Λαϊκή μας παρακαταθήκη ο πλούτος του "συμφωνικού" Μίκη

 

Ο Μίκης –έτσι κι αλλιώς παγκόσμια μουσική φυσιογνωμία υπήρξε ο μεγαλύτερος στη χώρα μας λαϊκός καλλιτέχνης, πρωτοπόρος και ανόμοιαστος, στρατευμένος στην τέχνη του, που ίπταται πάνω από τεχνοτροπίες και μανιέρες, σφραγίζοντας ανεξίτηλα, τον πολιτισμό.

Ο ίδιος έλεγε: «Είμαι πολύ ευτυχής γιατί ως συνθέτης μπόρεσα να εκπληρώσω σε ικανοποιητικό βαθμό αυτά που ήθελα να κάνω, τόσο στον τομέα του τραγουδιού όσο και στον χώρο της συμφωνικής μουσικής. Βεβαίως θα μπορούσα να προσφέρω περισσότερα, εάν δεν αφιέρωνα μεγάλο μέρος της ζωής μου στα κοινά» (…)
Και αυτό το 2^ο κομμάτι τον «συμφωνικό Θεοδωράκη» με τα ορατόρια, μπαλέτα, όπερες και μουσική δωματίου θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε στο σημερινό σημείωμα.
Μεγάλη κουβέντα γιατί, ξεφυλλίζοντας  το αρχείο του στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη –που αυτές τις μέρες έχει εξώφυλλο τη ζωή του, δίπλα σε κείμενα, αποκόμματα τύπου κλπ. τεκμήρια, υπάρχει μια μουσική, με πάνω από 50.000 φύλλα!

Και ενώ τα πρώτα του μουσικά ακούσματα ήταν ψαλμωδίες -έπαιρνε μάλιστα μέρος σαν ψάλτης σε εκκλησίες, στην Τρίπολη, μόλις 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του «Κασσιανή» ενώ σε ηλικία 22 χρόνων πήρε τα πρώτα μαθήματα βιολιού στο Ωδείο Πατρών και δημιούργησε συνθέσεις βασισμένες σε στίχους Σολωμού, Παλαμά, Δροσίνη και Βαλαωρίτη.

Ξεκίνησε να ανακαλύπτει τη μουσική μέσα από έργα των Μπαχ, Μότσαρτ και Μπετόβεν μπαίνοντας –δεδομένης και της εποχής σε έναν άγνωστο μέχρι τότε σε εκείνον κόσμο.
Μια πορεία που θα συνεχίσει για χρόνια –μέχρι τα τέλη της 10ετίας του ΄50 όταν έγραψε τις τρεις μουσικές μπαλέτου «Αντιγόνη», «Les Amants de Teruel» και «Le Feu aux Poudres», οι οποίες γνώρισαν επιτυχία στη γαλλική πρωτεύουσα και στο Λονδίνο, ενώ την ίδια περίοδο συνέθεσε και το έργο «Οιδίπους Τύραννος».
Το 1957 τιμάται με το χρυσό μετάλλιο στο Φεστιβάλ της Μόσχας για την «Πρώτη Συμφωνία για πιάνο και ορχήστρα» και μάλιστα από τα χέρια του Σοστακόβιτς, που χαρακτήρισε τον Μίκη «μουσική μεγαλοφυΐα του 20ού αιώνα».

Η «Πρώτη συμφωνία» πλάι-πλάι με την «Άρνηση» και την ώρα που παγκόσμιοι ερμηνευτές και ειδικοί προσπαθούν να προσεγγίσουν τις ερμηνείες του «αγράμματου» Μπιθικώτση, καταξιωμένοι μαέστροι μελετούν με ευλάβεια σουίτες, όπερες και ορατόρια.

Το «Άξιον εστί» θα γίνει το πρώτο μεγάλο έργο του με χορωδία, το οποίο ο συνθέτης ονομάζει «λαϊκό ορατόριο – μετασυμφωνικό», χαρακτηρισμός που δηλώνει «όχι τόσο την χρονική απόσταση όσο την ποιοτική διαφορά ανάμεσα στη δυτική και την νεοελληνική μουσική τέχνη»

«Έπλασα σιγά –σιγά μέσα μου το ιδανικό της ζωής μου. Να δημιουργήσω ηχητικές τοιχογραφίες , όμως με υλικά απολύτως ζωντανά. Με αναγκαιότητα και αλήθεια. Πλουτίζοντας τη μουσική μου γλώσσα με κάθε καινούρια τεχνική προσφορά…. όμως το πιο σπουδαίο, ήθελα τη μεγάλη αυτή μουσική τοιχογραφία να τη νοιώθει όλος ο λαός, να τη λογαριάζει για κάτι εντελώς δικό του, που βγαίνει από αυτόν».

(γράφει ο Μίκης):
«Ενυπήρχε μέσα μου αυτή η μουσική και δεν έμενε παρά το χτύπημα της ρομφαίας πάνω στο βράχο για να αναπηδήσει το ζωντανό νερό των ήχων».
Τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας παραμένουν, αλλά εμπλουτίζονται με μπουζούκι και σαντούρι, ενώ η καταλυτική παρουσία της χορωδίας βάζει τη σφραγίδα της.

Ήδη από τη 10ετία του 1990 το συμφωνικό έργο του Μίκη με ελληνικές και ξένες ορχήστρες και με μεγάλους σολίστες «επισκιάζει» τον «λαϊκό» Θεοδωράκη και ο «άλλος» ήχος -100% αναγνωρίσιμος, με κλίμακες βυζαντινής λαϊκής μουσικής, δημοτικούς ρυθμούς και σύγχρονη ποίηση ακούγεται στα μεγαλύτερα θέατρα

Όπως είχε αναφέρει ο Gerhard Folkerts «Αυτό που τον διαφοροποιεί από άλλους και πολλούς συνθέτες της δυτικοευρωπαϊκής πρωτοπορίας, είναι πως στην καρδιά των συμφωνικών του έργων υπάρχει διαμαρτυρία και αντίσταση κατά αυτού που δεν θέλει να αλλάξει. Ο Θεοδωράκης με το συμφωνικό του έργο μας κάνει να σκεφτούμε. Το συμφωνικό του έργο μας δημιουργεί την ανάγκη και την επιθυμία να πραγματώσουμε την αγάπη, τον έρωτα, την ελευθερία και την ειρήνη».

Ο θρίαμβος του λυρισμού μέσα από τις Όπερες του Μίκη

Το μπαλέτο «Ζορμπάς» παίχτηκε στο αρχαίο θέατρο της Βερόνας τον Αύγουστο του 1988. Ο Θεοδωράκης ένιωσε περήφανος, όταν το βράδυ της πρεμιέρας που θα διηύθυνε την ορχήστρα, είδε σε πανό να γράφεται το όνομά του δίπλα στους γίγαντες της ιταλικής όπερας.

Ανάμεσα στα 1984 και 1986 ο Θεοδωράκης είχε ήδη γράψει την όπερα «Κώστας Καρυωτάκης ή οι Μεταμορφώσεις του Διονύσου» (κείμενο του συνθέτη με στίχους Καρυωτάκη και Κώστα Βάρναλη). Πρόκειται για ένα έργο που χαρακτηρίζεται ως «opera buffa» και βασίζεται στη ζωή και στο θάνατο του ποιητή και την εμπνεύστηκε –πιθανά σε έναν στιγμιαίο αυτοσαρκασμό όταν μέσα και από τα προσωπικά του βιώματα αηδίασε από τη σύγχρονη πολιτική του αστικού κράτους βάζοντας σ’ ένα πλαίσιο πικρής σάτιρας λυρικά στοιχεία.
Το αποτέλεσμα είναι μια σκόπιμα γκροτέσκα, μαύρη κωμωδία, κάτι σαν μπρεχτικός εφιάλτης, από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να γλιτώσει την κριτική και ο αυτόχειρας ποιητής θεωρεί τους πάντες υπεύθυνους όχι μόνο για το θάνατό του αλλά και για το θάνατο του έθνους του.
Η όπερα αυτή αποτελεί μια οπτική-σχόλιο του συνθέτη για τη 10ετία του ’80, σαν μία ακόμη περίοδος στιγματισμένη από την κατάχρηση της εξουσίας σε μια χώρα που στην ιστορική πορεία της έχει καταδυναστευτεί από ξένους και ντόπιους.

Εδώ ο «λαϊκός» Διόνυσος του Μίκη

Η «όπερα» ήταν ένα θυμωμένο, χωρίς απόγνωση όμως, ξέσπασμα, με τον υπότιτλο της να δένει το έργο με μια άλλη σύνθεση, για λαϊκό τραγουδιστή, χορωδία και τη λαϊκή ορχήστρα «Διόνυσος», που παρουσιάστηκε το 1985 στο θέατρο «Ορφέας» στην Αθήνα.
Ο Θεοδωράκης ονόμασε αυτόν τον κύκλο «σύγχρονο θρησκευτικό δράμα», τονίζοντας ότι ο σκοπός του ήταν να ξαναφέρει, όπως λέει, «στην μνήμη του λαού, αρχαίους και σύγχρονους μύθους, ελπίζοντας να τον βοηθήσω να δει μέσα από τα σύμβολα, την ουσία της ζωής του, που έχω την γνώμη ότι χάνεται όλο και πιο πολύ».

Η επιστροφή του θεού Διόνυσου δίνει μια συμβολική και μυθική διάσταση στη τραγωδία της σύγχρονης Ελλάδας. Μετά από χρόνια ξένης παρέμβασης, πολέμους και κατοχές η χώρα υποφέρει από την κατάχρηση εξουσίας με «οργιαστική κατανάλωση» που μπορεί να νικήσει, φαίνεται, ακόμη και το Διόνυσο. Αλλά με τέτοιο θεό, ποιος ξέρει τι μπορεί να γίνει; Ο Διόνυσος, το σύμβολο του ελληνικού παρελθόντος, είναι που ενώνει το κοσμικό με το ιερό και αφήνει χώρο για ελπίδα. Στις όπερες που θα συνθέσει ο Θεοδωράκης την επόμενη δεκαετία, θα επιστρέψει στην πηγή έμπνευσής του, στο μυθικό και συμβολικό κόσμο της αρχαίας Ελλάδας και θα δημιουργήσει μια τριλογία τραγωδιών μ’ ένα νέο λυρισμό, ένα λυρισμό που υπερβαίνει την πικρία του παρελθόντος και καταφάσκει στη δύναμη της ανθρώπινης αγάπης και του έρωτα.

Ο Θεοδωράκης πιστεύει ότι οι σύγχρονοι Έλληνες έχουν μια ιδιαίτερη σχέση με το τραγικό. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτό οφείλεται στην ιστορία της χώρας ή ακόμη στο ότι το έχουν στο αίμα τους που τους ευχαριστεί η ακραία έκφραση του πόνου στη λογοτεχνία. Εν πάση περιπτώσει, ο Θεοδωράκης πάντοτε ταυτιζόταν με τις τραγικές μορφές της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας και ιδιαίτερα με τις τρεις ηρωίδες που στέκονται μόνες και χωρίς φόβο στο κέντρο των λεγόμενων «λυρικών τραγωδιών»: Μήδεια, Ηλέκτρα και Αντιγόνη. Το πρόβλημα για το συνθέτη ήταν πώς να μετουσιώσει αυτή την ιδιαίτερη έλξη που ασκούσε πάνω του η τραγωδία σε μουσική μορφή. Η λύση ήταν, όπως έχει συμβεί με όλα σχεδόν τα έργα του, να βασιστεί στον ποιητικό λόγο, ώστε αυτός να του εξασφαλίσει τη μουσική έμπνευση. Ο συνθέτης ένιωθε ότι ο Ευριπίδης τον οδηγούσε πιο κοντά στον άνθρωπο και στην ανθρώπινη κοινωνία παρά ο Αισχύλος, ο οποίος έβλεπε τον άνθρωπο ως όργανο της θεϊκής θέλησης.

Ο σεβασμός του Θεοδωράκη για το κείμενο του Ευριπίδη τον οδήγησε όχι μόνο να ακολουθήσει το πρωτότυπο λέξη προς λέξη και στίχο προς στίχο, αλλά να δημιουργήσει μια μοναδική μελωδική γραμμή που αρχίζει με την πρώτη φράση της τροφού και τελειώνει με το τελευταίο χορικό. Δεν σημαίνει όμως ότι μια μόνο μελωδία κυριαρχεί στο έργο, αλλά η μελωδία, το μέλος, είναι το κυρίαρχο στοιχείο που θα επηρεάσει τις άπειρες αντιθέσεις και μεταβολές των χαρακτήρων. Όπως θα περίμενε κανείς, με τέτοια εμμονή στη μελωδία, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα ρετσιτατίβο, ακόμη και οι πιο γρήγοροι διάλογοι τραγουδιούνται σε μια μελωδική μορφή.

Η εστίαση του συνθέτη στη μελωδία σημαίνει ότι κάθε μελωδική γραμμή είναι φορτωμένη με συμβολικό βάρος. Το εναρκτήριο θέμα της Μήδειας θυμίζει τη μουσική που έγραψε ο Θεοδωράκης για τη ταινία «Ηλέκτρα» του Κακογιάννη. Δημιουργεί μια μελαγχολική, απειλητική ατμόσφαιρα που θα ανακαλείται σε κρίσιμες στιγμές της όπερας αλλά και στις δυο επόμενες των «λυρικών τραγωδιών» του. Τέτοιες οικείες μελωδίες και ρυθμοί αποδεικνύουν τη συνέχεια μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης Ελλάδας υπογραμμίζοντας ότι αυτό το δράμα συμβαίνει σ’ ένα τόπο που κατοικείται ακόμα από Έλληνες.

Η Μήδεια είναι πρόσφυγας από τον Πόντο. Ο Ευριπίδης με το τέχνασμα της τροφού, που κάνει έκκληση ευθέως στους θεατές για συμπόνια, μας καλεί να καταλάβουμε την τρομερή θέση της Μήδειας ως ντροπιασμένης εξόριστης. Ο Θεοδωράκης αποδίδει αυτή την έκκληση για κατανόηση με μια μουσική γλώσσα που υπογραμμίζει ότι η Μήδεια δεν είναι εντελώς ξένη, αλλά πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία. «Νιώθω πόνο στη καρδιά κι ήρθα να κλάψω… Να πω τα πάθη της κυράς μου σε ουρανό και γη» μας λέει η τροφός σε μια άρια που θα μπορούσε να ενορχηστρωθεί ξανά ως ένα μικρασιάτικο ρεμπέτικο τραγούδι.

Αντί για συμπόνια από τους Κορίνθιους η Μήδεια αντιμετωπίζει τον ίδιο εθνικισμό με τον οποίο οι Έλληνες υποδέχτηκαν τους πρόσφυγες το 1922. Όταν ο Ιάσονας διαλαλεί ότι πρέπει να είναι ευγνώμων που ζει τώρα στην Ελλάδα και ο χορός των ανδρών επαναλαμβάνει «ζεις στην Ελλάδα. Οι Έλληνες σε επαινούν», ενοχλούμαστε για το σωβινισμό τους. Ο χορός των γυναικών μας θυμίζει ότι αυτά είναι κούφια λόγια, λόγια που λέγονται πολύ καθυστερημένα προς αντίπαλο πιο ισχυρό από τον ίδιο. Σε τέτοιες περιπτώσεις βλέπουμε πόσο υπολογίζει ο Θεοδωράκης στην ιδιότητα του ανδρικού χορού. Η ύπαρξη αντρικού και γυναικείου χορού επιτρέπει στο συνθέτη να τονίσει τη διαφορά μεταξύ της αρσενικής και θηλυκής στάσης απέναντι στη συμπεριφορά της Μήδειας. Ενώ οι άνδρες φοβούνται τη Μήδεια, οι γυναίκες, τουλάχιστον στην αρχή, είναι με το μέρος της.

Αντίθετα με τις ηρωίδες στις επόμενες όπερες – Ηλέκτρα και Αντιγόνη – η Μήδεια είναι μια άστατη γυναίκα, που βασανίζεται ανάμεσα στην επιθυμία της για εκδίκηση και στην αγάπη της για τα παιδιά της. Μουσικά οι διαθέσεις της αποκαλύπτονται με γρήγορες αλλαγές μελωδικής γραμμής, τέμπο και ρυθμού. Από την πρώτη της κιόλας εμφάνιση μοιάζει σαν μια δύναμη της φύσης, σαν ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί.
Στη μουσική του Ιάσονα βρίσκουμε μια επινόηση του Θεοδωράκη που θα τη χρησιμοποιήσει σ’ όλη την τριλογία: τα χάλκινα όργανα θα γίνουν σύμβολο κοσμικής εξουσίας, εξουσίας που ωστόσο φοβάται τον αντίπαλο. Ο Ιάσονας δίνει τις διαταγές του με μουσική γρήγορη και εκρηκτική.
Οι γυναίκες του χορού καταγγέλλουν όχι μόνο τον Ιάσονα, αλλά και την τύχη των γυναικών. Η κορυφαία μας θυμίζει τι θυσίασε η Μήδεια αφήνοντας το πατρικό της σπίτι και ταξιδεύοντας με το μικρό σκάφος του Ιάσονα στην Ελλάδα. Η άριά τους έχει ένα απαλό, λικνιστικό ρυθμό που μιμείται την κίνηση του σκάφους του Ιάσονα, αλλά φτάνει σε δραματική κορύφωση, όταν ο χορός μαζί με την κορυφαία κάνουν μια επίθεση στην ελληνική ηθική, επίθεση που δεν αφήνει αδιάφορο το σύγχρονο ελληνικό κοινό. «Ω Ελλάδα! Ελλάδα δοξασμένη! Ποιος σέβεται σήμερα όρκους και τιμή; Στους ουρανούς πέταξαν και χάθηκε η ντροπή!»

Στη λογομαχία Ιάσονα – Μήδειας η Μήδεια θυμίζει τον άνδρα της ότι αυτή ήταν που τον έκανε ήρωα προδίδοντας και σκοτώνοντας τους συγγενείς της. Η τραγουδιστή απάντηση του Ιάσονα, που συνοδεύεται από συνεχή αρπίσματα, μας υπενθυμίζει ότι αυτός που μιλάει είναι ένας ναύτης που αντιλαμβάνεται τη φουρτούνα που δημιούργησαν τα λόγια της. Αλλά ο λόγος του, άλλοτε σωβινιστικός άλλοτε πραγματικός, καταφέρνει μόνο να μετατρέψει τη φουρτούνα σε κυκλώνα.
Όταν η Μήδεια πείθει τον Αιγέα να ορκισθεί μπροστά στους θεούς – στη Γη, στον Ήλιο, στο Δία, στον ‘Αδη και στη Μοίρα – ότι θα την προστατέψει, η μεγαλοπρεπής μελωδία του χορού διακόπτει την πράξη και ο ιερός χαρακτήρας της προσευχής ενισχύεται μουσικά. Η προσευχή στο τέλος της πρώτης πράξης ξαναπιάνεται από το χορό των γυναικών στη δεύτερη πράξη, που ζητούν τη βοήθεια του Ερμή να οδηγήσει τον Αιγέα με ασφάλεια στο παλάτι του. Η Μήδεια επίσης επικαλείται τους θεούς πριν ανακοινώσει τα τρομαχτικά της σχέδια. Από δω και πέρα η Μήδεια βρίσκεται στην επίθεση, αλλά ο θρίαμβός της είναι πιο πικρός από οποιαδήποτε αποτυχία.

Ανηλεής από τη μανία της ετοιμάζεται να σκοτώσει τα παιδιά της, ενώ ακούμε τη δυσοίωνη μουσική της αρχής της όπερας. Αλλά ξαφνικά αρχίζει μια εκπληκτική άρια. Η μελωδία βασίζεται σ’ ένα τραγούδι του Θεοδωράκη του 1969 με τίτλο «Ο χρησμός» σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Σ’ αυτό το περιβάλλον, η γλυκιά και μελαγχολική μελωδία μεταμορφώνει τη γυναίκα, που μόλις σκότωσε δύο ανθρώπους με βάρβαρο τρόπο και ετοιμάζεται να σκοτώσει τα δικά της παιδιά, σε τρυφερή μητέρα.

Ένα χαρακτηριστικό της τραγωδίας, όπως παρατηρεί ο Θεοδωράκης, είναι ότι όλοι οι πρωταγωνιστές έχουν δίκιο από την πλευρά τους, μέχρι και ο Ιάσονας, που ο συνθέτης του χαρίζει την λυτρωτική του στιγμή. Η άρια που τραγουδάει, όταν μαθαίνει για το θάνατο των παιδιών του είναι ο θρήνος ενός ανθρώπου που έχει λυγίσει από την απελπισία. Οι ρόλοι ανατρέπονται. Ο πόνος δίνει στον Ιάσονα μια καινούργια αξιοπρέπεια, ενώ η Μήδεια γίνεται μια θριαμβεύουσα ξένη. Εδώ η ορχήστρα τονίζει, πετυχημένα αυτή την ανατροπή. Τα χάλκινα όργανα, σύμβολο ανδρικής εξουσίας, συνοδεύουν τώρα τη Μήδεια.

Στις τελευταίες στιγμές της όπερας η σύντομη άρια της Μήδειας, με την οποία δηλώνει το σκοπό της να θάψει τα παιδιά της μακριά από την Κόρινθο στο Ναό της Ήρας, είναι ακόμα μια ιερή στιγμή που ο συνθέτης μάς βοηθάει να καταλάβουμε το λειτουργικό χαρακτήρα της τραγωδίας και την πεποίθηση του Θεοδωράκη ότι όλοι έχουν δίκιο. Αν υπάρχει απόλυτο κακό, αυτό βρίσκεται στην κοσμική εξουσία και στην κατάχρησή της.

Κανένας που δε γνωρίζει το λαϊκό έργο του Θεοδωράκη δεν θα συνδέσει την όπερα Αντιγόνη με το θεατρικό έργο του που στηρίζεται στον ίδιο μυθικό υλικό, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού δηλαδή, γραμμένο όταν οι πληγές του εμφύλιου ήταν ακόμα ανοιχτές. Για να τονιστεί πάλι ο παραλληλισμός με την σύγχρονη ελληνική ιστορία, ο συνθέτης έπρεπε να επεκτείνει την όπερα πέρα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή και να γράψει το δικό του λιμπρέτο, φτιάχνοντας ένα κολάζ από πέντε αρχαία έργα που αναφέρονται στον κύκλο της Θήβας. Χρειάζεται μια Ιοκάστη που σπαράσσεται ανάμεσα στους δυο γιους της και έναν Οιδίποδα ως σύμβολο αυτοκαταστροφής. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο Θεοδωράκης μπόρεσε να τονίσει τον κυκλικό χαρακτήρα της ανθρώπινης σύγκρουσης και την αμηχανία των αθώων να παρέμβουν. Ο Ετεοκλής και ο Κρέοντας έχουν το ίδιο πάθος για εξουσία, ενώ ο Οιδίποδας και η Αντιγόνη καταφέρνουν να γίνουν κοινωνοί των «νόμων της παγκόσμιας αρμονίας».

Η προσωπική ερμηνεία του Θεοδωράκη για την Αντιγόνη του δίνει τη δυνατότητα να ενώσει τη μουσική με τη φιλοσοφική ενόρασή του για την αναπόφευκτη, παγκόσμια ανθρώπινη τραγωδία, αλλά και για την ιδιαίτερη τραγωδία της χώρας του. Δραματικά η όπερα πληρώνει το κόστος του ετερόκλητου χαρακτήρα του υλικού της. Η μακροσκελής άρια του Οιδίποδα στην αρχή της όπερας βαραίνει την πράξη πριν αρχίσει. Ως «alter ego» του συνθέτη ο Οιδίποδας επηρεάζεται από το νόμο της παγκόσμιας αρμονίας, κάτι που υπάρχει πέρα από τη μεταφυσική αναζήτηση και τον τελικό προορισμό του.

Η εμφάνιση του Ετεοκλή, ο διάλογός του με το χορό και οι προετοιμασίες για πόλεμο είναι στοιχεία από τους Επτά επί Θήβας. Η εισαγωγή του Οιδίποδα ως αφηγητή ανοίγει το δρόμο για την τρίτη σκηνή, που βασίζεται στις Φοίνισσες του Ευριπίδη με τις γρήγορες στιχομυθίες ανάμεσα στον Κορυφαίο, στον Κρέοντα και στην Αντιγόνη. Σ’ αυτό το έργο οφείλεται και η εμφάνιση της Ιοκάστης και η προσπάθειά της να συμφιλιώσει τους δυο αδελφούς. Η σύγκρουση σπαθιών και λόγων καταφέρνει να δημιουργήσει μια δραματική ένταση που φτάνει στην κορύφωσή της, όταν η Ιοκάστη τραγουδάει την καταπληκτική της άρια «Η πιο δύστυχη μητέρα». Οι πηγές αυτής της άριας είναι δυο τραγούδια γραμμένα το 1942 στην Τρίπολη και οι μελωδίες ανακαλούνται σε στιγμές που τονίζουν την καθαρότητα της αγάπης της Ιοκάστης για τα παιδιά της και της Αντιγόνης για τον Αίμωνα.

Αν η Ηλέκτρα είναι η πιο δραματική όπερα του Θεοδωράκη, ένα tour de force ρυθμικής έντασης και μεγάλων οπερατικών στιγμών, η τρίτη λυρική τραγωδία, η Αντιγόνη είναι η κατάλληλη επιλογή για τελευταίο έργο της τριλογίας. Το μπαλέτο Αντιγόνη ήταν η πρώτη διεθνής εντολή που πήρε ο συνθέτης και το έργο είναι κάτι που πάντοτε τον τραβούσε. Για το Θεοδωράκη η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει «ένα ολοκληρωμένο, κλειστό κύκλο ανθρώπινης τραγωδίας. Συμβολίζει το αιώνιο κακό, το επαναλαμβανόμενο δράμα που σαν κατάρα συνοδεύει το ανθρώπινο γένος: από τη μια πλευρά υπάρχουν οι θύτες, από την άλλη τα θύματα. Οι Θεοί του Κακού συμβολίζουν το βασικό ένστικτο της κυριαρχίας, της δίψας για δύναμη και εξουσία.»

Μια ολόκληρη πόλη καταστρέφεται από αυτό το ένστικτο, αλλά μέσα από τις στάχτες ξεπηδούν η Αντιγόνη και ο Αίμων, «τα δύο απαραίτητα θύματα της κοινωνίας που θα θυσιαστούν για να εξευμενίσουν το Κακό..» Έτσι δίνουν την ευκαιρία στο συνθέτη να τελειώσει την τριλογία του όχι απαισιόδοξα αλλά με θριαμβευτικό λυρισμό.

Μια σύντομη αναφορά στην κωμική, λυρική του όπερα «Λυσιστράτη» (όπερα σε δύο πράξεις και δέκα σκηνές, σε λιμπρέτο του συνθέτη), που μας οδηγεί σε πολύ διαφορετικό μουσικό και πνευματικό περιβάλλον.
«Στην ελεύθερη απόδοση του κειμένου εισήγαγα νέα στοιχεία, όπως λ.χ. το πρόσωπο του ποιητή και αναμόρφωσα πολλές σκηνές με βάση τις ανάγκες της προβολής των μουσικών στοιχείων, που ως γνωστό αποτελούν τη βάση ενός λυρικού - μουσικού έργου, παραμένοντας βεβαίως πάντοτε πιστός στο πνεύμα και στο γράμμα του Αριστοφάνη».
Ανέβηκε στο «μέγαρο» τον Απρίλη του 2002 με την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής -στη διανομή, Δάφνη Ευαγγελάτου, Λουντμίλα Σεμτσούκ, Μαρίνα Βουλογιάννη, Αλεξάνδρα Παπατζιάκου, Δημήτρης Καβράκος, Ζάχος Τερζάκης κ.ά. Μετέχει γιά πρώτη φορά σε όπερα ο Γιώργος Νταλάρας, με τον ρόλο του Ποιητή -συμμετέχει η Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε διδασκαλία Φανής Παλαμίδη.

Ο όρος "έντεχνο λαϊκό τραγούδι" φέρει τη σφραγίδα και την υπογραφή του Μίκη Θεοδωράκη. [...]
Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι, αντίθετα με το λαϊκό, θα μιλήσει καθαρά και θα περάσει και στον δρόμο και στο γήπεδο και στο συλλαλητήριο και στην πορεία. Θα είναι ένα μαζικό τραγούδι. Που θα αγκαλιάζει όλες τις στιγμές και όλα τα προβλήματα της δεκαετίας του '60. Την ανεργία. Τη μιζέρια. Το αυθαίρετο. Το εκτός σχεδίου. Το όνειρο ενός καινούριου κόσμου. Τη συντροφικότητα. Τον αγώνα για τη δημοκρατία. Και φυσικά τον έρωτα. Και τη γειτονιά. Και τις απλές χαρές της ζωής.
(Λευτέρης Παπαδόπουλος)

Eάν ακούσετε την 3η Συμφωνία, στην εκδοχή του 1992, θα ανακαλύψετε στοιχεία που υπάρχουν, ως σχεδιάσματα του 1941. Παρατηρείς στον Θεοδωράκη τα εξής: Η ίδια ιδέα μέσα από μια αλληλουχία σχεδιασμάτων που αναπτύσσεται στον χρόνο μπορεί να βρεθεί σε τραγούδια, σε κύκλους τραγουδιών, σε μετασυμφωνικά έργα, σε μουσική δωματίου, σε μπαλέτα, σε συμφωνικά έργα, σε όπερες. Ο Μίκης δε λειτουργεί όπως εγώ που είμαι ένα είδος Δρ. Τζέκυλ και Μίστερ Χάιντ. Δε συνθέτει τραγούδια και μετά από 3 μήνες ένα συμφωνικό έργο, το οποίο δεν έχει καμιά σχέση με αυτά. Πρέπει να αντιμετωπίζουμε το έργο του Μίκη ως μια πλήρως αδιάσπαστη ενότητα.
[...]
Και αυτό νομίζω ότι καθιστά τον Μίκη μια από τις μοναδικές περιπτώσεις στην Ελληνική Τέχνη και στον Πολιτισμό μας.
(Θάνος Μικρούτσικος)

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου ο συμφωνικός Θεοδωράκης -από την Κασσιανή ως τη Λυσιστράτη

ℹ️  Επισκεφτείτε για πληρέστερη ενημέρωση το επίσημο site του Μίκη Θεοδωράκη.

Συμφωνική μουσική

«Τρίο» για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο, «Το πανηγύρι της Ασή-Γωνιάς», «Έρως και Θάνατος», «Πρώτη Συμφωνία», Συμφωνία Νο 1., Μετά το 1953: Σονατίνα για πιάνο, Κονσέρτο για πιάνο, Σουίτες Νο 1, 2 και 3 για ορχήστρα, Σονατίνες Νο1 και 2 για βιολί και πιάνο, 1981: Συμφωνία Νο 2. (Το τραγούδι της Γης, Ποίηση: Μίκη Θεοδωράκη), 1983: Συμφωνία Νο 7 («Εαρινή», Ποίηση: Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Κουλούκης), 1986/7: Συμφωνία Νο 4 («Των Χορικών») για σοπράνο, μέτζο, αφηγητή, χορωδία και συμφωνική ορχήστρα χωρίς έγχορδα, «Κατά Σαδδουκαίων», «Canto Olympico», «Κονσέρτο για βιολοντσέλο και ορχήστρα», «Κονσέρτο για κιθάρα και ορχήστρα» , κ.ά

Καντάτες και Ορατόρια

1960: «’Αξιον Εστί» (Ποίηση: Οδυσσέας Ελύτης), 1967: «Επιφάνια Αβέρωφ» (Κείμενο: Γ. Σεφέρης),  1969: «Πνευματικό Εμβατήριο» (Ποίηση: Σικελιανός), «Κατάσταση Πολιορκίας» (Ποίηση: Ρένα Χατζηδάκη), 1971/82: «Canto General» (Ποίηση: Πάμπλο Νερούντα), 1981/2: «Κατά Σαδδουκαίων» (Ποίηση: Μιχ. Κατσαρός) 1982: Λειτουργία Νο 2. («Για τα παιδιά που σκοτώνονται στον Πόλεμο»: Τάσος Λειβαδίτης,  1982/3: «Λόρκα» για φωνή, σόλο κιθάρα, χορωδία ορχήστρα, (βάσει του«Romancero Gitan»), 1992: «Canto Olympico» (πιάνο-χορωδία-ορχήστρα), «Θεία Λειτουργία»(«Miss a Greca»), «Liturgia 2», «Requiem».

Μπαλέτα

1953: «Ελληνική Αποκριά», 1958: «Le feu aux poudres», 1958: «Les amants de Teruel», 1959: «Aντιγόνη», 1963 «Ηλέκτρα», 1958: «Επτά Ελληνικοί Χοροί» (μπαλέτο: Μωρίς Μπεζάρ), 1987/88: «Ζορμπάς».

Λυρικές Τραγωδίες – Όπερες

1984/85: «Καρυωτάκης», 1988/90: «Μήδεια», 1992/93: «Ηλέκτρα», 1995/97: «Αντιγόνη».

Κλασσικές τραγωδίες

1979: «Ιππής» (Αριστοφάνη), 1986/88: «Ορέστεια»: «Αγαμέμνων» – «Χοηφόροι» – «Ευμενίδες» (Αισχύλου), 1987: «Εκάβη» (Ευριπίδη), 1990: «Αντιγόνη» (Σοφοκλή) 1992: «Προμηθέας Δεσμώτης» (Αισχύλου).

Μίκης Θεοδωράκης - Ένας Όμηρος
Πιάνο Τατιάνα Παπαγεωργίου

 

Μια εξαιρετική συναυλία με έργα Μίκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με κρουστά, πνευστά και την Τατιάνα Παπαγεωργίου, απόδειξη πως τα λαϊκά αυτά έργα μπορούν να αποδοθούν θαυμάσια και συμφωνικά.

Μίκης Θεοδωράκης Piano Concerto 2, 10-Σεπ 2008 Θέατρο Ηρώδου Αττικού
με την πιανίστα Τατιάνα Παπαγεωργίου -δνση Λουκά Καρυτινού

Η Συμφωνική ορχήστρα είναι μουσικό σύνολο μεγάλης κλίμακας από συγκεκριμένα όργανα, που δημιουργήθηκε τον 17^ο αιώνα -με την ραγδαία εξέλιξη της όπερας.  
Σε μια πρώτη φάση (μπαρόκ - Χαίντελ Μπαχ κλπ) κυριαρχούν τα έγχορδα (10-12), χρησιμοποιούνται ελάχιστα ξύλινα πνευστά (όμποε, φλάουτο ή φαγκότο) και -κατά περίσταση χάλκινα πνευστά ή κρουστά ενώ εμφανίζεται ο μαέστρος.
Σήμερα οι μεγάλες «φιλαρμονικές» έχουν συνήθως πάνω από 100-120 άτομα

   

 

 

Πακιστάν: 8χρονο αγόρι κατηγορείται για βλασφημία!

Παράλογο;
Οι πακιστανικές αρχές εξέτασαν κατηγορία για βλασφημία, που έγινε στις 9 Αυγούστου σε ένα οκτάχρονο αγόρι, το οποίο, σύμφωνα με δύο αστυνομικούς, «είχε ουρήσει επίτηδες ενώ βρισκόταν μέσα σε έναν μεντρεσέ πάνω σε χαλί βιβλιοθήκης που περιείχε ιερά κείμενα.
(σσ. madrasah = ιεροσπουδαστήριο -αραβική λέξη που χρησιμοποιείται για οποιοδήποτε ίδρυμα μόρφωσης, κοσμικό ή θρησκευτικό πιθανά από το ντερς=μάθημα, υπάρχει και ο εβραϊκός όρος midrash, είδος ραββινικής γραμματείας που περιέχει βιβλική ερμηνεία και κήρυγμα, με ρίζα drsh η οποία στη Βίβλο έχει την έννοια της έρευνας-αναζήτησης).

Η ιστορία διαδραματίστηκε σε ένα χωριό στην πολιτεία Πουντζάμπ. Όταν το δικαστήριο ανέτρεψε την κατηγορία, ένα πλήθος «οργισμένων» εισέβαλε σε έναν ινδουιστικό ναό και πολλά μέλη της μειονότητας, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας του παιδιού, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή και μεταφέρθηκαν, υπό τον έλεγχο της αστυνομίας, καθώς δεν είναι εύκολο να διασφαλιστεί η ασφαλής επιστροφή στο χωριό τους.

Η θρησκεία όπιο του λαού

Ο Μαρξ ισχυρίζεται –αν και πολλοί διαφωνούν ακόμη και για το προφανές, ότι η ανθρώπινη κοινωνία έχει συγκροτηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι να ζουν στην απόλυτη ανέχεια: εφόσον δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τα όνειρα, αλλά και την καθημερινότητα –τουλάχιστον τον «επιούσιο άρτο» στην υπάρχουσα κοινωνία, την ”κοιλάδα των δακρύων”, όπως την χαρακτηρίζει, φαντάζονται έναν άλλο κόσμο.
Κάποιοι πρωτοπόροι τη νέα έφοδο στους ουρανούς -παλεύοντας κιόλας γι αυτήν, οι περισσότεροι –έρμαια του κατεστημένου (αστικό κράτος το λέμε εμείς) τα βάζουν παντοιοτρόπως –ορισμένοι σαν λυσσασμένα σκυλιά, με τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας ξεχνώντας ότι δε φταίει το μέγεθος της γαβάθας με τη σούπα, αλλά τα μικρά κουτάλια …(κι αυτό το είπε ο σοφός Μαρξ)

Ξαναγυρνώντας στο Πακιστάν (και όχι μόνο) «όπου φτωχός κι η μοίρα του, που λέει ο λαός μας: πολλοί που κατηγορούνται για βλασφημία έχουν δολοφονηθεί πριν τελειώσουν οι δίκες τους, ενώ και μόνο με την κατηγορία εμφανίζεται από το πουθενά το «αγριεμένο πλήθος» με απειλές, επιθέσεις κλπ. ενάντια σε κατηγορούμενους, δικηγόρους δικαστές –ακόμη και στην αστυνομία, ενώ τα «ισλαμικά» κόμματα – βλ. σχολή Barelvi αντιστέκονται με νύχια και δόντια στις εκκλήσεις για αλλαγή των νόμων.

Τα δικαστήρια ασχολούνται κατά κόρον –χωρίς αποτέλεσμα (η δικαιοσύνη κάθε άλλο παρά τυφλή είναι…) κυρίως με υποθέσεις εναντίον Μουσουλμάνων που έχουν «παρενοχλήσει» αλλόθρησκους Μουσουλμάνους.
Όσο για τους άθεους, αυτοί έχουν λιντσαριστεί και φυλακιστεί με αβάσιμους ισχυρισμούς περί βλασφημίας, ενώ από το 2017 -όταν το κράτος ξεκίνησε πλήρη καταστολή της αθεΐας έχουμε απαγωγή κοσμικών, με την κυβέρνηση να προτρέπει στον εντοπισμό των «βλάσφημων» ανάμεσά τους και με ανώτερους δικαστές να δηλώνουν πως πρόκειται για τρομοκράτες.

Το 2020, το «ίδρυμα νοτιοασιατικών σπουδών (EFSAS)» σε μια έκθεση με τίτλο Guilty until proven innocent (…Ένοχος μέχρις αποδείξεως του εναντίου!), αναφέρεται στις σχετικές «ευρείες αλλαγές νόμων» περί «βλασφημίας» του Πακιστάν του οποίου ο ποινικός κώδικας προβλέπει ποινές από πρόστιμο έως θάνατο.
Σύμφωνα με την αμερικανική Επιτροπή US Commission on International Religious Freedom για τις θρησκευτικές ελευθερίες, ~80 άνθρωποι είναι φυλακισμένοι στο Πακιστάν με σχετικές κατηγορίες και οι μισοί από αυτούς αντιμετωπίζουν ισόβια κάθειρξη ή θανατική ποινή.
Μέχρι το 2014, πάνω από 1.300 άτομα κατηγορήθηκαν και σύμφωνα με ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι νόμοι περί βλασφημίας αξιοποιούνται κατά κόρο για τη δίωξη μειονοτήτων και πολλοί από τους κατηγορούμενους, τους δικηγόρους τους και πρόσωπα «που αντιτίθενται» έχουν λιντσαριστεί  ή απειληθεί και πολλοί δολοφονήθηκαν.

Εκτός από τις μη μουσουλμανικές και τις μειονότητες Αχμαντίγια, οι μειονοτικοί σιίτες του Πακιστάν κατηγορούνται επίσης ως βλάσφημοι για τις πεποιθήσεις τους: από το 2001 ως το 2017, περισσότεροι από 2.600 σιίτες Μουσουλμάνοι σκοτώθηκαν σε βίαιες επιθέσεις στο Πακιστάν και το νεκροταφείο Wadi-e-Hussain, είναι γεμάτο από αυτούς –σε ξεχωριστό σιιτικό τμήμα.

(σημείο γραφής)
Τον Δεκέμβρη του 2017, ένας 58χρονος που κατηγορείτο για βλασφημία αφέθηκε ελεύθερος αφού πέρασε πάνω από εννέα χρόνια στη φυλακή, γιατί το περιφερειακό δικαστήριο Bahawalnagar και το Ανώτατο Δικαστήριο της Λαχόρης τον καταδίκασαν σε ισόβια κάθειρξη, η οποία ακυρώθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο του Πακιστάν καθώς «τα αποδεικτικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν δεν ήταν σύμφωνα με τον νόμο περί αποδείξεων».

Ισλαμικός φονταμενταλισμός
Σύγκρουση πολιτισμών ή ταξικών συμφερόντων;

Σήμερα, ο αριθμός των μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο ξεπερνά το δισεκατομμύριο, ενώ υπάρχουν πολλές χώρες που είναι κατ' εξοχήν ή τελείως μουσουλμανικές, ενώ είναι και οι κοινωνίες που παρουσιάζουν και την εντονότερη δημογραφική κίνηση.

Κάποια φαινόμενα ενός ιδιόμορφου ισλαμικού integrismo-integralismo (σσ. θα το λέγαμε ολιστική αντίληψη που απαιτεί οργάνωση της κοινωνικής ζωής σε όλες της τις πλευρές, με βάση την πλήρη εφαρμογή των θρησκευτικών κανόνων, επιταγών και προσταγμάτων) παρουσιάστηκαν στο παρελθόν περνώντας μάλλον απαρατήρητες, τουλάχιστον από το πλατύ κοινό: πχ. η «αθώα» δραστηριότητα του Μάλκολμ Λιτλ (πιο γνωστού σαν «Μάλκολμ Χ») στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του '60, όταν ο γνωστός αυτός ηγέτης των νέγρων των ΗΠΑ στράφηκε προς το Ισλάμ και πήγε και στη Μέκκα, όπου και προσκύνησε και δημιούργησε την οργάνωση «Μαύροι Μουσουλμάνοι», με την εφημερίδα «Muhammad speaks» (Ο Μωάμεθ μιλά).
Εκτός από τον «ιντεγκρισμό» σαν ολοκληρωτική επιστροφή στην «παράδοση» (;;) και η άρνηση κάθε αλλαγής ακούμε –πρώτα και κύρια για φονταμενταλισμό και ισλαμική αφύπνιση, ριζοσπαστικό Ισλάμ, φανατικό Ισλάμ κά., ανάλογα με το βάθος και την έκταση του αιτήματος επιστροφής στις ρίζες της θρησκείας δηλ στο Κοράνι και στη σαρία (έτσι το λένε).

H φύση του ισλαμισμού είναι φαινόμενο πολυσχιδές και πολύπλευρο, με μεγάλη πολιτικοϊδεολογική επιρροή, εκδήλωση με διαφόρους βαθμούς συνειδητής έκφρασης, των «ιστορικών αντανακλαστικών» διαφόρων δυνάμεων και με την αρχικά γνήσια μαζική αντίδραση ενάντια στα δεινά της ιμπεριαλιστικής επέκτασης, να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και ευρείας χειραγώγησης.

Η επίθεση της 11-Σεπ στη Νέα Υόρκη αποτελεί την κορύφωση της πολυετούς αντίδρασης της «βάσης» (Αλ-Κάιντα) που η CIA, η βρετανική M 16, και οι Μυστικές Υπηρεσίες της Σαουδικής Αραβίας και του Πακιστάν είχαν χρηματοδοτήσει, οργανώσει και εξοπλίσει από τα μέσα της δεκαετίας του '80 για τον «ιερό πόλεμο» (Τζιχάντ) κατά της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν και στις Σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας.
Το 1996 ο Χάντινγκτον (Samuel P. Huntington) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ έγραφε:
«Οι ΗΠΑ αντέδρασαν έντονα και οργάνωσαν, χρηματοδότησαν και εξόπλισαν τους Αφγανούς στασιαστές που πολεμούσαν κατά των σοβιετικών δυνάμεων. Αυτό που η Δύση βλέπει ως νίκη του Ελεύθερου Κόσμου, οι μουσουλμάνοι το βλέπουν ως νίκη του ισλάμ».

Η «σύγκρουση των πολιτισμών» αποτελεί προϋπάρχον ιδεολόγημα, που έγινε πολύ της μόδας από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Χάντινγκτον, «Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης», με άκρως αντιδραστικές απόψεις.
Έχει επηρεάσει πολύ τη δυτική σκέψη και ο αφυδατωμένος απόηχός του παραμένει στις συζητήσεις και στα δημοσιεύματα (…χιλιάδες) ξένων ντόπιων ΜΜΕ, που αποφεύγουν να κατονομάσουν το πραγματικό πεδίο της σύγκρουσης (κάτι που παραδέχεται  ακόμη και η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ο φιλελεύθερος αστός καθηγητής Θάνος Βερέμης κά).
Ο Χένρι Κίσινγκερ το επαινεί ως ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που γράφτηκαν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου

Στη μεταψυχροπολεμική εποχή -λέει, οι διαφορές ανάμεσα στους λαούς δεν είναι πλέον ιδεολογικές | οικονομικές, αλλά πολιτισμικές και ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων αντικαταστάθηκε από τη σύγκρουση πολιτισμών και οι σημαντικότερες συγκρούσεις θα είναι ανάμεσα σε διαφορετικές πολιτιστικές οντότητες και όχι ανάμεσα σε κοινωνικές τάξεις, όχι ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς.
Μόνο στον «διπολικό» κόσμο (μετά το …1500 περίπου, λέει), κυριαρχούσαν οι οικονομικές, ιδεολογικές, πολιτικές διαφορές, κατά Χάντινγκτον, ενώ η διαμάχη των αστών (της φιλελεύθερης δημοκρατίας λέει) με το μαρξισμό - λενινισμό ήταν μόνο εφήμερο και επιφανειακό ιστορικό φαινόμενο.
Μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο η οικουμένη έγινε πολυπολιτισμική - πολυπολική συνεχίζει, σε ένα μπάχαλο παντελώς αταξικών ιδεολογημάτων - ιστορική και ιδεολογική λαθροχειρία ολκής, που βολεύει το αντιδραστικό κατεστημένο της Δύσης αφήνοντας βαθιά ίχνη στη συνείδηση των ανθρώπων.
Αν ζούσε σήμερα (μας «απάλλαξε το 2008), σίγουρα θα εύρισκε κάτι «πολιτισμικό» και στην «αποχώρηση» των αμερικανών  από τα Αφγανιστάν, με την ΕΕ να παίζει σεγκόντο με τα περί «νεκροταφείου των αυτοκρατοριών».

Εν κατακλείδι όταν η αληθινή σύγκρουση –και το πρόβλημα, συγκαλύπτεται και στο προσκήνιο τοποθετείται μια διαπάλη σε ακίνδυνο για την ταξική κοινωνία ώστε να χειραγωγηθεί η οργή των λαών και  να διοχετευτεί σε ανώδυνες κατευθύνσεις είναι ανάγκη να προτάξουμε τη δική μας επιλογή, απαντώντας σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.

 

Προκλήσεις & κατακτήσεις των αυτόχθονων γυναικών στη Λατινική Αμερική

 Από το 1983, οι αυτόχθονες -ιθαγενείς σε όλο τον κόσμο έχουν αναδείξει με πολλούς τρόπους τον αγώνα κατά των διακρίσεων και της κακοποίησης των γυναικών σε συνάφεια και με την εθνότητά τους έτσι η 5^η  Σεπτεμβρίου, τιμάται ως Διεθνής Ημέρα των Αυτόχθονων Γυναικών με στόχο να αναδείξει την ξεχωριστή τους συμβολή στον αγώνα των λαών τους και να αναδείξει τον ρόλο τους στην παραγωγή, στην κοινωνία και στην οικογένεια.

Η ημερομηνία ορίστηκε ως φόρος τιμής στην Bartolina Sisa Vargas, μια ιθαγενή ηγέτιδα της Aymara που δολοφονήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1782 αφού ηγήθηκε μιας εξέγερσης αυτόχθονων εναντίον του ισπανικού στέμματος στο έδαφος της σημερινής Βολιβίας. Η Διεθνής Ημέρα των Αυτόχθονων Γυναικών καθιερώθηκε στη Δεύτερη Συνάντηση των Οργανώσεων και των Κινήσεων της Αμερικής, το 1983 στο Tiahuanaco (Βολιβία).

Οι Aymara ή Aimara είναι αυτόχθονες πληθυσμοί στις περιοχές των Άνδεων και των οροπεδίων - Altiplano της Νότιας Αμερικής και ανέρχονται σε περίπου 2,3 εκατομμύρια, που ζουν στη Βολιβία, το Περού και τη Χιλή. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία ~1.600.000 στη Βολιβία, ~550.000 Περού ~157.000 στη Χιλή και ~20.000 στην Αργεντινή
Οι πρόγονοί τους έζησαν ελεύθεροι στην περιοχή για πολλούς αιώνες πριν υποταχτούν από τους Incas στα τέλη του 15ου - αρχές 16ου αιώνα και αργότερα των Ισπανών τον 16ο αιώνα. Με τους Ισπανοαμερικανικούς Πολέμους Ανεξαρτησίας (1810–25), έγιναν υπήκοοι των νέων εθνών της Βολιβίας και του Περού. Μετά τον πόλεμο του Ειρηνικού (1879–83), η Χιλή προσάρτησε έδαφος με πληθυσμό Aymara.

Παραδοσιακή γιορτή Aymara ceremony στην Copacabana, στις όχθες της λίμνης Titicaca (Bolivia)

Από το 1983, οι αυτόχθονες σε όλο τον κόσμο τιμούν τη Διεθνή Ημέρα των Αυτόχθονων Γυναικών και αναγνωρίζουν τις γυναίκες που πέθαναν στον αγώνα κατά των διακρίσεων και της κακοποίησης εναντίον τους και της εθνοτικής τους ομάδας.

Προκλήσεις της ιθαγενούς γυναίκας στη Λατινική Αμερική

Για τον κοινωνιολόγο και επιστημολόγο, πρώην υφυπουργό τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην επαγγελματική κατάρτιση της Πολυεθνικής Βολιβίας, Jiovanny Samanamud, αυτόχθονες γυναίκες, αναπόσπαστο κομμάτι των λαϊκών – κοινωνικών αγώνων, αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις.
Πρώτον, «να στηρίξουμε την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την αναγνώριση των δικαιωμάτων και των πολιτισμών τους, ένας αγώνας που συνεχίζει να είναι θεμελιώδης ενάντια στις νέες μορφές αποικιοκρατίας που εξακολουθούν να υφίστανται στην αμερικανική ήπειρο και αλλού», δήλωσε σε συνέντευξή του στο TeleSUR.

Ο εμπειρογνώμονας τόνισε «τη μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά των αυτόχθονων λαών, η οποία σφυρηλατήθηκε στους αγώνες της αντι-αποικιοκρατικής αντίστασης, η οποία αναδεικνύεται σε απεριόριστη πηγή πρακτικών, ιδεών και οριζόντων ζωής που ενισχύουν τα σημερινά κινήματα για τα σύγχρονα προβλήματα» … «όπου οι ιθαγενείς γυναίκες παίζουν ουσιαστικό ρόλο».

Tupac Katari - Bartolina Sisa

Οι αυτόχθονες γυναίκες στην καθημερινότητα

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, …
«Εξακολουθούν να υφίστανται πολλαπλές διακρίσειςσε βάρος τους, τόσο ρατσιστικές -ως αυτόχθονες γυναίκες όσο και σαν άτομα.
Υπόκεινται σε ακραία φτώχεια, βιώνουν την εμπορία ανθρώπων, τον αναλφαβητισμό, την έλλειψη πρόσβασης σε προγονικά εδάφη, βία στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα δουλειάς ενώ ανύπαρκτη είναι η ιατρική περίθαλψη».
«Η βία επιδεινώνεται όταν οι αυτόχθονες κοινότητες βρίσκονται εν μέσω κοινωνικών συγκρούσεων και οι γίνονται στόχοι ως γυναίκες για πολιτικούς λόγους ακόμη και όταν βρίσκονται στην καθημερινή τους εργασία».

Αυτές οι δράσεις περιλαμβάνουν παρέμβαση στις διαδικασίες διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης που οδήγησαν στην έγκριση της ατζέντας του 2030 και της ατζέντας δράσης της Αντίς Αμπέμπα της 3^ης διεθνούς διάσκεψης για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης το 2015.

Επιτροπή κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού κατά των αυτόχθονων λαών στη Γουατεμάλα
Περισσότερες από 23 εκατομμύρια αυτόχθονες γυναίκες στη Λατινική Αμερική
αντιμετωπίζουν ανισότητες φύλου και διακρίσεις,
συμπεριλαμβανομένης της άνισης πρόσβασης στην εκπαίδευση.

Ακόμη και στη Συμφωνία του Παρισιού, τα κράτη τόνισαν (…αναγνώρισαν στα λόγια) τη σημασία της παραδοσιακής γνώσης των αυτόχθονων λαών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Αξίζει επίσης να επισημανθεί η ιδιαίτερη συμμετοχή σε διάφορα φόρουμ του ΟΗΕ από αυτόχθονες γυναίκες, οι οποίες διαδήλωσαν υπέρ των συνανθρώπων τους, καθώς και για ζωτικά ζητήματα για τις κοινότητές τους ειδικά για το βιασμό της φύσης από τις πολυεθνικές στις περιοχές τους.

Ένα από τα αποτελέσματα –στα χαρτιά τουλάχιστον ήταν ότι το 2019, στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής Δράσης για το Κλίμα που συγκλήθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, το Μόνιμο Φόρουμ προέτρεψε τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών στα αποτελέσματα της Συνόδου.

Οι γυναίκες συμμετείχαν επίσης μαχητικά στις διαπραγματεύσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Δεκέμβριο του 2019 πριν από την 25η σύνοδο της Διάσκεψης των Μερών της Σύμβασης -Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη, μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών υπεράσπισης, συμπεριλαμβανομένων εκδηλώσεων, συνεντεύξεων τύπου και διμερών συναντήσεων για τα ατομικά και συλλογικά τους δικαιώματα.

Αφγανιστάν: 20 χρόνια στη δίνη των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών - Συμπεράσματα και διδάγματα για τους λαούς

 

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ 2001 - 2021
Συμπεράσματα και διδάγματα για τους λαούς

Το μεγάλο ενδιαφέρον των εργαζομένων και των νέων της Λάρισας για τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν και τις εκτιμήσεις του ΚΚΕ, αποτυπώθηκε στην εκδήλωση της Κομματικής Οργάνωσης Λάρισας του ΚΚΕ, που έγινε το απόγευμα της Πέμπτης με θέμα «Αφγανιστάν: 20 χρόνια στη δίνη των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Συμπεράσματα και διδάγματα για τους λαούς», όπου συμμετείχαν δεκάδες εργαζόμενοι από διάφορους κλάδους, αλλά και φοιτητές, μαθητές.

Στην εκδήλωση μίλησε ο Ελισαίος Βαγενάς, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με τους παρευρισκόμενους να κρατάνε ενός λεπτού σιγή, στη μνήμη του Μίκη Θεοδωράκη που «έφυγε» από τη ζωή.

Στην ομιλία του ο Ελισαίος Βαγενάς, στάθηκε στους λόγους για τους οποίους έγινε η ιμπεριαλιστική επέμβαση το 2001, σημειώνοντας μεταξύ άλλων  πως «η  μεγαλύτερη "αξία" του Αφγανιστάν βρίσκεται στη δεδομένη στρατηγική γεωγραφική θέση του, ανάμεσα στην Κεντρική Ασία και στους Περσικό και Ινδικό Ωκεανό, ή όπως έχει χαρακτηριστεί στο ''μαλακό υπογάστριο'' της Ρωσίας και της Κίνας. Αυτόν τον έλεγχο είχαν για 20 χρόνια οι ΗΠΑ, εμποδίζοντας την κατασκευή μια σειράς αγωγών ενέργειας, δρόμων μεταφοράς εμπορευμάτων π.χ. από την Κίνα προς το Ιράν.
(…)
Στόχος των ΗΠΑ δεν ήταν ούτε ο λεγόμενος "πόλεμος με την τρομοκρατία", ούτε η "εξαγωγής της δημοκρατίας", αλλά ο έλεγχος της στρατηγικής θέσης που καταλαμβάνει το Αφγανιστάν, που βρίσκεται στο "τρίγωνο" μεγάλων ανταγωνιστών τους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία) και μπορεί να αποτελέσει κρίσιμο ''σημείο'' στη χάραξη νέων ενεργειακών, μεταφορικών δρόμων.
Πριν 20 χρόνια το Κόμμα μας αποκάλυψε αυτά τα ζητήματα, όπως και το ζήτημα του μεγάλου ορυκτού πλούτου, καταρρίπτοντας τα προσχήματα των ιμπεριαλιστών, που αναπαρήγαγαν τα άλλα ελληνικά κόμματα».

Σε σχέση με την αποχώρηση των Αμερικάνικων στρατευμάτων, ανέδειξε πως η αναδιάταξη των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ υπηρετεί τη συγκέντρωση δυνάμεων σε άλλα μέτωπα και δημιουργεί «βολικό» κλίμα αστάθειας στην Κεντρική Ασία.  
Σημείωσε συγκεκριμένα: «Σήμερα οι αμερικάνικες προτεραιότητες μετατοπίζονται προς τον Ειρηνικό ωκεανό στην "κόντρα" με την Κίνα για την πρωτοκαθεδρία στο καπιταλιστικό σύστημα. Αυτές τις οδηγούν σε ανασχεδιασμό των στρατιωτικών τους εγκαταστάσεων.
Ταυτόχρονα, όμως, βλέπουμε σχεδιασμένα να παραδίνουν τον εξοπλισμό τους στους Ταλιμπάν. Υπολογίζεται πως τα όπλα που άφησαν στο Αφγανιστάν οι ΗΠΑ είναι αξίας 85 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Γιατί;
Μα γιατί προσδοκούν πως τα υπαρκτά και διαφορετικά συμφέροντα ντόπιων φυλάρχων - καπιταλιστών και ξένων δυνάμεων (Κίνα, Ρωσία, Πακιστάν, Ινδία, Τουρκία, Ιράν, Κατάρ κοκ.) θα δράσουν ως νέα "εύφλεκτη ύλη", που θα δημιουργήσει γενικότερο κλίμα "αποσταθεροποίησης", εμποδίζοντας την προώθηση συμφερόντων που είναι ανταγωνιστικά με αυτά των ΗΠΑ και χαράζοντας στην προοπτική νέους δρόμους στην περιοχή για τα αμερικάνικα μονοπώλια».

Αφού ανέδειξε τις ευθύνες όλων των ελληνικών κυβερνήσεων και των αστικών κομμάτων που έδωσαν «γην και ύδωρ» για το ιμπεριαλιστικό έγκλημα στο Αφγανιστάν, σχολίασε την εικόνα του αεροδρομίου στην Καμπούλ επισημαίνοντας μεταξύ άλλων πως «όταν την επόμενη φορά τα ελληνικά κόμματα του ευρωατλαντισμού μας μιλήσουν για τους "διαβολικά καλούς" και "ισχυρούς συμμάχους" μας, που τάχατε υπερασπίζονται τα "εθνικά συμφέροντά μας", ας φέρουμε στο μυαλό μας αυτή την εικόνα του αεροδρομίου στην Καμπούλ. Είναι πέρα για πέρα διδακτική»!

Η ομιλία έκλεισε με το κάλεσμα για να ενισχυθεί πιο αποφασιστικά η λαϊκή πάλη για απεμπλοκή από τους νέους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, άρρηκτα δεμένη με την πάλη ενάντια στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.

Στη συνέχεια, ακολούθησε συζήτηση με ερωτήσεις και παρεμβάσεις, αναδεικνύοντας έτσι το μεγάλο ενδιαφέρον του κόσμου, αφού η συζήτηση κράτησε μέχρι αργά το βράδυ.

🔻 Δημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματα της ομιλίας από τον σημερινό Ριζοσπάστη.

Στις 11 Σεπτέμβρη συμπληρώνονται 20 χρόνια από την έναρξη της ιμπεριαλιστικής επέμβασης του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, που έγινε με το πρόσχημα του «πολέμου με την τρομοκρατία», μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και την επίκληση του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ.
Ο πόλεμος αυτός, που ολοκληρώθηκε με την αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν και την ανάληψη της διακυβέρνησης από το ένοπλο αντιδραστικό κίνημα των Ταλιμπάν, χαρακτηρίστηκε ως «ο πιο μακροχρόνιος στην ιστορία των ΗΠΑ».
Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο Αφγανιστάν, 4 χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά μας, όχι μόνο περικλείουν επίκαιρα διδάγματα και για τον δικό μας λαό, αλλά σαφώς μας «αγγίζουν» και για άλλους λόγους:

Πρώτον, κάθε χρόνο η χώρα μας, εδώ και 20 χρόνια, έδινε για την επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν 300 εκατομμύρια ευρώ. (...)

• Τι κι αν στα νοσοκομεία, στα σχολεία, στην Πυροσβεστική περιμένουν χρόνια τώρα να καλυφθούν τα κενά σε προσωπικό... Τι κι αν η χώρα υστερεί σε έργα αντισεισμικής, αντιπυρικής, αντιπλημμυρικής προστασίας... Γι' αυτά «δεν φτάνουν οι πόροι»...
• Τι κι αν οι μισθοί και οι συντάξεις, συνολικά οι κοινωνικές δαπάνες, μειώνονται σταθερά τα τελευταία 20 χρόνια από όλες τις κυβερνήσεις που πέρασαν...
• Την ίδια ώρα η σημερινή κυβέρνηση, αλλά και οι προηγούμενες κυβερνήσεις της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ, που υπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου, έβρισκαν πάντα και στην ώρα τους να δίνουν για τις ανάγκες του ΝΑΤΟ, λαμβάνοντας μάλιστα κάθε χρόνο τα εύσημα από τους «διαβολικά καλούς» συμμάχους μας. Φτάσαμε να ξοδεύουμε κάθε χρόνο πάνω από 4 δισ. ευρώ για τις ανάγκες του ΝΑΤΟ, μεταξύ άλλων και για τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, όπως αυτή στο Αφγανιστάν, και ξεπεράσαμε σε ποσοστό επί του ΑΕΠ ακόμα και τις ΗΠΑ.

Δεύτερον, οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν, όπως και σε κάθε άλλη γωνιά του πλανήτη, μας ενδιαφέρουν διότι γνωρίζουμε πως τα γεγονότα στη μια ή άλλη χώρα ασκούν επίδραση, μικρότερη ή μεγαλύτερη, και στις άλλες χώρες, μιας και η πάλη των λαών είναι διεθνής, άσχετα αν εξελίσσεται κάθε φορά σε εθνικό επίπεδο.

Αυτό στην περίπτωση του Αφγανιστάν πρώτα απ' όλα μας το δίδαξαν οι ΗΠΑ, που τη δεκαετία του '80 «λύσσαξαν» να ανατρέψουν μια λαϊκή επανάσταση, που είχε ξεσπάσει σε αυτήν τη φτωχή και ορεινή χώρα.
Κι όμως εκείνη την περίοδο, μέσα σε λίγα χρόνια και σε συνθήκες ένοπλης πάλης, ο λαός του Αφγανιστάν, χάρη και στη διεθνιστική βοήθεια της Σοβιετικής Ενωσης, έκανε σημαντικά βήματα, έφτιαξε σχολεία, νοσοκομεία, βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια, οι νέες γυναίκες άρχισαν να ξεφορτώνονται την μπούργκα κ.ο.κ.

Φαγώθηκαν όμως να ανατρέψουν αυτήν την επαναστατική προσπάθεια. Πακιστάν, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, Κατάρ, Ιράν, όλη η «αφρόκρεμα» της... «προόδου», με ενορχηστρωτή τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, στήριξαν με όπλα και άφθονο χρήμα τους μουλάδες και τους τσιφλικάδες, τους καπιταλιστές, και βλέπουμε σήμερα όλη αυτήν τη μαυρίλα στο Αφγανιστάν.

Για να κάνουμε και μια σύγκριση, εκείνο το λαϊκό καθεστώς κράτησε σχεδόν 3 χρόνια από την ώρα που τα σοβιετικά στρατεύματα αποχώρησαν, πολεμώντας «με νύχια και με δόντια» με όλη τη μαύρη αντίδραση του τότε καπιταλιστικού κόσμου. Στις μέρες μας το δοτό καθεστώς της «αστικής δημοκρατίας», που είχαν στήσει οι ΑμερικανοΝΑΤΟικοί στο Αφγανιστάν, δεν κράτησε ούτε μια βδομάδα...

Γιατί το Αφγανιστάν ενδιαφέρει τόσο τις διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις

Ας δούμε, όμως, γιατί το Αφγανιστάν, μια τόσο φτωχή και ορεινή χώρα, ενδιαφέρει τόσο πολύ τις διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

🔳  Η μεγαλύτερη «αξία» του Αφγανιστάν βρίσκεται στη δεδομένη στρατηγική γεωγραφική θέση του, ανάμεσα στην Κεντρική Ασία και στον Περσικό και τον Ινδικό Ωκεανό, ή όπως έχει χαρακτηριστεί στο «μαλακό υπογάστριο» της Ρωσίας και της Κίνας. Αυτόν τον έλεγχο είχαν για 20 χρόνια οι ΗΠΑ, εμποδίζοντας την κατασκευή μιας σειράς αγωγών Ενέργειας, δρόμων μεταφοράς εμπορευμάτων, π.χ. από την Κίνα προς το Ιράν.
🔳 Βεβαίως, «κοντά στο βασιλικό ποτίστηκε και η γλάστρα» του ναρκεμπορίου, που «ανθεί» στον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, μιας και εξαιτίας της ιμπεριαλιστικής κατοχής το Αφγανιστάν αναδείχτηκε στην 1η παγκόσμια θέση της παραγωγής οπίου.

Το Αφγανιστάν, όπως κι άλλες περιοχές, όπου σήμερα οξύνονται ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, είναι σε σημεία κομβικά για να περάσουν αγωγοί και μεταφορικοί δρόμοι.

🔳 Τα μονοπώλια δεν τα νοιάζει μόνο να βάλουν στο χέρι τις πηγές Ενέργειας, αλλά τα ενδιαφέρει και πώς αυτές θα φτάσουν στις αγορές. Το ίδιο και τα μονοπώλια που έχουν μεταφέρει την παραγωγή των εμπορευμάτων τους στην Κίνα, στην Ινδία, στο Πακιστάν, αναζητώντας εκεί φθηνό εργατικό δυναμικό. Τα νοιάζει ακόμη και πώς αυτά τα προϊόντα θα φτάσουν στις αγορές, π.χ. της Ευρώπης, μειώνοντας το κόστος των θαλάσσιων μεταφορών, χαράζουν χερσαίους δρόμους, αυτοκινητόδρομους, σιδηρόδρομους κ.ο.κ.

🔳 Ετσι, βασικό σχέδιο αγωγού φυσικού αερίου στην περιοχή είναι ο TAPI (που θα διέρχεται από τις χώρες Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν και Ινδία), 1.735 χιλιομέτρων, που σχεδιάζεται να μεταφέρει 33 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. Όπως και η παραλλαγή του, ο TAP (δηλαδή χωρίς την Ινδία).

• Ο συγκεκριμένος αγωγός αρχικά ενδιέφερε τους Αμερικανούς, που θεωρούσαν πως θα πετύχουν μακροχρόνια την απεξάρτηση της περιοχής από το ιρανικό αέριο, αλλά και θα αδυνατίσουν αυτά που παίρνει σήμερα η Κίνα από το Τουρκμενιστάν. Στην πορεία όμως άρχισε να ενδιαφέρει και το ρωσικό κεφάλαιο, διότι εάν κάποτε κατασκευαστεί, ακόμη κι αν στην αρχή δεν θα προσφέρει ρωσικό αέριο, προοπτικά και λαμβάνοντας υπόψη ότι από τη σοβιετική εποχή το δίκτυο του Τουρκμενιστάν συνδέεται με αυτό της Ρωσίας, θα μπορούσε η Ρωσία να βρει διέξοδο στις αγορές του Πακιστάν και της Ινδίας. Να σημειωθεί πως το ρωσικό κεφάλαιο πριμοδοτεί και την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου «Pakistan Stream», από το Καράτσι προς Λαχώρη, παλαιότερα γνωστός ως αγωγός Βορρά - Νότου, που σχεδιάζει να μεταφέρει 12,4 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως, κυρίως από υγροποιημένο αέριο, αλλά και με τη διασύνδεσή του με τον TAPΙ.
• Αρχικά οι Ταλιμπάν ήταν αντίθετοι, στη συνέχεια εκφράστηκαν θετικά και μάλιστα δήλωσαν πως μπορούν να αναλάβουν την ασφάλεια του αγωγού. Στην πορεία είπαν πως όσο διαρκεί η κατοχή δεν μπορεί να γίνει. Τέλος, σήμερα εμφανίζονται θετικοί.
• Αντίθετη με τον παραπάνω αγωγό είναι σίγουρα η Τουρκία, μιας και επιδιώκει να γίνει αυτή «κόμβος» Ενέργειας για το αέριο του Τουρκμενιστάν. Πιθανότατα και η Κίνα να μην ενδιαφέρεται, μιας και σήμερα αυτή λαμβάνει μεγάλες ποσότητες αερίου από Τουρκμενιστάν και Ρωσία, που στην περίπτωση κατασκευής του TAPI θα πρέπει να τις διαπραγματευτεί με άλλους όρους. Ούτε το Ιράν ενδιαφέρεται, μιας κι αυτό ήδη κατασκεύασε αγωγό φυσικού αερίου που φτάνει έως τα σύνορα του Πακιστάν και φιλοδοξεί να επικρατήσει το δικό του σχέδιο.

Βασικοί μεταφορικοί δρόμοι είναι αυτοί που σχεδιάζει η Κίνα (με κατεύθυνση προς Πακιστάν, προς τα λιμάνια του, αλλά και παραπέρα στο Ιράν). Το βλέπει σαν κομμάτι του λεγόμενου «δρόμου του μεταξιού». Αλλά και η Τουρκία θέλει τον δικό της δρόμο (Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Κασπία, Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία), που μάλιστα το έχει «βαφτίσει» δρόμο του «Λάπις Λάζουλι», από την ονομασία ενός ημιπολύτιμου πετρώματος του Αφγανιστάν.

Υπάρχουν επίσης σχέδια μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας από υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις στο Κιργιστάν και στο Τατζικιστάν προς το Πακιστάν μέσω του Αφγανιστάν.

Σαφώς ενδιαφέρει τα μονοπώλια και ο ορυκτός πλούτος. Το Αφγανιστάν διαθέτει πλούσια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα ορυκτών πρώτων υλών, η αξία των οποίων εκτιμάται από 1 έως 3 τρισ. δολάρια στο 30% των εξερευνημένων εδαφών. Ειδικότερα διαθέτει τεράστια αποθέματα μεταλλευμάτων, κυρίως χαλκού, σιδήρου, χρυσού, μολύβδου και λιθίου.

Για τη σημασία αυτού του πλούτου μόνο ένα παράδειγμα θα δώσω: Το λίθιο είναι βασικό συστατικό στην κατασκευή μπαταριών που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία της ηλεκτροκίνησης και όχι μόνο. Στον τομέα αυτόν επενδύουν τεράστια ποσά η Κίνα και οι ΗΠΑ, αλλά και ισχυρές δυνάμεις της ΕΕ, όπως η Γερμανία. Στην εποχή της «πράσινης ανάπτυξης» το λίθιο χαρακτηρίζεται ως η «νέα βενζίνη». Υπολογίζεται πως μια αύξηση της τάξης του 1% στην παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων παγκοσμίως θα αυξήσει τη ζήτησή του περισσότερο από 40%. Είναι φανερό επομένως ότι η δέσμευση μεγάλων κοιτασμάτων λιθίου ανά τον κόσμο δίνει ισχυρό προβάδισμα στον ανταγωνισμό.

Οι σημερινές προτεραιότητες και το κλίμα «αποσταθεροποίησης»

Γι' αυτούς, λοιπόν, τους λόγους έγινε η ιμπεριαλιστική επέμβαση το 2001. Στόχος των ΗΠΑ δεν ήταν ούτε ο λεγόμενος «πόλεμος με την τρομοκρατία», ούτε η «εξαγωγή της δημοκρατίας», αλλά ο έλεγχος της στρατηγικής θέσης που καταλαμβάνει το Αφγανιστάν, που βρίσκεται στο «τρίγωνο» μεγάλων ανταγωνιστών τους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία) και μπορεί να αποτελέσει κρίσιμο «σημείο» στη χάραξη νέων ενεργειακών, μεταφορικών δρόμων.

Πριν από 20 χρόνια το Κόμμα μας αποκάλυψε αυτά τα ζητήματα, όπως και το ζήτημα του μεγάλου ορυκτού πλούτου, καταρρίπτοντας τα προσχήματα των ιμπεριαλιστών, που αναπαρήγαγαν τα άλλα ελληνικά κόμματα.

Για 20 χρόνια οι ΗΠΑ εμπόδισαν την κατασκευή μιας σειράς αγωγών Ενέργειας, δρόμων μεταφοράς εμπορευμάτων.
Χάρη στη ΝΑΤΟική κατοχή τα κινεζικά και ρωσικά μονοπώλια έμειναν μακριά από τις πρώτες ύλες που διαθέτει το Αφγανιστάν. Οι Κινέζοι π.χ. αναγκάστηκαν να σταματήσουν την εξόρυξη χρυσού που είχαν ξεκινήσει.
Τι κι αν η στρατιωτική επέμβαση, η ιμπεριαλιστική κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος της δοτής κυβέρνησης με τους Ταλιμπάν οδήγησε σε «ποτάμια» προσφύγων, που προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, την ανέχεια, τα μεσαιωνικά ήθη;

Οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, όλα αυτά τα 20 χρόνια, δεν δίστασαν να στηρίξουν αυτά τα κάλπικα προσχήματα των ΗΠΑ και να στείλουν στην «κρεατομηχανή» του αφγανικού πολέμου στρατιωτικά τμήματα των χωρών τους, μεταξύ αυτών και οι ελληνικές κυβερνήσεις (ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ κ.ο.κ.), που από το 2001 έως σήμερα στήριξαν την εμπλοκή της χώρας μας και των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στο Αφγανιστάν.

Μόνο το ΚΚΕ είχε απαιτήσει την επιστροφή στη χώρα των ελληνικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν και κάθε άλλης ιμπεριαλιστικής αποστολής στο εξωτερικό, αποκαλύπτοντας τα προσχήματα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και τις διαχρονικές ευθύνες όλων των ελληνικών κυβερνήσεων.

Σήμερα οι αμερικανικές προτεραιότητες μετατοπίζονται προς τον Ειρηνικό Ωκεανό, στην «κόντρα» με την Κίνα για την πρωτοκαθεδρία στο καπιταλιστικό σύστημα. Αυτές τις οδηγούν σε ανασχεδιασμό των στρατιωτικών τους εγκαταστάσεων.

Ταυτόχρονα, όμως, βλέπουμε σχεδιασμένα να παραδίνουν τον εξοπλισμό τους στους Ταλιμπάν. Υπολογίζεται πως τα όπλα που άφησαν στο Αφγανιστάν οι ΗΠΑ είναι αξίας 85 δισ. δολαρίων. Γιατί; Μα γιατί προσδοκούν πως τα υπαρκτά και διαφορετικά συμφέροντα ντόπιων φυλάρχων - καπιταλιστών και ξένων δυνάμεων (Κίνα, Ρωσία, Πακιστάν, Ινδία, Τουρκία, Ιράν, Κατάρ κ.ο.κ.) θα δράσουν ως νέα «εύφλεκτη ύλη», που θα δημιουργήσει γενικότερο κλίμα «αποσταθεροποίησης», εμποδίζοντας την προώθηση συμφερόντων που είναι ανταγωνιστικά με αυτά των ΗΠΑ και χαράζοντας στην προοπτική νέους δρόμους στην περιοχή για τα αμερικανικά μονοπώλια.

Πρέπει να σημειώσουμε πως η επικράτηση των Ταλιμπάν, που έγινε με αρκετά γρήγορους ρυθμούς, συνδέθηκε με την αποχώρηση των αμερικανικών και ΝΑΤΟικών Ενόπλων Δυνάμεων, μετά τη συμφωνία της Ντόχα (2020), στην οποία κατέληξαν ΗΠΑ και Ταλιμπάν. Υπάρχουν ερωτήματα, αλλά όλα δείχνουν πως δεν μιλάμε για αμερικανική στρατιωτική ήττα και στρατιωτική νίκη των Ταλιμπάν στα πεδία των μαχών, αλλά για παράδοση της διακυβέρνησης από τους Αμερικανούς στους Ταλιμπάν.

Είναι φανερό πως οι ΗΠΑ πέρα από τη συμφωνία με τους Ταλιμπάν στην Ντόχα, εκτός όλων αυτών που έχουν ανακοινωθεί, πρέπει να έχουν καταλήξει σε ένα είδος «συνεννόησης» με τους Ταλιμπάν, ή με ένα από τα ισχυρά καθοδηγητικά κέντρα αυτής της οργάνωσης.

Διδάγματα από τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν

Υπάρχουν όμως ορισμένα ζητήματα που έχουν διδακτική αξία για τον λαό μας από την εικόνα που έρχεται από το Αφγανιστάν:

Πρώτα απ' όλα, είναι αυτό της απελπισίας στην οποία βρέθηκαν οι πολιτικοί «σύμμαχοι» των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Ολοι εκείνοι που συνεργάστηκαν με τις ξένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, εναπόθεσαν τις ελπίδες τους για μια καλύτερη ζωή σε αυτές. Είδαμε την τραγική κατάσταση στο αεροδρόμιο της Καμπούλ.

Γι' αυτό, όταν την επόμενη φορά τα ελληνικά κόμματα του ευρωατλαντισμού μάς μιλήσουν για τους «διαβολικά καλούς» και «ισχυρούς συμμάχους» μας, που τάχατε υπερασπίζονται τα «εθνικά συμφέροντά μας», ας φέρουμε στο μυαλό μας αυτήν την εικόνα του αεροδρομίου στην Καμπούλ. Είναι πέρα για πέρα διδακτική!

Ένα δεύτερο δίδαγμα είναι πως ακόμη και η ισχυρότερη ιμπεριαλιστική δύναμη είναι αναγκασμένη να κάνει αναπροσαρμογές στην τακτική της, να αλλάζει μεθόδους, να λαμβάνει υπόψη της τον συσχετισμό δυνάμεων σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Οταν, λοιπόν, την επόμενη φορά μας πουν πως «αυτά που λέτε εσείς του ΚΚΕ, μπορεί να είναι καλά, αλλά δεν γίνονται, θα πέσουν οι Αμερικανοί να μας φάνε», να δείξουμε πως τα πράγματα δεν πρέπει να τα βλέπουμε στατικά, «μαρμαρωμένα», γιατί δεν είναι! Αλλάζουν! Αλλάζουν, πρώτα απ' όλα μέσα από την ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού, που είναι νόμος. Η λαϊκή πάλη, το λαϊκό κίνημα μπορεί και να εμποδίσει τα χειρότερα και να προκαλέσει ρήξεις, ανατροπές, και εφόσον η εργατική τάξη κατακτήσει την εξουσία, μπορεί να στηριχθεί και από άλλες χώρες, όπου θα έχει ανατραπεί η αστική εξουσία, αλλά και να εκμεταλλευτεί τις αντιθέσεις που αντικειμενικά θα υπάρχουν στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Ένα τρίτο ζήτημα είναι πως η στρατιωτική αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν κάθε άλλο παρά μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως στο εξής οι Αμερικανοί και οι άλλοι ιμπεριαλιστές θα επιλέξουν στο εξής μόνο πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά μέσα για την προώθηση των σκοπών τους. Η στρατιωτική μετακίνηση των ΗΠΑ, όπως είδαμε και με τις τελευταίες αμερικανικές βομβιστικές επιθέσεις που εξαπολύθηκαν στην Καμπούλ, συνηγορεί υπέρ της εναλλαγής των μέσων.

Οχι τυχαία οι ΗΠΑ, με ευθύνη των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ, χρησιμοποιούν τη χώρα μας ως «ορμητήριο» σε βάρος άλλων χωρών, στοχοποιώντας τον λαό μας. Οχι τυχαία το ΝΑΤΟ προωθεί μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις σε όλη τη γραμμή με τη Ρωσία, μιλά για τον κίνδυνο της Κίνας, κι ακόμη καταστρώνει σχεδιασμούς ακόμη και πυρηνικού πολέμου.

Όχι τυχαία η ΕΕ κάνει λόγο για τη συγκρότηση δικού της στρατού, τουλάχιστον 50.000 ενόπλων, που θα δρα πότε δίπλα στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ και πότε αυτοτελώς, όταν το επιβάλλουν τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.
Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και οι στρατιωτικές επεμβάσεις είναι «σήμα κατατεθέν» του καπιταλισμού και δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία γι' αυτό.

Επίσης, εκείνο που είναι σίγουρο, είναι πως οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο διάφοροι «σύμμαχοι» ιμπεριαλιστές, αυτοί που ματοκύλισαν τους λαούς σε Αφγανιστάν, Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Συρία, Παλαιστίνη, Ουκρανία κ.ο.κ., δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την ειρήνη, την ασφάλεια, την ευημερία του λαού! Αυτά μπορούν να διασφαλιστούν με τη λαϊκή πάλη, σε ρήξη με τα συμφέροντα των αστικών τάξεων, των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών και το σύστημα που δημιουργεί Ταλιμπάν και κάθε είδους αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις.

Για τα περί «νεκροταφείου των αυτοκρατοριών»

Μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας, ακολούθησε πλούσια συζήτηση με ερωτήσεις και παρεμβάσεις. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με όσα λέγονται ότι το Αφγανιστάν είναι το «νεκροταφείο των αυτοκρατοριών», γιατί όπως λένε «ο αφγανικός λαός νίκησε τη βρετανική αυτοκρατορία, τη Σοβιετική Ενωση και τώρα τις ΗΠΑ», ο Ελ. Βαγενάς επισήμανε τα εξής:

«Είναι γεγονός πως στο "μίξερ" των αστικών προσεγγίσεων για την κατάσταση στο Αφγανιστάν μπαίνουν 3 διαφορετικές εποχές, 3 διαφορετικές καταστάσεις, με στόχο τη διαστρέβλωση των γεγονότων.

🔳 Η Βρετανική Αυτοκρατορία ήταν τέτοια, μιας και θεωρούσε πως είχε στην κατοχή της μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα το 22% των εκτάσεων της Γης. Με τη βία κρατούσε "κάτω από την μπότα της" εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, που την περίοδο των εθνικο-απελευθερωτικών κινημάτων και αγώνων ξεσηκώθηκαν και μια τέτοια περίπτωση ήταν και το Αφγανιστάν, που ο λαός του έδωσε 3 πολέμους με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, την οποία νίκησε το 1919.

🔳 Η Σοβιετική Ρωσία όχι μόνον χαιρέτισε, αλλά και στήριξε την πάλη του αφγανικού λαού ενάντια στους Βρετανούς αποικιοκράτες. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως το Αφγανιστάν ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Ρωσία και το 1921 υπέγραψε με το Εμιράτο κι αργότερα Βασίλειο του Αφγανιστάν "Σύμφωνο φιλίας". Για δεκαετίες η Σοβιετική Ρωσία είχε οικονομικές, εμπορικές σχέσεις, έστελνε ειδικούς σε διάφορους τομείς, κατασκευαστικά έργα, έδινε αεροπλάνα, βοηθούσε στις τηλεπικοινωνίες, έδινε τη δυνατότητα σπουδών στην ΕΣΣΔ σε φοιτητές από το Αφγανιστάν, όπως κι από πολλές ακόμη λεγόμενες "αναπτυσσόμενες" χώρες. Η ΕΣΣΔ δεν είχε κανένα συμφέρον να εισβάλει και να πολεμήσει με τον λαό του Αφγανιστάν, το αστικό καθεστώς του οποίου στην εξωτερική πολιτική του ακολουθούσε μια πολιτική "ουδετερότητας".

🔳 🔳 Στα 1973 ανατράπηκε η μοναρχία (από τον ξάδελφο του μονάρχη, Μ. Νταούντ), που ανακηρύχθηκε πρόεδρος και επεδίωξε αστικούς εκσυγχρονισμούς. Μάλιστα μια από τις δύο φράξιες που είχε το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν (το ΛΔΚΑ είχε ιδρυθεί στα 1965 και θεωρούσε τον εαυτό μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα), η φράξια "Παρτσάμ" ("Σημαία", από τον τίτλο της εφημερίδας που έβγαζε), φέρεται να συμμετείχε αρχικά στην αστική κυβέρνηση, επιδιώκοντας να συμβάλει στον αστικό εκσυγχρονισμό. Η άλλη φράξια, "Χαλκ" ("Λαός", επίσης από τον τίτλο της εφημερίδας που έβγαζε), κράτησε αντιπολιτευτική στάση. Στη συνέχεια και οι δυνάμεις του "Παρτσάμ" πέρασαν στην αντιπολίτευση, έγινε συγχώνευση των οργανώσεων των δύο φραξιών, όχι όμως και των πυρήνων τους που υπήρχαν μέσα στον αστικό στρατό. Το καθεστώς Νταούντ προχώρησε σε καταστολή, φυλακίσεις και δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων του. Η δολοφονία γνωστού στελέχους του ΛΔΚΑ τον Απρίλη του 1978 επιτάχυνε την πτώση του, με τη λαϊκή εξέγερση που ακολούθησε και η οποία είχε τη συνδρομή τμήματος του στρατού.
Ακολούθησε η συγκρότηση Επαναστατικού Συμβουλίου από το ΛΔΚΑ.
Η λαϊκή διακυβέρνηση προώθησε σημαντικές αλλαγές υπέρ του λαού, μπήκαν οι βάσεις για τη μόρφωση των παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, δημιουργήθηκαν σχολεία και πανεπιστήμια, ξεκίνησε η οικοδόμηση λαϊκού συστήματος Υγείας, δόθηκαν δικαιώματα στις γυναίκες, άνοιξε ένας δρόμος προόδου.

Οι αλλαγές αυτές πολεμήθηκαν από τους Αφγανούς καπιταλιστές και τσιφλικάδες, από τις ΗΠΑ και άλλες ισχυρές καπιταλιστικές χώρες. Οι ΗΠΑ και οι μηχανισμοί τους δημιούργησαν τους μουτζαχεντίν, τους προγόνους των Ταλιμπάν, τους χρηματοδότησαν με δισεκατομμύρια δολάρια, στρατιωτικό εξοπλισμό για να ανατρέψουν τη λαϊκή κυβέρνηση και να πλήξουν τη Σοβιετική Ένωση, αξιοποίησαν γι' αυτό το Πακιστάν, τη Σαουδική Αραβία και άλλες μοναρχίες.

Η λαϊκή κυβέρνηση του Αφγανιστάν, για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην ξένη επέμβαση, που στήριζε την εσωτερική αντίδραση, ζήτησε πάνω από 20 φορές τη στρατιωτική βοήθεια της ΕΣΣΔ.

Βεβαίως, πρέπει να γνωρίζουμε πως στην ηγεσία του Αφγανιστάν εκείνη την περίοδο υπήρχε και εσωτερική διαπάλη ανάμεσα στις δύο φράξιες, που φαίνεται πως εξέφραζε τόσο διαφορετικές αντιλήψεις για την ανοικοδόμηση της χώρας, όσο και μια αντανάκλαση της κοινωνικής και εθνοτικής σύνθεσης του κόμματος αυτού.
Τα ζητήματα αυτά απαιτούν παραπέρα μελέτη, ωστόσο δεν μπορούν να κρύψουν το γεγονός πως η ΕΣΣΔ ανταποκρίθηκε τότε, στα 1979, σε ένα αίτημα διεθνιστικής βοήθειας, συνέδραμε το λαό του Αφγανιστάν, δεν τον πολέμησε.
Σήμερα γνωρίζουμε από μαρτυρίες πρώην μουτζαχεντίν για διάφορες περιπτώσεις προδοσίας των επιχειρήσεων των σοβιετικών στρατευμάτων.
🔳 Προδοσία, που αποκορυφώθηκε με την απόφαση αποχώρησης των σοβιετικών στρατευμάτων, που πήρε η σοβιετική ηγεσία επί Γκορμπατσόφ, ενώ η παύση οποιασδήποτε βοήθειας από το καθεστώς Γιέλτσιν, έβαλε "στη γωνία" την προσπάθεια του ΛΔΚΑ.

Δεν στέκει καμία σύγκριση της ΕΣΣΔ με τις επιδιώξεις της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ή σήμερα των ΗΠΑ, που μπορεί να είναι η ισχυρότερη καπιταλιστική δύναμη στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας, αλλά δεν είναι αυτοκρατορία. Οι ΗΠΑ έδρασαν στο Αφγανιστάν για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα των μονοπωλίων, σε κόντρα με άλλες ισχυρές καπιταλιστικές δυνάμεις.
Αυτά αναδείξαμε παραπάνω, όπως και το γεγονός της συμφωνίας τους με τους Ταλιμπάν, που οδήγησε στην αποχώρησή τους».