David Alfaro Siqueiros _Diego Rivera πρωτοπόρες πινελιές της μάχιμης τέχνης

Ο David Alfaro Siqueiros (José David de Jesús Alfaro Siqueiros – Ντέιβιντ Άλφαρο Σικίρος) θεωρείται ένας από τους πιο σπουδαίους τοιχογράφους του κόσμου: ζωγράφος, στρατιωτικός και τοιχογράφος μεξικανικής ιθαγένειας, γεννημένος στην πολιτεία Chihuahua, στο βόρειο Μεξικό, στις 29-Δεκ-1896. Έφυγε από τη ζωή, πριν 48 χρόνια (6-Ιαν-1974) παλεύοντας μέχρι τις τελευταίες μέρες του για τα ιδανικά του..

Αυτός ο καλλιτέχνης μπορεί να συγκριθεί με τους άλλους μεγάλους της τοιχογραφίες του Μεξικού τον Diego Rivera και τον José Clemente Orozco, ξεχώρισε όμως για την προσαρμογή των έργων του στη λεγόμενη «δυναμική αρχιτεκτονική», με βάση την κατασκευή συνθέσεων σε πολυγωνική προοπτική, η οποία κάνει τον θεατή να τη δει ως μέρος της συνολικής δημιουργίας του συγκεκριμένου έργου.
Διακρινόταν από επαναστατικό πνεύμα και κατάφερε να μετατρέψει την πολιτική σε τέχνη μέσω των δημιουργιών του, με τη σκέψη ότι «η τέχνη δεν πρέπει να είναι αποκλειστική αλλά περιεκτική-κοινωνική ιδιοκτησία του λαού»

Ο Siqueiros δεν θεωρούσε την τέχνη ατομική ευχαρίστηση, τονίζοντας πάντα ότι οι τοιχογραφίες του ήταν μια εκπαιδευτική και μαχητική δύναμη, επαναλαμβάνοντας ότι «η ομορφιά δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα, όσο η προσπάθεια παραγωγής ιδεολογικών έργων».

Siqueiros ανάμεσα στους μεγάλους

Ο πιο γνωστός σε μας Diego Rivera (Ντιέγκο Ριβέρα) ήταν εξέχων μεξικάνικος ιδεολόγος τοιχογράφος (τα αστικά ΜΜΕ τον παρουσιάζουν ως «κομμουνιστή» ενώ ήταν τροτσκιστής και μάλιστα σε φάση διαπάλης στο κίνημα εκείνη την περίοδο), ο οποίος μαζί με τον José Clemente Orozco (Χοσέ Κλεμέντε Ορόσκο) έδιναν έμφαση σε έργα με εξπρεσιονιστικό στυλ.
Οι Siqueiros, Orozco και Rivera υπήρξαν πρωτοπόροι της τάσης tendencias neoicónicas (των «νεοϊκών» της ελεύθερης φιγούρας) και απεικόνισαν την ανθρώπινη καθημερινότητα με πανανθρώπινα σύμβολα και εθνικές μορφές στα έργα τους.

Πολύ αργότερα (τέλη της δεκαετίας του 1970) η Figuración Libre ως κίνηση εμφανίστηκε στη Γαλλία (ως ισοδύναμο του Bad Painting και του Ne-Expressionism στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, το Junge Wilde στη Γερμανία, Transvanguardia στην Ιταλία, με έναν όρο -Free Figuration που επινοήθηκε από τον Ben Vautier του Fluxus. Καλλιεργούν αυθόρμητη, πρωτόγονη ζωγραφική, σε εικόνες με μεγάλη χρωματική ένταση.
Οι πηγές έμπνευσής του είναι τα κόμικς και το ροκ, καθώς και άλλα στοιχεία της μαζικής κουλτούρας, όπως η διαφήμιση, τα κινούμενα σχέδια ή ο κινηματογράφος. Άλλες τάσεις του ίδιου τύπου είναι ο νεο-εξπρεσιονισμός (Γερμανία), η trans-avant-garde (Ιταλία) και η Free Figuration (Ηνωμένες Πολιτείες), ρεύματα που αντέδρασαν ενάντια στον απάνθρωπο μινιμαλισμό και της εννοιολογικής τέχνης.

Ένα κίνημα γεννιέται: El Muralismo (τοιχογραφία)

Υπήρξε αρχικά η έκφραση της ανατροπής -να χτιστεί ένα νέο κοινωνικό σύστημα, με μετασχηματισμούς σε όλους τους τομείς και η τέχνη ήταν ένας από αυτούς. Το τέλος της ισπανικής κυριαρχίας στην περιοχή –στο Μεξικό συγκεκριμένα συνεπάγεται τη σφυρηλάτηση μιας νέας εθνικής ταυτότητας που θα παρέπεμπε στο ένδοξο παρελθόν Αζτέκων.

• Με τον Álvaro Obregón (1880-1948), στην εξουσία που παλεύει για την εθνική ένταξη στο μεταπολεμικό πλαίσιο του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου, εφαρμόζοντας πολλές από τις κοινωνικές -λαϊκές απαιτήσεις, μεταξύ αυτών την εκπαίδευση των μεγάλων αναλφάβητων μαζών, κεφάλαια για την ανάπτυξη των τεχνών που θα διδάξουν ιστορία στο λαό της χώρας, διαγράφοντας το ισπανικό «φίλτρο» κά.
• Με τον José Vasconcelos (1882-1959) Γραμματέα Δημόσιας Εκπαίδευσης για την προώθηση της πολιτιστικής διάδοσης και ιδρυτή του υπουργείου παιδείας θα στηθεί το Centro Artístico στην Πόλη του Μεξικού με στόχο να δημιουργήσει μια σύγχρονη εθνική τέχνη, η οποία – με τεχνικές από τους ευρωπαϊκούς πρωτοπόρους (εξπρεσιονισμός, κυβισμός και ο σουρεαλισμός) – σε συνδυασμό με τις καλλιτεχνικές παραδόσεις του αυτόχθονου παρελθόντος, θα εκφράσουν μια νέα εθνική ταυτότητα.

Η τριάδα José Clemente Orozco, Diego Rivera και David Alfaro Siqueiros καλούνται να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα: Μέσω της τοιχογραφίας θα μεταδώσουν τα ιδανικά μιας επανάστασης στην τέχνη με ένα διακριτό δίκτυο τοιχογραφιών.

Εκείνη την εποχή, ο Σικίρος επέστρεψε από την Ευρώπη στο Μεξικό, αφού συμμετείχε στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα όπου δημοσίευσε ένα «μανιφέστο» στο avant-garde περιοδικό Vie Américaine (η ζωή στην Αμερική) με τίτλο «Τρεις εκκλήσεις του τρέχοντος προσανατολισμού στους ζωγράφους και τους γλύπτες της νέας αμερικανικής γενιάς».

Φέρνει νέες ιδέες και πιστεύει στην ανάγκη να σχηματιστεί μια κοινωνική συναίνεση με το δικό της μανιφέστο και καταστατικό που θα προωθούσε μια κοινωνική τέχνη στην υπηρεσία του παγκόσμιου προλεταριάτου. Το 1922, υπό την καθοδήγησή του, δημιουργήθηκε το Sindicato de Obreros, Técnicos, Pintores y Escultores (συνδικάτο Εργαζομένων, Τεχνικών, Ζωγράφων και Γλυπτών (SOTPE), του οποίου το πρόγραμμα στοχεύει στην «γηγενή φυλή ταπεινωμένη για αιώνες, στους στρατιώτες που μετατράπηκαν σε εκτελεστές από τους Πραιτωριανούς, στους εργάτες και αγρότες κτυπημένους από την απληστία των πλουσίων · στους διανοούμενους που δεν υποκύπτουν στην μπουρζουαζία» (SOTPE Manifesto, 1922, σελ. 1η). Το Μανιφέστο γράφτηκε από τον Siqueiros και υπογράφηκε στις 9-Δεκ-1923 από τους Diego Rivera, José Clemente Orozco, Carlos Mérida, Fermín Revueltas, Germán Cueto Guadarrama, Ramón Alva de la Canal και Xavier Guerrero. Αλλά το 1924, τα γεγονότα πήραν άλλες κατευθύνσεις, ο Vasconcelos παραιτήθηκε και η κυβέρνηση του Calles προσέγγισε τη Σοβιετική Ένωση.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αναδεικνύεται ως δύναμη – ηγεμόνας στην περιοχή, φοβούνται ότι το Μεξικό θα συμμαχήσει με «κομμουνιστικές δυνάμεις» -πράγμα βάσιμο. Το SOTPE βγάζει την εφημερίδα του «El Machete» προβάλλοντας το κίνημα, που έφερε ιδέες από την Ευρώπη και σοσιαλιστικές θεωρίες, υποστηρίζοντας την κυβέρνηση Calles και δηλώνοντας ότι θα πολεμήσει το πραξικόπημα του Adolfo de la Huerta. Ταυτόχρονα, ο μεν Siqueiros προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα αντίθετα με τον Diego Rivera –που μάλιστα παραιτήθηκε και από το συνδικάτο.

Σύντομη παρουσίαση

Η φτώχεια είναι κυρίαρχα επαναλαμβανόμενη στις πινελιές του Siqueiros –με μεταφορικά αλλά πάντα ρεαλιστικά ίχνη.
Όντας στον συνταγματικό στρατό απεικονίζει τον επαναστάτη Maclavio Herrera αγκαλιά με το άσπρο άλογό του, όπου η αισθητική του θανάτου δεν εμφανίζεται με τρομακτικό ή βίαιο τρόπο, αλλά ηρωικλα από την αύρα του φωτός που περιβάλλει τις φιγούρες.

Το έργο με αφορμή το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Muerte y Funerales de Caín (θάνατος και κηδεία του Κάιν), είναι από τα πιο ασυνήθιστα έργο που δεν σταματά ποτέ να εκπλήσσει το κοινό: ένα …απογειωμένο κοτόπουλο εμφανίζεται στο προσκήνιο, σχεδόν σεβαστό με έντονα χρώματα που έρχονται σε αντίθεση με την άτυπη σκηνή του νεκροτομείου.
Το κεφάλι του φαίνεται θαμμένο σε έναν υπόκοσμο που χαιρετιέται από μια ορδή ανθρώπων.
Στη γη που βλέπει στον ουρανό υπάρχουν δύο άλλες ομάδες διαδηλωτών που λατρεύουν το νεκρό κοτόπουλο, που μπορεί να αντιπροσωπεύει τη διαμάχη και τη μάχη, δεδομένου ότι στο Μεξικό η Riña de Gallos (κοκορομαχία) είναι κάτι πολύ κοινό που θα μπορούσε να αφορά το φαγητό, αλλά και την υπαρξιακή βάση της ζωής.
Ωστόσο, πολλοί μελετητές τέχνης επιβεβαιώνουν ότι η κότα αναφέρεται στην πτώση του φασισμού και γι΄ αυτό το πλήθος έχει τα κόκκινα πανό.

Η τέχνη της εικόνας του Siqueiros παραπέμπει πάντα στην ιδεολογική μάχη, ως ένα ακόμη εργαλείο για τη μετάδοση των ιδεών του για την κοινωνική αλλαγή.

Επιστρέφοντας στο Μεξικό, μεταξύ 1922 και 1928, ο Orozco έφτιαξε μια σειρά σκίτσων που ονόμασε Μεξικό στην Επανάσταση, και μεταξύ 1928 και 1933, συνέχισε με τη συλλογή λιθογραφιών (Los Horrores de la Revolución), απεικονίζοντας σκηνές από τη Μεξικανική Επανάσταση του.
Ένα Μεξικό των αγροτών καταστραμμένο από τους πολέμους, αντανακλώντας προβλήματα που ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να είναι οι πρωταγωνιστές μεγάλων συζητήσεων.

Στην αυτοβιογραφία του –μιλώντας για την «προδομένη επανάσταση» (δείτε και Δυστυχισμένο Μεξικό! Τόσο μακριά από το θεό και τόσο κοντά στις ΗΠΑ!) γράφει:
«Η τραγωδία έσκισε τα πάντα γύρω μας. Τα στρατεύματα κατέβαιναν τις σιδηροδρομικές γραμμές προς το σφαγείο. Τα τρένα ανατινάχτηκαν. Οι φυλακισμένοι ζαπατίστας, που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Carrancistas, εκτελέστηκαν στο αίθριο της εκκλησίας.
Οι άνθρωποι συνήθισαν στις σφαγές, στον πιο αδίστακτο εγωισμό, στον κορεσμό των αισθήσεων, στα ζωώδη ένστικτα χωρίς τέλος. Οι μικρές πόλεις δέχονταν επιδρομές, τα τρένα από τα πεδία της μάχης εκκένωναν το φορτίο των τραυματισμένων και κουρασμένων, ιδρωμένων, εξαντλημένων, ξεφτισμένων και διαλυμένων στρατευμάτων στο σταθμό Orizaba. Απεικονίζει τον ανθρώπινο πόνο και τη δυστυχία ως συνέπεια των φιλοδοξιών κάποιων για την εξουσία. Το τίμημα τρομερό»
[…]
«Φάρσα, δράμα και βαρβαρότητα. Οι αστείοι και οι νάνοι ακολουθούν τους άρχοντες της αγχόνης και της ξιφολόγχης σε συνέδριο με χαμογελαστούς Celestines.
[…] Σπασμένα παράθυρα, χτυπήματα κάτω από τη μέση, θλίψη, πόνος, περισσότεροι πυροβολισμοί.
Μια παρέλαση με τους τραυματίες τυλιγμένους σε ματωμένα πανιά και ξαφνικά καμπάνες και κεραυνοί …σφαίρες βροχή»

Κοιτάζοντας τις τοιχογραφίες του Orozco, είναι αναμφισβήτητο ότι θα μπορούσαν να είναι παραστάσεις του σήμερα.
Μέρος ενός αγροτικού Μεξικού, του οποίου τα τοπία και οι χαρακτήρες είναι παρόμοια με τις φτωχότερες και πιο καθυστερημένες περιοχές, να «εκσυγχρονίζονται» με τις γυναίκες να κλαίνε για τους νεκρούς και τη φρίκη που στοιχειώνουν το σημερινό Μεξικό, όπου η κρατική καταστολή, οι νέοι αφέντες τους και οι διακινητές ναρκωτικών, τελειώνουν τη ζωή πολλών με τον χειρότερο τρόπο –πλάι-πλάι με το τείχος του Τραμπ.
Ο πίνακας El ahorcado (ο κρεμασμένος), που αφηγείται τα γεγονότα της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910, θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει τις σημερινές ενέργειες των μεγάλων ομάδων διακίνησης ναρκωτικών, τα πτώματα τα κρεμασμένα στις γέφυρες .
Θα μπορούσε επίσης να σχετίζεται με την τοιχογραφία Los Agachados, όπου γυμνοί άνδρες κρύβουν τα κεφάλια τους κάτω από το έδαφος σαν στρουθοκάμηλοι, ενώ μια απαίσια φιγούρα τους παρακολουθεί.
Ο El Basurero, απεικονίζει έναν μαζικό τάφο, παραπέμποντας στους μαθητές της Ayotzinapa που πυροβολήθηκαν από την αστυνομία.

Για τους καλλιτέχνες, ο Orozco είναι ένας παρατηρητής, ένας κόσμος ολόκληρος.
Το έργο του prometheus είναι μια μεταφορά. Ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά των θεών και την κοινωνικοποιεί με το λαό.
Η φωτιά αντιπροσωπεύει τη δύναμη, αλλά η φωτιά είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς να βλάψει.
Όταν οι άνθρωποι αποκτούν γνώση, γίνονται λιγότερο υποτακτικοί και η δύναμη επιστρέφει στους ίδιους. Ο Orozco είχε την ικανότητα να δείξει την ανθρώπινη υπόσταση κάνοντας την καθολικά ποιητική -για παράδειγμα, στους πιο «θρησκευτικά του» έργα όπως το Sacrificio Indígena (η Θυσία των ιθαγενών, όπου ο Χριστός καταστρέφει τον Σταυρό), και βάζοντας βαθιά φιλοσοφικά ζητήματα: η Καθολική εκκλησία πχ. είδε τους Μάγια ως ζώα λόγω των τελετουργιών τους όπου άνοιξαν ζωντανούς ανθρώπους για να όργανα, αλλά με τη σειρά της λατρεύει έναν σταυρωμένο Χριστό, που στο όνομά του, έκανε μεγάλες σφαγές.

Πολλά έργα αυτών των τριών μεγάλων εκπροσώπων του μεξικάνικου τοιχογραφικού έργου βρίσκονται στη Νότια Αμερική (από το 1973 και στη Χιλή). Μεταξύ των πιο σημαντικών έργων του είναι η Nueva resurrección (1946), το πορτρέτο του José Clemente Orozco (1947) και του Maclovio Herrera (1948).

Ο Siqueiros πέθανε στις 6 Ιανουαρίου 1974 στην Cuernavaca (Κουερναβάκα) του Μεξικού.

Ο επαναστάτης ζωγράφος Diego Rivera

To όνομα του Ντιέγκο Ριβέρα θα παραμείνει στην ιστορία της μεξικανικής ζωγραφικής μαζί με του Ποζάντα (του πιο πρωτότυπου και του πιο δυνατού ίσως σύγχρονου χαράκτη), μαζί με του Ορόζκο και του Ναβίντ Αλφάρο Σικουέρος, αυτού που έχει απομείνει σήμερα ο μόνος από τη μεγάλη τριάδα για να υπερασπίσει τους λόγους ζωής μιας ζωγραφικής βαφτισμένης μέσα στη δράση του πολίτη και θρεμμένης με μια ηθική και δημιουργική δουλειά, με την ιστορία του μεξικανικού λαού και με την οδυνηρή και αιματηρή αντιμετώπιση από μέρους του της αναταραχής του συγχρονου κόσμου.

Ο Μεξικανός –τροτσκιστής ζωγράφος Ντιέγκο Ριβέρα και η σύζυγος του, επίσης ζωγράφος, Φρίντα Κάλο, σηκώνουν ψηλά τις γροθιές τους, κατά τη διάρκεια μίας αντιφασιστικής συγκέντρωσης στην Πόλη του Μεξικό, 23 Νοεμβρίου 1936.

Ο Ντιέγκο υπήρξε ένας από τους πιο γενναιόψυχους, τους πιο αντιφατικούς, τους πιο υπερβολικούς ανθρώπους του καιρού μας. Ένας άνθρωπος αρχαίος και νέος, ζυμωμένος με πρωτόγονες και σκοτεινές παραδόσεις, κυριαρχούμενος από τους αρχαίους θεούς των Αζτέκων και ταυτόχρονα θρεμμένος με την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Εϊχε δεσμούς με τον Γκογκέν, με τον Ρουσό τον Ντουανιέ, με τον κυβισμό του Πικάσο. Μα και με το Μιχαήλ Άγγελο απ’ τη μια και με τους Αμερικάνους «θετικούς» απ’ την άλλη. Ήταν όμως ικανός να αναμοχλεύει κουλτούρα, επιρροές και υποβολές μέσα στο καζάνι του που πάντα κόχλαζε κι έβγαζε απ’ αυτά ενότητα ύφους και μια μεγάλη δημιουργική πνοή.

Με το Ντιέγκο χάνεται ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους του καιρού μας, πολύ μεγαλύτερος απ’ ό,τι φαντάζονται ή λένε τα φερέφωνα της μόδας ή οι ρήτορες της «τέχνης για την τέχνη».

Ήταν μεγάλος όχι μόνο γιατί ζωγράφιζε χιλιόμετρα ολόκληρα τοιχογραφίες, μα και για την ορμητικότητα του, τη γλυκύτητά του, για κείνη την επαφή του με την καινούρια πραγματικότητα που ήξερε να βρίσκει, για την ευρύτητα της έμπνευσής του, στην οποία πνίγονται οι τόσες επαρχιακές του πολεμικές, τα τόσα λάθη του, οι εύκολοι ενθουσιασμοί και οι μεταγνιωμοί του.
Παραμένει το σύνολο του έργου του (καταπληκτικό σε όγκο) και το μάθημα που μπορεί να βρει κανείς μέσα σ’ αυτό, είναι στραμμένο προς το μέλλον. Είναι μια βίαιη κατάφαση εμπιστοσύνης αντίκρυ στην πραγματικότητα και στην πραγματικότητα της ζωγραφικής , στη σημασία της για τους ανθρώπους, στην ανάγκη για τη ζωγραφική. Κι αυτό σε μια εποχή αποσύνθεσης, κι απελπισίας, κριτικής αταξίας αι εμπορικής σύγχυσης είναι πάρα πολύ.

Από την Επιθεώρηση Τέχνης, 11–12|1957,
Ένας άνθρωπος αρχαίος και νέος / Ντιέγκο Ριβέρα —
Ο μεγάλος Μεξικάνος ζωγράφος
που πέθανε τον περασμένο μήνα