28η Οκτ 1940 _Μεταξάς: Alors, c'est la guerre 🔻 Ν. Ζαχαριάδης 🇬🇷 Δίπλα στο κύριο μέτωπο ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό, καλύβα με καλύβα, η κάθε πάλη, σπίτι με σπίτι, πρέπει να γίνει φρούριο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα

 

1940
Στις 3 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου ο Ιταλός πρέσβης Ε. Γκράτσι επιδίδει στον Έλληνα δικτάτορα Ι. Μεταξά τηλεγραφική διακοίνωση, με την οποία η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας, που βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Βρετανία, απαιτούσε - ως «έμπρακτη» απόδειξη της ουδετερότητας της Ελλάδας - να της επιτραπεί να καταλάβει στρατιωτικά ορισμένες θέσεις στρατηγικής σημασίας επί ελληνικού εδάφους (δίχως να προσδιορίζει ποιες). Η επίδοση του τελεσίγραφου ήταν ουσιαστικά μια τυπική υπόθεση, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις της ιταλικής πλευράς ήταν εξωφρενικές, αόριστα διατυπωμένες, ενώ έδιναν περιθώριο μόλις 3 ωρών για την αποδοχή ή την απόρριψή τους. Η επίθεση ήταν προαποφασισμένη. Αυτό εξηγεί και την αντίδραση του Μεταξά, ο οποίος δεν έκανε τίποτε άλλο από το να αναγνωρίσει την κατάσταση: «Alors, c'estla guerre» (σ.σ. ώστε έχουμε πόλεμο)», ήταν η απάντηση που έδωσε στον Ιταλό πρέσβη. Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος άρχιζε.

Θα παρουσιάσουμε ένα σύντομο χρονικό με βάση τις εκτιμήσεις του Δοκίμιου Ιστορίας του ΚΚΕ, παίρνοντας υπόψη πως απέναντι στον επερχόμενο πόλεμο, μια προβοκατόρικη –στημένη από τις μυστικές υπηρεσίες καθοδήγηση –Κεντρική Επιτροπή, αβαντάριζε  στην κατεύθυνση που βόλευε το κράτος και την κυβέρνηση.
Ακόμα: Συγκροτούσε ένα «ΚΚΕ» που καθοδηγούσε η Ασφάλεια και ταυτόχρονα σκόρπιζε σύγχυση στους κομμουνιστές. Διέβαλλε τίμια στελέχη του ΚΚΕ και όξυνε τη χαφιεδοφοβία, ενώ κατάφερνε στο Κόμμα ένα πρωτοφανές στα χρονικά πολιτικό, οργανωτικό και ηθικό πλήγμα.

Στις 25 Γενάρη 1940, η «Παλιά ΚΕ», με ανακοίνωση στο Ριζοσπάστη^{[1] [2]}, κα­τήγγειλε την έκδοση του πλαστού «Ριζοσπάστη» και τα όργανα του Μανιαδάκη. Στις 20 Ιούλη 1940, η «Παλιά ΚΕ» δημοσίευσε «Έκκληση προς τα μέλη του Κόμματος και της Κομμουνιστικής Νεολαίας - Προς τους συμπαθούντες και όλους τους εχθρούς της δικτατορίας», με την οποία κατήγγειλε την κυβέρνη­ση Μεταξά ότι «σκαρώνει η ίδια ένα δικό της “KKE”».

Αρχίζει ο ιταλοελληνικός πόλεμος.
Τα 3 γράμματα του Ν. Ζαχαρώδη

Ο ιταλοελληνικός πόλεμος δεν αιφνιδίασε κανέναν, ενώ η επικείμενη έναρ­ξή του έγινε βεβαιότητα όταν, στις 15 Αυγούστου 1940, ιταλικό υποβρύχιο βύ­θισε στο λιμάνι της Τήνου το πολεμικό πλοίο «Έλλη», ενώ πραγματοποιού­νταν και άλλες προκλήσεις από την πλευρά της ιταλικής κυβέρνησής. Εκείνο το διάστημα τέθηκε σε εφαρμογή περιορισμένη επιστράτευση,^[3] ενώ στις 23 Αυγούστου 1940 επιστρατεύτηκαν οι έφεδροι της 8ης και 9ης Μεραρχίας.^[4]

Τη βεβαιότητα για τον επερχόμενο πόλεμο ανάμεσα στο ιταλικό και το ελ­ληνικό κράτος είχαν εκφράσει με σειρά τοποθετήσεις τους τόσο η ΚΔ όσο και το ΚΚΕ.

Ο ιταλοελληνικός πόλεμος αποτέλεσε συστατικό μέρος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Σε αυτόν τον πόλεμο, πέρα από τον ελληνικό και τον ιταλικό στρατό που εμπλέκονταν άμεσα στο πρώτο στάδιο της διεξαγωγής του, άμεσα επίσης συμμετείχαν και οι Γερμανία-Αγγλία, η πρώτη από τις 6 Απρίλη 1941 μαζί με την Ιταλία και η δεύτερη μαζί με την Ελλάδα από το Μάρτη του 1941.

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτώβρη 1940, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα επέδωσε στον I. Μεταξά το τελεσίγραφο του Μουσολίνι, με το οποίο ζητούσε να επιτρέψει στον ιταλικό στρατό να καταλάβει μέσα στο ελληνικό έδαφος δι­άφορες θέσεις στρατηγικής σημασίας. Ο Μεταξάς απέρριψετο τελεσίγραφο.

Στο μεταξύ η επίθεση της Ιταλίας είχε αρχίσει πριν ακόμα λήξει η τρίωρη προ­θεσμία που όριζε αυτό.
Τις πρωινές ώρες της ίδιας μέρας, ο I. Μεταξάς απεύθυνε διάγγελμα όπου ανέφερε και τα εξής:

«Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της (..,) Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυ ότι θε­ωρώ και το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπο με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος (..)
Όλον το Έθνος ας εγερθεί σύσσωμον. Αγωνισθείτε διά την πατρίδα, τας γυ­ναίκας και τα παιδιά σας και τας ιερός μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών.» ⁷

Βέβαια, παρά το «εθνεγερτήριο» κάλεσμα, στα ηγετικά κλιμάκια της αστι­κής τάξης ήταν κυρίαρχη η άποψη ότι η αντίσταση του ελληνικού στρατού όφειλε να είναι σθεναρή, όχι όμως και η πεποίθηση ότι μπορούσε να είναι και νικηφόρα, εξαιτίας της συντριπτικής υπεροχής του αντιπάλου σε πολεμικά μέσα. Στο τελευταίο συνέβαλε πολύ και η στάση της Αγγλίας, η οποία δεν πα­ραχωρούσε στην κυβέρνηση Μεταξά τον εξοπλισμό που εκείνη ζητούσε, κυρί­ως σε αεροπορικά μέσα.

Στο πνεύμα του πρωθυπουργικού διαγγέλματος κινούνταν και οι άλλοι αστοί πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Σοφοκλής Βενιζέλος από την Αμερική όπου βρισκόταν, ο Γεώργι­ος Καρτάλης και ο Εμμανουήλ Τσουδερός.

Η απόφαση της αστικής τάξης να υπερασπίσει την ακεραιότητα του ελλη­νικού χώρου ήταν ομόθυμη. Επιβεβαιώνεται ότι καμία αστική τάξη δεν παρα­χωρεί κυριαρχικά της δικαιώματα, δηλαδή καμία αστική τάξη δε δέχεται το διαμελισμό της εσωτερικής της αγοράς και τον περιορισμό της εξουσίας της. Ακόμα ότι, σε περίπτωση που εξαναγκαστεί να τα αποδεχτεί (στρατιωτική κα­τοχή, απώλεια εδαφών μετά από πόλεμο κ.ά.), ποτέ δεν παραιτείται από την προσπάθεια επανάκτησής τους με οποιοδήποτε δυνατό μέσο. Αλλά και όταν η αστική τάξη παραχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα με τη θέλησή της (συμμετοχή σε διεθνείς καπιταλιστικούς Οργανισμούς), πάλι ο στόχος της είναι να διευρΰνειι τις διεθνείς συμμαχίες της, προκειμένου να θωρακίσει την εξουσία της, να διευρύνει την οικονομική και πολιτική επιρροή της.

Με ημερομηνία 31 Οκτώβρη 1940, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης έγραψε το παρακάτω ανοιχτό γράμμα^{[5] [6]} προς τον ελληνικό λαό:

«Προς το λαό της Ελλάδας.

Ο φασισμόςτου Μουσσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει. Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλαίβουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτη­σία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λα­ός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσσολίνι.
Δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟ­ΛΗ, ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΑΓΩΝΑ.

Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα. Στον πόλε­μο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δύσου­με όλες μας τις δυνάμεις, δίχως καμιά (η υπογράμμιση είναι του Δοκιμίου) επι­φύλαξη. Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα πρέπει να είναι, και θα είναι, μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση και από κάθε εκμετάλλευση (η υπογράμμιση είναι του Δοκιμίου), μ’ έναν πραγματικά παλ­λαϊκό πολιτισμό.
Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θα ’ναι νίκη της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας.

Αθήνα, 31 του Οκτώβρη 1940 -  Νίκος Ζαχαρώδης,
Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ^7]

Μαζί με το 1ο Γράμμα ο Ν. Ζαχαριάδης έγραψε το ακόλουθο κείμενο προς την κυβέρνηση Μεταξά:

«ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ. Μαζί με το ‘Ανοικτό Γράμμα” ο σ. Ζαχαρώδης έστειλε στον Μεταξά σημείωμα που περιλάμβανε προτάσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος σε μια βάση για κοινή λαϊκή - πατριωτική - εθνική πάλη κατά της φασιστικής επιδρομής. Ο Μεταξάς φυσικά δεν απάντησε, για­τί δεν έκανε λάίκό-εθνικό πόλεμο, μα πλουτοκρατικό - δυναστικό - ξενοκίνη­το. Οι τέσσερις προτάσεις-όροι είνε οι εξής: 1. Το ΚΚΕ αναλαμβάνει τη γραμ­μή του “Ανοικτού Γράμματος” να την κρατήσει ως το τέλος του πολέμου. 2. Η κυβέρνηση δίνει γενική αμνηστία. 3. Ξαναβγαίνει ο Ριζοσπάστης. 4. Όποιο μέ­λος του ΚΚΕ διαφωνήσει με τη γραμμή του “Ανοικτού Γράμματος” θα διαγρά­φει απ’ το ΚΚΕ.»^[8]

Το παραπάνω κείμενο απευθυνόταν «Προς τον κ. υφυπουργό Δ. Ασφαλεί­ας», Αυτήν τη φράση αφαίρεσε ο Μανιαδάκης από το συγκεκριμένο κείμενο, και την επικόλλησε στο ανοικτό γράμμα του Ν. Ζαχαρώδη. Όπως έγραψε ο Ριζοσπάστης (28 Οκτώβρη 1945), «ο Μανιαδάκης πήρε την επικεφαλίδα αυ­τού του δεύτερου γράμματος (...) και την έβαλε σαν επικεφαλίδα στό “Ανοικτό Γράμμα”, θέλοντας έτσι να δείξει ότι και αυτό σ’ αυτόν το έστειλε ο σ. Ζαχαρώ­δης». Εδώ ακριβώς βρισκόταν η πλαστογραφία του 1ου ανοικτού γράμματος.

Εκτός από την παραπάνω, προηγήθηκε ακόμα μία πλαστογραφία, συντεί­νοντας περισσότερο στην ήδη υπάρχουσα σύγχυση που είχε δημιουργηθεί με τη συγκρότηση της χαφιεδικής «ΠΔ». Ένα μήνα πριν το 1ο γράμμα του Ν. Ζα­χαρώδη, την 1 η Οκτώβρη 1940, κυκλοφόρησε το 9ο φύλλο του πλαστού Ριζο­σπάστη, που δημοσίευε ως πρώτο κύριο θέμα του δήθεν γράμμα^[9] του Ν. Ζα­χαρώδη, το οποίο σημειωτέον έχει καταγγείλει ο Ζαχαρώδης ως πλαστό, σε επιστολή του που δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη στις 9 Ιούλη 1946.

Το κατασκευασμένο γράμμα οι Μανιαδάκης - «ΠΔ» διοχέτευσαν με τον πλα­στό Ριζοσπάστη στα νησιά και στις φυλακές, όπου αναπαράχθηκε σε χειρό- γραφές εφημεριδούλες πολιτικών εξόριστων. ,Κι έτσι οι Ακροναυπλιώτες το­ποθετήθηκαν αρχικά (29 Οκτώβρη 1940) σύμφωνα με τη θέση του πλαστού γράμματος, με υπόμνημα που έστειλαν προς τον Μεταξά.

Μετά από τη δημοσίευση του 1ου ανοιχτού γράμματος ακολούθησαν υπο­μνήματα που έστειλαν οι κρατούμενοι της Ακροναυπλίας με βάση αυτό. Το ίδιο και οι ομάδες εξόριστων, που επίσης ζήτησαν από την κυβέρνηση να στα­λούν στο μέτωπο για να πολεμήσουν.

Η κυβέρνηση Μεταξά αρνήθηκε, θέτοντας ως προϋπόθεση για να ικανοποι­ηθεί το αίτημά τους να υπογράψουν δήλωση μετάνοιας. Η στάση της ήταν κα­θαρά ταξική, με στόχο μακροπρόθεσμο και άμεσο. Η μαζική υπογραφή «δή­λωσης μετανοίας» από περίπου 2.000 φυλακισμένους και εξόριστους θα γινό­ταν παντοτινό στίγματου Κόμματος. Θα αποτελούσε σύμβολο ιδεολογικής και πολιτικής υποταγής του στα αστικά κελεύσματα της ταξικής συνεργασίας, κα­θιστώντας μύθο την κατακτημένη με αίμα κοινή παραδοχή ότι το ΚΚΕ δε σκύ­βει το κεφάλι σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Με τη «δήλωση μετανοίας» επιδί­ωκε να καταστήσει τους κρατούμενους κομμουνιστές πολιτικά αφερέγγυους στο λαό και στο στρατό. Γιατί 2.000 στελέχη του ΚΚΕ, σκορπισμένα στο μέ­τωπο του πολέμου, μόνο ανησυχία θα προκαλούσαν στην κυβέρνηση Μετα­ξά. Συγκροτούσαν μια εκρηκτική και ανυπότακτη «μάζα» ανθρώπων με κύρος, που είχαν πρωτοστατήσει στους αγώνες της εργατικής τάξης και της αγροτιάς.

Η «Παλιά ΚΕ» χαρακτήρισε το γράμμα του Ν, Ζαχαρώδη πλαστό, ενώ ο πλα­στός Ριζοσπάστης δημοσίευσε «Ανακοίνωση πάνω στο γράμμα του σ. Ζαχα­ρώδη» που έλεγε:

«Κάνουμε γνωστό σ’ όλα τα μέλη του ΚΚΕ και τους οπαδούς μας πως το ανοιχτό γράμμα που έστειλε ο σ. Ν. Ζαχαρώδης στην κυβέρνηση και που δη­μοσιεύτηκε στις εφημερίδες και δόθηκε από το ραδιοσταθμό Αθηνών και τον εγγλέζικο Τύπο είναι γνήσιο.. .»^[10]

Η σύγχυση που δημιουργήθηκε στις γραμμές των κομμουνιστών κάι γενικό­τερα ήταν τεράστια.^[11]

Το Μακεδονικό Γραφείο, που δεν είχε επαφή ούτε με την «Πα^Ιά ΚΕ», ού­τε με την «ΠΔ» (κατά τον Βαγγέλη Βασβανά επηρεαζόταν από τη γραμμή της «Παλιάς ΚΕ»), αποφάσισε να ανατυπώσει το γράμμα «χωρίς τη φράση για “ανε­πιφύλακτη υποστήριξη του Μεταξύ’’.. .»^[12]

Για το ίδιο θέμα ο Θεόκλητος Κρόκος, μέλος του Μακεδονικού Γραφείου, έγραψε σε μεταγενέστερη έκθεσή του:

«Μας πλακώνει ο πόλεμος. Κάνουμε σύσκεψη στο Γραφείο, τι θα κάνουμε με τον πόλεμο. Βλέπαμε τον πόλεμο και σαν εθνικό και σαν ιμπεριαλιστικό. Δεν είχαμε ακόμα ξεκαθαρίσει τίποτα. Δώσαμε εντολή σε όλα τα μέλη του Κόμμα­τος να πάνε στρατιώτες και τους δόθηκαν συνθήματα και παρασυνθήματα για να τους βρούμε.»^[13]

Στις 26 Νοέμβρη 1940, ο Ν. Ζαχαρώδης έγραψε το 2ο ανοιχτό γράμμα, το οποίο έχει ως εξής:

«Προς το λαό της Ελλάδας.

Ολόκληρος ο λαός της Ελλάδας ξεσηκώθηκε σαν ένας άνθρωπος και χάλα­σε τα σχέδια του φασισμού. Με το αίμα του ο λαός εξασφάλισε τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του. Έξω απ’ αυτά η Ελλάδα δεν έχει καμιά θέση στον ιμπε­ριαλιστικό πόλεμο ανάμεσα στην Αγγλία και Ιταλία-Γερμανία. Αφού ο λαός μας υπερασπίσει αποτελεσματικά την ανεξαρτησία και την εθνική λευτεριά του, σήμερα ένα μονάχα πράμα θέλει: Ειρήνη και ουδετερότητα με τούτους τους όρους: 1. Να ξανάρθουντα πράγματα όπως ήταν στις 28 Οχτώβρη 1940 δίχως καμιά εδαφική - οικονομική - πολιτική ζημιά σε βάρος της Ελλάδας. 2. Οι πο­λεμικές δυνάμεις της Αγγλίας να φύγουν όλες απ’ τα χώματα και τα νερά της Ελλάδας. Με βάση τους δύο αυτούς όρους να ζητήσουμε αμέσως απ’ την κυ­βέρνηση της ΕΣΣΔ να μεσολαβήσει για να γίνει ελληνοϊταλική ειρήνη. Αυτό εί­ναι σήμερα το μοναδικό εθνικολαϊκό συμφέρον. Και η πράξη έχει αποδείξει ότι μόνον η ΕΣΣΔ σήμερα έδωσε την ειρήνη και ουδετερότητα της Γουγκοσλαβί- ας - Βουλγαρίας - Τουρκίας.

26 του Νοέμβρη 1940 _Ν ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ.

Υ.Γ. Είμαστε υποχρεωμένοι να ζητήσουμε ειρήνη έντιμη και δίχως κυρώσεις και για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά τόσο τον εθνικό - αμυντικό – απελευθερωτικό χαρακτήρα του πολέμου που κάνουμε, όσο και ότι είμαστε ξένοι προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που κάνουν οι πλουτοκρατικές μεγάλες δυ­νάμεις. Αν σήμερα δε δουλέψουμε για μια έντιμη ειρήνη, ο πόλεμος θα χάσει για μας τον εθνικό αμυντικό χαραχτήρα του, θα γίνει καταχτητικός και τότε θα έχει αντίθετο το λαό.»^[14]

Όταν γράφτηκε το 2ο γράμμα, ο ελληνικός στρατός είχε διώξει τον ιταλικό από τα σύνορα και είχε περάσει στην επίθεση. Τα γεγονότα εξελίχτηκαν τελεί­ως διαφορετικά απ’ ό,τι ίσως περίμεναν οι στρατιωτικοπολιτικές ηγεσίες και των δυο κρατών.

Από τις 14 Νοέμβρη ως τις 28 Δεκέμβρη 1940 ο ελληνικός στρατός κατέλα­βε την Κορυτσά, την Πρεμετή, τους Αγίους Σαράντα, το Δέλβινο, το Αργυρό­καστρο και έφτασε στη γραμμή Πόγραδετς - Κάμια - Σοΰχα - Γκόρα -Χειμάρα.

Το 2ο γράμματου Νίκου Ζαχαρώδη δεν είδετο φως της δημοσιότητας. Κρα­τήθηκε από τη Γενική Ασφάλεια, στην οποία το παρέδωσε η «Προσωρινή Δι­οίκηση».

Στις 15 Γενάρη 1941, ο Νίκος Ζαχαρώδης έδωσε στο φοιτητή Λιανόπουλο, κρατούμενο που τότε αποφυλακιζόταν, το 3ο ανοιχτό γράμμα του,^[15] για να το παραδώσει στη Φοιτητική Οργάνωση του Κόμματος και της ΟΚΝΕ. Ο Λιανό- πουλος δεν υλοποίησε την εντολή του Ζαχαρώδη. Το γράμμα έφτασε πολύ αρ­γότερα στην ΚΕ. Ο Ριζοσπάστης που εξέδιδε η «Παλιά ΚΕ», μη γνωρίζοντας το γεγονός, το κατήγγειλε ως πλαστό (17 Ιοΰνη 1941).

Στο 3ο γράμμα ο Νίκος Ζαχαρώδης κατήγγειλε ανοιχτά την «ΠΔ», που δεν είχε αντιληφθεί το ρόλο της για ένα διάστημα, αν και διατηρούσε επιφυλάξεις. Επίσης επαναλάμβανε αναλυτικά την ίδια θέση με το 2ο γράμμα για το χαρα­κτήρα του πολέμου και καλούσε το λαό και το στρατό ν’ ανατρέψουν την κυ­βέρνηση Μεταξά, να συναδελφωθούν στο μέτωπο με τους Ιταλούς στρατιώ­τες και η νέα κυβέρνηση ν’ απευθυνθεί για στήριξη στην ΕΣΣΔ.

Εκτίμηση των 3 γραμμάτων

Ήταν πολύ σημαντικό ότι με το 1 ο γράμμα καλούνταν ο στρατός και ο λαός να πολεμήσουν ενάντια στον εισβολέα. Αυτό το γεγονός έχει καταγραφεί ως στάση που δείχνει το γνήσια πατριωτικό χαρακτήρα του ΚΚΕ.

Ταυτόχρονα στο 1ο γράμματου Νίκου Ζαχαρώδη ο πόλεμος χαρακτηριζό­ταν εθνικοαπελευθερωτικός και όχι ιμπεριαλιστικός και από τις δυο πλευρές. Αποτελούσε αντίφαση ότι ο σωστός στόχος που ετίθετο στο γράμμα, για «μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθέ ξενι­κή ιμπεριαλιστική εξάρτηση και από κάθε εκμετάλλευση, μ’ έναν πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό», συνυπήρχε με τη θέση «στον πόλεμο αυτό που διευθύ­νει η κυβέρνηση Μεταξά όλοι μάς πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις δίχως καμιά επιφύλαξη».

Αυτή η θέση αποτύπωνε το συσχετισμό δυνάμεων εκείνης της περιόδου, αλλά δε συνέβαλε στην αλλαγή του σε μια πορεία. Ο δίκαιος ή άδικος χαρα­κτήρας κάθε πολέμου δεν καθορίζεται από το ποιο κράτος επιτίθεται και ποιο αμύνεται. Και οι δύο αστικές τάξεις και οι κυβερνήσεις τους συγκρούονταν, όχι όμως για τα συμφέροντα των εργατικών τάξεων της Ελλάδας και της Ιταλίας. Η πρωτοπορία της εργατικής τάξης και σ’ εκείνες τις συνθήκες όφειλε να δια­φωτίζει για τις ευθύνες της αστικής τάξης στον πόλεμο, να προετοιμάζει στην κατεύθυνση υπεράσπισης της δικής της πατρίδας και όχι στην κατεύθυνση της λεγάμενης «εθνικής ενότητας». Στον ιταλοελληνικό πόλεμο δεν υπήρξε και ούτε μπορούσε να υπάρξει ποτέ μια τέτοια ενότητα, γιατί αυτή είναι αντικειμε­νικά ανύπαρκτη σε κάθε ταξική κοινωνία.

Όντας ο ιταλοελληνικός πόλεμος συστατικό μέρος του Β' Παγκόσμιου Πο­λέμου, όπως προαναφέρθηκε, ξετυλίχτηκε στο εσωτερικό του και εξέφρα­ζε την αντίθεση ανάμεσα στις δύο ιμπεριαλιστικές πλευρές που προκάλεσαν τη γενικότερη ανάφλεξη, με την Ελλάδα να βρίσκεται στο πλευρό του βρετα­νικού ιμπεριαλισμού. Επομένως, ο χαρακτήρας του ιταλοελληνικού πολέμου δεν μπορεί ν’ αποσπαστεί από το γενικότερο πλαίσιο και ν’ αναλυθεί παρά και ενάντια σ’ αυτό.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης έθετε το σκεπτικό ότι ο πόλεμος που έκανε η κυβέρ­νηση Μεταξά βοηθούσε (εξ αντικειμένου και όχι ότι ήταν στις προθέσεις της) τη Σοβιετική Ένωση, ενώ την ίδια στιγμή και ο ελληνικός λαός είχε συμφέρον ν’ αντιμετωπίσει την ιταλική εισβολή.

Αυτή η διαπίστωση ήταν σωστή. Ο ελληνικός λαός ασφαλώς και έπρεπε ν’ αντιμετωπίσει την ιταλική επίθεση, τόσο για το δικό του συμφέρον όσο και για να συμβάλει στην αποδυνάμωση ενός από τους εχθρούς της Σοβιετικής Ένω­σης, όπως ήταν και ο ιταλικός ιμπεριαλισμός.

Ωστόσο, εχθρός της ΕΣΣΔ και του ελληνικού λαού ήταν και η κυβέρνηση Μεταξά που βρισκόταν στο πλευρό της Αγγλίας, τις οποίες η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα επίσης έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν.

Όντας ο συσχετισμός δυνάμεων στην Ελλάδα σε βάρος του επαναστατικού εργατικού κινήματος, το σύνθημα «να ανατραπεί τώρα η κυβέρνηση Μεταξά» δεν ήταν ρεαλιστικό να τεθεί ως άμεσο πρακτικό καθήκον. Όμως, ήταν ρεαλι­στικό και αναγκαίο να τεθεί ως κατεύθυνση και ως σύνθημα ζύμωσης στο λαό και στο στρατό, ως σύνθημα οργάνωσης της πάλης των πρωτοπόρων εργατών και στρατευμένων, που στις συνθήκες του πολέμου κατά του ιταλικού ιμπερια­λισμού μπορούσε να προετοιμάζει τον προσανατολισμό των εργατικών-λαϊκών μαζών για τις συνθήκες αποδυνάμωσης της εγχώριας και ξένης καπιταλι­στικής εξουσίας. Ήταν απαραίτητο, με την αυτοτελή στάση του, να διαχωρι­στεί το ΚΚΕ από το σύνολο των αστικών δυνάμεων όσον αφορά το χαρακτήρα του πολέμου. Αυτό δε θα ερχόταν σε αντίφαση με το κάλεσμα να πολεμήσει ο λαός εναντίον του επιτιθέμενου.

Το θεμελιακό και σωστό στο 3ο γράμμα, όπως και στο 2ο, ήταν ότι όριζαν σαφώς πως ο ιταλοελληνικός πόλεμος ήταν ιμπεριαλιστικός και από τις δυο πλευρές, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι όριζαν τον πόλεμο ως ιμπεριαλιστικό λόγω της κατάκτησης αλβανικών εδαφών που επιχειρούσε η κυβέρνηση Με- ταξά. Σε αυτήν τη βάση, τα παραπάνω δύο γράμματα του Ν. Ζαχαρώδη ανα- δείκνυαν ότι:

1.Το συμφέρον του ελληνικού λαού για τη μελλοντική του υπόσταση συνέ­πιπτε με την πάλη για την ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά και για την προ­σέγγιση με τη Σοβιετική Ένωση, τη μόνη δύναμη που μπορούσε να εγγυηθεί την ειρήνη για τον ελληνικό λαό. Βεβαίως, για να προσέγγιζε η Ελλάδα τη Σο­βιετική Ένωση -και μάλιστα στις συνθήκες του 1941- προϋπόθεση ήταν η ου­σιαστική αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στην Ελλάδα, στην κατεύθυνση ανατροπής της αστικής εξουσίας, αφού όλες οι αστικές δυνάμεις στην Ελλά­δα ήταν ταγμένες στο πλευρό της Μ. Βρετανίας. Τέτοιος συσχετισμός δυνά­μεων δεν υπήρχε, ούτε έδινε κατεύθυνση το 3ο γράμμα για τη διαμόρφωσή του σε μια πορεία. Έθετε ως στόχο το «αντιφασιστικό, αντιπλουτοκρατικό λαϊκό καθεστώς» και «τη λαϊκή αντιφασιστική κυβέρνηση», στην οποία προφανώς χωρούσαν και αστικές πολιτικές δυνάμεις.

2.Αναδεικνυόταν και στο 2ο και στο 3ο γράμμα η διεθνιστική διάστασή της πάλης και αδελφοσύνης με το λαό της Αλβανίας και τους λαούς των άλλων βαλκανικών χωρών, η πάλη για έντιμη και άμεση ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις. Αυτή η θέση δεν μπορούσε παρά να έχει θετική απήχηση και σε Ιταλούς στρα- τευμένους.

Είναι σαφής η ομοιότητα της θέσης της «Παλιάς ΚΕ» με το 2ο και 3ο γράμ­μα, ιδιαίτερα με το 3ο.

Μέσα στις συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί τότε στην Ελλάδα, ήταν παρα­πάνω από φανερή η αδυναμία του υποκειμενικού παράγοντα, και του Κόμμα­τος, ν’ ασκήσει καθοριστική επίδραση στις εξελίξεις. Η θέση του Ν. Ζαχαρώδη, κυρίως όπως ήταν διατυπωμένη στο 3ο γράμμα, είχε μείνει στο σκοτάδι, όπως είχε μείνει και η θέση του 2ου γράμματος. Ταυτόχρονα η «Παλιά ΚΕ», χτυπημέ­νη απ’ όλες τις πλευρές και με ελάχιστες δυνάμεις, ήταν αδύνατο πια να πράξει κάτι περισσότερο απ’όσα έκανε.

---

[1] Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τόμ. 4, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1975, σελ. 478.

[2] Ό.π., σελ. 492.

[3] Αλέξανδρος Παπάγος, Ο ελληνικός στρατός και η προς πόλεμον προπαρασκευή του: Από Αυγούστου 1923 μέχρι Οκτωβρίου 1940, εκδ. Πυρσός, Αθήνα, 1945, σελ. 275-289.

[4] Ιωάννης Μεταξάς, Το προσωπικό του ημερολόγιο, τόμ. Δ', εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1960, σελ. 500.

[5] Αλέξανδρος Εδιπίδης (επιμ,), Μεγάλη Εικονογραφημένη Ιστορία του ελληνοϊταλικού και ελληνογερμανικού πολέμου 1940-1941, εκδ. Βιβλιοαθηναϊκή, Αθήνα, χ.χ, σελ. 42.

[6]    Το 1 ο γράμμα του Νίκου Ζαχαρώδη δέχτηκε κριτική από την ΚΔ, με το Πρωτόκολλο που συντάχτηκε ύστερα από συνεδρίαση του Προεδρείου της ΚΔ (19 Δεκέμβρη 1940). Για το περιεχόμενο του Πρωτοκόλλου, που έχει χρονολογία 10 Γενάρη 1941, καθώς και για τις αντι­φάσεις που περιέχονται στην κριτική της ΚΔ, βλ. στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο 1940-41, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2015, σελ. 143-147.

[7] Το 1ο γράμμα είναι εδώ παρμένο από την έκδοση Το ΚΚΕ από το 1931 ως το 1952 (Βασικά Ντοκουμέντα), έκδ. ΚΕτου ΚΚΕ, 1952, σελ. 92. Έχουν προστεθεί από το Δοκίμιο οι λέξεις «καμιά» και «και από κάθε εκμετάλλευση», γι’ αυτό είναι υπογραμμισμένες στο κεί­μενο, Αυτές οι λέξεις, ενώ υπάρχουν στο χειρόγραφο του Ζαχαρώδη (βλ., π.χ,, Καθημερινή, 2.11.1940), λείπουν από την παραπάνω κομματική πηγή, καθώς και από τα κομματικά έντυ­πα που έχουν δημοσιεύσει το 1 ο γράμμα. Λείπουν και από το Ριζοσπάστη της 28ης Οκτώβρη 1945, στον οποίο το 1ο γράμμα δημοσιεύτηκε πρωτοσέλιδο σε πλαίσιο.

[8]               Ριζοσπάστης, 28.10.1945.
[9]     «Ανοιχτό γράμμα του Αρχηγού του ΚΚΕ σ. Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

στον Πρόεδρο της κυβέρνησης Μεταξά. ΜΕΤΑΞΑΝ, Πρωθυπουργόν, Αθήνα.
Το ΚΚΕ πάντα έβαζε και βάζει τα συμφέροντα του Λαού πάνω απ’ όλα. Σήμερα η φασι­στική Ιταλία και ο Άξονας Βερολίνου-Ρώμης έχουν ουσιαστικά αποφασίσει να καταργήσουν την ανεξαρτησία της Ελλάδας και περιμένουν την κατάλληλη γι’ αυτούς στιγμή για να δρά­σουν. Την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία μας μόνο δύο πράγματα μπορούν να την σώ­σουν. 1) Η πανελλαδική παλλαϊκή πανστρατιά με το λαό πραγματικό αφέντη στον τόπο του και στη δουλειά του. Αυτό απαιτεί αμείλιχτο χτύπημα των πλουτοκρατικών παρασίτων και των πραχτόρων του Άξονα και της Αγγλίας στην Ελλάδα. 2) Ολοκληρωτικό πολιτικό και οικο­νομικό προσανατολισμό προς τη Σοβιετική Ρωσία, τη μόνη μεγάλη δύναμη που υπερασπίζε­ται τους μικρούς λαούς και που μπορεί να μας εξασφαλίσει αποτελεσματικά. Η Ελλάδα πρέ­πει να δουλέψει με όλες τις δυνάμεις της για να πάρουν και οι άλλες βαλκανικές χώρες τον ίδιο προσανατολισμό. Το ΚΚΕ δεν αρνιέται σε κανέναν το δικαίωμα να ενδιαφέρεται για τον τόπο του, με τον όρο όμως τα έργα να ακολουθούν τα λόγια. Με βάση την πιο πάνω γραμμή, το ΚΚΕ, ξεχνώντας το παρελθόν, παίρνει τη θέση του στη γραμμή του πυράς για την εθνική ανεξαρτησία και ακεραιότητα κάτω απ’ τις διαταγές σας.
ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡ1ΑΔΗΣ,
Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ.»

[10] Ριζοσπάστης (ΠΔ), 8.11.1940 (Αρχείο της ΚΕτου ΚΚΕ, Έγγραφο 341005).
[11] Η «Παλιά ΚΕ» έπεσε έξω που χαρακτήρισε πλαστό το 1ο γράμμα, όμως το κείμε­νο περιείχε στοιχεία που μπορούσαν να οδηγήσουν κάθε καλόπιστο σε μια τέτοια εκτίμηση ή υποψία. «Δεν το πιστέψαμε από το περιεχόμενό του (εμείς παίρναμε άλλη πολιτική γραμ­μή)», έγραψε η Σταματία Βιτσαρά (Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 457789, Έκθεση της Στ. Βιτσαρά-Κτιστάκη προς τον Ν. Ζαχαρώδη, 6.7.1946). Όμως υπήρχαν και άλλα στοιχεία. Το πρώτο ήταν το που απευθυνόταν το γράμμα. Η «Παλιά ΚΕ» δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι ο Ζαχαρώδης θα έστελνε ποτέ γράμμα που δε θ’ απευθυνόταν «προς το λαό της Ελλάδας», αλλά θ’ απευθυνόταν «προς τον υφυπουργό Δημόσιας Ασφάλειας». Αλλά δε γνώριζαν την πλαστογραφία του Μανιαδάκη. Ένα δεύτερο στοιχείο ήταν ότι το γράμμα καλούσε να μην έχει κανένας εργαζόμενος καμιά επιφύλαξη συμμετοχής στον πόλεμο που διηύθυνε η κυβέρ­νηση Μεταξά, γεγονός που η «Παλιά ΚΕ» θεωρούσε επίσης αδιανόητο. Και ακόμα, ότι δίπλα στην υπογραφή δεν αναγραφόταν η ιδιότητα του Ζαχαρώδη ως Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, αλλά είχε τεθεί η ιδιότητα «Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ». Από την άλλη, εδραίωσε ακόμα περισσότερο την πεποίθησή τους αυτή το γεγονός ότι η «ΠΔ» χαρακτήριζε το γράμμα γνήσιο. Ως πλαστό θεώρησαν το 1ο γράμμα και μια σειρά εξόριστοι (Άι-Στράτης κ.α.).

[12]  Θανάσης Χατζής, Οι ρίζες της Εθνικής Αντίστασης, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1996, σελ.241.

[13] Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, Έγγραφο 526841, Βιογραφική Έκθεση του Θεόκλητου Κρό­κου, μέλους του Μακεδονικού Γραφείου τη δεκαετία του 1940.

[14]  Δημοσιεύεται όπως παρατίθεται στο Το ΚΚΕ από το 1931 ως το 1952 (Βασικά Ντο­κουμέντα), έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, σελ. 95.

[15] Ολόκληρο το 3ο γράμμα δημοσιεύεται στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο 1940-41, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2015, σελ. 195-201

ν