"Μια ζωή μέσα στους δρόμους" - Οι ιστορίες πίσω από τα τραγούδια και άγνωστες μαρτυρίες για τον “άρχοντα”

Το διαθέσιμο έντυπο υλικό για τον Δημήτρη Μητροπάνο είναι _σε σχέση με το ανθρώπινο και μουσικό του εκτόπισμα δυσανάλογο, θα λέγαμε ελάχιστο. Μετά την πρώτη μονογραφία __σσ. “Δημήτρης” _2014, βιβλίο του Ευθύμη Φιλίππου, (σσ. βραβευμένου για την κινηματογραφική του συνεισφορά ως σεναριογράφος ταινιών του Λάνθιμου) και σχεδόν ταυτόχρονα _Δεκέμβρη 2014, ένα  64 σελίδων Δημήτρης Μητροπάνος / Χωρίς Επίλογο (CD Single + Βιβλίο) ISBN13_9789609635028 \ 5099973987727 CD + Book 12/2012 …ενόψει ενός νέου άλμπουμ που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί... Ο Δημήτρης Μητροπάνος λίγες μέρες πριν τον αιφνίδιο θάνατό του είχε ξεκινήσει στο στούντιο τα πρώτα δοκιμαστικά για την ηχογράφηση του νέου του CD σε μουσική Μίνου Μάτσα. Τα τέσσερα τραγούδια που πρόλαβε να τραγουδήσει καθώς και το τραγούδι "Μια Νύχτα" που ερμήνευσε στην τηλεοπτική σειρά ΤΟ ΝΗΣΙ είναι τα τελευταία δείγματα μιας διαχρονικής πορείας. Παράλληλα ο Οδυσσέας Ιωάννου σε μια μικρή νουβέλα και με αφετηρία την ημέρα του αποχαιρετισμού 19 Απριλίου 2012, ξετυλίγει τη ζωή και την καριέρα ενός γνήσιου Έλληνα, ενός σπουδαίου καλλιτέχνη και ανθρώπου. -Minos-EMI-
Το παρακάτω κείμενο είναι ένα μικρό απόσπασμα από μια συζήτηση που ξεκίνησε στις 18 Απριλίου του 2012 και συμμετείχαν κάποιοι άνθρωποι που έζησαν κοντά του. Ο Βασίλης, ο Σπύρος, η Μυρσίνη, ο Δημήτρης, ο Βασίλης, η Λία, ο Μάκης, η Βένια, ο Γιάννης, ο Ηλίας και η Αναστασία. Στους χώρους που έγινε η συζήτηση υπήρχε πάντα κρύο νερό, μικροί πλαστικοί αναπτήρες και κρέας. Η παρούσα έκδοση δημιουργήθηκε για λογαριασμό της Minos EMI. (Από την έκδοση του Ευθύμη Φιλίππου)

Δημήτρης Μητροπάνος: τραγούδησε τις αγωνίες και τους αγώνες του λαού _ βαδίζοντας μαζί στον ίδιο δρόμο

"Μια ζωή μέσα στους δρόμους"

Με τον Δημήτρη Μητροπάνο
βαδίζαμε μαζί στον ίδιο δρόμο,
σταθερά και ακλόνητα.

Ο ίδιος τίμησε με την παρουσία του εκδηλώσεις του Κόμματος και τα Φεστιβάλ της ΚΝΕ και του "Οδηγητή" όλα τα χρόνια.

Πηγαία λαϊκή φωνή, με μεγάλη, ουσιαστική κατάθεση στο ελληνικό τραγούδι, ο Δημήτρης Μητροπάνος, διήνυσε μια 45χρονη διαδρομή στο τραγούδι στεφανωμένη με επιτυχίες, από τότε που τυχαία τον άκουσε να τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και μέσω εκείνου βρέθηκε στην «Κολούμπια». Έκτοτε ξεκινά μια πορεία στο ελληνικό τραγούδι, με διάρκεια και ερμηνείες-σταθμούς του λαϊκού και έντεχνου τραγουδιού που τον κατέταξαν στους λαϊκούς βάρδους.

Η φωνή του, ειδικά από τη δεκαετία του ’90 και μετά, έγινε ο μελωδικός «τόπος» όπου συναντήθηκε ένα ρεύμα του λαϊκού τραγουδιού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και με τραγούδια των οποίων οι στίχοι και η μουσική διαφοροποιούνταν από τη θεματολογία του κλασικού λαϊκού τραγουδιού.

Σε αυτή τη «συνάντηση» η φωνή του διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο γιατί προσέλκυσε στιχουργούς και συνθέτες να γράψουν με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι μέχρι τότε, αλλά και μπόλιασε νέες μορφές στιχουργίας και σύνθεσης με τη δωρική λιτότητα του κλασικού λαϊκού τραγουδιού, το οποίο είχε επηρεάσει τον Μητροπάνο.

Όταν ο Πάνος Γεραμάνης
έγραφε για τον Μητροπάνο

«Ξεχωριστή στο πρόγραμμα του Δημήτρη Μητροπάνου στο Ζοοm μία ενότητα τύπου... τζουκ μποξ» έγραφε ο Πάνος Γεραμάνης στα Νέα, τον Φεβρουάριο του 2002. Ο δημοσιογράφος είχε βρεθεί στις πρόβες του τρίωρου προγράμματος με 60 τραγούδια «σαν μια διαδρομή, από μεγάλες στιγμές του γνήσιου λαϊκού τραγουδιού, σε όλες του τις τάσεις» είχε γράψει τότε στο άρθρο του, που το τιτλοφορούσε «Στο τζουκ μποξ της καρδιάς».
Έλεγε, λοιπόν, ο Δημήτρης Μητροπάνος, όπως «κατέθετε» στο άρθρο του ο Π. Γεραμάνης:
«Και είναι τόσα τα τραγούδια, τόσα που θέλω να πω. Έτσι όπως ζωντανεύει η επιθυμία μου να τα ακούσω στα παιδικά μου χρόνια, ρίχνοντας το κέρμα μιας δραχμής κι αργότερα του τάληρου στα πραγματικά τζουκ μποξ στα καφενεία, τα σφαιριστήρια και τις λαϊκές ταβέρνες. Οι πολύ έντονες μνήμες μου από εκείνες τις εποχές, που ο κόσμος δεν είχε τη δυνατότητα να ακούει τους μεγάλους τραγουδιστές της προτίμησής του στα λαϊκά μαγαζιά κι έβρισκε τον τρόπο να ρίχνει τις δραχμές στα τζουκ μποξ και να απολαμβάνει τις λαϊκές επιτυχίες πίνοντας το ούζο ή το κρασί του με λίγο μεζέ. Όλα αυτά που έζησα, με συγκινούν και με τονώνουν κι έτσι βγάζω όλο μου τον εαυτό την ώρα που τραγουδώ αυτά τα αθάνατα τραγούδια».

Έντεκα χρόνια μετά το «τελευταίο ζεϊμπέκικο» του Δημήτρη Μητροπάνου, ένα νέο _σχετικά, βιβλίο για τον αείμνηστο ερμηνευτή, με την υπογραφή των δημοσιογράφων Θανάση Κάππου (απόφοιτος του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών _έχει γράψει κυρίως ιστορικά και πολιτικά βιβλία… Αριστερά, πολιτική και ποδόσφαιρο, Τα περίπτερα της Αθήνας, ο κοινοβουλευτικός Κώστας Κάππος και η επανάσταση που έρχεται) _γιος του Κώστα _ μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και κοινοβουλευτικού του εκπρόσωπου μέχρι το 1989…) και Νίκου Μερτζάνη (εργάστηκε μεταξύ άλλων για 11 χρόνια στο ελεύθερο, αστυνομικό και πολιτικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα Απογευματινή, υπήρξε πολεμικός ανταποκριτής και αρχισυντάκτης στα δελτία ειδήσεων του ΑΝΤ1, ενώ διετέλεσε Γενικός Διευθυντής Ενημέρωσης της ΕΡΤ1).

Ένας στίχος που περιγράφει όσο κανένας άλλος τη σχέση του Δημήτρη Μητροπάνου με τον κόσμο. Μια σχέση αγάπης και λατρείας. Για σαράντα πέντε και πλέον χρόνια. Μέρες και νύχτες. «Αλίμονο», σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά! «Άκου, έχω φωνή». Η δύναμη των λέξεων που έγιναν στίχος. Τρεις λέξεις – μια ζωή. Σε συντροφεύουν κάθε στιγμή. Στα εύκολα, στα δύσκολα, και πιότερο σε εκείνα τα πιο δύσκολα που χρειάζεσαι κάτι για να πιαστείς. «Δεν θέλω πια να μάθω τι ζητάμε, φτάνει να μου χαρίσεις δυο φιλιά». Το έμβλημα των απανταχού ερωτευμένων. Η προσωποποίηση του μεγαλύτερου συναισθήματος στον κόσμο ανά τους αιώνες σε δεκατρείς λέξεις… Όσο γι’ αυτούς που μας μίλησαν για τον Μήτσο, τον δικό τους Μητροπάνο, ήταν άνθρωποι που κατάλαβαν το φτιασίδι και την προσπάθειά μας.

Όταν θες να μιλήσουμε για τον Μήτσο δεν χρειάζεται μέσο και πληθυντικός. Όπως εμείς. Όπως ο Μήτσος. Σπάνιες μαρτυρίες και σπονδυλωτές ιστορίες. Για τον πολιτικό και τον ποδοσφαιρικό Μητροπάνο. Για το “Μαρτινέγκο” και τη Νέα Φιλαδέλφεια, τα χρόνια τα δίσεκτα με τον Μίκη. Για τα “Πικροσάββατα” και εκείνη την παράξενη ιστορία με τη φωτογραφία ενός δωδεκάχρονου ψηλού παιδιού στη Ρουμανία. Άγνωστα γεγονότα, τα οποία συνοδεύουν εμβληματικά τραγούδια που ερμήνευσε ο Δημήτρης Μητροπάνος, όπως και οι συνεργασίες του με μεγάλα ονόματα του χώρου, αποκαλύπτονται συνολικά για πρώτη φορά. Μέσα από τις ιστορίες αυτές, ξεδιπλώνονται διάφορες πτυχές της ζωής του: η ανθρώπινη πλευρά του καλλιτέχνη, τα παιδικά του χρόνια, η οικογένειά του, οι φίλοι του και εκατοντάδες άγνωστοι που νιώθουν ευγνωμοσύνη γι’ αυτόν, οι πολιτικές του πεποιθήσεις, που αντικατοπτρίζονταν στη χρυσή αλυσίδα με το σφυροδρέπανο που φορούσε στο λαιμό, αλλά και η μεγάλη του αδυναμία: το ποδόσφαιρο και συγκεκριμένα ο Ολυμπιακός. Παιδικοί και αδελφικοί φίλοι του Δημήτρη Μητροπάνου, συνάδελφοι και συνεργάτες του, άνθρωποι που υπηρέτησαν τη θητεία τους μαζί του ή ήταν παρόντες σε σημαντικές στιγμές της ζωής του καταθέτουν για πρώτη φορά τις μαρτυρίες τους για το μεγαλύτερο ίσως και σίγουρα αξέχαστο Έλληνα λαϊκό ερμηνευτή.Τις σελίδες του συμπληρώνουν σπονδυλωτές ιστορίες και μοναδικά ντοκουμέντα από εφημερίδες και έντυπα μιας άλλης εποχής.

Πρόκειται για ένα βιβλίο-ενθύμιο, που όποιος το έχει, θα έχει ένα ιστορικό τεκμήριο, ένα συλλεκτικά χαραγμένο σημείο αναφοράς για την Ελλάδα του 20ού αιώνα μέσα από πολιτικά, κοινωνικά και μουσικά χαρακτηριστικά» αναφέρει ο Θανάσης. Ένα σχολικό ντοκιμαντέρ αποτέλεσε την αφορμή για το βιβλίο που υπογράφουν από κοινού ο Θανάσης Κ. Κάππος και ο 17χρονος γιος του Κώστας. Μάλιστα, η συγκεκριμένη έκδοση δεν θα υπήρχε καν χωρίς το νεαρότερο Κάππο, αφού αυτός ήταν που συνάντησε -με άλλη αφορμή- το στενότερο φίλο του Δημήτρη Μητροπάνου. Το 2021, στην Τερψιθέα της Λάρισας, κάναμε μια συνάντηση με το γιο μου με τον Γεράσιμο Μπετσιμέα, έναν παλιό “Λαμπράκη”, έναν παλιό αριστερό, για ένα σχολικό ντοκιμαντέρ. Εκεί μας είπε “αν δεν γίνει τώρα βιβλίο, δεν θα γίνει ποτέ”. Μετά την παραίνεσή του, λέει ο γιος μου “ας το κάνουμε”» εξηγεί ο Θανάσης.

Από εκείνη τη συνάντηση και μέχρι να πάρει υπόσταση το βιβλίο, πέρασαν περισσότερα από δυόμισι χρόνια, αφού μέλημα του κ. Κάππου ήταν να ψάξει και να βρει ανθρώπους που δεν είχαν μιλήσει ποτέ για τον Δημήτρη Μητροπάνο. Γιώργος Κούδας, Βασίλης Κωνσταντίνου, Κώστας Αϊδινίου, Χρήστος Λεοντής, Ηλίας Γεράκης, Νίκος Μαραγκουδάκης, καθώς και η ξαδέλφη του Άλκη Αλκαίου Ιωάννα Ντίνου είναι μόνο κάποιοι που ζωντανεύουν με τις αφηγήσεις τους σκηνικά με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη, με πολλά από αυτά να έχουν κοινό παρονομαστή τη δοτικότητα και τη μεγαλοψυχία του καλλιτέχνη.

Ο Μαραγκουδάκης, που υπηρέτησε φαντάρος στην Κομοτηνή μαζί με τον Δημήτρη Μητροπάνου, αναφέρει ότι, όταν κατά τη διάρκεια της θητείας τους έβγαιναν με έξοδο μικρής διάρκειας, ο Δημήτρης τραγουδούσε σε ένα κέντρο λίγο έξω από την πόλη, τη “Γαϊδάρα”. Λοιπόν, από το μισό μπουκάλι ουίσκι που ήταν το μεροκάματό του, καημός του ήταν ποιον φαντάρο θα μπορέσει να πρωτοκεράσει _λέει χαρακτηριστικά.

Το στοιχείο αυτό του χαρακτήρα του αποδεικνύεται κι από άλλες διηγήσεις, που αναφέρουν -για παράδειγμα- πως ξεκινούσε με αρκετά χρήματα στην τσέπη από διάφορα μεροκάματα στη Θεσσαλονίκη, όπου κατά καιρούς τραγουδούσε σε διάφορα κέντρα, και έφτανε στην Αθήνα… χρεωμένος, διότι παντού σταματούσε και μοίραζε χιλιάρικα. Ήταν ένας άνθρωπος που είχε πονέσει, είχε δυσκολευτεί κι έτσι βοηθούσε όποιον του ζητούσε, λέγοντας με συγκίνηση ότι δεν απογοητεύτηκε ούτε όταν διαπίστωσε πως κάποιος επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την καλοσύνη του. Ήταν ένα παλικάρι που τον προσέγγισε προσποιούμενο κινητικά προβλήματα κι ο Μητροπάνος ανέλαβε να πληρώσει τα πάντα γι’ αυτόν. Είχε όμως ένα χούι, ήθελε η νέα μέρα που θα χαράξει να τον βρει σε άλλο κέντρο από εκείνο που τραγουδούσε. Έτσι, ένα βράδυ, μετά το μαγαζί που δούλευε, πήγε κάπου αλλού με ένα φίλο και συνάντησε το εν λόγω άτομο να χορεύει ζεϊμπέκικο. “Αφού είναι καλά το παλικάρι, δεν πειράζει”, ήταν η επική ατάκα με την οποία αντιμετώπισε το συμβάν __

Στην ευτυχία, στη λύπη, στον πόνο, στον έρωτα, στον χωρισμό. Αγκαλιά, και μόνος! Ενας στίχος που περιγράφει όσο κανένας άλλος τη σχέση του Δημήτρη Μητροπάνου με τον κόσμο. Μια σχέση αγάπης και λατρείας. Για σαράντα πέντε και πλέον χρόνια. Μέρες και νύχτες. “Αλίμονο”, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά! “Ακου, έχω φωνή”. Η δύναμη των λέξεων που έγιναν στίχος. Τρεις λέξεις – μια ζωή. Με κρεμασμένο στο στήθος του από μια χρυσή αλυσίδα ένα μικρό σφυροδρέπανο αντί για το κλασικό σταυρουδάκι!

Εκτός από την αποδοχή που είχε ως άνθρωπος, ξεσήκωνε τα πλήθη και ως καλλιτέχνης. Στο βιβλίο περιγράφονται, εκτός από εμφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα, και μοναδικές συναυλίες που πραγματοποιήθηκαν κατά καιρούς, στις οποίες συμμετείχε ο Μητροπάνος και αποθεωνόταν από το κοινό. Μια από αυτές, η μεγάλη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στο ιστορικό «Μαρτινέγκο» στην Κρήτη, στο πλαίσιο της μεγάλης του περιοδείας σε Ελλάδα και Κύπρο την περίοδο 1966-’67. Μια συναυλία στο κατώφλι της Χούντας, που εξελίχθηκε σε λαϊκό συλλαλητήριο και «μουσική εξέγερση», όπως περιγράφεται, με τη συμμετοχή της Μαρίας Φαραντούρη, της Ελένης Ροδά και του τότε νεαρού συνθέτη Χρήστου Λεοντή. Ο Μητροπάνος εκείνη τη βραδιά, αν και πρωτοεμφανιζόμενος κατάφερε να ξεσηκώσει τον κόσμο, που φώναζε ρυθμικά «σήκω, Νίκο, να τον δεις», απευθυνόμενος στον Νίκο Καζαντζάκη, που ο τάφος του βρίσκεται πολύ κοντά στο γήπεδο.

«Παιδί αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ που διώχθηκαν σκληρά από το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του, ο Δημήτρης Μητροπάνος αναγκάστηκε να βγει πολύ νωρίς στη βιοπάλη, αναζητώντας μεροκάματο. Έχοντας αυτά τα βιώματα τραγούδησε τις αγωνίες, τους αγώνες και τα βάσανα του λαού και κέρδισε ξεχωριστή θέση στην καρδιά του. Με τη δωρική φωνή και την ξεχωριστή ερμηνεία του πλούτισε το λαϊκό τραγούδι».
_Απόσπασμα από την ανακοίνωση του ΚΚΕ 
με την αναγγελία θανάτου του Δημήτρη Μητροπάνου

Από μικρός δούλευε τα καλοκαίρια για να βοηθήσει οικονομικά την οικογένεια. Πρώτα ως σερβιτόρος στην ταβέρνα του θείου του και ύστερα σε ξυλουργεία. Μετά την Γ’ Γυμνασίου, το 1964, ήρθε στην Αθήνα να ζήσει με το θείο του στην οδό Αχαρνών. Προτού τελειώσει το Γυμνάσιο άρχισε να δουλεύει ως τραγουδιστής _τον φώναζαν από μικρό "βλαχάκι", λόγω και της καταγωγής του. Παράλληλα, οργανώθηκε στη Νεολαία Λαμπράκη, καθώς είχε ήδη πολιτικοποιηθεί από νωρίς, δεχόμενος μάλιστα απειλές ότι δε θα τον άφηναν να σπουδάσει λόγω των κομμουνιστικών του καταβολών.

Ολυμπιακάκιας αλλά …

Ένα άλλο γεγονός όπου έδωσε το “παρών”, μαζί με άλλους καλλιτέχνες, για να προσφέρει ήταν οι φιλανθρωπικές εκδηλώσεις που έγιναν για τους σεισμοπαθείς της Θεσσαλονίκης, μετά το σεισμό του ’78. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται ντοκουμέντα για τις συναυλίες αυτές, ενώ συχνά παρατίθενται αποσπάσματα από την εφημερίδα «Μακεδονία» της εποχής. Σπάνια και άγνωστη στους περισσότερους είναι και η ιστορία όπου ο Δημήτρης Μητροπάνος τραγούδησε σε χορό του ΠΑΟΚ, αν και ο ίδιος ήταν _κατά δήλωσή του “άρρωστος” Ολυμπιακός. Ένας χορός που πραγματοποιήθηκε με αφορμή το Κύπελλο Ελλάδας, το οποίο κατακτούσε για δεύτερη φορά στην ιστορία του ο Δικέφαλος του Βορρά το ’74 και μάλιστα έπειτα από έναν τελικό κόντρα στον Ολυμπιακό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο χορό εκείνο ο Γιώργος Ζαμπέτας βγήκε με το μπουζούκι του, φορώντας σορτς και φανέλα από την επίσημη εμφάνιση της “ασπρόμαυρης” ομάδας.

Επιπλέον, αναφέρεται ότι ο Δημήτρης Μητροπάνος έπαιζε ποδόσφαιρο ως τερματοφύλακας ή ως επιτελικός χαφ. Μάλιστα, συμμετείχε ως παίκτης σε ένα φιλικό αγώνα για την ανακούφιση των σεισμοπαθών, που έγινε στο γήπεδο “Χαριλάου” μεταξύ καλλιτεχνών και αθλητικογράφων. Η σύνθεση των ομάδων, το τελικό σκορ και κάποιες φάσεις του αγώνα ζωντανεύουν σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου. Αναφέρονται ακόμα “τσακωμοί” και καζούρα που είχε με φίλους -συχνότερα καλλιτέχνες-, φιλάθλους άλλων ομάδων, ενώ διατηρούσε φιλίες με γνωστούς Έλληνες ποδοσφαιριστές - οι μαρτυρίες ορισμένων εξ αυτών περιλαμβάνονται στο βιβλίο.

Οι συναρπαστικές ιστορίες, με άγνωστες και σπάνιες πληροφορίες για τη ζωή του, βγαίνουν εκτός των ορίων των 120 σελίδων του βιβλίου, καταδεικνύοντας το μεγάλο ενδιαφέρον για τον Μητροπάνο, που παραμένει ολοζώντανο, αν κι έχουν περάσει 14 χρόνια από το θάνατό του.

Η φύση των βιβλίων του Θανάση, η διαφοροποίηση και η ιδιαιτερότητά τους είναι ότι δεν κυκλοφορούν στην αγορά, αλλά είναι _κατά κάποιον τρόπο “συλλεκτικά”_προσωπικά. Το συγκεκριμένο μετράει παραπάνω από μια εκδόσεις, πέρα από παρουσιάσεις και… “χέρι χέρι”, οδεύοντας ψηλότερα. Προσωπικά το συνιστούμε. Μπορείτε να το αποκτήσετε με ηλεκτρονική παραγγελία στις εκδόσεις “Αλήθεια” _ιδιοκτησίας, Θανάση Κ. Κάππου στη διεύθυνση alitheia.publications@gmail.com _ με έμβασμα 28€ στο GR47014011501150 02002034545

Με πληροφορίες και
από το facebook του Θανάση

50 χρόνια από χτύπημα μια Κυριακή του Φλεβάρη 1974 στο ΚΚΕ και την ΚΝΕ

 
Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΕ _1967-1974 – Γ2 ΤΟΜΟΣ σελ 775-783

Κεφ 46. Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τα χτυπήματα
της ασφάλειας στη διάρκεια της δικτατορίας

46.1. Το χτύπημα του Φλεβάρη  1974

Στις αρχές του 1974, η Ασφάλεια πέτυχε ένα σημαντικό πλήγμα στο Κλιμά­κιο της ΚΕ και στην ΚΝΕ. Στις 19 Φλεβάρη, ανακοινώθηκε η σύλληψη 35 στε­λεχών του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν οι Νίκος Καλούδης, Αντώνης Αμπατιέλος, Μίνα Γιάννου, Νίκος Κουτρούμπας, Κώστας Κουκουβίτης, Δημήτρης Γόντικας, Γιάννης Παλαβός, Χρήστος Παπα­ναστασίου, Κώστας Κάππος, Θόδωρος Τζιαντζής, Αγγελική Σωτήρη, Νάντια Βαλαβάνη, Λάζαρος Σταθάκης, Γεράσιμος Κοτροκόης, Βασίλης Ντάρδας, Δη­μήτρης Τσοπανίδης, Τάσος Γουδέλης κ.ά.²⁴¹⁵

Οι συλλήψεις στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη συνεχίστηκαν και τις επό­μενες μέρες μέχρι και τα μέσα του Μάρτη.²⁴¹⁶ Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν και οι Γιάννης Μαρούκης, Κατερίνα Παπαγκίκα, Μαρία Χατζηνικολάου, Άγγελος Χάγιος κ.ά. Επίσης, στα τέλη Απρίλη-αρχές Μάη πιάστηκαν και 27 μέ­λη της οργάνωσης «Άρης Βελουχιώτης» στα Ιωάννινα.²⁴¹⁷

Το ΠΓ της ΚΕ, μετά από τη δημοσιοποίηση των συλλήψεων, κάλεσε «τους κομμουνιστές να σταθούν, όπως πάντα, ακλόνητοι απέναντι στα χτυπήμα­τα των εχθρών του λαού, να επαγρυπνούν αποτελεσματικότερα για την περι­φρούρηση των Οργανώσεών του, να εξακολουθήσουν πιο μεθοδευμένα, επί­μονα την οικοδόμησή του, να σταθούν πρωτομάχοι στους λαϊκούς αγώνες που ωριμάζουν». ²⁴¹⁸

Στους λίγους μήνες που ακολούθησαν μέχρι την πτώση της δικτατορίας, παρά το σημαντικό πλήγμα και τη διακοπή της παράνομης κυκλοφορίας του  Ριζοσπάστη;²⁴¹⁹ οι ΚΟ ανέπτυξαν ορισμένη δράση, ενώ ο Οδηγητής συνέχισε να κυκλοφορεί παράνομα μέχρι τα τέλη του Ιούνη του 1974.

Ωστόσο, οι συλλήψεις της συγκεκριμένης περιόδου δυσχέραναν τη δράση του Κόμματος στην περίοδο που ακολούθησε και χαρακτηρίστηκε από τα ση­μαντικά σημάδια αποσταθεροποίησης της δικτατορίας στη διάρκεια της δια­δικασίας μετάβασης στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Την ίδια περίοδο, η δικτατορία προχώρησε και σε συλλήψεις μελών και στε­λεχών άλλων αντιδικτατορικών οργανώσεων. Ενδεικτικά, το Μάη του 1974, η Χούντα συνέλαβε 36 μέλη και στελέχη της ΑΑΣΠΕ και του ΕΚΚΕ.²⁴²⁰

2415.  Μακεδονία, 20.2.1974.

2416.  Μακεδονία, 14.3.1974.

2417.  Στις 9-12.7.1974 το Έκτακτο Στρατοδικείο Ιωαννίνων καταδίκασε για τη συμμετο­χή τους στην οργάνωση «Άρης Βελουχιώτης» σε διάφορες ποινές (από 5 μήνες έως 10 χρό­νια) άπαντες τους κατηγορούμενους. Ανάμεσα στους καταδικασθέντες ήταν οι Θωμάς Μανόπουλος, Λευτέρης Παπαζαχαρίας, Βαγγέλης Παπαχρήστος κ.ά. ( 13.7.1974).

2418.  Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2009, σελ. 876.

______________________________________

46.2. Εκτιμήσεις και συμπεράσματα

Όπως έχει ήδη διαφανεί, η ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσε­ων στην Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας ήρθε αντιμέτωπη με πρωτοφα­νείς δυσκολίες. Πέρα από το οργανωτικό πρόβλημα, υπήρχαν και αντικειμενι­κοί παράγοντες που επιδρούσαν αρνητικά στο στόχο της ανασυγκρότησης, με σημαντικότερους τους ακόλουθους:

·     Τις μαζικές συλλήψεις και την εκτόπιση χιλιάδων κομμουνιστών και κομμουνιστριών που δρούσαν μεν μέσα στην ΕΔΑ, όμως είχαν περάσει από «φω­τιά» και «σίδερο» στα χρόνια της Κατοχής, στον τρίχρονο ένοπλο αγώνα του ΔΣΕ, στους μεγάλους γενικά εργατικούς αγώνες που ακολούθησαν. Ως συνέ­πεια των μαζικών συλλήψεων, ο αριθμός των στελεχών που καλούνταν να φέ­ρει σε πέρας το σύνθετο καθήκον της ένταξης νέων δυνάμεων στις πρόσφατα συγκροτημένες Οργανώσεις του Κόμματος ήταν πολύ μικρός, ενώ δε διέθετε επαρκή υποδομή για να αντεπεξέλθει στις συνθήκες της παρανομίας. Οι δε νε­ότεροι σε ηλικία δεν είχαν πείρα δράσης σε τέτοιες συνθήκες.

·     Τα μέσα που διέθετε η Ασφάλεια, τα επιτελεία και οι μηχανισμοί της Χού­ντας μέσα στην Ελλάδα, αλλά και μέσω των ελληνικών πρεσβειών στην Ευ­ρώπη και στις σοσιαλιστικές χώρες τούς έδιναν τη δυνατότητα να εντοπίζουν και να οργανώνουν μεθοδικά τη σύλληψη των στελεχών του Κόμματος μέσα στην Ελλάδα όσο και εκείνων που έμπαιναν στην Ελλάδα παράνομα, με από­φαση του ΠΓ της ΚΕ.

Ωστόσο, την ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων δυσχέραναν και ορισμένες πολιτικές επιλογές του Κόμματος. Τον πρώτο καιρό αμέσως με­τά από τη 12η Ολομέλεια του 1968 επέδρασε σε ένα βαθμό αρνητικά το γεγο­νός ότι γινόταν προσπάθεια από την ΚΕ να παραμείνουν στο ΚΚΕ τα στελέχη της οπορτουνιστικής ομάδας. Αυτή η τακτική, αφενός, καθυστερούσε σημαντικά την ανασυγκρότηση και, αφετέρου, εμπόδιζε να ξεδιπλωθεί ανοιχτά γενικευμένο μέτωπο εναντίον της αναθεωρητικής φράξιας. Αντίστοιχα επιδρούσε αρνητικά η επιλογή να αποτραπεί η άμεση μεταφορά της διάσπασης στο ΠΑΜ και στην ΕΔΑ, καθώς οδηγούσε στην καθυστέρηση της πιο αποφασιστι­κής προσέγγισης με κομμουνιστές και κομμουνίστριες προκειμένου να κατα­τοπιστούν από πρώτο χέρι για τις αποφάσεις της 12^ης Ολομέλειας και να συμμετάσχουν στην ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το ΠΓ της ΚΕ, όπως είδαμε και προηγούμενα, προκειμένου να ενισχυθεί η κομματική ανασυγκρότηση στην Ελλάδα, να βελτι­ωθεί η καθοδηγητική δουλειά και να δυναμώσει η αντιδικτατορική δράση, ορ­γάνωσε την «είσοδο» στελεχών του Κόμματος στην Ελλάδα.

Όμως, για σημαντικό χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα ως το 1971, αποδείχτηκε πολύ περίπλοκο και εξαιρετικά δύσκολο το καθήκον οικοδόμησης Κομματικών Οργανώσεων και του συνδυασμού νόμιμης και παράνομης δουλειάς, λόγω των διαδοχικών συλλήψεων ηγετικών στελεχών, κομματικών μελών που ήταν χρε­ωμένα με τη βοήθεια σε αυτά τα στελέχη και ανθρώπων που μετείχαν στο μη­χανισμό στήριξής τους. Τα περισσότερα από τα στελέχη που στάλθηκαν από το εξωτερικό -με ελάχιστες εξαιρέσεις- πιάστηκαν από τα όργανα της Χού­ντας μαζί με άλλους κομμουνιστές και κομμουνίστριες.

Ανάμεσα στους συλληφθέντες ήταν οι Γρηγόρης Φαράκος, Νίκος Καλούδης, Στρατής Τσαμπής, Κώστας Λίτσας, Αντώνης Αμπατιέλος κ.ά.

Το ΠΓ της ΚΕ αμέσως μετά από το πρώτο χτύπημα το Νοέμβρη του 1968 και τη σύλληψη του Γρ. Φαράκου επιδίωξε να βγουν συμπεράσματα, να αναδειχτούν λάθη και αδυναμίες που οδηγούσαν στον εντοπισμό των στελεχών του από την Ασφάλεια. Συγκρότησε επιτροπές για να συλλέξουν πληροφορί­ες και να καταλήξουν σε ορισμένες εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Γι’ αυτόν το σκοπό, σωστά, γινόταν προσπάθεια να φτάσουν στην καθοδήγηση του Κόμ­ματος και να μελετηθούν οι γνώμες και εκτιμήσεις στελεχών που είχαν συλληφθεί και εκείνων που δρούσαν μέσα στην Ελλάδα με την οργάνωση «ταχυδρο­μικού» καναλιού διαβίβασης του σχετικού υλικού. Ωστόσο, εξ αντικειμένου αυ­τή η διαδικασία ήταν χρονοβόρα.

Στις συνεδριάσεις της ΚΕ, με βάση τα στοιχεία των πορισμάτων που βασί­ζονταν σε ατομικά σημειώματα, γίνονταν εκτιμήσεις και κριτική στο ΠΓ πρώτ’ απ’ όλα για τον τρόπο που προετοίμαζε και έπαιρνε όλα τα μέτρα για τις απο­στολές και την καταλληλότητα ορισμένων στελεχών που συμμετείχαν σε αυ­τές. Επιπλέον, γινόταν κριτική για το κατά πόσο έπαιρνε υπόψη -όσο ήταν δυ­νατόν- την ετοιμότητα των βασικών κομματικών οργάνων μέσα στην Ελλάδα να περιφρουρήσουν και να αναπτύξουν τη δουλειά με τη βοήθεια των στελε­χών που έμπαιναν παράνομα στην Ελλάδα.

Τα παραπάνω αναδεικνύουν ότι το ΠΓ πριν, αλλά και μετά από τη 12^η Ολομέ­λεια, δεν είχε πλήρως αντικειμενική εικόνα για την κατάσταση και τις δυνατότητες των κομματικών δυνάμεων, ιδιαίτερα την πρώτη περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, αλλά και στην πορεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις βρέθηκε αντιμέ­τωπο και με την ωραιοποίηση των εκτιμήσεων και απολογισμών, είτε γιατί δεν υπήρχε συλλογική εικόνα από τα στελέχη στην Ελλάδα είτε γιατί στις δύσκο­λες συνθήκες επικρατούσαν μειωμένες απαιτήσεις. Ωστόσο, υπήρχαν και περι­πτώσεις που δεν υπολόγισε την εκτίμηση του Κλιμακίου της ΚΕ ή του Γραφεί­ου της ΚΟΑ ότι δεν υπήρχε δυνατότητα υποδοχής στελέχους από το εξωτερικό.

Για παράδειγμα, ο Π. Υφαντής σε πόρισμα που συνέταξε για το χτύπημα του 1968 σημείωνε ότι ο Αντώνης Καλαμπόγιας, πριν την άφιξη του Γρ. Φαράκου στην Ελλάδα, σε γράμματά του προς το ΠΓ «έβαζε ζήτημα ότι δεν έχει ετοιμά­σει τις προϋποθέσεις για την παραλαβή καθοδηγητικού στελέχους».²⁴²¹

Όπως υπήρχαν και περιπτώσεις που το ΠΓ ανέθετε στις παράνομες Κομ­ματικές Οργανώσεις καθήκοντα αναντίστοιχα των πραγματικών τους δυνατο­τήτων. Για παράδειγμα, ενώ ήταν διαπιστωμένο ότι ο μηχανισμός στην Ελλάδα ήταν αδύναμος και δεν είχαν εξασφαλιστεί εφεδρείες, βάρυνε η πολιτική από­φαση, πέραν του Ριζοσπάστη και του Οδηγητή, να εκδίδονται και άλλα παρά­νομα έντυπα, να υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί για έκδοση προκηρύξεων, ενώ δεν είχε εξασφαλιστεί ξεχωριστός μηχανισμός για τη συγγραφή άρθρων, την εκτύπωση και τη δημιουργία καναλιού διακίνησης. Στην προηγούμενη επιλο­γή βάρυνε και η πολιτική εκτίμηση ότι η ΚΟ Αθήνας, πέρα από το καθήκον της κομματικής ανασυγκρότησης, θα έπρεπε να διαθέτει επαφές με την ΕΔΑ και το ΠΑΜ. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι αυτές οι δύο πολιτικές συμμαχίες φά­νηκε από νωρίς ότι δεν είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν παράνομες οργα­νώσεις και, πολύ περισσότερο, μαζική αντιδικτατορική δράση.

Συνολικότερα, το ΠΓ δρούσε συγκεντρωτικά περιορίζοντας τις ευθύνες που αναλογούσαν -από τα ίδια τα πράγματα- στο Κλιμάκιο της ΚΕ στην Ελλάδα.
Έτσι, χανόταν χρόνος λόγω της δύσκολης επικοινωνίας με σημειώματα για οδηγίες και κατευθύνσεις που έπρεπε να εγκριθούν, ακόμα και για ζητήματα που δεν ήταν καίριας σημασίας.

Επιπρόσθετα, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που υπήρχαν για την εξα­γωγή συμπερασμάτων από τα χτυπήματα στην Ελλάδα, επέδειξε αδικαιολόγη­τα μεγάλη καθυστέρηση σε αυτό το καθήκον μετά από το πρώτο σοβαρό χτύ­πημα που δέχτηκε το Κόμμα με τη σύλληψη της ομάδας των στελεχών με επι­κεφαλής τον Γρ. Φαράκο. Αυτή η καθυστέρηση εμπόδισε την αξιοποίηση των συμπερασμάτων στις επόμενες αποστολές, με αποτέλεσμα να επαναλαμβά­νονται τα ίδια λάθη.²⁴²²

Εκτός από την κύρια κριτική προς το ΠΓ με βάση και τις εκθέσεις που δια­μορφώνονταν, ασκούνταν κριτική και στα στελέχη που έμπαιναν στην Ελλά­δα και σε άλλα που ήδη δρούσαν στη χώρα, κυρίως σε ζητήματα παραβιάσε­ων των κανόνων της παράνομης δουλειάς και του συνωμοτισμού. Ενδεικτικά, η εισήγηση του ΠΓ στη 15η Ολομέλεια της ΚΕ, η οποία έγινε μετά από τις συλ­λήψεις των Ν. Καλούδη, Στρ. Τσαμπή κ.ά., εκτιμούσε:

«(...) μέσα στο Κόμμα και στα καθοδηγητικό του όργανα υπάρχει σοβαρή υποτίμηση των μέτρων περιφρούρησης της κομματικής δουλειάς, της επαγρύ­πνησης και της αποκέντρωσης. Γίνονται σοβαρές παραβιάσεις, υποτιμούνται οι δυνατότητες και τα μέτρα του εχθρού. Έχουμε από υπεύθυνους συντρό­φους παραβίαση εντολών του ΠΓ και άλλες σοβαρές παραβιάσεις συνωμοτι­κών μέτρων, και σινιάλα που υπήρχαν δεν πάρθηκαν υπόψη.»²⁴²³

Πράγματι, τα καθοδηγητικό στελέχη στην Ελλάδα πολλές φορές επιδείκνυ­αν αδημονία και βιασύνη στη διαδικασία ανασυγκρότησης του Κόμματος, κά­τω από την πίεση βεβαίως των αναγκών του μαζικού αντιδικτατορικού αγώνα, αλλά και των χτυπημάτων από τις συλλήψεις, με αποτέλεσμα να καταστρατη­γούνται οι κανόνες της επαγρύπνησης. Δεν έδειξαν την απαιτούμενη προσοχή και επαγρύπνηση στην τήρηση της βασικής κατεύθυνσης του διαχωρισμού του κεντρικού μηχανισμού από αυτόν της ΚΟ θήνας, στην επιλογή κατάλληλων συνδέσμων, συνεργατών, σπιτιών, μεταφορικών μέσων, ενώ κάτω από την έλ­λειψη συνδέσμων και μέσων στήριξης σε ορισμένες περιπτώσεις κατέφευγαν στην επαφή με συγγενείς. Ενδεικτικά, το 9ο Συνέδριο έκρινε ότι:

«Τα χτυπήματα, που δέχθηκε το Κόμμα στο 1968-1971, έπαιξαν ανασταλτι­κό ρόλο στην ανάπτυξη της δουλειάς. Τα χτυπήματα αυτό οφείλονταν κυρίως στην έλλειψη προετοιμασίας του Κόμματος για το πέρασμα στην παρανομία, στις σοβαρές παραβιάσεις των συνωμοτικών μέτρων από καθοδηγητικό στε­λέχη, στα λάθη και τις αδυναμίες που παρουσίασε το ίδιο το ΠΓ.»²⁴²⁴

Στο χτύπημα του 1968 καταγράφονται οι εξής παραβιάσεις των συνωμοτικών κανόνων: «Υπερβολική κίνηση μέρα και νύχτα, απεριόριστες επαφές με παράνομους και νόμιμους, πολυχρησιμοποιημένα σπίτια, δύο μηχανισμοί σε μια πολυκατοικία» κ.ά.²⁴²⁵ Υπήρξε, ακόμα, στέλεχος που είχε πάνω από 40 επα­φές μέσα σε ένα μήνα.

Αντίστοιχα προβλήματα υπήρξαν και στα χτυπήματα του 1970: «Το Κλιμά­κιο δεν έδωσε την απαιτούμενη προσοχή στην επιλογή και τον έλεγχο των συν­δέσμων. Υπάρχουν περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτήν τη δουλειά πρόσωπα ακατάλληλα, που χρησιμοποιήθηκαν κατ’ επανάληψη σαν σύνδε­σμοι, αν και είχαν εκτεθεί (.. ,).»²⁴²⁶

Επίσης, για το μεγάλο χτύπημα του 1974 σημειωνόταν: «Πλήρης αλληλοεξάρτηση όλης της δουλειάς (...) Αποκέντρωση -μηδέν.

- Τα σπίτια όλων τους στο ίδιο περιβάλλον και σε απόλυτη σύνδεση με τον τεχνικό και εκδοτικό μηχανισμό, τη νεολαία και τη νόμιμη δουλειά. (...) Συχνές επισκέψεις του ενός στο σπίτι του άλλου.»²⁴²⁷

Ουσιαστικά, σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις δεν τηρήθηκε η αρ­χή της αποκέντρωσης, με αποτέλεσμα ο επικεφαλής του Κλιμακίου και άλλα στελέχη να κρατούν προσωπικά πολλαπλές επαφές, να έχουν κοινούς συνδέ­σμους. Από αυτήν τη σκοπιά είναι χαρακτηριστικά όσα επισήμανε το ΠΓ μετά από τα χτυπήματα του 1970:

«Μια άλλη βασική αιτία των χτυπημάτων στάθηκαν, όπως φαίνεται, οι αδυ­ναμίες στο θέμα της αποκέντρωσης της δουλειάς, η μη έγκαιρη αποκέντρωση του ίδιου του κεντρικού μηχανισμού.
Ο κεντρικός μηχανισμός ήταν βαρύς, συγκεντρωμένος σε λίγα πρόσωπα. (...) Η επαφή της παράνομης καθοδήγησης με τους νόμιμους δεν ήταν επίσης καλά οργανωμένη σε βάθος.
(...)
Το γεγονός ότι η δουλειά δεν είναι αρκετά αποκεντρωμένη όχι μόνο δίνει τη δυνατότητα στον εχθρό ευκολότερα να μας χτυπάει, αλλά και τον διευκολύνει να συγκαλύπτει την πηγή του χτυπήματος.»²⁴²⁸

Ωστόσο, η έλλειψη αποκέντρωσης δεν αποτελούσε τη μοναδική παραβία­ση των κανόνων περιφρούρησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συλληφθέντες είχαν μαζί τους κομματικά σημειώματα.

Ταυτόχρονα, υπήρχε μια ορισμένη υποτίμηση των μηχανισμών της Ασφά­λειας και της δυνατότητάς της να παρακολουθεί χωρίς να συλλαμβάνει άμε­σα τα στελέχη, ώστε να ολοκληρώνει την εικόνα της αναφορικά με ποιους συ­νεργάζονταν. Επίσης, κάτω και από το βάρος των συνθηκών της δικτατορίας, δεν αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα των εφεδρειών σε στελέχη και προσωπικό του μηχανισμού, ώστε οι συλλήψεις να μην οδηγούν στη διακοπή της δράσης.

Τα στελέχη που στέλνονταν ως καθοδηγητές και μέλη του Κλιμακίου της ΚΕ ήταν δοκιμασμένα ολόπλευρα στις δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες πά­λης του Κόμματος, στην Κατοχή, στο ΔΣΕ, στους μεγάλους εργατικούς αγώ­νες, ενώ διατηρούσαν δεσμούς μέσα στην Ελλάδα. Όμως, αρκετά πράγματα είχαν αλλάξει στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα κατά το χρονικό διάστημα της ζωής τους στην πολιτική προσφυγιά και στις συνθήκες του σο­σιαλισμού. Είχαν επίσης αλλάξει οι μέθοδοι και οι μηχανισμοί παρακολούθη­σης της Ασφάλειας.

Εξάλλου, δεν ήταν δεδομένο ότι όλα τα μέλη της ΚΕ διέθεταν, εκτός από την αφοσίωση και τη διάθεση προσφοράς, και τις άλλες απαιτούμενες ικανό­τητες για να τα βγάλουν πέρα σε αυτές τις σύνθετες συνθήκες. Ανάλογο πρό­βλημα είχαν και οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες που ζούσαν στην Ελλά­δα, ιδιαίτερα εκείνοι κι εκείνες που μακρόχρονα διαπαιδαγωγήθηκαν σε συν­θήκες μη ύπαρξης των Κομματικών Οργανώσεων και ΕΔΑίτικης διαπαιδαγώ­γησης στα θέματα της λειτουργίας, της περιφρούρησης και επαγρύπνησης, ενώ σε άλλους, νεότερης ηλικίας, δεν υπήρχε εμπειρία από συνδυασμό παρά­νομης και νόμιμης δουλειάς.

Ανάλογα, από ένα χρονικό σημείο κι έπειτα, οι απελευθερωμένοι από τη Χούντα κομμουνιστές και κομμουνίστριες πέρναγαν σε συνθήκες νομιμότη­τας, δηλαδή επέστρεφαν στα σπίτια ή και στις δουλειές τους, όμως ένα μεγά­λο μέρος τους και, πριν απ’ όλα, τα ηγετικά στελέχη του Κόμματος που ήταν γνωστά στην Ασφάλεια (άλλωστε για το λόγο αυτόν εξορίστηκαν ή φυλακίστη­καν για την παράνομη δράση τους) συνέχιζαν να βρίσκονται κάτω από συνεχή παρακολούθηση και ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συνδυάζουν τη νόμιμη ζωή και την παράνομη δουλειά.

Με δεδομένα τα προηγούμενα και τις ευθύνες του ίδιου, το ΠΓ παρέμβαινε προκειμένου να αντιμετωπίσει αδυναμίες, να στηρίξει τη δουλειά του Κλιμακί­ου, να ενισχύσει την κομματική οικοδόμηση και δράση στην Ελλάδα. Σε αυτήν την κατεύθυνση ήταν η προσπάθεια για τη συγκρότηση εφεδρικού καθοδηγητικού οργάνου και ανάλογου τεχνικού μηχανισμού, όπως και η απόφαση -που δεν υλοποιήθηκε- για πέρασμα στην παρανομία των μελών του Γραφείου του Κλιμακίου και άλλων στελεχών.²⁴²⁹

Σε σωστή κατεύθυνση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την πε­ριφρούρηση της δουλειάς των Οργανώσεων ήταν και οι προτάσεις μελών της ΚΕ, όπως αυτές του Αντώνη Καλαμπόγια μετά από το χτύπημα του 1974:
«Βασική προϋπόθεση για την εξασφάλιση καθοδήγησης στο Εσωτερικό θε­ωρώ τη συγκρότηση Γραφείου μόνον από παράνομους συντρόφους, τον αυ­στηρό χωρισμό της παράνομης από τη “νόμιμη” δουλειά, την αποκέντρωση της ΚΝΕ. (...)
Νομίζω ότι πρέπει ν’ αποκλειστούν οι συνεδριάσεις του Γραφείου κι αν ακό­μα όλα τα μέλη του είναι παράνομα. Σύνδεσμοι στελέχη θα λύνουν το ζήτημα.
Τα στελέχη που αποφυλακίζονται θα περνάν στην παρανομία, θα βγαίνουν στο εξωτερικό και μετά θα επιστρέφουν παράνομα και θα πιάνουν δουλειά. Να αποκλεισθεί η ανάθεση δουλειάς σε σύντροφο που μόλις ελευθερώνεται. (...)
Προτείνω να καθιερωθεί 6-8μηνη ενεργός υπηρεσία των παράνομων στε­λεχών. Σε συνέχεια, ή θα βγαίνουν έξω, ή θα περνάν σε καραντίνα και μετά να αλλάζουν και δουλειά και περιοχή δουλειάς.»²⁴³⁰

Συμπερασματικά:

Η ρίζα των δυσκολιών δράσης στις αντίξοες συνθήκες της δικτατορίας και ενώ δεν υπήρχε όχι μόνο οργανωτική, αλλά και πολιτική προετοιμασία και εκτί­μηση για τον κίνδυνο δικτατορικής εκτροπής, βρισκόταν πριν απ’ όλα στις ιδεολογικοπολιτικές και οργανωτικές συνέπειες από τη 10χρονη απουσία των Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ (από την 8^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1958 και έπειτα), σε συνδυασμό και με το πέρασμα των μελών του Κόμματος στις γραμμές της ΕΔΑ. Το αποτέλεσμα ήταν η υποχώρηση της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, η εξοικείωση με συνθήκες φιλελευθερισμού και οργανωτι­κής χαλαρότητας και καλλιέργεια κοινοβουλευτικών αυταπατών.

Η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση στην οργανωτική συγκρότηση και λει­τουργία του Κόμματος, που καθορίζονται από τους σκοπούς και τον επανα­στατικό χαρακτήρα του, αναπτύσσεται και στεριώνει στο πλαίσιο της επανα­στατικής στρατηγικής, αλλά και μέσα από τη συμμετοχή των μελών του Κόμ­ματος στις Κομματικές Οργανώσεις, στη συζήτηση για τη διαμόρφωση της πο­λιτικής του και στη δράση για την προώθησή της, στην εκλογή των οργάνων και τον έλεγχο της δράσης τους με τη διαδικασία της κριτικής και αυτοκριτικής, στην υπεράσπιση και τήρηση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, της συλλογικότητας και της εσωκομματικής δημοκρατίας, στη συνεχή προσπάθεια για την ιδεολογικοπολιτική επαναστατική ενότητα του Κόμματος, την υπεράσπι­ση των αρχών και του Καταστατικού του, στην αδιάλλακτη στάση απέναντι σε κάθε μορφής οπορτουνισμό και οργανωτικό φιλελευθερισμό.

Το γεγονός ότι το Κόμμα είχε ανάγκη ανασυγκρότησης μέσα στην Ελλάδα από την επόμενη μέρα της δικτατορίας ήταν προφανές. Αυτή η ανάγκη όφει­λε να μην ερχόταν σε αντιπαράθεση με τη διάθεση χρόνου για την προετοιμα­σία στοιχειώδους μηχανισμού υποδοχής, διαμονής και δράσης των παράνο­μων στελεχών και των μελών των οργάνων, για τη δημιουργία εφεδρειών και την εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων.

Ως αποτέλεσμα των προηγούμενων αδυναμιών, οι συλλήψεις οδηγούσαν στην αποδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού και στην ανάγκη ανασυ­γκρότησής του σχεδόν από την αρχή, άρα επιβράδυναν την πορεία πλήρους ανασυγκρότησής του.

Ακόμα, οι συλλήψεις των στελεχών και η στάση τους απέναντι στη δικτα­τορία, οι ηρωικές και ανυποχώρητες απολογίες στα στρατοδικεία από τη μια συγκινούσαν και αφύπνιζαν, δημιουργούσαν πνεύμα μαχητικότητας και αισιο­δοξίας, καθώς αποδείκνυαν ότι το ΚΚΕ ήταν παρόν ύστερα από πολλά χρόνια απουσίας Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα. Από την άλλη, όμως, καλ­λιεργούνταν και ένα είδος απογοήτευσης, ενώ το αυτοαποκαλούμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού» προπαγάνδιζε συκοφαντικά ότι η παράνομη δράση του Κόμμα­τος ήταν διαβρωμένη.

Τα προβλήματα και οι παραβιάσεις των κανόνων της παράνομης δουλειάς και του συνδυασμού της με τη νόμιμη, που εντοπίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της 7ετίας με αποκορύφωμα το χτύπημα του Φλεβάρη του 1974, δεν αναι­ρούν το γεγονός ότι το ΚΚΕ, παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει, ρίχτηκε αποφασιστικά στην ανασυγκρότησή του με άμεσο στόχο να εμπνεύσει και να καθοδηγήσει ένα δυναμικό μαζικό αντιδικτατορικό αγώνα. Σε όλη τη διάρκεια της 7ετίας αναδείχτηκε η ετοιμότητα των στελεχών και μελών του να αψηφήσουν τους κινδύνους που τους απειλούσαν, και τους οποίους με ηρωισμό αντιμετώπισαν, προκειμένου να ανταποκριθούν στα συμ­φέροντα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, να ανατρέψουν τη δικτατορία και να ανταποκριθούν στην ηρωική ιστορία του ΚΚΕ, στις κομμου­νιστικές αξίες και ιδανικά.

2419.   Το τελευταίο φύλλο βγήκε το Γενάρη του 1974.
2420.  Μακεδονία, 5.5.1974.
2421.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 53039, Κατάσταση περιεχομένων φακέλου με τίτλο «Χτύπημα του 11/1968».
2422.   Οι συλλήψεις στελεχών με επικεφαλής τον Ν. Καλούδη συνδέονταν με το πρώτο χτύπημα στον Γρ. Φαράκο λόγω και της συνέχισης χρησιμοποίησης των ίδιων μηχανισμών και του ίδιου τρόπου δουλειάς. Ο εντοπισμός των ίδιων προβλημάτων εμφανιζόταν στις εκθέσεις και πορίσματα που βγήκαν μετά από τα επόμενα χτυπήματα (Ν. Καλούδης, Στρ. Τσαμπής, ως και λίγα χρόνια μετά, που έγινε το μεγάλο χτύπημα του Φλεβάρη του 1974), που σήμαινε ότι δεν πάρθηκαν υπόψη προγενέστερα κρίσιμα συμπεράσματα.
2423.   Είναι ενδεικτικό ότι, παρά την προσπάθεια για εξαγωγή συμπερασμάτων από τα χτυπήματα της Ασφάλειας, σε καμία από τις Ολομέλειες της ΚΕ που μελετήθηκαν οι εκθέσεις για τα χτυπήματα δεν κρίθηκαν ολοκληρωμένες για να μπουν στη διαδικασία της έγκρισής τους από το καθοδηγητικό όργανο ώστε να αποτελούν ένα συλλογικό πόρισμα.
2424.  Το 9^ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974, σελ. 52.
2425.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 53039, Κατάσταση περιεχομένων φακέλου με τίτλο «Χτύπημα του 11/1968».
2426.  Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 470372, Έκθεση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με πρώ¬τα συμπεράσματα για το χτύπημα του Μάη 1970 και ορισμένες σκέψεις για το χτύπημα του Νοέμβρη 1970.
2427.   Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 471941, Φάκελος με τα υλικά της επιτροπής που εξέτασε το χτύπημα της Ασφάλειας στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος και της ΚΝΕ το 1974.
2428.  Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 470372, ό.π
2429. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 227459, Σημείωμα του ΠΓ προς το Γραφείο του Κλιμακίου της ΚΕ, 23.10.1972.
2430. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 471941, Φάκελος με τα υλικά της επιτροπής που εξέτασε το χτύπημα της Ασφάλειας στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος και της ΚΝΕ το 1974.

 

(ΟΔΗΓΗΤΗΣ Φεβ-2024)
Τον Φλεβάρη του 1974 έγινε το μεγάλο «χτύπημα» της χού­ντας με τη σύλληψη δεκάδων μελών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Στις 19 Φλεβάρη ανακοινώθηκε η σύλληψη 35 στελεχών του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ. Οι συλλήψεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη συνεχίστηκαν μέχρι και τα μέσα του Μάρτη. Όπως χα­ρακτηριστικά αναφέρεται στο αντίστοιχο υποκεφάλαιο του Γ² Τόμου Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ 1967-1974, το ΠΓ της ΚΕ, μετά από τη δη­μοσιοποίησή των συλλήψεων, κάλεσε «τους κομμουνιστές να στα­θούν, όπως πάντα, ακλόνητοι απέναντι στα χτυπήματα των εχθρών του λαού, να επαγρυπνούν αποτελεσματικότερα για την περιφρού­ρηση των Οργανώσεών του, να εξακολουθήσουν πιο μεθοδευμένα, επίμονα την οικοδόμησή του, να σταθούν πρωτομάχοι στους λαϊκούς αγώνες που ωριμάζουν».  

Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τότε που οι σύντροφοί μας στων «φρουρών το πείσμα» στάθηκαν ακλόνητοι στα ανοσιουργή­ματα πόυ διέπραξε εναντίον τους το αστικό δικτατορικό καθεστώς, το επόμενο διάστημα η «Σύγχρονη Εποχή» θα εκδώσει βιβλίο που θα έχει ως αναφορά τις αναμνήσεις της συντρόφισσας Αγγελικής Σωτήρη από εκείνη την περίοδο.

Η Αγγελική Σωτήρη, μαζί με άλλους συντρόφους, είχε ευθύνη για τη λειτουργία του παράνομου τυπογραφείου της “Πανσπουδαστι­κής”, εφημερίδας της Αντι-ΕΦΕΕ.                                                               

Όταν της ανατέθηκε η συγκεκριμένη χρέωση από την Οργάνωση, το 1972, ήταν δευτεροετής φοιτήτρια της Ιατρικής στην Αθήνα. Πιάστηκε στις 14 Φλεβάρη του 1974 και αποφυλακίστηκε στις 26 Ιου­λίου του ίδιου έτους! Τις αναμνήσεις που κατέγραψε από αυτούς τους μήνες εμπιστεύτηκε στο Κόμμα της για να τις αξιοποιήσει όπως κρίνει. Αποτελούνται από δύο «κεφάλαια», με το δεύτερο να ξεκινά από εκεί που τελειώνει το πρώτο. Τη στιγμή, δηλαδή, που η Ασφάλεια μπαίνει στο διαμέρισμα της πολυκατοικίας στoν Νέο Κόσμο όπου λειτουργούσε το παράνομο τυ­πογραφείο. Το πρώτο κεφάλαιο έχει τίτλο: «Μερικές αναμνήσεις από την οργάνωση και λειτουργία του παράνομου τυπογραφείου της "Πανσπουδαοτικής", εφημερίδας της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ (Αντι-ΕΦΕΕ), κατά τη διάρκεια της δικτατορίας»: Το δεύτερο: «Στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας, στην οδό Μεσογείων».

Είναι βαρύ το χρέος και μεγάλη η τιμή που την επιμέ­λεια αυτής της έκδοσης ανέλαβε το Κεντρικό Συμβούλιο Της ΚΝΕ. Κάθε λέξη της συντρόφισσας είναι μια ψηφίδα ” μνήμης της ηρωικής πορείας του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Είναι παράδειγμα αφοσίωσης στους σκοπούς του Κόμματος. Επιβεβαίωση της αστείρευτης δύναμης που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος όταν η καρδιά φλογίζεται από ανώτερα ιδανικά.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, πρόσφατα, κυ­κλοφόρησε τον τόμο Γ₂ του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ για την περίοδο 1967-1974. Εκεί ο αναγνώστης μπορεί να μελετήσει, ανάμεσα σε άλλα, τις εκτιμήσεις και τα συμπεράσματα από το τιτάνιο έργο ανασυγκρότησης των παράνομων Οργανώσεων του ΚΚΕ και της δράσης της ΚΝΕ μέσα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας. Το Κόμμα,, μελετώντας επιστημονικά την ιστορία, εξά­γει συμπεράσματα για να γίνει πιο αποτελεσματικό στην αναμέτρηση με τον ταξικό αντίπαλο. Να μπορεί να οργανώνει από καλύτερες θέσεις την πάλη για την απελευθέρωση του ανθρώπου από την καπιταλιστική σκλαβιά.

Η έκδοση με τις αναμνήσεις της συντρόφισσας Αγγε­λικής Σωτήρη είναι προφανώς η προσωπική της μαρ­τυρία, η καταγραφή των γεγονότων, όπως η ίδια τα βίωσε. Η αξία τους δεν συνίσταται στο αν καταγράφουν λεπτομερώς όλο το πλαίσιο μέσα στο οποίο έδρασε το ΚΚΕ και η ΚΝΕ τη συγκεκριμένη περίοδο και το πώς αντιμετωπίστηκαν από τον ταξικό αντίπαλό. Βρίσκεται στη σεμνότητα και την πληρότητα με την οποία απει­κονίζονται αρετές και αρχές που είναι προς κατάκτηση και σήμερα για όλα τα μέλη και στελέχη της ΚΝΕ, για κάθε νέο αγωνιστή. Αφορούν το πώς μια συντρόφισσα, που έζησε την κόλαση και το αποκρουστικό πρόσωπο του ταξικού εχθρού, μπορεί με λίγα λόγια να περιγρά­φει πράγματα που σε συγκλονίζουν παραδίδοντας, μα­θήματα ζωής και αγώνα.

Μέσα από τις σελίδες της έκδοσης ο αναγνώστης θα μπορέσει να διακρίνει:

Πώς μπορεί ένας αγωνιστής να είναι προετοι­μασμένος και τελικά να μπορεί να αντέξει τον αφάνταστο πόνο και τη φρίκη των βασανιστηρίων.

Είναι σημαντικό να υπάρχει γνώση από τα πριν για τον αντίπαλο και τους μηχανισμούς που θα επιστρατεύσει για να λυγίσει τους κρατούμενους. Να καλλιεργείται η αποφασιστικότητα για ανυποχώρητη στάση απέναντι τους μέχρι το τέλος. Να συνειδητοποιείται ότι ο κάθε σύντροφος και συντρόφισσα δεν είναι ένα απλό άτομο, αλλά εκφράζει τα συμφέροντα του λαού κάθε στιγμή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

Τις μεθόδους, τις δυσκολίες και τα χαρακτη­ριστικά που σφυρηλατεί στην προσωπικότητα η κομματική δουλειά σε παράνομες συνθήκες.
«Ζω­ντανεύουν» μπροστά μας οι διαδρομές που έκαναν οι σύντροφοι μεταμφιεσμένοι για να μην πιαστούν, η εφευρετικότητα και η πειθαρχία τους. Αντιλαμβανόμα­στε πώς σύντροφοι που αγαπούν τη ζωή, ακόμα και μέσα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας καταφέρνουν να εκτιμούν και να δημιουργούν όμορφες και ανθρώ­πινες στιγμές.

Πώς μέσα στο βαθύ σκοτάδι μπορείς να ανάψεις σπίθες όταν έχεις τα όπλα της συλλογικότητας, της συντροφικότητας και της γνώσης. Καταλαβαίνουμε σε όλο του το μεγαλείο τον στίχο «τακ-τακ εσύ, τακ- τακ εγώ» και πώς με αυτή τη γλώσσα της σιωπής» κατάφεραν να αντέξουν έχοντας ο ένας στο πλευρό του τον άλλο. Συνειδητοποιούμε τί σημαίνει πως ο κομ­μουνιστής κρατούμενός έχει απίστευτη δύναμη. Γιατί η καρδιά τού μπορεί να βρίσκει βάλσαμο και να αντέ­χει ό,τι δεν μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους, όταν το μυαλό τού ταξιδεύει σε μέρη που οικοδομούνταν ο σοσιαλισμός. Όταν μπορεί να πάρει δύναμη, σφυρίζο­ντας τον σκοπό ενός τραγουδιού, όταν ξέρει ότι πρέπει  να μη λυγίσει για να δώσει δύναμη και στους συντρό­φους που βρίσκονται στα διπλανά κελιά. Όταν ξέρει πως έχει δίκιο και ο λαός θα είναι στο πλευρό του.

Διαβάζουμε για τοyς χώρους που τυπώνονταν υλικά που διαφώτιζαν και οργάνωναν την πάλη στις σχολές της Αθήνας. Μπορούμε καλύτερα να καταλάβουμε την ανάγκη να διασφαλίζεται με κάθε θυσία η μελέτη, το γράψιμο, το τύπωμα και η διακί­νηση υλικών που είναι απαραίτητα για να επιτελεί η Οργάνωσή μας τον πρωτοπόρο της ρόλο σε όλες τις συνθήκες.

Ότι οι νοσηρές υπάρξεις των βασανιστών δημιουργήθηκαν και έδρασαν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη χούντα. Η αποτρόπαια δράση τους ήταν νομιμοποιημένη από όλες τις μορφές αστικής εξουσίας, ακριβώς γιατί πάντα έχει στο στόχαστρο την ιδεολογική-πολιτική-οργανωτική πρωτοπορία του εργατικού-λαϊκού κινήματος, το Κομμουνι­στικό Κόμμα και τη νεολαία του. Αποκαλυπτικά για τα παρα­πάνω είναι τα αποσπάσματα του «Ριζοσπάστη» και αστικών εφημερίδων που συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση και αφορούν στη δίκη των βασανιστών της Ασφάλειας Αθηνών στο μικτό κακουργιοδικείο Χαλκίδας (11/11/1975-30/11/1975). Τελικά οι 10 από τους 14 κατηγορούμενους βασανιστές απαλλάχθηκαν, ενώ στους υπόλοιπους 4 επιβλήθηκαν ποι­νές 4-10 μηνών.

Στο σημείο όπου η συντρόφισσα αναφέρεται στη νύχτα που βασανίστηκε γράφει: «Δεν βγάζω κιχ. Δεν νιώθω τίποτα. Δεν ξέρω αν πονάω. Δεν ξέρω αν ζω ή πέθανα. Ένα πείσμα μόνο με διακατέχει. Να αντέξω ως το τέλος... Μόλις φεύγουν οι βασανιστές, οι τοίχοι, του κελιού μου γεμίζουν χαρμόσυνα τακ-τακ. Είναι οι σύντροφοι. Δεν είμαι μόνη μου. Ξέρουν πως άντεξα, δεν έβγαλα άχνα όλη νύχτα. Δικές μου κραυγές δεν ακούστηκαν. Μόνο οι κραυγές των βασανιστών»

Στο πρόσωπο της συντρόφισσας Αγγελικής Σωτήρη υποκλινόμαστε σε όσους, κόντρα στα βασανιστήρια του αστι­κού δικτατορικού καθεστώτος, έδειξαν στην πράξη τις κομ­μουνιστικές αξίες και την κομμουνιστική ηθική. Σφίγγουμε ευλαβικά το χέρι σε αυτούς, που όπως και η συντρόφισσα Αγγελική; βρήκαν τη δύναμη ημιλιπόθυμοι στο κελί της φυλακής τους να σιγοτραγουδήσουν «Κι αν κάνετε τα στήθια μου κομμάτια εσείς πεθαίνετε και όχι εγώ»:

Αυτές τις μορφές ηρώων έχει γεννήσει το ΚΚΕ και η ΚΝΕ.

Αισθανόμαστε περήφανοι και συγκινημένοι που τον δικό τους πόνο, τις θυσίες και τα βάσανά τους, με τη στάση τους και όλη την πορεία της ζωής τους κατάφεραν να τα «μεταδώσουν» σε εμάς σαν «δεντράκια καλοσύνης» και «γεράκια δύναμης».

Στο δρόμο που χάραξαν οφείλουμε
να συνεχίσουμε να βαδίζουμε.

* Η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΚΝΕ (το ιδρυτικό της συνέδριο έγινε τον Ιούλη του 1972) καί αποτέλεσε καθοδηγητικό όργανο του φοιτητικού κινήματος στα χρόνια της δικτατορίας. Σε μια πορεία συσπείρωνε στις γραμμές της σημαντικό αριθμό φοιτητών κάι φοιτητρι­ών και δημιούργησε επιτροπές αγώνα κατά σχολές και έτη.

Απόσπασμα την κατάθεση της Αγγελικής Σωτήρη, όπως δημοσιεύτηκε στον "Ριζοσπάστη" στις 14/11/1975

Πιάστηκα στις 13 Φλεβάρη στο παράνομο τυπογραφείο της Πανσπουδαστικής. Το σπίτι όπου πιάστηκα λεηλατήθηκε. Εκεί με χτύπησε ο Μπάμπαλης στο πρόσωπο. Μετά με πήγαν στη Γενική Ασφάλεια. Με ξαναχτύπησαν. Με έπιασαν από τα μαλλιά, με πέταξαν κάτω, μου ζουλούσαν τα μάτια, με έβρισαν, με είπαν πόρνη, απόψε όλοι θα σε... Στις 17 Φλεβάρη την Κυριακή ήταν βάρδια ο Σμαΐλης. Με αφορμή ότι σφύριζα με έβρισε με χτύπησε με κλωτσιές μέχρις ότου έτρεξε αίμα από τη μύτη μου. Τότε σταμάτησε. Μετά από λίγες μέρες ήλθε στο κελί μου ο Κραβαρίτης. Μου έβγαλε τούφες από τα μαλλιά, μου χτύπησε το κεφάλι στον τοίχο, μου έριξε κλωτσιές στο κεφάλι, μου πίεσε τα μάτια. Μου αναστάτωσε το κελί. Έφυγε και ξαναγύρισε σε λίγο. Επανέλαβα μετά τα ίδια. Όλα αυτά έγιναν παρουσία του Κανέλλου. Την άλλη μέρα με πήγαν στο γραφείο του Παύλου. Ήταν εκεί ο Τσικριπής. Μου ζήτησε να καταδώσω τους συντρόφους μου. Αρνήθηκα. Ο Παύλου μου είπε ότι θα σου σπάσω τα κόκαλα, εδώ θα μάθεις πως γίνονται τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Στις 11 Μάρτη τη νύχτα μπήκε στο κελί μου ο Κραβαρίτης. Μου ζήτησε να του πω τα ίδια.

Αρνήθηκα. Μου έβγαλε τα μισά μαλλιά. Με έβαλε να στέκομαι με ένα πόδι ψηλά. Έφερε ένα καδρόνι. Με χτύπησε παντού. Τελικά έσπασε το καδρόνι πάνω μου. Με διέταξε να στέκομαι με το ένα πόδι ψηλά και τα χέρια στην έκταση. Έβαλε και δύο-τρεις αστυφύλακες με στολή και με χτύπαγαν όταν κατέβαζα το πόδι. Παρών ήταν και ο Παπουτσής. Με πή­γαν στην τουαλέτα, μου έκαναν φάλαγγα. Μου έβγαλαν τα παπούτσια και τις κάλτσες, μου έκλεισαν τα μάτια και με χτυπούσαν με γκλομπς στα πέλματα. Με έπιασαν από τα μαλλιά. Ο διάδρομος ήταν γεμάτος μαλλιά. Ο Κραβαρίτης είχε λυσσάξει, χοροπηδού­σε πάνω στο σώμα μου, με έβριζε, με χτύπαγε συνέχεια. Το πρωί με παράτησαν. Στις αρχές Μάη ήρθε και με πήρε ο Λουκόπουλος και τότε είδα να βγαίνει από το γραφείο του Γκάνου ο «Μήτσος ο επιλοχίας» κρατώντας ένα δέμα.

Με πήγαν στο γκαράζ. Διαπίστωσα ότι το δέμα είχε μέσα ένα σχοινί και με αυτό με δέσανε στον πάγκο. Ο Λουκόπουλος διέταξε ξύλο μέχρι θανάτου και πήρε μέρος ο ίδιος στα βασανιστήριά μου. Με ανάγκαζαν ύστερα με χτυπημένα πόδια να τρέχω. Ο επιλοχίας πήρε ένα σφυρί και χτυπούσε τα δάχτυλα των ποδιών μου. Μετά με ξαναέδεσαν στον πάγκο και μου ξαναέκαναν φάλαγγα. Ο επιλοχίας μου κατέβασε το παντελόνι και τα εσώρουχά μου και μου τραβούσε τρίχες από το εφήβαιό μου. Μου τραβούσε το στήθος και μου φώναζε, μωρή θα στα βγάλω. Με πήγαν μετά επάνω. Ο επιλοχίας ύστερα από μέρες ήρθε πάλι στο κελί μου και μου'πε να ετοιμαστώ για να με κατεβάσουν στο υπόγειο…