Τα “λιμενεργατικά” της Καλαμάτας (1934) _αφιέρωμα

Στις 9 Μάη 1934, με διαταγή της τότε κυβέρνησης, ο στρατός χτύπησε τη διαδήλωση που έκαναν απεργοί λιμενεργάτες και μυλεργάτες στην Καλαμάτα. Ο απολογισμός της επίθεσης ήταν επτά εργάτες νεκροί και πολλοί βαριά τραυματισμένοι.

Ο τοπικός και όχι μόνο τύπος _κάθε χρόνο τέτοιες μέρες είτε το αγνοεί, είτε γράφει ρεπορτάζ σε τίτλους. Φέτος η εφημερίδα eleftheriaonline.gr, στο σημείωμα “Επί Τάπητος: 90 χρόνια από τα «λιμενεργατικά»”, που αναπαρήχθη και σε ΜΚΔ (πχ.), προβάλει μάλλον επιδερμικά ένα σημαντικό θέμα της ταξικής πάλης, με αναφορά σε «επέτειο που “ξεχνάει” η πόλη και αγνοεί συστηματικά ο δήμος. Μία εργατική εξέγερση είναι πάντα “ενοχλητική” για την καθεστωτική σκέψη, καθώς μπορεί να λειτουργήσει “αφυπνιστικά” σε εποχές που τα κοινωνικά προβλήματα συσσωρεύονται εκρηκτικά» _επισημαίνοντας πάντως _σωστά ότι «από την άλλη πλευρά, το συνδικαλιστικό κίνημα περιορίζεται σε τυπική επανάληψη αναφορών στα γεγονότα και σε μια “βόλτα” μέχρι του σημείου που έχει στηθεί το μνημείο των πεσόντων» συμπληρώνοντας « Έτσι με την πάροδο του χρόνου η μνήμη αδυνατίζει, οι άνθρωποι που “άκουσαν” για το μακελειό από εκείνους που το έζησαν φεύγουν και η ανάγκη της “υπενθύμισης” γίνεται όλο και περισσότερο έντονη».

Επειδή πρόκειται για ένα θέμα εκτός κλεινού άστεως και Θεσσαλονίκης, ελάχιστα γνωστό (έως καθόλου) _ειδικά στους νεώτερους, παραθέτουμε μια αναλυτική παρουσίαση με βάση το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1949, τόμ. A2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 425 & επ.

Τα γεγονότα στην Καλαμάτα επέδρασαν καταλυτικά στο απεργιακό κίνημα που ήδη είχε αναπτυχθεί μέσα στο 1934, μετά και την ανάληψη της διακυβέρνησης από το Λαϊκό Κόμμα (Μάρτης του 1933). Στις απεργίες που έγιναν το 1933, υπολογίζεται ότι συμμετείχαν 100 χιλιάδες εργάτες και το 1934 οι απεργοί έφθασαν τους 182 χιλιάδες. Πολλές από αυτές τις απεργίες, σημαδεύτηκαν από τις συγκρούσεις των εργατών με τις δυνάμεις καταστολής.

Ο λόγος που ξεσηκώθηκαν οι εργάτες ήταν γιατί οι αλευροβιομήχανοι εγκατέστησαν ένα σιλό στο λιμάνι, που θα ξεφόρτωνε απευθείας στους αλευρόμυλους. Η χρησιμοποίησή του σήμαινε ότι οι μισοί περίπου λιμενεργάτες θα έχαναν τη δουλειά τους, ενώ από την πλευρά του κράτους και της εργοδοσίας δεν υπήρχε καμιά μέριμνα για την προστασία όσων θα έμεναν χωρίς μεροκάματο.

Σε μια σύντομη αναφορά στα γεγονότα αναφερόμαστε στις αιτίες και στην εξέλιξη του απεργιακού αγώνα. Αρνητικό ρόλο στην εξέλιξη αυτού του αγώνα έπαιξαν οι τότε δυνάμεις του κυβερνητικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού, τμήμα των οποίων ήταν και οι αποκαλούμενοι «σοσιαλφασίστες», που υπερασπίζονταν με σθένος τη γραμμή της ταξικής συνεργασίας.

Οι μηχανές φέρνουν ανεργία στον καπιταλισμό

Από σύγχρονες ηλεκτρονικές σελίδες της περιοχής, αλιεύουμε τα εξής σημαντικά στοιχεία για την περίοδο πριν ξεσπάσει η απεργία: «Την εποχή εκείνη το ήμισυ σχεδόν του σιταριού της εγχώριας κατανάλωσης προερχόταν από εισαγωγές (για το λόγο αυτό, άλλωστε, και οι περισσότεροι αλευρόμυλοι βρίσκονταν κοντά στα μεγάλα λιμάνια).
(...) Επειδή τα μέσα εκφόρτωσης από τα πλοία σε εκείνα τα χρόνια ήταν ανύπαρκτα, υπήρχαν αρκετοί λιμενεργάτες που ασχολούνταν με αυτή τη δραστηριότητα.
Στις αρχές του 1934, όμως, παρουσιάστηκε στην Καλαμάτα το πρώτο "σιλό", ένας γιγαντιαίος απορροφητήρας ο οποίος ξεφόρτωνε το σιτάρι απευθείας στους αλευρόμυλους. Η χρησιμοποίηση των "σιλό" θα επέφερε δραματική ανεργία στις τάξεις των λιμενεργατών, οι οποίοι αμέσως αντέδρασαν με έντονες δημόσιες διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις.
Υπεύθυνος για την αντιμετώπιση της κρίσης ορίστηκε από την κυβέρνηση ο Στέφανος Στεφανόπουλος, υφυπουργός Οικονομικών, ο οποίος αρχικά έδωσε διαταγή να μη λειτουργήσει το "σιλό", ενώ αμέσως μετά κάλεσε τους αντιπροσώπους των εργοδοτών και των εργατών στην Αθήνα για να βρουν συμβιβαστική λύση».

Ο εκσυγχρονισμός των μέσων παραγωγής την εποχή εκείνη, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα της εργασίας, οδήγησε σε αύξηση της ανεργίας, όπως συμβαίνει πάντα στον καπιταλισμό. Απέναντι σ' αυτήν την εξέλιξη, η κυβέρνηση προσπάθησε να παρέμβει πυροσβεστικά προς όφελος της εργοδοσίας.

Σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη», «η επιτροπή ρυθμίσεως των λιμενεργατικών εργασιών, με τη συγκατάθεση του σοσιαλφασίστα αντιπροσώπου των εργατών πήρε απόφαση να ιδρυθεί Ταμείο Ασφαλίσεως, που θα μειώσει τον αριθμό των λιμενεργατών από 300 σε 150 και θα "αποζημιώσει" τους γέρους κι ανίκανους δίνοντας το ανώτατο 15.000 δρχ. εφ' άπαξ ή 1.000 δραχμές μηνιάτικη σύνταξη, χωρίς να ασφαλίζεται η ανεργία και η ασθένεια.

Οι πόροι του Ταμείου θα προέρχονται από κράτηση 2 δραχμών κατά τόνο στα εισαγόμενα και από την αποζημίωση της ρουφήχτρας. Το Ταμείο θα διοικείται από την επιτροπή ρυθμίσεων κι ένα μονάχα αντιπρόσωπο των εργατών. Τις συνελεύσεις που γίνονται οι σοσιαλφασίστες τις διαλύουν δικτατορικά χωρίς να παίρνεται καμιά απόφαση ενάντια στον αντεργατικό κανονισμό του Ταμείου».

Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» κι άλλων εφημερίδων, οι λιμενεργάτες ζητούσαν 8 δραχμές για κάθε τόνο που ξεφορτώνονταν από τον απορροφητήρα, αναδρομικά από το 1928. Το αίτημά τους βασιζόταν σε συμφωνία που είχαν κάνει από τότε με την εργοδοσία, χωρίς όμως η τελευταία να την έχει τηρήσει. Αντίθετα, οι αλευροβιομήχανοι και η κυβέρνηση πρότειναν 6 δραχμές ανά τόνο και όχι αναδρομικά.

Όργιο κρατικής τρομοκρατίας

Οι λιμενεργάτες και οι μυλεργάτες δεν δέχθηκαν τη συμφωνία. Στο φύλλο του «Ριζοσπάστη» στις 7 Μάη αναφέρεται: «Οι λιμενεργάτες είναι ανάστατοι ύστερα από την άρνηση του υπουργείου να λύσει το ζήτημα της ρουφήχτρας σύμφωνα με τις απόψεις τους. Σε δύο συνελεύσεις που κάνανε μέχρι σήμερα εξέλεξαν δύο 10μελείς απεργιακές επιτροπές και αποφάσισαν να κατέβουν σε απεργία μόλις πλευρίσει βαπόρι στη ρουφήχτρα.
Η απεργιακή επιτροπή κυκλοφόρησε ανακοινωθέν στους επαγγελματίες που το υπέγραψαν δηλώνοντας πως τάσσονται αλληλέγγυοι με τους λιμενεργάτες. Επίσης οι μυλεργάτες οργανώνουν την απεργιακή τους πάλη διεκδικώντας μεροκάματο ίσο με των μυλεργατών του Πειραιά».

Η απόφαση για απεργιακό αγώνα δεν ήταν καθόλου εύκολη δεδομένων των συνθηκών κρατικής τρομοκρατίας που ήδη επικρατούσαν στην Καλαμάτα και σε όλη τη χώρα. Χαρακτηριστικά είναι τα εξής γεγονότα:

·       Στην Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στην Καλαμάτα, όπου πήραν μέρος 1.000 εργάτες, «ισχυρή δύναμη πεζών και έφιππων χωροφυλάκων περιέζωσε το μέρος της συγκέντρωσης και απείλησε από αυτή τις εργάτριες. Οταν επιτροπή πήγε να επιδώσει το ψήφισμα στη νομαρχία, η αστυνομία δεν επέτρεψε στους εργάτες να παρουσιαστούν ομαδικά στη νομαρχία» («Ριζοσπάστης», 2 Μάη 1934).

·       Στις 3 Μάη 70 εργάτες του εργοστασίου Οίνων και Οινοπνευμάτων απήργησαν, διεκδικώντας αύξηση μεροκάματου κατά 75%. «Η αστυνομία κατέλαβε το εργοστάσιο και το ιππικό έκανε επέλαση για να διαλύσει τους απεργούς, που συγκεντρώθηκαν έξω από το εργοστάσιο. Συνελήφθησαν δύο εργάτες που αργότερα αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι απεργοί μένουν απτόητοι» («Ριζοσπάστης», 4 Μάη 1934).

·       «Η απεργία των εργατών της εταιρίας Οίνων και Οινοπνευμάτων συνεχίστηκε και σήμερα. Χτες τη νύχτα ενώ οι απεργοί περιφρουρούσαν το εργοστάσιο τους επιτέθηκε δύναμη εφίππων και πεζών χωροφυλάκων. Οι απεργοί αμυνόμενοι αντεπιτέθηκαν και προκλήθηκε συμπλοκή, κατά την οποία τραυματίστηκε θανάσιμα εργάτης (...) Επίσης, συνελήφθησαν 16 απεργοί και τρεις γυναίκες που ακόμα κρατούνται» («Ριζοσπάστης», 5 Μάη 1934).

Και μετά την απόφαση για απεργία, η κυβέρνηση συνέχισε την παρελκυστική τακτική, ισχυριζόμενη ότι δεν θα πλευρίσει βαπόρι. Ο πρόεδρος του σωματείου των λιμενεργατών - ο «σοσιαλφασίστας Ζωάκος», όπως τον αποκαλούσε ο «Ριζοσπάστης» - ζήτησε από τους εργάτες να τον εξουσιοδοτήσουν για να ανέβει στην Αθήνα να κανονίσει τα ζητήματα. Όμως, οι εργάτες δεν το δέχτηκαν.

Η απεργία ξεκινά

Στις 7 Μάη οι μυλεργάτες κήρυξαν απεργία, διεκδικώντας μεταξύ άλλων αύξηση 40%. Στις 8 Μάη, περίπου στις 4.30 το απόγευμα, έφθασε στο λιμάνι σιτοφόρο βαπόρι. Με την άφιξή του δόθηκε το σύνθημα της γενικής απεργίας των λιμενεργατών, ενώ σε ένδειξη αλληλεγγύης οι επαγγελματίες της παραλίας κλείσανε τα μαγαζιά τους για δύο ώρες.

Για τα γεγονότα στις 8 Μάη ο «Ριζοσπάστης» αναφέρει: «Όλη η παραλία έχει γεμίσει από κόσμο (...) Δύο λόχοι πεζικού με πολυβόλα και όλη η πεζή και έφιππη χωροφυλακή έχουν αποκλείσει τη ζώνη όπου βρίσκεται το βαπόρι. Επίσης το σύνταγμα του πεζικού βρίσκεται σε επιφυλακή.
Οι λιμενεργάτες κάνανε αλλεπάλληλες επιθέσεις για τη διάσπαση της ζώνης. Ο πρόεδρος των λιμενεργατών Ζωάκος βρίσκεται σε συχνή επαφή με τις αρχές, τους ιδιοκτήτες των μύλων και το Εμπορικό Επιμελητήριο για το σπάσιμο της απεργίας. Η απεργιακή επιτροπή που κλήθηκε από το διοικητή της χωροφυλακής, δεν δέχτηκε να πάει. Οι μυλεργάτες συνεχίζουν και αυτοί την απεργία τους».

Μέχρι αργά τη νύχτα, δυόμισι χιλιάδες άτομα μαζί με τους απεργούς βρέθηκαν στην παραλία. Στις 9 Μάη 1943 ο στρατός δολοφονεί επτά εργάτες και τραυματίζει δεκάδες. Στο φύλλο του «Ριζοσπάστη» στις 10 Μάη 1934 καταγράφεται η μαρτυρία του ανταποκριτή του για όσα έγιναν στις 9 Μάη:

«Στις 5 το πρωί οι λιμενεργάτες άρχισαν να συγκεντρώνονται στο λιμάνι με επικεφαλής την απεργιακή τους επιτροπή για την περιφρούρηση της απεργίας τους (...) Όλες οι αρχές βρίσκονται στο πόδι μαζί τους και οι δήμιοι αλευροβιομήχανοι Τραβασάρος, Πάστρας κλπ.

Η απεργιακή επιτροπή που ήρθε σε επικοινωνία χτες τη νύχτα με το νομάρχη και τις άλλες αρχές πήρε την απάντηση: "ΘΑ ΣΑΣ ΧΤΥΠΗΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΨΑΧΝΟ, ΠΑΛΙΟΣΚΥΛΑ! ΟΥΤΕ ΕΝΑ ΑΙΤΗΜΑ ΣΑΣ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΔΕΧΤΟ. Η ΡΟΥΦΗΧΤΡΑ ΘΑ ΔΟΥΛΕΨΕΙ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΤΥΠΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ ΜΑΣ!"».

Χτύπημα στο ψαχνό...

Όταν στις 8 το πρωί η ρουφήχτρα έβαλε μπροστά, μια ομάδα 15 εργατών μπαίνουν σε μια μαούνα για να πάνε στο σιτοφόρο βαπόρι. Φθάνοντας 15 μέτρα κοντά ρίχτηκε ομοβροντία πυροβολισμών. Να πώς περιγράφει ο «Ριζοσπάστης» τα γεγονότα:

·       «Ένας λιμενεργάτης μέσα στη μαούνα είναι βαριά τραυματισμένος. (...)
Ο εργάτης που τράβαγε το κουπί της βάρκας πέφτει νεκρός και άλλοι τραυματισμένοι μέσα στη μαούνα (...) Οι εργάτες που βρίσκονται στην ξηρά πυροβολούμενοι από το οπλοπολυβόλο δεν υποχωρούν. Με ρόπαλα και πέτρες επιτίθενται φωνάζοντας:
"Κάτω οι δολοφόνοι! Κάτω οι τύραννοι! Κάτω οι φασίστες!". Η θεριστική βολή και τα πυρά ομαδόν συνεχίζονται. Αλλοι δύο εργάτες ξαπλώνονται νεκροί στο πλακόστρωτο.

·       Ο υπολοχαγός Στεφανάκος φυτεύει μια σφαίρα στο κορμί του ξαδέρφου του λιμενεργάτη Στεφανάκου (...) Το πυρ συνεχίζεται με μανία. Οι εργάτες διασκορπίζονται, αλλά πάλι ξανασυντάσσονται. Άλλοι πέφτουν στη θάλασσα για να σώσουν τους δικούς τους, που για να γλυτώσουν από τους πυροβολισμούς είχαν πέσει από τη μαούνα στη θάλασσα.

·       Τα πτώματα των σκοτωμένων οι εργάτες τα βγάζουν από τη θάλασσα και συγκεντρώνονται φωνάζοντας: "Κάτω οι δολοφόνοι! Κάτω οι τύραννοι!" (...)
Βάζουν τα πτώματα πάνω σε μια σκάλα ενώ ένα αυτοκίνητο μεταφέρει εφτά θανάσιμα τραυματισμένους στην κλινική του Μάντζαρη. Οι εργάτες, με τα πτώματα των σκοτωμένων με κόκκινες και μαύρες σημαίες από τα τσεμπέρια των γυναικών ξεκινούν για την πόλη φωνάζοντας: "Ατιμοι δολοφόνοι. Θα μας το πληρώσετε".

·       Όλοι οι εργάτες τραγουδούν το πένθιμο εμβατήριο: "Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς"... και η μάζα όλο και μεγαλώνει ανεβαίνοντας από την οδό Αριστομένους για την Καλαμάτα (...) Όταν το αυτοκίνητο που μετέφερε τους τραυματίες έφτασε έξω από την κλινική του Μάτζαρη, πέθαναν οι δύο από αυτούς»...

Υπενθυμίζεται ότι αρνητικό ρόλο στην εξέλιξη του αγώνα έπαιξαν οι τότε δυνάμεις του κυβερνητικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού, τμήμα των οποίων ήταν και οι αποκαλούμενοι «σοσιαλφασίστες». Οι δολοφονίες των εργατών από τις δυνάμεις καταστολής προκάλεσαν κύμα οργής και αγανάκτησης. Η απεργία των λιμενεργατών και μυλεργατών της Καλαμάτας μετατράπηκε, ουσιαστικά, σε γενική απεργία στην περιοχή. Πρωτοσέλιδα του «Ριζοσπάστη» την περίοδο της μεγάλης απεργίας στην Καλαμάτα[/caption]

Γενική απεργία στην Καλαμάτα

Καθώς τα γεγονότα φουντώνουν, ο ανταποκριτής του «Ριζοσπάστη» μεταδίδει στην εφημερίδα: «Στο μεταξύ έχουν απεργήσει οι τσαγκαράδες, οι αρτεργάτες, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι και όλοι οι εργάτες των εργοστασίων και γενικά όλοι οι εργάτες της Καλαμάτας. Οι εργάτες αυτοί σχηματίζουν διαδήλωση και βάζουν πάνω σε μια σκάλα τα δύο πτώματα των εργατών που πέθαναν τη στιγμή που τους μετέφεραν στην κλινική, διαδηλώνουν στους δρόμους φωνάζοντας: "Κάτω οι δολοφόνοι, Κάτω οι κλέφτες."

·       (...) Ενώ η μάζα κατεβαίνει στην πόλη (...) οι σοσιαλφασίστες βγαίνουν στη μέση και φωνάζουν "Αυτά είναι άσκοπα...". Οι εργάτες χίμηξαν να τους λιντσάρουν με φωνές: "Κάτω οι πουλημένοι! Κάτω οι προδότες και τα τομάρια!"». Κατά τη διάρκεια της δολοφονικής επίθεσης «δύο φαντάροι έτοιμοι να πετάξουν τα τουφέκια, συλλαμβάνονται». Σε άλλη στιγμή «ένας λοχίας πετάει το όπλο του και περνάει με το μέρος των διαδηλωτών.

·       (...) Ο τόπος στρατοκρατείται ως τη μία το μεσημέρι, οπότε και πάρθηκαν τα πτώματα από τα πεζοδρόμια. Στο μεταξύ, όλη η δύναμη του συντάγματος με έφιππη και πεζή χωροφυλακή σε μικτά αποσπάσματα έχουν καταλάβει τα δημόσια κτίρια. Ολος ο εργαζόμενος λαός έχει ξεχυθεί στους δρόμους, πραγματοποιούν τις διαδηλώσεις, που διαλύονται βίαια και πάλι ανασυγκροτούνται.

·       (...) Αλλες ομάδες απεργών λιμενεργατών και μυλεργατών πολιορκούν το σπίτι του Πάστρα και του Τραβασάρου (σ.σ. αλευροβιομήχανοι) και σπάζουν τις πόρτες. Στου Πάστρα είναι έτοιμοι να ανέβουν απάνω, όταν καταφθάνει έφιππη χωροφυλακή κι αρχίζει τους πυροβολισμούς. Ταυτόχρονα, άλλοι εργάτες καταλαμβάνουν τα καμπαναριά των εκκλησιών. Ολες οι καμπάνες της πόλης χτυπάνε πένθιμα. Η αγανάκτηση έχει φτάσει στο κατακόρυφο. Στις συνοικίες σχηματίζονται μικροδιαδηλώσεις που τραβούν κάτω με το σύνθημα: "Κάτω ο ματοβαμμένος ελληνικός φασισμός"!

·       Στις 12 η ώρα ύστερα από απόφαση του νομάρχη και των αρχών η Καλαμάτα κηρύσσεται σε κατάσταση πολιορκίας (...) Οι αρχές για να καταστείλουν την εξέγερση των απεργών και του εργαζόμενου λαού της Καλαμάτας τηλεγράφησαν στο υπουργείο Στρατιωτικών που διέταξε να πάει στρατός στην Καλαμάτα από το Ναύπλιο και την Τρίπολη. Επίσης κήρυξαν το στρατιωτικό νόμο και η πόλη βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας».

Στις 10 Μάη
η γενική απεργία στην Καλαμάτα
συνεχίστηκε.

Χιονοστιβάδα αντιδράσεων

Η δολοφονική επίθεση προκαλεί πλήθος αντιδράσεων. Η Ενωτική ΓΣΕΕ (σσ. δείτε Ριζοσπάστης "Δυο γραμμές σε διαρκή διαπάλη" _"Βασικοί σταθμοί από τη διαπάλη για τον προσανατολισμό του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος") κατήγγειλε την ομαδική σφαγή και απαίτησε από την κυβέρνηση την αποδοχή των αιτημάτων των εργατών, την απομάκρυνση των ενόπλων δυνάμεων, την τιμωρία των δολοφόνων, την αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων, την κατάπαυση των φασιστικών μέτρων.

Επίσης, απευθύνεται με γράμμα της στους απεργούς:

«Ταξικά αδέρφια,
η κυβέρνηση των τραπεζών, των αλευροβιομηχάνων και τσιφλικάδων, στην απαίτησή σας να περιφρουρήσετε το ψωμί των παιδιών σας σας δολοφόνησε ομαδικά όπως και τους εργάτες του Αλιβερίου και τους αγρότες Σάμου τον περασμένο χρόνο.

Αγωνιστείτε αλύγιστα. Στον αγώνα σας αυτόν
η Ενωτική και τα τμήματά της βρίσκονται στο πλευρό σας.

Αποκηρύξτε την προδοτική Διοίκηση της Γενικής Συνομοσπονδίας που ο Γεν. Γραμματέας της Καλομοίρης προχτές στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, ενώ σας τηλεφωνούσε έδινε το χέρι του στον υφυπουργό Στεφανόπουλο και τον διαβεβαίωνε πως θα τα καταφέρει να τορπιλίσει τον αγώνα σας. Στιγματίστε τους προδότες! Περιφρουρήστε την απεργία σας! Κι η νίκη θα είναι δική σας!»

Ταυτόχρονα, απευθύνει κάλεσμα στα συνδικάτα να εκφράσουν εμπράκτως την αλληλεγγύη και να προχωρήσουν σε απεργία. Στην αντίπερα όχθη, η ΓΣΕΕ και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα ενώ δημαγωγούν για 24ωρη γενική απεργία, δεν παίρνουν κανένα μέτρο για την προετοιμασία της, πνίγουν κάθε προσπάθεια κήρυξης των απεργιών στους διαφόρους κλάδους.

Στο πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» στις 11 Μάη δεσπόζει ο τίτλος: «Κάθε σταγόνα αίμα εργατικό πρέπει να πληρωθεί ακριβά από τους δολοφόνους! Εργάτες! Εργαζόμενοι! διαμαρτυρηθείτε για το σφαγιασμό των αδερφών σας στην Καλαμάτα! Κατεβείτε κεραυνοβόλα σε απεργίες και διαδηλώσεις διαμαρτυρίας!»

Οι εργάτες στον Πύργο, στο Γύθειο και σε άλλα μέρη κατέβηκαν σε γενική απεργία διαμαρτυρίας. Στο ίδιο πρωτοσέλιδο υπάρχει άρθρο με τον τίτλο «Η ΜΑΤΩΜΕΝΗ ΤΕΤΑΡΤΗ». Σε αυτό σημειώνεται:

«Μιας μέρας ματοκύλισμα βοήθησε περισσότερο από 100 χρονών "ειρηνική" ζωή στο χτύπημα των μωραΐτικων παραδόσεων της "συντηρητικότητας" και της ταξικής "συμφιλίωσης" που καλλιεργούσαν η κεφαλαιοκρατία, τα "τζάκια" και οι πράκτορές τους στα μυαλά των εργατών και εργαζομένων της Πελοποννήσου. Οι εργάτες της Καλαμάτας αντίκρισαν με τα μάτια τους τον αληθινό εχθρό τους: τους αιμοβόρους βιομηχάνους το κράτος και τα λογής-λογής όργανά τους».

Στην Αθήνα μαζεύονται υπογραφές καταδίκης στις πανεπιστημιακές σχολές, ενώ γίνονται συγκεντρώσεις εργατών στη Νέα Ιωνία, στον Πειραιά και αλλού.

Στις 12 το μεσημέρι της 11^ης Μάη γίνεται μεγάλη μαζική συγκέντρωση δυόμισι χιλιάδων εργατών μπροστά στο υπουργείο Εσωτερικών. Και σε αυτή η αστυνομία επιτέθηκε άγρια. Συνελήφθησαν 20 εργάτες ενώ η εργάτρια Ευγενία Γιαννοπούλου χτυπιέται σοβαρά.

«Θα συλλαμβάνεται κάθε κομμουνίζων»

Την ίδια μέρα, στην Καλαμάτα, 250 εργάτες ζήτησαν να αφεθούν ελεύθεροι οι συνάδελφοί τους Νιάρχος και Σταθάκος. Ο διοικητής της χωροφυλακής Αγγελέτος, δήλωσε ότι «δεν έχει όρεξη να παίξει με τους κομμουνιστές γιατί αυτοί καθοδηγούν την απεργία». Ακόμα, ότι θα «συλλαμβάνεται κάθε κομμουνίζων», ενώ ο ανώτατος διοικητής δήλωσε ότι σε περίπτωση που θα συγκροτηθεί συλλαλητήριο διαμαρτυρίας «θα πέσουν κι άλλα κορμιά».

Η εφημερίδα «Εστία» καλεί το κράτος να χτυπήσει «τους παράγοντας εκείνους, οι οποίοι δημιουργούν τον κομμουνισμόν, οι οποίοι διαιρούν τον Ελληνικό Λαό, οι οποίοι ευρύνουν τα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων χάσματα, οι οποίοι δηλητηριάζουν τας ψυχάς των εργατών, των στρατιωτών, των νέων, οι οποίοι εκμεταλλεύονται διά τους αισχρούς των σκοπούς την υφισταμένην βεβαίως δυστυχία».

Η Ενωτική ΓΣΕΕ επέμενε στην πρότασή της να γίνει γενική πανεργατική απεργία, ωστόσο ΓΣΕΕ και Ανεξάρτητα Συνδικάτα συνέχισαν να κωλυσιεργούν. Έτσι η Ενωτική ΓΣΕΕ προχωρά μόνη της κήρυξη απεργίας στις 14 Μάη. Αμέσως μετά, ΓΣΕΕ και Ανεξάρτητα Συνδικάτα καταφεύγουν σε ελιγμό, ζητώντας να συμμετέχουν στην απεργία και γι' αυτό ζητούν να μετατεθεί κατά δύο μέρες, προκειμένου να προετοιμαστούν. Τελικά, ακυρώνουν την απόφασή τους τελευταία στιγμή σαμποτάροντας την απεργία.

Παρά τους προδοτικούς ελιγμούς της ΓΣΕΕ και των Ανεξάρτητων Συνδικάτων, υπολογίζεται ότι απήργησαν 25-35 χιλιάδες εργάτες! Τελικά, η απεργία έληξε με την ηγεσία του σωματείου των λιμενεργατών να προχωρά σε συμφωνία με την κυβέρνηση και τους αλευροβιομήχανους, πολύ πίσω από τα αιτήματα και τις ανάγκες τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Γενάρη του 1935 εργάτες που πρωτοστάτησαν στην απεργία δικάστηκαν. Σύμφωνα με δημοσιεύματα στον Τύπο, το δικαστήριο καταδίκασε τον λιμενεργάτη Χρ. Νιάρχο σε φυλάκιση 18 μηνών και 2 χρόνια εξορία στον Αγιο Ευστράτιο, τον Στάθη Σταθάκο σε φυλάκιση 10 μηνών, τον λιμενεργάτη Π. Αντώνακα και τον τσαγκάρη Γ. Ξενάκη σε φυλάκιση 7 μηνών. Οι κατηγορίες για μεν τον Χρ. Νιάρχο ήταν ότι «επωφελούμενος της απεργίας των μυλεργατών και λιμενεργατών προκάλεσε ταραχάς και συγκρούσεις», για δε τους υπόλοιπους ότι «προεκάλεσαν και διήγειρον κατά των νόμων και των νόμιμων διαταγών της αρχής»...

Δείτε και κείμενο που παρουσιάστηκε με τη μορφή αφηγήσεων και με καλλιτεχνικό πρόγραμμα, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Δεκέμβρη του 2015, στο Εργατικό Κέντρο Καλαμάτας, από την Τομεακή Επιτροπή του ΚΚΕ

 

Δοκίμιο Ιστορίας Γ2 Τόμος στο μικροσκόπιο

Ο Γ2 Τόμος του Δοκίμιου Ιστορίας του παρουσιάζει τις ιδεολογικές-πολιτικές επεξεργασίες και την ηρωική δράση του Κόμματος κατά τη διάρκεια της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας (1967–1974), σε συνάρτηση με τις εγχώριες και διεθνείς οικονομικές-πολιτικές εξελίξεις και με τις εξελίξει δ στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα. Στο Δοκίμιο καταγράφονται οι ιστορικές ρίζες, οι αιτίες και  ο ταξικός χαρακτήρας του στρατιωτικού πραξικοπήματος, οι διώξεις των κομμουνιστών και άλλων ριζοσπαστών αγωνιστών που το συνόδευαν, η διάσπαση με το λεγόμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού» στη 12^η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968), η τιτάνια προσπάθεια ανασυγκρότησης των Κομματικών Οργανώσεων και η ίδρυση της ΚΝΕ (1968), η ανάδειξη του Χαρίλαου Φλωράκη σε Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, (1972) οι φοιτητικοί και εργατικό – λαϊκοί αγώνες και ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου (1973), το πραξικόπημα της Χούντας στην Κύπρο (1974) και η επαναφορά της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που-στηριζόμενο στο Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ και στη μελέτη σημαντικών ιστορικών τεκμηρίων- συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας της περιόδου και προσφέρει χρήσιμα ιστορικά διδάγματα στο σημερινό και αυριανό ταξικό αγώνα για την ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και την κατάκτηση της επαναστατικής εργατικής εξουσίας.

Εκδήλωση ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ: Η μελέτη της περιόδου 1967 — 1974 πηγή ισχυροποίησης του Κόμματος για τις προκλήσεις της ταξικής πάλης 🎥Video

Η συγγραφή της ιστορίας του ΚΚΕ στον Τόμο Γ1 του Δοκιμίου (1949–1967) έχει ταξική αφετηρία και περιεχόμενο, αφού εξετάζει την εξέλιξη της στρατηγικής του, την εξέλιξη όλης της πολιτικής του δράσης στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Διερευνά την επίδρασή του στην εξέλιξη της ταξικής πάλης, με κριτήριο την κατεύθυνσή της προς το στόχο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Αναδεικνύει διαχρονικά συμπεράσματα από τη σκοπιά της προσέγγισης του στόχου της εργατικής εξουσίας. Οδηγεί σε βαθύτερη γνώση της ταξικής πάλης σε διεθνές επίπεδο.

Η χρονική περίοδος στην ιστορία του ΚΚΕ, την οποία πραγματεύεται ο Τόμος Γ1, έχει ως αφετηρία της την προσπάθεια ανασυγκρότησης των δυνάμεών του στην προσφυγιά, αλλά και στην Ελλάδα, σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας.

Καμπή στην ιστορία του Κόμματος τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο αποτελεί η δεξιά οπορτουνιστική στροφή με την 6^η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ (1956),  με την παρέμβαση του ΚΚΣΕ και άλλων 5 αδελφών Κομμάτων εξουσίας.

Δ. Κουτσούμπας: Το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ
είναι πολύτιμο εργαλείο,
σύντροφος και βοηθός στην πάλη του Κόμματος

“Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ νοιώθει δικαιολογημένη υπερηφάνεια που έφερε σε πέρας ένα σπουδαίας και ανεκτίμητης αξίας έργο: Τους τόμους του δοκιμίου Ιστορίας” τόνισε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, στην παρέμβασή του σε εκδήλωση (19-Δεκ-2018), στον Περισσό, για την παρουσίαση του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος, περιόδου 1918–1949.

Επισήμανε ότι το ΚΚΕ είναι το μόνο κόμμα που ασχολείται εντατικά με τη μελέτη και συγγραφή της ιστορίας του “με στόχο η ιστορική πείρα μιας μεγάλης και ηρωικής πορείας να οδηγεί σε συμπεράσματα που το εξοπλίζουν στην πάλη του για την ανασύνταξη του εργατικού-λαϊκού κινήματος, για την προώθηση της Κοινωνικής Συμμαχίας εργατών, βιοπαλαιστών αυτοαπασχολούμενων και αγροτών, σε συμπεράσματα που δυναμώνουν ιδεολογικά και πολιτικά την πάλη για τον σοσιαλισμό — κομμουνισμό”.

Μίλησαν επίσης η Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ και η Αλέκα Παπαρήγα, μέλος της ΚΕ.

Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ανέφερε ότι το ΚΚΕ βαθαίνει στην ιστορία του, αναλύοντας και εκτιμώντας την ιστορική εξέλιξη, με βάση το γεγονός ότι διεθνώς και στην Ελλάδα έχουν ωριμάσει οι υλικές προϋποθέσεις για τον σοσιαλισμό, ότι τα συμπεράσματα του ΚΚΕ πρώτα απ’ όλα αφορούν την στρατηγική του πορεία και υπογράμμισε πως “θεμελιακό δίδαγμα που ενσωμάτωσε το ΚΚΕ στο Πρόγραμμά του, είναι ότι ο στρατηγικός στόχος του Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν είναι σωστό να καθορίζεται από τον συσχετισμό δυνάμεων”, ο οποίος “πρέπει να εκτιμάται αντικειμενικά ώστε να καθορίζονται τα τρέχοντα καθήκοντα, σε συνάρτηση με τον στρατηγικό στόχο και υποβοηθώντας τον υποκειμενικό παράγοντα να ωριμάσει για τις μεγάλες στιγμές της αποφασιστικής αναμέτρησης”.

“Στις συνθήκες του καπιταλισμού, το Κομμουνιστικό Κόμμα οφείλει να έχει στρατηγική ανατροπής της καπιταλιστικής εξουσίας, ανεξάρτητα από τη μορφή της ή τις συνθήκες δράσης του Κόμματος, όπως έχει δείξει η ιστορία (είτε είναι στη νομιμότητα είτε δρα ημινόμιμα είτε βρίσκεται σε βαθιά παρανομία). Ακόμα, ανεξάρτητα, αν η μορφή της καπιταλιστικής εξουσίας είναι κυβέρνηση ενός κόμματος ή συνασπισμού κομμάτων στηριγμένη στο αστικό κοινοβούλιο ή όχι, ή κυβέρνηση τεχνοκρατών ή στρατιωτικών εκπροσώπων της αστικής τάξης, σε εμπόλεμη ή μη εμπόλεμη κατάσταση” τόνισε.

Ως προς τα καλέσματα των αστικών κοινοβουλευτικών κομμάτων και του “πρωτοστατούντος” ΣΥΡΙΖΑ που ακολουθείται “και από άλλους της λεγόμενης «αριστεράς» και της κεντροαριστεράς” για την διαμόρφωση μετώπου κατά των ακροδεξιών-φασιστικών δυνάμεων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι “ούτε οι αντιφασιστικές κορόνες, ούτε οι επικλήσεις για ειρήνη και φιλία, μπορούν να κρύψουν ότι και ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΝΔ, με την πολιτική τους, ρίχνουν νερό στο μύλο του εθνικισμού”.

Όπως εξήγησε, “νερό στο μύλο του εθνικισμού δεν ρίχνει μόνο αυτός — όπως η ΝΔ — που στηρίζει τα εθνικιστικά συλλαλητήρια για να ψαρέψει στα θολά νερά του ακροδεξιού λαϊκισμού και φασισμού” αλλά “και αυτός — όπως η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ — που υπογράφει συμφωνίες με τη σφραγίδα του ΝΑΤΟ, αφήνει ανοιχτό παράθυρο στον αλυτρωτισμό, τον οποίο εκμεταλλεύεται η σάρα και η μάρα του εθνικισμού και του ναζισμού”.

“Κι αυτός που ρίχνει νερό στο μύλο του εθνικισμού δεν μπορεί να βρεθεί πραγματικά και σταθερά απέναντι από κάθε ακροδεξιό, από κάθε φασίστα, από κάθε εθνικιστή, όπως προσπαθεί να κοροϊδέψει ο κ. Τσίπρας. Ούτε βέβαια, πολύ περισσότερο, μπορεί να ηγηθεί δήθεν αντιφασιστικών μετώπων. Το μόνο που μπορεί να κάνει, είναι να στήνει νέες παγίδες στον λαό που έχει ζωντανές μνήμες, αγωνιστικές παρακαταθήκες και θέληση για δράση, ενάντια στην ακροδεξιά, στο ναζισμό” τόνισε.

Είπε ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει ματώσει τον λαό με την πολιτική της, ενώ σημείωσε την σύμπτωση απόψεων του ΣΥΡΙΖΑ και των άλλων κομμάτων συμπεριλαμβανομένης της Χρυσής Αυγής για τον χαρακτήρα της οικονομικής κρίσης ως κρίσης χρέους και όχι ως καπιταλιστικής κρίσης όπως υποστηρίζει μόνο το ΚΚΕ.

“Συμπίπτουν επίσης και στο ότι αποκρύπτουν, πως το μεγάλο ύψος του χρέους, προέρχεται από τα θαλασσοδάνεια προς τους επιχειρηματίες, από τους τεράστιους ΝΑΤΟϊκούς εξοπλισμούς και από άλλες παροχές στη λεγόμενη ιδιωτική πρωτοβουλία, που τόσο όλοι τους εκθειάζουν” πρόσθεσε. “Ακριβώς γι’ αυτά η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ δέχεται τα συγχαρητήρια της ΕΕ και των ΗΠΑ, ενώ τρίβει τα χέρια της με ικανοποίηση και η εγχώρια άρχουσα τάξη. Έτσι “μέγιστο επίτευγμά” της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ “που έγινε το πιο αγαπημένο παιδί του κεφαλαίου είναι ότι “υψώνοντας τη σημαία της αριστεράς, ενώ με το άλλο χέρι κρατά τη λαιμητόμο των λαϊκών δικαιωμάτων, κατάφερε πλήγμα στο εργατικό- λαϊκό κίνημα”.

Αναφερόμενος στα συμπεράσματα που περιλαμβάνονται στο Δοκίμιο Ιστορίας 1918–1949 επισήμανε, ιδιαίτερα, ότι “ο κίνδυνος παρέκκλισης σε μεταρρυθμιστικό στόχο που μεταφράζεται σε πολιτικό κυβερνητικό στόχο, με τη συμμετοχή ή την ανοχή του Κομμουνιστικού Κόμματος σε αστικές κυβερνήσεις στο έδαφος του καπιταλισμού, είναι υπαρκτός, ακόμα κι αν έχει προηγηθεί σαφής επαναστατική στρατηγική επεξεργασία” με τον κίνδυνο αυτό να ελλοχεύει “ιδιαίτερα σε απότομες αλλαγές των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών, όπως είναι για παράδειγμα η οικονομική κρίση, η άνοδος του φασισμού, ο πόλεμος”. Τόνισε ότι το ΚΚΕ καθ’ όλο το διάστημα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης “δοκιμάστηκε και στάθηκε στο ύψος της αποστολής του” καθώς “αρνήθηκε να μπει σε οποιαδήποτε κυβέρνηση αστικής διαχείρισης”.

“Η ζωή επιβεβαίωσε περίτρανα τη στάση και τη θέση του ΚΚΕ. Γιατί, αν είχε κάνει το αντίθετο, τώρα θα βρισκόταν απολογούμενο για την επιλογή του, θα βάδιζε δίχως πυξίδα ταξική, θα γινόταν ουρά των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου και των καπιταλιστικών-ιμπεριαλιστικών συμμαχιών του, του ΝΑΤΟ, της ΕΕ” υπογράμμισε ο Δ. Κουτσούμπας.

Σε αυτό τον αγώνα, το δοκίμιο ιστορίας που κρατάτε σήμερα στα χέρια σας, μπορεί να καταστεί πολύτιμο εργαλείο, σύντροφος και βοηθός” κατέληξε στην παρέμβασή του ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.

2023_Γ₁ Τόμος

Η αποχώρηση των οπορτουνιστών από το Κόμμα μετά από τη 12^η  Ολομέλεια –που στη συνέχεια συγκρότησαν το λεγόμενο «ΚΚΕ εσωτερικού»– έδωσε στο ΚΚΕ τη δύναμη να προχωρήσει αποφασιστικά στη δημιουργία παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, να ιδρύσει το 1968 την ΚΝΕ, να δράσει ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία μέχρι το 1974 και να επιβάλει την ανοιχτή δράση του πριν τη θεσμική νομιμοποίησή του κατά την περίοδο αποκατάστασης του αστικού κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα, περίοδο την οποία πραγματεύεται ο τόμος Γ2.

Ο Γ1 Τόμος του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ απευθύνεται στην ίδια την εργατική τάξη, στους πρωτοπόρους νέους και νέες εργατικής και λαϊκής καταγωγής, στους συνειδητούς επιστήμονες, γιατί επιστήμη σημαίνει αλήθεια, γιατί αλήθεια για την κοινωνική πρόοδο σημαίνει σοσιαλιστική-κομμουνιστική προοπτική.

ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ:
Παρουσίαση του Γ₂ Τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας
του Κόμματος

Η ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ, την Τετάρτη 24 Γενάρη, πραγματοποίησε εκδήλωση παρουσίασης του Γ2 Τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ (1967 — 1974). Η εκδήλωση, που έχει τίτλο «Επίκαιρα διδάγματα από τη δράση και τις επεξεργασίες του ΚΚΕ την περίοδο 1967 — 1974» έγινε στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ (Αίθουσα Συνεδρίων) στον Περισσό, με ομιλήτρια την Ελένη Μπέλλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Παρευρέθηκαν τα μέλη του ΠΓ της ΚΕ Γιώργος Μαρίνος, Λουίζα Ράζου, Μάκης Παπαδόπουλος και Θοδωρής Χιώνης. Το άνοιγμα έκανε ο Αρης Πλωμαρίτης, μέλος της Επιτροπής Περιοχής της ΚΟ Αττικής, ο οποίος ανέφερε ανάμεσα σε άλλα: “Μέσα από αυτές τις εκδηλώσεις όπως και η σημερινή, τιμάμε την ηρωική Ιστορία του Κόμματός μας. Τιμάμε τους συντρόφους μας, τα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, τους φίλους και συναγωνιστές που στάθηκαν όρθιοι, δεν υπολόγισαν κόπους και θυσίες και έτσι έβαλαν το δικό τους λιθαράκι για να γυρίσει ο τροχός της Ιστορίας προς τα μπρος _ Ταυτόχρονα, εμπνεόμαστε και διδασκόμαστε από τα πολύτιμα συμπεράσματα της ταξικής πάλης, καθώς αποτελούν για εμάς σπουδαίο εφόδιο για τις σκληρές μάχες που δίνουμε καθημερινά απέναντι στην αστική τάξη, στο κράτος και τις κυβερνήσεις, στο πολιτικό της προσωπικό, στους διεθνείς συμμάχους της. Αγώνες και μάχες που δίνουμε για να αλλάξει ο αρνητικός συσχετισμός, με στόχο την ανατροπή αυτού του σάπιου συστήματος της εκμετάλλευσης και του εχθρικού για τον λαό και τα παιδιά του αστικού κράτους ”. Στο χώρο λειτούργησε έκθεση πρωτότυπου αρχειακού υλικού της περιόδου με ξεναγήσεις, επίσης βιβλιοπωλείο της “Σύγχρονης Εποχής”.

Δελτίο Τύπου Δοκίμιο Γ2_τ

ℹ️   Ο Γ2 Τόμος του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ παρουσιάζει τις ιδεολογικές-πολιτικές επεξεργασίες και την ηρωική δράση του Κόμματος κατά τη διάρκεια της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας (1967–1974), σε συνάρτηση με τις εγχώριες και διεθνείς οικονομικές-πολιτικές εξελίξεις και με τις εξελίξεις στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα.
Στο Δοκίμιο καταγράφονται οι ιστορικές ρίζες, οι αιτίες και ο ταξικός χαρακτήρας του στρατιωτικού πραξικοπήματος, οι διώξεις των κομμουνιστών και άλλων ριζοσπαστών αγωνιστών που το συνόδευσαν, η διάσπαση με το λεγόμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού» στη 12^η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968), η τιτάνια προσπάθεια ανασυγκρότησης των Κομματικών Οργανώσεων και η ίδρυση της ΚΝΕ (1968), η ανάδειξη του Χαρίλαου Φλωράκη σε Α΄ Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ (1972), οι φοιτητικοί και εργατικοί-λαϊκοί αγώνες και ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου (1973), το πραξικόπημα της Χούντας στην Κύπρο (1974) και η επαναφορά της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που –στηριζόμενο στο Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ και στη μελέτη σημαντικών ιστορικών τεκμηρίων– συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας της περιόδου και προσφέρει χρήσιμα ιστορικά διδάγματα στο σημερινό και αυριανό ταξικό αγώνα για την ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και την κατάκτηση της επαναστατικής εργατικής εξουσίας.

Σελίδες: 976
Σχήμα: 17x24
Εκδότης: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
ISBN: 978–960-451–474‑8
1^η έκδοση  Νοέμβρης 2023

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον ήταν το βίντεο που προβλήθηκε στην εκδήλωση της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ για την παρουσίαση του Γ2 Τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος (1967 — 1974), για τα γεγονότα της περιόδου.

Ξεκίνησε με την απολογία φυλακισμένης στις φυλακές Αλικαρνασσού σε δικαστικές επιτροπές της χούντας, με αναφορές στη σύλληψη μαζί με τον άντρα της από την Ασφάλεια και τη μεταφορά τους στον Ιππόδρομο μετά το πραξικόπημα.
Από τα μαθήματα αντικομμουνισμού της χούντας και τις πιέσεις για την υπογραφή δηλώσεων μετανοίας το βίντεο πέρασε στην ανασυγκρότηση του Κόμματος, με την Αύρα Παρτσαλίδου να χαιρετίζει από τις ίδιες φυλακές το 1969 «τις επιτυχίες στη δουλειά για το χτίσιμο παράνομων Κομματικών Οργανώσεων και ιδιαίτερα την πρωτοποριακή δουλειά της ΚΟ Αθήνας που παλεύει υποδειγματικά για την πραγματοποίηση του κεντρικού πολιτικού και οργανωτικού καθήκοντος του Κόμματος».
Ακολούθησαν σύντομα πλάνα από τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, έπειτα την επιστροφή των εξόριστων και την ντε φάκτο κατάκτηση της νόμιμης δράσης του ΚΚΕ και τελείωσε εν μέσω χειροκροτημάτων και με το σύνθημα «Ένας αιώνας αγώνας και θυσία, το ΚΚΕ στην πρωτοπορία» να αντηχεί δυνατά.

Στο τέλος της εκδήλωσης μοιράστηκαν δύο ξεχωριστά αναμνηστικά στους συμμετέχοντες. Πρόκειται για ανατυπώσεις δύο αφισών που προστέθηκαν πρόσφατα στο Αρχείο του ΚΚΕ. Η πρώτη είναι αφίσα που τυπώθηκε την περίοδο 1975 — 1976, προς τιμήν του 1ου Συνεδρίου της ΚΝΕ (18 — 21 Φλεβάρη 1976), από την ΟΒ Λιθογράφων. Η δεύτερη είναι αφίσα με τη μορφή του Λένιν, η οποία τυπώθηκε στην Ιταλία την περίοδο της χούντας στην Ελλάδα. Αυτό το αναμνηστικό δόθηκε και με αφορμή τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Λένιν (21/1/1924).

Η μελέτη της περιόδου πηγή
ισχυροποίησης του Κόμματος για τις προκλήσεις
της ταξικής πάλης

Στην ομιλία της η Ελ. Μπέλλου ανάμεσα σε άλλα σημείωσε:

«Ο τόμος που κυκλοφόρησε πριν από 2 μήνες συνέπεσε με τα 50 χρόνια από τον φοιτητικό και λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου ενάντια στη δικτατορία και στην τρέχουσα χρονιά, τον Ιούλη, συμπίπτει με τα 50 χρόνια από το πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο, την τουρκική εισβολή και τη διχοτόμησή της, αλλά και 50 χρόνια από την επαναφορά από τη στρατιωτική δικτατορία στην Κοινοβουλευτική Δημοκρατία στην Ελλάδα.

Ο τόμος έχει ορισμένη επικαιρότητα και μια αυτοτέλεια για μια ιστορική περίοδο που είναι ακόμα κομμάτι της ζωής αρκετών ανθρώπων, κάποιοι απ’ αυτούς βρίσκονται και στην αίθουσα. Είναι αναπόσπαστο μέρος της σειράς των 6 τόμων της Ιστορίας του ΚΚΕ.

Μελετάμε την Ιστορία του ΚΚΕ, μελετάμε την εξέλιξη της ιδεολογίας του, της στρατηγικής του, όλων των πλευρών της πολιτικής του δράσης, της παρέμβασής του σ’ όλα τα πεδία της ταξικής πάλης, προσπαθώντας να εξετάζουμε παράλληλα τους πιο σημαντικούς εσωτερικούς και διεθνείς παράγοντες. Κρίνουμε μελετητικά-ερευνητικά πώς — σωστά ή μ’ ελλείψεις ή και λάθος — έκρινε τις τότε συνθήκες το Κόμμα μας κι επιχειρούμε να βγάλουμε συμπεράσματα που θα μας κάνουν πιο ικανούς.

Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η Ιστορία, και της περιόδου της δικτατορίας, μας βοηθά να καταλάβουμε πιο βαθιά πώς λειτουργεί το εκμεταλλευτικό κοινωνικό σύστημα στο οποίο ζούμε, αλλά και το πώς μπορούμε να το πολεμήσουμε, πώς καλύτερα να υπηρετήσουμε τον στόχο για την επαναστατική ανατροπή του, τον στόχο δηλαδή να αλλάξει η τάξη στην εξουσία, ν’ ανοίξει ο δρόμος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η Ιστορία διδάσκει πώς μπορούμε έγκαιρα να βλέπουμε τις χαραμάδες, τις ρωγμές στο σύστημα, να αξιοποιούμε τις ευκαιρίες (…)

Έχει και η περίοδος της δικτατορίας τη δική της σημασία από γεγονότα που δείχνουν ρωγμές, δυνατότητες μιας σχετικά πιο μαζικής πολιτικής δράσης, όπως ήδη έχουμε αναδείξει για τον φοιτητικό και λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, με την ειδική έκδοση και το σχετικό ντοκιμαντέρ.

Κεντρική εκτίμηση του Δοκιμίου είναι ότι το Κόμμα δεν ήταν έτοιμο ιδεολογικά — πολιτικά — οργανωτικά ν’ αντιμετωπίσει τη δικτατορία, πολύ περισσότερο στο ξεκίνημά της αλλά και στην πορεία, παρόλο που με ηρωισμό ηγήθηκε του αντιδικτατορικού αγώνα και στην κορύφωσή του τον Νοέμβρη του 1973 (…)

Αν και το Κόμμα είναι το μόνο που επιδιώκει την ανατροπή της δικτατορίας με παρέμβαση του εργατικού — λαϊκού παράγοντα, δεν συνδέει το ζήτημα με πάλη γι’ ανατροπή της αστικής εξουσίας, αλλά εξακολουθεί να έχει τη στρατηγική των σταδίων. Απ’ αυτή παράγονται και χαρακτηριστικοί αντιφατικοί στόχοι, όπως παράλληλα με την κομματική συγκρότηση και η ανασυγκρότηση της ΕΔΑ.

• Το Δοκίμιο αναφέρεται και σε πιο εξειδικευμένα κομματικά ζητήματα, πολύ χρήσιμα στην κομματική πείρα:

Σημειώνουμε ότι αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια, στ’ όνομα της “ενότητας”, δεν έγινε πλήρης οργανωτικός διαχωρισμός απ’ όλα τα στελέχη της οπορτουνιστικής ομάδας κι αυτό εμπόδισε την ιδεολογική και οργανωτική του ανασυγκρότηση.

·       Αναδεικνύουμε τα προβλήματα συλλογικότητας πρώτ’ απ’ όλα στο ίδιο το ΠΓ.

·       Εντοπίζουμε αδυναμίες στο πώς διορθώθηκαν τέτοια προβλήματα, πιο συγκεκριμένα πώς έγινε η παρέμβαση, η κριτική εκ μέρους μελών της ΚΕ και του ΠΓ προς τον Κ. Κολιγιάννη (δεν μπήκαν από την αρχή ανοιχτά στα όργανα, αλλά προσέφυγαν μ’ επιστολή προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ).

·       Εντοπίζουμε αδυναμίες στην παράνομη δουλειά που συνδέονται με την εμβέλεια των χτυπημάτων του χουντικού καθεστώτος, την ακύρωση στελεχών από την παράνομη δράση (…)

Το γεγονός ότι αντιμετωπίζουμε κατάματα και σε βάθος τις ιδεολογικές/στρατηγικές και οργανωτικές αδυναμίες του Κόμματος, ούτε αναιρεί ούτε υποβαθμίζει ότι το Κόμμα πάλεψε με συνέπεια τη δικτατορία, με ηρωική αυτοθυσία στελεχών, μελών, ΚΝιτών και οπαδών του, με πρωτοβουλία και ευθύνη και στις συνθήκες της κατάληψης του Πολυτεχνείου της Αθήνας, όπως και σε άλλες πόλεις.

Αυτός ο ηρωισμός πρέπει να γίνεται γνωστός με αναφορές, εκδόσεις, ντοκιμαντέρ, ν’ αποτελέσει πηγή κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, αντοχής, έμπνευσης αλλά και ιδεολογικοπολιτικής δύναμης να υπερασπιζόμαστε το Κόμμα και την ΚΝΕ, την Ιστορία του, από κάθε προέλευσης αντι-ΚΚΕ στρεβλώσεις και επιθέσεις.

Η μελέτη και αυτής της περιόδου αποτελεί πηγή κατάκτησης και εμβάθυνσης των κομμουνιστικών, των επαναστατικών χαρακτηριστικών από γενιά σε γενιά και για τις πρωτόγνωρες σημερινές συνθήκες. Είναι πηγή ισχυροποίησης του Κόμματος και της ΚΝΕ για τις σημερινές και αυριανές προκλήσεις της ταξικής πάλης στην Ελλάδα, στην ευρύτερη περιοχή που βρισκόμαστε, σ’ όλο τον κόσμο».

Σε συνέχεια της έκδοσης πέντε τόμων του Δοκι­μίου Ιστορίας του ΚΚΕ, που αφορούσαν την περίο­δο από την ίδρυσή του το 1918 έως την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας τον Απρίλη του 1967, η Σύγχρονη Εποχή εκδίδει τον τόμο Γ2 που αφορά την περίοδο της δικτατορίας. Ο τόμος, αντί εισαγωγής, περιλαμβάνει την Εισή­γηση του ΠΓ προς τη Σύνοδο της ΚΕ στις 27 Σεπτέμ­βρη 2023 που συζήτησε και ενέκρινε το περιεχόμε­νο του τόμου.

Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή

Εισήγηση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ
για το περιεχόμενο του Γ2 τόμου
του δοκιμίου ιστορίας, περίοδος 1967-1974

Η Κεντρική Επιτροπή σήμερα συζητά ολοκληρωμένα την περίοδο ιστορίας του Κόμματος που σχετίζεται με την 7χρονη στρατιωτική δικτατορία στην Ελ­λάδα (1967-1974).

     Μέχρι τώρα, τμηματικά έχουν γίνει οι εξής συζητήσεις:

1.     Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Ιοϋνη του 2011 είχε εγκρίνει τον τότε Β' Τόμο του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, που περιλάμβανε το κεφάλαιο 3.Β.12, όπου δινόταν ο χαρακτήρας και οι αιτίες επιβολής της δικτατορίας, καθώς και τα κεφάλαια 3.Β.19 και 3.Β.20, που αναφέρονταν στην υπονόμευση του ΚΚΕ από την οπορτουνιστική ομάδα μέσω της ΕΔΑ την περίοδο από τη 10η έως τη 12η Ευρεία Ολομέλεια, το Φλεβάρη του 1968, όπου έγινε η διάσπαση του Κόμματος.

2.    Ορισμένα ζητήματα αναφορικά με τις αιτίες επιβολής και το χαρακτήρα της στρατιωτικής δικτατορίας, με πλευρές της ιδεολογίας της και της οικο­νομικής της πολιτικής, αλλά και της στρατηγικής του Κόμματος συζητήθηκαν στο Πολιτικό Γραφείο με αφορμή την έκδοση του Τμήματος Ιστορίας Δικτατο­ρία 1967-1974, που κυκλοφόρησε στην επέτειο των 40 χρόνων από την πτώση της δικτατορίας, το 2014.

3.    Πιο ολοκληρωμένα για τα παραπάνω θέματα η Κεντρική Επιτροπή συζή­τησε το 2017, διαμορφώνοντας την Ανακοίνωση για τα 50 χρόνια από την επι­βολή της στρατιωτικής δικτατορίας.

4.    Το 2019, στα 45 χρόνια από την πτώση της δικτατορίας, κυρίως το Πο­λιτικό Γραφείο, αλλά και την Κεντρική Επιτροπή απασχόλησε η διαμόρφωση της Εισαγωγής για την έκδοση των Πρακτικών της 18ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (24 Ιούνη -2 Ιούλη 1973). Πρόκειται για την Ολομέλεια αλλαγής του Γραμ­ματέα της ΚΕ και προετοιμασίας του 9ου Συνεδρίου του Κόμματος.

Η πορεία διαμόρφωσης
του Γ2 Τόμου του Δοκιμίου

Από το 2018 κι έπειτα, οπότε στην επέτειο των 100 χρόνων του Κόμματος κυκλοφόρησαν οι τόμοι Α1, Α2, Βι και Β2 του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμμα­τος που αφορούσαν την περίοδο 1918-1949, τέθηκε ο στόχος της αναμόρφω­σης και συμπλήρωσης του παλιού Β' Τόμου του Δοκιμίου (1949-1968), με τρό­πο που να περιλαμβάνει και την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας. Κατα­λήξαμε στο να διαμορφωθούν 2 τόμοι, ο ένας για την περίοδο 1949-1967 και ο άλλος για την περίοδο 1967-1974. Έτσι, το 2020 εκδόθηκε ο Τόμος Γ1 για την περίοδο 1949-1967, απαλλαγμένος από τις εκτεταμένες αναφορές του πα­λιού Β' Τόμου σε προηγούμενες περιόδους (που ήταν απαραίτητες, αφού δεν είχαν κυκλοφορήσει οι 4 τόμοι της περιόδου 1918-1949) και απ’ ό,τι περιλάμ­βανε για την περίοδο από την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας έως τη διά­σπαση του Κόμματος. Ο Γ1 Τόμος στηρίχτηκε σε σημαντικό βαθμό στις υπάρχουσες επεξεργασίες του παλιού Β' Τόμου, γι’ αυτό και δε συζητήθηκε στην ΚΕ.

Η ιστορική έρευνα για τη συγγραφή του Γ2 Τόμου στηρίχτηκε στα πορίσμα­τα των προηγούμενων επεξεργασιών και στο υλικό της έκδοσης Δικτατορία 1967-1974, καθώς και σε άρθρα που έχουν δημοσιευτεί τα προηγούμενα χρό­νια στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση με αντίστοιχο περιεχόμενο. Ταυτόχρονα, διερευνήθηκαν και νέα ζητήματα, τα οποία επισημάναμε στα περιεχόμενα του Τόμου, για τη διευκόλυνση του διαβάσματος των μελών της ΚΕ και της ΚΕΟΕ.

Παράγοντες που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας

Το προτεινόμενο Δοκίμιο σημειώνει ότι οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτική δικτατορία πρέπει να αναζητηθούν πρωταρχικά στους κόλ­πους του μετεμφυλιακού αστικού πολιτικού συστήματος, όπως αυτό διαμορ­φώθηκε μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κυρίως με την επαναφορά της βασιλείας και την ενσωμάτωση όλων των εθνικιστικών ένοπλων οργανώ­σεων στο αστικό κράτος και στη λειτουργία του αστικού πολιτικού συστήμα­τος.

Όπως τεκμηριώνεται στους Β2 και Γ1 Τόμους του Δοκιμίου, η μεταπολεμική στερέωση της αστικής εξουσίας βασίστηκε στην ένοπλη καταστολή του εργατικού-λαϊκού κινήματος με τη βοήθεια και των διεθνών συμμάχων της αστικής τάξης. Η άρχουσα τάξη, προκειμένου να αντιμετωπίσει το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και στη συνέχεια το ΔΣΕ, κινητοποίησε όλες τις δυνάμεις της, πρωταρχικά το στρα­τό και τους άλλους κατασταλτικούς κρατικούς μηχανισμούς (αστυνομία, χω­ροφυλακή, ΤΕΑ κλπ.), τις «παρακρατικές οργανώσεις», την αστική Δικαιοσύνη κ.ά. Ταυτόχρονα, όλες οι αστικές πολιτικές δυνάμεις, παρά τις μεταξύ τους δια­φορές, είχαν συνταχτεί στο στόχο της ήττας του ΔΣΕ, με κοινή σημαία τους τον αντικομμουνισμό και με προεξάρχοντα το ρόλο του Παλατιού.

Ωστόσο, ο θεσμικός ρόλος της βασιλείας, που στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια αποτέλεσε μια ακόμα ασφαλιστική δικλείδα προστασίας της καπιτα­λιστικής εξουσίας, σταδιακά έπαψε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις προτεραιότητές της στις συνθήκες της μεταπολεμικής καπιταλιστικής ανάπτυξης. Μια σειρά από αρμοδιότητες του Παλατιού, και ειδικότερα η δυνατό­τητά του να παρεμβαίνει στο σχηματισμό κυβερνήσεων και να ελέγχει το στρα­τό, έρχονταν σε αντίθεση, ακόμα και σε σύγκρουση, με την αστική κυβερνητική λειτουργία. Συνολικότερα, το διαμορφωμένο μετεμφυλιακό πολιτικό σύστημα γινόταν παρωχημένο απέναντι στην ανάγκη ομαλής χειραγώγησης και ενσω­μάτωσης των εργατικών-λαϊκών μαζών.

Έτσι, τη δεκαετία του 1950 και περισσότερο τη δεκαετία του 1960 μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης και των αστικών πολιτικών δυνάμεων ανα­πτύσσονταν τάσεις υπέρ του εκσυγχρονισμού του αστικού κράτους και του αστικού πολιτικού συστήματος. Οι αστικές κυβερνήσεις των Κ. Καραμανλή και Γ. Παπανδρέου, κατά τη δεκαετία του 1960, επιδίωξαν ορισμένους εκσυγχρο­νισμούς που αφορούσαν τις συνταγματικά κατοχυρωμένες αρμοδιότητες της κυβέρνησης και του βασιλιά, επιχειρώντας να περιορίσουν το ρόλο του τελευ­ταίου, ειδικά σε σχέση με τον έλεγχο του στρατού.

Στις κινήσεις αυτές δεν εναντιώθηκαν πάντα οι διεθνείς σύμμαχοι της αστι­κής τάξης, ειδικότερα ο αμερικανικός παράγοντας. Ταυτόχρονα, όμως, συνά­ντησαν τη σθεναρή αντίσταση του Παλατιού, με αποτέλεσμα να οξυνθούν οι προϋπάρχουσες αντιθέσεις ανάμεσα στα αστικά κόμματα και στο Παλάτι, που πραγματοποιούσε συμμαχίες πότε με το ένα και πότε με το άλλο κόμμα, ενώ άμεσα και άλλοτε έμμεσα ανέτρεπε με τους συμμάχους του και κυβερνήσεις.

Το Παλάτι, επίσης, ήταν φορέας του κυρίαρχου ωμού αντικομμουνισμού και της αντίστοιχης βίας, αντανακλώντας την αντίδραση της αστικής τάξης στον κίνδυνο απώλειας της εξουσίας της κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940. Ο μεταπολεμικός αντικομμουνισμός λάμβανε πολλές μορφές, από το θεσμι­κό αντικομμουνισμό των διώξεων της κομμουνιστικής δράσης και των πιστο­ποιητικών κοινωνικών φρονημάτων έως και την εκτεταμένη δράση των ανεπί­σημων κατασταλτικών μηχανισμών του αστικού κράτους (παρακρατικών) και τη μαζική, όσο και χυδαία αντικομμουνιστική προπαγάνδα.

Από ένα σημείο κι έπειτα, ο ωμός αντικομμουνισμός δεν ευνοούσε την εν­σωμάτωση ευρύτερων εργατικών-λαϊκών δυνάμεων στην αστική εξουσία και επομένως τη στερέωσή της. Γινόταν πλέον αναπόσπαστο τμήμα του φαύλου κύκλου απαξίωσης των αστικών πολιτικών δυνάμεων. Έτσι, τμήμα των αστών πολιτικών, κυρίως των λεγάμενων «κεντρώων», άρχισε να αποστασιοποιείται από το χυδαίο αντικομμουνισμό, αν και παρέμενε βέβαια εξίσου αντικομμουνιστικό, συνεπές σε κάθε απόπειρα αμφισβήτησης και, πολύ περισσότερο, ανα­τροπής της καπιταλιστικής εξουσίας.

Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, πεδίο ενδοαστικής αντιπαράθεσης αποτέλεσαν η λειτουργία και τα όρια δράσης των παρακρατικών οργανώσεων, αν και το σύ­νολο των αστικών πολιτικών δυνάμεων τις είχε αντιμετωπίσει μεταπολεμι­κά ως απαραίτητο συμπλήρωμα της επίσημης κρατικής καταστολής και ως σημαντικό εργαλείο εκφοβισμού του εργατικού-λαϊκού κινήματος. Ωστόσο, στην πάροδο του χρόνου, η δράση των παρακρατικών οργανώσεων αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα για την ενσωμάτωση των εργατικών-λαϊκών μαζών, ενώ περαιτέρω πρόβλημα δημιούργησε και η χρησιμοποίησή τους στο πλαίσιο των ενδοαστικών αντιθέσεων.

Την ίδια περίοδο, οι διεθνείς σύμμαχοι της εγχώριας καπιταλιστικής εξουσί­ας, μεπροεξάρχοντεςτο Ηνωμένο Βασίλειο και κυρίως τις Η ΠΑ, εκμεταλλευό­μενοι τη συνεισφορά τους στη διάσωση της ελληνικής καπιταλιστικής εξουσί­ας, συνέχιζαν να επιδρούν σε θεσμούς του αστικού κράτους και στο παρακρά­τος, επιδιώκοντας την προώθηση της εξωτερικής τους πολιτικής στη γεωπο­λιτικά κρίσιμη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Όμως, από ένα ση­μείο κι έπειτα, η στερέωση της εγχώριας καπιταλιστικής εξουσίας ενδυνάμω­σε εκείνη τη μερίδα των αστικών πολιτικών δυνάμεων που επιδίωκαν μια εξω­τερική πολιτική η οποία, δίχως να αμφισβητεί τους βασικούς διεθνείς συμμά­χους της καπιταλιστικής εξουσίας, θα ήταν περισσότερο αυτονομημένη από το σύνολο των επιδιώξεών τους, προτάσσοντας κυρίως όσους εξυπηρετούσαν την αναβάθμιση του ελληνικού κεφαλαίου.

Το γεγονός αυτό αναμφίβολα συνδεόταν με τους αντίπαλους σχεδιασμούς της ελληνικής και της τουρκικής αστικής τάξης στην περιοχή και στον προ­νομιακό τρόπο που αντιμετωπιζόταν η Τουρκία από το ΝΑΤΟ εξαιτίας του κρίσιμου γεωπολιτικού ρόλου της, τόσο στη διεθνή αντιπαράθεση καπιταλισμού-σοσιαλισμού όσο και στους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Υπενθυμίζουμε ότι ήδη από τις αρχές της δεκαετί­ας του 1950 είχαν εκδηλωθεί αστικές ενστάσεις, επικεντρωμένες κυρίως στην απαίτηση εξασφάλισης σημαντικότερων ανταλλαγμάτων για την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (1952) και για τη συμφωνία εγκατάστασης αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα (1953), κυρίως για τη μη αποθήκευση πυρηνικών. Οι εν­στάσεις αυξήθηκαν σε συνθήκες που όλο και περισσότερα καπιταλιστικά κρά­τη της Ευρώπης, εκμεταλλευόμενα τη μεταπολεμική καπιταλιστική τους ανά­πτυξη, διαχωρίζονταν έως ένα βαθμό από την αμερικανική εξωτερική πολιτική και επιδίωκαν να διαμορφώσουν ένα διακριτό ιμπεριαλιστικό κέντρο.

Ενδεικτικά, το 1957 συγκροτήθηκε η ΕΟΚ και την επόμενη χρονιά ο Ντε Γκολ απαίτησε από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ την αναβάθμιση της Γαλλίας στο πλαίσιο της ΝΑΤΟϊκής διοίκησης. Τμήμα της αυτονόμησης της εξωτερικής πολιτικής κυρίως ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών αποτελούσε και η αύ­ξηση των εμπορικών τους σχέσεων με την ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες της σοσι­αλιστικής οικοδόμησης, δίχως αυτό να σήμαινε και παύση των υπονομευτικών ενεργειών εναντίον τους.

Οι διεθνείς εξελίξεις ανατροφοδότησαν και τις ενδοαστικές αντιθέσεις για την εξωτερική πολιτική του αστικού κράτους, οδηγώντας και στην κλιμάκωση της αντίθεσης μερίδας της αστικής τάξης με τις προτεραιότητες της αμερικα­νικής εξωτερικής πολιτικής. Φυσικά, το σύνολο των αστικών πολιτικών δυνά­μεων συνέχιζε να βλέπει το μέλλον του αστικού κράτους συνυφασμένο με την ένταξή του τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ΕΟΚ, αλλά ταυτόχρονα συνυπήρχαν και οξείες διαμάχες αναφορικά με τους όρους της συμμαχίας με τις δύο δια­κρατικές καπιταλιστικές ενώσεις και με την προτεραιότητά τους.

Παράλληλα, το Κυπριακό αποτελούσε μόνιμο «αγκάθι». Η ελληνική καπι­ταλιστική εξουσία είχε εγκαταλείψει το σύνθημα της Ένωσης, υπολογίζοντας την αντίδραση της συμμάχου Μ. Βρετανίας, γεγονός που τροφοδοτούσε αντι­δράσεις σε Ελλάδα και Κύπρο και σχέδια διχοτόμησης και διπλής ένωσης, που στρέφονταν εναντίον των κυπριακών δυνάμεων που διεκδικούσαν ανεξαρτη­σία.

Η ελληνοκυπριακή αστική τάξη προσανατολίστηκε στη λύση της ανεξαρτη­σίας, ως μόνης ικανής να διαφυλάξει την εξουσία της, και παράλληλα προχώ­ρησε σε ανοίγματα προς την ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οι­κοδόμησης, οι οποίες δεν επιθυμούσαν τη μετατροπή της Κύπρου σε ΝΑΤΟϊκό ορμητήριο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ελληνική αστική τάξη επιθυμούσε, από τη μια πλευρά, να διατηρήσει τις διεθνείς της συμμαχίες και, από την άλ­λη, να περιφρουρήσει το ρόλο της στην Κύπρο και να μην έρθει σε ρήξη με την ελληνοκυπριακή αστική τάξη. Το καθήκον αυτό αποδείχτηκε ιδιαίτερα σύνθε­το, αναζωπυρώνοντας τις ενδοαστικές αντιθέσεις στην εξωτερική πολιτική.

Σε αυτές τις συνθήκες των ενδοαστικών και ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσε­ων, επιδιώκοντας τον εκσυγχρονισμό του αστικού κράτους και την αναβάθμι­ση της θέσης της Ελλάδας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, άρχισαν να διαμορφώνονται σχέδια για την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας, τόσο από κύκλους του Παλατιού και των αστικών πολιτικών κομμάτων όσο και από κύ­κλους της στρατιωτικής ιεραρχίας. Οι τελευταίοι στοιχίζονταν με τα μεν ή τα δε αλληλοσυγκρουόμενα αστικά πολιτικά σχέδια, που αφορούσαν την εσωτε­ρική πολιτική του αστικού κράτους, αλλά και την εξωτερική.

Κάτω από την επίδραση των παραπάνω παραγόντων, διαμορφώθηκαν δύο τουλάχιστον ομάδες στρατιωτικών (των στρατηγών και των συνταγματαρχών) που επιδίωξαν τη δικτατορική αστική λύση. Τελικά, επικράτησε η ομάδα των συνταγματαρχών, η οποία γνώριζε τις κινήσεις των στρατηγών και κινήθηκε πιο αποφασιστικά. Βέβαια, ο ηγετικός πυρήνας των συνταγματαρχών είχε μακρά θητεία στις Ένοπλες Δυνάμεις, με ανάλογες διασυνδέσεις με αστούς πο­λιτικούς, εκδότες εφημερίδων, αλλά και με εφοπλιστές, βιομηχάνους, επιτε­λεία των ΗΠΑ κλπ.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών γεννήθηκε, λοιπόν, μέσα από την κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος, με στόχο να το βγάλει από αυτήν. Ωστόσο, οι ηγέτες του πραξικοπήματος δεν είχαν ενιαία και καθαρή αντίληψη για το τι ακριβώς απαιτούσε η «εξυγίανση» ή «αναγέννηση» του συστήματος, όπως επι­καλούνταν, και πόσος χρόνος θα απαιτούνταν για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής. Πάντως, όπως επισημαίνεται στο Δοκίμιο, αδιαμφισβήτητος στόχος των πραξικοπηματιών ήταν η αναμόρφωση του αστικού πολιτικού συστήματος με νέα ενδεχομένως μορφή και σύνθεση των αστικών κομμάτων, μ ανοιχτή αντικομμουνιστική κατασταλτική κρατική παρέμβαση, που είχε χ ρώσειτη δεκαετία του 1960, ιδιαίτερα μετά από την κυβερνητική ανάδειξη της Ένωσης Κέντρου.

Ο ταξικός χαρακτήρας της δικτατορίας, όπως και η κατεύθυνση της διαμόρφωσης του αστικού πολιτικού συστήματος, αποτυπώνεται σε ένα βαθμό και στα δύο Συντάγματα που προώθησε η δικτατορία, το 1968 και το 1973 αντίστοιχα. Οι βασικές αλλαγές που προώθησαν τα Συντάγματα της δικτατορίας (αρχικά περιορισμός και στη συνέχεια κατάργηση της βασιλείας, συγκρότηση Συνταγματικού Δικαστηρίου κλπ.) καταγράφονται στα υποκεφάλαια 15.2 και 39.1.

Η εσωτερική πολιτική της δικτατορίας
και οι αντιθέσεις στους κόλπους της

Η εδραίωση της Χούντας, όπως καταγράφεται στο Κεφάλαιο 6, συνοδεύτηκε από την προσπάθεια ελέγχου όλων των μηχανισμών του καπιταλιστικό κράτους, τη διάλυση όλων των μαζικών εργατικών-λαϊκών οργανώσεων και π οργάνωση ενός νέου θεσμικού πλαισίου καταστολής. Παράλληλα, η δικτατορία επιχείρησε να προσεταιριστεί και τμήματα των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων μέσα από την πολύμορφη προπαγάνδα της, που αξιοποιούσε τα ΜΜΕ, τιι εκδόσεις, τον αθλητισμό και τον κινηματογράφο (υποκεφάλαιο 5.3 και 5.4), και μέσω της κοινωνικής πολιτικής.

Συνολικότερα, αναφορικά με την οικονομική πολιτική της δικτατορίας, επι- σημαίνεται στο Δοκίμιο -όπως και σε προηγούμενες επεξεργασίες- ότι ακο­λούθησε τη γενική επεκτατική (σε άμεσες επενδύσεις) γραμμή των μεταπολε­μικών αστικών κυβερνήσεων έως την εκδήλωση της καπιταλιστικής οικονομι­κής κρίσης το 1973, οπότε απαιτήθηκαν αλλαγές, κυρίως στη δημοσιονομι­κή και νομισματική πολιτική. Το οικείο κεφάλαιο στο παρόν Δοκίμιο στηρίχτη­κε κατά κύριο λόγο στην ανάλογη επεξεργασία της έκδοσης Δικτατορία 1967- 1974, με εξαίρεση μια προσπάθεια καλύτερης καταγραφής της σχέσης της Χούντας με το εφοπλιστικό κεφάλαιο και της ναυτιλιακής της πολιτικής, που δίνεται στο υποκεφάλαιο 8.4. Επίσης, δίνεται πιο αναλυτικά η τότε κριτική του Κόμματος προς την οικονομική πολιτική της δικτατορίας (υποκεφάλαιο 8.10).

Οι προτεραιότητες της δικτατορίας, ειδικότερα αναφορικά με τον εκσυγ­χρονισμό του αστικού πολιτικού συστήματος και την εξωτερική πολιτική, προσδιόρισαν και το πλαίσιο των αντιθέσεών της με τις αστικές πολιτικές δυ­νάμεις και το βασιλιά, που αναφέρονται στο Κεφάλαιο 7 και πυροδότησαν το βασιλικό κίνημα του 1967, που αναπτύσσεται στο Κεφάλαιο 13, και αργότε­ρα το κίνημα του Ναυτικού (υποκεφάλαιο 38.2). Φυσικά, η στάση των αστικών πολιτικών δυνάμεων δεν ήταν ενιαία, ούτε και σταθερή κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, αν και σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι διαμορφώθη­καν δύο τάσεις: Η πρώτη θεωρούσε ότι η συμμετοχή στις διαδικασίες της λεγόμενης «φιλελευθεροποίησης» της δικτατορίας και η αποδοχή αξιωμάτων στο πλαίσιό της αποτελούσε τον καταλληλότερο δρόμο για την ομαλή επιστρο­φή στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η δεύτερη εκτιμούσε την απο­χή από τους θεσμούς της δικτατορίας και τη «φιλελευθεροποίηση» ως προϋ­πόθεση προκειμένου σημαντικές αστικές πολιτικές δυνάμεις να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους. Και οι δύο τάσεις επιθυμούσαν εξίσου τον εκσυγχρονι­σμό του αστικού πολιτικού συστήματος και επιδίωκαν να αποτρέψουν μια ανα­τροπή της δικτατορίας από το μαζικό εργατικό-λαϊκό κίνημα. Με βάση τα προ­ηγούμενα, επιχειρείται να καταγραφεί η διαχρονική στάση των αστικών πολι­τικών δυνάμεων (υποκεφάλαια 17.1,23.1,30.2, 34.2,38.1,42.2,42.4) απέναντι στη δικτατορία και τα χουντικά σχέδια «φιλελευθεροποίησης», με αποκορύ­φωμα το λεγόμενο πείραμα Μαρκεζίνη.

Ταυτόχρονα, με άξονα τις κεντρικές επιλογές της δικτατορίας, διαμορφώ­θηκαν οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της που αφορούσαν το χρόνο και τη μορ­φή της λεγάμενης «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος και τη στάση του καθεστώτος απέναντι στις διεθνείς σχέσεις του καπιταλιστικού κράτους. Στο παρόν Δοκίμιο επιχειρείται για πρώτη φορά μια εκτεταμένη καταγραφή αυ­τών των αντιθέσεων σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, που αποτυπώνεται σε αντίστοιχα υποκεφάλαια (5.1,13.4,18.3, 28.1, 30.1, 34.1, 34.2) και στο Κε­φάλαιο 44 που αναφέρεται στην ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη.

Βασικοί άξονες
της εξωτερικής πολιτικής της δικτατορίας

Όπως αναφέρθηκε ήδη, στο επίκεντρο των ενδοαστικών αντιθέσεων βρι­σκόταν πριν τη δικτατορία και στη διάρκειά της και η εξωτερική πολιτική του καπιταλιστικού κράτους και ειδικότερα η στάση του απέναντι στο Κυπριακό. Γι’ αυτό, στα Κεφάλαια 9 και 27 επιχειρείται μια πιο αναλυτική καταγραφή των βασικών κατευθύνσεων της χουντικής εξωτερικής πολιτικής.

Το Δοκίμιο σημειώνει ότι, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς, η πολιτι­κή της δικτατορίας αναφορικά με τις διεθνείς σχέσεις του ελληνικού αστικού κράτους αποτελούσε στο μεγαλύτερο μέρος της συνέχεια της πολιτικής των μεταπολεμικών αστικών κυβερνήσεων. Βασικό συστατικό αυτής της πολιτικής ήταν η στενή συνεργασία του ελληνικού κράτους με τον αμερικανικό ιμπερια­λισμό. Γι’ αυτό και η Χούντα επιχείρησε από την πρώτη στιγμή την αναγνώρι­ση της κυβέρνησής της από τις ΗΠΑ και τις καλές σχέσεις με το ΝΑΤΟ. Ταυτό­χρονα, η δικτατορία προσπαθούσε να διατηρήσει και να εμβαθύνει τις σχέσεις με τις χώρες της ΕΟΚ (θυμίζουμε ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε διαδικασία σύνδεσης). Η δικτατορική κυβέρνηση απέστειλε μνημόνιο στην ΕΟΚ, με το οποίο δήλωνε την αποδοχή των πολιτικών όρων της ευρωπαϊκής ενοποίησης και υποσχόταν τη γρήγορη προσαρμογή της ελληνικής οικονομίας στις απαιτήσεις τη οικονομικής ολοκλήρωσης, εκφράζοντας την άποψη ότι η συνέχιση της διαδικασίας σύνδεσης για την ένταξη ήταν προς το συμφέρον και των δύο πλευρών.

Επίσης, η δικτατορία επιχείρησε να συνεχίσει τα «ανοίγματα» του αστικοί κράτους προς αραβικά και αφρικανικά κράτη. Ωστόσο, οι καλές μεταπολεμικές σχέσεις του ελληνικού αστικού κράτους με τα αραβικά κράτη ήταν η αιτία των κακών σχέσεών του με το Ισραήλ, βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Στην πράξη, η δικτατορία, όπως και οι κοινοβουλευτι­κά προερχόμενες αστικές κυβερνήσεις, προσπαθούσε να αποκομίσει τα μέγι­στα οφέλη, διαφοροποιούμενη σε ένα βαθμό από την εξωτερική πολιτική τω\ ΗΠΑ απέναντι στα αραβικά κράτη, χωρίς όμως να διαταράσσει τις διακρατι­κές ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Εξάλλου, η διαφοροποιημένη στάση του ελ­ληνικού καπιταλιστικού κράτους απέναντι στα αραβικά κράτη ήταν και προς το συμφέρον της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία από τη μια στή­ριζε ενεργά το Ισραήλ, αλλά από την άλλη δεν ήθελε να σπρώξει και τα αραβι­κά καπιταλιστικά κράτη σε μια στενότερη συνεργασία με την ΕΣΣΔ και τα άλλα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Το ίδιο συνέβαινε και σε περιπτώσεις αφρικανικών κρατών, όπως η Λιβύη και άλλες πρώην αποικίες.

Παράλληλα, η δικτατορία επιδίωξε από ένα σημείο κι έπειτα να διευρύνει τις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις της με την ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, χωρίς να σταματά και τις διαβρωτικές ενέργειες εναντίον τους. Η συγκεκριμένη φαινομενικά αντιφατική πολιτική πατούσε σε ορισμένα δεδομένα της εποχής. Από τη μια πλευρά, στο βαθμό που στην αρ­χή της δεκαετίας του 1970 άρχισε να προωθείται η λεγάμενη πολιτική της ύφε­σης στις διεθνείς σχέσεις, πολλοί Έλληνες διπλωμάτες και στελέχη της δικτα­τορίας έβλεπαν, όπως παλιότερα και ορισμένοι αστοί πολιτικοί, μια ευκαιρία για την αύξηση των επωφελών οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με τις χώ­ρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, σε μια εποχή που σε ανάλογες ενέργειες προχωρούσαν και άλλα καπιταλιστικά κράτη.

Από την άλλη πλευρά, η εξωτερική πολιτική των καπιταλιστικών κρατών προσπαθούσε εκείνη την περίοδο να αξιοποιήσει διαβρωτικά τις όποιες συμ­φωνίες, αλλά και τις αντιθέσεις των σοσιαλιστικών κρατών. Παρόμοια κινήθη­κε και η πολιτική της Χούντας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, έπειτα από την προσέγγιση των ΗΠΑ με τη ΛΔ της Κίνας, η δικτατορία προχώρησε άμεσα στην αναγνώριση της ΛΔ της Κί­νας, ενώ προχώρησε και σε εμπορική συμφωνία με τη ΣΔ της Αλβανίας, δίχως να άρει την κατάσταση πολέμου. Πολύ περισσότερο, η δικτατορία αξιοποίησε τις αντιθέσεις της ΣΔ της Αλβανίας, της ΣΔ της Ρουμανίας (που είχε διαφω­νήσει με τη διεθνιστική βοήθεια των στρατευμάτων της Βαρσοβίας στην Τσε­χοσλοβακία το 1968) και της ΟΣΔ της Γιουγκοσλαβίας (με την οποία το ελλη­νικό καπιταλιστικό κράτος διατηρούσε σχέσεις από τον καιρό του αγώνα του ΔΣΕ) προσπαθώντας να διαμορφώσει ένα βαλκανικό σύμφωνο στο οποίο θα συμπαρέσυρε και τη ΛΔ Βουλγαρίας, με απώτερο σκοπό να οξύνει τις αντιθέ­σεις στο πλαίσιο του Συμφώνου της Βαρσοβίας και να απομονώσει περισσότε­ρο την ΕΣΣΔ και τους στενούς συμμάχους της. Ταυτόχρονα, επιχειρούσε βελ­τίωση των σχέσεών της και με τους τελευταίους, επιδιώκοντας πιο άμεσα οι­κονομικά οφέλη.

Με δεδομένο ότι η διαμόρφωση σχέσεων της δικτατορίας με τα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης γενικά αποτελούσε μια δύσκολη υπόθεση, η ανά­πτυξη σχέσεων με την ΕΣΣΔ και τους στενούς της συμμάχους ήταν ακόμα πιο σύνθετη και αντιφατική. Στις καταγγελίες της ΕΣΣΔ και των στενών της συμ­μάχων εναντίον της δικτατορίας, στην εναντίωσή τους απέναντι στους χειρι­σμούς της στο Κυπριακό και στην αντίθεση κυρίως των ΗΠΑ απέναντι σε μια τέτοια προσέγγιση, ερχόταν να προστεθεί και ο επίσημος λόγος του χουντικού καθεστώτος, που υποστήριζε ότι η επιβολή του θεωρήθηκε απαραίτητη προ- κειμένου να αποτρέψει τη διαβρωτική δράση των κομμουνιστών, δηλαδή του ΚΚΕ, που λίγο έως πολύ παρουσιαζόταν -όπως και σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο- ως πράκτορας της Μόσχας και των στενών συμμάχων της.

Η ηγεσία της δικτατορίας εκτιμούσε αρχικά ως διατακτική τη στάση των ελ­ληνικών κυβερνήσεων απέναντι στους εταίρους της (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Τουρ­κία κλπ.) και στις αξιώσεις του Μακαρίου για ανεξαρτησία του κυπριακού κρά­τους.

Ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής της δικτατορίας να αναβαθμίσει τη θέ­ση της Ελλάδας στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα δέχτηκε ένα πρώτο πλήγμα το Μάη του 1967, όταν έπειτα από πιέσεις του Κογκρέσου οι ΗΠΑ αποφάσισαν την απαγόρευση πώλησης βαρέως οπλισμού στην Ελλάδα. Επρόκειτο για μια πράξη περισσότερο συμβολική, η οποία ουσιαστικά μπήκε στο περιθώριο όταν τον επόμενο μήνα ξέσπασε ο Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος και οι βάσεις αναδεί­χτηκαν κρίσιμες για την έκβαση της σύγκρουσης στη Νοτιοανατολική Μεσό­γειο. Παράλληλα, βασικά στελέχη της δικτατορίας θεώρησαν ότι η σύγκρου­ση του Ισραήλ, βασικού συμμάχου των ΗΠΑ στην περιοχή, με τα αραβικά κρά­τη, που στηρίζονταν από την ΕΣΣΔ και τις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμη­σης, ήταν αυτή που θα μπορούσε να αναβαθμίσει το γεωπολιτικό ρόλο της Ελ­λάδας και γι’ αυτό ο Παττακός υποσχέθηκε στον πρέσβη των ΗΠΑ την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας προς το ΝΑΤΟ.

Συνολικότερα, η στάση των ΗΠΑ απέναντι στο χουντικό καθεστώς είχε δύο όψεις, που πήγαζαν εξίσου από τις ανάγκες της εξωτερικής τους πολιτικής. Από τη μια πλευρά, η ανάγκη διατήρησης της ηγεμονικής τους θέσης στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα και στην αντιπαράθεση με τις χώρες της σοσιαλιστι­κής οικοδόμησης, διεθνώς και ειδικότερα στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, καθιστούσε χρήσιμο σύμμαχο το χουντικό καθεστώς για τη συνέχιση της χρήσης των στρατιωτικών βάσεων και τη σταθερότητα της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Από την άλλη πλευρά, η προπαγάνδα μέσα από την οποία οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν και κατά συνέπεια να αναπαράγουν τη ηγεμονική τους θέση επικαλούνταν την πάλη του «ελεύθερου και  δημοκρα τικού κόσμου» απέναντι στις δυνάμεις του ολοκληρωτισμού. Αυτό έκανε κε απαραίτητες τις πιέσεις των ΗΠΑ προς τη δικτατορία για την αποκατάσταση ενός τύπου αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Έτσι κι αλλιώς, το προδικτατορικό κοινοβουλευτικό καθεστώς δε δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στην προώθηση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ενώ μια αποκατάστασή του δε σήμαινε απαραίτητα και την κατοχύρωση έστω και στοιχειωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων, όπως είχε απο­δειχτεί και στην περίοδο μετά από τον αγώνα του ΔΣΕ και μέχρι τη δικτατορία Φυσικά, οι δύο όψεις της στάσης των ΗΠΑ κατέληγαν πάντα στην άμεση ή έμ­μεση στήριξη της δικτατορίας, παρά τη διακηρυγμένη τους θέση για αποκατά­σταση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, τουλάχιστον για όσο διά­στημα θεωρούσαν εφικτή τη διατήρηση της σταθερότητας του δικτατορικού καθεστώτος και εξασφαλισμένα τα συμφέροντά τους στην περιοχή. Αυτό σήμαινε και ότι δεν ήταν διατεθειμένες να αποδεχτούν οποιαδήποτε μονομερή ενέργεια της δικτατορίας εναντίον της Τουρκίας.

Σε συμβολικό επίπεδο κινήθηκαν και οι αντιδράσεις των καπιταλιστικών κρατών-μελών της ΕΟΚ, αφού συνεχίστηκαν και εμβαθύνθηκαν οι οικονομι­κές και εμπορικές σχέσεις τους με τη δικτατορία και δεν αμφισβητήθηκε η διαδικασία σύνδεσης (συμφωνία για τους εμπορικούς και τελωνειακούς δα­σμούς). Περισσότερο επικριτικά εμφανίστηκαν ορισμένα σκανδιναβικά καπι­ταλιστικά κράτη, που συμμετείχαν στην, ανταγωνιστική της ΕΟΚ, Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (Δανία, Σουηδία, Φινλανδία). Εξάλλου, στο σύ­νολό τους δεν είχαν σημαντικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με το ελ­ληνικό καπιταλιστικό κράτος, ενώ ορισμένες από αυτές (Σουηδία και Φινλαν­δία) δεν ανήκαν στο ΝΑΤΟ.

Η στάση της ΕΣΣΔ
και των συμμάχων της απέναντι στη δικτατορία

Από την πλευρά των χωρών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και από τα κυβερνώντα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα εκφράστηκε από την πρώτη στιγμή η πολιτική καταγγελία της δικτατορίας, γεγονός που οδήγησε στην αλ­ληλεγγύη προς τους διωκόμενους και το αντιδικτατορικό κίνημα, αλλά δε συ­νοδεύτηκε με διακοπή των εμπορικών και διπλωματικών σχέσεων. Η διατήρη­ση των διπλωματικών σχέσεων σχετιζόταν με την επιλογή της ΕΣΣΔ να πραγματοποιήσει άμεσα Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για την Ειρήνη και την Ασφάλεια, γε­γονός που προϋπέθετε να μην αποκλειστεί κανένα ευρωπαϊκό κράτος, άρα και τα αστικά κράτη στα οποία είχε ανασταλεί η αστική κοινοβουλευτική δη­μοκρατία (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία). Επίσης, οι εμπορικές σχέσεις σο­σιαλιστικών κρατών με την Ελλάδα εξυπηρετούσαν την εισαγωγή μεσογεια­κών αγροτικών προϊόντων. Αντίστροφα, το ελληνικό κράτος και πριν την επι­βολή της δικτατορίας εισήγαγε εργαλειομηχανές, αγροτικά μηχανήματα από την ΕΣΣΔ και τα άλλα σοσιαλιστικά κράτη. Σε αυτήν τη βάση είχαν προωθη­θεί προδικτατορικά εμπορικές συμφωνίες, που δεν ακυρώθηκαν μετά από την 21 η Απρίλη. Ταυτόχρονα, οι χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και ιδιαίτε­ρα η ΕΣΣΔ φρόντιζαν να εκπροσωπούνται από εμπορικούς ακόλουθους των πρεσβειών τους (ή, στην περίπτωση που δε διέθεταν, μόνο από τον πρέσβη τους και όχι από κάποιον κρατικό αξιωματούχο) στις περιπτώσεις εγκαινίων έρ­γων στην Ελλάδα που είχαν συμφωνηθεί πριν τη δικτατορία.

Η πολιτική της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών, παρά το γεγο­νός ότι η Χούντα κινήθηκε στην ίδια γραμμή του αντικομμουνισμού και αντισοσιαλισμού-αντισοβιετισμού των μεταπολεμικών αστικών κυβερνήσεων, καθο­ρίστηκε με βάση την αντίληψη ότι η κρατική τους πολιτική απέναντι σε κάθε καπιταλιστικό κράτος δεν έπρεπε να καθορίζεται από τη μορφή που λάμβανε η καπιταλιστική εξουσία σε αυτό. Με αυτήν την οπτική, είδαν στα οικονομι­κά «ανοίγματα» της δικτατορίας και των άλλων καπιταλιστικών κρατών μια ευ­καιρία αμοιβαίως επωφελών οικονομικών συμφωνιών. Η πραγματικότητα ήταν ότι τα καπιταλιστικά κράτη χρησιμοποιούσαν αυτές τις σχέσεις ως κανάλι διά­βρωσης των σοσιαλιστικών κρατών για να ανοίξει ο δρόμος στην παλινόρθω­ση της καπιταλιστικής εξουσίας. Η πλειοψηφία των κρατών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης λαθεμένα εκτιμούσε τα «ανοίγματα» ως δείγμα της ενδυνάμω­σης του σοσιαλιστικού μπλοκ και του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος στις καπιταλιστικές χώρες και της ευρείας αποδοχής των απόψεών τους, που εξανάγκαζε τις καπιταλιστικές εξουσίες να αποδεχτούν την ύφεση στις διε­θνείς σχέσεις και να συνηγορήσουν στην εξασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης.

Η συγκεκριμένη στάση σε σημαντικό βαθμό ήταν προϊόν της οπορτουνιστικής αντίληψης περί δυνατότητας ειρηνικής συνύπαρξης ανάμεσα στο σοσια­λισμό και στον καπιταλισμό και ειρηνικής κοινοβουλευτικής μετάβασης από την καπιταλιστική στη σοσιαλιστική εξουσία. Οι αντιλήψεις αυτές αποκρυ­σταλλώνονταν στις οικονομικές σχέσεις μεταξύ σοσιαλιστικών και καπιταλι­στικών κρατών, στις οποίες δε συνυπολογίζονταν μια σειρά κριτήρια, όπως οι διώξεις του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Με αυτήν την έννοια, η προβληματική οπτική των σοσιαλιστικών κρατών δεν αφορούσε μόνο τη στά­ση τους απέναντι στους Έλληνες κομμουνιστές την περίοδο της δικτατορί­ας ή αργότερα τις σχέσεις τους με την Αργεντινή την περίοδο της στρατιωτι­κής δικτατορίας του Βιντέλα, αλλά και την αντιμετώπιση αστικών κοινοβου­λευτικών καθεστώτων που δίωκαν κομμουνιστές, όπως το τυπικά δημοκρατι­κό αστικό αιγυπτιακό καθεστώς του Νάσερ, που προσπαθούσε να συντρίψει το κομμουνιστικό κίνημα.

Όπως έχουμε εκτιμήσει και σε προηγούμενους τόμους του Δοκιμίου, η οπορτουνιστική ανάλυση και πολιτική της «ειρηνικής συνύπαρξης» υιοθετού­νταν και από ΚΚ των καπιταλιστικών κρατών. Εξ αντικειμένου ακύρωνε τις νο­μοτέλειες της διεθνούς ταξικής πάλης και τα πολύτιμα συμπεράσματα από την ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης και απ’ όλες τις στιγμές κορύφω­σης της ταξικής πάλης, οδηγώντας σταδιακά τα ΚΚ των καπιταλιστικών κρα­τών σε πλήρη ενσωμάτωση και σε αντεπαναστατική επίθεση στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Τα διπλωματικά «ανοίγματα» της δικτατορίας προς τις χώρες της σοσια­λιστικής οικοδόμησης και ειδικότερα οι οικονομικές και εμπορικές συμφωνί­ες χρησιμοποιήθηκαν για να ενταθεί η προπαγανδιστική επίθεση στο ΚΚΕ εκ μέρους διάφορων οπορτουνιστικών σχημάτων (με επικεφαλής το λεγόμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού»), αλλά και από αστικές πολιτικές δυνάμεις. Φυσικά, τα επι­χειρήματα ήταν σαθρά, αφού τα οπορτουνιστικά σχήματα επιδίωκαν συνεργα­σία με τις αστικές πολιτικές δυνάμεις, ενώ η δικτατορία είχε πολύ στενότερες -οικονομικές-εμπορικές, αλλά και διπλωματικές-στρατιωτικές- σχέσεις με τα καπιταλιστικά κράτη στα οποία επικρατούσαν κυβερνήσεις απ’ όλο το αστικό πολιτικό φάσμα και τα οποία συμμετείχαν από κοινού με τη δικτατορία σε δια­κρατικούς καπιταλιστικούς οργανισμούς (όπως το ΝΑΤΟ).

Ειδικότερα το «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα, αλλά και το «φιλοκινεζικό» αξιοποίησαν αυτά τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ στην πο­λεμική τους, αν και στο οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο η δικτατορία είχε στενότερες σχέσεις με εκείνες τις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης που είχαν καλύτερες σχέσεις με το λεγόμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού» και άλλες οπορτουνιστικές ομάδες (ΣΔ της Ρουμανίας, ΟΣΔ Γιουγκοσλαβίας, Αλβανία, ΛΔ της Κίνας).

Συμπερασματικά, το ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ, καθώς και άλλων σοσιαλιστικών κρατών, στις αναλύσεις του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος αντανακλούσε το συνολικότερο πρόβλημα της επικράτησης οπορτουνιστικών τάσεων, τόσο στα ζητήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης όσο και στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής και της ταξικής πάλης, όπως θα δούμε και στη συνέχεια.

                   Η πολιτική της Χούντας στο Κυπριακό

Όπως αναδείχτηκε και πρωτύτερα, κομβικής σημασίας ζήτημα στην εξω­τερική πολιτική της δικτατορίας, όπως και συνολικότερα του ελληνικού καπι­ταλιστικού κράτους, αποτέλεσε το Κυπριακό. Γι’ αυτό, σε κεφάλαια του κει­μένου (κυρίως στα 12, 25, 31 και 47 και σημειακά σε άλλα) επιχειρείται μια πιο ολοκληρωμένη καταγραφή των τοποθετήσεων της δικτατορίας και των δια­φορετικών κύκλων της απέναντι στο Κυπριακό, αλλά και η στάση των κυπρι­ακών πολιτικών δυνάμεων.

Η δικτατορία ανακίνησε για πρώτη φορά το Κυπριακό το Σεπτέμβρη του 1967, επιχειρώντας μια γρήγορη επίλυση που θα την παρουσίαζε ως επιτυχία της. Στην πραγματικότητα, η πρόταση της Χούντας αποτελούσε επανάληψη μιας άτυπης και μη δεσμευτικής συμφωνίας των υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας (Δεκέμβρης 1966), που μιλούσε για την πιθανότη­τα ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα με αντάλλαγμα την παραχώρηση στην Τουρκία της βάσης της Δεκέλειας, τη συμμετοχή των Τουρκοκύπριων στη δι­οίκηση του Νησιού και τον αφοπλισμό της Κύπρου. Μάλιστα, η δικτατορία ήταν διατεθειμένη να δεχτεί ακόμα και την παραχώρηση περισσότερων εδα­φικών ανταλλαγμάτων. Όταν όμως ο Μακάριος δήλωσε ότι δεν επρόκειτο να παραχωρήσει κομμάτι κυπριακής γης και η Τουρκία υπαναχώρησε, απειλήθηκε να προκληθεί πολεμική σύρραξη. Τότε, στους ηγετικούς κύκλους της δικτα­τορίας διαμορφώθηκαν δύο αντίθετες τάσεις. Την πρώτη και κυρίαρχη τάση εξέφρασε ο Παπαδόπουλος και άλλα στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος, που παραιτήθηκαν από το σενάριο μιας άμεσης και δυναμικής επίλυσης, ευ­θυγραμμιζόμενοι ουσιαστικά με τις προδικτατορικές κοινοβουλευτικές κυβερ­νήσεις. Η δεύτερη τάση συνέχιζε να τάσσεται υπέρ της δυναμικής επίλυσης. Η σύγκρουση των δύο τάσεων θα εξελισσόταν σε διάφορες φάσεις της δικτατο­ρίας, επηρεάζοντας και τους εσωτερικούς συσχετισμούς.

Τελικά, έπειτα από την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη επιχειρήθηκε η λεγόμενη «δυναμική επίλυση», όταν η δικτατορία οργάνωσε και στήριξε το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Το χουντικό πραξικόπη­μα στην Κύπρο και η εισβολή του τουρκικού στρατού που ακολούθησε υπήρ­ξαν η κορύφωση όσων προηγήθηκαν. Η ανατροπή της κυβέρνησης Μακαρί­ου δεν ήταν έξω από τους προβληματισμούς των ελληνικών προδικτατορικών κυβερνήσεων και της δικτατορίας επί Παπαδόπουλου. Το έργο ωστόσο τόλ­μησε να επιτελέσει η χουντική κυβέρνηση Ιωαννίδη, πάντοτε στο πλαίσιο του διαχρονικά επιδιωκόμενου στόχου για αναβάθμιση της Ελλάδας στη Νοτιοα­νατολική Μεσόγειο.

Το προτεινόμενο Δοκίμιο θέτει το εξής ερώτημα: Σε ποια δεδομένα στηρί­χτηκε η Χούντα ώστε να θεωρεί ότι μια πραξικοπηματική ανατροπή του Μα­καρίου θα λειτουργούσε αισίως -και απρόσκοπτα- στην κατεύθυνση υλοποί­ησης των γενικότερων σχεδιασμών της; Την ίδια στιγμή, μάλιστα, που προφα­νώς και γνώριζε ότι κάτι τέτοιο θα πρόσφερε γερό πάτημα στην Τουρκία, ως εγγυήτρια δύναμη (όπως οριζόταν από τις Συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδί­νου), να επέμβει στρατιωτικά. Επιπλέον, δεν μπορεί να αγνοούσε πως η στρα­τηγική σημασία της Τουρκίας για ΗΠΑ-ΝΑΤΟ τότε ήταν μεγαλύτερη από εκεί­νη της Ελλάδας (και επομένως, σε μια ενδεχόμενη σύγκρουση Ελλάδας-Τουρκίας, το πιο πιθανό ήταν να συνταχτούν με τη δεύτερη).

Η διατύπωση μιας ιστορικά τεκμηριωμένης απάντησης σε αυτό το ερώτημα θα απαιτούσε πρόσβαση σε αρχειακά υλικά (μιας σειράς κρατών και υπηρεσι­ών, όπως των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ, της Μ. Βρετανίας, της Ελλάδας, της Τουρκίας κ.ά.), τα οποία είτε παραμένουν απόρρητα είτε έχουν καταστραφεί. Φως στην υπόθεση θα μπορούσαν ακόμη να ρίξουν οι συζητήσεις διάφορων επιτελείων (που -αν καταγράφηκαν- δεν έχουν δημοσιοποιηθεί, τουλάχιστον στη συντρι­πτική τους πλειοψηφία), καθώς και οι καταθέσεις μιας σειράς πρωταγωνιστών των γεγονότων του 1974 (που ωστόσο κράτησαν το στόμα τους κλειστό). Στη μη διαλεύκανση της υπόθεσης συνέβαλε αναμφίβολα επίσης το γεγονός ότι καμιά κυβέρνηση της Ελλάδας, μετά από το 1974, δεν οδήγησε τους πρωταί­τιους σε δίκη.

Σε κάθε περίπτωση, βάσει των διαθέσιμων πηγών, το Δοκίμιο προχωρά στη διατύπωση ορισμένων πολιτικών εκτιμήσεων.

Όπως διαφαίνεται, οι ηγετικοί παράγοντες της δικτατορίας προχώρησαν στο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Κύπρο δίχως ενιαία θέση ή αντίληψη για το ωφέλιμο και ρεαλιστικό της πραγματοποίησής του. Οι υπάρχουσες αντιθέσεις στο εσωτερικό της Χούντας εκδηλώθηκαν με ακόμα πιο εμφατικό τρόπο κα­τά την τουρκική εισβολή που ακολούθησε το πραξικόπημα. Η έλλειψη ενιαίας γραμμής και η αλληλοϋπονόμευση στους κόλπους της Χούντας δημιουργούν ερωτήματα και για το κατά πόσο υπήρξε ενιαίο μελετημένο και καταστρωμέ­νο σχέδιο αντιμετώπισης της αντίδρασης που θα προκαλούσε στην Τουρκία η επιτυχής έκβαση του πραξικοπήματος.

Το τμήμα της Χούντας (κυρίως ο Ιωαννίδης και ο στενός κύκλος γύρω από αυτόν) που επέλεξε να ενεργήσει το πραξικόπημα φαίνεται πως υπολόγιζε ότι οι ΗΠΑ θα υποχρέωναν την Τουρκία σε αποδοχή των τετελεσμένων στην Κύ­προ, μη θέλοντας να ρισκάρουν το γκρέμισμα της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ με έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο. Εξάλλου, από τα τετελεσμένα αυ­τά θα μπορούσε να προκύψει και μια «αμοιβαία επωφελής» -για τις αστικές τάξεις της Ελλάδας και της Τουρκίας- συμβιβαστική λύση (όπως αυτή που εί­χε τεθεί στο τραπέζι στις 9-10 Σεπτέμβρη 1967). Φαίνεται ακόμα πως ο Ιωαν­νίδης είχε λάβει εγγυήσεις από μερίδα τουλάχιστον των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ ότι η Τουρκία δε θα επέμβει σε μια ενδεχόμενη ανατροπή του Μακα­ρίου, όπως πολλές φορές υποστήριξε.

Σε κάθε περίπτωση, οι σχεδιασμοί της Χούντας «σκόνταψαν» σε μια σειρά γεγονότα και παράγοντες. Κατά πρώτον, στο ότι ο Μακάριος κατάφερε να δια- φύγει και αναγνωριζόταν ως επικεφαλής της Κυπριακής Δημοκρατίας από τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, από το λεγόμενο «Κίνημα των Αδεσμεύ­των», αλλά και από τον ΟΗΕ και την κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας. Κατά δεύτερον, στις αντιθέσεις στους κόλπους της, που κορυφώθηκαν κατά την τουρ­κική εισβολή και λειτούργησαν διαβρωτικά. Τη στιγμή που ο Ιωαννίδης διέταξε τη γενική επιστράτευση, οι αρχηγοί των Ενόπλων Δυνάμεων και ο Φ. Γκιζίκης βρίσκονταν ήδη σε συνεννόηση με τις ΗΠΑ και σημαντικό μέρος των αστικών πολιτικών δυνάμεων για τον τερματισμό της δικτατορίας και τη μετάβαση στον αστικό κοινοβουλευτισμό, ενώ σε καμιά περίπτωση δε σκόπευαν να διακινδυ­νεύσουν έναν πόλεμο με την Τουρκία (εκτιμώντας πως θα έβαινε σε βάρος της Ελλάδας). Οι εξελίξεις -κατά τρίτον- διευκόλυναν και τους σχεδιασμούς των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στην περιοχή, τόσο αναφορικά με την Ελλάδα όσο και με την Κύ­προ. Γι’ αυτό και δεν επιχείρησαν να παρέμβουν για να αποτρέψουν την επέλα­ση του Αττίλα II, που σημειώθηκε μετά από την πτώση της δικτατορίας.

Η εκτίμηση των θέσεων
και της λειτουργίας του Κόμματος

Όπως γίνεται αντιληπτό από την ανάγνωση του προτεινόμενου Γ2 Τόμου του Δοκιμίου, ακολουθείται η ίδια μεθοδολογία με τους προηγούμενους τό­μους: Εξετάζεται η πολιτική δράση του Κόμματος ως προϊόν των αποφάσε­ων των καθοδηγητικών οργάνων, της ΚΕ και του ΠΓ, των Συνεδρίων, με βασική πηγή το Αρχείο του Κόμματος. Φυσικά, η δράση του Κόμματος εξετάζεται στο έδαφος της οικονομικής και κοινωνικής-πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα και των διεθνών σχέσεών της.

Έτσι, στο παρόν Δοκίμιο επαναλαμβάνεται το συμπέρασμα ότι η δικτατορία του 1967 βρήκε το ΚΚΕ ιδεολογικά-πολιτικά και οργανωτικά ανέτοιμο. Η κύ­ρια αιτία βρισκόταν στη βαθιά ιδεολογική-πολιτική και οργανωτική κρίση που το διέτρεχε από την 6^η Πλατιά Ολομέλεια (1956) έως και τη διάσπαση στη 12η Ολομέλεια (1968).

Η κρίση στο ΚΚΕ ήταν αποτέλεσμα λαθών και αντιφάσεων της στρατηγι­κής του σε όλη τη δεκαετία του 1940 (Συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτα, Βάρκι­ζας, καθυστέρηση έναρξης του αγώνα του ΔΣΕ), αλλά και των μετέπειτα συν­θηκών: Διωγμοί, μέχρι και εκτελέσεις των παράνομων δυνάμεων στην Ελλάδα, συγκροτημένη υποχώρηση του ΔΣΕ, εγκατάσταση των μάχιμων δυνάμεών του στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και δεξιά οπορτουνιστική στροφή στο ΚΚΣΕ (20ό Συνέδριο, 1956) και στα άλλα κομμουνιστικά και εργατικά κόμ­ματα των χωρών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Τα προηγούμενα επέδρασαν αρνητικά στη διαμόρφωση της στρατηγικής και στη δράση του συνόλου των ΚΚ, όπως και στο εργατικό-λαϊκό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών. Το ιδιαίτερο της κρίσης του ΚΚΕ για την περίοδο 1956- 1968 ήταν η παρουσία της καθοδήγησής του και μεγάλου μέρους των μελών του στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αποτελούσε και η διάλυση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα και η διάχυση των κομματικών μελών στην ΕΔΑ (1958). Η παρατετα- μένη έλλειψη συνδυασμού της νόμιμης και της παράνομης δουλειάς αποτέλεσε παράγοντα ενίσχυσης των κοινοβουλευτικών αυταπατών, στη βάση και της προϋπάρχουσας στρατηγικής των σταδίων, που ενσωμάτωνε πλέον και έναν εκάστοτε στόχο συνεργασίας με αστικές δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις, κυρίως με την Ένωση Κέντρου, με στόχο τον «εκδημοκρατισμό και την εξο­μάλυνση του αστικού πολιτικού συστήματος», που υποτίθεται πως θα έφερνε «άρση του μετεμφυλιακού καθεστώτος και της παράνομης θέσης του ΚΚΕ».

Με δεδομένα όλα τα προηγούμενα, προδικτατορικά άμεσα το ΚΚΕ, αλ­λά και μέσω της ΕΔΑ, κατήγγειλε επανειλημμένα τα αστικά σενάρια αναστο­λής του αστικού κοινοβουλευτισμού. Όμως, εκτιμούσε ότι αυτά εκπορεύο­νταν μόνο από το βασιλιά και τη λεγάμενη «δεξιά» πτέρυγα των αστικών πο­λιτικών δυνάμεων, σε συμμαχία με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Ταυτόχρο­να, υποτιμούσε τον κίνδυνο μιας στρατιωτικής δικτατορίας (θεωρώντας πιθα­νότερο ένα εκλογικό πραξικόπημα) και πίστευε ότι η αντιμετώπιση μιας ενδε­χόμενης αναστολής του κοινοβουλευτισμού απαιτούσε την ενδυνάμωση της συμμαχίας των λεγάμενων δημοκρατικών δυνάμεων. Ως συνέπεια, δεν υπήρ­ξε μια ανάλογη προετοιμασία για τη δημιουργία του απαραίτητου μηχανισμού, που θα εξασφάλιζε το συντονισμό της εργατικής-λαϊκής αντίδρασης σε περί­πτωση στρατιωτικού πραξικοπήματος και τη συνέχεια δράσης του Κόμματος σε συνθήκες επικράτησής του.

Όμως, η ιστορική πραγματικότητα επιβεβαίωσε για μια ακόμα φόρα ότι, για όσο διάστημα επικρατεί η καπιταλιστική εξουσία, η πολιτική μορφή που αυτή προσλαμβάνει (αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία οποιοσδήποτε μορφής, στρατιωτική ή μη δικτατορία κλπ.) δεν εξαρτάται πρώτιστα από τη στάση και τη δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος και του εργατικού-λαϊκού κινήματος, αλλά κυρίως από το ποια μορφή εξυπηρετεί την ίδια την καπιταλιστική εξου­σία ή τουλάχιστον από το ποια μορφή επιλέγει το ισχυρότερο τμήμα της αστι­κής τάξης στις εκάστοτε συνθήκες.

Γενικότερα, από τη μελέτη της κατάστασης του ΚΚΕ κατά τις προδικτατορικές συνθήκες, αλλά και εκείνης κατά το πραξικόπημα της 21 ης Απρίλη και στο πρώτο διάστημα της δικτατορίας, προκύπτει για μια ακόμα φορά το εξής καί­ριο και κρίσιμο συμπέρασμα, που καταγράφεται στο Δοκίμιο: Η ανάγκη προ­ετοιμασίας, ετοιμότητας, επαγρύπνησης και λήψης των αντίστοιχων οργανω­τικών και πολιτικών μέτρων ώστε το Κομμουνιστικό Κόμμα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ταξικής πάλης σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Η προετοιμα­σία αυτή εξαρτάται από το Πρόγραμμα και τη συλλογική λειτουργία του Κόμ­ματος, την κομματική οικοδόμηση στην εργατική τάξη και γενικότερα σε το­μείς στρατηγικής σημασίας για την ταξική πάλη. Συντελείται στην καθημερινή πάλη, με τον όρο ότι αυτή είναι ενταγμένη και στοχοπροσηλωμένη, σε οποιεσδήποτε συνθήκες και εναλλαγές, στον αγώνα για την επαναστατική εργατική εξουσία, με γραμμή συσπείρωσης στο κοινωνικό επίπεδο που συμβάλλει να ανεβαίνει η εργατική-λαϊκή πείρα και συνείδηση.

Με την επιβολή της δικτατορίας, το Κόμμα βρέθηκε αντιμέτωπο με την ευ­θύνη οργάνωσης της αντιδικτατορικής πάλης. Όμως, η προσπάθειά του να ανταποκριθεί στα νέα του καθήκοντα υπονομευόταν από την εκδήλωση της προετοιμασμένης ορμητικής επίθεσης του εγχώριου δεξιού οπορτουνισμού και αναθεωρητισμού στις γραμμές του, που προσπαθούσε να παρεμποδίσει την ανασυγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων.

Πριν περάσει ένας χρόνος από την επιβολή του πραξικοπήματος, με τη διά­σπαση που σημειώθηκε στη 12η Ευρεία Ολομέλεια του 1968, το ΚΚΕ κατάφερε να λύσει, έστω στοιχειωδώς, το βασικό ζήτημα, δηλαδή να απαλλαγεί από το βάρος των διαμορφωμένων σε φράξια οπορτουνιστών, που επιδίωκαν τη συνέχιση της διάχυσης του Κόμματος σε διάφορα σχήματα πολιτικής συνεργα­σίας με αστικές δυνάμεις. Στη 12^η Ολομέλεια κρίθηκε η ιστορική συνέχεια του ΚΚΕ, ενώ στη βάση των αποφάσεών της ξεκίνησε η ανασυγκρότηση του Κόμ­ματος στην Ελλάδα, ιδρύθηκε η ΚΝΕ και επιχειρήθηκε η ανάκτηση και ισχυρο­ποίηση ορισμένων μαρξιστικών-λενινιστικών χαρακτηριστικών, που είχαν υπο­χωρήσει με την οργανωτική αφομοίωση των κομμουνιστών στην ΕΔΑ.

Ωστόσο, παρά τη διάσπαση από την οπορτουνιστική ομάδα (που στη συνέ­χεια προχώρησε στην ίδρυση του λεγάμενου «ΚΚΕ Εσωτερικού») και την πολε­μική που ξεδιπλώθηκε εναντίον της στη διάρκεια της δικτατορίας, δε σημειώ­θηκαν σημαντικά βήματα στη διόρθωση της στρατηγικής, δηλαδή στον προσ­διορισμό του χαρακτήρα της επιδιωκόμενης επανάστασης και εξουσίας. Κα­τά προέκταση, στις κομματικές αποφάσεις απουσίαζε η κριτική τοποθέτηση στις επιλογές που είχαν γίνει μετά από τη στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ, ιδιαίτε­ρα έπειτα από τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή της 6ης Ολομέλειας του 1956. Υπό αυτό το πρίσμα, ανάμεσα στις καινούργιες επεξεργασίες που περιλαμβά­νει το προτεινόμενο Δοκίμιο, ιδιαίτερα σημαντική είναι η αποτίμηση της στά­σης του ΚΚΕ απέναντι στην οπορτουνιστική ομάδα, όπως παρατίθεται στο υποκεφάλαιο 20.3.

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι, ακόμα και μετά από τη διάσπαση με την οπορτουνιστική ομάδα, το ΚΚΕ εξακολουθούσε να έχει ως στρατηγι­κή αυτή των σταδίων, η οποία, στις συνθήκες της δικτατορίας, εκφράστηκε με τη διεκδίκηση κυβέρνησης «όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων». Σε αυτήν τη βάση απευθυνόταν σε αστικές και οπορτουνιστικές πολιτικές δυνάμεις και στην ίδια βάση τις κατέκρινε γιατί δεν ανταποκρίνονταν και δεν ήταν προσα­νατολισμένες στην ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος με τη μαζική συμ­μετοχή του εργατικού-λαϊκού παράγοντα. Όμως, ακόμα και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη και κοινή δράση των αστικών και οπορτουνιστικών δυνάμεων, η πρότα­ξη της «κυβέρνησης όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων» καλλιεργούσε αυ­ταπάτες στα ίδια τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος, αλλά και σε όσους συ­μπορεύονταν μαζί του, παρότι αυτό συνέβαινε σε συνθήκες εκτεταμένης κρα­τικής καταστολής, σκληρών διώξεων και βασανισμών.

Συνολικότερα, η δικτατορία παρέχει νέα πείρα για τον ουτοπικό χαρακτήρα της εκτίμησης του Κόμματος, που προέκυπτε και από τις αντίστοιχες του Δι­εθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, ότι ο δρόμος πάλης για την αποκατάστα­ση της αστικής δημοκρατίας αποτελεί πρόσφορο πεδίο συγκέντρωσης δυνά­μεων και μεταβατικό στάδιο για την επαναστατική πάλη με στόχο το σοσιαλι­σμό. Το βασικό πρόβλημα, όπως εμφανίστηκε και στα κομμουνιστικά κόμμα­τα άλλων χωρών, ήταν η απόσπαση της πάλης για τα δημοκρατικά δικαιώμα­τα και τις λαϊκές ελευθερίες από την πάλη για το σοσιαλισμό, με αποτέλεσμα στη συνείδηση αγωνιζόμενων εργατικών-λαϊκών δυνάμεων, ακόμα και των πιο πρωτοπόρων τμημάτων τους, να βαραίνει ως αυτοσκοπός η πάλη για την «πιο καθαρή» αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Εξίσου προβληματική αποδεί­χτηκε κατά την εξεταζόμενη περίοδο και η προαναφερόμενη εκτίμηση του Δι­εθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος ότι η κατάκτηση του σοσιαλισμού δεν προ­ϋπέθετε επαναστατική ρήξη με την καπιταλιστική εξουσία, αλλά μπορούσε να προκληθεί μέσα από μια κοινοβουλευτική νίκη σε συνεργασία με αστικές -κυ­ρίως σοσιαλδημοκρατικές- πολιτικές δυνάμεις.

Με δεδομένα τα προηγούμενα, μπορούμε να πούμε ότι η συζήτηση και ο προβληματισμός που αναπτύχθηκε στην ΚΕ, αλλά και σε μέλη του Κόμμα­τος κατά τη διάρκεια της εφταετίας στράφηκε κυρίως γύρω από το λεγόμενο «κομματικό οργανωτικό πρόβλημα». Αρχικά, επικράτησε η άποψη ότι η από­φαση «περάσματος» των κομματικών μελών στην ΕΔΑ ήταν σωστή, ενώ κρινόταν αρνητικά η μη συγκρότηση παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα. Η θέση αυτή, που υιοθετήθηκε από την ΚΕ, περιείχε σαφή αντίφαση, καθώς δεν ήταν δυνατόν οι κομμουνιστές να συμμετέχουν σε δύο κόμματα ταυ­τόχρονα. Αρκετά αργότερα, στη 18^η Ολομέλεια (1973), εκτιμήθηκε ότι η διά­λυση των Κομματικών Οργανώσεων ήταν θεμελιακό λάθος. Και πάλι όμως, η θέση αυτή δε συνδέθηκε με την επανεκτίμηση της στρατηγικής του Κόμματος.

Από αυτό το γεγονός, και συνολικότερα από τη μελέτη της κομματικής ιστο­ρίας τη συγκεκριμένη περίοδο, πηγάζει ένα σημαντικό συμπέρασμα που κα­ταγράφεται στο Δοκίμιο και αφορά την αξία της κομματικής συλλογικότητας, που δεν πρέπει να αναιρείται ή να καταργείται ανάλογα με τις εκάστοτε συν­θήκες και τις δυσκολίες που αυτές ενέχουν. Αναμφισβήτητα, η συλλογικότητα σε όλη την κλίμακα του Κόμματος δε διασφαλίζεται με τον ίδιο τρόπο σε συνθήκες παρανομίας όπως σε συνθήκες νόμιμης δράσης. Απαιτείται συνε­χής ένταση της προσπάθειας αναζήτησης μορφών και τρόπων περιφρούρη­σης της συλλογικότητας, καθώς και της ανάπτυξης της ατομικής πρωτοβουλί­ας, αφού ο κομμουνιστής/η κομμουνίστρια όπου κι αν βρεθεί, σε οποιεσδήπο τε συνθήκες, πρέπει να δρα με βάση την ευθύνη του/της απέναντι στην εργα­τική τάξη, στα λαϊκά στρώματα.

Ωστόσο, απάτη μελέτη των πρακτικών των Ολομελειών της ΚΕ την περίοδο της εφταετίας, προκύπτει ότι η συλλογικότητα δεν τηρήθηκε. Αυτό δεν οφει­λόταν μόνο στο ότι το καθοδηγητικό κέντρο ήταν έξω από την Ελλάδα (με ένα τμήμα του να δρα μέσα στη χώρα), ούτε αποκλειστικά στις αντικειμενικές συν­θήκες παρανομίας, που δυσκόλευαν τη συμμετοχή των μελών της ΚΕ από την Ελλάδα και την εκ μέρους τους έγκαιρη αποστολή παράνομου ενημερωτικού υλικού με συμπεράσματα, γνώμες και παρατηρήσεις σχετικά με τη δράση του Κόμματος. Η μακρόχρονη πείρα του Κόμματος έδειξε ότι, αν η συλλογικότη- τα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της προσοχής, υπάρχουν δυνατότητες αυτή να λειτουργεί με ορισμένους τρόπους και μορφές που εξασφαλίζουν στην ΚΕ τη δυνατότητα να ασκεί τον καθοδηγητικό της ρόλο, έχοντας στη διάθεσή της τη γνώμη των παρακάτω οργάνων και των Κομματικών Οργανώσεων Βάσης.

Στις τότε συνθήκες, με ευθύνη πριν απ’ όλα του ΠΓ, παραβιάστηκε η αρχή της συλλογικότητας όσον αφορά την ενημέρωση των μελών της ΚΕ, που απο­τελεί το ανώτερο καθοδηγητικό όργανο, για την κατάσταση στο ΠΓ, για τη στά­ση των μελών της οπορτουνιστικής ομάδας και αργότερα για τα προβλήματα που προκαλούσε ο ΓΓ Κ. Κολιγιάννης. Το πρόβλημα ενημέρωσης της ΚΕ προϋπήρχε της δικτατορίας και διατηρήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της. Μια έκ­φραση αυτού του προβλήματος ήταν οι πολύ αραιές συνεδριάσεις της ΚΕ, κα­θώς έγιναν μόνο 8 Ολομέλειες και το 9^ο Συνέδριο μέσα σε 7 χρόνια. Η παρα­βίαση της συλλογικότητας οδήγησε στο συγκεντρωτισμό στις αποφάσεις και επιλογές, στη μείωση του κύρους της ΚΕ, που μόνο ως ένα βαθμό αποκατα­στάθηκε μετά από τη 12^η Ολομέλεια, ενώ σημαντικά βελτιώθηκε η λειτουργία της μετά από τη 17^η Ολομέλεια και την ανάδειξη του X. Φλωράκη σε Α' Γραμ­ματέα της ΚΕ.

Αναφορικά με την τήρηση της κομματικής συλλογικότητας, ανάμεσα στις καινούργιες επεξεργασίες, που έγιναν υπό το φως και νέων ιστορικών ντοκου­μέντων, ιδιαίτερη αξία έχει η εξέταση της σύγκρουσης του Κ. Κολιγιάννη με το Πολιτικό Γραφείο που οδήγησε στην απαλλαγή του, όπως περιγράφεται στο υποκεφάλαιο 35.1, καθώς και η προσπάθεια σύγχρονης αποτίμησής της που δίνεται στο υποκεφάλαιο 35.3 και η γενική εκτίμηση για τον Κ. Κολιγιάννη, που γίνεται στο υποκεφάλαιο 36.3.

Η ουσία της εκτίμησης είναι: Ο Κώστας Κολιγιάννης ηγήθηκε της πάλης για την οργανωτική αυτοτέλεια του ΚΚΕ λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της 12ης Πλατιάς Ολομέλειας (1968), αποδεικνύοντας ότι διέθετε αντανακλαστικά για την καταπολέμηση των πιο φανερών εκδηλώσεων του οπορτουνιστικού ρεύ­ματος. Ωστόσο, ακόμα και έπειτα από την αποχώρηση της οπορτουνιστικής ομάδας στη διάρκεια της 12ης Ολομέλειας, ο Κώστας Κολιγιάννης επέμεινε να μη βλέπει το πραγματικό βάθος του οργανωτικού προβλήματος και να το απο­συνδέει από τις αποφάσεις της 8ης Ολομέλειας του 1958 και του 8^ου Συνεδρί­ου (1961) για τα κομματικά στηρίγματα, ενώ εκτιμούσε ότι αρκούσε η περιορι­σμένη διορθωτική κίνηση που επιχειρήθηκε με την απόφαση της 8ης Ολομέ­λειας του 1965, που μιλούσε για ενίσχυση των κομματικών στηριγμάτων. Δεν μπόρεσε να δει το θέμα αυτοκριτικά, ενώ επιπλέον για μεγάλο χρονικό διάστη­μα αμφισβητούσε και ότι υπήρχε απόφαση για διάλυση των Κομματικών Οργα­νώσεων, ενώ ο ίδιος την είχε εισηγηθεί.

Ξεχωριστό μερίδιο ευθύνης, λόγω της χρέωσής του, έχει και για το γεγο­νός ότι η ΚΕ δε συνειδητοποίησε το ιδεολογικό-πολιτικό βάθος των διαφωνι­ών της οπορτουνιστικής ομάδας, που εκτεινόταν πολύ πέραν των οργανωτι­κών ζητημάτων. Βέβαια, για τη συνειδητοποίηση αυτού του ζητήματος απαι­τούνταν η συλλογική υπέρβαση εκ μέρους των καθοδηγητικών οργάνων του ΚΚΕ των προβληματικών επεξεργασιών του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινή­ματος την περίοδο 1956-1968, γεγονός που θα σηματοδοτούσε τη σύγκρου­ση με το ΚΚΣΕ.

Την ίδια περίοδο, η διαφωνία του Κολιγιάννη με άλλα μέλη του ΠΓ και της ΚΕ αναφορικά με την απόφαση διάλυσης των Κομματικών Οργανώσεων δυσχέρανε τη συλλογική λειτουργία των οργάνων και οδηγούσε σε σημαντικές κα­θυστερήσεις αναφορικά με την προετοιμασία του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ. Ο Κώστας Κολιγιάννης έχει ξεχωριστή ευθύνη για την έλλειψη συλλογικότητας στα καθοδηγητικά όργανα του Κόμματος, όπως και για το γεγονός ότι δεν προ­βληματίστηκε από την αντικειμενική κριτική που ασκούσαν μέλη της ΚΕ πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Είχε ακόμα ευθύνη για το γεγονός ότι το ΠΓ υποκατέ­στησε την ΚΕ ως καθοδηγητικά όργανο του Κόμματος, όπως και για τις αραι­ές χρονικά συνεδριάσεις του ΠΓ, οι οποίες μάλιστα αναβάλλονταν όταν αντι­μετώπιζε προβλήματα υγείας. Η συγκεκριμένη προβληματική λειτουργία, για την οποία βαρύνονται και άλλα μέλη των καθοδηγητικών οργάνων, δεν ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της δράσης του Κόμματος, πόσω μάλλον στις ιδι­αίτερες συνθήκες που διαμόρφωνε η παράνομη δράση του Κόμματος σε συν­θήκες στρατιωτικής δικτατορίας.

Παράλληλα, μέσα και από τη μελέτη των αρχείων τεκμαίρεται ότι και τα μέ­λη του ΠΓ που έθεσαν ζήτημα για τον Κ. Κολιγιάννη δεν ακολούθησαν διαδικα­σίες που θα διευκόλυναν την αποκατάσταση της κομματικής συλλογικότητας. Αντίθετα, έθεσαν το ζήτημα στη συνάντηση αντιπροσωπίας του ΚΚΕ με αντί­στοιχη του ΚΚΣΕ, δίχως να έχουν ενημερώσει πρώτ’ απ’ όλα το ΠΓ και κυρίως να έχουν θέσει ζήτημα στην ίδια την ΚΕ για τα προβλήματα που προκαλούσε ο Α' Γραμματέας στη λειτουργία του καθοδηγητικού οργάνου, το οποίο ήταν και υπεύθυνο να κρίνει και να αποφασίσει. Η επιλογή τους εκδήλωνε αδικαιολόγη­το δισταγμό και ατολμία να μπαίνουν ανοιχτά και καθαρά τα ζητήματα σε όλο το βάθος, παρά τις μεμονωμένες κριτικές που είχαν εκφραστεί σε προηγούμε­νες Ολομέλειες, ιδιαίτερα μετά από τη 14η Ολομέλεια.

Από την άλλη, η επιλογή των μελών του ΠΓ να θέσουν το ζήτημα στο ΚΚΣΕ δε δικαιώνει την αντίδραση του Κ. Κολιγιάννη, ούτε την κατηγορία εναντίον τους ότι συνιστούσαν φράξια. Όπως και η στάση του Κολιγιάννη και τα συνο­λικότερα προβλήματα που είχε προκαλέσει η πολιτική της διάλυσης των Κομ­ματικών Οργανώσεων δε δικαιώνουν τη στάση των στελεχών του ΚΚΣΕ, που επιχείρησαν να παρουσιάσουν τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων ως αποκλειστική επιλογή της ηγεσίας του ΚΚΕ. Σχετικά με την απόφαση της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ του 1958, μπορεί το ΚΚΣΕ να μην πρότεινε ή να μην υπο­στήριξε ρητά τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων, όμως στην ουσία εκεί οδηγούσε η συμφωνία του με τη γνώμη της ηγεσίας του ΚΚΕ ότι απαιτούνταν στις συνθήκες της παρανομίας η ένταξη όλων των κομματικών δυνάμεων στο νόμιμο πολιτικό κόμμα της ΕΔΑ και η δημιουργία στενού κομματικού κέντρου, που ονομάστηκε Κλιμάκιο της ΚΕ.

Στην περίοδο μετά από τον Κολιγιάννη, ιδιαίτερη σημασία έχει η προπαρασκευή της 18^ης Ολομέλειας για το 9^ο Συνέδριο του Κόμματος, όπως παρου­σιάζεται στο Κεφάλαιο 40, καθώς και οι αποφάσεις του 9ου Συνεδρίου και η αποτίμησή τους, όπως δίνεται στο Κεφάλαιο 45. Επρόκειτο για αποφάσεις που διατηρήθηκαν μετά από την πτώση της δικτατορίας και επηρέασαν τη στρατηγική του Κόμματος για πολλά χρόνια.

Στο Σχέδιο Προγράμματος που υιοθέτησε η 18^η Ολομέλεια σωστά ασκήθη­κε κριτική στον προηγούμενο προσδιορισμό της «μη μονοπωλιακής αστικής τάξης» ως «εθνικής αστικής τάξης», με τον οποίο αιτιολογούνταν τα προδικτατορικά χρόνια η ανάγκη συνεργασίας της ΕΔΑ με την Ένωση Κέντρου, που θε­ωρούνταν εκφραστής της λεγάμενης «εθνικής αστικής τάξης» και, επομένως, εχθρός των μονοπωλίων και του ιμπεριαλισμού. Ωστόσο, η συγκεκριμένη κριτι­κή συνέχιζε να υιοθετεί (στο πρότυπο αντίστοιχων επεξεργασιών του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος) τον αντιδιαλεκτικό χωρισμό της αστικής τάξης σε μονοπωλιακή και μη, καθώς και τον επίσης λαθεμένο χαρακτηρισμό συνολικά της εγχώριας αστικής τάξης ως εξαρτημένης από το ξένο κεφάλαιο.

Υπό το πρίσμα της συγκεκριμένης ανάλυσης, ο ιμπεριαλισμός αποσπόταν από τις σύγχρονες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στο εσωτερικό κά­θε χώρας, εκτιμώμενος αποκλειστικά ως εξωτερική πολιτικοοικονομική και στρατιωτική επέμβαση των πιο ισχυρών καπιταλιστικών κρατών και κυρίως των ΗΠΑ στα εσωτερικά άλλων καπιταλιστικών κρατών και απέναντι στις θε­λήσεις ακόμα και δυναμικών τμημάτων της αστικής τάξης. Για τον ίδιο λόγο, η δικτατορία χαρακτηριζόταν ξενοκίνητη και αιτιολογούνταν αποκλειστικά στη βάση των επιδιώξεων του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Ως συνέπεια, προτασ­σόταν η λαθεμένη στρατηγική επιδίωξης μιας εξουσίας που, απαλλαγμένη από την εξάρτηση του ξένου κεφαλαίου και των μονοπωλίων, θα στεκόταν ανάμε­σα στην καπιταλιστική και στη σοσιαλιστική, ανοίγοντας πρακτικά το δρόμο προς τη δεύτερη.

Γι’ αυτό και το Σχέδιο Προγράμματος που υιοθέτησε η 18^η Ολομέλεια όχι μόνο μιλούσε για μια ενιαία επαναστατική διαδικασία που θα περιλάμβανε το αντιμπεριαλιστικό-αντιμονοπωλιακό στάδιο και το σοσιαλιστικό, αλλά υιοθε­τούσε και τη φάση της λεγάμενης «Νέας Δημοκρατίας» ως προθάλαμο του πρώτου σταδίου. Στο ίδιο πλαίσιο, το Σχέδιο Προγράμματος θεωρούσε ένα τμήμα της «μη μονοπωλιακής αστικής τάξης», όπως και την πλούσια αγροτιά, ως δυνητικά κινητήριες δυνάμεις του «καθεστώτος της Νέας Δημοκρατίας», δηλαδή ενός καθεστώτος που παρουσιαζόταν ως συνδεδεμένο με την κυβέρ­νηση των αντιδικτατορικών δυνάμεων.

Συνολικότερα, το Σχέδιο Προγράμματος προωθούσε έναν περαιτέρω κα­τακερματισμό της ήδη διασπασμένης σε δύο στάδια στρατηγικής του ΚΚΕ (το δημοκρατικό - αντιμονοπωλιακό - αντιιμπεριαλιστικό και το σοσιαλιστικό στά­διο), ενώ με την επιδίωξη της «Νέας Δημοκρατίας», το Κόμμα ήταν πρόθυμο να συμμετάσχει σε συμμαχία με αστικές πολιτικές δυνάμεις ή ακόμα και στη συ­γκρότηση μιας κυβέρνησης συνεργασίας για την επαναφορά της αστικής κοι­νοβουλευτικής δημοκρατίας.

Ταυτόχρονα και αντιφατικά, το Σχέδιο Προγράμματος θεωρούσε ότι στην Ελλάδα υπήρχαν οι βασικές υλικές προϋποθέσεις για το πέρασμα στο σοσιαλι­σμό, καθώς και μια έμπειρη εργατική τάξη, με το μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα της και ένας λαός δοκιμασμένος σε αγώνες, και διακήρυττε την ανάγκη ανα­τροπής της δικτατορίας από την εργατική-λαϊκή δράση.

Ακόμα, η σωστή κριτική στις προδικτατορικές αντιλήψεις περί της μετα­τροπής της ΕΔΑ σε ενιαίο Κόμμα, όπως και η ορθή επισήμανση ότι η ΕΔΑ δεν μπορούσε να διαδραματίσει το ρόλο του νόμιμου εκφραστή του δημοκρατικού κινήματος, δε συνοδεύονταν με πιο ουσιαστικά συμπεράσματα για τη λεγάμε­νη «Αριστερά» (στην οποία περιλαμβάνονταν σοσιαλδημοκρατικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις ως σύμμαχες). Έτσι, συνεχιζόταν η επιδίωξη ενός νέου σχήματος πολιτικής συμμαχίας με σοσιαλδημοκρατικές, οπορτουνιστικές, αλ­λά και άλλες αστικές πολιτικές δυνάμεις, που θα ήταν απαλλαγμένο από ορι­σμένα προβλήματα της ΕΔΑ. Αυτή η προσέγγιση εκφράστηκε τόσο στην αντι­μετώπιση του ΠΑΜ όσο και στην αμβλυμένη κριτική απέναντι σε αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις, όπως το ΠΑΚ, η Δημοκρατική Άμυνα, ακόμα και το λεγόμενο «ΚΚΕ Εσωτερικού».

Έτσι και αλλιώς, η γενικότερη κριτική στην οπορτουνιστική ομάδα χαρακτη­ριζόταν από τις συνεχιζόμενες αντιφάσεις στη στρατηγική του Κόμματος. Κα­τά συνέπεια, ενώ σωστά η συγκρότηση οπορτουνιστικής ομάδας στα καθοδηγητικά όργανα του Κόμματος εντοπιζόταν αρκετά νωρίτερα από τη 12η Ολο­μέλεια (1968), αποσυνδέονταν οι απόψεις της από τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή που συντελέστηκε στην 6η Ολομέλεια του 1956.

Οι αποφάσεις του 9ου Συνεδρίου σε μεγάλο βαθμό στηρίχτηκαν στην προ- παρασκευή της 18ης Ολομέλειας. Το Κόμμα παρέμεινε εγκλωβισμένο σε προ­βληματικά κριτήρια ανάλυσης και εκτίμησης του καπιταλισμού στην Ελλάδα, χωρίς να ερμηνεύει αντικειμενικά την ανισομετρία, την ανισοτιμία στις διακρατικές καπιταλιστικές σχέσεις. Στην ανάλυση του 9^ου Συνεδρίου, όπως και προ­ηγούμενα, καθώς και στην εκτίμηση για την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλι­σμού, βάραινε το κριτήριο της ανάπτυξης της βιομηχανίας μέσων παραγωγής και όχι συνολικά της περαιτέρω επέκτασης των καπιταλιστικών σχέσεων σε διά­φορους κλάδους της μεταποίησης και της οικονομίας.

Υπό αυτό το πρίσμα, το 9^ο Συνέδριο δεν έβλεπε ότι η αστική τάξη στην Ελ­λάδα -ανεξάρτητα από το αν τα πιο αδύναμα τμήματά της δυσκολεύονταν να επιβιώσουν σε συνθήκες ενσωμάτωσης στην περιφερειακή ή παγκόσμια κα­πιταλιστική αγορά και οξυμένου ανταγωνισμού τους με τα ξένα μονοπώλια- ήταν σταθερά προσανατολισμένη στην αναβάθμισή της διεθνώς και αυτόν το στόχο υπηρετούσαν οι επιλογές της. Συνέχισε να θεωρεί την εξάρτηση της Ελ­λάδας ως υπεύθυνη για τη σχετική βιομηχανική καθυστέρηση της χώρας και να μην ανιχνεύει τους αντικειμενικούς παράγοντες που ωθούν τους εγχώριους καπιταλιστές στην επιλογή των επενδύσεων.

Δεν εκτιμούσε αντικειμενικά τους μακροχρόνιους ιστορικού χαρακτήρα πα­ράγοντες που οδήγησαν στην υπερτροφική ανάπτυξη της ναυτιλίας, των εξα­γωγών αγροτικών προϊόντων κλπ. Αντίθετα, αντιμετώπιζε αυτήν την υπερτρο­φική ανάπτυξη ως συνέπεια και προέκταση της εξάρτησης. Ανάλογα ερμηνευό­ταν η μεγαλύτερη επιβίωση της μικρής εμπορευματικής παραγωγής (στην αγροτική παραγωγή και στη μεταποίηση) και γενικότερα η επιβίωση περισσό­τερων μικροαστικών στρωμάτων στις κατασκευές, στις χερσαίες και θαλάσσι­ες μεταφορές, ακόμα και στο εμπόριο συγκριτικά με άλλα καπιταλιστικά κρά­τη, κυρίως στη Δυτική Ευρώπη.

Για πολλά χρόνια, το Κόμμα αντιφατικά στεκόταν και ως προς το ρόλο των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ). Το Κόμμα αντιμετώπιζε τις ΑΞΕ ως παράγο­ντα υποδούλωσης και καθυστέρησης της καπιταλιστικής Ελλάδας, ως μοχλό εξάρτησής της από το ξένο κεφάλαιο και όχι και ως μέσο επέκτασης των καπι­ταλιστικών σχέσεων, ενίσχυσης της εγχώριας αστικής τάξης και επίτευξης κα­πιταλιστικής ανάπτυξης με όρους ανισομετρίας στην παγκόσμια ή περιφερει­ακή καπιταλιστική αγορά. Εξίσου λαθεμένα και αντιφατικά θεωρούσε τα ξένα κράτη υπεύθυνα για την καθυστέρηση βιομηχανικών επενδύσεων. Δεν έβλεπε ότι στον περιορισμένο προσανατολισμό των ΑΞΕ προς την Ελλάδα συνέβαλ­λε προπολεμικά το πολύ περιορισμένο μέγεθος της εσωτερικής καπιταλιστι­κής αγοράς και μεταπολεμικά και το γεγονός ότι, με εξαίρεση την Τουρκία, δε συνόρευε χερσαία με καπιταλιστικές οικονομίες.

Κάτω από το βάρος των προηγούμενων προβληματικών επεξεργασιών, το 9ο Συνέδριο δεν μπόρεσε να αποτιμήσει αντικειμενικά το χαρακτήρα της τότε καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης. Για την επεξεργασία-συγγραφή του Γ2 Τό­μου μελετήθηκαν ορισμένα σχετικά άρθρα της περιόδου προετοιμασίας του 9ου Συνεδρίου, αλλά και τα πρακτικά της διεξαγωγής του, καθώς και αρθρογραφία Σοβιετικών ειδικών στο Νέο Κόσμο. Από αυτά προκύπτει ότι η καπι­ταλιστική οικονομική κρίση ταυτιζόταν με τον αμφιλεγόμενο και χρησιμοποι­ούμενο με διαφορετικούς προσδιορισμούς όρο της «γενικής κρίσης του καπι­ταλισμού», που είχε υιοθετηθεί από το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα από τις πρώτες 10ετίες του 20ού αιώνα.

Ωστόσο, αν και πρόκειται για μια περίοδο που η καπιταλιστική οικονομική κρίση είχε συγχρονισμένο παγκόσμιο χαρακτήρα και σημαντικό βάθος και στον έναν ή άλλο βαθμό συνδέθηκε και με γεγονότα πολιτικής κρίσης σε κάποιες χώρες ή έντασης των ιμπεριαλιστικών πολέμων και των συνεπειών τους, ούτε από το ΚΚΕ στην παρούσα συνεδριακή φάση, ούτε γενικότερα από το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα συνδέθηκε με προβληματισμούς για ανίχνευση στοιχεί­ων αρχόμενης επαναστατικής κατάστασης. Έτσι, την ίδια ώρα που υιοθετού­νταν ο όρος «γενική κρίση του καπιταλισμού» και γινόταν η εκτίμηση ότι ο δι­εθνής ιμπεριαλισμός ήταν αποδυναμωμένος, οι πολιτικές που προωθούνταν παρέμεναν στο έδαφος της διαχείρισής του.

Εξαιτίας και όλων των παραπάνω, το Πρόγραμμα που ψήφισε το 9ο Συνέ­δριο, παρά τις βελτιώσεις που επέφερε σε σχέση με παλιότερες εκτιμήσεις και την κριτική προηγούμενων αποφάσεων, στην ουσία άφησε άθικτο τον κρί­σιμης σημασίας πυρήνα του λαθεμένου Προγράμματος του 8ου Συνεδρίου, δηλαδή τη λογική των δύο σταδίων της επαναστατικής διαδικασίας, όπως και το ζήτημα της εκτίμησης της ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού και της αποτίμησης της θέσης του στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Αναπαρήγαγε την αντίφαση, αφενός, να εκτιμά ότι στην Ελλάδα υπήρχαν οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και, αφετέρου, να προσδιορίζει το χαρακτήρα της επανάστασης με κριτήρια τη θέση της χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και το συσχετισμό δυνάμεων. Πρόβαλε την ύπαρ­ξη δύο αντιθέσεων στην καπιταλιστική κοινωνία, τη βασική κεφαλαίου-εργασίας και μια άλλη ως κυρίαρχη, την αντίθεση ανάμεσα στις μονοπωλιακές και μη μονοπωλιακές δυνάμεις, περιλαμβάνοντας στις δεύτερες και τμήματα της αστικής τάξης και όλα τα μεσαία στρώματα. Αυτή ήταν η βάση και του μη αντι­κειμενικού ταξικά προσδιορισμού των αστικών πολιτικών δυνάμεων και της στάσης του Κόμματος απέναντι τους και τελικά της επιδίωξης μιας συνεργασί­ας μαζί τους και πολύ περισσότερο μιας ενδιάμεσης εξουσίας μεταξύ της κα­πιταλιστικής και της σοσιαλιστικής.

Έτσι και αλλιώς, ο προσδιορισμός του σοσιαλισμού ως «τελικού» σκοπού στο Πρόγραμμα που υπερψήφισε το 9ο Συνέδριο υποδήλωνε με σαφήνεια ότι υπήρχαν άλλοι άμεσοι, ενδιάμεσοι κοινωνικοπολιτικοί και οικονομικοί στόχοι, μεταβατικό πολιτικό καθεστώς στο έδαφος του καπιταλισμού. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, αποσπόταν η καθημερινή πάλη από την πάλη για το σοσιαλισμό.

Οι προηγούμενες προσεγγίσεις έρχονταν σε αντίθεση με τη λενινιστική θέ­ση ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Δεν τοπο­θετούνταν αντικειμενικά ως προς τη θέση των τάξεων, δηλαδή της αστικής και της εργατικής τάξης, αλλά και των ενδιάμεσων στρωμάτων απέναντι στην αστική εξουσία και στο χαρακτήρα της επανάστασης.

Είναι ενδεικτικό ότι ο όρος «επαναστατική κατάσταση» ως αντικειμενικός παράγοντας για πραγματοποίηση της επαναστατικής εξέγερσης για την ανατροπή της αστικής πολιτικής εξουσίας, το τσάκισμα του αστικού κράτους, το επαναστατικό πέρασμα στην εργατική εξουσία, δεν υπήρξε στα ντοκουμέντα του 9^ου Συνεδρίου. Είναι δύσκολο να ερμηνευτεί αυτή η ανεπάρκεια μόνο ως θεωρητική, καθώς ήταν γνωστή η σχετική ανάλυση του Λένιν. Περισσόερο μπορεί να εξηγηθεί από τη μεταρρυθμιστική αντίληψη που σε τελευταία ανάλυση διακατέχει τη στρατηγική των σταδίων, αφού στο πρώτο δεν υπάρχει σύγκρουση με την αστική τάξη και το κράτος της, ενώ το δεύτερο στάδιο προκύπτει εξελικτικά σε σχέση με το πρώτο. Έτσι, ακόμα κι όταν η έναρξη του πρώτου σταδίου συνδεόταν με πιο δυναμική ή και ένοπλη μορφή πάλης, αυ- ό δε συνιστούσε επαναστατική ανατροπή, αφού σε αυτή συμμετείχε και τμήματα των αστικών δυνάμεων, ενώ δεν έθιγε την καπιταλιστική ιδιοκτησία. Άλλωστε, μια ένοπλη μορφή πάλης μπορεί να εκδηλωθεί και σε ένα μη επαναστατικό (με την έννοια της αλλαγής τάξης στην εξουσία) αγώνα, π.χ., εθνικοαπελευθερωτικό, αντιαποικιακό.

Η στρατηγική που υιοθέτησε το ΚΚΕ στο Πρόγραμμα του 9^ου Συνεδρίου ου είχε επιπτώσεις στην παραπέρα πορεία του Κόμματος, από την αρχή ακόμα της Μεταπολίτευσης έως και το 1996, όταν με το Πρόγραμμα που υιοθέτησε το 15^ο Συνέδριο ξεκαθάρισε το ζήτημα του χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης στην Ελλάδα ως σοσιαλιστικής, προσδιόρισε τις κινητήριες δυνάμεις και απέρριψε τη μεταβατική εξουσία ανάμεσα στον καπιταλισμό αι στο σοσιαλισμό. Η επεξεργασία ολοκληρώθηκε και διορθώθηκε σε σημεία με το Πρόγραμμα στο 19^ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 2013. Το 19^ο Συνέδριο ολοκληρωμένα καθόρισε το χαρακτήρα της πολιτικής συμμαχιών του ΚΚΕ, με την επεξεργασία του χαρακτήρα και του ρόλου της Κοινωνικής Συμμαχίας, του ρόλου του εργατικού επαναστατικού μετώπου σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης.

Η δράση του Κόμματος
στη διάρκεια της δικτατορίας

Στα συμπεράσματα του προτεινόμενου Δοκιμίου υπογραμμίζεται ότι, ανεξάρτητα από τις αδυναμίες στη στρατηγική του Κόμματος που διασυνδέονταν ε αδυναμίες στις επεξεργασίες του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, το ΚΚΕ έδωσε από την πρώτη στιγμή τις περισσότερες θυσίες στον αντιδικτατορικό αγώνα. Χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες συνελήφθησαν, δικάστηκαν, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν. Ορισμένοι πρόσφεραν και τη ζωή τους, δολοφονημένοι από τα όργανα της Χούντας ή πεθαίνοντας από βασανιστήρια (…)

Δείτε σχετικά

·       2023 ΚΚΕ: Για τα 56 χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας

·       2022 Για τα 55 χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας

·       2017 Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ _Για το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21^ης –Απρ-1967

·       2013 "Για τη δικτατορία της 21ης Απρίλη 1967"