Τα "συναρπαστικά" αρχιτεκτονικά πρότζεκτ του αμύθητου πλούτου για το 2024

Πάνε σχεδόν 100 χρόνια από τότε που ο αιθεροβάμων _μεγάλος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ… (κατά κόσμον Charles-Édouard Jeanneret-Gris) _το 1926, δημοσίευσε τα ‘’Πέντε Σημεία μιας Νέας Αρχιτεκτονικής’’ (Le Cinq Points d´une architecture nouvelle) 1. πιλοτή, 2. ελεύθερη όψη, 3. επιμήκη ανοίγματα στην όψη, 4. ελεύθερη κάτοψη και 5. roof garden.

Εξετάζοντας, από μαρξιστική σκοπιά, την πόλη ως χώρο όπου γίνονται οι περισσότερες κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες σε κάθε συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, εύκολα οδηγούμαστε στο να την εντάξουμε στο εποικοδόμημα και Ειδικά σήμερα, που η (καπιταλιστική) παραγωγή έχει μετατοπίσει κατά πολύ το κέντρο βάρους της στη χρηματιστική οικονομία και όπου το κυρίαρχο κεφάλαιο δεν είναι ούτε απλά εμπορικό ούτε βιομηχανικό αλλά νέας μορφής χρηματοπιστωτικό, ο χώρος της πόλης και ακόμη περισσότερο η ίδια η πόλη ως πόλη, αποτελεί όχι απλά προνομιακό πεδίο επενδύσεων αλλά βασικό οικονομικό στοιχείο του συστήματος, που, έχοντας ξεπεράσει την απλή γαιοπρόσοδο, ανάγεται σε κεφαλαιώδους σημασίας οικονομική διεργασία, με επίκεντρο τη (συχνά βίαιη) αναπαραγωγή / ανασυγκρότηση του αστικού χώρου εν μέσω των γενικότερων ‑εθνικών και διεθνών, καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

Έτσι η πόλη και η πολεοδόμηση (ο σχεδιασμός) ξεπερνάει πια την έννοια (να το πούμε σχηματικά) του «απλού εποικοδομήματος» με την «παραδοσιακή» του μορφή δηλ. των πολύμορφων κοινωνικών σχέσεων, ιδεών & θεσμών του οργανισμού που ονομάζουμε «κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό» και αποτελεί «έκφραση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος στο χώρο» (ως βασικό οικονομικό και όχι μόνο στοιχείο του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος).

Τα συναρπαστικά αρχιτεκτονικά πρότζεκτ
του αμύθητου πλούτου για το 2024

(αντιγράφουμε _δείτε και τις εικόνες) 

• Ως «οκτώ κτίρια μέσα σε ένα» περιγράφεται το EPIQ στο Κίτο του Εκουαδόρ

Το 2023 στην αρχιτεκτονική είχε στοιχεία υπερβολής, με την Ινδία να εγκαινιάζει το μεγαλύτερο κτίριο γραφείων στον κόσμο και το Merdeka 118 της Μαλαισίας να γίνεται ο δεύτερος ψηλότερος ουρανοξύστης που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Ήταν όμως και μια χρονιά που γιόρτασε τη λεπτότητα, με ένα στοχαστικά σχεδιασμένο κινεζικό οικοτροφείο να ανακηρύσσεται Παγκόσμιο Κτίριο της Χρονιάς και τον Βρετανό αρχιτέκτονα David Chipperfield (που έχει αναλάβει και τη μεταμόρφωση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας) να τιμάται με το βραβείο Pritzker – το αντίστοιχο βραβείο Νόμπελ του κλάδου - για μια καριέρα αφιερωμένη σε διακριτικά σχεδιασμένα πολιτιστικά ιδρύματα.
Το 2024 θα φέρει πιθανότατα ένα παρόμοιο μείγμα τόλμης και ομορφιάς. Ας δούμε στη συνέχεια 10 συναρπαστικά αρχιτεκτονικά πρότζεκτ που θα ολοκληρωθούν φέτος: Το 2022 ο Francis Kéré από την Μπουρκίνα Φάσο έγινε ο πρώτος Αφρικανός αρχιτέκτονας που κέρδισε το πολυπόθητο βραβείο Pritzker. Και το σχέδιό του για τη νέα Εθνοσυνέλευση 35.000 τ.μ. στο γειτονικό Μπενίν ακολουθεί τις ίδιες αρχές που υπερασπίζεται από τότε που ανέλαβε την πρώτη του παραγγελία, ένα δημοτικό σχολείο στο χωριό του, το 2001: φυσικός αερισμός, άφθονη σκίαση και χρήση τοπικών υλικών.

EPIQ, ένα νέο οικιστικό έργο στην πρωτεύουσα του Ισημερινού Κίτο

Σύμφωνα με την εταιρεία του Kéré, που εδρεύει στο Βερολίνο, η εμφάνιση του κτιρίου είναι εμπνευσμένη από το δέντρο palaver, το οποίο παραδοσιακά αποτελεί σημείο συνάντησης στα αφρικανικά χωριά (κάτι σαν τον μεγάλο πλάτανο της πλατείας του χωριού στην Ελλάδα). Μια ισόγεια αίθουσα συνεδριάσεων θα φιλοξενήσει το νομοθετικό σώμα του Μπενίν με 109 θέσεις, ενώ ένα δημόσιο πάρκο γύρω του προσφέρει «μια αίσθηση ανοικτότητας και διαφάνειας», όπως αναφέρεται στην περιγραφή του έργου.

Benin National Assembly,Porto-Novo _ Benin + EVE Park _London Canada

Κατακόρυφο Δάσος της Ναντσίνγκ – Ναντσίνγκ, Κίνα από το γραφείο Stefano Boeri Architetti: Το καλυμμένο με δέντρα Bosco Verticale (Κατακόρυφο Δάσος) στο Μιλάνο έχει γίνει σύμβολο του πράσινου σχεδιασμού από τότε που άνοιξε πριν από σχεδόν μια δεκαετία. Αλλά για τον αρχιτέκτονα Stefano Boeri, το εντυπωσιακό οικιστικό έργο ήταν μόνο η αρχή μίας σειράς παρόμοιων πρότζεκτ στην Ευρώπη και όχι μόνο. Το τελευταίο από αυτά, στην πρώην πρωτεύουσα της Κίνας Ναντσίνγκ, θα περιλαμβάνει περίπου 800 δέντρα και πάνω από 2.500 θάμνους και αναρριχώμενα φυτά που θα εγκατασταθούν σε προσεκτικά διαμορφωμένα μπαλκόνια.

Αποτελούμενο από δύο πύργους – ο μεγαλύτερος από τους οποίους έχει ύψος 200 μέτρα – το νέο Κατακόρυφο Δάσος θα περιλαμβάνει γραφεία, ένα μουσείο και ένα ξενοδοχείο με πισίνα στον τελευταίο όροφο. Η εταιρεία του Boeri δήλωσε ότι τα 27 ενδημικά είδη που ξεπηδούν από τις προσόψεις των κτιρίων θα προωθήσουν τη βιοποικιλότητα και θα μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά περίπου 18 τόνους ετησίως.

• Kunstsilo – Κρίστιανσαντ, Νορβηγία (Mestres Wåge Arquitectes και MX_SI): Ένα πανύψηλο προπολεμικό σιλό για την αποθήκευση σιτηρών στη νότια νορβηγική πόλη Κρίστιανσαντ έμεινε άδειο όταν ο τοπικός μύλος έκλεισε, μετά από 370 χρόνια συνεχούς λειτουργίας, το 2008. Ωστόσο, οι τοπικοί αξιωματούχοι διέταξαν να διατηρηθεί η παροπλισμένη δομή πολιτιστικής κληρονομιάς και κήρυξαν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον επανασχεδιασμό του ως γκαλερί, που προσέλκυσε προτάσεις από περισσότερα από 100 αρχιτεκτονικά γραφεία.

Keppel South Central Σιγκαπούρη + Kunstsilo Kristiansand Νορβηγία

Η νικήτρια πρόταση, των Mestres Wåge Arquitectes και MX_SI, αφήνει ανέπαφο μεγάλο μέρος του εξωτερικού του σιλό. Στο εσωτερικό, ωστόσο, διαμορφώθηκαν 3.000 τετραγωνικά μέτρα εκθεσιακού χώρου που θα φιλοξενήσουν την συλλογή Tangen των 5.500 έργων, τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή σκανδιναβικής τέχνης στον κόσμο.

Keppel South Central – Σιγκαπούρη (γραφείο NBBJ): Η ευάερη εξωτερική πισίνα και οι άφθονοι χώροι πρασίνου θα κάνουν πιο ευχάριστα τα διαλείμματα των εργαζομένων στις επιχειρήσεις που θα στεγάζει ο πύργος Keppel South Central της Σιγκαπούρης. Ενώ η πρόσοψη του κτιρίου καμπυλώνεται κοντά στη βάση του για να γίνει στέγαστρο μιας υπαίθριας πλατείας με καταστήματα, καφετέριες και εστιατόρια.

Νέο θέατρο Queensland Performing Arts Center Brisbane Αυστραλία + One Za’abeel Dubai

Ενώ τα φωτοβολταϊκά στην οροφή και τα συστήματα συλλογής βρόχινου νερού συμβάλλουν στο χαρακτηρισμό του πύργου από το αρχιτεκτονικό γραφείο NBBJ ως ένα από τα «πιο βιώσιμα κτίρια γραφείων της Σιγκαπούρης μέχρι σήμερα».

• EVE Park – Λόντον, Καναδάς (γραφείο Gensler για την κατασκευάστρια εταιρεία s2e Technologies Gensler/Studio Dror): Το Electric Vehicle Enclave Park (ή EVE Park) του Καναδά στο Λόντον του Οντάριο είναι ένα οικιστικό έργο που απευθύνεται αποκλειστικά στους λάτρεις των ηλεκτρικών οχημάτων και τροφοδοτείται από τον ήλιο. Προσφέρει φόρτιση ηλεκτρικών οχημάτων και ένα πρόγραμμα κοινής χρήσης αυτοκινήτων για τους κατοίκους. Κάθε ένα από τα κτίρια με διαμερίσματα περιέχει έναν αυτοματοποιημένο «έξυπνο» πύργο στάθμευσης που αποθηκεύει τα οχήματα κάθετα, απελευθερώνοντας χώρο για κήπους.

Οι τέσσερις κυκλικές οικιστικές κατασκευές, που σχεδιάστηκαν για την κατασκευάστρια εταιρεία s2e Technologies από το αμερικανικό αρχιτεκτονικό γραφείο Gensler, μπορούν να φιλοξενήσουν συνολικά 84 νοικοκυριά. Είναι τοποθετημένες και προσανατολισμένες έτσι ώστε να μεγιστοποιούν την έκθεση στον ήλιο για τα φωτοβολταϊκά που τροφοδοτούν το «μικροδίκτυο» της κοινότητας.

• EPIQ – Κίτο, Εκουαδόρ _τo σχεδίασε ο Δανός Bjarke Ingels: Το Κίτο «ψηλώνει» από χρόνο σε χρόνο με πολυώροφα κτίρια που σχεδιάστηκαν από γνωστούς αρχιτέκτονες όπως ο Moshe Safdie, ο Jean Nouvel και ο Ma Yansong. Ο Bjarke Ingels, ιδρυτής της δανέζικου αρχιτεκτονικού γραφείου BIG, αφού το 2022 ολοκλήρωσε το ψηλότερο κτίριο της πόλης, το IQON των 133 μέτρων, φέτος επιστρέφει με το EPIQ, στο νότιο άκρο του Parque La Carolina στο κέντρο της πόλης. Το 24ώροφο κτίριο μικτής χρήσης χωρίζεται σε οκτώ ξεχωριστούς όγκους – ή «κτίρια μέσα στο κτίριο» – που συνδέονται με καταπράσινες βεράντες.

Η αποκατάσταση του Grand Palais – Παρίσι, Γαλλία: Μετά από 124 χρόνια, το Grand Palais ξαναγίνεται «καινούργιο» από τους Chatillon Architectes: Το Grand Palais στην καρδιά του Παρισιού από το 1900 που ολοκληρώθηκε μέχρι σήμερα, έχει λειτουργήσει ως εκθεσιακός χώρος, χώρος εκδηλώσεων, ακόμη και ως στρατιωτικό νοσοκομείο κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά ενώ έχουν γίνει εργασίες στη γυάλινη οροφή και τα θεμέλιά του σε αυτό το διάστημα, το κτίριο δεν είχε ποτέ υποστεί σημαντικές ανακαινίσεις. Για το λόγο αυτό έκλεισε για το κοινό το 2021 προκειμένου να ξεκινήσει μια ανακαίνιση ύψους 212 εκατομμυρίων ευρώ από το γραφείο Chatillon Architects.

Οι εγκαταστάσεις εκσυγχρονίζονται, η πρόσβαση και οι περιβαλλοντικές επιδόσεις βελτιώνονται, ανοίγει ένα επιπλέον υπόγειο επίπεδο, ενώ αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο οι επισκέπτες κινούνται στην ηλιόλουστη αίθουσα εκθέσεων του συγκροτήματος. Τα πρώτα ανακαινισμένα τμήματα θα να είναι έτοιμα εγκαίρως για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού αυτό το καλοκαίρι.

• One Za'abeel – Ντουμπάι, ΗΑΕ με τη γέφυρα που είναι γνωστή ως The Link (ο σύνδεσμος), σχεδιασμένοι από το γραφείο Nikken Sekkei: Μετά από το ψηλότερο κτίριο του κόσμου, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα πέτυχαν άλλο ένα επίτευγμα δομικής μηχανικής: μια γέφυρα μήκους 226 μέτρων και βάρους 9.500 τόνων η οποία ανυψώθηκε 100 μέτρα πάνω από έναν πολυσύχναστο αυτοκινητόδρομο του Ντουμπάι και συνδέει τους δύο ουρανοξύστες του συγκροτήματος One Za'abeel, που θα ανοίξει τον Φεβρουάριο.

Οι δύο πύργοι – ως «πατέρας και γιος» περιγράφονται από το ιαπωνικό γραφείο Nikken Sekkei που τους σχεδίασε – περιλαμβάνουν κατοικίες, χώρους γραφείων και ένα ξενοδοχείο, ενώ η «γέφυρά» τους θα φιλοξενήσει πολυτελή εστιατόρια, πισίνα και παρατηρητήρια με θέα στην πόλη και τον Περσικό κόλπο.

Κάθετο δάσος” Nanjing Κίνα + Populus Hotel Denver USA

• Το 13όροφο ξενοδοχείο Populus –Ντένβερ, ΗΠΑ (Studio Gang Architechts): 265 δωματίων ξενοδοχείο που πρόκειται να ανοίξει στο Ντένβερ του Κολοράντο αυτό το καλοκαίρι, ένα ενδιαφέρον δείγμα βιοφιλικού σχεδιασμού, εμπνευσμένο από τον κορμό της ενδημικής λεύκας (Populus είναι η επιστημονική ονομασία του δέντρου). Πρόκειται για το πρώτο ξενοδοχείο με θετικό ισοζύγιο άνθρακα στις ΗΠΑ, ενώ θα είναι και το πρώτο κτίριο που κατασκευάζεται στο κέντρο του Ντένβερ χωρίς να διαθέτει πάρκινγκ.

Το νέο θέατρο του QPAC – Μπρισμπέιν, Αυστραλία στο Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Κουίνσλαντ _σχεδιάστηκε από τους Νορβηγούς αρχιτέκτονες Snøhetta και τους Αυστραλούς Blight Rayner: Με την τεράστια, κυματιστή γυάλινη πρόσοψή του και τους ανοιχτούς χώρους του φουαγιέ, το πολυαναμενόμενο νέο κτίριο στο Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Κουίνσλαντ (QPAC) στο Μπρισμπέιν της Αυστραλίας, προσφέρει μια διαφάνεια που σπάνια συνδέεται με τα θέατρα. Πιο μέσα, ωστόσο, ένα κέλυφος από σκυρόδεμα περιέχει τη βασική ατραξιόν, ένα αμφιθέατρο 1.500 θέσεων με ξύλινη επένδυση, σχεδιασμένο για να φιλοξενεί μπαλέτο, όπερα, θέατρο και μιούζικαλ.
Το νορβηγικό αρχιτεκτονικό γραφείο Snøhetta και το τοπικό γραφείο Blight Rayner – που μαζί νίκησαν περισσότερους από 20 συμμετέχοντες σε διεθνή διαγωνισμό – εμπνεύστηκαν τον σχεδιασμό από τη ροή του ποταμού Μπρισμπέιν. Το έργο κόστισε 175 εκατομμύρια δολάρια Αυστραλίας (106,5 εκατ. ευρώ).

Με πληροφορίες από:
The new architecture set to shape the world in 2024
(έτσι η νέα αρχιτεκτονική θα διαμορφώσει τον κόσμο το 2024)

 Στον αντίποδα, 100χρόνια πριν

 

 

 

Ο άγνωστος —γνωστός Le Corbusier και η σύγχρονη πόλη

 

Λε Κορμπυζιέ… (κατά κόσμον Charles-Édouard Jeanneret-Gris Σαρλ-Εντουάρ Ζανρέ-Γκρι) γεννήθηκε σαν σήμερα πριν 130 χρόνια (6-Οκτ-1887) και έχει κατοχυρώσει -στους μη παροικούντες την Ιερουσαλήμ το φαίνεσθαι μεταξύ λίαν καλώς και άριστα.
Ο αναμφισβήτητα μεγάλος επιστήμονας, βασικά αρχιτέκτονας / πολεοδόμος αλλά και ζωγράφος, συγγραφέας και «πιονιέρος» ‑σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτος, που έβαλε τη σφραγίδα του στον σχεδιασμό των πόλεων και που με τις θεωρητικές του αντιλήψεις και το έργο του άσκησε σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, υπήρξε από πολλές πλευρές μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.

Το 1926, δημοσίευσε τα ‘’Πέντε Σημεία μιας Νέας Αρχιτεκτονικής’’ (Le Cinq Points d´une architecture nouvelle)

1. πιλοτή, 2. ελεύθερη όψη, 3. επιμήκη ανοίγματα στην όψη, 4. ελεύθερη κάτοψη και 5. roof garden.

Και που είναι το πρόβλημα;; τι το καλύτερο;; θα αναρωτηθεί κάποιος. Με μια πρώτη ματιά πουθενά, υπό έναν όρο: η γη να μην είναι εμπόρευμα, γιατί τότε όλα πάνε περίπατο! Κλείνεται η pilotis, το ένα κτίριο κολλάει στο άλλο και ελευθερία όψης & κάτοψης γιοκ, όσο για τα roof garden …
Μα αν έτσι είναι τα πράγματα, μήπως τελικά ο Le Corbusier υπήρξε ένας αιθεροβάμων 😜 κρυπτοκομμουνιστής;

Η σύγχρονη πόλη

Εξετάζοντας, από μαρξιστική σκοπιά, την πόλη ως χώρο όπου γίνονται οι περισσότερες κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες σε κάθε συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, εύκολα οδηγούμαστε στο να την εντάξουμε στο εποικοδόμημα.

Ειδικά σήμερα, που η (καπιταλιστική) παραγωγή έχει μετατοπίσει κατά πολύ το κέντρο βάρους της στη χρηματιστική οικονομία και όπου το κυρίαρχο κεφάλαιο δεν είναι ούτε απλά εμπορικό ούτε βιομηχανικό αλλά νέας μορφής χρηματοπιστωτικό, ο χώρος της πόλης και ακόμη περισσότερο η ίδια η πόλη ως πόλη, αποτελεί όχι απλά προνομιακό πεδίο επενδύσεων αλλά βασικό οικονομικό στοιχείο του συστήματος, που, έχοντας ξεπεράσει την απλή γαιοπρόσοδο, ανάγεται σε κεφαλαιώδους σημασίας οικονομική διεργασία, με επίκεντρο τη (συχνά βίαιη) αναπαραγωγή / ανασυγκρότηση του αστικού χώρου εν μέσω των γενικότερων ‑εθνικών και διεθνών, καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

Έτσι η πόλη και η πολεοδόμηση (ο σχεδιασμός) ξεπερνάει πια την έννοια (να το πούμε σχηματικά) του «απλού εποικοδομήματος» με την «παραδοσιακή» του μορφή δηλ. των πολύμορφων κοινωνικών σχέσεων, ιδεών & θεσμών του οργανισμού που ονομάζουμε «κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό» και αποτελεί «έκφραση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος στο χώρο» (ως βασικό οικονομικό και όχι μόνο στοιχείο του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος).

Τα CIAM & η Χάρτα της Αθήνας

Το Διεθνές Συνέδριο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne) — [CIAM] — ιδρύθηκε το 1928 από σημαντικούς αρχιτέκτονες / μηχανικούς της εποχής: μεταξύ αυτών από την αρχή ο Le Corbusier ‑η αναφορά ειδικά σ’ αυτόν έχει τη σημασία της, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Το πανό εισόδου της Έκθεσης του 4ου CIAM στο κτήριο Αβέρωφ του Πολυτεχνείου

Στόχος η «διάδοση των αρχών του σύγχρονου / μοντέρνου κινήματος όλων των τομέων της (όπως το τοπίο, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, ο βιομηχανικός σχεδιασμός κλπ) με σημείο αναφοράς στην “αρχιτεκτονική ως κοινωνικής τέχνη” και «επέζησε» σαν θεσμός για 30 χρόνια -(αυτο)διαλύθηκε το 1959.

Η οργάνωση άσκησε μεγάλη επιρροή, αφού ‑χειραγωγούμενη όπως ήταν φυσικό από το αστικό κατεστημένο της εποχής (μεταξύ άλλων και από το φασισμό / ναζισμό) «είδε» την αρχιτεκτονική, σαν αυτό που πραγματικά ήταν εν δυνάμει, δηλ σαν ένα ισχυρό οικονομικό και πολιτικό εργαλείο που «θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα μέσω του σχεδιασμού των κτιρίων και κυρίως του πολεοδομικού σχεδιασμού».

Εκ γενετής η λεγόμενη «αριστερά πτέρυγα» των CIAM είχε αποδεκατιστεί ‑ήδη από το 1930 αντικαταστάθηκε ο Hannes Mayer, ως κομμουνιστής, από τον Mies van der Rohe …τελικά οι Ναζί έκλεισαν το Bauhaus το 1933 και ο van der Rohe που δεν μπόρεσε να καταλάβει την θέση του προσωπικού αρχιτέκτονα του Φύρερ, πήρε μεταγραφή στις ΗΠΑ το 1937 υπηρετώντας την αμερικάνικη πολεοδομική φιλοσοφία. Όχι τυχαία οι Σοβιετικοί El Lissitzky , Nikolai Kolli και Moisei Ginzburg, μετά από ένα πρώτο «πειραματικό» διάστημα σταμάτησαν να συμμετέχουν.

Παράλληλα με την (κρυπτο)φασίζουσα από πολλές απόψεις αντίληψη του Le Corbusier, που πχ. διαστρέβλωσε (από το 1943 και μετά) την (πρωτοποριακή για την εποχή της) διατύπωση της «Χάρτας της Αθήνας» στο 4ο CIAM το 1933 (σσ. είχε προγραμματιστεί να γίνει στην Μόσχα, ο Χίτλερ είχε εμποδίσει την συμμετοχή των γερμανών αρχιτεκτόνων, αλλά υπήρξε μεγάλη αντίδραση από την Γερμανία και τελικά με την παρέμβαση του τότε Πρύτανη του Πολυτεχνείου Νίκου Κιτσίκη έγινε στην Αθήνα στο πλοίο, SS Patris II -«Πατρίς ΙΙ», που κατέπλευσε από τη Μασσαλία).

Ο τεχνοκράτης Le Corbusier, λάτρης της ατομικής ιδιοκτησίας και του ιδιωτικού αυτοκινήτου, θιασώτης της εκβιομηχάνισης και της μαζικά εκβιομηχανισμένης παραγωγής κατοικίας στυλ «πύργων», που έχει κατηγορηθεί για τις στενές σχέσεις του με τη φασιστική Ιταλία (βλ χειρόγραφη αίτηση συνεργασίας του με την εφημερίδα “Il Popolo d’ Italia” που διευθυνόταν από τον ίδιο τον Μουσολίνι) και την γερμανόφιλη Κυβέρνηση του Βισύ υπήρξε και εκφραστής της άποψης ότι ο Αρχιτέκτονας έχει απεριόριστες ικανότητες αλλά και δικαιώματα (βλ main d’architecte) ως «παντογνώστης» στο να καθορίζει το πώς θα ζει ο λαός, που περιφρονεί βαθύτατα ‑γνωστή η έμπνευσή του «πυραμίδα της elite», μια άποψη ‑πέρα από ελιτίστικη, καθαρά αντιδραστική η οποία όμως έχει περάσει στην αρχιτεκτονική παιδεία, ενώ οι απόψεις του έχουν χαρακτηριστεί από μελετητές του ως απολυταρχικές και ως νεοπλατωνικές.

Επίσης είχε το 1925 ρίξει το σύνθημα «η μεγάλη βιομηχανία να αναλάβει την ανοικοδόμηση» και όπως εμφαντικά σημειώνει ο Kopp, o Le Corbusier ήταν πάντα θερμός υποστηρικτής των τραστ και των μονοπωλίων (βλ και κριτική που του είχε γίνει από την L’Ηumanite για το σχέδιό του Plan Voisin το 1918 που έγινε κατά παραγγελία της ομώνυμης πολεμικής βιομηχανίας κατασκευής αεροπλάνων η οποία μετά τον Α. Παγκόσμιο Πόλεμο θέλησε να επενδύσει στην κατοικία όπου διέβλεπε μεγάλα κέρδη).
Με λυμένα τα χέρια και χωρίς την αριστερή θεωρητική κληρονομιά του Bauhaus παρά μόνο στον μορφολογικό τομέα, ο Le Corbusier, έλυνε και έδενε, έγινε ο αδιαφιλονίκητος μεταπολεμικός «αστέρας», το δεύτερο μισό του 20^ού αιώνα και ακόμη σήμερα ο “αρχιτεκτονοκεντρισμός” του, που προέκυπτε εν πολλοίς και από την φασίζουσα ιδεολογία του, ταλαιπωρεί πολλές Αρχιτεκτονικές Σχολές.

Στο 4^ο CIAM υπήρχαν και προοδευτικοί / αριστεροί και κομμουνιστές πολεοδόμοι και αρχιτέκτονες, όπως ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος, ο Σαπόρτα (ο Ισαάκ Σαπόρτα ήταν τότε μαζί με τον Αλ.Τάσσο, τον Κάρολο Κούν, τον Μέμο Μακρή, τον Αλέξανδρο Κορογιαννάκη και άλλους τεχνικούς και καλλιτέχνες, μέλη του ΚΚΕ) που αντιτάχθηκαν σθεναρά στην κυρίαρχη λογική, όπως και ‑αργότερα, ο Ι.Δεσποτόπουλος με τη «Χάρτα της Αθήνας ΙΙ» (που είχε εκδιωχθεί από το Πολυτεχνείο ως αριστερός το 1945 και εργαζόταν στην Σουηδία σε προγράμματα ανάπτυξης του Τρίτου Κόσμου)

Το Μοντέρνο Κίνημα, εν κατακλείδι υπήρξε γέννημα-θρέμμα πολλών διεργασιών στην Ευρώπη, της αμφισβήτησης του καπιταλιστικού συστήματος, της αμφισβήτησης του ακαδημαϊσμού στην πνευματική παραγωγή, της ανάγκης ύπαρξης μιας νέας Τέχνης, Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας που να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές απαιτήσεις που έφεραν στο προσκήνιο της Ιστορίας την σοβιετική επανάσταση …στην Γερμανία θεωρήθηκε «μπολσεβικικό» και απορρίφθηκε ως «Εκφυλισμένη Τέχνη» (Εntartete Kunst).

Η «Χάρτα της Αθήνας ΙΙ» του Ι.Δεσποτόπουλου

Ο Δε­σπο­τό­που­λος σε υπό κα­τα­σκευή
σχο­λι­κό κτί­ριο
Ακα­δη­μί­ας Πλά­τω­νος – Αθήνα (1932)

Κατέγραψε την συγκρότηση αλλά και το φιλοσοφικό και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο καθώς και το ιστορικό πλαίσιο της πόλης μέσα από τέσσερεις βασικές ομάδες:

1) η «οικονομική συγκρότηση» (και εδώ φαίνεται η σημασία που δίνεται στην οικονομική βάση σύμφωνα με τα μαρξιστικά πλαίσια),

2) η «ομαδική ζωή» ως δεύτερο ιεραρχικά στοιχείο, που απεικονίζει την έμφαση που δίνονταν στον μεσοπόλεμο στον κοινωνικό και συλλογικό χαρακτήρα της κοινωνίας και της πόλης, δεν πρόκειται για την «αναψυχή» της Χάρτας αλλά για κάτι ευρύτερο, που υποδηλώνει και την σημασία του συλλογικού απέναντι στο ιδιωτικό και το ατομικό, και που αφορά την πολιτική ζωή, την πνευματική ζωή, και τέλος και την ψυχαγωγία, ως ένα μέρος της συλλογικής ζωής αλλά όχι το κυρίαρχο ιεραρχικά.

3) … «ο συν-οικισμός, το κατοικείν», θεώρηση της κατοικίας ως μιας συλλογικής πράξης μέσα στην πόλη όπου όχι απλά «κατοικούμε» αλλά «συν-κατοικούμε» (αργότερα ο Δεσποτόπουλος χαρακτήριζε τις σημερινές πόλεις «απέραντες αποθήκες εργατικών χεριών», «πολεοειδείς σχηματισμούς» ή και «μη πόλεις» ακριβώς επειδή έλλειπε ο συλλογικός χαρακτήρας των περιοχών κατοικίας και η κοινωνική συνοχή του πληθυσμού, αυτή που υπάρχει σε συγκεκριμένες φάσεις των κοινωνικών συστημάτων και στους προκαπιταλιστικούς χρόνους και στην πρώτη καπιταλιστική περίοδο.

4) Τέλος, η τέταρτη βασική ομάδα αφορά την ιδεολογική φυσιογνωμία της πόλης, η οποία εκφράζει την κοσμοθεωρία στην οποία είναι εντεταγμένη. Η ιδεολογική αυτή φυσιογνωμία, διακρίνεται στην ύπαρξη και την σημασία συγκεκριμένων λειτουργιών για κάθε εποχή, στα προεξάρχοντα στοιχεία, λειτουργικά και μορφολογικά, διακρίνεται στην κάτοψη ‑σχέδιο της πόλης, και ακόμη στην καθολική της μορφή: στην αρχαία πόλη κυριαρχεί η Αγορά ‑ο κατ’ εξοχήν πολιτικός και ταυτόχρονα και οικονομικός χώρος, στον Μεσαίωνα ο Καθεδρικός Ναός και η πλατεία του, σήμερα οι ουρανοξύστες των κτηρίων των πολυεθνικών και του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Αξίζει να θυμίσουμε εδώ ότι η σχέση πόλης και κοσμοθεωρίας, είχε επισημανθεί από τον Δεσποτόπουλο στα «Τεχνικά Χρονικά» του 1933 με την ευκαιρία της διεξαγωγής του 4ου CIAM στην Αθήνα, όπου τονίζει ότι:  «…η πόλις έχει φυσιογνωμίαν  εξαρτωμένην εκ του χαρακτήρος των κατοίκων, του κλίματος και εκ των πολιτικο-οικονομικών και πνευματικών εκδηλώσεων του κυριαρχούντος κοινωνικού συστήματος…»

Στην εποχή της ανόδου της αστικής τάξης στον 19ο αιώνα, έχομε την έκφραση της αστικής δημοκρατίας με την πόλη να κυριαρχείται αφ’ ενός από τα Ανάκτορα το Κοινοβούλιο, τα Πανεπιστήμια, τα θέατρα και τις όπερες, τα Μουσεία και τις Ακαδημίες, αλλά παράλληλα τις εξαθλιωμένες εργατικές συνοικίες στις βιομηχανικές περιοχές. Η έντονη πλέον ταξική διάσταση της βιομηχανικής πόλης με τα πολυτελή κέντρα και τις βιομηχανικές περιοχές, στο Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο, την Βιέννη, την Αθήνα του 19ου αιώνα, είναι ορατή και αναγνωρίσιμη ‑ακόμη σήμερα ιδεολογική τους φυσιογνωμία. Με την κυριαρχία του ατομικού επάνω στο συλλογικό, η ιδιωτική κατοικία, τα κτήρια των γραφείων, τα εμπορικά κέντρα, καταπνίγουν τα πάλαι ποτέ κυρίαρχα στοιχεία της εικόνας της πόλης και οι πόλεις κατασφραγίζονται από τα υπερυψηλά και ογκώδη κτήρια των γραφείων των πολυεθνικών, των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, των ασφαλιστικών οργανισμών και οι εμπορικές πολυκατοικίες και τα κτήρια γραφείων καταπνίγουν και εξαφανίζουν τα μεγαλοπρεπή νεοκλασικά δημόσια κτήρια (απτό παράδειγμα η τριλογίας των Χάνσεν στην Αθήνα σήμερα σε σχέση με τις γύρω πολυκατοικίες) με μια «εικόνα Μανχάταν» λίγο πολύ σε κάθε καπιταλιστική μεγαλούπολη, Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο, Σιγκαπούρη, Πεκίνο, Χονγκ-Κογκ, Τόκιο, Αθήνα…

Στον αντίποδα
Αρχιτεκτονικές & πολεοδομικές θεωρίες στη νεαρή ΕΣΣΔ
Στην υπηρεσία του λαού — Όλα για τον άνθρωπο

Είναι κοινό μυστικό πως στον καπιταλισμό (του τότε και του τώρα –όχι τυχαία, πολλά από τα κτήρια που σχεδιάζονται κύριο στόχο έχουν να εντυπωσιάσουν με τις «γλυπτικές» δήθεν πρωτοποριακές μορφές τους, αδιαφορώντας όχι μόνο για τα ιδιαίτερα κοινωνικά και ιστορικά χαρακτηριστικά του τόπου ή του «τοπίου» που τα υποδέχεται, αλλά ακόμη και για την ίδια τη λειτουργία που αυτά θα έπρεπε να υπηρετούν, ανάγοντας σε άπαν τη μορφή ως αυταπόδεικτη αξία και προσπερνώντας τις ανάγκες και τα καθημερινά προβλήματα και ανάγκες του λαού εν ονόματι της «τέχνης» ή με άλλοθι την τέχνη.

Αντίθετα στη Σοβιετική Ένωση, από την πρώτη μέρα της επανάστασης του Οκτώβρη, ο έντονος θεωρητικός προβληματισμός σε όλα τα πεδία της κοινωνικής δραστηριότητας δεν θα μπορούσε –φυσικά, να αφήσει απ’ έξω την –υπό νέο πρίσμα «Τέχνη της επιστημονικής πολεοδομικής θεωρίας» με μπούσουλα, ότι στη νέα κοινωνία αντιστοιχεί η αναγκαιότητα για νέα αρχιτεκτονική μορφή μέσα από τις νέες (κοινωνικοποιημένες) λειτουργίες στην καθημερινή ζωή, άρα και στα κτήρια και την πόλη: οι θέσεις που είναι στο έπακρο πρωτοπόρες, διαμορφώνονται και παγιώνονται σε μια μακρόχρονη διαλεκτική εξέλιξη ακόμη και όταν μερικές φορές έδιναν –μέσα από μικροαστική αντίληψη, υπερβολική σημασία στο ρόλο του πολιτιστικού εποικοδομήματος ως προς την οικονομική βάση (πχ. η Proletcult που ιδρύθηκε στις παραμονές της Επανάστασης με επαναστατικορωμαντικές τάσεις πολλές φορές ανάγκασε τον Λένιν να την κατακρίνει κυρίως στο θέμα της “αυτονομίας” που ζητούσαν από το Κράτος και το Κόμμα, καθώς και για την μηδενιστική τους στάση στον πολιτισμό του παρελθόντος).

Πάντως είναι εμφανής η προσπάθεια αναζήτησης νέων μορφών που να ταιριάζουν στη νέα σοβιετική κοινωνία στην υπηρεσία του λαού: η πραγματικά σύγχρονη ‑για την εποχή της, αλλά από κάποιες πλευρές ακόμη σήμερα, αρχιτεκτονική κατεύθυνση που σε πολλά σημεία προηγείται χρονικά των δυτικοευρωπαϊκών κινημάτων αλλά και του Bauhaus, η αντίληψη με τις νέες μορφές και τα κτηριολογικά προγράμματα να βοηθήσουν στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας κλπ. Στο περιεχόμενο και τη λειτουργία του κτηρίου και της πόλης συνυπάρχουν η απλή λειτουργική αναδιάταξη με ευρύτερα (μερικές φορές ουτοπιστικά) προγράμματα που ‑κατά την άποψή τους- εντάσσονταν στα πλαίσια γένεσης της νέας κοινωνίας.

Το περίφημο σχέδιο Miljutin, για το Magnitogorsk, 1930 που βασίζεται στην ιδέα της γραμμική πόλης, και
η πρότασή του για το Στάλινγκραντ   ⬇️

Σχέδιο του Leonidov για το Magnitogorsk, 1929

Καθοριστική υπήρξε η σχέση του «κατασκευασμένου» έργου του μοντέρνου κινήματος σχετικά με τον πραγματικό κτισμένο όγκο κατοικιών που αντιστοιχούν εκείνη την εποχή σε «κλασική» μορφή και δομή (ενδεικτικά, ενώ το 1923 κατασκευάστηκαν ~1.000.000 τμ. κατοικίας και το 1925 3.000.000, στην περίοδο 1925–1930 πάνω από 30, δηλαδή 6.000.000 το χρόνο). Να σημειώσουμε πως ‑σε μια πρώτη περίοδο, εφαρμόστηκαν και αναγκαστικές λύσεις (πχ. η «ελάχιστη κατοικία» μειώνοντας τα τμ. ανά άτομο, λόγω των οξυμένων προγραμμάτων στέγασης) και επίσης υπήρξαν και μηχανιστικοί πειραματισμοί (πχ. με ιδεολογικό κάλυμμα την «σοσιαλιστική συλλογική κατοίκηση» αφαιρώντας από κάθε διαμέρισμα κουζίνες και ελαχιστοποιώντας τον καθημερινό χώρο, δημιούργησαν το «συλλογικό σπίτι» με κοινά μαγειρεία, εστιατόρια και χώρους διημέρευσης σε κάθε συγκρότημα, λύση η οποία όπως ήταν φυσικό τελικά εγκαταλείφθηκε). Αλλά ακόμη και σε αυτές τις «ακραίες» περιπτώσεις, δημιουργήθηκαν με μεγάλη επιτυχία κτήρια με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα τα γνωστά συγκροτήματα κατοικιών, με αίθουσες εκδηλώσεων , πολιτισμού, εργατικές λέσχες, τοπικής άθλησης κλπ.

Η Σοβιετική Ένωση υπήρξε πρακτικά η πρώτη χώρα στον κόσμο που αντιμετώπισε το πρόβλημα της απ’ αρχής οικοδόμησης νέων πόλεων, αντίθετα με τη Δύση (που ‑αναγκαστικά, το βρήκε μπροστά της μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο…) Και μιλάμε για νέες πόλεις σε μαζική παραγωγή και όχι για τους μεμονωμένους βιομηχανικούς οικισμούς της Αγγλίας και Γερμανίας του 19ου αιώνα (Siemensstadt, Saltaire, Cadbury κα.)

Βέβαια ‑και αυτό είναι το κύριο, οι πόλεις στη Σοβιετική Ένωση, μελετήθηκαν και κτίστηκαν απ’ αρχής σε ελεύθερο έδαφος που ήταν λαϊκή ιδιοκτησία. Δημιουργήθηκαν σχεδιασμένα , δίπλα σε μεγάλες μονάδες παραγωγής (σαν βιομηχανικές δηλ.) κοντά σε νέα ορυχεία, φράγματα ή άλλα μεγάλα τεχνικά έργα ή σε καινούργιες βιομηχανικές συγκεντρώσεις. Οι εκτεταμένες συζητήσεις και ευρύτερες θεωρητικές αναζητήσεις ήταν στα πλαίσια την «νέας σοσιαλιστικής πόλης» με αρχές «νέας κοινωνίας» που θα ήταν αντίθετες με την παλιά καπιταλιστική πόλη, με στόχο και την απάλειψη της αντίθεσης πόλης — υπαίθρου κλπ

Συλλογική κατοικία (σπίτι-κοινότητα) M.Bartch & V.Vladimirov. Ελάχιστος ιδιωτικός χώρος και μέγιστος κοινωνικός, διατάξεις ορόφων που αργότερα αντέγραψε ο Le Corbusier στην Πολυκατοικία της Μασσαλίας.
Καθαρές γραμμές / σχέδια || με την μορφολογία του Bauhaus που αργότερα χρησιμοποίησε ο Mies van der Rohe

Δείτε «Φαινόμενο» (;) Bauhaus: μια ταξική θεώρηση

Πηγές:
Maurice Besset, Qui etait Le Corbusier Geneve 1968
Anatole Kopp: “Ville et révolution: Architecture et urbanisme soviétique des années vingt” & “Changer la vie, changer la ville: de la vie nouvelle aux problèmes urbains, U.R.S.S. 1917–1932”
ΤΕΕ — Τεχνικά Χρονικά (αρχείο)
Ειδικά για τα CIAM & τη Χάρτα της Αθήνας: μελέτες του (Oμότιμου καθηγητή ΕΜΠ) Γ. Σαρηγιάννη