Καλλιόπη _ Κάλια η Καλλιέπουσα μούσα

Σήμερα 8 Ιουνίου έχουν την τιμητική τους συντρόφισσες και φίλες, επίσης κάποιος που έχω να τον δω χρόνια _ονόματι Ναυκράτιος (Ναυκράτης), όνομα πιο σπάνιο, ακόμη και από τον Ακάκιο, όσο για την Καλλιόπη τα στατιστικά μιλάνε για νούμερα μεταξύ 44.115 και 50.195 δηλ. ~1,016%

Τις μούσες τις ήξερα απέξω κι ανακατωτά από το Χολαργό (όπου είναι το πατρικό μου) _πριν πολιτογραφηθώ Καισαριανιώτης μέναμε Καλλιόπης …

Μα αρκετά προσωπικά στοιχεία η ανάρτηση αυτή ...που ελπίζω κάτι παραπάνω να σας δώσει από όσα γνωρίζατε…
Προσωπικά αφιερωμένη στην συντρόφισσα “ΑΠΘ” και σε κάποιες άλλες Καλλιέπουσες. Δεν είναι πια μαζί μας μια εξέχουσα η Καλλιόπη Πούπα Μπουντούρογλου, που έφυγε από τη ζωή το 2021

Τις μούσες τις ήξερα απέξω λοιπόν απέξω κι ανακατωτά από το Χολαργό με τη σειρά _από Μεσογείων προς τα πάνω πρώτη και καλύτερη η (οδός) Καλλιόπη(ς) _7^ος  δρόμος _εκεί μεγάλωσα σε μια μονοκατοικία με μεγάλη αλάνα απέναντι και μετά Κλειώ (Κλειούς), Θάλεια, Ερατώ, Ευτέρπη, Πολύμνια (πιτσιρικάς την έλεγα Πολυμνία), Τερψιχόρη, Ουρανία και Μελπομένη. Επί χούντας της άλλαξαν όνομα _όντας ανιστόρητοι οι εκεί κρατούντες τοπικοί άρχοντες.

Παρένθεση “είδηση”
Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Στέφανου Κασσελάκης, μετά τη μάχη μέχρις εσχάτων για τα “πόθεν έσχες” …“μεγαλούργησε” και πάλι, ζητώντας επίσημα (σε συνέντευξή του) ζήτησε τη μετονομασία της “Καλλιόπης” (όπως ονομάζεται η τουαλέτα στον στρατό): “Να λέγεται "Καλλιόπος" ή "Κούλης" ξέρω ΄γω”.» _είπε, προκαλώντας “αίσθηση” προκάλεσε _όχι σε μας, εμείς “χεστήκαμε”, που λέει κι ο λαός. Αυτά ερωτηθείς αν θα δεχθεί ως “αγγαρεία” να καθαρίσει την “Καλλιόπη”, ο Stefanos απάντησε “και βέβαια” προσθέτοντας ότι “υπάρχει και ένα σεξιστικό θέμα εδώ _πρέπει να αλλάξει όνομα” όλα τα παραπάνω με διανθίσματα, έγιναν viral στον αστικό τύπο και στα ΜΚΔ

Για την ιστορία

Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (σσ. μεταξύ 1^ου και 2^ου Παγκόσμιου, γιατί πήξαμε πια από μεσοπόλεμους), το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας αποφάσισε να διακοσμήσει τους αεραγωγούς εξαερισμού που βρίσκονταν επάνω στην πλατεία της Ομόνοιας, γιατί θεωρούσαν ότι το θέαμα ήταν  αποκρουστικό για τη μεγαλύτερη πλατεία της πρωτεύουσας. Αποφάσισαν έτσι να τοποθετήσουν τα αγάλματα των μουσών, ως φόρο τιμής στην αρχαία ελληνική ιστορία.
Μόνο τρωτό σημείο ο αριθμός: εννιά οι μούσες ενώ οι αεραγωγοί εξαερισμού μόνο οχτώ. Έτσι μη θέλοντας να βάλουν την “περισσευούμενη” σε κάποιο άλλο μέρος, τοποθέτησαν την 9^η στο υπόγειο, δίπλα από τις δημόσιες τουαλέτες _ο κλήρος έπεσε στην πιο όμορφη την Καλλιόπη. Όποτε κάποιος περαστικός ρωτούσε “Πού είναι οι τουαλέτες;” έπαιρνε την απάντηση “Κάτω, στην Καλλιόπη” και έτσι, με τον καιρό η φράση  απέκτησε μεταφορική σημασία και χρησιμοποιείται, κυρίως στο στρατό, μέχρι και σήμερα.
Αργότερα, οι Μούσες της Ομόνοιας μοιράστηκαν (τέλη της δεκαετίας του 1950 όταν έγινε η αναμόρφωση του χώρου από τον Δήμαρχο Αθηναίων στρατηγό Παυσανία Κατσώτα) 3+1 στην πλατεία Ελευθερίας _Καρδίτσα (δήμαρχος Βάιος Τζέλλας), Θάλεια, Ερατώ και Κλειώ (μαζί και η Αγλαΐα, μία από τις τρεις Χάριτες και όχι μούσα), δύο στις Καρυές (Λακωνίας), δύο στην Αμοργό και η ένατη καταστράφηκε.

Τῶν ἁμόθεν γε, θεά,
θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν…

Κατά τον Ησίοδο η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες. Προστάτης της επικής ποίησης και της ρητορικής, καθώς και όλων των καλών τεχνών (Καλλιέπουσα), που ιδιαίτερα επικαλούνταν οι αοιδοί προκειμένου να τους βοηθήσει στην έμπνευση. Με την επίκλησή της ξεκινούν και τα Ομηρικά έπη… Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ \ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν· Ήταν η μεγαλύτερη, η πιο σεβαστή, η πιο σοβαρή, η πιο σοφή και η πιο αποφασιστική από τις Μούσες. Αν και παρθένος κατά μερικούς η Καλλιόπη φέρεται κατ΄ άλλους ως μητέρα του Ιαλέμου, του Απόλλωνα, ή του Ορφέα ή του Λίνου, του Υμεναίου και του Κομαθέοντα. Πολλοί ήταν και εκείνοι που θεωρούσαν και τον Όμηρο ως γιο της. Τέλος, υπάρχει η εκδοχή ότι ήταν σύζυγος του Οίαγρου.
σσ. Οίαγρος: Βασιλιάς της Θράκης, κατά την πιο διαδεδομένη εκδοχή. Πατέρας του ήταν ο Χάροπας (από τον οποίο και λέγεται πως διδάχτηκε τις ιερές τελετές του Διονύσου) ή ο Άρης ή ο Πίερος και μητέρα του η Μεθώνη. Ο Οίαγρος, όμως, αναφέρεται και ως θεός και ποταμός της Θράκης. Επίσης, ίσως ήταν μοναχικός κυνηγός ή κάτοικος στους αγρούς ή κατείχε πρόβατα και εκτάσεις γης. Ήταν ο πατέρας του Ορφέα, τον οποίο απέκτησε με τη Μούσα Καλλιόπη και ίσως  είχε αποκτήσει μαζί της και τους γιους Λίνο, Μαρσύα και Κυμόθωνα. Εκτός από την Καλλιόπη, ως σύζυγοι του Οιάγρου εμφανίζονται στην παράδοση και οι μούσες Πολύμνια, Ουρανία και Κλειώ. Ο Οίαγρος αναφέρεται επίσης και ως Θράκας θεός του κρασιού (με καταγωγή από τον Άτλαντα). Μάλιστα λέγεται πως ακολούθησε τον Διόνυσο στην Ινδική εκστρατεία.

Οικογενειακό δέντρο: Γονείς Δίας και Μνημοσύνη, (επίσημοι) σύζυγοι δύο (Οίαγρος και Αχελώος), ερωτικοί σύντροφοι αρκετοί (μεταξύ αυτών Απόλλων, Μάγνης, Άρης, Στρυμώνας και φυσικά ο Δίας που ως γνωστό είχε προτίμηση στις εκατοντάδες κόρες του) παιδιά Ορφέας, Λίνος, Υμέναιος, Ρήσος, Ηδωνός, Κορύβαντες, Ιάλεμος και αδέλφια (μόνο κορίτσια) Κλειώ, Μελπομένη, Ουρανία, Ευτέρπη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια και Θάλεια (οι υπόλοιπες οχτώ μούσες)

Ζωγράφιζαν την Καλλιόπη νέα, ωραία, με μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα, με άνθη στο κεφάλι ή κισσό, στο δεξιό χέρι να κρατά δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, πολλές φορές την Ιλιάδα και την Οδύσσεια _Αυτή η παράσταση με πινάκιο και γραφίδα ενέπνευσε αργότερα την απεικόνιση της “Δόξας των Ψαρών” στον αγώνα του 1821, αλλά και πολλούς αγιογράφους σε παραστάσεις αγγέλων κατά τη Θεία Κρίση.

Στα βάθη της ανατολικής Ρωσίας την συναντάμε με τον όρο Яле́м _Иале́м _Yalem· θεότητα του κλάματος, του λυγμού: όπως αναφέρεται αρχαία ελληνικά Ἰάλεμος – “νεκρικό τραγούδι”, “θρήνος” ένα έργο τέχνης της αρχαίας Ελλάδα. Ο Ялем _Γιάλεμ, σύμφωνα με κάποια εκδοχή, ήταν γιος του Απόλλωνα και της Καλλιόπης. Του αποδίδεται η συγγραφή ειδικών τραγουδιών (μοιρολόγια, αλλά και διθύραμβοι και τραγικοί θρήνοι), έργα εξαιρετικά σοβαρής και πένθιμης φύσης, που παίζονταν μόνο σε ειδικές, τραγικές καταστάσεις.

Κατά την κλασική Αρχαιότητα, η ποίηση αυτού του είδους έχασε τη δημοτικότητά της και γελοιοποιήθηκε από τους κωμικούς ποιητές και η λέξη έγινε συνώνυμη με δροσερή, βαρετή και νωθρή ποίηση και χρησιμοποιήθηκε με αυτή την έννοια. Στην τρίτη του θρηνωδία, ο Έλληνας ποιητής Πίνδαρος αποκαλεί Ялем _Γιάλεμ τον αδελφό του Υμέναιου, και του Ορφέα, γιο του Απόλλωνα και της Καλλιόπης. Στη συνέχεια, η λέξη διαμορφώθηκε ως προσδιορισμός του ποιητικού είδους από μόνη της, και με αυτή την έννοια συναντάται σε πολλές περιπτώσεις στα έργα των τραγικών. Ο ημι-θρυλικός Έλληνας ποιητής Πάμφος ταυτίζει τον Γιάλεμ με τον Λίνο, τον γιο της μούσας Ουρανίας. Την πιο λεπτομερή περιγραφή του προσφέρει ο ποιητής και γραμματικός του 3^ου αιώνα π.Χ. Απολλώνιος ο Ρόδιος στο έργο του «Αργοναυτικά»
(σσ. Πάμφως ο Αθηναίος, ποιητής, νεότερος του Ωλήνα και πολύ προγενέστερος του Ομήρου, κατά τον Παυσανία και συνεπώς σχεδόν μυθικό πρόσωπο. Ο Πάμφως έγραψε κυρίως θρησκευτικούς ύμνους. Ξεχωρίζουν ο ύμνος του προς τη Δήμητρα, που προοριζόταν για τα Ελευσίνια μυστήρια, και οι ύμνοι προς την Άρτεμη, τον Ποσειδώνα, τον Δία, τον Έρωτα, γραμμένο ειδικά για τους Λυκομίδες της Αττικής, και τις Χάριτες. Επίσης, ο «Οιτόλινος», θρησκευτικό άσμα για την απώλεια του Λίνου, το οποίο αργότερα το μιμήθηκε και η Σαπφώ).

Σύμφωνα με την Εκκλησία μούσες κλπ δεν υπήρξαν, μόνο αγία (με κεφαλαίο) Καλλιόπη (έζησε κατά τας γραφάς στα μέσα του 3^ου αιώνα μ.Χ., διακρινόταν για το φυσικό της κάλλος _δίμετρη γυναικάρα, απορρίπτοντας μετά βδελυγμίας κάθε πρόταση γάμου (και _φυσικά, προγαμιαίας σχέσης). Ιστορικά υπαρκτό πρόσωπο, ιέρεια σε ναό εποχής, όπου _όπως όλες οι άλλες +το βοηθητικό προσωπικό, αυτοϊκανοποιούταν με τους εκεί φαλλούς ποικίλων διαστάσεων, οπότε όταν ο τοπικός άρχοντας “προσπάθησε με διάφορες κολακείες και υποσχέσεις να την δελεάσει και να την σύρει στην ανόσια ζωή των ψυχοφθόρων ηδονών και της μισερής ειδωλολατρίας” δεν είχε κανένα λόγο να αφήσει τη βολή της ... Όμως η αγία με ηρωική σταθερότητα, εμμονή και αγωνιστικό φρόνημα, ομολόγησε την πίστη της στο Χριστό, τον μοναδικό σωτήρα και λυτρωτή, έτσι εξοργισμένος ο τύραννος διέταξε και την βασάνισαν ανελέητα και “τελικά την αποκεφάλισαν χαρίζοντας της, την ουράνια και άφθαρτη δόξα”.

Για τον Ναυκράτη ποικίλουν τα ιστορικά … ο (άγιος) Νικόδημος γράφει, ότι ίσως είναι ο αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου και Γρηγορίου Νύσσης _ψάρευε μάλιστα σε λίμνες και ποτάμια ψάρια και κατόπιν τα μοίραζε στους φτωχούς και το μόνο σίγουρο όμως είναι, πως δεν μαρτύρησε, αλλά απεβίωσε ειρηνικά. Από τον Συναξαριστή του Μαυρικίου μαθαίνουμε ότι ήταν ο Στουδίτης Ναυκράτιος, ο γνωστός μοναχός, που υπήρξε θερμός υποστηρικτής των ιερών εικόνων, ενώ κατά την Πατριαρχεία του Ιγνατίου διετέλεσε (842 μ.Χ.) ηγούμενος της Μονής Στουδίου, όπου και τάφηκε σαν ομολογητής, όταν πέθανε το 847 μ.Χ. Κατ’ άλλους, ο Όσιος Ναυκράτιος ο Στουδίτης εορτάζει στις 18 Απριλίου και όχι σήμερα

Ψηφιδωτό δάπεδο που απεικονίζει τον Απόλλωνα και τις Μούσες.
Βρέθηκε στην Ήλιδα. Κύκλος που περιέχει τα ονόματα και τα σύμβολα του Απόλλωνα,
της Μνημοσύνης και των εννέα Μουσών:
για τον Απόλλωνα μια λύρα, για την Καλλιόπη ένα πινάκιο γραφής,
για την Ουρανία μια υδρόγειο σφαίρα, για την Πολύμνια ένα σκεπτικό πρόσωπο,
για την Ερατώ και την Τερψιχόρη λύρες,
για τη Μελπομένη και τη Θάλεια τραγικά και κωμικά προσωπεία,
για την Ευτέρπη αυλούς, για την Κλειώ έναν πάπυρο
και για τη Μνημοσύνη τα Πιέρια όρη (πηγή: © ΓΓ Πολιτισμού)

 

Διαβάστε ακόμα: Αρχαϊκή επική ποίηση (των Δ. Ν. Μαρωνίτη και Λ. Πόλκα): κεφ. 8 οι μούσες
_Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία, Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας
Η λατρεία των Μουσών στους πρόποδες του Ολύμπου  _ Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας
Οι Μούσες στη θρησκευτική, λογοτεχνική, φιλοσοφική και εικονογραφική παράδοση __ Musagora