Τα «μαλαματένια λόγια» του Μάνου Ελευθερίου, μας ταξιδεύουν από «των αγγέλων τα μπουζούκια», στα «λόγια και τα χρόνια τα χαμένα» - στο τρένο για την Κατερίνη…

Πέταξε στα σύννεφα ξημερώματα Κυριακής, σε ηλικία 80 ετών, από ανακοπή καρδιάς, ο σπουδαίος μας ποιητής, στιχουργός και πεζογράφος Μάνος Ελευθερίου.

Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 12 Μάρτη 1938 όπου και μεγάλωσε από πατέρα ναυτικό. Σε ηλικία 14 ετών ήρθε με την οικογένειά του από τη Σύρο στην Αθήνα, τα πρώτα επτά χρόνια έμειναν στο Χαλάνδρι και το 1960 μετακόμισαν οικογενειακώς στο Νέο Ψυχικό.
Το 1955 γνωρίστηκε με τον Αγγελο Τερζάκη, ο οποίος τον ώθησε να παρακολουθήσει μαθήματα στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής.
Το 1956 γράφτηκε στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον Χρήστο Βαχλιώτη, τον Γιώργο Θεοδοσιάδη και τον Γρηγόρη Γρηγορίου.

Το 1960 στα Ιωάννινα, όπου βρέθηκε για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, άρχισε να γράφει θεατρικά έργα και ποιήματα.
Το 1962 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Συνοικισμός». Την ίδια εποχή έγραψε τους πρώτους στίχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και «Το τρένο φεύγει στις 8.00», που αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

Το 1964 κάνει το ντεμπούτο του στην ελληνική δισκογραφία. Συνεργάστηκε με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή, καθώς και τον Μίκη Θεοδωράκη. Τα συγκεκριμένα τραγούδια πρωτοκυκλοφόρησαν το 1970 στο Παρίσι. Συνεργάστηκε με τον Δήμο Μούτση («Άγιος Φεβρουάριος», 1971) και με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στο δίσκο «Θητεία», του οποίου η ηχογράφηση άρχισε το Νοέμβρη του 1973, διακόπηκε από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τελικά κυκλοφόρησε το 1974, με τη Μεταπολίτευση.

Κατά καιρούς είχε συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες, όπως το Σταύρο Κουγιουμτζή τον Μάνο Χατζιδάκι, … Θάνο Μικρούτσικο, Γιάννη Σπανό, Γιώργο Ζαμπέτα, Σταμάτη Κραουνάκη, Λουκιανό Κηλαηδόνη, Γιώργο Χατζηνάσιο, Αντώνη Βαρδή και πολλούς άλλους επίσης με τραγουδιστές (Γιώργο Νταλάρα καθώς και με τον Θανάση Γκαϊφύλλια στην «Ατέλειωτη Εκδρομή» κλπ).
Παράλληλα, έγραφε και εικονογραφούσε παραμύθια για παιδιά και επιμελήθηκε την έκδοση λευκωμάτων με θέμα τη Σύρο: «Ενθύμιον Σύρας», «Θέατρο στην Ερμούπολη», κ.ά.

Τη 10ετία του '90 αρθρογραφούσε και συγχρόνως έκανε ραδιοφωνικές εκπομπές στον «Αθήνα 9,84» και στο «Δεύτερο Πρόγραμμα».
Το 1994 εξέδωσε την πρώτη του νουβέλα, με τίτλο «Το άγγιγμα του χρόνου». Το 2004 δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα («Ο Καιρός των Χρυσανθέμων») που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2005.

Το 2013, ο Μάνος Ελευθερίου βραβεύθηκε για τη συνολική προσφορά του από την Ακαδημία Αθηνών.

Η πλούσια εργογραφία του Μάνου Ελευθερίου περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα και περισσότερα από 400 τραγούδια. Μεταξύ των δισκογραφικών επιτυχιών του περιλαμβάνονται: «Το παλικάρι έχει καημό» (Μ. Θεοδωράκης), «Ο Αγιος Φεβρουάριος» (Δ. Μούτσης), «Θητεία» (Γ. Μαρκόπουλος), «Μαλαματένια λόγια» (Γ. Μαρκόπουλος), «Κάτω απ' τη μαρκίζα» (Γ. Σπανός), «Οι ελεύθεροι κι ωραίοι» (Στ. Κουγιουμτζής), «Αμλετ της Σελήνης» (Θ. Μικρούτσικος), «Είναι αρρώστια τα τραγούδια» (Στ. Ξαρχάκος), «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» (Ηλ. Ανδριόπουλος), «Η διαθήκη» (Χρ. Νικολόπουλος), «Το σπίτι γέμισε με λύπη» (Χρ. Λεοντής), «Μη χτυπάς σ' ένα σπίτι κλειστό» (Λ. Κηλαηδόνης), «Ατέλειωτη εκδρομή» (Θ. Γκαϊφύλλιας) κ.ά.

Μέσα σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης έγινε η πολιτική κηδεία του πολυγραφότατου ποιητή.
Στο Α' Νεκροταφείο βρέθηκαν εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας, άνθρωποι απ' όλο το φάσμα των τεχνών και της διανόησης, άνθρωποι με τους οποίους συνεργάστηκε, μουσικοσυνθέτες που μελοποίησαν στίχους του, ερμηνευτές που τους τραγούδησαν, συγγενείς του, πολλοί φίλοι που αντάλλασσαν αναμνήσεις από τη σχέση τους με τον Μάνο.

Το «παρών» έδωσε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, που δήλωσε προσερχόμενος: «Βέβαια σήμερα είναι και δύσκολη η μέρα. Ο Μάνος Ελευθερίου όμως ζει και θα ζει στις καρδιές, θα ζει στις ζωές μας, μέσα από τους στίχους του, μέσα από την ποίησή του και όχι για τις σημερινές μόνο γενιές που γνωρίσαμε και τον τραγουδήσαμε, αλλά και για τις επόμενες γενιές, για τα παιδιά μας, για τα εγγόνια μας».

Στην κηδεία του, τον πρώτο λόγο είχαν οι στίχοι του Μάνου Ελευθερίου, ακούστηκε ο ίδιος να μιλά για το ξεκίνημά του, ενώ όσοι μίλησαν γι' αυτόν αναφέρθηκαν στο έργο του και σε πλευρές της προσωπικότητάς του, στη σχέση του με την αγαπημένη του Σύρο.

Χωρίς να το καταλάβεις,
κάθεσαι και γράφεις.
Αντί να πας στο ποδόσφαιρο,
στον κινηματογράφο,
στο θέατρο, λες:

Εγώ θα κάτσω να γράψω.
Και κάθεσαι και γράφεις.
Και σου γίνεται χούι.

Γράφω για να βγάλω
τα εσώψυχά μου.
Γράφω δύσκολα. Γράφω
ένα δίστιχο ή το τετράστιχο
και ύστερα περιμένω τη
θεία έμπνευση για να συνεχίσω.

Ήμουν και τυχερός.
Συνθέτες σπουδαίοι τα πήραν
στα χέρια τους και τα ανέδειξαν.
Εργάστηκα σε εκδοτικό οίκο
επί σαράντα χρόνια.

Τον άγγελο που ντύθηκες με νύχτα
τον είδα να φυλάει μια σκεπή.
Στα πόδια φώτα και στα χέρια νύχτα,
σημάδευε τα λόγια στη σιωπή,
πουλί μαλαματένιο μες στα δίχτυα.

Της θάλασσας παλεύουν τα παγώνια,
τον ύπνο φαρμακώνουν του ψαρά.
Μετάξι φέρνουν απ’ την Καρχηδόνα
και της παράδεισός μου τα νερά
βουλιάξανε κι ετούτο τον αιώνα.

Πώς νομίζεις παίρνω
τη συνταξάρα των 600 ευρώ;
Και πάλι καλά να λέω.
Υπάρχουν άνθρωποι
που παίρνουν 250 ευρώ.

Μετάνιωσα που δεν έγραψα
λαικά - ερωτικά τραγούδια,
ενώ μπορούσα.
Δεν θα έμενα στο νοίκι.
Θα είχα εξασφαλίσει
τουλάχιστον αυτό.

Θα ήθελα να ήμουν
ηλεκτρολόγος ή μηχανικός.
Να έχω χρήματα.

Μια κοπέλα
που διάβασε το βιβλίο μου,
μου έστειλε ένα τενεκέ λάδι.
Να είναι καλά.

Με χαροποιεί ένα καλό βιβλίο,
ωραίοι άνθρωποι που είναι
δίπλα μου και επικοινωνώ,
μια καλή κουβέντα.

Σου λέει η γειτόνισσα
το βραδάκι, για παράδειγμα:
''άντε, καλό ξημέρωμα''.
Τι ωραίο που είναι αυτό, ε;
Για σκέψου το.
''Να έχεις ένα καλό ξημέρωμα''…

Τι ωραία ευχή.
Όταν ξυπνάω το πρωί, κάνω
το σταυρό μου που επέζησα
και άλλη μια νύχτα και λέω:
Δόξα σοι ο Θεός, ζούμε,
να δούμε τι θα κάνουμε
και σήμερα.

Πίνω το καφεδάκι μου
και ξεκινάω να παλεύω
με τις άδειες σελίδες.
Μπορεί να γράψω δέκα σελίδες
και να μείνουν τρεις προτάσεις.

Η χαρά έρχεται όταν διαπιστώνεις
ότι με αυτές τις τρεις προτάσεις,
κάτι πέτυχες.

Είμαι πολύ κουρασμένος.
Άλλωστε μην ξεχνάτε ότι πάσχω
από μία ανίατη αρρώστια:
το γήρας.

Όταν πεθάνω
δεν θα με θάψουν στο χώμα.
Θα με κάψουν.
Το έχω γράψει
και στη διαθήκη μου.

Δεν θέλω να υπάρχει
τίποτα απολύτως από εμένα.
Τίποτα.

Θα υπάρχουν τα τραγούδια μου,
να τα ακούει ο κόσμος
και να τα τραγουδά.

''Παραπονεμένα λόγια
έχουν τα τραγούδια μας,
Στα χρόνια της υπομονής
δε μας θυμήθηκε κανείς,
Άλλος για Χίο τράβηξε πήγε
κι άλλος για Μυτιλήνη,

Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες,
τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς,
Οι ελεύθεροι κι ωραίοι
ζουν σε κάποιες φυλακές,

Ο χάρος βγήκε παγανιά
μες στη δική μου γειτονιά,
Μαλαματένια λόγια
στο μαντήλι
τα βρήκα στο σεργιάνι μου
προχθές...

Τα λόγια και τα χρόνια τα χαμένα,
η ξενιτειά τα βρήκε αδελφωμένα,

Χρόνια μετά κάτω από τη μαρκίζα

σε βρήκα που 'ρθες για να μη βραχείς,

Το τρένο φεύγει στις οκτώ
ταξίδι για την Κατερίνη,

Στων αγγέλων πάμε,
πάμε τα μπουζούκια....''

   (Μάνος Ελευθερίου)

 

Σεπτέμβρης 2019 – φεστιβάλ ΚΝΕ
Με τα «μαλαματένια λόγια» του Μάνου Ελευθερίου

Από ροκιές και έντεχνα μέχρι γνήσια λαϊκά κομμάτια, το αφιέρωμα στον Μάνο Ελευθερίου στην Κεντρική Σκηνή του Φεστιβάλ, το οποίο παρακολούθησε και η αδελφή του Λιλή, περιλάμβανε τα πάντα! Τι να πρωτοδιαλέξεις άλλωστε από έναν στιχουργό που «με τους αθάνατους είχε λογαριασμό»...

«Ελεύθεροι κι ωραίοι» ο Γιώργος Νταλάρας και ο Μίλτος Πασχαλίδης ανεβαίνουν στη σκηνή και το ταξίδι στους στίχους του Μ. Ελευθερίου ξεκινά... Από τον «Αγιο Φεβρουάριο» του Δήμου Μούτση μέχρι τις μουσικές του Μίκη Θεοδωράκη, του Θάνου Μικρούτσικου, του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Σταύρου Ξαρχάκου και πολλών άλλων.

Ο Μ. Πασχαλίδης, αφιερώνοντας στον Θάνο Μικρούτσικο τη «Δίκοπη Ζωή», τραγούδησε γι' αυτούς που «δεν ήταν ποιητές, το χώμα που πατούν να προσκυνούνε», ενώ μνημόνευσε και το «φωνητικό θηρίο», την Μαρία Δημητριάδη, ερμηνεύοντας το «Είσαι η Πρέβεζα, τα Γιάννενα και το Κιλκίς», και επιβιβάστηκε μαζί με το κοινό που ακολουθούσε στο «Τρένο για την Κατερίνη».

«Κρυφά τα λόγια τα πικρά μες στο κοχύλι»... «και τους καημούς που σκέπασε καπνός» με τον Γ. Νταλάρα σε τραγούδια που αγαπήσαμε και ξεχωρίζουν. Κι αμέσως μετά η Ασπασία Στρατηγού ανεβαίνει στη σκηνή για να ερμηνεύσει την εμβληματική «Μαρκίζα» του Γιάννη Σπανού και άλλα τρυφερά και ερωτικά τραγούδια, καθώς ο Μ. Ελευθερίου ήταν εκτός των άλλων και ένας τροβαδούρος της αγάπης.

Ο Μ. Πασχαλίδης ξεσήκωσε με το «Δεν είμαι άλλος» και τον «Άμλετ της Σελήνης», αφήνοντας το κοινό να τραγουδάει με ένα στόμα το ρεφρέν. Και ο Γ. Νταλάρας συνέχισε και ανέβασε τους τόνους σε πιο λαϊκούς ρυθμούς, του Μίμη Κουγιουμτζή, του Χρήστου Νικολόπουλου και άλλων, σε ένα αφιέρωμα γεμάτο από τα «μαλαματένια λόγια» του Μάνου Ελευθερίου, που μας ταξίδεψε «στων αγγέλων τα μπουζούκια».