Αυγουστιάτικο Φεγγάρι & “υπερπανσέληνοι” - Μύθοι και πραγματικότητα

 

Η καθημερινή παρουσία της σελήνης στον ουρανό αλλά και η συνεχής αλλαγή της φωτισμένης της μορφής επηρέαζε ανέκαθεν τους ανθρώπους όπως φαίνεται στα τραγούδια, στις προλήψεις και δοξασίες καθώς και σε αντιλήψεις λόγω άγνοιας.
Παρ’ όλο που το φεγγάρι αντανακλά μόνο το 7% του ηλιακού φωτός που πέφτει πάνω στη γεμάτη κοιλώματα επιφάνειά του, είναι αρκετά λαμπερό ώστε να καλύπτει με το φως του ένα μεγάλο μέρος των άστρων της νύχτας (αυτό συμβαίνει γιατί είναι το κοντινότερο στη γη ουράνιο σώμα -385.000km κατά Μ.Ο.- και έτσι το φωτεινότερο στον ουρανό μετά τον ήλιο).

Πολλές παραδόσεις, που κρατάνε από την αρχαία ακόμη εποχή, συνδέουν την Πανσέληνο του κάθε μήνα με διάφορες αγροτικές εργασίες.
Επίσης άνθρωποι της υπαίθρου, ναυτικοί, μοναχοί κλπ. διατήρησαν από γενιά σε γενιά και για χιλιάδες χρόνια την πρακτική γνώση της μελέτης και πρόγνωσης του καιρού. Εξετάζοντας συστηματικά κάποια φυσικά φαινόμενα ή «σημάδια» στον ουρανό, μπορούσαν να μαντέψουν ή να «δουν» τα λεγόμενα «μερομήνια» -από τις λέξεις «μέρα και μήνας» γιατί σε κάθε μέρα απ’ αυτές, αντιστοιχεί ένα πλήρης κύκλος του φεγγαριού (γιόμιση και χάση) ή ένας μήνας.
Δηλαδή ν’ αποκωδικοποιήσουν τον καιρό ολόκληρου του επόμενου έτους, αρχής γενομένης –λένε, από την εμφάνιση του ένατου φεγγαριού μέχρι και το χάσιμο του επόμενου ογδόου (μετρώντας πάντα τα φεγγάρια από την αρχή του εκάστοτε έτους).
Κατά τον Ν. Πολίτη τα μερομήνια ήταν λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, που έχουν άμεση σχέση με αστρολογικές παρατηρήσεις. Επειδή ο Αύγουστος θεωρείται η αρχή του χειμώνα, γι’ αυτό στο μήνα αυτό εντοπιζόταν η πρόγνωση του καιρού.

Πάμε τώρα στην πανσέληνο του Αυγούστου που ακόμη και σήμερα πολλοί την θεωρούν λαμπρότερη και μεγαλύτερη ["supermoon"] απ’ οποιαδήποτε άλλη, κάτι που φυσικά δεν είναι σωστό αφού πρόκειται απλά για οφθαλμαπάτη.
Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών ο ήλιος βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της ετήσιας φαινόμενης τροχιάς του στον ουρανό ενώ αντίθετα η σελήνη βρίσκεται σχετικά πιο κοντά στον ορίζοντα και σ΄ αυτή τη θέση η πανσέληνος μπορεί να συγκριθεί με διάφορα άλλα αντικείμενα που βρίσκονται εκεί (δέντρα, κεραίες, κορυφογραμμή, διάφορα κτίσματα κλπ.)
Μ’ αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος του παρατηρητή παρασύρεται να πιστέψει ότι η πανσέληνος είναι μεγαλύτερη ενώ οι μετρήσεις έχουν αποδείξει ότι το μέγεθος της δεν διαφέρει καθόλου από μήνα σε μήνα.
Η μόνη μετρήσιμη διαφορά του μεγέθους της Σελήνης είναι ανάλογα με το αν βρίσκεται στο περίγειό της ή στο απόγειο, κάτι που συμβαίνει μια φορά κάθε μήνα.
Για παράδειγμα το πλησιέστερο περίγειο της Σελήνης το 2021 θα είναι στις 3 Δεκεμβρίου (356.794 χλμ), ενώ το μεγαλύτερο απόγειο ήταν στις 11 Μαΐου (406.512 χλμ). Αυτό όμως δεν έχει σχέση με το πόσο μεγάλη φαίνεται όταν βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, που οφείλεται όπως είπαμε αποκλειστικά και μόνο σε οπτική απάτη.

Η τροχιά της Σελήνης είναι μια σχεδόν κυκλική έλλειψη γύρω από τη Γη
(ημι-άξονες 384.400 & και 383.800km, αντίστοιχα: διαφορά μόνο 0,16%).
Η εξίσωση της έλλειψης αποδίδει εκκεντρότητα 0,0549
με αποστάσεις περιγείου | απογείου 362.600 & 405,400km αντίστοιχα (διαφορά ~12%).

Υπάρχουν πολλοί μύθοι καλλιεργημένοι στους λαούς μεταξύ των οποίων και η σύνδεση της έξαρσης της «τρέλας» την ημέρα της Πανσελήνου. Απ’ αυτόν τον μύθο άλλωστε προέρχεται και η λέξη «σεληνιασμός» και η σύνδεσή της με την επιληψία. Σ
τατιστικές μελέτες που έγιναν επανειλημμένα και έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (όπως το Annals of Emergency Medicine, το Journal of Emergency Nursing, το Journal of Toxicology and Psychological Report κά) αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει καμιά απολύτως σχέση με την συμπεριφορά του ανθρώπου και την Πανσέληνο.
Μύθος είναι επίσης και αυτό που ακούγεται ότι την ημέρα της Πανσελήνου γεννιόνται περισσότερα παιδιά ή ότι υπάρχουν περισσότερα ατυχήματα και άλλα παρόμοια. Παρ’ όλα αυτά οι μύθοι αυτοί συνεχίζουν να υπάρχουν βασισμένοι στην αμάθεια και την προκατάληψη.

Πάρτε υπόψη επίσης κι έναν ακόμη μύθο σχετικά με τον χρωματισμό της Πανσελήνου που ορισμένοι τον θέλουν μερικές φορές να είναι «μπλε». Κάτω από ορισμένες συνθήκες πράγματι υπάρχουν περιπτώσεις που η χροιά της Σελήνης παίρνει ένα γαλαζωπό χρώμα (αντί του κανονικού της γκρίζου) όταν στην ατμόσφαιρα υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση σκόνης από κάποια πρόσφατη και μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου, φαινόμενο πολύ σπάνιο (η πιο πρόσφατη είναι του ηφαίστειου Κρακατόα το 1883).
Μ’ αυτή λοιπόν την έννοια χρησιμοποιείται και η φράση «Μπλε Σελήνη» για να χαρακτηρίσει την ύπαρξη δύο πανσελήνων σ’ έναν μήνα, η δεύτερη δηλαδή Πανσέληνος σ’ ένα μήνα ονομάζεται «Μπλε Σελήνη» παρ’ όλο που ένα τέτοιο φαινόμενο αν και ασυνήθιστο (αφού η περίοδος από την μια Πανσέληνο έως την επόμενη φτάνει τις 29,5 περίπου ημέρες) δεν είναι ιδιαίτερα σπάνιο.
Ο Φεβρουάριος φυσικά, που έχει μόνο 28 ή 29 ημέρες, είναι αδύνατον να περιλάβει ποτέ μια «Μπλε Σελήνη», ενώ κατά μέσον όρο ένας μήνας με δύο Πανσελήνους συμβαίνει μια φορά κάθε 2,5 περίπου χρόνια, κάτι που φυσικά δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα σπάνιο.
Συνολικά στα επόμενα 40 χρόνια θα έχουμε 17 μήνες που θα περιλαμβάνουν δύο Πανσελήνους τον ίδιο μήνα.

Είναι πάντως γεγονός ότι η παρουσία της Σελήνης στον νυχτερινό ουρανό πραγματικά δεν έχει αντίζηλο, γι’ αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο που η μυθολογία είναι γεμάτη με τις ιστορίες της που πολλές την ταύτιζαν με την θεά Άρτεμη. Όταν πρόβαλλε στον ουρανό το χαριτωμένο της πρόσωπο με την ασημένια ανταύγεια, η ομορφιά της έκανε τα άστρα να ωχριούν, ενώ η φαντασία των αρχαίων παρομοίαζε τις ακτίνες της Σελήνης με τα γρήγορα και μυτερά βέλη της Αρτέμιδος. Η αγνή πανέμορφη παρθένα, η κυνηγός θεά, ήταν για τον Όμηρο το πρότυπο της γυναικείας ομορφιάς. Στη Σελήνη απέδιδαν επίσης τη νυχτερινή δροσιά και τις βροχές, γι’ αυτό ονόμαζαν την Άρτεμη «Ποτάμια» και την λάτρευαν κοντά σε πηγές και λίμνες όπου πίστευαν ότι λούζονταν μαζί με τις Νύμφες μακριά από τα βέβηλα βλέμματα των ανδρών.
Σύμφωνα επίσης με τη μυθολογία μας η Σελήνη ήταν κόρη των Τιτάνων Υπερίωνα και Θείας, αδελφή του Ήλιου και της Ιούς, και μητέρα του Ωρίωνα με πατέρα τον Ήλιο. Όπως ο Ήλιος έτσι και η Σελήνη είχε το δικό της άρμα που το έσερναν βόδια ή άλογα ή και ελάφια, ενώ αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στην Κλασσική κυρίως εποχή η λατρεία της Σελήνης είχε ατονήσει γιατί πίστευαν ότι η λατρεία των ουράνιων σωμάτων ήταν γνώρισμα των βαρβάρων.

Από την αρχαιότητα ακόμη στο ορατό αυτό πρόσωπο της Σελήνης διακρίνονταν διάφορες μορφές και σχήματα που κυριολεκτικά γοήτευαν τους ανθρώπους της Γης επί χιλιάδες χρόνια. Μερικοί πίστευαν ότι ήταν ένα κουνέλι. Άλλοι πάλι ότι ήταν βάτραχος.

Ενώ οι περισσότεροι έλεγαν ότι μπορούσαν να διακρίνουν ένα ανθρώπινο πρόσωπο: έναν άνθρωπο στη Σελήνη. Στις σκανδιναβικές χώρες έβλεπαν δύο παιδιά να μεταφέρουν ανάμεσά τους έναν κουβά νερό, ενώ στη Γροιλανδία απαγόρευαν στις νέες κοπέλες να κοιτάζουν την Πανσέληνο γιατί πίστευαν ότι θα έμεναν έγκυοι.
Φυσικά πολλοί από τους κλασικούς έλληνες φιλοσόφους είχαν αντιληφθεί από νωρίς ότι ο διαφορετικός φωτισμός των περιοχών της Σελήνης οφειλόταν στις ανωμαλίες του εδάφους της. Ο Θαλής ο Μιλήσιος, για παράδειγμα, π
ίστευε ότι ο δορυφόρος μας ήταν φτιαγμένος από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη και η Γη, ενώ ο Δημόκριτος υποστήριζε ότι οι διαφορές του φωτισμού της οφείλονταν στην ύπαρξη βουνών και κοιλάδων. Κι έτσι από την κλασική ακόμη εποχή, οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι μπόρεσαν να διαλευκάνουν αρκετά από τα μυστήρια της Σελήνης, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο μηχανισμός των φάσεών της.
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν κατανοήσει δηλαδή ότι το φως της Σελήνης δεν ήταν παρά η αντανάκλαση των ακτίνων του Ήλιου στην επιφάνειά της. Επειδή όμως το φως του Ήλιου φωτίζει καθημερινά διαφορετικές περιοχές της πλευράς της που είναι στραμμένη προς τη Γη, βλέπουμε τη Σελήνη να αλλάζει μορφή συνεχώς ανάλογα με το πώς φαίνεται από τη Γη. Έτσι όταν η Σελήνη βρίσκεται στην ίδια κατεύθυνση με τον Ήλιο στρέφει προς εμάς το μη φωτιζόμενο ημισφαίριό της, οπότε λέμε ότι έχουμε Νέα Σελήνη ή Νουμηνία. Με την πάροδο των ημερών η Σελήνη μετατοπίζεται στην τροχιά της και έτσι από τη Γη αρχίζουμε να βλέπουμε όλο και μεγαλύτερο μέρος του φωτιζόμενου ημισφαιρίου της.

Όταν η αποχή της από τον Ήλιο είναι 90 μοίρες, φαίνεται να είναι φωτισμένη κατά το 1/2, και η φάση αυτή ονομάζεται πρώτο τέταρτο. Η κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη συνεχίζεται μέχρις ότου βρίσκεται σε αντίθεση προς τη θέση του Ήλιου, βρίσκεται δηλαδή απέναντι από τον Ήλιο με την Γη στη μέση, οπότε εμείς βλέπουμε από τη Γη ολόκληρο το φωτιζόμενο ημισφαίριό της και λέμε ότι έχουμε Πανσέληνο. Τότε η Σελήνη ανατέλλει όταν ο Ήλιος δύει. Ο χρόνος όμως κυλάει και η Σελήνη συνεχίζει την κίνησή της μέχρις ότου βρεθεί στη φάση του τελευταίου τέταρτου. Τέλος, η Σελήνη ξανάρχεται σε σύνοδο με τον Ήλιο, οπότε έχουμε και πάλι Νουμηνία ή Νέα Σελήνη.
Από τη μια σύνοδο ως την επομένη, για τη συμπλήρωση δηλαδή όλων των φάσεων της Σελήνης, χρειάζονται περίπου 29,5 ημέρες, και για την ακρίβεια 29 ημέρες 12 ώρες, 44 λεπτά και 2,86 δευτερόλεπτα. Ο χρόνος αυτός ονομάζεται συνοδικός μήνας και είναι η χρονική περίοδος μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων ή δύο διαδοχικών φάσεων Νέας Σελήνης, από την οποία γεννήθηκε ο ημερολογιακός μας μήνας. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που τα πρώτα ημερολόγια βασίζονταν σε έναν κύκλο σεληνιακών μηνών.

Υπάρχει όμως και ένας άλλος «μήνας» που ονομάζεται «αστρικός μήνας», και είναι ο πραγματικός χρόνος μιας πλήρους περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη αφού μετράει την χρονική περίοδο μεταξύ δύο διαδοχικών περασμάτων της Σελήνης μπροστά από ένα δεδομένο άστρο. Η κίνηση αυτή γίνεται εμφανής καθώς η θέση της Σελήνης ανάμεσα στα άστρα αλλάζει από νύχτα σε νύχτα. Ο χρόνος αυτός είναι περίπου 27 ημέρες, και για την ακρίβεια 27 ημέρες 7 ώρες, 43 λεπτά και 11,5 δευτερόλεπτα.
Η αιτία της μεγαλύτερης διάρκειας του συνοδικού μήνα σε σχέση με τον αστρικό μήνα είναι αρκετά απλή: Κατά τη διάρκεια ενός μήνα, το ντουέτο Γη και Σελήνη έχει διασχίσει μια αρκετά μεγάλη απόσταση γύρω από τον Ήλιο. Έτσι όταν η Σελήνη έχει ολοκληρώσει μία πλήρη περιφορά της γύρω από τη Γη, πρέπει να ταξιδέψει επιπλέον πάνω από δύο ακόμη ημέρες για να ξαναγυρίσει στην ίδια γραμμική σχέση που είχε με την Γη και τον Ήλιο ώστε να δημιουργηθούν οι ίδιες πάλι προϋποθέσεις που είναι αναγκαίες για να έχει την ίδια φάση με αυτή με την οποία άρχισε την τροχιά της γύρω από τη Γη.

Σελήνη, μύθοι και θρύλοι

Η Σελήνη, εκτός από δορυφόρος μας, ήταν πάντα στο επίκεντρο τη νύχτα και όλοι οι πολιτισμοί στη γη την κατέτασσαν πάντα στις θεότητες, κατηγορώντας την ή λατρεύοντάς την για την επιρροή της στον άνθρωπο, στη γη ή τα πλάσματα που την κατοικούν.

Οι κύκλοι της διαρκούν 28 ημέρες, όπως και η περίοδος των γυναικών, γεγονός που την έκανε θεά στις λατρείες γονιμότητας στην αρχαιότητα και σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς έχει αποκτήσει θηλυκό χαρακτήρα και σε πολλούς άλλους ένα συγκεκριμένο σκοτεινό ή ανταγωνιστικό συστατικό του ήλιου.
Λόγω των αποδειγμένων επιπτώσεών της στις κυνίδες (σσ. οικογένεια σαρκοφάγων θηλαστικών που περιλαμβάνει τον σκύλο, τον λύκο, την αλεπού, το τσακάλι, τα ντίνγκο κλπ.) και σε πολλά ζώα, της αποδίδεται επίσης η δύναμη της μετάλλαξης σε ανθρωπόμορφα θηρία (λυκάνθρωπος, Τζέκιλ-Χάιντ), και μια εσωτερική δύναμη τις νύχτες με πανσέληνο.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά την τοποθετούσαν πάντα στο επίκεντρο
πολλών θρύλων, αλλά ... είναι αλήθεια οι μύθοι που την περιβάλλουν;

 

Πάμπλο Πικάσο picasso Σφαγή στην Κορέα (1951) - Λάδι σε ξύλο, Μουσείο Ρicasso, Παρίσι

Γιατί οι λύκοι ουρλιάζουν στο φεγγάρι; Ο μύθος λέει ότι μια αρχαία νύχτα, η Σελήνη κατέβηκε στη γη και μπλέχτηκε στα κλαδιά ενός δέντρου. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ένας λύκος και άρχισε να τη χαϊδεύει με το ρύγχος του και έπαιζαν όλη τη νύχτα, μέχρι που επέστρεψε στον ουρανό και ο λύκος στο δάσος, αλλά του έκλεψε τη σκιά του για να τον θυμάται για πάντα.

Από τότε, ουρλιάζει τα βράδια με πανσέληνο ζητώντας να του τη δώσει πίσω...
Στην πραγματικότητα το ουρλιαχτό του λύκου, του τσακαλιού και πολλών κυνίδων, είναι μια ακόμη «κωδικοποιημένη» μορφή επικοινωνίας, που χρησιμοποιείται για να ειδοποιεί ο ένας τον άλλον, σηματοδοτώντας (οριοθετώντας) περιοχές, για την προστασία των μικρών τους κλπ.
Τα βράδια με πανσέληνο δεν έχει καμία σχέση με την αύξηση του ουρλιαχτού, παρά μόνο με το απλό γεγονός ότι σε τέτοιες καθαρές νύχτες η δραστηριότητα είναι πάντα μεγαλύτερη, από την ουσιαστική αύξηση της φωτεινότητας.

Το φεγγάρι …επηρεάζει την ανάπτυξη των μαλλιών μας;  Είναι κοινή πεποίθηση σε πολλούς λαούς ότι ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται το φεγγάρι, τα μαλλιά θα μεγαλώσουν γρηγορότερα, καθώς σε άλλες φάσεις θα πέσουν περισσότερο.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα μαλλιά μεγαλώνουν κατά μέσο όρο 1 έως 1,5 εκατοστά το μήνα και αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο θυλάκιο της τρίχας, με το οποίο το φεγγάρι έχει πολύ μικρή σχέση...

Υπάρχει σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού; Στην πραγματικότητα, αν το μετρήσουμε με τον αριθμό των φωτισμένων ωρών, και οι δύο πλευρές είναι σχεδόν ίσες. Η διαφορά είναι ότι το ένα πρόσωπο είναι αυτό που βλέπουμε και το άλλο είναι εντελώς άγνωστο σε εμάς, καθώς είναι μια περιοχή με μεγαλύτερη ορογραφία κρατήρα, επειδή δεν προστατεύεται από τη γη από αστεροειδείς και με ρωσική ονοματολογία (η τοπογραφία της μελετήθηκε από τους Σοβιετικούς ανιχνευτές του προγράμματος "Luna" [1959-1976].

Το καταφύγιο των κακών ψυχών, των τριών ζοφερών θεριστών ή των μαγισσών, ήταν σίγουρα έμπνευση για πολλούς ... Λέγεται ότι ανάμεσα στα βουνά που σχηματίζονται από την ορογραφία του φεγγαριού μπορούμε να δούμε έναν λαγό, έναν άνθρωπο με καυσόξυλα στον ώμο του ή τον ίδιο τον Αι Γιώργη  με το δόρυ του... Αν και σήμερα η επιστήμη έχει καταφέρει να εξαλείψει πολλούς από αυτούς τους μύθους, θα συνεχίσει πάντα να διατηρεί το φωτοστέφανο του «μυστηρίου» για τους θεατές του γειτονικού μας πλανήτη.

Οι ηλιακές θεότητες ήταν συνήθως αρσενικές ενώ οι σεληνιακές θηλυκές, αλλά υπάρχει και το αντίθετο.
Η κόμπρα (του Φαραώ γιου του Ρα), η λέαινα (κόρη του Ρα), η αγελάδα (κόρη του Ρα), τα κυρίαρχα σύμβολα των αρχαιότερων αιγυπτιακών θεών, ήταν γυναίκες και οι λατρείες τους παρέμειναν ενεργές.
Αργότερα ένας θεός του ήλιου (Aten) ιδρύθηκε στη δέκατη όγδοη δυναστεία πάνω από τις άλλες ηλιακές θεότητες, πριν από την εκτροπή της «εκτροπής» και το παλιό πάνθεον αποκαταστάθηκε. Όταν οι αρσενικές θεότητες συσχετίστηκαν με τον ήλιο σε αυτόν τον πολιτισμό, άρχισαν ως απόγονοι μητέρας (εκτός από τον Ρα, Βασιλιά των Θεών που γέννησε τον εαυτό του).
Στη γερμανική μυθολογία ο Ήλιος είναι θηλυκός και η Σελήνη είναι αρσενική -αντίστοιχο παλιό αγγλικό όνομα είναι Siȝel, πρωτογερμανικά Sôwilô ή Saewelô.
Η παλιά γερμανική θεά του Ήλιου είναι η Sunna. Στις σκανδιναβικές παραδόσεις, η Sól έβγαινε καθημερινά στον ουρανό με το άρμα της, που τραβούσαν δύο άλογα Arvak και Alsvid (αγνώστου φύλου)
Η καλοκαιρινή πανσέληνος ήταν παραδοσιακά γνωστή και ως «Φεγγάρι της Φράουλας» στους Ινδιάνους της Αμερικής, επειδή πέφτει σε μια εποχή που μαζεύονται οι ώριμες πια φράουλες.

Ο μύθος του γιου της σελήνης

Φωτογραφία της Ισπανίδας Marta Dorado Menéndez - martadorado.art

Κάποτε, ήταν –λένε, μια μοναχική τσιγγάνα χωρίς αγάπη και σύντροφο.
Κάθε νύχτα εκλιπαρούσε κλαίγοντας το φεγγάρι, παρακαλώντας το πριν ανατείλει ο ήλιος να της στείλει μια αγάπη «δική της» από τσιγγάνικο αίμα.
Ο καιρός, περνούσε κι ήρθε η νύχτα, που η σελήνη αποφάσισε να της χαρίσει τη συντροφιά που ζήταγε, με σκληρό όμως αντάλλαγμα: το ίδιο το παιδί της, το πρώτο που θα φερνε στο κόσμο.
Όμως –συμβαίνουν αυτά, από τον έρωτά της με τον μελαχρινό τσιγγάνο ήρθε στον κόσμο ένα αγόρι με γκρίζα μάτια και δέρμα τόσο λευκό σαν το χιόνι.

Ο πατέρας, παίρνοντας κατάκαρδα την (υποτιθέμενη;) γυναικεία απιστία, της παίρνει τη ζωή με μαχαίρι. Ύστερα εγκαταλείπει το αγόρι ψηλά στο βουνό για να πεθάνει, μη μπορώντας να φανταστεί ότι έτσι, εκπλήρωσε ένα «πεπρωμένο», κάνοντας τη σελήνη μάνα.
Από τότε, τις νύχτες που το αγόρι γελάει, το φεγγάρι ολόγιομο φωτίζει την πλάση… μετά γίνεται κούνια, για να το κοιμίσει κι όταν κλαίει σβήνει.

(οι στίχοι)
Ανόητος αυτός που δεν καταλαβαίνει -λέει ένας μύθος
πως μια τσιγγάνα
ως την αυγή ξόρκιζε το φεγγάρι
ικετεύοντας γοερά
να έρθει μια μέρα που
να παντρευτεί έναν τσιγγάνο

«Θα σου δώσω τον μελαχρινό σου άντρα»!
είπε το γιομάτο φεγγάρι από τον ουρανό
Μα σε αντάλλαγμα σου ζητάω το πρωτότοκο παιδί
που θα χεις απ`αυτόν
να το θυσιάσεις για μένα -για να μην είναι μόνη
μικρό θα ΄ναι δε θα προλάβεις να τα’ αγαπήσεις

Σελήνη θες μάνα να γίνεις
μα δεν μπορείς να βρεις την αγάπη
που θα σε κάνει γυναίκα
Πες μου ασημένια σελήνη
τι να το κάνεις εσύ ένα παιδί από σάρκα

Γιος της σελήνης
Από πατέρα κανελόχρωμο γεννήθηκε
Λευκός όμως σαν τη ράχη της ερμίνας
με μάτια γκρίζα αντί για λαδιά
αλμπίνο βρέφος της σελήνης

«Ανάθεμα στην φάτσα του!
Αυτό το παιδί δεν είναι τσιγγάνος
και εγώ αυτό δε ν θα το δεχτώ»

Ο τσιγγάνος ατιμασμένος νοιώθοντας,
στην γυναίκα του πάει με μαχαίρι στο χέρι…
«Από ποιόν είναι το παιδί;
Με έχεις απατήσει είναι βέβαιο!»

Και θανάσιμα τη μαχαιρώνει κι έπειτα
πάει στο βουνό με το μωρό στα χέρια
κι εκεί το παρατάει.

Και οι νύχτες μ’ ολόγιομη σελήνη
είναι γιατί το μωρό είναι χαρούμενο
Και άμα αυτό κλαίει
μικραίνει η σελήνη
ώστε κούνια του να γίνει

(…)
Και άμα το βρέφος κλαίει
μικραίνει η σελήνη
ώστε κούνια του να γίνει…

 

Hijo de la luna (o γιος της σελήνης)
σε 10 μοναδικές εκτελέσεις (από τις 100άδες)

1.Mecano(πρώτη εκτέλεση)

2. Μontserrat Caballé (Μονσεράτ Καμπαγιέ)

3. Μάριος  Φραγκούλης

4. Stravaganzza

7. Haggard

8. Ελένη Δήμου

9. Amadeus Electric Quartet

10. Vanessa Mae

Ο «Άμλετ της σελήνης» (2002) του Μάνου Ελευθερίου, μουσική Θάνου Μικρούτσικου 1η εκτέλεση Χρήστος Θηβαίος

Ξεγέλασες τους ουρανούς με ξόρκια μαύρη φλόγα
Πως η ζωή χαρίζεται χωρίς ν’ ανατραπεί
Κι όλα τα λόγια των τρελών που ήταν δικά μας λόγια
Τα μάγευες με φάρμακα στην άσωτη σιωπή

Πενθούσες με τους έρωτες γυμνός και μεθυσμένος
Γιατί με τους αθάνατους είχες λογαριασμούς
Τις άριες μιας όπερας τραύλιζες νικημένος
Μιας επαρχίας μαθητής μπροστά σε δυο χρησμούς

Τι ζήλεψες τι τα θελες τα ένδοξα Παρίσια
Έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πια παντού είναι τεκές
Διεκδικούσες θαύματα που δίνουν τα χασίσια
Και παραισθήσεις όσων ζουν μέσα στις φυλακές

Και μια βραδιά που ντύθηκες ο Άμλετ της Σελήνης
Έσβησες μ’ ένα φύσημα τα φώτα της σκηνής
Και μονολόγους άρχισες κι αινίγματα να λύνεις
Μιας τέχνης και μιας εποχής παλιάς και σκοτεινής

Μάνος Ελευθερίου:
Ήταν ένα πρόσωπο που μού είχε γίνει ψύχωση για ένα μεγάλο διάστημα. Ξέρω απ’ έξω κι όλους τους μονολόγους από τότε που ήμουν μαθητής στη Δραματική Σχολή. Είναι ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα των αιώνων.
Αλλά δεν είναι το μοναδικό έργο που με έχει τινάξει στον αέρα. Οι αρχαίοι τραγικοί πρώτα-πρώτα, οι Οιδίποδες του Σοφοκλή. Εκει τα πράγματα είναι πολύ άγρια. Βεβαίως ο Σαίξπηρ είναι ισάξιος με τους αρχαίους τραγικούς μας

Χρήστος Θηβαίος
Η πιο εντυπωσιακή μορφή στην ιστορία του ανθρώπου, –στο τραγούδι «Ο Άμλετ της Σελήνης» – που είναι η μορφή του υπέροχου ανθρώπου, που θέλει να υπερβεί την καθημερινότητα του.
Αυτό ακριβώς το υπερβολικό είναι αυτό, που μένει στην τέχνη. Αυτό το διαφορετικό. Αυτό το υπέρλαμπρα στολισμένο είτε είναι από αίμα είναι από αστερόσκονη, κι αυτό είναι πραγματική τέχνη. Κάτι το οποίο δεν είναι ακριβώς βίωμα αλλά είναι ένα μέλλον το οποίο καταγράφουμε εμείς για να διδάξουμε τους άλλους αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό πάνω απ’ όλα. Να τον διδάξουμε όνειρο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο στρατός των ΗΠΑ διεξήγαγε μελέτη σχετικά με το πόσο εφικτή θα ήταν η κατασκευή στρατιωτικής βάσης στη Σελήνη, η οποία θα είχε δυνατότητες βομβαρδισμού περιοχών στη Γη.
Μέρος της μελέτης ήταν και η εξερεύνηση της δυνατότητας σχετικά με την διεξαγωγή πυρηνικών δοκιμών στη Σελήνη | Η πολεμική αεροπορία των ΗΠΑ οργάνωσε μια παρόμοια δική της μελέτη (βλ και βιβλίο John F. Kennedy & the Race to the Moon -Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-230-11010-6. 25)
Τα παραπάνω γενικεύτηκαν όταν η διεύθυνση του διαστημικού προγράμματος μεταφέρθηκε από τον στρατό κατά κύριο λόγο στην ΝΑΣΑ, με τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές να εκπονούν το στρατηγικό πρόγραμμα «πόλεμος των άστρων» αντιμετωπίζοντας ακόμη και το χαρακτηριστικό σήμα του «μπιπ μπιπ», ακροάσιμο σε όλη την υφήλιο της εκτόξευσης του Sputnik, ως πλήγμα των συμφερόντων τους και άμεση απειλή για την επικράτειά τους.
Πρόγραμμα που επικαιροποιείται μέχρι σήμερα… Ρόναλντ Ρέιγκαν (1983) Τζορτζ Μπους (2000 & 2006) στα πλαίσια του συστήματος της λεγόμενης «ασπίδας αντιπυραυλικής προστασίας» που προωθούν οι ΗΠΑ, έκφραση της πάγιας επιδίωξης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού να βρίσκεται η στρατιωτική του μηχανή στην κορυφή της παγκόσμιας πυραμίδας των εξοπλισμών και κατά συνέπεια να έχει τον απόλυτο έλεγχο του πλανήτη.

Και να, τι θέλω τώρα να σας πω
Μες στις Ινδίες, μέσα στην πόλη της Καλκούτας,
φράξαν το δρόμο σ’ έναν άνθρωπο.
Αλυσοδέσαν έναν άνθρωπο `κει που εβάδιζε.
Να το λοιπόν γιατί δεν καταδέχομαι
να υψώσω το κεφάλι στ’ αστροφώτιστα διαστήματα.
Θα πείτε, τ’ άστρα είναι μακριά κι η γη μας τόση δα μικρή.
Ε, το λοιπόν, ό,τι και να είναι τ’ άστρα, εγώ τη γλώσσα μου τους βγάζω.
Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει,
είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε…

Ποίηση : Ναζίμ Χικμέτ
Απόδοση στα ελληνικά : Γιάννης Ρίτσος
Μουσική : Θάνος Μικρούτσικος

Hijo de la luna –Ο γιος της σελήνης & η Tammurriata Nera

 

Σήμερα (6-Οκτ-2018) χάθηκε η διάσημη ισπανίδα υψίφωνος Monserrat Caballé >|Μονσεράτ Καμπαγιέ<| μια από τις σπουδαιότερες ερμηνεύτριες με καριέρα μισού αιώνα, που ερμήνευσε μια ευρεία γκάμα ρόλων, περισσότερο γνωστή για τα έργα του Βέρντι και για το ρεπερτόριο του μπελκάντο, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τα έργα των Ροσίνι, Μπελίνι και Ντονιτσέτι.

Το 1992 τραγούδησε -«Los primeros del año» το θρυλικό πλέον «Hijo de la luna», που γράφτηκε το 1986 από το grupo Mecano  και τραγουδήθηκε σε 10άδες (μπορεί και 100άδες) εκτελέσεις σε όλα τα πλάτη και τα μήκη του κόσμου (μεταξύ άλλων –εκτός από τις πολλές εκτελέσεις του «Mecano» …Gerónimo Rauch, Belle Perez, Vanessa Mae, Sarah Brightman κά, καθώς και ο δικός μας Μάριος Φραγκούλης)

Ο μύθος

Κάποτε, ήταν –λένε, μια μοναχική τσιγγάνα χωρίς αγάπη και σύντροφο.
Κάθε νύχτα εκλιπαρούσε κλαίγοντας το φεγγάρι, παρακαλώντας το πριν ανατείλει ο ήλιος να της στείλει μια αγάπη «δική της» από τσιγγάνικο αίμα.
Ο καιρός, περνούσε κι ήρθε η νύχτα, που η σελήνη αποφάσισε να της χαρίσει τη συντροφιά που ζήταγε, με σκληρό όμως αντάλλαγμα: το ίδιο το παιδί της, το πρώτο που θα φερνε στο κόσμο.
Όμως –συμβαίνουν αυτά, από τον έρωτά της με τον μελαχρινό τσιγγάνο ήρθε στον κόσμο ένα αγόρι με γκρίζα μάτια και δέρμα τόσο λευκό σαν το χιόνι.
Ο πατέρας, παίρνοντας κατάκαρδα την (υποτιθέμενη;) γυναικεία απιστία, της παίρνει τη ζωή με μαχαίρι. Ύστερα εγκαταλείπει το αγόρι ψηλά στο βουνό για να πεθάνει, μη μπορώντας να φανταστεί ότι έτσι, εκπλήρωσε ένα «πεπρωμένο», κάνοντας τη σελήνη μάνα.
Από τότε, τις νύχτες που το αγόρι γελάει, το φεγγάρι ολόγιομο φωτίζει την πλάση… μετά γίνεται κούνια, για να το κοιμίσει κι όταν κλαίει σβήνει.

(οι στίχοι)

Ανόητος αυτός που δεν καταλαβαίνει -λέει ένας μύθος
πως μια τσιγγάνα
ως την αυγή ξόρκιζε το φεγγάρι
ικετεύοντας γοερά
να έρθει μια μέρα που
να παντρευτεί έναν τσιγγάνο

«Θα σου δώσω τον μελαχρινό σου άντρα»!
είπε το γιομάτο φεγγάρι από τον ουρανό
Μα σε αντάλλαγμα σου ζητάω το πρωτότοκο παιδί
που θα χεις απ`αυτόν
να το θυσιάσεις για μένα -για να μην είναι μόνη
μικρό θα ΄ναι δε θα προλάβεις να τα’ αγαπήσεις

Σελήνη θες μάνα να γίνεις
μα δεν μπορείς να βρεις την αγάπη
που θα σε κάνει γυναίκα
Πες μου ασημένια σελήνη
τι να το κάνεις εσύ ένα παιδί από σάρκα

Γιος της σελήνης
Από πατέρα κανελόχρωμο γεννήθηκε
Λευκός όμως σαν τη ράχη της ερμίνας
με μάτια γκρίζα αντί για λαδιά
αλμπίνο βρέφος της σελήνης

«Ανάθεμα στην φάτσα του!
Αυτό το παιδί δεν είναι τσιγγάνος
και εγώ αυτό δεν θα το δεχτώ»

Ο τσιγγάνος ατιμασμένος νοιώθοντας,
στην γυναίκα του πάει με μαχαίρι στο χέρι
«Από ποιόν είναι το παιδί;
Με έχεις απατήσει είναι βέβαιο!»

Και θανάσιμα τη μαχαιρώνει κι έπειτα
πάει στο βουνό με το μωρό στα χέρια
κι εκεί το παρατάει.

Και οι νύχτες μ’ ολόγιομη σελήνη
είναι γιατί το μωρό είναι χαρούμενο
Και άμα αυτό κλαίει
μικραίνει η σελήνη
ώστε κούνια να γίνει

(…)
Και άμα το βρέφος κλαίει
μικραίνει η σελήνη
ώστε κούνια να γίνει…

Σε άλλο μήκος κύματος –στον αντίποδα θα λέγαμε (αισθητικά και σημειολογικά)  η «tammurriata nera» αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που γεννά ένα μαυράκι, από αμερικάνο  στρατιώτη κατά τη διάρκεια της κατοχής της Νάπολης.
Η μάνα αγκαλιάζει το παιδί, ενώ η κοινωνία εν «χορώ» σκωπτικά δήθεν, βγάζει κυριολεκτικά το άχτι της

Το τραγούδι έχει να κάνει με ένα πραγματικό επεισόδιο που συνέβη στον Nicolardi διευθυντή του νοσοκομείου Loreto Mare της Νάπολης, που παρατήρησε αναμπουμπούλα στο θάλαμο μητρότητας, όταν ένα νεαρό κορίτσι γέννησε μαυράκι (φυσικά δεν ήταν το μόνο περιστατικό εκείνη την εποχή λόγω παρουσίας αφροαμερικάνων στρατιωτών –βλ. και το δικό μας «τίνος είναι βρε γυναίκα τα παιδιά…).

Το επεισόδιο αντιπροσώπευε ένα πραγματικό εποχικό σημείο καμπής για τη ναπολιτάνικη και την ιταλική κοινωνία, και ο Nicolardi, ήδη συγγραφέας ναπολιτάνικων τραγουδιών, έγραψε το κείμενο της «Μαύρης Tammurriata».

ΣΣ |> Η «tammurriata» είναι παραδοσιακός χορός της Καμπανίας. Πριν μερικές δεκαετίες, ο όρος σήμαινε μόνο τραγούδι+οργανικό ρεπερτόριο –βασικά με μεγάλα τύμπανα, εξ ου και το όνομα ενώ τώρα αντιπροσωπεύει μια πολύπλοκη οικογένεια χορών πάντα με το τύμπανο κυρίαρχο σε ευρύτερη περιοχή από την κάτω κοιλάδα Volturno, το Casertano, την περιοχή circumvesuviana, μέχρι το Agro Nocerino, το Nolano και την ακτή του Amalfi.

Tammurriata Nera (με πολλές στροφές και παραλλαγές –η πιο γνωστή στην χώρα μας με τη Nuova Compagnia di Canto Popolare που μας έχει επισκεφτεί αρκετές φορές, μέχρι και τελευταία, μεγάλοι πια αλλά αειθαλείς στο Γκάζι)

Δεν καταλαβαίνω, μερικές φορές τι διάολο συμβαίνει!
Κι αυτό που βλέπεις δεν μπορείς να το πιστέψεις!

Ένα μαύρο, κατάμαυρο πλάσμα γεννήθηκε …
Κι η μάνα του Giro το φωνάζει
Μάλιστα κύριε Giro!

Να πάρει και να σηκώσει!
Τι σημασία έχει αν το λένε Ciccio ή Ntuono, αν το λένε Peppe ή Giro
Το θέμα είν’ άλλο αυτό είναι μαύρο-κατάμαυρο, σαν τι δεν μπορώ να φανταστώ.

Κι όλοι το συζητούν …
Μα δεν είναι κάτι σπάνιο
Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια!

A ‘e vvote basta solo na guardata,
E ‘a femmena è restata,
Sott “a botta, ‘mpressiunata…”

Μια ματιά φτάνει κι η γυναίκα, «ευδαιμονεί χτυπημένη»…

Τρέξτε να μάθετε ποιος ήταν, ποιος της έκανε αυτό το καλό… ποιος σημαδεύει «κέντρο»
να είναι μαύρο-κατάμαυρο κάρβουνο, σαν τι δεν μπορώ να φανταστώ.

Το χωράφι πλούσιο ή όχι σε σοδειά, όταν έχει στάρι, στάρι θα βγάλει -όχι…

Οι νεαρές κυρίες του Capodichino
το κάνουν με τους Μαροκινούς,
οι Μαροκινοί ρίχνονται στις υπόλοιπες
και τα κορίτσια μένουν με την κοιλιά «προς τα μπρός»

American Express,
δώσε μου το δολάριο γιατί βιάζομαι,
αλλιώς θα έρθει η Αστυνομία
και θα μας μπαγλαρώσει

Χθες βράδυ στην Piazza Dante
Είχα άδεια την κοιλιά,
ευτυχώς με σώσαν τα λαθραία
αλλιώς θα είχα ήδη πάει στο νεκροταφείο.

Κατέβασε το πιστόλι κάτω, μωρό μου,
Κατέβασε το πιστόλι προς τα κάτω.
Pistol packin ‘mama,
Κατέβασε το πιστόλι προς τα κάτω.

Ο Τσόρτσιλ, αυτός ο τρελόγερος
έκλεψε τα στρώματά του,
και η Αμερική, για να τον συναγωνιστεί
του έκλεψε τις τρίχες από το στήθος.

Χθες το βράδυ έφαγα φλούδες
κι ήπια χαμομήλι
και τηγανιά frisella, frisella
και το θείο friar τον έπιασε φαγούρα.

Βάλ΄το πιστόλι κάτω, μωρό μου,
Κατέβασε το πιστόλι σου
Pistol packin ‘mama…