Από τα «Μιζούρι» της μπάλας στο ποδόσφαιρο της μάσας

Σαν σήμερα το 1926 γεννιέται από πρόσφυγες μικρασιάτες (Βουρλά) ο Ανδρέας «Αντρίκος» Μουράτης, διεθνής ποδοσφαιριστής, αρχηγός επί χρόνια του Ολυμπιακού και της εθνικής Ελλάδας, που μεσουράνησε τότε που η «στρογγυλή θεά» έπαιζε «αλλιώς».
Τότε που ο παίχτης –πάντα παιδί λαϊκής οικογένειας δούλευε –παράλληλα, σκληρά από πολύ μικρή ηλικία για να ζήσει: ο  «Αντρίκος» αφού έκανε πολλές δουλειές του ποδαριού έγινε εργάτης στη ΔΕΗ μέχρι που βγήκε σε σύνταξη. Το 1945  έπαιξε στην ομάδα νέων … με αμοιβή ένα πιάτο κακαβιά (ζήτησε λένε και 2^ο και του το δωσαν)
Του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι «Μιζούρι» (από το αμερικάνικο ιμπεριαλιστικό θωρηκτό που ήταν μόνιμα αγκυροβολημένο στον Πειραιά) γιατί «σάρωνε» στα γήπεδα, «αλωνίζοντας» σαν αριστερός μπακ με σουτ-βολίδες που έβγαζαν φωτιές και τρομερή δεινότητα στην εκτέλεση άρτιων φάουλ και πέναλτι με αυτοθυσία που άφησε εποχή ενώ παράλληλα εξαιρετικά αλτικός.
Και -λένε, αυτοδίδακτος ων, χτύπαγε το κεφάλι στις πόρτες για να «εξασκηθεί» στις κεφαλιές!, ενώ τον «έκοψαν» από την Εθνική επειδή ξεσήκωσε τους συμπαίκτες του να απαιτήσουν τα πριμ.

Ανδρέας Μουράτης
αιμόρφυρτος από σοβαρόν τραυματισμόν εις το κεφάλι
εμάχετο ως λέων μέχρι του τελευταίου λεπτού του δραματικού αγώνος

Αναπολούμε συνειρμικά το βιβλίο του Eduardo Galeano "Το ποδόσφαιρο στη σκιά και στο φως" –αφιερωμένο –όπως γράφει «στα παιδιά που συνάντησα κάποτε, πριν από χρόνια, να παίζουν ποδόσφαιρο στο Καλέγια ντε λα Κόστα και μετά το παιχνίδι, τραγουδούσαν: Είτε κερδίζουμε, είτε χάνουμε Εμείς το κέφι μας κάνουμε» και παράλληλα –στον αντίποδα την «ιστορία του ποδοσφαίρου - θλιβερό ταξίδι από το πηγαίο στο αναγκαίο, καθώς το ποδόσφαιρο κατέληξε να γίνει βιομηχανία, εξορίστηκε σιγά σιγά η ομορφιά που πηγάζει από την απόλαυση να παίξεις και μόνο».
Στον κόσμο μας σήμερα, το επαγγελματικό ποδόσφαιρο βρωμάει και ζέχνει από όλες τις πλευρές, καταδικάζοντας σαν άχρηστο οτιδήποτε δεν αποφέρει κέρδος. Κανείς δεν κερδίζει από αυτή την τρέλα που κάνει τον άντρα να γίνεται για λίγο παιδί, να παίξει δηλαδή όπως παίζει ένα πιτσιρίκι με το τόπι του ή μια γάτα με ένα κουβάρι μαλλί, μπαλαρίνα που χορεύει πετώντας στον αέρα ένα ελαφρύ μπαλόνι, μάλλινο κουβάρι που κυλά αβίαστα: να παίζει χωρίς να ξέρει καν ότι παίζει, χωρίς σκοπό, χωρίς χρονόμετρο και χωρίς διαιτητή.

Το παιχνίδι έχει μετατραπεί σε θέαμα, σε ποδόσφαιρο προς θέαση, με λίγους πρωταγωνιστές και πολλούς θεατές, και αυτό το θέαμα έχει γίνει μια από τις πλέον κερδοφόρες οικονομικές δραστηριότητες παγκοσμίως. Οργανώνεται όχι για να γίνει παιχνίδι αλλά για να εμποδιστεί να είναι παιχνίδι. Η τεχνοκρατία του επαγγελματικού αθλητισμού έχει επιβάλει ένα ποδόσφαιρο ταχύτητας και δύναμης, που απαρνείται τη χαρά, σκοτώνει τη φαντασία και απαγορεύει την τόλμη.

Ευτυχώς, εμφανίζεται ακόμα στα γήπεδα, αν και περιστασιακά, κάποιο τολμηρό αγρίμι που ξεφεύγει από το πλάνο και διαπράττει το σφάλμα να τα βάλει με ολόκληρη την αντίπαλη ομάδα, τον διαιτητή και το κοινό στις κερκίδες, για την απόλαυση και μόνο του κορμιού, που ορμά στην απαγορευμένη περιπέτεια της ελευθερίας.

Το ποδόσφαιρο της αγοράς... δεν παίζεται

Από το 1979 που και στην Ελλάδα καθιερώθηκε το επαγγελματικό μοντέλο, έχουν περάσει 41+ χρόνια. Οι εξελίξεις στο χώρο του επαγγελματικού ποδοσφαίρου στη χώρα μας και γενικά (από «μαφιόζικες επιθέσεις», αντιθέσεις επιχειρηματιών, διαιτησία, μέχρι καταγγελίες για «στημένα» ή «ύποπτα» στοιχήματα), επιβεβαιώνουν για άλλη μια φορά τη θέση του ΚΚΕ ότι το ποδόσφαιρο της «αγοράς» βρωμάει και ζέχνει από όλες τις πλευρές, με τις «θύρες», τα «στημένα» παιχνίδια, τις συμμορίες, τη βία, την «παράγκα», το ντόπινγκ και πολλά ακόμη, να είναι παράγωγά του και όχι αιτίες του προβλήματος που συμβαίνουν στις "υπανάπτυκτες" και μη ποδοσφαιρικά χώρες, όπου -με τον άλφα ή βήτα τρόπο, η αγορά είναι τεράστια όπως και κέρδη δισ. στους επενδυτές - ιδιοκτήτες των ομάδων (μέσω των πωλήσεων των εισιτηρίων, τηλεοπτικών δικαιωμάτων, διαφημίσεων, χορηγών, συμβόλων κλπ.)

Στο ίδιο το οικοδόμημα οι αιτίες των προβλημάτων

Τι είναι όμως αυτό που γεννάει τα στημένα, τη βία, το ντόπινγκ, τις συμμορίες κλπ.; Δεν είναι η εμπορευματοποίηση του λαοφιλέστερου των αθλημάτων; Μήπως δεν είναι τα δισ. που διακινούνται με την αγοραπωλησία ποδοσφαιριστών - προπονητών μέσω εταιρειών και μάνατζερ και τα τεράστια κέρδη των μονοπωλίων από το τζογάρισμα στο στοίχημα;

Η πείρα δείχνει ότι δεν είναι λίγες οι φορές που άλλοτε η ομάδα χρησιμοποιείται ως άρμα εξυπηρέτησης συμφερόντων και άλλες αφήνεται στη μοίρα της όταν τα συμφέροντα το επιβάλλουν. Τα παραπάνω φανερώνουν πού τελικά «παίζεται» το αληθινό παιχνίδι στο σημερινό αθλητισμό. Το επαγγελματικό ποδόσφαιρο παίζεται όχι για να κερδίσει ο καλύτερος αλλά οι οικονομικά ισχυρότεροι που το εκμεταλλεύονται σαν μια από τις πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις τους. Κερδοφόρα όχι μόνο οικονομικά αλλά και πολιτικά. Πολλοί απ' αυτούς χρωστάνε εκατομμύρια στο Δημόσιο, άλλοι μπήκαν φυλακή και βγήκαν, άλλοι με εφαλτήριο την κοινωνική αναγνώριση που τους δίνει η θέση, με μοχλό πίεσης το λαό της ομάδας, έχουν ανοίξει ή επεκτείνει τις μπίζνες τους. Δουλειές μέσα από το Δημόσιο για κατασκευαστικά έργα, για «θαλασσοδάνεια», για προμήθειες, φοροαπαλλαγές. Όλα αυτά πάντα με τη συνδρομή του πολιτικού προσωπικού και των κυβερνήσεων τους, από τα χρόνια του «βαθέως» ΠΑΣΟΚ της ΝΔ και της 1^ης – 2^ης φοράς «αριστεράς». Αυτές ψηφίζουν τους νόμους για να στηθεί όλο αυτό το εποικοδόμημα.

Κατάργηση της επιχειρηματικότητας στον Αθλητισμό

Το ΚΚΕ δεν μπαίνει στη λογική του διαχωρισμού του επαγγελματικού ποδοσφαίρου με το ερασιτεχνικό που καλλιέργησε (ως αντιπολίτευση και κυβέρνηση) κι ο ΣΥΡΙΖΑ. Το μεν ένα να προχωράει και παράλληλα να ενισχύεται και το άλλο. Δε γίνεται αυτό. Αν γινόταν, θα το είχαν κάνει και οι ίδιοι οι αστοί διαχειριστές. Δε γίνεται στην Ελλάδα και δε γίνεται και δεν έγινε πουθενά. Γιατί μια πολιτική δεν μπορεί να έχει δυο ψυχές εντελώς αντίθετες. Το ποδόσφαιρο είναι ένα. Ή θα είναι προϊόν και με ό,τι συνεπάγεται αυτό θα αναπτύσσεται, ή θα αποτελεί δικαίωμα του λαού και θα εξασφαλίζονται όλες οι προϋποθέσεις από το κράτος.

Το ποδόσφαιρο πρέπει να βρίσκεται στον αντίποδα της πραγματικότητας που περιγράφηκε παραπάνω. Με άλλες αξίες και αρχές.

Με την ανύπαρκτη κρατική στήριξη και την απουσία αθλητικών υποδομών εξωθούν το «ερασιτεχνικό» σωματείο να γίνεται ένας –μικρός ή μεγαλύτερος, κλώνος του εμπορευματοποιημένου οικοδομήματος. Το οποίο λειτουργώντας στη λογική «μικρής ΠΑΕ», έχει «ιδιοκτήτη», χορηγούς, διαφημίσεις, με «αγοραπωλησίες» μικρώ
ν παιδιών και κάθε είδους συναλλαγές, ακόμη και παράνομο τζόγο. Στην ουσία μετατρέπονται σε «δορυφόρους» των ΠΑΕ.
Η απαξίωση και υποχρηματοδότηση από την άλλη του «ερασιτεχνικού» ποδοσφαίρου, συντηρεί το σύστημα, καλλιεργεί την κυρίαρχη αντίληψη, αναγκάζοντας την πλειοψηφία των αθλουμένων να εγκαταλείψουν τα γήπεδα από νωρίς, μετατρέποντάς τους σε πελάτες, αυξάνοντας τα κέρδη των επιχειρηματιών.

Το ΚΚΕ πιστεύει ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας της κρίσης του ποδοσφαίρου είναι η ίδια η δομή του και η ανάπτυξή του στη βάση των ομάδων - επιχειρήσεων (ΠΑΕ). Άρα ουσιαστικά για να μπει σε άλλο δρόμο το ποδόσφαιρο και να απαλλαγεί από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του, θα πρέπει να πάψει να είναι εμπόρευμα. Η μόνη ρεαλιστική λύση ακούει στο όνομα κατάργηση των ΠΑΕ - ΚΑΕ, κατάργηση του τζόγου - στοιχήματος, εκδημοκρατισμός στη λειτουργία των αθλητικών σωματείων, γενναία επιχορήγηση από την ανύπαρκτη ΓΓΑ.
Επομένως, η άποψή μας είναι ότι δεν χωράνε ιδιώτες και μεγαλοσυμφέροντα σε αυτό και πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στη νεολαία και στην κοινωνία ολόκληρη να αθληθεί και έχει τεράστια ευθύνη το κράτος να διαμορφώσει τα δεδομένα γι' αυτόν το σκοπό. Βάθρο της ανάπτυξης του ποδοσφαίρου είναι η Φυσική Αγωγή στο σχολείο και το σωματείο στη γειτονιά, με πολύ ισχυρή αθλητική δραστηριότητα, πολιτιστική, κοινωνική. Στη λογική μας δεν υπάρχουν ποδοσφαιρικές ανώνυμες εταιρείες (ΠΑΕ) παρά μόνο σωματεία ερασιτεχνικά –στον αντίποδα των σημερινών.
Μπορεί να αναπτυχθεί το ποιοτικό ποδόσφαιρο που υπήρχε από πάντα χωρίς επιχειρηματίες και παχυλά συμβόλαια. Αρκεί να εξασφαλίζονται όλοι οι αναγκαίοι πόροι και η υποδομή για την ανάπτυξη του αθλήματος.
Ο «μονόδρομος» του εμπορευματοποιημένου ποδοσφαίρου οδήγησε σε αδιέξοδα. Υπάρχει άλλος δρόμος. Χρειάζεται η δημιουργία κινήματος που θα τον επιβάλει

Υπάρχει άλλος δρόμος. Χρειάζεται η δημιουργία ισχυρού κινήματος που θα τον επιβάλει. Ένα κίνημα που θα παλεύει άμεσα για:

• Κατάργηση κάθε επιχειρηματικής δράσης στον Αθλητισμό. Κατάργηση του «επαγγελματικού» αθλητισμού (ΠΑΕ - ΚΑΕ) που βασίζεται στους επιχειρηματίες και δήθεν χορηγούς.
• Κατάργηση του τζόγου - στοιχήματος στον Αθλητισμό.
• Κάλυψη όλων των δαπανών των τοπικών πρωταθλημάτων των ΕΠΣ από θεσμοθετημένο κονδύλι της ΕΠΟ και όχι να τα φορτώνονται στις πλάτες τους τα ποδοσφαιρικά σωματεία. Να κοπούν οι δεσμοί με τους χορηγούς.
• Δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των αθλητών - μαθητών με ανά 3μηνο ιατρικές εξετάσεις.
• Να μειωθεί άμεσα η συνδρομή σε όλα τα σωματεία. Η συνδρομή πρέπει να είναι συμβολική και το κράτος να εξασφαλίζει οικονομική στήριξη.
• Εκδημοκρατισμός των αθλητικών σωματείων, καθιέρωση της απλής αναλογικής.
• Να αξιοποιηθούν όλες οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις (ΕΑΚ - ΔΑΚ) ΔΩΡΕΑΝ από τα σχολεία και τα αθλητικά σωματεία της κάθε περιοχής και η μετακίνηση σ' αυτά να είναι δωρεάν.

Αλλά και με προοπτική τη λαϊκή εξουσία - οικονομία, όπου και ο αθλητισμός και μαζί το ποδόσφαιρο, οργανωμένο σε πανεθνική βάση και σχεδιασμένο θα εξυπηρετεί τις όλο και αυξανόμενες λαϊκές ανάγκες, θα αποτελεί πραγματικό δικαίωμα στην πράξη και όχι εμπόρευμα.

Για το ΚΚΕ, βάθρο της ανάπτυξης της Φυσικής Αγωγής και του αθλητισμού είναι το ενιαίο 12χρονο σχολείο, όπου ακριβώς αναπτύσσονται και καλλιεργούνται οι φυσικές αρετές των παιδιών. Ετσι, θεωρούμε ότι δεν είναι σκοπός του αθλητικού σωματείου να καλύπτει μαζικά τις ανάγκες για άσκηση για το λαό και τη νεολαία, ανεξάρτητα από το πώς εξελίχθηκε ο θεσμός στην Ελλάδα (ιστορικά αποτελεί τον πιο κοντινό στο λαό αθλητικό φορέα). Σκοπός του είναι να αξιοποιήσει το ταλέντο μέσα από αγωνιστικές δραστηριότητες, σε συνεργασία με το σχολείο που θα το τροφοδοτεί.

Στη λογική μας δεν υπάρχουν ποδοσφαιρικές ανώνυμες εταιρείες (ΠΑΕ), παρά μόνο αθλητικά σωματεία. Εμείς διατυπώνουμε την άποψη ότι αυτές θα πρέπει να διαλυθούν και στο ελληνικό πρωτάθλημα να συμμετέχουν στις πρώτες κατηγορίες ή στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις με τμήματα ποδοσφαιριστών, που θα αποσπώνται από την οργανωμένη με κοινωνικό τρόπο και κεντρικό σχεδιασμό εργασία, με ειδικές αθλητικές άδειες για τις υποχρεώσεις τους, και μετά το πέρας αυτών θα επιστρέφουν στην εργασία τους. Σ' αυτό το μοντέλο που προτείνει το ΚΚΕ δεν έχουν θέση οι ακριβοπληρωμένες μεταγραφές, τα μπόνους και τα πριμ, το στοίχημα και τα στημένα. Αλλά οι αξίες του ευ αγωνίζεσθαι, της άμιλλας, της αλληλεγγύης, της διά βίου άσκησης για υγιεινή ζωή κ.λπ.

Πηγή Φωτο από πρώην ΕΣΔΔ: πρακτορείο ΤΑΣΣ
(1968-1990, επί σοσιαλισμού, προ ανατροπών και καπιταλιστικής παλινόρθωσης)

Απάντηση μια και μόνη: ένα ισχυρό μέτωπο κατά της εμπορευματοποίησης

Δυο άγνωστες ιστορίες για τον Ανδρέα Μουράτη μέσα από την εκδήλωση «Ποδόσφαιρο και Εθνική Αντίσταση» ...Όταν ο Μουράτης έλεγε στη Φρειδερίκη: «Άκου να σου πω κυρά μου!»

Ο «Μιζούρι» του Ολυμπιακού και της Εθνικής Ελλάδας

1926 Γεννιέται από πρόσφυγες μικρασιάτες (Βουρλά) ο Ανδρέας «Αντρίκος» Μουράτης, διεθνής ποδοσφαιριστής, αρχηγός του Ολυμπιακού και της εθνικής.  Εργαζόταν σκληρά από πολύ μικρή ηλικία και μέχρι που βγήκε σε σύνταξη (εργάτης στη ΔΕΗ). 
Ο «Μιζούρι» του Ολυμπιακού κατά τη διάρκεια της κατοχής ήταν ενεργό μέρος στην αντίσταση, ενώ σαν σαλταδόρος στις γερμανικές καναδέζες, άρπαζε τρόφιμα και διάφορα είδη πρώτης ανάγκης και τα έδινε στους Πειραιώτες.

Με την ομάδα της ΕΠΟΝ Πειραιά και συμμετείχε και σε ποδοσφαιρικούς αγώνες μαζί με τον Νίκο Γόδα, μέλος του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ, ο οποίος εκτελέστηκε το 1948 και τον Διονύση Γεωργάτο που πολέμησε το 1944 στη μάχη της Ηλεκτρικής
Το 1945  έπαιξε στην ομάδα νέων … με αμοιβή δυο πιάτα ψαρόσουπες και -λένε, χτύπαγε το κεφάλι στις πόρτες για να «εξασκηθεί» στις κεφαλιές! Τον “έκοψαν” από την Εθνική επειδή ξεσήκωσε τους συμπαίκτες του να απαιτήσουν τα πριμ. Σαν αριστερός μπακ με σουτ-βολίδες και τρομερή δεινότητα στην εκτέλεση των πέναλτι, κέρδισε μια θέση στο πάνθεον των καλύτερων ελλήνων αμυντικών, με αυτοθυσία που άφησε εποχή. Ήταν εξαιρετικά αλτικός, διεκδικούσε όλες τις φάσεις, εκτελούσε άρτια φάουλ και πέναλτι, ενώ το αριστερό του σουτ έβγαζε φωτιές.
Το 1950 έπαιξε απέναντι στον Πανελευσινιακό τραυματίστηκε βαριά, τελείωσε τον αγώνα αιμόφυρτος και έμεινε σε κλινική όπου οι γιατροί του μετάγγισαν δύο φιάλες αίματος….
Το τελευταίο παιχνίδι του στον Ολυμπιακό ήταν ενάντια στον Παναθηναϊκό στις 8 Μαΐου 1955. Με τους ερυθρόλευκους έπαιξε συνολικά σε 295 αγώνες, κερδίζοντας πέντε πρωταθλήματα, πέντε κύπελλα, τρία νταμπλ και δέκα πρωταθλήματα Πειραιά (Πρωταθλήματα Ελλάδος 1947, 1948, 1951, 1952, 1954 και 1955, Κύπελλα 1947, 1951, 1952, 1953 και 1954, Πειραιά 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954 και 1955). Με την απόσυρση του έμεινε στην Πειραιώτικη Ομάδα είτε ως φροντιστής είτε ως στέλεχος στο παρασκήνιο. Πέθανε 10-Δεκ-2000

ℹ️  Πολλές πληροφορίες αντλήσαμε από άρθρα του Πέτρου Κρίκη (μέλους του Τμήματος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού της ΚΕ του ΚΚΕ) στο Ριζοσπάστη

🔸 Δείτε επίσης Αθλητισμός στην ΕΣΣΔ:
🔻 Εξασφαλισμένο δικαίωμα
🔻 Ενταγμένος στις λαϊκές ανάγκες και όχι στη λογική του κέρδους
🔻 Σχεδιασμένος με βάση τις ανάγκες του λαού
🔻 Ακρογωνιαίος λίθος ο μαζικός χαρακτήρας

 

 

29 Νοεμβρίου 1964 Γοργοπόταμος: “Δολοφόνοι! Δολοφόνοι!”

Γοργοπόταμος 1.22’ το μεσημέρι 29 Νοεμβρίου 1964.
Λίγα δευτερόλεπτα ακόμη και 13 άνθρωποι θα διαμελιστούν από μια αμερικανική νάρκη Μ2Α3 που θα εκραγεί στο κέντρο μιας συγκέντρωσης 20 χιλιάδων ατόμων τιμούσαν την Εθνική Αντίσταση. Τριάντα εννιά οι τραυματίες της δολοφονικής προβοκάτσιας που ο Γ. Παπανδρέου τη χαρακτήρισε ατύχημα από νάρκη του Εμφυλίου που δεν εξουδετερώθηκε από τις τρεις εκκαθαρίσεις του ναρκοπεδίου της περιοχής (1951, 1955, 1957) που είχαν προηγηθεί.
Στην πραγματικότητα ήταν μια αντικομμουνιστική πολιτική σκευωρία πίσω από την οποία βρίσκονταν ξένες και ντόπιες μυστικές υπηρεσίες.

·       «Το πλήθος επαναλάμβανε το σύνθημα «Εθνική Αντίσταση», «Αναγνώριση»! Εκείνη τη στιγμή, ο Δημήτρης μας ζήτησε νερό. Η μάνα του Ασημούλα άπλωσε το χέρι στο κεφάλι του και είπε: “Σώπα! Η γιορτή τελειώνει και θα φύγουμε’’… Αυτά ήταν τα τελευταία της λόγια. Μια ηφαιστιώδης τρομακτική έκρηξη μ’ ένα σύννεφο καπνού, μαύρου καπνού, χωρίς χώματα και σκόνη, μ’ έριξε χάμω και εμένα και τον Δημήτρη.

·       Μέσα σε αυτό το σκοτάδι άκουσα μια φωνή που έβγαινε από χιλιάδες στόματα: ‘’Δολοφόνοι! Δολοφόνοι!’’… Και δίπλα μου τον γαμπρό μου να λέει: ‘’Ασημούλα μου κουράγιο’’!

·       Η Ασημούλα – η γυναίκα μου, η μάνα τριών νηπίων άφησε την τελευταία πνοή στα χέρια του γαμπρού μου. Το βλήμα της είχε σκίσει την αορτή της καρδιάς της και το αίμα κόχλαζε. Όρμησα πάνω της. Της σχίσαμε τα ρούχα της, να βρούμε την πληγή της. Έβαλα το χέρι μου στην πληγή της να σταματήσει το αίμα. Ο Δημήτρης έσκουζε σαστισμένος κι έπεσε πάνω στη ματοβρεγμένη μάνα του. Κατάρες, κλάματα, φωνές. Πολτοποιημένα πτώματα. Ενός – του Κερτίνη – τουχε κοπεί το κεφάλι. Αλλουνού τούχε σκορπίσει το μυαλό. Άνθρωποι πεσμένοι ο ένας πάνω στον άλλο, πλέανε μέσα σε λίμνη αίματος.

ℹ️ Από το προσωπικό ημερολόγιο του Δημήτρη Ραχιώτη, όπως δημοσιεύτηκε το απόσπασμα στο «Ριζοσπάστη»

Αντί να αναζητηθούν και να τιμωρηθούν οι δολοφόνοι, 18 αγωνιστές, που τα θανατηφόρα βλήματα της νάρκης πέρασαν δίπλα τους, αλλά από τύχη δεν σκοτώθηκαν κατηγορήθηκαν τον Ιούνη του 1965 για στάση! Αρκετοί απ’ αυτούς προφυλακίστηκαν και στη δίκη που ξεκίνησε στις 26 Μαΐου 1965 άρχισε στη Λαμία, οι 12 καταδικάστηκαν σε ποινές από τρία χρόνια έως 7 μήνες φυλάκιση. Ανάμεσά τους και ο στρατηγός τους ΕΛΑΣ Γεράσιμος Αυγερόπουλος που καταδικάστηκε σαν «υποκινητής» σε 2,5 χρόνια.

Οι νεκροί

Γεώργιος Γιαννακούλης, Νικόλαος Δασόπουλος, Κωνσταντίνος Κανιούρας, Χρήστος Κεστίνης, Κωνσταντίνος Λεμπέσης, Κική Λιακοπούλου, Κωνσταντίνα Μπότη, Δημήτριος Μυλωνάς, Ηρωδιών Παπαζαχαρίου, Απόστολος Πολύμερος, Ασημούλα Ραχιώτη, Κωνσταντίνος Τσαρουχάς, Δήμος Τσιντικίδης

“Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα
στέλνει περήφανο χαιρετισμό…”

Το ημερολόγιο έδειχνε 25 του Νοέμβρη 1942, όταν, μετά από συνεργασία των ανταρτών του ΕΛΑΣ –κυρίως με τον ΕΔΕΣ και κάποιους Άγγλους σαμποτέρ, ανατινάχτηκε και σωριάστηκε σαν χάρτινος πύργος η γέφυρα του Γοργοπόταμου. Ήταν ένα χτύπημα μεγάλης σημασίας απέναντι στους χιτλερικούς καταχτητές, αφού λόγω της γκρεμισμένης γέφυρας διακόπηκε για πολλές μέρες ο ανεφοδιασμός των «Άφρικα κορπς» του Ρόμελ, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί σοβαρά η έκβαση των επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική.
Η επιχείρηση είχε σχεδιάστηκε και αποφασίστηκε τέσσερις μέρες νωρίτερα, στο χωριό Καστριώτισσα.  Εκεί συναντήθηκαν και συσκέφτηκαν οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης και του ΕΔΕΣ, Ναπολέων Ζέρβας με τους Άγγλους.

Ο Άρης με τον Κωστούλα
Φωτο Σπ. Μελετζής

Μεταφέρουμε την περιγραφή της επιχείρησης όπως την κατέγραψε τον Νοέμβρη του 1944 ο μαυροσκούφης Κωστούλας (Κ. Ν. Καβρέτζης) και τη διόρθωσε ο Άρης Βελουχιώτης στη Λαμία, όπου βρισκόταν τότε η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ (δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη – 25/11/76). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Κωστούλας, που ήταν έφεδρος αξιωματικός, έγραψε τη διαταγή της επιχείρησης που του υπαγόρευσε ο Άρης και ήταν επικεφαλής των τριών ομάδων του ΕΛΑΣ που χτύπησαν την κύρια δύναμη της φρουράς.

25 Νοέμβρη 1942. Νύχτωσε. Στην κορφή της Οίτης, στο πριόνι του Χονδρογιάννη. Ανάμεσα σε θεόρατα έλατα απαγκιάσαμε για να περάσουμε τη βραδιά νηστικοί, ύστερα από πολύωρη πορεία. Το μέρος υγρό. Το χιόνι πέφτει αδιάκοπα.
― Ανάψτε ένα σωρό μπρε! φωνάζει ο Καραλίβανος. Στρίβει το μουστάκι του ο Θάνος κι οργανώνει στ’ άψε-σβήσε  τη δουλειά. Τα έξυπνα μάτια του παρακολουθούν κάθε κίνηση. Από τα λίγα ξύλα παίρνει φωτιά ο πρώτος σωρός, ακολουθεί ο δεύτερος. Κι αρχίζουμε το σβήσιμο… Και με το σβήσιμο της φωτιάς μας βρίσκει η αυγή.

Χιονίζει και βρέχει συνέχεια. Τα εκρηκτικά προωθούνται για το καλύβι ―στα μισά του δρόμου ως το γιοφύρι. Γίνεται προσκλητήριο. Όξω από την παράγκα των συνεργείων παρατάσσεται η δύναμη του Ζέρβα, σαρανταπέντε περίπου. Καμιά δεκαριά ―το συγγενολόι του― ο Μιχάλης, ο Λεωνίδας, ο Παντελής, ο παπάς κι άλλοι. Κι ένα οπλοπολυβόλο. Απέναντι παραταχτήκαμε εμείς. Εφτά συγκροτημένες ομάδες κι η ομάδα διοίκησης του αρχηγείου ―115 περίπου. Με 7 οπλοπολυβόλα, ένα βαρύ χότσκις, 3-4 τόμσον, κάμποσα στεν, αραβίδες και μακρύκανα ιταλικά. Κατά τις εννιά ξεκινήσαμε. Μαζί και το συνεργείο των Άγγλων. Μολυβένιος ο ουρανός. Όσο κατεβαίνουμε βρέχει και μας ποτίζει ως το κόκαλο.

Όξω από το καλύβι στην άκρη στη λάκα, ανάμεσα σε τρία ντούσικα, ο αρχηγός αλλάζει για τρίτη φορά το σχέδιο δράσης… Ο Ζέρβας γιομάτος ενθουσιασμό αδειάζει ένα μικρό μπουκάλι με ούζο.
― Έτσι μπράβο, αυτό το σχέδιο είναι σωστό. Το ’πα γω. Εμείς δεν θα χωρίσουμε ποτέ αδελφέ μου Άρη…
Και ξύνονταν ανήσυχος. Είχε την καλοσύνη από βραδύς να ξαλαφρώσει το μανδύα του αρχηγού από μερικά ζωύφια.

― Λοιπόν ―τόνισε συμπερασματικά ο αρχηγός― ο Κωστούλας με τρεις ομάδες και την ομάδα διοίκησης θα χτυπήσει την κύρια δύναμη, το φυλάκιο. Η ομάδα του Διαμαντή θα πιάσει την ξύλινη γέφυρα για ν’ αντιμετωπίσει εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν από τη Λαμία μ’ αυτοκίνητα. Η ομάδα του Κίμωνα θα κόψει τα τηλεφωνικά σύρματα δέκα λεφτά πριν αρχίσει η επίθεση και θα πιάσει θέσεις ένα χιλιόμετρο μακριά από τη γέφυρα, προς τη Λαμία, με Άγγλο αξιωματικό που θα οργανώσει ανατίναξη με σκοπό να εμποδίσουν εχθρικές ενισχύσεις που τυχόν θάρθουν με το τρένο. Από τη γέφυρα της Παπαδιάς αποκλείεται να σταλούν ενισχύσεις. Και δυο ομάδες με τον Περικλή, το Θάνο, το Νικηφόρο, τον Πελοπίδα, θα τις κρατήσω για εφεδρεία.

Από τις δικές μου δυνάμεις πρέπει ―διέκοψε ο Ζέρβας― να λάβουν μέρος και στις δυο πλευρές. Ο Μιχάλης Μυριδάκης θα πάει με τον Κωστούλα.
― Ναι, διέκοψε ο αρχηγός. Με 15 άντρες θα περάσει τη γαλαρία, θα καταλάβει τυχόν υπάρχον πολυβολείο πάνω στη γαλαρία και θα κυκλώσει από τα νώτα το φυλάκιο με τρόπο που να μη μπορέσει να διαφύγει κανένας τους. Η υπόλοιπη δύναμή σου θα χτυπήσει το αριστερό φυλάκιο. Άλλωστε εκεί είναι σε σκηνή 15 Ιταλοί χωρίς οργανωμένες θέσεις μ’ ένα πολυβόλο μόνο.

Μόλις τους πάρει ο ύπνος

Ξεροκατάπιε ο Ζέρβας. Κι αν χρειαστεί ―συνέχισε ο αρχηγός― ρίχνουμε τμήμα της εφεδρείας για ενίσχυση. Σε 300 μέτρα απόσταση από αριστερά του ποταμού και σε σημείο που να δεσπόζει του πεδίου της μάχης να εγκαταστήσουμε το βαρύ πολυβόλο το οποίο θάχουμε στη διάθεσή μας. Εκεί θάχουμε και το Σταθμό Διοίκησης. Είστε σύμφωνος;
― Περίφημα… Δεν γίνεται καλύτερα. Μόνο που νομίζω πως πρέπει ν’ αρχίσουμε ή από βραδύς ή ξημερώματα.
― Ίσα-Ίσα τόνισε ο αρχηγός. Ούτε ξημερώματα πρέπει ν’ αρχίσουμε. Θα τους αφήσουμε να τους πάρει ο ύπνος και θα χτυπήσουμε στις 11 ή τα μεσάνυχτα. Έτσι θάχουμε τον καιρό ν’ αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε εξέλιξη της μάχης. Κι αν τυχόν φέρει ενισχύσεις ο εχθρός να μη μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ενάντιά μας με αποτελεσματικότητα τη νύχτα. Όσο να ξημερώσει θα πρέπει οι άντρες να βγάλουνε τον ανήφορο και νάχουνε μπει στα έλατα. Σημείο συγκέντρωσης η καλύβα.

Είπαμε ―τονίζει ο Ζέρβας― δεν πρόκειται να διαφωνήσουμε ποτέ εμείς. Θα βαδίσουμε μαζί ως το τέλος.
Απ’ τη Βίνιανη ως το Γοργοπόταμο είχε με τον αρχηγό αλλεπάληλες συνομιλίες για την εξεύρεση βάσης για συνεργασία. Και κατέληξε πως είναι σύμφωνος για συνεργασία σε εαμική βάση και δημιουργία κοινής διοίκησης του ΕΛΑΣ με προσωπική συμμετοχή του. Γι’ αυτό ο αρχηγός πάντα προσεχτικός σε κάθε του φράση συμπλήρωνε:
― Επί σχεδίου βέβαια…
― Δεν πάμε ―πρότεινε ο αρχηγός― να μιλήσουμε δυο λόγια στους αντάρτες μας;
― Δε βαριέσαι, απάντησε με υπεροψία ο Ζέρβας. Δεν έχω να τους πω τίποτα, ούτε άλλωστε το κρίνω σκόπιμο.
― Με συγχωρείς αλλά εγώ θα πάω να μιλήσω στους δικούς μου πέντε λόγια.

Φεύγουμε. Στην άκρη της λάκας συντάχτηκαν οι άντρες.
― Έχουμε ―αρχίζει (ο Άρης)― πληροφορίες πως είναι πολύ οχυρωμένη η γέφυρα. Το φυλάκιο περιβάλλεται από συρματοπλέγματα που τα διαρρέει ηλεκτρικό ρεύμα και έχουν και νάρκες. Ενδέχεται να έχουμε θυσίες, και θυσίες μεγάλες. Η ανατίναξη όμως της γέφυρας συμφέρει τόσο στον συμμαχικό αγώνα, όσο και στον καθαρά ελληνικό. Και αν πρόκειται να επιζήσουν απ’ τη μάχη μόνο πέντε αντάρτες η επιχείρηση κρίνουμε πως πρέπει οπωσδήποτε να γίνει. Τι λέτε εσείς;

― Θα την κάνουμε. ― Θα την κάνουμε.
Τα μάτια των ανταρτών βγάζουνε σπίθες. Με πυρωμένη την ψυχή περιμένουνε, ανυπομονούνε.
― Όποιος θέλει να μείνει ή γιατί φοβάται, ή γιατί νομίζει ότι έχει υποχρεώσεις  και πρέπει να ζήσει, ή γιατί τέλος πάντων δεν θέλει να πολεμήσει να βγει έξω άφοβα. Τον αποδεσμεύω από τον όρκο πούχε δώσει.

Κανένας δεν κινήθηκε..
― Ξέραμε γιατί ήρθαμε κι αυτήν την ώρα περιμέναμε! Τονίζει ένας αντάρτης.
Με καλαμπούρι ο αρχηγός δίνει φωτιά στους συναγωνιστές κι αναλύει το σχέδιο της επίθεσης.

Ο καιρός υποχωρεί. Θολά κάπως φαίνεται το έδαφος ως τη γέφυρα. Η μεγάλη κλίση της δυτικής πλευράς, η ελαφρή της ανατολικής, το φυλάκιο, τα δυο πολυβόλα, τα χαρακώματα, η γαλαρία, το κόνισμα… Στήλωσα στα μάτια μου τα κιάλια και συνεχίζω την αναγνώριση.

Οχτώ η ώρα το βράδυ. Ήρθε και το νερό που ζήτησε ο Κρις, για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε… Λάσπη, σκοτάδι, λάσπη και πάλι λάσπη. Φιλιόμαστε και ψιθυριστά αποχαιρετιόμαστε. Αν είχε φως θα φαίνονταν όλα τα μάτια βουρκωμένα. Ενωμένοι στη λύπη και στη χαρά, στη ζωή και στο θάνατο με τη φιλία που σφυρηλατήθηκε στην τραχύτητα, στις δυσκολίες και στη φωτιά του αγώνα ―πονάμε για το χωρισμό. Μα φεύγουμε με παρμένη την απόφαση. Σα φίδια οι ομάδες γλιστράνε στις γιδόστρατες. Η λάσπη της δεξαμενής που μας φτάνει πάνω από το γόνα περνιέται σύντομα. Σκοτάδι ―παντού σκοτάδι και νεκρική ησυχία.

Ένα τρένο έρχεται από τη γέφυρα της Παπαδιάς. Εντολή έχουμε να μη το θίξουμε. Φτάσαμε στο κόνισμα. Ο ανθυπολοχαγός Μιχάλης του Ζέρβα χώρισε. Πήρε την κατεύθυνση της γαλαρίας. Εμείς κόψαμε αριστερά. Βρίσκουμε την ευκαιρία με το θόρυβο του τρένου και φτάνουμε τρία μέτρα μακριά από το συρματόπλεγμα. Παραδίνω τα ψαλίδια στην πρώτη ομάδα. Ο Καραλίβανος πιάνει το αριστερό της παράταξης ―τη λάκα δίπλα στη γέφυρα. Πολύ αμυδρή διακρίνεται η σιλουέτα του σκοπού ένα δυο μέτρα βαθιά πάνω στη γέφυρα. Μάς αντιλήφτηκε και ρίχνει. Η πρώτη μας ντουφεκιά τον ρίχνει νεκρό. Και η μάχη άναψε.
Δυο ιταλικά πολυβόλα βάζουνε συνεχώς. Οι φαντάροι του φυλακίου πετάχτηκαν από τον ύπνο με τα εσώρουχα. Ένα οπλοπολυβόλο βάλλει από το παράθυρο κι ένα από τη γωνιά του φυλακίου. Δευτερόλεπτα σταματήσαμε μόνο για να επισημάνουμε θέσεις. Όρθιοι. Ο Καραλίβανος βάλλεται συνέχεια. Στο μεταξύ η πρώτη ομάδα κόβει τα σύρματα, η δεύτερη διοχετεύεται δεξιότερα κάτω από τα συρματοπλέγματα και η τρίτη τα περνάει πιο δεξιότερα. Ο ασυρματιστής μόλις ετοιμάστηκε να γυρίσει δέχεται μια ριπή μας και… διακόπτει. Ο Κεραυνός, ο Ταύρος και ο Ατρόμητος προπορεύονται… Είμαστε έτοιμοι για τη γενική έφοδο όταν από τη γαλαρία η ομάδα του Μιχάλη μας βάλλει. Καθηλωθήκαμε. Μια ιαχή βουερή από βρισιές και απειλές αντήχησε. Και η ομάδα του Μιχάλη σταμάτησε. Μόνο η αδεξιότητα των σκοπευτών γλίτωσε από τον θάνατο τα πρώτα παλικάρια μας που πλησίαζαν το φυλάκιο.

Εκτέλεση πατριωτών
μπροστά στη γκρεμισμένη
γέφυρα του Γοργοπόταμου
(φωτο Σπύρος Μελετζής)

Οι ζερβικοί τα χάνουν και υποχωρούν

― Η Τρίτη ομάδα προς τις σκηνές, φώναξα.
Τις σκηνές που ήταν δεξιά από το φυλάκιο απ’ όπου ρίχνουνται αραιοί πυροβολισμοί. Σιγεί και το δεύτερο εχθρικό οπλοπολυβόλο. Η δεύτερη ομάδα αλλάζει αμέσως το δικό της πούπαθε εμπλοκή ―ιταλικό από τη μάχη του Κρίκελου― και χρησιμοποιεί νέο. Ο Κεραυνός μπήκε στη σκηνή. Άλλον βαράει με τον υποκόπανο, μ’ άλλον πιάνεται στα χέρια… Χειροβομβίδες ρίχνονται πάνω στα πολυβόλα. Και σε 18 λεπτά έχουμε γίνει απόλυτα κύριοι του πεδίου της μάχης και παύουμε τις ντουφεκιές. Πολλοί έρχονται ντυμένοι ιταλικά από δίκωχο μέχρι άρβυλα.

― Τη φωτοβολίδα Μιχάλη! Το φυλάκιο κατελήφθη.
Μα ο Μιχάλης δεν φαίνεται. Ψάχνουν οι άντρες μα πουθενά. Δίνω εντολή και οι δυο ομάδες πιάνουν θέσεις προς τα ανατολικά και οι άλλες δυο ερευνούν  και συγκεντρώνουν τα λάφυρα. Ο Μιχάλης στα αναμεταξύ δε φαίνεται και φωνάζουμε συνέχεια για να ειδοποιηθεί το Στρατηγείο πως το φυλάκιο κατελήφθη. Δύναμη 80 και πάνω Ιταλογερμανών με οργανωμένες θέσεις άμυνας και γερό οπλισμό είχε εξουδετερωθεί σε 18 λεπτά της ώρας… Μα ο Μιχάλης δεν έκλεισε από τα νώτα το φυλάκιο κι έτσι κατόρθωσαν να διαφύγουν αρκετοί. Στη δυτική πλευρά η Ζερβική δύναμη δεν πλησίασε. Από 150 μέτρα έριξε. Οι Ιταλοί ακροβολίστηκαν. Το μεγάλωμα του μετώπου άμυνάς τους έκαμε τους Ζερβικούς να τα χάσουν. Φεύγουν πανικόβλητοι προς το Στρατηγείο. Κι εκεί μεγαλοποιούν την κατάσταση.

― Μας κύκλωσαν στρατηγέ μου! Θα βγουν ψηλότερα από μας…
Ο Ζέρβας ξύνει τα γένια του και παίρνει σύντομα την απόφαση.

― Τότε θα ρίξουμε τρεις φωτοβολίδες για να διατάξουμε γενική υποχώρηση.
Χρονοτριβή δε χρειάζεται. Στη Λαμία τα φώτα έχουνε σβήσει. Δέκα στρατιωτικά αυτοκίνητα κυλάνε προς το Λιανοκλάδι. Οι στιγμές κρίνουν την έκβαση πια. Όρθιος ο αρχηγός συντάσσει αμέσως τις δυο ομάδες εφεδρείας.
― Να καθαρίσει αμέσως το έδαφος με κάθε θυσία.
Φτάνει και ο Θάνος όλο χολή.
― Ο Κωστούλας πήρε από ώρα το φυλάκιο! Φωνάζουν συνέχεια!
Και με το πιστόλι στο χέρι προσπαθεί να μάσει τ’ «ασκέρι» του Ζέρβα για να το ρίξει κι αυτό στη μάχη. Τελικά μόνο τρεις κατορθώνει να πάρει μαζί του. Και τα βρισίδια του ακούγονται και σκεπάζουν όλη τη χλαλοή…

Ο συνταγματάρχης Έντι ύστερα από συνεννόηση με τον Άρη κι ενώ ακόμα συνεχίζεται στα αριστερά η μάχη, γλιστράει με την ομάδα σαμποτέρ (Άγγλων και Ελλήνων) στην αριστερή βάση της γέφυρας και οργανώνουν την πρώτη ανατίναξη. Ο συνταγματάρχης Κρις έμεινε με τον Άρη και το Ζέρβα. Αψηφώντας και αυτή ακόμα την έκβαση της μάχης που εξελίσσεται στο σημείο αυτό κολλάνε τις «μαγνητικές χελώνες» στη βάση της γέφυρας ατάραχοι κι ανεπηρέαστοι δείχνοντας ―πρέπει να το πούμε― πραγματικό ηρωισμό με πρώτο και καλύτερο από όλους τον ταξίαρχο Έντι.

Η ανατίναξη

Το υλικό μεταφέρεται. Τα πολυβόλα μετακινούνται. Μέσα στο φέγγισμα του φεγγαριού διαγράφονται οι σκιές που κινούνται σβέλτα. Μάς ανησυχεί όμως η άλλη πλευρά. Το ιταλικό πολυβόλο στην απέναντι άκρη της γέφυρας βάζει ακόμα. Παίρνουμε την απόφαση να τους ενισχύσουμε. Τέσσερις αντάρτες ο Ταύρος, ο Καραφωτιάς και δυο της ομάδας διοίκησης του Καραλίβανου περνούν τη γέφυρα. Η αναπνοή μας είναι κομμένη. Τα δευτερόλεπτα περνούν… Αυτοί βαδίζουν σταθερά πάνου  στα σίδερα. Η καρδιά μας σφίγγεται. Και υγραίνονται τα μάτια μας ατενίζοντας το ψυχικό μεγαλείο των τεσσάρων ηρώων.

Η αδημονία μας κορυφώνεται. Το πολυβόλο «το γέλιο του Θεού» συνεχίζει να βάλλει. Συχνά-πυκνά φαίνονται οι λάμψεις από τις ντουφεκιές. Ο θόρυβος του ποταμιού μάς εκνευρίζει. Το τρένο από το Λιανοκλάδι έχει ξεκινήσει για το Γοργοπόταμο ―έρχεται… Μέσα στο κορύφωμα της αδημονίας, ενώ ακόμα αντίπερα συνεχίζεται η μάχη, αρχίζουν απ’ αντίπερα οι φωνές:

― Φτά-σα-με! Φτά-σα-με!!!
Ευτυχισμένα χαμόγελα διαγράφονται στα χείλη μας. Και τα μάτια μας καρφώνονται στην πλαγιά στα πουρνάρια απ’ όπου αργά, βαριά προχωρεί το «θηρίο».

― Ανατίναξη! αντηχεί από την άκρη της γέφυρας μια βραχνή φωνή.
Λίγα δευτερόλεπτα για να αραιώσουμε και μια τεράστια φλόγα συνοδεύει την έκρηξη. Και το ήρεμο τοπίο φωτίζεται… Το τρένο περνάει από το επικίνδυνο σημείο χωρίς όμως να πειραχτεί από έκρηξη… Αλλά η ομάδα βάλλει μέσα στα βαγόνια. Οιμωγές σχίζουν το σκοτάδι.

― Αδέρφια! αντηχεί η φωνή του οδηγού ―επίκληση γεμάτη φόβο. Μη με σκοτώνετε αδέρφια! Είμαι Έλληνας!
Από τα βαγόνια απαντούν στα πυρά μας. Μα πληθαίνουν οι νεκροί κι οι τραυματίες. Ο Λευτέρης, ο Κίμωνας ακάλυπτοι σε δέκα μέτρα ρίχνουν, ρίχνουν αδιάκοπα. Λίγο βαστάει ο χορός του θανάτου. Και το τρένο κάνει όπισθεν ολοταχώς. Σε λίγο ακούγεται και η δεύτερη έκρηξη. Τρίζουν τα θεμέλια της γέφυρας και η αριστερή πλευρά σωριάζεται στην κοίτη του ποταμού. Τρεις φωτοβολίδες που ρίχνονται από το Στρατηγείο ―κόκκινη, κίτρινη και γαλάζια δίνουν το σύνθημα γενικής υποχώρησης. Η αποστολή μας είχε λήξει.

Τρεις τα ξημερώματα. Λιγοστό φως και κρύος αέρας μάς χαϊδεύουν τα πρόσωπα. Συνταζόμαστε για να κινήσουμε. Πρώτος ο Διαμαντής φορτωμένος τον ασύρματο του φυλακίου. Εννιά ώρες μάς χωρίζουν από το Πριόνι του Χονδρογιάννη πούναι στην κορφή της Οίτης. Γολγοθάς.

Η αντάρα κατηφορίζει από τις χαραμάδες προς τον κάμπο...

Μια ταμπέλα στήνεται στο κόνισμα: «Εις οιωνός άριστος ανύνεσθαι περί πάτρης». Και από κάτω: «ΑΡΗΣ».

Εδώ σπεύδει αμέσως ο Μιχάλης και συμπληρώνει με γαλάζιο μολύβι «και Ζέρβας».