Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα στέλνει περήφανο χαιρετισμό _χτες σήμερα αύριο

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου ήταν μία από τις κορυφαίες πράξεις του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του λαού μας κατά της ιταλικής, γερμανικής και βουλγαρικής κατοχής, αποτέλεσε και αποτελεί μια λαϊκή επαναστατική πράξη αληθινού ηρωισμού.

Ο Γοργοπόταμος έδειξε τη δύναμη της λαϊκής πάλης

Οφείλουμε το σεβασμό μας για τις θυσίες και τη χωρίς τέλος ανιδιοτελή προσφορά των αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης, των μαχητών και μαχητριών του θρυλικού ΕΛΑΣ και των άλλων ΕΑΜικών οργανώσεων, της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΝ, της ΟΠΛΑ, της Εθνικής Αλληλεγγύης, καθώς και των αγωνιστών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που έδωσαν σκληρές μάχες σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες.

Επικεντρώνοντας  και στην προσπάθεια των αστών να παρουσιάσουν τον Γοργοπόταμο ως μια στιγμή "εθνικής ενότητας", που μάλιστα αξιοποιείται με αυτόν το συμβολισμό στις σύγχρονες συνθήκες προκειμένου να επιβάλει στις εργατικές - λαϊκές συνειδήσεις την ύπουλη προπαγάνδα περί ταύτισης των συμφερόντων των καπιταλιστών και της εργατικής τάξης, του λαού, για να τους τραβά στο άρμα στήριξης του σάπιου καπιταλισμού, της εκμετάλλευσης. Είναι η ίδια σάπια αυτή προπαγάνδα περί "εθνικών συμφερόντων" που πασχίζει να υποτάξει την εργατική τάξη, το λαό, στη βαθιά αντεργατική - αντιλαϊκή πολιτική του κεφαλαίου, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες.

Ιστορικά επιδιώκουν να ακυρώσουν ή να υποβαθμίσουν το ρόλο του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και παραπέρα του ΚΚΕ, που ήταν ο αιμοδότης και ο "νους" της λαϊκής αντίστασης. Με στόχο το σήμερα, την παραίτηση από τους αγώνες, την ταξική πάλη ενάντια στην εξουσία του κεφαλαίου, ενάντια στο εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα, πάλη που μόνο το ΚΚΕ έχει στις σημαίες του. Όμως ο Γοργοπόταμος δεν χωρά, δεν μπορεί να χωρέσει στα αστικά καλούπια της Ιστορίας. Έδειξε τη δύναμη της λαϊκής πάλης, την ώρα που οι αστοί και οι σύμμαχοί τους καλούσαν το λαό σε αδράνεια απέναντι στους κατακτητές.

Θυμίζουμε _παρά τις συκοφαντίες και τη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων, τον τότε ρόλο του ΚΚΕ, που αποτέλεσε την ψυχή και τον αιμοδότη της λαϊκής εποποιίας στην ΕΑΜική Αντίσταση, στον αντίποδα του αστικού πολιτικού κόσμου στην Κατοχή, που ένα τμήμα του επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές και ένα άλλο εγκαταστάθηκε στο Κάιρο και στο Λονδίνο, αποδεικνύοντας περίτρανα ότι κανένας λαός δεν μπορεί να εμπιστευτεί την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της πατρίδας του στα αστικά κόμματα και στην αστική τάξη. Και σήμερα η αστική τάξη της Ελλάδας, με τις κυβερνήσεις της, εκχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα σε ΝΑΤΟ και ΕΕ.

Από τη μια επικαλούνται το ΕΑΜ, καπηλευόμενοι τον λαϊκό απελευθερωτικό αγώνα, και από την άλλη εκθειάζουν τις ΗΠΑ, την ΕΕ, που έχουν ως επίσημη ιδεολογία τον αντικομμουνισμό, που εξισώνουν φασισμό - κομμουνισμό, Χίτλερ – Στάλιν _με τις κυβερνήσεις διαχρονικά –ειδικά της σήμερα διαλυμένης στα εξ ων συνετέθη σοσιαλδημοκρατίας “1^ης και 2^ης φορά αριστερά” χρησιμοποιεί την πάλη του ΕΑΜ ως μέσο στήριξης της πολιτικής της, κοινωνικής συναίνεσης του λαού στην πολιτική που τσακίζει τα δικαιώματά του, που δημιουργεί φτώχεια, εξαθλίωση, προτρέποντάς τον να συνταχθεί στη σημαία του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού».

Αλλά αυτοί που χρησιμοποιούν πότε το φόβο και πότε την κάλπικη ελπίδα για να κρατούν το λαό υποταγμένο, έχουν απέναντί τους το ΚΚΕ. Ένα κόμμα που προβάλλει την ακατανίκητη δύναμη του λαϊκού παράγοντα, ο οποίος μπορεί να βάλει τη σφραγίδα του στις εξελίξεις. Ένα κόμμα ικανό να εμπνεύσει την αισιοδοξία με την πολιτική του πρόταση, που στηρίζεται στην επιστημονική κοσμοθεωρία του μαρξισμού - λενινισμού. Γιατί το Κόμμα μας δείχνει πως, πέρα από την αναγκαία καθημερινή πάλη για να εμποδίσουμε τα χειρότερα, να αποσπάσουμε κάποιες κατακτήσεις, να επαναφέρουμε τις απώλειες που είχε τα τελευταία χρόνια το εργατικό - λαϊκό εισόδημα εξαιτίας της καπιταλιστικής κρίσης, η "πυξίδα" μας βρίσκεται σταθερά γυρισμένη στην πάλη για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας.

Οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι μετά από πολλά χρόνα _και κυρίως μετά τις ανατροπές στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες δεν είναι πλέον ενδεχόμενο και διεξάγονται για συμφέροντα ξένα προς τους λαούς, για τα συμφέροντα των μεγαθηρίων του πλούτου, έτσι η ανάγκη να εντείνουμε τη δράση μας για την αποδέσμευση από τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, την απομάκρυνση των ξένων στρατιωτικών βάσεων και των πυρηνικών, την επιστροφή των στρατιωτικών δυνάμεων από τις ιμπεριαλιστικές αποστολές, την εκδήλωση της αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και στους λαούς που αγωνίζονται είναι επιτακτική _για να απεμπλακεί η χώρα μας από τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς και πολέμους.

105+ χρόνια ΚΚΕ _ΖΗΤΩ ΤΟ ΤΙΜΗΜΕΝΟ Κόμμα μας!!

Υποκλινόμαστε μπροστά στους αλύγιστους της ταξικής πάλης, όλους εκείνους που αγωνίστηκαν για να υπάρξει ένα λαϊκό αύριο στη χώρα μας. Κι αν σήμερα μπροστά μας ξεπροβάλλουν ζόρικοι, δύσκολοι, ζοφεροί και φρικτοί καιροί για τους λαούς, πρέπει να βάλουμε όλο το κουράγιο, τη γνώση που έχουμε αποκτήσει και τη μαστοριά που απαιτείται, για να τους κάνουμε αυτούς τους καιρούς, καιρούς ελπιδοφόρους. Γιατί ζούμε στην εποχή που άνοιξε πριν ο Λένιν με την Οκτωβριανή Επανάσταση, την εποχή των κοινωνικών επαναστάσεων, της οικοδόμησης της νέας, της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ζήτω η Αντίσταση του λαού μας, η πάλη του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που μας εμπνέουν και μας δίνουν δύναμη!

29-Νοε-1964 Γοργοπόταμος: “Δολοφόνοι! Δολοφόνοι!”

Ο λαός τούς τίναξε τα σχέδια!
Γράφει ο \\ Σπύρος Μπέκιος (Λάμπρος)

Κορυφαίο, σε όλη την Ευρώπη, σαμποτάζ του Γοργοπόταμου. Μιλάμε για τη δυναμικότητα του ΕΛΑΣ και του αρχηγού του, Άρη Βελουχιώτη, που παρά τις δολιότητες των Άγγλων και του υποτακτικού τους Ζέρβα (μακριά απ' τις δολιότητες οι αντάρτες του) τίναξαν στον αέρα τη γέφυρα. Τη γέφυρα, που τόσο πολύ ήθελε το κόψιμό της το ΣΜΑ ως την ώρα που ο Ρόμελ κρατούσε ακόμα το Ελ Αλαμέιν και περίμενε την υλοποίηση της υπόσχεσης του Χίτλερ, να εφοδιάζεται στο εξής από τον ελλαδικό δρόμο, από τον οποίο μέχρι τότε δεν είχε πάρει ούτε ένα φυσίγγι. Αλλά από τη στιγμή που ο Ρόμελ διώχτηκε απ' το Ελ Αλαμέιν και υποχώρησε στην άλλη άκρη της Λιβύης, το κόψιμο της γέφυρας ήταν χωρίς σημασία για τον Ρόμελ, συνεπώς χωρίς σημασία και για το ΣΜΑ. Γι' αυτό και η Ιντέλιντζενς Σέρβις το χτύπημα αυτό της γέφυρας θέλησε, σατανικά, να το στρέψει κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΚΚΕ, για να εξασφαλίσει τη μεταπολεμική επάνοδο, εδώ, της αγγλικής κυριαρχίας.

Αλλά όταν μιλάμε για δυναμικότητα του ΕΛΑΣ, δεν πρέπει, για κανένα λόγο, να ξεχνάμε ότι αυτή τη δυναμικότητα του τη δημιουργούσε η Μάνα του, ο λαός. Ο λαός που εκλεκτό παιδί του ήταν ο ΕΛΑΣ, που πάλευε να υλοποιήσει τους πόθους και τα όνειρά του.

Ναι, η Μάνα του ο Λαός, με την πατριωτική του οργάνωση, το ΕΑΜ, δημιούργησε τον ΕΛΑΣ, τον τροφοδοτούσε, τον έντυνε, τον πόδενε, τον κοίμιζε στα σπίτια του όταν το απαιτούσε η ανάγκη, τον βοηθούσε στις κινήσεις του με τις απαραίτητες πληροφορίες, ήταν ο ταχυδρόμος του, γιάτρευε τους άρρωστους και τους τραυματίες του. Ήταν τα μάτια του και η γενική φροντίδα του. Χωρίς το λαό ο ΕΛΑΣ θα 'ταν δέντρο χωρίς ρίζες και θα ξεραινόταν.

Να και τώρα εδώ στο Γοργοπόταμο. Χωρίς τη βοήθεια όλων των γύρω χωριών, δε θα γινόταν τίποτα. Όλα τα χωριά αυτά, κι άλλα ακόμα, ήταν στο πόδι, να βοηθήσουν, να συμπαρασταθούν στους αντάρτες, σ' όλους τους αντάρτες χωρίς διάκριση, και του Ζέρβα ακόμα, παρά τις υπονομευτικές του Ζέρβα δραστηριότητες μέσα στις γραμμές του ΕΛΑΣ.

Ας αφήσουμε τα χωριά από όπου πέρασαν, διασχίζοντας την Ευρυτανία και τη Δ. Φθιώτιδα για να φτάσουν στον προορισμό τους. Ας μιλήσουμε για την Καστριώτισσα - Μαυρολιθάρι - Γκούρα - Στρώμη - Δρέμισα - Παύλιανη - Κουκουβίστα - Δυο Βουνά - Δέλφινο - Κουμαρίτσι - Γοργοπόταμος (χωριό) και τόσα άλλα ακόμα. Ήταν ηρωισμός για τα χωριά αυτά και μόνο το να ταϊσουν σωστά, μέσα στην κατοχική πείνα, πάνω από δέκα μέρες, 155 άντρες του ΕΛΑΣ και 50 άντρες του Ζέρβα, κόβοντας από τη λιγοστή μπουκιά τους.

Και να 'ταν μόνο αυτό... Ολοι οι μπροστάρηδες του ΕΑΜ σε συναγερμό επαγρύπνησης, ως πέρα στον κάμπο, κι ως τη Λαμία, να μαντέψουν κάθε κίνηση των καταχτητών, μην κινηθούν απειλητικά ενάντια στην τόσο μεγάλη, για τότε, ανταρτοσυγκέντρωση, που με την ως τότε δράση τους, τους έκανε να πετιούνται στον ύπνο τους. Ας αφήσουμε τη διατροφή, τη στέγαση και την επαγρύπνηση, κι ας δούμε μια άλλη, αποφασιστικής σημασίας συμμετοχή τους στην επιχείρηση, που άξια έφεραν σε πέρας οι μπροστάρηδες του ΕΑΜ.

Με παραγγελία του Αρη, ετοιμάζοντας την επιχείρηση, ανίχνευσαν προσεχτικά κάθε σπιθαμή εδάφους στη γέφυρα και τους γύρω χώρους. Δύναμη του εχθρού, οχύρωσή του, όπλα που διέθετε, αδύνατα σημεία άμυνας, κίνηση τρένων κλπ. Κι όλα αυτά με μέγιστη ακρίβεια, που διαπιστώθηκε όχι μόνο από τη δική μας αναγνώριση του χώρου, πριν την επιχείρηση, αλλά όπως διαπιστώθηκε και από την ίδια τη διεξαγωγή της επιχείρησης. Κι ακόμα αυτοί, οι συναγωνιστές μας του ΕΑΜ - ιδιαίτερα απ' το χωριό Γοργοπόταμος - μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, οδήγησαν όλα τα τμήματά μας, από τον πιο κατάλληλο δρόμο, στις ακριβείς θέσεις που έπρεπε να πιάσουν, για την επίθεση, την πλαγιοφύλαξη, το Σταθμό Διοίκησης, την εφεδρεία κλπ, μα και ως εφεδρικοί οδηγοί για όποια ανάγκη παρουσιαστεί.

Δεν είναι υπερβολή όταν λέμε ότι μαζί με τον ΕΛΑΣ μάχονταν και ο ίδιος ο λαός. Δεν είναι κούφια λόγια όταν λέμε ότι ο λαός και οι οργανώσεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ - ΕΑ αποτελούσαν μια δυναμική ενότητα, που όμοιά της δε φάνηκε στη νεοελληνική μας ιστορία.

Η τιμή για το Γοργοπόταμο ίσως ανήκει περισσότερο στους ανώνυμους λαϊκούς αγωνιστές αυτών των χωριών.
Η εποποιία του ΕΛΑΣ ήταν, σίγουρα, εποποιία του λαού. Του ανώνυμου λαού.

 Η ελληνικότητα του λαμπρού κατορθώματος στο Γοργοπόταμο

Δοκίμιο: "Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1940 - 1945", Β. Βενετσανόπουλος (στρατιωτικός, αρχικά αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και έπειτα του ΕΛΑΣ στην Κατοχή και του ΔΣΕ στη συνέχεια)

"Με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου διακόπηκε για 6 βδομάδες η μοναδική σιδηροδρομική αρτηρία προς το λιμάνι του Πειραιά, μέσω του οποίου το χιτλερικό επιτελείο εφοδίαζε τα στρατεύματα του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική... "

Όμως σε μένα δόθηκε η δυνατότητα, μελετώντας, λόγω της δουλιάς μου, διάφορες στρατιωτικές ιστορικές πηγές, να ανακαλύψω, δυστυχώς με πολλή καθυστέρηση, περί το 1968, μερικά πολιτικο_στρατιωτικά βιβλία, που είδαν το φως της δημοσιότητας άλλα το 1950 και άλλα το 1957 (και εκδόθηκαν και στα ελληνικά το 1965 και 1967 αντίστοιχα), που δίνανε στοιχεία, από τα οποία έβγαινε, ότι δεν ήταν σωστή η βρετανική άποψη για Γοργοπόταμο και Ρόμελ. Γιατί, σύμφωνα με τις νέες αυθεντικές αυτές πηγές, ποτέ οι ανεφοδιασμοί του Ρόμελ στην Αφρική δε γίνονταν από την Ελλάδα, αλλά γίνονταν από τη μεγάλη βάση του στην Τρίπολη της Λιβύης.

Αντίθετα, ύστερα κι από την απαλλαγή του Γοργοπόταμου από τη δήθεν συμβολή του στην ήττα του Ρόμελ, ο Γοργοπόταμος παρουσιάζεται πια στις πραγματικές διαστάσεις του και διατηρεί όλη την αίγλη και το μεγαλείο του. Η σωστή θέση μας γι' αυτό είναι: Κάθε πολεμική ενέργεια, μικρή ή μεγάλη, κατά των καταχτητών συμβάλλει οπωσδήποτε θετικά στην ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των λαών για τη συντριβή των καταχτητών και για τη νικηφόρα λήξη του πολέμου...".

Τέλος ο Β. Β. σημειώνει ότι σε άρθρο του στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού "Εθνική Αντίσταση" (Οκτώβρης - Δεκέμβρης 1995) εκτίθενται αναλυτικότερα τα ιστορικά στοιχεία για την επιχείρηση του Γοργοπόταμου.

Β. Βενετσανόπουλος
Μπαίνει στη Σχολή Ευελπίδων το 1929 και αποφοιτά το 1933 με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού. Τοποθετήθηκε στο 16ο Σύνταγμα Πεζικού στη Βέροια. Το 1935 τοποθετήθηκε στο Λόχο Ευζώνων Ανακτορικής Φρουράς Αθηνών. Το 1941 προσχώρησε στο ΕΑΜ και στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ. Το 1941 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Μετά την παράδοση των όπλων βγήκε στο ΔΣΕ. Ήταν Επιτελάρχης του Αρχηγείου Θεσσαλίας και σε συνέχεια του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας.

Τον Αύγουστο του 1949 με την αποχώρηση του ΔΣΕ βρέθηκε πρόσφυγας στην Τασκένδη. Τοποθετήθηκε Πρόεδρος της 12^ης Πολιτείας. Παντρεύτηκε τη Μαρία Παπαδήμα και απόκτησε δύο παιδιά. Στη 12^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ έγινε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Σαν αντιπρόσωπος του ΚΚΕ πήρε μέλος σε όλες της προπαρασκευαστικές συσκέψεις των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων και στην τελευταία που έγινε στη Μόσχα το 1969. Τοποθετήθηκε αντιπρόσωπος του ΚΚΕ στα Προβλήματα Ειρήνης και Σοσιαλισμού στην Πράγα. Μέχρι τον επαναπατρισμό του δούλευε εκεί.

Στην Ελλάδα δούλεψε στο μηχανισμό της ΚΕ του ΚΚΕ υπεύθυνος στο Γραφείο Διεθνών Σχέσεων. Τελευταία έγινε Πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ. Ήταν μέλος της FIR, Διεθνούς Ομοσπονδίας Αντιστασιακών και Αντιπρόεδρός της. Τώρα είναι μέλος της Κομματικής Οργάνωσης Παγκρατίου και μέλος της ΠΕΑΕΑ Παγκρατίου.

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου

Σε αντίποινα για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, οι Ιταλοί παίρνουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες, από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα

Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα
στέλνει περήφανο χαιρετισμό
νέας ανάστασης χτυπάει καμπάνα
μηνάν τα όπλα μας το λυτρωμό.

Ο συμβολισμός του όμορφου αυτού αντάρτικου τραγουδιού δεν είναι τυχαίος. Τα σύμβολα στην ιστορία, αποτέλεσμα καταγραφής μεγάλων έστω και στιγμιαίων γεγονότων, έχουν επιδράσει στη λαϊκή ανάταση, έχουν συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία ψυχολογίας και συνείδησης στις λαϊκές μάζες για να δημιουργήσουν στη συνέχεια ηρωικά κατορθώματα στον αγώνα με σκοπό την επιβολή του δίκιου τους.

Και αν η γέφυρα της Αλαμάνας ήταν για την επανάσταση του 1821 ένα από τα ηρωικά κατορθώματα στον εθνικοαπελευθερωτικό και κοινωνικό αγώνα των Ελλήνων για την ίδρυση δικού τους αστικού κράτους ενάντια στη φεουδαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου καθιέρωσε στις συνειδήσεις του ελληνικού λαού τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα του ΕΛΑΣ συνολικά το λαϊκοαπελευθερωτικό αγώνα του ΕΑΜ με ψυχή και αιμοδότη το ΚΚΕ, ως τη δύναμή τους για μια νέα λαοκρατούμενη Ελλάδα μετά την απελευθέρωση από τους Ιταλογερμανούς κατακτητές. Ηταν με μια έννοια καταλύτης στην απελευθέρωση ανεξάντλητης λαϊκής δύναμης σ' ένα αγώνα άνισο, μα πέρα για πέρα δίκαιο, που ως προς την απελευθέρωση οδήγησε το λαό μας στη νίκη. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι ο λαϊκός ποιητής αποτύπωσε μια από τις κορυφαίες στιγμές της Αντίστασης με το Γοργοπόταμο, συσχετίζοντάς τον με την Αλαμάνα.

Τι ήταν λοιπόν ο Γοργοπόταμος;
'Η -πιο σωστά- τι έγινε στο Γοργοπόταμο;

Τη νύχτα της 25^ης προς 26^η  Νοέμβρη του 1942, οι αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, μαζί με δυνάμεις του ΕΔΕΣ και μια ομάδα Άγγλων σαμποτέρ, ανατίναξαν τη σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοπόταμου. Η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν ως πράξη μια μεγάλη ηρωική, για τις τότε δυνάμεις του αντάρτικου, ενέργεια που φλόγισε το νου και τις καρδιές του ελληνικού λαού, δίνοντας ώθηση στην ένταση της απελευθερωτικής πάλης. Μα έκανε εντύπωση και σ' όλους τους υπόδουλους λαούς της Ευρώπης.

Ας δούμε όμως πώς πραγματοποιήθηκε η συγκεκριμένη επιχείρηση.

Τέλος Σεπτέμβρη αρχές Οκτώβρη του 1942, βρετανικά αεροπλάνα μετέφεραν ομάδες σαμποτέρ στην Ελλάδα. Οι ομάδες έπεσαν στην περιοχή της Γκιώνας και μια ομάδα στην περιοχή του Καρπενησίου. Οι ομάδες των Βρετανών Σαμποτέρ είχαν έρθει στην Ελλάδα ύστερα από απόφαση του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, με άμεσο στόχο να εκτελέσουν μια αποστολή με την κωδική ονομασία "HARLING", να ανατινάξουν, δηλαδή, μία από τις τρεις γέφυρες της Παπαδιάς, του Ασωπού ή του Γοργοπόταμου. Αλλά δεν ήταν αυτή η μοναδική αποστολή τους. Στόχος τους βασικά ήταν να ανοίξουν το δρόμο της εδραίωσης της στρατιωτικής παρουσίας των Αγγλων στην Ελλάδα. Αλλωστε τα συμφέροντά τους διαπλέκονταν άμεσα μ' αυτά της άρχουσας τάξης και ενδιαφέρονταν οι Αγγλοι για το μεταπελευθερωτικό καθεστώς, με δεδομένο μάλιστα ότι την ηγεσία του λαϊκού απελευθερωτικού κινήματος είχε αναλάβει η εργατική τάξη με το Κόμμα της, και η συμμαχία της, το ΕΑΜ, ήταν πραγματικά η μόνη δύναμη αντίστασης που είχε ως στόχο μια άλλη Ελλάδα, του λαού της.

Αρχηγοί των Αγγλων σαμποτέρ ήταν οι Ε. Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ, δύο καθόλου τυχαίοι άνθρωποι, που διατέλεσαν αρχηγοί της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής στο ελληνικό αντάρτικο, κάνοντας ό,τι ήταν δυνατό για την εδραίωση της βρετανικής κυριαρχίας πάνω στις ελληνικές υποθέσεις.

Οι Αγγλοι σαμποτέρ -και κυρίως οι αρχηγοί τους- από την πρώτη στιγμή που πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα, έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να έρθουν σε επαφή με τον δικό τους άνθρωπο, τον Ναπ. Ζέρβα, έχοντας την πεποίθηση ότι αυτός και οι ανταρτικές του δυνάμεις ήταν αρκετές για να την εκτέλεση της αποστολής Harling. Για το ΕΑΜ, όπως και τον ΕΛΑΣ, όχι μόνο δεν ήθελαν να έχουν ανάμειξη στην επιχείρηση ανατίναξης, αλλά αυτές τις λαϊκές οργανώσεις τις θεωρούσαν αντιπάλους των απώτερων σκοπών τους. Αναγκάστηκαν όμως να συνεργαστούν μαζί τους όταν διαπίστωσαν ότι ο Ζέρβας όχι μόνο δε διέθετε της απαραίτητες δυνάμεις για την ανατίναξη της γέφυρας, άρα δεν μπορούσε να αναλάβει το όλο εγχείρημα, αλλά και οι δυνάμεις του ήταν πολύ μικρότερες απ' αυτές που διέθετε ο ΕΛΑΣ.

Η οργάνωση και εκτέλεση της επιχείρησης

Η γέφυρα που τελικά επιλέχθηκε να ανατιναχτεί ήταν αυτή του Γοργοπόταμου. Την επιχείρηση εκτέλεσαν εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα Αγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής το συνταγματάρχη Εντι Μάγιερς και υπαρχηγό τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ. Το σχέδιο ανατίναξης ήταν των Εγγλέζων και συγκεκριμένα του Ε. Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ' αυτού του είδους τα σαμποτάζ. Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας - έτσι ώστε να είναι δυνατή η ανατίναξή της - διατυπώθηκε από τον Αρη, που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο), στις 25 Νοέμβρηυ, λίγες ώρες πριν αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, αφού προηγούμενα είχε απορριφθεί σχέδιο του Ζέρβα.

Στη διαταγή - όπως διασώθηκε από ιστορικές μαρτυρίες - προβλέπονταν τα εξής:

·         Το νότιο βάθρο της γέφυρας με φρουρά 80 Ιταλών και πλήρη οχύρωση ανέλαβε να καταλάβει τμήμα 60 ανταρτών του ΕΛΑΣ, με αρχηγό τον Κωστούλα.

·         Το βόρειο βάθρο της γέφυρας που φυλασσόταν από 30 Ιταλούς και είχε εγκαταστημένα δύο δίκαννα αντιαεροπορικά, ικανά να χρησιμοποιηθούν και κατά επίγειων στόχων, ανέλαβε τμήμα 20 ανταρτών του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη.

·         Την υπονόμευση και ανατίναξη της γέφυρας ανέλαβαν οι ειδικευμένοι Βρετανοί σαμποτέρ στους οποίους δόθηκε βοήθεια λίγων εκπαιδευμένων ανδρών του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης, δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και ένα Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο. Αρχηγός της μίας ομάδας τέθηκε ο Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) και της άλλης ο Ηρακλής (Κώστας Σκαρμούτσος). Μια ακόμη ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών, με αρχηγό το Χρυσιώτη, ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του ποταμού για την περίπτωση που θα έκαναν την εμφάνισή τους από κει εχθρικές ενισχύσεις.

·         Μια ομάδα από οκτώ άνδρες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον υπασπιστή του Ζέρβα Μ. Μυριδάκη, ανέλαβε να εξουδετερώσει το πολυβολείο, που πιθανόν να υπήρχε. Στην περίπτωση που δεν υπήρχε πολυβολείο αποστολή της ήταν να ενισχύσει την ομάδα Κωστούλα. Επίσης, μια ακόμη ομάδα από δέκα άνδρες του ΕΔΕΣ ανέλαβε να πλευροκοπήσει τους Ιταλούς νοτιότερα της άμυνας του νότιου βάθρου.

·         Τέλος, γενική εφεδρεία ορίστηκε ομάδα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ με αρχηγό το Δ. Δημητρίου - Νικηφόρο. Χρόνος έναρξης της επιχείρησης καθορίστηκε η 11η βραδινή και η γενική αρχηγία ανατέθηκε στο Ναπ. Ζέρβα.

Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας οι Ιταλοί, σε αντίποινα, παίρνουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα Καστέλλια της Παρνασίδας, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.

Προσπάθεια παραχάραξης της Ιστορίας

Μεταπολεμικά σχετικά με την επιχείρηση, ο Ζέρβας, σε διάφορα γραπτά του υποστηρίζει πως ούτε λίγο ούτε πολύ εκβίασε τον Αρη κι έτσι συμμετείχε ο ΕΛΑΣ στην επιχείρηση. Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος κινούνται και οι μαρτυρίες των Εγγλέζων, αν και ο Κρις Γουντχάουζ προσπαθεί να ευτελίσει τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση. «Οταν ο Αρης κατάλαβε - γράφει - ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δε διακινδύνευσε ν' αφήσει το Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα: προσφέρθηκε αμέσως να συνεργαστεί».

Η πραγματικότητα βεβαίως είναι εντελώς διαφορετική. Ο Σπ. Μπέκιος - Λάμπρος, που συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, αναφέρει με στοιχεία πως ο ΕΛΑΣ συνεργαζόταν με τους Εγγλέζους για την επιτυχία της επιχείρησης πολύ πριν συναντηθεί ο Αρης με τον Ζέρβα. Ετσι όλα αυτά που αναφέρουν οι αντίπαλοι του ΕΑΜ έγιναν για παραχάραξη της ιστορικής αλήθειας ότι ο ΕΛΑΣ σήκωσε το κύριο βάρος της επιχείρησης, γιατί αυτό αξίωνε η προπαγάνδα του κατεστημένου, προκειμένου να ξεριζώσει από τις λαϊκές συνειδήσεις το ρόλο του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ στην απελευθέρωση. Αλλά η Ιστορία δεν παραγράφεται.

Πηγές

1.       Σπ. Μπέκιου - Λάμπρου: «Γοργοπόταμος- η αλήθεια που καίει», εκδόσεις «Τελέθριον»

2.       Θέμης Μαρίνος: «Αποστολή Harling - 1942 (Η Επιχείρηση του Γοργοπόταμου)», εκδόσεις «Παπαζήση»

3.       Στρατηγού Ν. Ζέρβα: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Μέτρον», σελ. 32-35

4.       Κρις Γουντχάουζ: «Το μήλον της Εριδος», εκδόσεις «Εξάντας»

Εκτέλεση πατριωτών
μπροστά στη γκρεμισμένη
γέφυρα του Γοργοπόταμου
(φωτο Σπύρος Μελετζής)

 Ο λαός έχει τη δύναμη να νικήσει

\\Κύριλλος Παπασταύρου ΠΓ ΚΕ ΚΚΕ

Η ανατίναξη της γέφυρας από τις αντάρτικες ομάδες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον πρωτοκαπετάνιο του, Άρη Βελουχιώτη, αποτέλεσε και αποτελεί μια λαϊκή επαναστατική πράξη αληθινού ηρωισμού. Πάνω απ’ όλα απέδειξε πως κανείς εχθρός δεν είναι ανίκητος. Πως ο λαός έχει τη δύναμη να νικήσει, να επιβάλει το δίκιο του αρκεί να οργανωθεί, να αγωνιστεί να συγκρουστεί με τον αντίπαλο.

Καθοδηγητικός νους και ψυχή του αγώνα στη φασιστική κατοχή, ήταν το Κόμμα μας, το κόμμα της εργατικής τάξης το τιμημένο ΚΚΕ. Το Κόμμα που σάλπισε από την πρώτη στιγμή τη φωνή της αντίστασης και μπήκε το ίδιο μπροστά, όταν “όλα τα σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά”, για να οργανωθεί η πάλη για την απελευθέρωση».

Ο Γοργοπόταμος δεν ήταν μια στιγμή “εθνικής ενότητας”, δεν είναι ένα σύμβολο “εθνικής ομοψυχίας” πολύ απλά γιατί τέτοια δεν μπορεί να υπάρξει. Το σχέδιο για την ανατίναξη της γέφυρας ήταν πραγματι των Βρετανικών μυστικών υπηρεσιών που επιδίωξαν στην αρχή να το υλοποιήσουν με τη βοήθεια του Ζέρβα και του ΕΔΕΣ, ωστόσο διαπίστωσαν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο και έτσι αναγκάστηκαν, υποχρεώθηκαν να στραφούν προς τον Άρη και τον ΕΛΑΣ (…)

Άρα λοιπόν ο Γοργοπόταμος είναι μια στιγμή που όχι μόνο δεν καταργεί την ταξική σύγκρουση στην κοινωνία μας αλλά την επιβεβαιώνει. Χωρίς το λαϊκό στρατό δεν μπορούσε καμιά πράξη αντίστασης να γίνει στη χώρα. Αυτό το καταλάβαιναν ακόμα και αυτοί που πολέμησαν το λαϊκό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, τον ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ μέχρι θανάτου όπως οι αστοί τύπου Ζέρβα και οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές».

Αντλούμε πολύτιμα και χρήσιμα διδάγματα
για το σήμερα και το αύριο

Σήμερα η εργατική τάξη, οι λαϊκές δυνάμεις της κοινωνίας βιώνουν με πολύμορφο και πολλές φορές τραγικό τρόπο όπως βλέπουμε σε μια σειρά φυσικές — αφύσικες καταστροφές, πυρκαγιές, πλημμύρες, στο έγκλημα στα Τέμπη, την κατάσταση στο σύστημα Υγείας, τα ξεπερασμένα πια όρια ενός κοινωνικο- οικονομικού συστήματος που λειτουργεί με αποκλειστικό σκοπό τη διαιώνιση και την υπεράσπιση των κερδών των επιχειρηματικών ομίλων κερδών που αποτελούν κλεμμένο κόπο, κλεμμένη δουλειά του εργαζόμενου λαού. Ενός σαπιου εκμεταλλευτικού συστήματος που εμποδίζει μια σειρά επιτεύγματα των επιστημών και της τεχνολογίας να αξιοποιηθούν με σκοπό την ικανοποίηση των εργατικών ‑λαϊκών αναγκών. Ενός συστήματος που η ζωή εκατομμυρίων εργαζομένων κρέμεται από τις διακυμάνσεις της καπιταλιστικής οικονομίας αλλοτε με τη μεγάλη ανεργία σε περιόδους κρίσης άλλοτε με την τεράστια ακρίβεια σε συνθήκες ανάπτυξης. Και πάντα οι εργαζόμενοι να έχουν απώλειες σε εισόδημα, σε δικαιώματα, να ζούν οι νεότερες γενιές σχετικά σε πιο δυσμενείς συνθήκες απ’ ό,τι οι παλιότερες, να αναγκάζονται να δουλεύουν ήλιο με ήλιο για να μπορούν να κερδίζουν τα στοιχειώδη.

Ένα σύστημα που γεννά αναπόφευκτα των ιμπεριαλιστικό πόλεμο, έναν αδικό πόλεμο για το μοίρασμα αγορών, εδαφών σφαίρες επιρροής.

Ο άδικος ιμπεριαλιστικός πόλεμος του Ισραήλ με τη στήριξη ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, EE σε βάρος των Παλαιστινίων που έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο χιλιάδων Παλαιστινίων στη λωρίδα της Γάζας και της Δυτικής Όχθης μεταξύ των οποίων και χιλιάδων παιδιών, είναι ένας πόλεμος που έχει ως στόχο να κάμψει την αντίσταση του ηρωικού λαού της Παλαιστίνης που συναντά την αλληλεγγύη του λαού μας όπως και των λαών όλου του κόσμου. Έχει ως στόχο τη γενοκτονία για να θάψει μια για πάντα το δίκαιο αίτημα των Παλαιστινίων να έχουν το δικό τους κράτος τη δικιά τους πατρίδα».

Η κυβέρνηση της ΝΔ, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι μεταμορφώσεις του, το ΠΑΣΟΚ και άλλα κόμματα που σηκώνουν τη σημαία της στήριξης του Ισραήλ ας μην παριστάνουν τα περιστέρια της ειρήνης. Οι συμφωνίες και οι δεσμεύσεις στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, της ΕΕ, έχουν τη σφραγίδα και την υπογραφή όλων τους.

Αυτό που ζούμε είναι η ωμή καπιταλιστική βαρβαρότητα που για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών, των πρώτων υλών, των δρόμων μεταφοράς διεξάγεται σφοδρός αυταγωνισμός με θύματα τους λαούς. Όλα τα άλλα κόμματα πλην του ΚΚΕ στηρίζουν τη συμμετοχή της χώρας μας στις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες της ΕΕ, του ΝΑΤΟ, τη στρατηγική συμμαχία με τις ΗΠΑ, στηρίζουν τους στόχους του ελληνικού κεφαλαίου για αναβάθμιση του ρόλου του και βέβαια των κερδών του. Από αυτή την επιλογή, που δεν είναι βέβαια καινούρια, έχει αποδειχτεί στην πράξη, ότι ποτέ δε στηρίχτηκαν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, κανενός λαού της περιοχής, ούτε εξασφαλίστηκαν τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας από τις επιθετικές βλέψεις της αστικής τάξης της Τουρκίας. Κανένας άνεμος ασφάλειας και ειρήνης δεν φύσηξε στο Αιγαίο, ούτε στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κύπρο.

Την ίδια στιγμή που μας μιλάνε για κυριαρχικά δικαιώματα παζαρεύουν μέσα σε ΝΑΤΟικό πλαίσιο για σενάρια συνδιαχείρισης στο Αιγαίο και ετοιμάζονται να “θάψουν” το Κυπριακό. Αποδεικνύεται λοιπόν περίτρανα ότι κανένας λαός δεν μπορεί να εμπιστευθεί την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της πατρίδας του, τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού στα αστικά κόμματα και στην αστική τάξη.

Γι’ αυτό πρέπει να δυναμώσει η πάλη για να βγει η Ελλάδα από τον πόλεμο, να κλείσουν οι βάσεις, να πάψει ο λαός να πληρώνει τις πολεμικές δαπάνες του ΝΑΤΟ, να γυρίσουν ελληνικές στρατιωτικές αποστολές εκτός συνόρων.

Να δυναμώσει η πεποίθηση
__ ότι υπάρχει άλλη διέξοδος

Ο καπιταλισμός όχι μόνο δεν φτιασιδώνεται, αλλά διαρκώς προκαλεί νέες κρίσεις και πολέμους, από τις οποίες τραβούν τα πάνδεινα οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο: Έχουν διαψευστεί με τραγικό τρόπο οι ψευδαισθήσεις και οι αυταπάτες ότι μπορεί να υπάρξει μια κυβέρνηση στο έδαφος του συστήματος, μια κυβέρνηση που θα διαχειριστεί την καπιταλιστική οικονομία, θα είναι όργανο της εξουσίας του κεφαλαίου αλλά που θα λειτουργήσει προς όφελος του λαού.

Σήμερα είναι καιρός εργαζόμενοι, άνθρωποι του λαού, παλιοί και νέοι αγωνιστές, όσοι έχουν ιστορικούς δεσμούς με τις παραδόσεις του εργατικού λαϊκού κινήματος που πίστεψαν ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα με κυβερνητικές εναλλαγές, ότι με μια ψήφο μπορούν να ανατρέψουν ό,τι βασανίζει τη ζωή τους να μην απογοητευτούν από τις εξελίξεις να μη διαλέξουν το δρόμο της παραίτησης και της αποστράτευσης. Αυτό που δεν αλλάζει είναι ο καπιταλισμός. Γι’ αυτό πρέπει να αλλάξουμε συνολικά το σύστημα, να το ανατρέψουμε, να ανατρέψουμε την εξουσία και την οικονομία του. Αυτό είναι το συμπέρασμα των εξελίξεων.

Η ελπίδα λοιπόν βρίσκεται εδώ στον δρόμο της ανατροπής και της σύγκρουση με το καπιταλιστικό σύστημα. Η διέξοδος είναι να βαδίσουμε τον δρόμο της ανατροπής του. Σε αυτόν τον δρόμο μπορούν οι σημερινές μάχες να σημειώνουν νίκες, να δυναμώνουν οι εργατικοί λαϊκοί αγώνες, οι απεργίες τα μπλόκα της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς, οι αγώνες της νεολαίας να μπορούν να χαλάνε αντιλαϊκά σχέδια, να βάζουν εμπόδια, να συγκεντρώνουν δυνάμεις και για τις αυριανές μάχες, να γίνονται βήματα σε αλλαγές συσχετισμών, να δυσκολεύουν κυβερνήσεις.

Σε αυτόν τον δρόμο μπορεί να δυναμώνει η πεποίθηση ότι υπάρχει άλλη διέξοδος, να δυναμώνει η αντίληψη για την ανάγκη συνολικής ανατροπής του συστήματα να δυναμώνει η προοπτική του πραγματικού μέλλοντος του σοσιαλισμού- κομμουνισμού.

Τρεις τα ξημερώματα. Λιγοστό φως και κρύος αέρας μάς χαϊδεύουν τα πρόσωπα. Συνταζόμαστε για να κινήσουμε. Πρώτος ο Διαμαντής φορτωμένος τον ασύρματο του φυλακίου. Εννιά ώρες μάς χωρίζουν από το Πριόνι του Χονδρογιάννη πούναι στην κορφή της Οίτης. Γολγοθάς.

Η αντάρα κατηφορίζει από τις χαραμάδες προς τον κάμπο...

Μια ταμπέλα στήνεται στο κόνισμα: «Εις οιωνός άριστος ανύνεσθαι περί πάτρης». Και από κάτω: «ΑΡΗΣ».

 

29 Νοεμβρίου 1964 Γοργοπόταμος: “Δολοφόνοι! Δολοφόνοι!”

Γοργοπόταμος 1.22’ το μεσημέρι 29 Νοεμβρίου 1964.
Λίγα δευτερόλεπτα ακόμη και 13 άνθρωποι θα διαμελιστούν από μια αμερικανική νάρκη Μ2Α3 που θα εκραγεί στο κέντρο μιας συγκέντρωσης 20 χιλιάδων ατόμων τιμούσαν την Εθνική Αντίσταση. Τριάντα εννιά οι τραυματίες της δολοφονικής προβοκάτσιας που ο Γ. Παπανδρέου τη χαρακτήρισε ατύχημα από νάρκη του Εμφυλίου που δεν εξουδετερώθηκε από τις τρεις εκκαθαρίσεις του ναρκοπεδίου της περιοχής (1951, 1955, 1957) που είχαν προηγηθεί.
Στην πραγματικότητα ήταν μια αντικομμουνιστική πολιτική σκευωρία πίσω από την οποία βρίσκονταν ξένες και ντόπιες μυστικές υπηρεσίες.

·       «Το πλήθος επαναλάμβανε το σύνθημα «Εθνική Αντίσταση», «Αναγνώριση»! Εκείνη τη στιγμή, ο Δημήτρης μας ζήτησε νερό. Η μάνα του Ασημούλα άπλωσε το χέρι στο κεφάλι του και είπε: “Σώπα! Η γιορτή τελειώνει και θα φύγουμε’’… Αυτά ήταν τα τελευταία της λόγια. Μια ηφαιστιώδης τρομακτική έκρηξη μ’ ένα σύννεφο καπνού, μαύρου καπνού, χωρίς χώματα και σκόνη, μ’ έριξε χάμω και εμένα και τον Δημήτρη.

·       Μέσα σε αυτό το σκοτάδι άκουσα μια φωνή που έβγαινε από χιλιάδες στόματα: ‘’Δολοφόνοι! Δολοφόνοι!’’… Και δίπλα μου τον γαμπρό μου να λέει: ‘’Ασημούλα μου κουράγιο’’!

·       Η Ασημούλα – η γυναίκα μου, η μάνα τριών νηπίων άφησε την τελευταία πνοή στα χέρια του γαμπρού μου. Το βλήμα της είχε σκίσει την αορτή της καρδιάς της και το αίμα κόχλαζε. Όρμησα πάνω της. Της σχίσαμε τα ρούχα της, να βρούμε την πληγή της. Έβαλα το χέρι μου στην πληγή της να σταματήσει το αίμα. Ο Δημήτρης έσκουζε σαστισμένος κι έπεσε πάνω στη ματοβρεγμένη μάνα του. Κατάρες, κλάματα, φωνές. Πολτοποιημένα πτώματα. Ενός – του Κερτίνη – τουχε κοπεί το κεφάλι. Αλλουνού τούχε σκορπίσει το μυαλό. Άνθρωποι πεσμένοι ο ένας πάνω στον άλλο, πλέανε μέσα σε λίμνη αίματος.

ℹ️ Από το προσωπικό ημερολόγιο του Δημήτρη Ραχιώτη, όπως δημοσιεύτηκε το απόσπασμα στο «Ριζοσπάστη»

Αντί να αναζητηθούν και να τιμωρηθούν οι δολοφόνοι, 18 αγωνιστές, που τα θανατηφόρα βλήματα της νάρκης πέρασαν δίπλα τους, αλλά από τύχη δεν σκοτώθηκαν κατηγορήθηκαν τον Ιούνη του 1965 για στάση! Αρκετοί απ’ αυτούς προφυλακίστηκαν και στη δίκη που ξεκίνησε στις 26 Μαΐου 1965 άρχισε στη Λαμία, οι 12 καταδικάστηκαν σε ποινές από τρία χρόνια έως 7 μήνες φυλάκιση. Ανάμεσά τους και ο στρατηγός τους ΕΛΑΣ Γεράσιμος Αυγερόπουλος που καταδικάστηκε σαν «υποκινητής» σε 2,5 χρόνια.

Οι νεκροί

Γεώργιος Γιαννακούλης, Νικόλαος Δασόπουλος, Κωνσταντίνος Κανιούρας, Χρήστος Κεστίνης, Κωνσταντίνος Λεμπέσης, Κική Λιακοπούλου, Κωνσταντίνα Μπότη, Δημήτριος Μυλωνάς, Ηρωδιών Παπαζαχαρίου, Απόστολος Πολύμερος, Ασημούλα Ραχιώτη, Κωνσταντίνος Τσαρουχάς, Δήμος Τσιντικίδης

“Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα
στέλνει περήφανο χαιρετισμό…”

Το ημερολόγιο έδειχνε 25 του Νοέμβρη 1942, όταν, μετά από συνεργασία των ανταρτών του ΕΛΑΣ –κυρίως με τον ΕΔΕΣ και κάποιους Άγγλους σαμποτέρ, ανατινάχτηκε και σωριάστηκε σαν χάρτινος πύργος η γέφυρα του Γοργοπόταμου. Ήταν ένα χτύπημα μεγάλης σημασίας απέναντι στους χιτλερικούς καταχτητές, αφού λόγω της γκρεμισμένης γέφυρας διακόπηκε για πολλές μέρες ο ανεφοδιασμός των «Άφρικα κορπς» του Ρόμελ, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί σοβαρά η έκβαση των επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική.
Η επιχείρηση είχε σχεδιάστηκε και αποφασίστηκε τέσσερις μέρες νωρίτερα, στο χωριό Καστριώτισσα.  Εκεί συναντήθηκαν και συσκέφτηκαν οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης και του ΕΔΕΣ, Ναπολέων Ζέρβας με τους Άγγλους.

Ο Άρης με τον Κωστούλα
Φωτο Σπ. Μελετζής

Μεταφέρουμε την περιγραφή της επιχείρησης όπως την κατέγραψε τον Νοέμβρη του 1944 ο μαυροσκούφης Κωστούλας (Κ. Ν. Καβρέτζης) και τη διόρθωσε ο Άρης Βελουχιώτης στη Λαμία, όπου βρισκόταν τότε η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ (δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη – 25/11/76). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Κωστούλας, που ήταν έφεδρος αξιωματικός, έγραψε τη διαταγή της επιχείρησης που του υπαγόρευσε ο Άρης και ήταν επικεφαλής των τριών ομάδων του ΕΛΑΣ που χτύπησαν την κύρια δύναμη της φρουράς.

25 Νοέμβρη 1942. Νύχτωσε. Στην κορφή της Οίτης, στο πριόνι του Χονδρογιάννη. Ανάμεσα σε θεόρατα έλατα απαγκιάσαμε για να περάσουμε τη βραδιά νηστικοί, ύστερα από πολύωρη πορεία. Το μέρος υγρό. Το χιόνι πέφτει αδιάκοπα.
― Ανάψτε ένα σωρό μπρε! φωνάζει ο Καραλίβανος. Στρίβει το μουστάκι του ο Θάνος κι οργανώνει στ’ άψε-σβήσε  τη δουλειά. Τα έξυπνα μάτια του παρακολουθούν κάθε κίνηση. Από τα λίγα ξύλα παίρνει φωτιά ο πρώτος σωρός, ακολουθεί ο δεύτερος. Κι αρχίζουμε το σβήσιμο… Και με το σβήσιμο της φωτιάς μας βρίσκει η αυγή.

Χιονίζει και βρέχει συνέχεια. Τα εκρηκτικά προωθούνται για το καλύβι ―στα μισά του δρόμου ως το γιοφύρι. Γίνεται προσκλητήριο. Όξω από την παράγκα των συνεργείων παρατάσσεται η δύναμη του Ζέρβα, σαρανταπέντε περίπου. Καμιά δεκαριά ―το συγγενολόι του― ο Μιχάλης, ο Λεωνίδας, ο Παντελής, ο παπάς κι άλλοι. Κι ένα οπλοπολυβόλο. Απέναντι παραταχτήκαμε εμείς. Εφτά συγκροτημένες ομάδες κι η ομάδα διοίκησης του αρχηγείου ―115 περίπου. Με 7 οπλοπολυβόλα, ένα βαρύ χότσκις, 3-4 τόμσον, κάμποσα στεν, αραβίδες και μακρύκανα ιταλικά. Κατά τις εννιά ξεκινήσαμε. Μαζί και το συνεργείο των Άγγλων. Μολυβένιος ο ουρανός. Όσο κατεβαίνουμε βρέχει και μας ποτίζει ως το κόκαλο.

Όξω από το καλύβι στην άκρη στη λάκα, ανάμεσα σε τρία ντούσικα, ο αρχηγός αλλάζει για τρίτη φορά το σχέδιο δράσης… Ο Ζέρβας γιομάτος ενθουσιασμό αδειάζει ένα μικρό μπουκάλι με ούζο.
― Έτσι μπράβο, αυτό το σχέδιο είναι σωστό. Το ’πα γω. Εμείς δεν θα χωρίσουμε ποτέ αδελφέ μου Άρη…
Και ξύνονταν ανήσυχος. Είχε την καλοσύνη από βραδύς να ξαλαφρώσει το μανδύα του αρχηγού από μερικά ζωύφια.

― Λοιπόν ―τόνισε συμπερασματικά ο αρχηγός― ο Κωστούλας με τρεις ομάδες και την ομάδα διοίκησης θα χτυπήσει την κύρια δύναμη, το φυλάκιο. Η ομάδα του Διαμαντή θα πιάσει την ξύλινη γέφυρα για ν’ αντιμετωπίσει εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν από τη Λαμία μ’ αυτοκίνητα. Η ομάδα του Κίμωνα θα κόψει τα τηλεφωνικά σύρματα δέκα λεφτά πριν αρχίσει η επίθεση και θα πιάσει θέσεις ένα χιλιόμετρο μακριά από τη γέφυρα, προς τη Λαμία, με Άγγλο αξιωματικό που θα οργανώσει ανατίναξη με σκοπό να εμποδίσουν εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν με το τρένο. Από τη γέφυρα της Παπαδιάς αποκλείεται να σταλούν ενισχύσεις. Και δυο ομάδες με τον Περικλή, το Θάνο, το Νικηφόρο, τον Πελοπίδα, θα τις κρατήσω για εφεδρεία.

Από τις δικές μου δυνάμεις πρέπει ―διέκοψε ο Ζέρβας― να λάβουν μέρος και στις δυο πλευρές. Ο Μιχάλης Μυριδάκης θα πάει με τον Κωστούλα.
― Ναι, διέκοψε ο αρχηγός. Με 15 άντρες θα περάσει τη γαλαρία, θα καταλάβει τυχόν υπάρχον πολυβολείο πάνω στη γαλαρία και θα κυκλώσει από τα νώτα το φυλάκιο με τρόπο που να μη μπορέσει να διαφύγει κανένας τους. Η υπόλοιπη δύναμή σου θα χτυπήσει το αριστερό φυλάκιο. Άλλωστε εκεί είναι σε σκηνή 15 Ιταλοί χωρίς οργανωμένες θέσεις μ’ ένα πολυβόλο μόνο.

Μόλις τους πάρει ο ύπνος

Ξεροκατάπιε ο Ζέρβας. Κι αν χρειαστεί ―συνέχισε ο αρχηγός― ρίχνουμε τμήμα της εφεδρείας για ενίσχυση. Σε 300 μέτρα απόσταση από αριστερά του ποταμού και σε σημείο που να δεσπόζει του πεδίου της μάχης να εγκαταστήσουμε το βαρύ πολυβόλο το οποίο θάχουμε στη διάθεσή μας. Εκεί θάχουμε και το Σταθμό Διοίκησης. Είστε σύμφωνος;
― Περίφημα… Δεν γίνεται καλύτερα. Μόνο που νομίζω πως πρέπει ν’ αρχίσουμε ή από βραδύς ή ξημερώματα.
― Ίσα-Ίσα τόνισε ο αρχηγός. Ούτε ξημερώματα πρέπει ν’ αρχίσουμε. Θα τους αφήσουμε να τους πάρει ο ύπνος και θα χτυπήσουμε στις 11 ή τα μεσάνυχτα. Έτσι θάχουμε τον καιρό ν’ αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε εξέλιξη της μάχης. Κι αν τυχόν φέρει ενισχύσεις ο εχθρός να μη μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ενάντιά μας με αποτελεσματικότητα τη νύχτα. Όσο να ξημερώσει θα πρέπει οι άντρες να βγάλουνε τον ανήφορο και νάχουνε μπει στα έλατα. Σημείο συγκέντρωσης η καλύβα.

Είπαμε ―τονίζει ο Ζέρβας― δεν πρόκειται να διαφωνήσουμε ποτέ εμείς. Θα βαδίσουμε μαζί ως το τέλος.
Απ’ τη Βίνιανη ως το Γοργοπόταμο είχε με τον αρχηγό αλλεπάληλες συνομιλίες για την εξεύρεση βάσης για συνεργασία. Και κατέληξε πως είναι σύμφωνος για συνεργασία σε εαμική βάση και δημιουργία κοινής διοίκησης του ΕΛΑΣ με προσωπική συμμετοχή του. Γι’ αυτό ο αρχηγός πάντα προσεχτικός σε κάθε του φράση συμπλήρωνε:
― Επί σχεδίου βέβαια…
― Δεν πάμε ―πρότεινε ο αρχηγός― να μιλήσουμε δυο λόγια στους αντάρτες μας;
― Δε βαριέσαι, απάντησε με υπεροψία ο Ζέρβας. Δεν έχω να τους πω τίποτα, ούτε άλλωστε το κρίνω σκόπιμο.
― Με συγχωρείς αλλά εγώ θα πάω να μιλήσω στους δικούς μου πέντε λόγια.

Φεύγουμε. Στην άκρη της λάκας συντάχτηκαν οι άντρες.
― Έχουμε ―αρχίζει (ο Άρης)― πληροφορίες πως είναι πολύ οχυρωμένη η γέφυρα. Το φυλάκιο περιβάλλεται από συρματοπλέγματα που τα διαρρέει ηλεκτρικό ρεύμα και έχουν και νάρκες. Ενδέχεται να έχουμε θυσίες, και θυσίες μεγάλες. Η ανατίναξη όμως της γέφυρας συμφέρει τόσο στον συμμαχικό αγώνα, όσο και στον καθαρά ελληνικό. Και αν πρόκειται να επιζήσουν απ’ τη μάχη μόνο πέντε αντάρτες η επιχείρηση κρίνουμε πως πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Τι λέτε εσείς;

― Θα την κάνουμε. ― Θα την κάνουμε.
Τα μάτια των ανταρτών βγάζουνε σπίθες. Με πυρωμένη την ψυχή περιμένουνε, ανυπομονούνε.
― Όποιος θέλει να μείνει ή γιατί φοβάται, ή γιατί νομίζει ότι έχει υποχρεώσεις  και πρέπει να ζήσει, ή γιατί τέλος πάντων δεν θέλει να πολεμήσει να βγει έξω άφοβα. Τον αποδεσμεύω από τον όρκο πούχε δώσει.

Κανένας δεν κινήθηκε..
― Ξέραμε γιατί ήρθαμε κι αυτήν την ώρα περιμέναμε! Τονίζει ένας αντάρτης.
Με καλαμπούρι ο αρχηγός δίνει φωτιά στους συναγωνιστές κι αναλύει το σχέδιο της επίθεσης.

Ο καιρός υποχωρεί. Θολά κάπως φαίνεται το έδαφος ως τη γέφυρα. Η μεγάλη κλίση της δυτικής πλευράς, η ελαφρή της ανατολικής, το φυλάκιο, τα δυο πολυβόλα, τα χαρακώματα, η γαλαρία, το κόνισμα… Στήλωσα στα μάτια μου τα κιάλια και συνεχίζω την αναγνώριση.

Οχτώ η ώρα το βράδυ. Ήρθε και το νερό που ζήτησε ο Κρις, για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε… Λάσπη, σκοτάδι, λάσπη και πάλι λάσπη. Φιλιόμαστε και ψιθυριστά αποχαιρετιόμαστε. Αν είχε φως θα φαίνονταν όλα τα μάτια βουρκωμένα. Ενωμένοι στη λύπη και στη χαρά, στη ζωή και στο θάνατο με τη φιλία που σφυρηλατήθηκε στην τραχύτητα, στις δυσκολίες και στη φωτιά του αγώνα ―πονάμε για το χωρισμό. Μα φεύγουμε με παρμένη την απόφαση. Σα φίδια οι ομάδες γλιστράνε στις γιδόστρατες. Η λάσπη της δεξαμενής που μας φτάνει πάνω από το γόνα περνιέται σύντομα. Σκοτάδι ―παντού σκοτάδι και νεκρική ησυχία.

Ένα τρένο έρχεται από τη γέφυρα της Παπαδιάς. Εντολή έχουμε να μη το θίξουμε. Φτάσαμε στο κόνισμα. Ο ανθυπολοχαγός Μιχάλης του Ζέρβα χώρισε. Πήρε την κατεύθυνση της γαλαρίας. Εμείς κόψαμε αριστερά. Βρίσκουμε την ευκαιρία με το θόρυβο του τρένου και φτάνουμε τρία μέτρα μακριά από το συρματόπλεγμα. Παραδίνω τα ψαλίδια στην πρώτη ομάδα. Ο Καραλίβανος πιάνει το αριστερό της παράταξης ―τη λάκα δίπλα στη γέφυρα. Πολύ αμυδρή διακρίνεται η σιλουέτα του σκοπού ένα δυο μέτρα βαθιά πάνω στη γέφυρα. Μάς αντιλήφτηκε και ρίχνει. Η πρώτη μας ντουφεκιά τον ρίχνει νεκρό. Και η μάχη άναψε.
Δυο ιταλικά πολυβόλα βάζουνε συνεχώς. Οι φαντάροι του φυλακίου πετάχτηκαν από τον ύπνο με τα εσώρουχα. Ένα οπλοπολυβόλο βάλλει από το παράθυρο κι ένα από τη γωνιά του φυλακίου. Δευτερόλεπτα σταματήσαμε μόνο για να επισημάνουμε θέσεις. Όρθιοι. Ο Καραλίβανος βάλλεται συνέχεια. Στο μεταξύ η πρώτη ομάδα κόβει τα σύρματα, η δεύτερη διοχετεύεται δεξιότερα κάτω από τα συρματοπλέγματα και η τρίτη τα περνάει πιο δεξιότερα. Ο ασυρματιστής μόλις ετοιμάστηκε να γυρίσει δέχεται μια ριπή μας και… διακόπτει. Ο Κεραυνός, ο Ταύρος και ο Ατρόμητος προπορεύονται… Είμαστε έτοιμοι για τη γενική έφοδο όταν από τη γαλαρία η ομάδα του Μιχάλη μας βάλλει. Καθηλωθήκαμε. Μια ιαχή βουερή από βρισιές και απειλές αντήχησε. Και η ομάδα του Μιχάλη σταμάτησε. Μόνο η αδεξιότητα των σκοπευτών γλίτωσε από τον θάνατο τα πρώτα παλικάρια μας που πλησίαζαν το φυλάκιο.

Εκτέλεση πατριωτών
μπροστά στη γκρεμισμένη
γέφυρα του Γοργοπόταμου
(φωτο Σπύρος Μελετζής)

Οι ζερβικοί τα χάνουν και υποχωρούν

― Η Τρίτη ομάδα προς τις σκηνές, φώναξα.
Τις σκηνές που ήταν δεξιά από το φυλάκιο απ’ όπου ρίχνουνται αραιοί πυροβολισμοί. Σιγεί και το δεύτερο εχθρικό οπλοπολυβόλο. Η δεύτερη ομάδα αλλάζει αμέσως το δικό της πούπαθε εμπλοκή ―ιταλικό από τη μάχη του Κρίκελου― και χρησιμοποιεί νέο. Ο Κεραυνός μπήκε στη σκηνή. Άλλον βαράει με τον υποκόπανο, μ’ άλλον πιάνεται στα χέρια… Χειροβομβίδες ρίχνονται πάνω στα πολυβόλα. Και σε 18 λεπτά έχουμε γίνει απόλυτα κύριοι του πεδίου της μάχης και παύουμε τις ντουφεκιές. Πολλοί έρχονται ντυμένοι ιταλικά από δίκωχο μέχρι άρβυλα.

― Τη φωτοβολίδα Μιχάλη! Το φυλάκιο κατελήφθη.
Μα ο Μιχάλης δεν φαίνεται. Ψάχνουν οι άντρες μα πουθενά. Δίνω εντολή και οι δυο ομάδες πιάνουν θέσεις προς τα ανατολικά και οι άλλες δυο ερευνούν  και συγκεντρώνουν τα λάφυρα. Ο Μιχάλης στα αναμεταξύ δε φαίνεται και φωνάζουμε συνέχεια για να ειδοποιηθεί το Στρατηγείο πως το φυλάκιο κατελήφθη. Δύναμη 80 και πάνω Ιταλογερμανών με οργανωμένες θέσεις άμυνας και γερό οπλισμό είχε εξουδετερωθεί σε 18 λεπτά της ώρας… Μα ο Μιχάλης δεν έκλεισε από τα νώτα το φυλάκιο κι έτσι κατόρθωσαν να διαφύγουν αρκετοί. Στη δυτική πλευρά η Ζερβική δύναμη δεν πλησίασε. Από 150 μέτρα έριξε. Οι Ιταλοί ακροβολίστηκαν. Το μεγάλωμα του μετώπου άμυνάς τους έκαμε τους Ζερβικούς να τα χάσουν. Φεύγουν πανικόβλητοι προς το Στρατηγείο. Κι εκεί μεγαλοποιούν την κατάσταση.

― Μας κύκλωσαν στρατηγέ μου! Θα βγουν ψηλότερα από μας…
Ο Ζέρβας ξύνει τα γένια του και παίρνει σύντομα την απόφαση.

― Τότε θα ρίξουμε τρεις φωτοβολίδες για να διατάξουμε γενική υποχώρηση.
Χρονοτριβή δε χρειάζεται. Στη Λαμία τα φώτα έχουνε σβήσει. Δέκα στρατιωτικά αυτοκίνητα κυλάνε προς το Λιανοκλάδι. Οι στιγμές κρίνουν την έκβαση πια. Όρθιος ο αρχηγός συντάσσει αμέσως τις δυο ομάδες εφεδρείας.
― Να καθαρίσει αμέσως το έδαφος με κάθε θυσία.
Φτάνει και ο Θάνος όλο χολή.
― Ο Κωστούλας πήρε από ώρα το φυλάκιο! Φωνάζουν συνέχεια!
Και με το πιστόλι στο χέρι προσπαθεί να μάσει τ’ «ασκέρι» του Ζέρβα για να το ρίξει κι αυτό στη μάχη. Τελικά μόνο τρεις κατορθώνει να πάρει μαζί του. Και τα βρισίδια του ακούγονται και σκεπάζουν όλη τη χλαλοή…

Ο συνταγματάρχης Έντι ύστερα από συνεννόηση με τον Άρη κι ενώ ακόμα συνεχίζεται στα αριστερά η μάχη, γλιστράει με την ομάδα σαμποτέρ (Άγγλων και Ελλήνων) στην αριστερή βάση της γέφυρας και οργανώνουν την πρώτη ανατίναξη. Ο συνταγματάρχης Κρις έμεινε με τον Άρη και το Ζέρβα. Αψηφώντας και αυτή ακόμα την έκβαση της μάχης που εξελίσσεται στο σημείο αυτό κολλάνε τις «μαγνητικές χελώνες» στη βάση της γέφυρας ατάραχοι κι ανεπηρέαστοι δείχνοντας ―πρέπει να το πούμε― πραγματικό ηρωισμό με πρώτο και καλύτερο από όλους τον ταξίαρχο Έντι.

Η ανατίναξη

Το υλικό μεταφέρεται. Τα πολυβόλα μετακινούνται. Μέσα στο φέγγισμα του φεγγαριού διαγράφονται οι σκιές που κινούνται σβέλτα. Μάς ανησυχεί όμως η άλλη πλευρά. Το ιταλικό πολυβόλο στην απέναντι άκρη της γέφυρας βάζει ακόμα. Παίρνουμε την απόφαση να τους ενισχύσουμε. Τέσσερις αντάρτες ο Ταύρος, ο Καραφωτιάς και δυο της ομάδας διοίκησης του Καραλίβανου περνούν τη γέφυρα. Η αναπνοή μας είναι κομμένη. Τα δευτερόλεπτα περνούν… Αυτοί βαδίζουν σταθερά πάνου  στα σίδερα. Η καρδιά μας σφίγγεται. Και υγραίνονται τα μάτια μας ατενίζοντας το ψυχικό μεγαλείο των τεσσάρων ηρώων.

Η αδημονία μας κορυφώνεται. Το πολυβόλο «το γέλιο του Θεού» συνεχίζει να βάλλει. Συχνά-πυκνά φαίνονται οι λάμψεις από τις ντουφεκιές. Ο θόρυβος του ποταμιού μάς εκνευρίζει. Το τρένο από το Λιανοκλάδι έχει ξεκινήσει για το Γοργοπόταμο ―έρχεται… Μέσα στο κορύφωμα της αδημονίας, ενώ ακόμα αντίπερα συνεχίζεται η μάχη, αρχίζουν απ’ αντίπερα οι φωνές:

― Φτά-σα-με! Φτά-σα-με!!!
Ευτυχισμένα χαμόγελα διαγράφονται στα χείλη μας. Και τα μάτια μας καρφώνονται στην πλαγιά στα πουρνάρια απ’ όπου αργά, βαριά προχωρεί το «θηρίο».

― Ανατίναξη! αντηχεί από την άκρη της γέφυρας μια βραχνή φωνή.
Λίγα δευτερόλεπτα για να αραιώσουμε και μια τεράστια φλόγα συνοδεύει την έκρηξη. Και το ήρεμο τοπίο φωτίζεται… Το τρένο περνάει από το επικίνδυνο σημείο χωρίς όμως να πειραχτεί από έκρηξη… Αλλά η ομάδα βάλλει μέσα στα βαγόνια. Οιμωγές σχίζουν το σκοτάδι.

― Αδέρφια! αντηχεί η φωνή του οδηγού ―επίκληση γεμάτη φόβο. Μη με σκοτώνετε αδέρφια! Είμαι Έλληνας!
Από τα βαγόνια απαντούν στα πυρά μας. Μα πληθαίνουν οι νεκροί κι οι τραυματίες. Ο Λευτέρης, ο Κίμωνας ακάλυπτοι σε δέκα μέτρα ρίχνουν, ρίχνουν αδιάκοπα. Λίγο βαστάει ο χορός του θανάτου. Και το τρένο κάνει όπισθεν ολοταχώς. Σε λίγο ακούγεται και η δεύτερη έκρηξη. Τρίζουν τα θεμέλια της γέφυρας και η αριστερή πλευρά σωριάζεται στην κοίτη του ποταμού. Τρεις φωτοβολίδες που ρίχνονται από το Στρατηγείο ―κόκκινη, κίτρινη και γαλάζια δίνουν το σύνθημα γενικής υποχώρησης. Η αποστολή μας είχε λήξει.

Τρεις τα ξημερώματα. Λιγοστό φως και κρύος αέρας μάς χαϊδεύουν τα πρόσωπα. Συνταζόμαστε για να κινήσουμε. Πρώτος ο Διαμαντής φορτωμένος τον ασύρματο του φυλακίου. Εννιά ώρες μάς χωρίζουν από το Πριόνι του Χονδρογιάννη πούναι στην κορφή της Οίτης. Γολγοθάς.

Η αντάρα κατηφορίζει από τις χαραμάδες προς τον κάμπο...

Μια ταμπέλα στήνεται στο κόνισμα: «Εις οιωνός άριστος ανύνεσθαι περί πάτρης». Και από κάτω: «ΑΡΗΣ».

Εδώ σπεύδει αμέσως ο Μιχάλης και συμπληρώνει με γαλάζιο μολύβι «και Ζέρβας».