ανάλογη ιδεολογικοπολιτική προετοιμασία και την απαιτούμενη εσωκομματική ζωή, είχαν ως αποτέλεσμα η κομματική - κομμουνιστική συνείδηση λίγο να διαφέρει από την ΕΑΜική. Η διάκριση των οργάνων του ΚΚΕ από αυτά του ΕΑΜ ήταν ελάχιστα ορατή και η όποια αυτοτέλεια του Κόμματος περιοριζόταν στον κεντρικό καθοδηγητικό πυρήνα και σε καθοδηγητικά όργανα μεγάλων Οργανώσεων.

Επομένως, η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση, προετοιμασία και ετοιμότητα των κομματικών δυνάμεων ήταν πολύ κατώτερη σε σχέση με τις ανάγκες και απαιτήσεις της ταξικής πάλης. Η ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική ανεπάρκεια του Κόμματος ήταν συνυφασμένη με τη διαπαιδαγώγηση μόνο στην πάλη για ελευθερία και ανεξαρτησία και όχι στην ταξική πάλη για τη νίκη στο πεδίο της εξουσίας. Αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τον βασικό σκοπό ύπαρξης του ΚΚΕ, ως ιδεολογικής - πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης: Την πάλη για την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, με την κατάκτηση της εξουσίας για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Αφιέρωμα στον ηρωικό Δεκέμβρη
Η συμφωνία της Καζέρτας και οι όψιμοι «ιστοριογράφοι»
Όταν ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΖΕΤΑΙ η ΙΣΤΟΡΙΑ...
Η Συμφωνία της Βάρκιζας

 

 

 

Η συμφωνία της Καζέρτας και οι όψιμοι «ιστοριογράφοι»

Αν και η ιστορική έρευνα της πολυτάραχης εκείνης περιόδου, που μέσα από την «πρώτη πράξη της ελληνικής τραγωδίας» (Γιώργης Αθανασιάδης – «Σύγχρονη Εποχή») οδηγεί στο Δεκέμβρη του 44 και στην εποποιία του ΔΣΕ, έχει πλέον τόσα δεδομένα για διεξαγωγή αντικειμενικών συμπερασμάτων κάποιοι –«έγκριτοι» και μη, με την ευκαιρία και των ημερών (26-Σεπ υπογράφηκε στην Καζέρτα η ομώνυμη συμφωνία) επιμένουν να λένε «τα δικά τους».

Η περίοδος αυτή αποτελεί μεγάλη δεξαμενή εμπειριών και προβληματισμού και γι’ αυτό οι αστικές δυνάμεις, από τη δική τους ταξική σκοπιά, αφιέρωσαν και αφιερώνουν χρόνο και χρήμα με σκοπό τη σταθερή επιβολή της δικής τους ταξικής ερμηνείας.
Και βεβαίως όχι μόνο μέσα από την παραχάραξη ιστορικών γεγονότων –που ως κυρίαρχης στην κοινωνική συνείδηση ξαναγράφονται και καθημερινά βιάζονται από την ΕΕ με την εξίσωση φασισμού κομμουνισμού κλπ.

Έτσι «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», βάζοντας με «αφέλεια» το ερώτημα «γιατί το πανίσχυρο τότε ΚΚΕ δεν κατέλαβε αμέσως την εξουσία και αναγκάστηκε να το αποτολμήσει με τη Δεκεμβριανή ανταρσία», αφού δίνει μια πρώτη «απάντηση» λέγοντας «το κυρίαρχο ζήτημα για τον Στάλιν ήταν η διατήρηση της αντιφασιστικής συμμαχίας και η αποφυγή τριβών με τους Αμερικανοβρετανούς... ο εφιάλτης του ήταν μήπως αυτοί συνάψουν ξεχωριστά ειρήνη με τον Χίτλερ, κάτι που θα άλλαζε τους συσχετισμούς δυνάμεων» καταλήγει σε ένα «Κάτω από αυτή τη μεγάλη εικόνα, το ΚΚΕ ήταν υποχρεωμένο να ακολουθήσει μια εθνικοενωτική γραμμή»… «συνεπώς η υπογραφή της συμφωνίας της Καζέρτας ήταν μονόδρομος για την ηγετική τριανδρία του ΚΚΕ (Ιωαννίδης, Σιάντος, Ζέβγος), η οποία όμως τελικά δεν άντεξε τις συνέπειες της εφαρμογής της».

Τα παραπάνω φυσικά δεν είναι κάτι καινούργιο: Ο Βλάσης Αγτζίδης πχ. αν και  μαθηματικός Η|Υ έχει αναλάβει εργολαβικά ως «διδάκτωρ σύγχρονης ιστορίας» (!!)ανάλυση της «σταλινικής παραφροσύνης», σε πρόσφατο άρθρο του με θέμα (γιατί δεν) «επιχείρησε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ -και κατά συνέπεια το ΚΚΕ, να ρίξει την κυβέρνηση και να καταλάβει την εξουσία;» απαντάει ότι «από τη στιγμή που η Ελλάδα “δόθηκε” στους Βρετανούς από τον Στάλιν»… «ο Τσόρτσιλ είχε ξεκάθαρη άποψη για το διεθνές μεταπολεμικό σκηνικό, όταν είχε εκμυστηρευθεί “Η μοιρασιά που συμφωνήσαμε στη Μόσχα τον συμφέρει (τον Στάλιν). Θα εγκαταλείψει τους δικούς του στην Ελλάδα στην τύχη τους για χάρη των γενικότερων σχεδίων του...»

Τα πραγματικά γεγονότα

Κατά τους τελευταίους μήνες της κατοχικής περιόδου (ήδη από το καλοκαίρι του 44) είχαν διαμορφωθεί στη χώρα συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, με κορύφωσή στο διάστημα Οκτώβρη - Δεκέμβρη 1944.
Ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ενώ ο σμπαραλιασμένος κρατικός μηχανισμός δεν ελεγχόταν από καμία «επίσημη» αστική κυβέρνηση. Η κυβέρνηση Παπανδρέου παρέμενε θεατής από το Κάιρο και, παρά τις συμφωνίες που είχαν προηγηθεί με το ΕΑΜ, δεν είχε ακόμα εξασφαλίσει τις κατάλληλες συνθήκες για την επιστροφή της στην Ελλάδα.

Σε αντίθεση με τις απαξιωμένες στη λαϊκή συνείδηση αστικές δυνάμεις, το κύρος και η επιρροή του ΚΚΕ αυξάνονται σταθερά. Το ΚΚΕ, το οποίο είχε μόλις 350 μέλη εκτός φυλακών το Μάη του 1941, έφτασε τα 12.000 μέλη το Δεκέμβρη του 1942, 70.000 το Νοέμβρη του 1943, 180.000 το Γενάρη του '44 και τέλος περίπου 400.000 την περίοδο της Απελευθέρωσης.
Τις παραμονές της Απελευθέρωσης ο ΕΛΑΣ αριθμούσε 77.535 αξιωματικούς και μαχητές, ενώ 50.000 ήταν οι έφεδροι ΕΛΑΣίτες και 6.000 οι άντρες της Εθνικής Πολιτοφυλακής.
Το ίδιο χρονικό διάστημα, το ΕΑΜ αριθμούσε περίπου 1.500.000 μέλη.

Η αλυσίδα των απαράδεκτων συμφωνιών (Λιβάνου και Καζέρτας, που οδήγησαν μαθηματικά στη Βάρκιζα, 12-Φεβ-45) καμιά σχέση δεν είχε με τον δαιμονοποιημένο Στάλιν αλλά ήταν απόδειξη ότι η καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜικού κινήματος δεν ήταν σε θέση, τόσο προγραμματικά όσο και από την άποψη της τρέχουσας πολιτικής ετοιμότητας, να δρομολογήσει τη ρήξη, έστω και την ύστατη στιγμή.

Το ΚΚΕ –αγκιστρωμένο στην «Εθνική Ενότητα» δεν μπορούσε να έχει πολιτικο-στρατηγική ικανότητα να δει πως «η Συμφωνία του Λιβάνου (και της Καζέρτας στη συνέχεια) επιβεβαιώνει ότι ανάμεσα σε αντίπαλες τάξεις δεν μπορεί να υπάρξει "ισορροπία". Γι' αυτό και καμία συμφωνία μεταξύ τους δεν μπορούσε να έχει αμοιβαία επωφελή χαρακτήρα, να χρησιμοποιηθεί για φιλολαϊκές εξελίξεις από το ΚΚΕ, ως πρωτοπορία του εργατικού κινήματος, καθώς και από το ΕΑΜ» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1939 - 1949).

Όσο για το «μοίρασμα του κόσμου από τον Στάλιν» (διάσκεψη της Γιάλτας), όπως παρουσιάζεται από το σύνολο σχεδόν των κυρίαρχων αστικών και κυρίως οπορτουνιστικών ιστοριογραφικών προσεγγίσεων απλά να θυμίσουμε πως πραγματοποιήθηκε 4|11-Φεβ-1945, δηλ. μήνες μετά τις συμφωνίες Λιβάνου-Καζέρτας.
Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο αγγλικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής έγινε τον Ιούλη του 1943, η συμφωνία του Λιβάνου το Μάη του 1944 (και της Καζέρτας με συμμετοχή στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας το Σεπτέμβρη).
Απλά η αστική ιστοριογραφία κάνει «γαργάρα» (και αποσιωπά εκ του πονηρού) τις ημερομηνίες, σε ένα επί τούτου αχταρμά «προσέγγισης» που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιδεολογικής επίθεσης που εξαπέλυσαν οι ιμπεριαλιστές στα πλαίσια της διαμάχης με το σοσιαλισμό, ενάντια στην ΕΣΣΔ και τους κομμουνιστές.
Εξισώνοντας τη Σοβιετική Ένωση με τα ιμπεριαλιστικά κράτη, προσπαθούσαν να πλήξουν το αυξημένο κύρος που κέρδισαν η ίδια και τα Κομμουνιστικά Κόμματα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, να δικαιολογήσουν το δόγμα του «Ψυχρού Πολέμου» και τις μεταπολεμικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στο σοσιαλιστικό σύστημα.

Με πληροφορίες από
▪️ Η «συμφωνία της Καζέρτας»
▪️ Το πλαίσιο των εξελίξεων που οδήγησε στο Δεκέμβρη...
▪️ Η Διάσκεψη της Γιάλτας
▪️ Η ιστορική αλήθεια και τα ... παραμύθια
▪️ Συμφωνία της Βάρκιζας