Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση … (Τι ‘χες Γιάννη, τι ‘χα πάντα)

“Τα χέρια μας μείναν γυμνά.
Τα χέρια μας χιλιάδες φορές τρίφτηκαν
στο αξούριστο σαγόνι του αγέρα,

Χιλιάδες φορές γαντζωθήκανε στο συρματόπλεγμα.
Χιλιάδες φορές άγγιξαν
τα παγωμένα κάγκελα του θανάτου.

Τα χέρια μας μείναν γυμνά,
μάθανε τη δουλειά, τη σιωπή, το σημάδι.
Ανεβοκατεβάσανε μύριες φορές το σιδερένιο κόκκορα του θυμού,
Κόψαν και ξανάκοψαν μ' ένα σουγιά το καρβέλι της υπομονής,
χτύπησαν κατακούτελα τον τοίχο και τη νύχτα.

Τώρα τα χέρια μας κάθουνται ολόγυμνα πάνου στα γόνατά μας
όπως κάθεται ο ήλιος πάνου στο βουνό
όπως κάθεται το βουνό πάνου στη θάλασσα
όπως κάθεται η καρδιά του συντρόφου πάνου στην πίστη της.

Τούτα είναι τα χέρια των κομμουνιστών.
Οταν σου σφίγγουν το χέρι ξέρεις πως όλες οι πρωτεύουσες
ηλεκτροφωτίζονται πίσω απ' τη νύχτα
όταν σηκώνουν τους κουβάδες το θαλασσινό νερό ίσα στον ανήφορο
ξέρεις πως το αύριο κι ο ήλιος κι η θάλασσα είναι του χεριού τους
ξέρεις πως το χοντρό τσουβάλι με τις πέτρες γίνεται ανάλαφρο στα χέρια τους
γιατί πάντοτε πιότερο απ' το μισό βάρος το σηκώνει η Λευτεριά.
Τούτα είναι τα χέρια των συντρόφων

Γυμνά χέρια - μέσα στη φούχτα τους εσβήστηκε η γραμμή της τύχης
Στη φούχτα τους κρατάνε την τύχη του κόσμου.
Είναι τα χέρια των κομμουνιστών”
Γιάννης Ρίτσος _Μακρονήσι 1950

Σήμερα είναι τ’ Αγιαννιού (η εκκλησία γιορτάζει τον Άι Γιάννη (Ιωάννη) τον πρόδρομο ή βαπτιστή «Κλήδονα ή Ριγανά ή Ριζικάρη ή Λαμπαδιάρη ή Λαμπαδάρης ή Φουγγαρίτης ή Φανιστή»… Που είναι επίσης εορτάζων στις 24 Φεβρουαρίου, στις 25 Μαΐου, στις 24 Ιουνίου, στις 29 Αυγούστου στις 23 Σεπτεμβρίου και πιθανά μερικές φορές ακόμη.

Εκτός από τον Πρόδρομο, άγιασαν κι άλλοι Γιάννηδες, ο Άι Γιάννης ο Ρώσος, ο Θεολόγος (αυτός είναι ο ευαγγελιστής Ιωάννης), ο Χρυσόστομος, ο Δαμασκηνός στις 4 Δεκεμβρίου, και αρκετοί ακόμη. Και έχουμε και τις (επίσης πολλές) Ιωάννες

Α ρε Γιάννη…

Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Χριστού κατέχει την πρώτη θέση στο χορό των αγίων. Εφτά φορές τον γιορτάζουμε σε έξι διαφορετικούς μήνες. Αν προσθέσουμε σε αυτές τις γιορτές και τις αντίστοιχες για τον Ιωάννη τον Θεολόγο (Ευαγγελιστή), τον Χρυσόστομο, τον Ελεήμονα, τον Ρώσο, τον Ερημίτη, τον Δαμασκηνό και τον Κουκουζέλη, τότε δεν καταλαβαίνουμε γιατί ο λαός λέει ότι «Κάθε μέρα δεν είναι τ’ Αγιαννιού»  (Πλέον των 80 οι άγιοι με αυτό το όνομα).

Σχετικό και το ανέκδοτο που κυκλοφορεί:
Κάποιος αυτοκτονεί πέφτοντας από τον 15^ο όροφο. Όταν φτάνει στον 10^ο το μετανιώνει:
__ “Άη Γιάννη, σώσε με”. Ένα αόρατο χέρι το κρατά και διακόπτει την πτώση του.
__“Ποιον Άη Γιάννη φώναξες, τον Πρόδρομο ή τον Θεολόγο;” ακούει μια φωνή.

__“Τον Θεολόγο!”
__“Πέσε τότε κάτω. Εγώ είμαι ο Πρόδρομος”. Και τον αφήνει…

Το Γιάννης είναι από τα πιο συνηθισμένα ανδρικά ονόματα, με 9% του ανδρικού πληθυσμού — τα πρωτεία κατέχει ο Γιώργος με 11%, γι’ αυτό και στο στρατό τους νεοσύλλεκτους τους αποκαλούσαν στραβόγιαννους. Λόγω του κεντρικού ρόλου τόσο του Προδρόμου όσο και του Ευαγγελιστή Ιωάννη στο Χριστιανισμό, το όνομα είναι δημοφιλές τόσο στους Ορθόδοξους όσο και στους Καθολικούς (Τζον, Ιβάν, Ζαν κλπ.).

Τον Γιάννη (έβρ. Y(eh)okhanan =) στον οποίο ο Θεός έχει δείξει την εύνοιά του (εξ ου και η παροιμία «Γιάννης και τουυ Θεού η χάρη») ο θυμόσοφος λαός τον έχει «προικίσει» με αρκετές παροιμίες. Πενήντα πέντε περίπου (κάποιες, που μόνη πηγή ήταν το διαδίκτυο, δεν τις καταγράψαμε). Δε λείπει από καμιά περίσταση. Όπου παροιμία και ένας Γιάννης με το «μαγικό» όνομα παρών («Βγάλε το παιδί σου Γιάννη, και απόλα το στον λόγγο»). Τον Γιάννη που είναι δημοφιλές όνομα και καλύπτει ένα εύρος χαρακτήρων χρησιμοποιεί ο λαός για να εκφράσει το απόσταγμα της πείρας του, τα διδάγματα για τις πράξεις και τις σκέψεις των ανθρώπων, θα βρει κανείς πρακτικές αλήθειες και παραγγέλματα για τη ζωή ή μια εξήγηση γι’ αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία και στη φύση.

Από τον Γιάννη ως την Μαρία

Σε όλες στις χώρες υπάρχει ένα όνομα που συνδέεται με φάρσες και παθήματα. Στη Γαλλία το Φρανσουά, στις ΗΠΑ το Τζο, στην Ιταλία το Τζοβάνι κλπ. Στην Τουρκία το Αλή, που εμφανίζεται και σε αρκετές ελληνικές παροιμίες. Οπως στην παροιμία «Αν ο Αλής γίνεται Γιάννης, κι η όρνιθα κταπόδι» που δηλώνει αυτά που είναι απίθανα και αδύνατο να γίνουν. Στους μουσουλμάνους οι Χασάν είναι οι περισσότεροι και ο λαός λέει «Ισα Γιάννης ίσα Χασάνης», μια και τα όμοια πράγματα από την ουσία ξεχωρίζουν (και γι’ αυτούς που δε διαφέρουν στα ήθη, αλλά μόνο κατά τα ονόματά τους «Από το Γιάννη ως το Λιό, τύφλα να ‘χουνε και οι δυο»).

Το αντίστοιχο δημοφιλές θηλυκό είναι το Μαρία. Σε αρκετές παροιμίες Γιάννης και Μαρία κάνουν «ντουέτο»: «Μπρος Μαρία και πίσω Γιάννης» (ή «Μπρος Μαρία και πίσω Ρήνη κι από πίσω Καταιρήνη») λένε αυτοί που ενοχλούνται ταυτόχρονα από πολλούς. «Αλλη καμιά δε γέννησε, μόνο η Μαριώ τον Γιάννη», για τους κομπορρήμονες και επαιρόμενους για συνηθισμένα πράγματα. «Σ’ τον μπιρισμένο τον καιρό δυστυχισμένη χώρα, εγώ η Μάρω Δέσποινα κι ο Γιάννης Θεολόγος» όταν επικρατεί διαφθορά, διαπλοκή, αναξιοκρατία κλπ. (όπως σε όλα τα εκμεταλλευτικά συστήματα) και τα δημόσια αξιώματα καταλαμβάνουν οι ανίκανοι και οι ανήθικοι.

Γιάννης και Μαρία στη νεοελληνική μυθολογία είναι ζευγάρι και στον ουρανό:
Τους δύο λαμπρούς πλανήτες τα’ Ουρανού Αφροδίτη και Δία, τους φκείσανε Γιάννη και Μάρω και μάλιστα τους θέλουν και αγαπητικούς. Από την πολλή αγάπη πούχαν, παρακάλεσαν το θεό να τους κάνει αστέρια. Ο Θεός άκουσε την προσευχή τους κι έκανε τα δυο λαμπρά αστέρια Γιάννο και Μάρω. Το ένα βγαίνει στην Ανατολή πολύ πριν βγει ο Ήλιος, κι είναι ο μάγος Αυγουρινός (‘’τ’ αστέρι της Αυγής’’). Τ’ άλλο βγαίνει το βράδυ, μόλις βασιλέψει ο Ήλιος κι έρθει το πρώτο σκοτάδι. Το χειμώνα ο Γιάννος βγαίνει στην Ανατολή απάνω στα βουνά, κι η Μάρω στη Δύση, κάτω στους κάμπους. Το καλοκαίρι αλλάζουν θέση.  Ο Γιάννος βγαίνει κάτω στους κάμπους κι η Μάρω απάνω στα βουνά. Ετσι η αβρή Μάρω αποφεύγει του χειμώνα τους πάγους και του καλοκαιριού τις ζέστες. Αυτό το λέει και ένας παροιμιώδης στίχος: Η Μάρω μένει στα βουνά κι ο Γιάννος πάει στους κάμπους» («Φως από τους μύθους μας: Νεολληνική Μυθολογία» Δημ. Λουκοπούλου, 1926).

(Ηρακλής Κακαβάνης) _ με τις θερμότερες ευχές, όπως και σε όλους τους εορτάζοντες των ημερών. Και με μια υπόμνηση: Οι ευχές δε θα ‘χουν αντίκρισμα αν συνεχίσεις Γιάννη στην ανεμελιά σου και δε φορέσεις τα ταξικά γυαλιά σου. Όσο ολιγωρείς και αποδέχεσαι παθητικά αυτά που άλλοι αποφασίζουν για σένα, θα σε συνοδεύει η λαϊκή ρήση «ήθελές τα κι ήπαθές τα, γεια σου Γιάννη Μπαρλαφέτα».
Όποιος αντέχει μπορεί να συνεχίσει και να διαβάσει όλες τις σχετικές με το Γιάννη παροιμίες

Ο Γιάννης στο λαϊκό “παροιμιαστήριο”

Από το λαϊκό «παροιμιαστήριο» όπου θα βρει κανείς πρακτικές αλήθειες και παραγγέλματα για τη ζωή ή μια εξήγηση γι’ αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία και στη φύση ούτε «(Μόνο) ο Γιάννης ο σπανός μας λείπει» και ας τον θεωρούν ασήμαντο. Η ανάγκη κάνει τον άνθρωπο να γίνει πολυτεχνίτης και εξαίρεση δεν είναι ούτε ο Γιάννης «Και παπάς έγινες Γιάννη; Ετσι θέλει ο δάσκαλός μου». Οταν ο άνθρωπος μαθαίνει να γράφει το όνομά του έχει κάνει και το πρώτο βήμα για την ολοκλήρωσή του, γι’ αυτό και ο λαός προτρέπει «Γράψε Γιάννη γράμματα και γράψε τ’ όνομά σου». Γι’ όσους άλλα ζητούν και άλλα επιδιώκουν «Γιάννη γύρευε και Νικόλα καρτέρει» και γι’ αυτούς που θεωρούν τα πιθανά ως σίγουρα «Ακόμα δεν τον είδαμε Γιάννη τον βαφτίσαμε». Σε μια αμφίρροπη αναμέτρηση «Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη». Τέλος, μια επίκαιρη παροιμία που χαρακτηρίζει αυτούς που με τις πράξεις τους μας έχουν προκαλέσει μεγάλο κακό και έρχονται μετά να μας βοηθήσουν: «Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι». Κάτι τέτοιο συμβαίνει με τις εκάστοτε κυβερνήσεις που με τα μέτρα που παίρνουν επιδεινώνουν τους όρους διαβίωσης και έρχονται μετά με το λάδι (ψίχουλα που τα πληρώνουμε πάλι εμείς) να μας ξεγελάσουν.

Πολλές παροιμίες παρουσιάζουν τους Γιάννηδες πνευματικά ανεπαρκείς «Αν είχαν οι Γιάννηδες γνώση, θα μας δάνειζαν καμπόση» και πρωτάπειρους «Σαράντα πέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση» (το λέμε ειρωνικά για τις πολλές διατυπωμένες και συνάμα ανόητες απόψεις), «Ο Γιάννης καβάλα στ’ άλογο και τ’ άλογο αραδούσε». Ολες οι ανθρώπινες αδυναμίες προσωποποιημένες στους Γιάννηδες. Πασίδηλα τα ελαττώματά τους «Οπου ακούς Μαρία και Γιάννη βάλε ψάρια στο τηγάνι». Είναι διπρόσωποι «Εξω Γιάννης μέσα Σουλεϊμάνης». Αθεράπευτα αδιόρθωτοι «Τι έχεις Γιάννη; Τι είχα πάντα», «Δεν είναι Γιάννης — είναι Γιαννάκης», «Γιάννης πήγες, Γιάννης ήρθες» για όποιον δεν είχε νου να επωφεληθεί από την ευκαιρία που του δόθηκε. Απληστοι και πλεονέκτες «Ολα τα φαγιά του Γιάννη», ενεργούν μόνο για πάρτη τους «Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει» και δεν αλλάζουν ποτέ «Κι αυτοκράτορας να γένεις, πάντα Γιάννης θε να μένεις».

Καταγίνονται με ό,τι τους ενδιαφέρει αδιαφορώντας για οτιδήποτε άλλο «Όλοι μιλούν για τ’ άρματα και ο Γιάννης για την πίτα». Οκνηροί, προκειμένου να αποφύγουν τη δουλειά προφασίζονται διάφορα «Πότε ο Γιάννης δεν μπορεί, πότε ο κώλος του πονεί». Παρασύρονται εύκολα απ’ τους άλλους «Σέρνει ο Γιάννης το Γιαννάκη, κι η Γιαννάκαινα το Γιάννη». Μέσα σε όλα αυτά είναι και παντογνώστης, «Ποιος κλάνει; Τον Γιάννη ρώτα». Είναι τυχερός όποιος πάρει σαφή απάντηση από τον Γιάννη, που συνήθως απαντά άλλ’ αντ’ άλλων «Γεια σου Γιάννη; Κουκιά σπέρνω…» και με ασυναρτησίες «Γεια σου Γιάννη, τα καράβια τα μικρά και τα μεγάλα». Τέλος, «Οπου γάμος και τραπέζι και ο Γιαννάκης εις τη μέση», πάντα παρείσακτος όμως και φασαριόζος «Γιάννη, Γιάννη ρούβελα (κοκκινολαίμης), που λαλείς στα κούφαλα και λαλείς και τζιτζιρίζεις και τα κούφαλα βουρλίζεις».

«Όλη μέρα καλογιάννη και το βράδυ κακογιάννη» λέει ο λαός για αυτούς που μας καλοπιάνουν για να πετύχουν το σκοπό τους και όταν γίνεται η δουλειά τους δε μας δίνουν σημασία. «Κάλλια καλογιάννης παρά κακογιάννης», γιατί προτιμότερο είναι να επαινείς παρά να κατηγορείς, αλλά και «Οχι Γιάννη μόνο καλογιάννη» για τους ταυτολογούντες (όμοια και η «Τα ίδια Γιάννη μου, τα ίδια Κωνσταντή μου»). Για αυτόν που αναπάντεχα νοικοκυρεύεται «Άφησε ο Γιάννος την κλεψιά κι έπιασε το ζευγάρι». Για αυτούς που ταιριάζουν λέμε «Αδερφός του Γιάννη είναι ο Παρασκευάς» ή «Ηυρ’ ο Χατζή Γιάννης τον καημένο Παπαγιάννη» Βρήκε τον όμοιό του και «Πιάσ’ το Γιάννη τον άπιαστο» γι’ αυτά που είναι αδύνατο να γίνουν. «Κατά το μαστρο-Γιάννη και τα κοπέλια του».
Στα παλιά τα χρόνια, τότε που δεν υπήρχαν τα κατάλληλα θεραπευτήρια, όσους «δε στέκαν στα καλά τους» τους έστελναν στις μονές όπου τους φρόντιζαν οι μοναχοί. Γι’ αυτό ακούμε να λένε «αυτός είναι για τον άγιο (ή τον όσιο) τάδε», ανάλογα με το πού ήταν αφιερωμένη η μονή της περιοχής. Πολλοί οι Αϊ — Γιάννηδες, πολλές και οι μονές, οπότε «αυτός είναι για τον Αϊ — Γιάννη».

Ίσως είμαστε και εμείς λίγο αγνώμονες και αχάριστοι απέναντί τους, «Τα καλά του Γιάννη θέμε, και το Γιάννη δεν τον θέμε». Οσα όμως και να του σούρνουν με τις παροιμίες «Ξέρ’ ο Γιάννης τ’ έχ’ς τον τορβά του», όπως όλοι που ξέρουν τι πράττουν και καθώς είναι άφοβος και τολμηρός δεν ενδίδει στις απειλές κανενός, όσο ισχυρός κι αν είναι αυτός «Γύρευ’ αγά μου τη δουλειά σου κι ο Γιάννης δεν είναι για χαράτζι». Ανθρωπος καλόβουλος «Οπου Γιάννης και μάλαμα», που ενσαρκώνει όλα τα ανθρώπινα προτερήματα «Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή δεν κάνει», ο ιδανικός σύζυγος για κάθε γυναίκα, «Γιάννη είχα, Γιάννη έχω κι αν ποτέ μου θα χηρέψω, πάλι Γιάννη θα γυρέψω», και αναντικατάστατος.
Η δημοφιλία του ονόματος και οι συχνές γιορτές του Αγίου Ιωάννη είναι η αφορμή και για την παροιμία «Κόψε πρίνο, καμ’ Αντώνη κι από κουμαργιά Μανώλη, κι αν ρωτάς και για το Γιάννη, ό,τι ξύλο κόψεις κάνει» ή «Κόψε ξύλο καμ’ Αντώνη κι άλλο για Μανώλη, και τον άτυχο το Γιάννη κάθε ξύλο τον εφτιάνει» (τα ευτελή πράγματα γίνονται από οποιοδήποτε υλικό). Είναι τόσο άτυχος, «Ούτε ποτέ χαρά’ς το Γιάννη, ούτε τώρα’ς τα παιδιά του», που συμβολίζει αυτούς που κατατρέχει η τύχη.

✔️️ Ο μύθος για τους 45 Γιάννηδες
που είχαν ενός κοκόρου γνώση …

Κάποτε υπήρχε στην Κεφαλονιά σε ένα χωριό με λίγους κατοίκους φτωχούς και αγράμματους -45 οικογένειες και όλοι οι νοικοκυραίοι είχαν το όνομα Γιάννης…
Οι 45 Γιάννηδες λειτουργούσαν συλλογικά, είχαν εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο λες και ήταν όλοι αδέλφια, έως ότου μια χειμωνιάτικη καταιγίδα τάραξε την ηρεμία του χωριού…
Έβρεξε τόσο πολύ τη νύχτα που ξεχείλισε το ποτάμι και κινδύνευαν οι καλλιέργειες και τα σπίτια τους, όταν λοιπόν ξημέρωσε αποφάσισαν να τιμωρήσουν το ποτάμι…
Ο καθένας έλεγε την γνώμη του αλλά δεν συμφωνούσαν πως να τιμωρήσουν το ποτάμι και ήταν η πρώτη φορά που κινδύνευε το χωριό να τσακωθεί.
Τότε «ως από μηχανής θεός» παρουσιάστηκε ένας βρεγμένος κόκορας και τους είπε ότι θα τους δείξει τον τρόπο να εκδικηθούν με τη προϋπόθεση ότι θα ακούσουν τις εντολές του…
Τότε όλοι μαζί οι Γιάννηδες, φώναξαν : «Εσένα θέλουμε αρχηγό, ότι μας πεις θα κάνουμε»
Τότε ο κόκορας διατάζει τους Γιάννηδες να πάρουν ρόπαλα και να πάνε να χτυπήσουν το ποτάμι, για να φύγει και να μη ξανάρθει στο χωριό τους.
Όλοι συμφώνησαν με τον αρχηγό κόκορα και κίνησαν για το ποτάμι.
Όταν έφτασαν στις όχθες του ποταμού, ο κόκορας είπε στους Γιάννηδες να μπούνε στο νερό και να κοπανήσουν με τα ρόπαλα το νερό για να καταλάβει το ποτάμι ότι είναι ανεπιθύμητο και να τα μαζέψει και να φύγει…
Αυτοί χωρίς δισταγμό άρχισαν να χτυπούν με τα ρόπαλα -φυσικά χωρίς αποτέλεσμα …γι΄ αυτό και μέχρι σήμερα έμεινε η παροιμία …“Σαράντα πέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση” (που οι Γιάννηδες -για να βγάλουν το άχτι τους συμπληρώνουν «κι άλλοι τρακόσοι Γιώργηδες δεν έχουν όλοι τόση»)

✔️️  Μια άλλη εκδοχή (πάλι σε κεφαλονίτικο χωριουδάκι με σύμπνοια κλπ με  45 οικογένειες «νοικοκυραίους» Γιάννηδες) αναφέρει πως μια μέρα θέλησαν να ξεριζώσουν ένα δέντρο ριζωμένο σε βράχο πάνω από την θάλασσα.
Αντί όμως να βγάλουν τις πέτρες και να σκάψουν το χώμα.. έδεσαν στο δέντρο το σχοινί και κρεμάσθηκαν από αυτό ο ένας μετά τον άλλον -όντας μάλλον εκτός από Γιάννηδες και κουζουλοί (αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία) πιστεύοντας ότι με το βάρος τους είναι πιο εύκολο να ξεριζώσουν το δέντρο.
Κατάφεραν όντως να το ξεριζώσουν, αλλά έπεσαν όλοι μαζί στη θάλασσα και πνίγηκαν.
Αυτή η 2η ως πλέον θλιβερή δεν είναι τόσο διαδεδομένη (πάντως και εδώ  οι Γιάννηδες – συμπληρώνουν μονότονα «κι άλλοι τρακόσοι Γιώργηδες … κλπ)
Πηγή : Κομπόγιο ιστορίας της Κεφαλονιάς  / Ορέστης Καππάτος (αναφέρεται και στο βιβλίο του «Παροιμίες», του γνωστού λαογράφου, Νικόλαου Πολίτη).

45+
Ιωάννης (δάνειο από το εβραϊκό חנן Yôḥānān – Γιοάναν), συντετμημένη μορφή του Γιεχοάναν, που κατά Wiki θα πει «Γιαχβέ γενναιόδωρος»…
🤓 John Jean, Giovanni, Gianni, João  Juan, Johan Джон Иоа́нн Иван Johne János  αλλά και Γιάννος, Γιαννιός, Γιαννούλης και Νούλης, Γιαννάκος / Γιαννακός και Νάκος, Γιαννούσης και Νούσης, Τζανέτος, Γιάγκος και πολλά ακόμη -μεταξύ αυτών το πλέον πρόσφατο Γιάνης (ναι καλά καταλάβατε, είναι αυτός που με το Σύριζα μας έσκαψε το λάκο)

ℹ️  Ο Γιάννης -αντίθετα με το ότι πιστεύεται δεν είναι το κοινότερο ελληνικό όνομα, έρχεται αρκετά πιο πίσω στη δεύτερη θέση από τους Γιώργηδες:
Παρόλ’ αυτά λιγοστές οι παροιμίες γι αυτούς ενώ για τους  Γιάννηδες είναι «άπειρες» και μάλιστα πολλές πασίγνωστες και σε καθημερινή χρήση.

1.                Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση.Η συνηθέστερη παροιμία απ’ όσες διασύρουν τους Γιάννηδες, λέει ο Πολίτης, που αναφέρει και έναν μύθο κεφαλονίτικο για 45 Γιάννηδες που πνίγηκαν προσπαθώντας να ξεριζώσουν ένα δέντρο. Ωστόσο, ο Πολίτης δεν λέει ότι η έκφραση προέρχεται από τον μύθο, μάλλον το αντίστροφο θα συμβαίνει. Δίνει μάλιστα ο Πολίτης και γαλλικό ανάλογο (Deux Jean et un Pierre font un âne entier, Δυο Γιάννηδες κι ένας Πέτρος κάνουν ολάκερο γάιδαρο) καθώς και ισπανικό ίδιο με το γαλλικό. Οι Γιάννηδες απαντούν συμπληρώνοντας: …κι ο κόσμος όλος κι ο ντουνιάς δεν έχει άλλη τόση.

2.              Όχι Γιάννης, Γιαννάκης.Τη λέμε όταν κάποιος προσπαθεί να παραστήσει ως διαφορετικά μεταξύ τους δυο πράγματα ομοιότατα ή όταν κάποιος λεπτολογεί και επιχειρεί να επιφέρει μεταβολές ασήμαντες, λέει ο Πολίτης. Κατά τον Κ. Κάσση, στη Μάνη συνηθιζόταν να υπάρχουν αδέρφια με τ’ όνομα Γιάννης ο ένας και Γιαννάκης ο άλλος, οπότε όταν ένας Γιαννάκης παρουσιάστηκε στο στρατό και τον είπαν Γιάννη, απάντησε έτσι. Όμως η έκφραση είναι πανελλήνια και πιθανότατα πριν από το νεοελληνικό κράτος.

3.              Γεια σου Γιάννη. — Κουκιά σπέρνω. Για αυτούς που απαντούν άλλα αντ’ άλλων, σαν υπόδειγμα ασυνάρτητης συζήτησης. Μερικοί το συνεχίζουν: Κι η συντέκνισσά σου; Εφτά μετρήματα χωρεί. Η παροιμία υπάρχει στον Βάρνερ, άρα είναι από τον 17ο αιώνα.

4.              Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει.Για όσους στα λόγια φροντίζουν για το κοινό καλό ενώ στην πραγματικότητα κοιτάζουν το δικό τους συμφέρον. Η παροιμία χρησιμοποιήθηκε πολύ στην εθνοσυνέλευση του 1829 από τους αντικαποδιστριακούς, επειδή οι αντιπρόσωποι ευπειθώς ψήφιζαν ό,τι τους έστελνε ο Καποδίστριας, αλλά είναι παλιότερη. Μάλιστα, ο Πολίτης δίνει και βουλγάρικο αντίστοιχο, με το όνομα Γκάνι στη θέση του Γιάννη.

5.               Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα. Για κάποιον που παραμένει στην ίδια (κακή ή μέτρια) κατάσταση. Και για τους αδιόρθωτους. Και για τη μη αλλαγή της κατάστασης παρά την αλλαγή της κυβέρνησης.  Την έχει ο Βάρνερ (Τι έχεις Γιάννη; Τα έχω πάντα).

6.              Ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τονε βγάλαμε.Για όσους προαναγγέλλουν και προεξοφλούν μελλοντικά σχέδια βασισμένοι σε αβέβαιες προσδοκίες. Κάποιοι λένε ότι το είπε ο Κολοκοτρώνης όταν τον κάλεσαν να βαφτίσει παιδί πριν ακόμα γεννηθεί, αλλά η παροιμία είναι παλιότερη, αφού την αναφέρει ο Βάρνερ, οπότε ο Κολοκοτρώνης απλώς επανέλαβε υπάρχουσα παροιμία. Εδώ κατά τον Πολίτη υπάρχει μύθος, με την αφελή κοπέλα που της έφεραν προξενητή και άρχισε να συλλογιέται πως θα παντρευτεί, θα κάνει γιο, θα τον βγάλει Γιάννη, θα της αρρωστήσει και θα της πεθάνει, οπότε έβαλε τα κλάματα. Παρεμφερής παροιμία υπάρχει και σε άλλες γλώσσες. Για την έκφραση αυτή έχει γράψει και ο ηλληνιστεύκων Νίκος Νικολάου.

7.               Πότε ο Γιάννης δεν μπορεί, πότε ο κώλος του πονεί.Για τους φιλάσθενους ή για όσους προφασίζονται ασθένεια.

8.              Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω μέλι (ή λάδι• προσθέτουν μερικοί: να γιάνει). Τη λέμε σε κάποιον που μας παρηγορεί ή προσπαθεί να μας περιθάλψει ενώ ο ίδιος έχει προκαλέσει το κακό που πάθαμε.

9.              Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη – σε μια αντιπαράθεση όπου ο φόβος είναι αμοιβαίος λέγεται συχνά σε ποδοσφαιρικούς αγώνες, όταν καμιά ομάδα δεν ανοίγεται.

10.         Σπίτι χωρίς Γιάννη, προκοπή δεν κάνει.Απάντηση στον… αντιγιαννισμό άλλων εκφράσεων. Ο Πολίτης έχει κι άλλες «φιλογιαννικές» παροιμίες, που δεν είναι τόσο γνωστές, όπως….

11.           Όπου Γιάννης και του Θεού η χάρη, ή

12.         Βγάλε το παιδί σου Γιάννη, και απόλα το στον λόγγο(υπονοεί ότι δεν έχει καμιάν άλλη ανάγκη βοήθειας, αρκεί η μαγική κατά κάποιον τρόπο δύναμη του ονόματός του).

13.         Ποιος κλάνει; Τον Γιάννη ρώτα– αν και υποθέτω πως αρχικά θα ήταν «ρώτα τον Γιάννη», για να ομοιοκαταληκτεί.

14.         Κόψε ξύλο κάμε Αντώνη
κι από πλάτανο Μανώλη
κι αν ρωτάς και για τον Γιάννη,
ό,τι ξύλο κόψεις κάνει.
Η παροιμία αυτή υπάρχει σε πάρα πολλές παραλλαγές, με άλλα ονόματα στους πρώτους στίχους και φαίνεται να χλευάζει τους Γιάννηδες που τους παρομοιάζει με κούτσουρα, αλλά δεν αποκλείεται να υπογραμμίζει απλώς τη διάδοση του ονόματος.

15.          Άλλη παιδί δεν έκανε, μόνο η Μαριώ τον Γιάννη, για να ειρωνευτεί τις μανάδες που καμαρώνουν πολύ το παιδί τους, ή και γενικότερα όσους καμαρώνουν κάτι κοινό. Εδώ έχουμε μαζί και τα δυο αρχετυπικά ονόματα, όπως και σε άλλες παροιμίες

16.         Γιάννη είχα, Γιάννη έχω κι αν ποτέ μου θα χηρέψω, πάλι Γιάννη θα γυρέψω, άλλη μια απάντηση στον αντιγιαννισμό -και δεν αποκλείεται να πρόκειται για παροιμιόμυθο.

17.          Κατά τον μαστρο-Γιάννη και τα κοπέλια του–παρόμοια με την μ΄ όποιον δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις.

18.         Άφησε ο Γιάννος την κλεψιά κι έπιασε το ζευγάρι. Για κάποιον που αναπάντεχα νοικοκυρεύεται ή φρονιμεύει. Παροιμιόμυθος.

19.         Γύρευε αγά μου τη δουλειά σου, κι ο Γιάννος δεν είναι για χαράτσι.Από την εποχή της Τουρκοκρατίας και των χαρατσήδων.

20.       Είπε ο Γιάννης του Γιαννή: «Χαιρετίσματα στη Σέρ’φο».Βελερισμός (μορφή παροιμιόμυθου) που σατιρίζει κάποιον ανόητο που δεν ήξερε τι να πει την ώρα που έφευγε το καΐκι.

21.         Δεν είναι κάθε μέρα τ’ Άι-Γιαννιού,δηλαδή δεν μπορείς να έχεις κάθε φορά την ίδια τύχη ή εξαιρετική μεταχείριση. Και «Κάθε μέρα τ’ Αγιαννιού θάναι;»

22.        Γιάννης πήγε, Γιάννης ήρθε, για όποιον δεν επωφελήθηκε από μια ευκαιρία και ιδίως από κάποιο ταξίδι ή τη φοίτησή του κτλ.

23.        Όπου γάμος και χαρά, τρέχα Γιάννη μασκαρά

24.        Παναγία κι Άι-Γιάννη, βάλε ψάρι στο τηγάνι

25.        Κάμε Γιάννη τη δουλειά σου κι ύστερα είμαι πάλι θεια σου

26.        Σαράντα χρόνια Γιάννης, μαστρο-Γιάννης δε γίνεται.

27.         Απ΄ τον Γιάννη ως τον Λιο, τύφλα νάχουνε κι οι δυο ή Ό,τι Γιάννης κι ό,τι Λιος τύφλα νάχουνε κι οι δυο.

28.        (το κάναμε) του Γιάννου η φλογέρα (όταν ο καθένας λέει τον πόνο του).

29.        Όλη μέρα καλογιάννη και το βράδυ κακογιάννη, για αυτούς που μας καλοπιάνουν όσο για να πετύχουν το σκοπό τους, και μετά μας αγνοούν.

30.       Κάλλιο καλογιάννης παρά κακογιάννης

31.         Κι αυτοκράτορας να γένεις, πάντα Γιάννης θε να μένεις,για όσους αποκτούν αξιώματα αλλά παραμένουν χυδαίοι στο ήθος.

32.        Ο Γιάννος βγαίνει στα βουνά κι η Μαρουδή στους κάμπους.Αστρονομική παροιμία, όπου Γιάννος είναι ο αστέρας που λέγεται Αρκτούρος και Μαρουδή ή Μαριώ ο α της Παρθένου.

33.        . . Ο Γιάννης καβάλα στ’ άλογο και τ’ άλογο αραδούσε.

34.        Όπου Γιάννης μάλαμα που ενσαρκώνει όλα τα ανθρώπινα προτερήματα.

35.        Και παπάς έγινες Γιάννη; Έτσι τάφερε η κατάρα. ή… έτσι θέλει ο δάσκαλός μου. Για όσους κάνουν μια σημαντική επιλογή χωρίς να το επιθυμούν οι ίδιοι.

36.        Πιάσ’ τον Γιάννη τον άπιαστο.Περίπου σαν το τρέχα γύρευε.

37.         Είναι για τον Αγιάννη-είναι τρελός, γιατί τα παλιά χρόνια πήγαιναν τους θεωρούμενους για ψυχασθενείς στα μοναστήρια που γιόρταζαν μήπως και θεραπευτούν θαυματουργικά.

38.        Αν είχαν οι Γιάννηδες γνώση, θα μας δάνειζαν καμπόση. Άλλη μια αντιγιαννική παροιμία.

39.        Είδες πράσινο άλογο; Είδες Γιάννη φρόνιμο. Δηλαδή, εξίσου απίθανο είναι να βρεθεί γνωστικός Γιάννης όσο και πράσινο άλογο. Η παροιμία είναι (ή ίσως ήταν) περισσότερο γνωστή με Χιώτη φρόνιμο.

40.       Έξω Γιάννης μέσα Σουλεϊμάνης.Διπρόσωπος. Ίσως υπόκειται μύθος για επιφανειακή αλλαξοπιστία.

41.         Ίσα Γιάννης ίσα Χασάνης.Όταν κάποιοι διαφέρουν μόνο στο όνομα.

42.        Όλοι μιλούν για τ’ άρματα κι ο Γιάννης για την πίτα.

43.        Αν ο Αλής γίνεται Γιάννης, και η όρνιθα χταπόδι. (εξίσου δεν γίνονται δηλαδή)

44.        Ξέρει ο Γιάννης τι έχει στον ντορβά τουπαρόμοια με την όσα ξέρει ο νοικοκύρης… 

Του βγάλαμε γλυκό, τού βγάλαμε και μέντα
μα για το φονικό δεν είπαμε κουβέντα ...

Μονάχα το Φροσί με δάκρυ θαλασσί
στα μάτια τα μεγάλα
Τού φίλησε βουβά τα χέρια τ' ακριβά
και βγήκε από τη σάλα

Δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της ν' αντέξει
Κι ούτε ένας συγγενής να πει δεν βρήκε λέξη

 

Κι ο Γιάννης ο φονιάς στην άκρη της γωνιάς
με του καημού τ' αγκάθι
Θυμήθηκε ξανά φεγγάρια μακρινά και τ' όνειρο που εχάθη