Αζίζ Νεσίν: Αυτοί που θα δυναμώσουν τους δεσμούς φιλίας ανάμεσα στους λαούς μας είναι πρώτ' απ' όλα οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες

«Δυο πράγματα δεν ευδοκιμούν στη χώρα μας.
το ένα είναι το δέντρο του καφέ
και το άλλο η Δ η μ ο κ ρ α τ ί α.
Και τα δύο μας έρχονται από το εξωτερικό.
Στα χώματά μας δεν μπορέσαμε ν' αναπτύξουμε
με κανένα τρόπο το δέντρο του καφέ.
Το κλίμα της χώρας μας, το νερό, το χώμα,
δεν είναι κατάλληλα
για την ανάπτυξη του δέντρου αυτού.
Όσο για τη Δ η μ ο κ ρ α τ ί α...»

Ο Αζίζ Νεσίν, στον πρόλογο της μετάφρασης στα ελληνικά, σημειώνει μεταξύ άλλων: «Αυτοί που θα δυναμώσουν τους δεσμούς φιλίας ανάμεσα στους λαούς μας είναι πρώτ' απ' όλα οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες. Γίνονται εχθροί οι άνθρωποι, όταν δε γνωρίζονται μεταξύ τους. Και για να γίνουν φίλοι πρέπει να αλληλοδανειστούν. Δεν είναι οι λόγοι των πολιτικών που θα συντελέσουν στη γνωριμία των λαών μας, αλλά τα έργα των πνευματικών ανθρώπων. Τρέφω μεγάλη εκτίμηση στον ελληνικό λαό για τα ηρωικά κατορθώματά του στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στα μετέπειτα χρόνια... Ο ελληνικός λαός έχυσε ηρωικά το αίμα του στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετέπειτα για την υπεράσπιση του τόπου του και τη διαφύλαξη της εθνικής ανεξαρτησίας του γράφοντας σελίδες δόξας. Αυτόν τον ηρωισμό τον καταλαβαίνουν οι Τούρκοι καλύτερα από κάθε άλλο λαό σ' όλη την υφήλιο που πρώτοι αγωνίστηκαν ενάντια στον ιμπεριαλισμό, στην περίοδο του απελευθερωτικού τους πολέμου. Οι πολιτικές καταστάσεις αλλάζουν συχνά, οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, οι λαοί όμως μένουν παντοτινοί και αθάνατοι. Και η Ιστορία δουλεύει για την ευτυχία των σημερινών ανθρώπων. Τα διηγήματά μου αυτά που γράφτηκαν για να γελάσουν οι αναγνώστες μου, και γελώντας να σκεφτούν βαθύτερα, μπορεί να εδραιώσουν δεσμούς φιλίας ανάμεσα στον τουρκικό και στον ελληνικό λαό. Κι αν αυτό μπορεί να βοηθήσει στην αλληλογνωριμία των λαών μας, θα 'ναι για μένα, αληθινά, μια μεγάλη ευτυχία. Επιθυμώ το βιβλίο μου αυτό, που πρώτη φορά τυπώνεται στα ελληνικά, να μοιάσει σαν ένα κλαδί δάφνης, που κάθε του φύλλο θα 'ναι γελαστό και που θ' απλώνεται από τη Μικρασία ως την Ελλάδα. Πιστεύω ότι η σκέψη μου θα βρει ανταπόκριση στην πλειοψηφία των προοδευτικών διανοούμενων Ελλήνων. Ο τουρκικός λαός χαιρετάει τον ελληνικό λαό, τους πρωτοπόρους διανοούμενους της Ελλάδας!».

 

“Αν ήμουν γυναίκα”
Ο Σελιαμέτ διορίστηκε θυρωρός σ᾽ ένα εργοστάσιο πλεκτών.

Θα ᾽παιρνε 80 λίρες το μήνα. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει με 80 λίρες. Ούτε το ένα τέταρτο του ανθρώπου δεν μπορεί να ζήσει. Μα ο Σελιαμέτ στηριζόταν στην εργατικότητά του. Το αφεντικό θα καταλάβαινε τελικά. την προθυμία του και θα τού ανέβαζε το μισθό. Η δουλειά του θυρωρού ήταν, βέβαια, ταπεινωτική γι’ αυτόν, τί να γίνει όμως; Σήμερα ο κόσμος έχει χάσει, βλέπεις, την ισορροπία του. Πόσοι και πόσοι κάνουν τη δουλειά του θυρωρού, ενώ δεν αξίζουν ούτε για θυρωροί! Ο Σελιαμέτ είχε φτάσει μόνο ως τη δευτέρα γυμνασίου. Έγινε τότε ένα από τα συνηθισμένα οικογενειακά δράματα και αναγκάστηκε να παρατήσει το σχολειό.

Δούλευε, χωρίς να λυπάται κόπους και θυσίες, για να πάρει μια μικρή αυξησούλα στο μισθό του.  Αχ, να ήταν νυχτοφύλακας! Ὁ νυχτοφύλακας του εργοστασίου, έπαιρνε κοτζάμ 200 λίρες το μήνα. Και δούλευε με το πάσο του, δεν κουραζόταν.

Όταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μια ωραία μέρα το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:

–  Είμαι ευχαριστημένος από σένα, του λέει.
–  Ευχαριστώ, ευχαριστώ.
– Είσαι παντρεμένος; ρωτάει τ᾽ αφεντικό.
–  Ναι, απαντάει ο Σελιαμέτ, ζαρώνοντας, σαν να τον είχαν πιάσει να κάνει έγκλημα.

Αναγνωρίζοντας το φταίξιμό του και για να ξαλαφρώσει την ψυχή του, πρόσθεσε κατεβάζοντας το κεφάλι:

–  Έχω και δυο παιδιά, μπέη εφέντη.

Το αφεντικό τον συμπόνεσε και αναστέναξε:

– Άι άι… Και πώς τα βολεύεις;
–  Πολύ δύσκολα, μπέη εφέντη.
–  Άντε, κάτι θα κάνω και για σένα. Θα τα καταφέρεις να κάνεις και τη δουλειά του θυρωρού και τη δουλειά του νυχτοφύλακα;
–  Θα τα καταφέρω, μπέη εφέντη.

–  Για να πούμε την αλήθεια, μόνο έξι ώρες την ήμερα κάθεσαι στην πόρτα. Βάλε και οχτώ ώρες τη νύχτα, μάς κάνουν δεκατέσσερες. Σού μένουν ακόμα δέκα ώρες. ᾿Εντάξει;
–  Ευχαριστώ, μπέη εφέντη.

–  Για τη νυχτερινή δουλειά θα σού δίνω άλλες 30 λίρες το μήνα.
–  Ευχαριστώ.
Ο νυχτοφύλακας, πού έπαιρνε 200 λίρες το μήνα, απολύθηκε αμέσως, γιατί κοιμόταν την ώρα της δουλειάς, και τη θέση του την πήρε ὁ θυρωρός μας. Την ήμερα στεκόταν στην πόρτα και τη νύχτα φύλαγε το εργοστάσιο: με το ρολόι ελέγχου κρεμασμένο στο λαιμό. Ο μισθός του μεγάλωσε τώρα. Έγινε 110 λίρες.
Ήταν πολύ αφοσιωμένος και προσεχτικός. Στο κάτω – κάτω, το αφεντικό δεν είναι βλάκας. Θα διαπιστώσει αμέσως την προθυμία του και κάτι μπορεί να κάνει γι’ αυτόν. Να, αν λόγου χάρη, τον διόριζε γραμματέα στο εργοστάσιο, τί καλά πού θα ᾽ταν!…

Ο γραμματέας παίρνει 300 λίρες το μήνα!
Όταν ὁ άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:
– Είμαι ευχαριστημένος από τη δουλειά σου, τού λέει.
Θέλω κάτι να κάνω ακόμα για σένα. Τη νύχτα ουσιαστικά δεν κάνεις τίποτα. Μπορείς να κρατάς την αλληλογραφία μας; Θα σού δίνω άλλες 60 λίρες.
Ο Σελιαμετ κόντεψε να λιποθυμήσει. Τώρα θα κέρδιζε 170 λίρες…

– Ο Αλλάχ να σού δίνει υγεία, μπέη εφέντη, απάντησε.
Ο γραμματέας που έπαιρνε 300 λίρες, απολύθηκε αμέσως, γιατί με τις κουβέντες, τον καφέ και τα τσιγάρα δεν του έμενε καιρός για δουλειά και στη θέση του πήρανε το θυρωρό μας. Τώρα, την ημέρα στεκόταν στην πόρτα και τη νύχτα έβαζε μπροστά του τη γραφομηχανή κ᾽ έγραφε.

Δούλευε με την ψυχή του. Στο κάτω – κάτω τ᾽ αφεντικό δεν είναι ηλίθιος. Αργά ή γρήγορα θα καταλάβει την προθυμία του και θα τον ανταμείψει. Ο λογιστής του εργοστασίου έπαιρνε 400 λίρες το μήνα… Αχ, να μπορούσε να γίνει λογιστής!

Όταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μια ωραία μέρα τ᾽ αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ στο γραφείο του:
– Ξέρω πώς σήμερα οι 170 λίρες δεν είναι τίποτα, του λέει. Θέλω να σου αυξήσω το μισθό.
– Ευχαριστώ, μπέη εφέντη.
– Σου μένει βέβαια αρκετή ώρα. Αντί να κάθεσαι στο σπίτι σου και να χαζεύεις, μπορείς να κρατάς τους λογαριασμούς του εργοστασίου;
– Μπορώ, μπέη εφέντη.
-Εντάξει θα παίρνεις άλλες 45 λίρες.
Ο λογιστής του εργοστασίου πού έπαιρνε 400 λίρες το μήνα, απολύθηκε αμέσως, γιατί αντί για πρόσθεση έκανε αφαίρεση και αντί για πολλαπλασιασμό διαίρεση.

Τώρα ο Σελιαμέτ έπαιρνε 215 λίρες το μήνα. Έξι ώρες την ημέρα στεκόταν στην πόρτα, οχτώ ώρες τη νύχτα φύλαγε το εργοστάσιο δουλεύοντας ταυτόχρονα στη γραφομηχανή κι όταν γύριζε στο σπίτι του, έπιανε τους λογαριασμούς.
Κουραζόταν πάρα πολύ, ήταν φιλότιμος, προσπαθούσε να κάνει περισσότερα απ’ αυτά που του ζητούσαν. Τώρα ονειρευόταν τη θέση του αποθηκάριου. Ὁ αποθηκάριος έπαιρνε 450 λίρες το μήνα. Όταν ὁ άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ο πόθος του εκπληρώνεται. Μια μέρα, το αφεντικό φώναξε το Σελιαμέτ:

– Θέλω να κάνω κάτι για σένα. Τι θα έλεγες αν σε έκανα αποθηκάριο;
– Θα σου χρωστούσα μεγάλη χάρη, μπέη εφέντη.
– Εντάξει. Θα προσθέσω άλλες 35 λίρες στο μισθό σου. Έλα πάμε στην  αποθήκη!

Ο αποθηκάριος, πολύ ασυνείδητος άνθρωπος, που συνήθιζε να κουβαλάει ένα σωρό εμπορεύματα από το εργοστάσιο στο σπίτι του, απολύθηκε αμέσως και τη θέση του την πήρε ο νυχτοφύλακάς μας. Δούλευε μέρα και νύχτα, χωρίς να λογαριάζει ούτε την κούραση, ούτε τις ώρες. Στο κάτω – κάτω, το αφεντικό δεν είναι στραβό, θα εκτιμήσει την αυτοθυσία του.

Και πραγματικά… Το αφεντικό τον φώναξε:
– Είμαι πολύ ευχαριστημένος από σένα. Όσο δουλεύεις τόσο τα καταφέρνεις καλύτερα. Η δουλειά του θυρωρού δεν σου ταιριάζει. Θα κρατήσεις όλες τίς άλλες δουλειές και θα σε κάνω και διευθυντή του εργοστασίου.
Διευθυντή; Ο Σελιαμέτ κόντεψε να λιποθυμήσει. Από καιρό την ονειρευόταν αυτή τη θέση. Όταν ο άνθρωπος λαχταράει κάτι με την καρδιά του, ὁ πόθος του εκπληρώνεται. Να που έγινε και διευθυντής! Θα προσθέσω 90 λίρες στο μισθό σου, είπε το αφεντικό. Αφού θα έπαυε να είναι θυρωρός θα του κόβανε 80 λίρες από το μισθό. Θα γινόταν όμως διευθυντής και θα του δίνανε 90 λίρες αύξηση, δηλαδή θα είχε και 10 λίρες διαφορά. Θα έπαιρνε 260 λίρες το μήνα.

Ο πρώην διευθυντής, που έπαιρνε 500 λίρες, απολύθηκε αμέσως γιατί πείραζε την ιδιαίτερη γραμματέα του αφεντικού!
Το εργοστάσιο είχε 40 εργάτες, 2 αρχιεργάτες και 20 μηχανές. Εργάτης δε μπορούσε να γίνει, δεν ήξερε τη δουλειά. Ούτε αρχιεργάτης, ακόμα περισσότερο δεν την ήξερε αυτή τη δουλειά. Να δουλεύει αυτός αντί για τις μηχανές; Δε γινόταν. Στα γραφεία του εργοστασίου, εκτός από αυτόν, είχε απομείνει μόνο ἡ ιδιαίτερη γραμματέας και το αφεντικό.
Όταν του έμενε λίγη ώρα, κουβέντιαζε με τη γραμματέα και έπλεκε το εγκώμιο του αφεντικού.
-Ο θεός να του δίνει υγεία. Χρυσός άνθρωπος ! Μπήκα στο εργοστάσιο σαν θυρωρός με 80 λίρες το μήνα. Με έκανε νυχτοφύλακα και μου έδωσε 110 λίρες. Ύστερα με έκανε γραμματέα και μου ανέβασε το μισθό σε 170 λίρες. Με διόρισε λογιστή και άρχισε να μου δίνει 215 λίρες. Έγινα αποθηκάριος και έπαιρνα 250 λίρες. Τώρα είμαι διευθυντής και παίρνω 260 λίρες.

Και η ιδιαίτερη γραμματέας δεν πήγαινε πίσω στα εγκώμια για το αφεντικό.
-Ήρθα εδώ σαν καθαρίστρια με 40 λίρες το μήνα. Ύστερα άρχισα να σκουπίζω και να σφουγγαρίζω το σπίτι του αφεντικού και μού έδινε 60 λίρες. Έγινα δακτυλογράφος και ο μισθός μου ανέβηκε σέ 80 λίρες. Άρχισα να μαγειρεύω και να βοηθώ στο νοικοκυριό του αφεντικού και μου έκανε το μισθό 100 λίρες. Ύστερα ξέρετε, έγινα και… τότε μού έδωσε άλλες 15 λίρες. Έτσι τώρα παίρνω 115 λίρες. .
Μια μέρα ο Σελιαμέτ είπε στη γραμματέα:
– Δουλεύετε πολύ, κουράζεσθε.
Η γραμματέας του απάντησε:
– Και σεις μήπως δουλεύετε λιγότερο; Και δεν πληρώνεστε καλά. Ασφαλώς θα θέλετε αύξηση.
Ο Σελιαμέτ την κοίταξε. Θυμήθηκε πως στα γραφεία του εργοστασίου δεν είχε απομείνει κανένας άλλος εκτός από αυτούς τους δυο. Σκέφτηκε τις υποχρεώσεις της κοπέλας…

-Όχι, όχι, είπε. Δε θέλω καμιά αύξηση. Ευχαριστώ πολύ. Αν ήμουνα γυναίκα… ξέρετε τι θα γινόταν; Το αφεντικό θα σας έδιωχνε και θα πρόσθετε άλλες 20 λίρες στο μισθό μου… Όχι, όχι… Είμαι πολύ ευχαριστημένος… Αν ήμουνα γυναίκα…

Ο Αζίζ Νεσίν γεννήθηκε το 1915 στη Χάλκη και πέθανε το 1995 στα Αλάτσατα. Αρχικά στρατιωτικός, σπούδαζε παράλληλα στη Φυσικομαθηματική Σχολή και στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1944 παραιτήθηκε από τον στρατό, δούλεψε σε διάφορα επαγγέλματα και κατέληξε στη δημοσιογραφία.
Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο, αρθρογραφία σε εφημερίδες, διηγήματα, μυθιστορήματα, σενάρια για τον κινηματογράφο, θεατρικά έργα.
Καταδικάστηκε, εξορίστηκε και φυλακίστηκε για 6 χρόνια από το καθεστώς Μεντερές και τα στρατοκρατικά καθεστώτα της Τουρκίας.
Με λιτό και άμεσο λόγο καταγγέλλει με το πικρό και αυτοσαρκαστικό του χιούμορ καταστάσεις και νοοτροπίες. Η ανθρωπιά του είναι ειλικρινής και συγκινητική.
Αγωνίστηκε σε όλη τη ζωή του για τη δημοκρατία στην πατρίδα του. Τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία. Είναι γνωστός και αγαπητός σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα, όπου έχουν μεταφραστεί πολλά έργα του.

“Σώπα…, μη μιλάς!”

 Το διήγημα ανήκει στη συλλογή «Ο καφές και η Δημοκρατία» σε μετάφραση Έρμου Αργαίου, που κυκλοφόρησε το 1979 από τις εκδόσεις «Θεμέλιο».

...με μια κραυγή που θα μου λέει: ΜΙΛΑ!

«Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο, "Τι σε νοιάζει εσένα;", μου λέγανε, "θα βρεις τον μπελά σου, σώπα" (...) Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε: "Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα". Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές, με τους γείτονες, μας ένωνε, όμως, το Σώπα (...) Τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου, γιατί νομίζω πως θα' ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο, με έναν ψίθυρο, με ένα τραύλισμα, με μια κραυγή που θα μου λέει: ΜΙΛΑ!...».

Ο Αζίζ Νεσίν, ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες της Τουρκίας, υπερασπίστηκε σε όλη του τη ζωή την ελευθερία στην κριτική, αλλά και τη σύνδεση της κριτικής με την πράξη του αγώνα και το αριστερό κίνημα. Η δημοσιογραφική του πορεία, η πολιτική του σάτιρα, τα θεατρικά του έργα και το συνολικό συγγραφικό του έργο αντιμετωπίστηκαν με λογοκρισία, φυλακίσεις, επικήρυξη και απόπειρες δολοφονίας. Ήδη, το 1947 φυλακίζεται κι εξορίζεται για τις πολιτικές του ιδέες. Το 1956 «άγνωστοι» του καίνε τον εκδοτικό οίκο.

Τη δεκαετία του '80, όταν την Τουρκία κυβερνούσε η χούντα του στρατηγού Εβρέν, ο Νεσίν ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας και ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη γνωστή «Επιστολή των Διανοουμένων», που ασκούσε κριτική στο καθεστώς και ζητούσε την επαναφορά της δημοκρατίας. Ακολούθησε δίκη και καταδίκη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε στη μάχη κατά του θρησκευτικού φανατισμού και αναδείχθηκε ένας από τους ασυμβίβαστους επικριτές του Ισλάμ. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 άρχισε να μεταφράζει τους «Σατανικούς Στίχους» του Σαλμάν Ρούσντι, που ήταν καταδικασμένος σε θάνατο για το βιβλίο του αυτό από ισλαμικό φετφά για προσβολή του Προφήτη Μωάμεθ. Ο Νεσίν έγινε στόχος των ισλαμιστών στην Τουρκία και επικηρύχθηκε από έναν επιχειρηματία με το ποσό των 100.000 δολαρίων.

Στις 2 Ιούλη 1993, ενώ παρακολουθούσε μια πολιτιστική εκδήλωση των Αλεβιτών στην πόλη Σιβάς (Σεβάστεια), ένα εξαγριωμένο πλήθος πολιόρκησε το ξενοδοχείο και ουρλιάζοντας «θάνατος στον Νεσίν» και «κάτω το κοσμικό κράτος» πυρπόλησε το ξενοδοχείο, με αποτέλεσμα 37 άνθρωποι (κυρίως Αλεβίτες διανοούμενοι, αφού η εκδήλωση ήταν προς τιμήν του Αλεβίτη ποιητή Pir Sultan Abdal, 1480 - 1550) να βρουν το θάνατο. Ο Νεσίν διασώθηκε και δυο χρόνια αργότερα έχασε τη ζωή του από καρδιακή προσβολή σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης, στις 6 Ιούλη 1995. Η κυβέρνηση κατηγόρησε διά στόματος πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ τον ίδιο τον Νεσίν, επειδή είχε «προκαλέσει το πλήθος».

 

“Severna Makedonija”

Μοναδικοί κερδισμένοι οι ευρωνατοϊκοί ιμπεριαλιστές

Τσίπρας-Ζάεφ συμφωνούν, ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και ΕΕ χειροκροτούν. Με αυτή τη φράση μπορεί να περιγραφεί η πρόσφατη συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας-ΠΔΓΜ.

Πρόκειται για συμφωνία «κομμένη και ραμμένη» στα μέτρα των επιδιώξεων του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, που ξεκλειδώνει την ένταξη της ΠΓΔΜ στους δυο ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, αποτελώντας ταυτόχρονα αποφασιστικό βήμα για την πλήρη ΝΑΤΟποίηση των Βαλκανίων. Το παραδέχθηκε, άλλωστε, ο ίδιος ο Αλ. Τσίπρας χθες: «Προκειμένου η Ελλάδα όχι μόνο να δεχθεί αλλά και να πρωτοστατήσει στην ευρωπαϊκή και ευρωατλαντική προοπτική των γειτόνων μας, οι τελευταίοι συμφώνησαν να αλλάξουν τη Συνταγματική τους ονομασία για όλες τις χρήσεις και έναντι όλων». 

Τα λόγια του πρωθυπουργού έρχονται να πιστοποιήσουν, με τον πλέον επίσημο τρόπο, το ρόλο που έχει αναλάβει η αστική τάξη της Ελλάδας ως «τοποτηρητής» των συμφερόντων του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στην βαλκανική χερσόνησο και ευρύτερα στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Η πρεμούρα της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να κλείσει το ζήτημα της ονομασίας και να προχωρήσει η διαδικασία ένταξης της «Severna Makedonija» (ΠΓΔΜ) σε ΝΑΤΟ και ΕΕ απηχεί τους σχεδιασμούς της εγχώριας αστικής τάξης για βαθύτερη οικονομική διείσδυση στην περιοχή, για νέες κερδοφόρες μπιζνες με σκοπό την αναβάθμιση της θέσης της στους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς.

Ποιός βγαίνει, λοιπόν, κερδισμένος από την συμφωνία Τσίπρα-Ζάεφ; Σίγουρα όχι ο εργαζόμενος λαός σε Ελλάδα και Σκόπια, καθώς η ένταξη της «Severna Makedonija» στο ΝΑΤΟ θα σημάνει ενίσχυση της ανασφάλειας και αποσταθεροποίησης στην περιοχή. Μια ανασφάλεια που θα συνεχίσει να τρέφεται από τους αλυτρωτισμούς και τις εθνικιστικές επιδιώξεις, δεδομένης της -επίσημης πλέον- αποδοχής από την ελληνική κυβέρνηση των όρων περί «μακεδονικής» εθνότητας και γλώσσας.

Μοναδικοί κερδισμένοι από την συμφωνία που ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός είναι οι αμερικανοί και ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι που τρίβουν τα χέρια τους στην προοπτική νέων χρυσοφόρων επενδύσεων με θύματα τους εργαζόμενους ανεξαρτήτως εθνικότητας. 

Οι εργαζόμενοι, οι λαοί των Βαλκανίων δεν έχουν συμφέρον να συνταχθούν με καμιά απ’ τις δύο όψεις της αστικής ιδεολογίας, είτε με τον εθνικισμό, είτε με τον κοσμοπολιτισμό. Μόνη διέξοδος είναι η ενδυνάμωση της αντιιμπεριαλιστικής πάλης, για την αποδέσμευση από ΝΑΤΟ και ΕΕ με το λαό στην εξουσία.

Αλλά ο Τσίπρας βγαίνει και στο κλαρί! ...στην συνέντευξη του στην ΕΡΤ, ερωτηθείς για τη θέση του ΚΚΕ σχετικά με την συμφωνία Ελλάδας-ΠΓΔΜ στο ονοματολογικό, είπε μεταξύ άλλων: «…ξεπερνά, προφανώς, τα όρια της κατανόησης από τη δική μου πλευρά και για όσους έχουν διαβάσει Μαρξ και Λένιν, ξεπερνά τα όρια, με την έννοια ότι η αυτοδιάθεση και το αναφαίρετο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των λαών, δεν μπορεί να αμφισβητείται από το Κομμουνιστικό Κόμμα»

 

Δεν ξέρουμε αν έχει ποτέ μπει στη διαδικασία να διαβάσει έργα του Μαρξ και του Λένιν, σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, με βάση όσα είπε με αφορμή την συμφωνία Ελλάδας-ΠΓΔΜ, δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν: Ή έχει μαύρα μεσάνυχτα από μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία, ή διαστρεβλώνει συνειδητά το νόημα όσων έχουν γράψει οι θεμελιωτές του επιστημονικού σοσιαλισμού προκειμένου να δικαιολογήσει τον αντιδραστικό κοσμοπολιτισμό που η κυβέρνηση του ακολουθεί στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής.

Μιας και πρόκειται για λαθροχειρία ολκής εκ μέρους του πρωθυπουργού- λαθροχειρία που την επαναλαμβάνουν περιφερόμενα στα ΜΜΕ στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ- αξίζει να σημειώσουμε ορισμένα πράγματα:

Η γενική επίκληση στο δικαίωμα της «αυτοδιάθεσης» και του «αυτοπροσδοιορισμού», χωρίς να συνοδεύεται από σαφή αναφορά στις δοσμένες ιστορικές συνθήκες, είναι τέχνασμα προπαγανδιστικό και παραπλανητικό. Είναι ίδια, άραγε, η θεώρηση της αυτοδιάθεσης που της προσέδιδαν το 19ο αιώνα οι Μαρξ και Ένγκελς και στις αρχές του 20ου αιώνα ο Λένιν, με την ερμηνεία που επιχειρεί να προσδώσει στον όρο σήμερα ο κ.Τσίπρας; Προφανώς και όχι.

Μέσα στο ιστορικό προτσές η έννοια της «αυτοδιάθεσης»- και εν γένει του εθνικού ζητήματος- δεν θα μπορούσε να παραμείνει η ίδια. Κατά την περίοδο των αστικών επαναστάσεων και την αποσύνθεση των φεουδαρχικών καθεστώτων τον 19ο αιώνα η αυτοδιάθεση είχε- σε αρκετές περιπτώσεις- προοδευτικό πρόσημο. Η προσέγγιση των Μαρξ και Ένγκελς για το ζήτημα της αυτοδιάθεσης συνδέεται αναπόφευκτα με τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα της εποχής ανόδου του καπιταλισμού. Έτσι, το αίτημα της αυτοδιάθεσης κρίνεται από τους Μαρξ και Ένγκελς ανά περίπτωση, με βάση το κατά πόσο μπορεί κάθε φορά να συμβάλει στην ενίσχυση της πάλης του προλεταριάτου για την κατάκτηση της εξουσίας.

Για παράδειγμα, ο Μαρξ έβλεπε θετικά τον αγώνα του ιρλανδικού λαού για ανεξαρτησία από τη βρετανική αυτοκρατορία, όπως και το αίτημα της ανεξαρτησίας της- τριχοτομημένης τότε- Πολωνίας ενώ, αντίθετα, θεωρούσε (ορθά) αντιδραστικό το κίνημα του «πανσλαβισμού» που καθοδηγούνταν πρωτίστως από την τσαρική Ρωσία. Η περίπτωση των νοτιοσλαβικών κινημάτων εθνικής ανεξαρτησίας εκείνης της εποχής είναι ενδεικτικό παράδειγμα της χειραγώγησης της έννοιας της «εθνικής αυτοδιάθεσης» από μεγάλες δυνάμεις στο πλαίσιο των μεταξύ τους ανταγωνισμών.

Την στάση των Μαρξ και Ένγκελς απέναντι σε κινήματα εθνικής ανεξαρτησίας της εποχής εξηγούσε αργότερα ο Β.Ι.Λένιν. «Το 1848», σημείωνε ο Λένιν «υπήρχαν ιστορικοί και πολιτικοί λόγοι να γίνεται διάκριση ανάμεσα στα «αντιδραστικά» και τα επαναστατικά-δημοκρατικά έθνη. Ο Μαρξ είχε δίκιο, όταν καταδίκαζε τα πρώτα και υποστήριζε τα δεύτερα. Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης είναι μια από τις διεκδικήσεις της δημοκρατίας, που, φυσικά, πρέπει να υποτάσσεται στα γενικά συμφέροντα της δημοκρατίας. Το 1848 και στα επόμενα χρόνια αυτά τα γενικά συμφέροντα ανάγονταν πρώτ’ απ’ όλα στην πάλη ενάντια στον τσαρισμό».

Στο έργο του «Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα» (1913), ο Λένιν αποκρυσταλλώνει τη μαρξιστική οπτική πάνω στο θέμα της αυτοδιάθεσης. Για το Λένιν, η αυτοδιάθεση των λαών δεν είναι ούτε γενικόλογο σύνθημα, ούτε αυτοσκοπός. Το αίτημα της αυτοδιάθεσης έχει προοδευτικό πρόσημο μόνο ως επιμέρους σύνθημα εντασσόμενο στο πλαίσιο της πάλης για την σοσιαλιστική επανάσταση. Εξυπηρετεί ή όχι τους σκοπούς της προλεταριακής επανάστασης – αυτό είναι το ερώτημα βάσει του οποίου η λενινιστική οπτική οφείλει να εξετάζει το αίτημα της αυτοδιάθεσης, εθνικής ανεξαρτησίας κλπ.

«Οι αστοί», έγραφε ο Β.Ι.Λένιν, «θέτουν πάντοτε τα εθνικά τους αιτήματα σε εξέχουσα θέση και έτσι είναι πάντα της μόδας. Όμως, για το προλεταριάτο, αυτά τα αιτήματα υποτάσσονται στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του ταξικού αγώνα» [4]. Ως εκ τούτου, για το Λένιν το αίτημα της «αυτοδιάθεσης» ήταν αποδεκτό στο βαθμό που δεν συγκρούονταν με την συνολικότερη πάλη για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Τέτοιου είδους αιτήματα – και συνθήματα- οι επαναστάτες όφειλαν (και οφείλουν) να τα εξετάζουν στο πλαίσιο μιας διαλεκτικής ενότητας για την ανατροπή του καπιταλισμού, για την προλεταριακή επανάσταση.

Να τι έγραφε: «Οι διάφορες διεκδικήσεις της δημοκρατίας, μαζί και η αυτοδιάθεση, δεν είναι κάτι το απόλυτο, αλλά ένα «μέρος» του πανδημοκρατικού (σήμερα: πανσοσιαλιστικού) «παγκόσμιου» κινήματος. Μπορεί σε ορισμένες συγκεκριμένες περιπτώσεις το μέρος να έρχεται σε αντίθεση με το όλο και τότε πρέπει να απορρίπτεται» [5]. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι οι κομμουνιστές οφείλουν να αντιμετωπίζουν το ζήτημα της αυτοδιάθεσης με διαφορετικά κριτήρια απ’ ότι η αστική τάξη και οι ιμπεριαλιστικές της ενώσεις.

Ήδη την εποχή του Λένιν- περίοδο άνθισης μιας σειράς αντιαποικιοκρατικών κινημάτων- το αίτημα της αυτοδιάθεσης έχριζε ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης, στη βάση των ιστορικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών μέσα στις οποίες διατυπώνονταν. Στην σημερινή σύνθετη πραγματικότητα το ζήτημα της «εθνικής αυτοδιάθεσης» περιπλέκεται ακόμη περισσότερο. Έχουμε δει παραδείγματα κινημάτων που θέτουν στόχους «εθνικής ανεξαρτησίας» και «αυτοδιάθεσης» να χειραγωγούνται από την αστική τάξη στο πλαίσιο των ενδοιμπεριαλιστών ανταγωνισμών. 

Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου εθνοτικές, θρησκευτικές, γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές αξιοποιούνται από ιμπεριαλιστικά κέντρα (ΝΑΤΟ, ΕΕ, κλπ), στο πλαίσιο της ενίσχυσης και όξυνσης των ενδοαστικών ανταγωνισμών, για την προώθηση απώτερων σχεδιασμών. Το έργο το έχουμε δει, στα Βαλκάνια, στην Τσετσενία, σε περιοχές της Μέσης Ανατολής και αλλού, όπου η αστική τάξη υιοθετεί αιτήματα «αυτοδιάθεσης» και «αυτοπροσδιορισμού» στο βαθμό που αυτά ικανοποιούν τις ταξικές της επιδιώξεις.

Στην εποχή, λοιπόν, του μονοπωλιακού καπιταλισμού, της «νέας τάξης πραγμάτων» και της όξυνσης των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, η αστική τάξη δε διστάζει να προωθεί ζητήματα αυτοδιάθεσης και αυτοπροσδιορισμού, χρησιμοποιώντας για τον εγκλωβισμό πλατιών λαϊκών μαζών το δίπολο εθνικισμού-κοσμοπολιτισμού. Στο πλαίσιο αυτό, παραδείγματος χάρη, η σκόπιμα αφηρημένη και γενικόλογη έννοια του «αυτοπροσδιορισμού» (αυτοκαθορισμού) πλασάρεται ως- υποτιθέμενο- «δώρο» της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας στις καταπιεσμένες μειονότητες κάθε είδους. Με λίγα λόγια, ο καθένας μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται όπως επιθυμεί αρκεί ο αυτοπροσδιορισμός αυτός να μην οδηγεί στην ταξική συνειδητοποίηση του ατόμου.

Με όχημα αυτήν, την κοσμοπολίτικη αντίληψη του κεφαλαίου, ο κ.Τσίπρας μιλά για αυτοδιάθεση και αυτοπροσδιορισμό, επιχειρώντας να τις εμφανίσει ως έννοιες που, τάχα, έχουν παντού και πάντοτε προοδευτικό πρόσημο. Μόνο που στη λαθροχειρία του αυτή, έκανε το λάθος να εμπλέξει τους κλασσικούς του μαρξισμού, από τον οποίο ο ίδιος και το πολιτικό του σινάφι έχουν πάρει οριστικό και αμετάκλητο διαζύγιο εδώ και πολλά χρόνια.

1. Συνέντευξη στην ΕΡΤ, 13 Ιούνη 2018: https://www.youtube.com/watch?v=Z1pyFXq0lck
2. Βλ. Σχετικά: Ι.Β.Στάλιν, «Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα», Άπαντα τ. 2, Σύγχρονη Εποχή & Φρ. Ένγκελς, «Δημοκρατικός Πανσλαβισμός» (Νέα Εφημερίδα του Ρήνου, 14/2/1849).
3. Β. Ι. Λένιν: «Η σοσιαλιστική επανάσταση και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών». Απαντα, τ. 27, σελ. 260.
4. Β. Ι. Λένιν: «Για το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση», Άπαντα, τ.25, σελ.273.
5. Β. Ι. Λένιν: «Τα αποτελέσματα της συζήτησης για την αυτοδιάθεση». Άπαντα, τ. 30, σελ. 39.

πηγές: 

δύο σημειώματα του Νίκου Μόττα

(Πολιτικές Επιστήμες, υποψήφιου διδάκτορα [Phd] Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας κάτοχου δύο μεταπτυχιακών τίτλων [Master of Arts] στις διπλωματικές σπουδές -Παρίσι και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις -Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ. 
Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.

βλ και https://atexnos.gr/ 

Εδώ > https://www.902.gr/eidisi/politiki/161117/i-symfonia-tsipra-zaef-egine-gia-na-taktopoiithei-i-pgdm-se-nato-kai-ee-video
ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας για τη συμφωνία Τσίπρα – Ζάεφ από το βήμα της Βουλής.

Επίσης 

https://www.902.gr/eidisi/politiki/161443/synenteyxi-toy-dimitri-koytsoympa-sto-ethnos-tis-kyriakis

η Συνέντευξη του Δημήτρη Κουτσούμπα στο «Έθνος της Κυριακής»