Οι κομμουνιστές εξόριστοι στη φωτιά της μάχης στην Κρήτη κατά των των χιτλεροφασιστικών εισβολέων

Το ΚΚΕ ήταν και τότε παράνομο. Πάνω από 2.000 μέλη και στελέχη του - δοκιμασμένοι λαϊκοί αγωνιστές - βρίσκονταν στις φυλακές και τις εξορίες. Από κει είχαν ζητήσει να τους επιτραπεί να πάνε, απλοί στρατιώτες, στο μέτωπο και να πολεμήσουν κατά των επιδρομέων. Η φασιστική κυβέρνηση της 4ης Αυγούστου τους το αρνήθηκε. Οι διάδοχοί της εγκαταλείποντας την Ελλάδα τους παράδιναν δέσμιους στα χέρια των χιτλερικών καταχτητών βέβαιοι ότι τους παράδιναν για εξόντωση.
Τις δύσκολες εκείνες στιγμές το ΚΚΕ βρέθηκε, όπως πάντα, στο πλευρό του λαού. (...)

Από τη Φολέγανδρο στην Ασφάλεια Ηρακλείου

Όταν έγινε γνωστό στο στρατόπεδο των πολιτικών εξορίστων Φολεγάνδρου ότι ολόκληρη η ηπειρωτική Ελλάδα μαζί με την πρωτεύουσα είχαν καταληφθεί από τους γερμανο-ιταλούς επιδρομείς και ότι μονάχα ορισμένα νησιά μαζί με την Κρήτη παρέμεναν ακόμα ελεύθερα, η ηγεσία της ομάδας των πολιτικών εξορίστων Φολεγάνδρου αποφάσισε να φύγει όλη η ομάδα για την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα, είτε πείθοντας τη διοίκηση της Φρουράς να το επιτρέψει, είτε ξεγελώντας την και δραπετεύοντας.

Η φρουρά με επικεφαλής τον ανθυπασπιστή χωροφυλακής Κοκκίνη αρνήθηκε να επιτρέψει την αναχώρηση των εξορίστων με τη δικαιολογία ότι δεν είχε διαταγή από την κυβέρνηση να τους αφήσει ελεύθερους. Υστερ' απ' αυτό αποφασίστηκε να γίνει απόδραση των εξορίστων σε δυο ομάδες. Η πρώτη, από 9 άτομα, έφυγε το ίδιο βράδυ, 15 του Μάη, με βάρκα που πήρε από τη Φολέγανδρο. Η ομάδα αυτή αποτελούνταν από τον Στέργιο Αναστασιάδη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, και από 8 Κρητικούς τους: Νίκο Μανουσάκη, Μιχάλη Βιτσαξάκη, Ευθύμη Μαριακάκη, Μανώλη Πισσαδάκη, Σωκράτη Καλλέργη, Γιάννη Τριανταφύλλου, Γιάννη Σιμιτζή και Γιάννη Καλαϊτζάκη.
Την ίδια νύχτα συνάντησαν στο δρόμο τους ένα μικρό καΐκι, που κατευθυνόταν επίσης στην Κρήτη με άλλους πατριώτες Κρητικούς κ.ά., ιδιαίτερα στρατιώτες, που είχαν διαφύγει από την ηπειρωτική Ελλάδα, και επιβιβάστηκαν σ' αυτό. Αργά το απόγευμα της άλλης μέρας το μικρό καΐκι, περνώντας πολλούς κινδύνους, έφτασε στο λιμάνι του Ηρακλείου.
Εκεί περίμενε τους 9 εξόριστους κομμουνιστές άλλη, μεγαλύτερη έκπληξη από την απαγόρευση του διοικητή της φρουράς του στρατοπέδου της Φολεγάνδρου. Στον έλεγχο που έγινε στο λιμάνι του Ηρακλείου η Ασφάλεια αναγνώρισε ορισμένους από τους εξόριστους και τους κράτησε όλους.

Εκεί τους βρήκε και η 20ή του Μάη 1941, μέρα της γερμανικής επιδρομής, παρά τις συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες τους, τις παραστάσεις συγγενών τους και διαφόρων εκπροσώπων του λαού και τις επανειλημμένες προτάσεις τους να χρησιμοποιηθούν από τις αρχές, όπως αυτές νόμιζαν καλύτερα, για την απόκρουση της γερμανικής επιδρομής.

Στη φωτιά της μάχης

Όταν το απόγευμα της 20 του Μάη 1941 άρχισε η γερμανική επιδρομή στο Ηράκλειο, οι εξόριστοι κομμουνιστές κρατούνταν ακόμα κλεισμένοι στα κρατητήρια της Ασφάλειας κινδυνεύοντας να ταφούν κάτω από τα ερείπια που προκαλούσαν οι ισχυροί βομβαρδισμοί που προηγήθηκαν της ρίψης των αλεξιπτωτιστών. Από ένα τέτιο βομβαρδισμό χτυπήθηκε και κατέρρευσε το χτίριο που βρίσκονταν δίπλα στα κρατητήρια της Ασφάλειας. Από τις εκρήξεις άνοιξαν και οι πόρτες των κρατητηρίων και οι 9 κομμουνιστές βρέθηκαν λεύτεροι. Η φρουρά είχε εγκαταλείψει το κτίριο για να σωθεί από τους βομβαρδισμούς.
Μόλις οι 9 πατριώτες κομμουνιστές βρέθηκαν λεύτεροι η πρώτη τους φροντίδα ήταν να οπλιστούν και να πολεμήσουν μαζί με όλο τον λαό για την άμυνα της Κρήτης. (...) Η νύχτα τους βρήκε εξοπλισμένους και τους 9 να κυνηγούν τους Γερμανούς, έξω από τα τείχη του Ηρακλείου προς τα λατομεία.
Την άλλη μέρα πήραν ενεργό μέρος στις μάχες για την απόκρουση των γερμανικών επιθέσεων στην πύλη «Χανίων Πόρτα» του Ηρακλείου και για την εξόντωση των ομάδων που είχαν διεισδύσει μέσα στην πόλη (...)
Η ομάδα των 9 κομμουνιστών πήρε επίσης μέρος στις τελευταίες μάχες στο ύψωμα Αη - Λιά έξω από το Ηράκλειο στις 30 του Μάη όταν, όπως γράφει ο στρατηγός Αλ. Εδιπίδης, «η συνέχισις του αγώνα είχε κριθεί πλέον άσκοπος». (...)

Το παραπάνω κείμενο - απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργη Αγγουράκη (Αλέκου Ψηλορείτη) «Η μάχη της Κρήτης» δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 20 Μάη 1975 στο πλαίσιο ολοσέλιδου αφιερώματος για την επέτειο της μάχης της Κρήτης.

Η γερμανική επίθεση ξεκίνησε στις 20 Μάη 1941 με σφοδρό βομβαρδισμό από τις γερμανικές δυνάμεις και μαζικές ρίψεις αλεξιπτωτιστών. Το αγγλικό εκστρατευτικό σώμα που είχε φτάσει στην Κρήτη και οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις αριθμούσαν 42.000 άντρες, ενώ η Μεραρχία των Κρητών, που βρίσκονταν στην Αλβανία, καθηλώθηκε στην Ηπειρο, παρότι ζητούσε να σταλεί στην Κρήτη. Τρεις μέρες αφότου ξεκίνησαν οι μάχες, η κυβέρνηση Τσουδερού και ο βασιλιάς εγκατέλειψαν την Κρήτη (23 Μάη 1941).
Στην απόκρουση της γερμανικής αεραποβατικής επιχείρησης ήταν ηρωικός ο ρόλος του κρητικού λαού. Αυτό ήταν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της μάχης της Κρήτης. Χιλιάδες απλοί άνθρωποι, με παλιό οπλισμό, ακόμα και με ρόπαλα και μαχαίρια αντιστάθηκαν στην εισβολή. Υπολογίζονται σε περίπου 600 οι ομάδες, 3-80 αντρών η καθεμιά, που σχηματίστηκαν από πολίτες σε όλη τη Βόρεια Κρήτη, από το Ηράκλειο ως τα Χανιά, και πολέμησαν κατά των Γερμανών.

Σημαντική ήταν και η συμβολή των κομμουνιστών που βρέθηκαν εκείνες τις μέρες στην Κρήτη ή που ζούσαν εκεί, πρωτοστατώντας στη λαϊκή αντίσταση. Στο νησί βρέθηκε και ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, που είχε αποδράσει απ' την Κίμωλο. Φτάνοντας στην Κρήτη, ο Πορφυρογένης παρουσιάστηκε στον Τσουδερό και απαίτησε την απελευθέρωση των κομμουνιστών κρατουμένων, εκδίωξη των τεταρτοαυγουστιανών και οργάνωση του λαού για να αντιμετωπίσει την επικείμενη επέμβαση του γερμανικού στρατού. Ακολούθως, στις 16 Μάη δημοσιεύτηκε άρθρο του Πορφυρογένη στα «Κρητικά Νέα», όπου υπογράμμιζε ότι οι κομμουνιστές «πρέπει να' ναι στις πρώτες γραμμές» της μάχης.

Βλ. περισσότερα: Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1939-1939, τόμ. Β1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 81-83. «Ριζοσπάστης», 27.5.2007

ℹ️  ΙΣΤΟΡΙΑ Ρίζος | Ένθετη Έκδοση "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ" 27 Μάη 2007

Η Μάχη της Κρήτης και τα βρετανικά συμφέροντα

Ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα μας των τελευταίων χρόνων, για ν' αποφύγω επαναλήψεις, διαπίστωσα με ικανοποίηση πως δεν υπήρξε χρονιά που να μην αφιερώσει ο «Ριζοσπάστης» επετειακό φύλλο στη Μάχη της Κρήτης (20-31/5/41). Για να τιμήσει - όπως πρέπει - τον άφθαστο ηρωισμό του κρητικού λαού και των στρατιωτών από την ηπειρωτική Ελλάδα που, φτάνοντας στα όρια της θυσίας, υπερασπίστηκαν τη λευτεριά και ανεξαρτησία της Κρήτης και του λαού μας συνολικά, σ' εκείνη τη μεγάλη μάχη των 12 ημερών.

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές,
εισβάλλουν στην πόλη του Ηρακλείου
μετά τη νυχτερινή συμπλοκή

Στα τελευταία 11 χρόνια έχουν γράψει για τη Μάχη της Κρήτης (ΜτΚ) πολλοί συνεργάτες του «Ριζοσπάστη» και ανάμεσά τους ο ακούραστος σύντροφός μας, δημοσιογράφος Νίκος Καραντηνός κ.ά.

Η χιτλερική διαταγή επίθεσης για την κατάληψη της Κρήτης, στις 25/4/41, εκδόθηκε δυο μόλις μέρες πριν ολοκληρωθεί η κατάληψη της χώρας μας, στις 27/4/41, από τους χιτλερικούς. Η διεξαγωγή του πολέμου ενάντια στις βρετανικές και άλλες δυνάμεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική απαιτούσε την ύπαρξη αεροπορικής πολεμικής βάσης των χιτλερικών στην Κρήτη. Γι' αυτό το λόγο εκπονήθηκε η 28η χιτλερική διαταγή που αφορούσε το σχέδιο «ΕΡΜΗΣ». Η ίδια αυτή διαταγή σημείωνε ότι «η οργάνωση μεταφοράς στρατευμάτων δεν πρέπει να οδηγήσει σε καθυστέρηση τη συγκέντρωση στρατηγικών δυνάμεων για την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα», δηλαδή την προβλεπόμενη για τις 22/6/41 χιτλερική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατά την κατάληψη της Κρήτης,
σε δρόμο του Ηρακλείου Γερμανοί στρατιώτες.
Τα παιδιά κακοντυμένα,
ξυπόλυτα και πεινασμένα τους χαζεύουν

Ενώ αυτά ετοίμαζαν οι χιτλερικοί απ' τον Απρίλη 1941 και νωρίτερα, ο Γλύξμπουργκ και οι κυβερνήσεις του στην Ελλάδα όχι μόνο δεν πήραν κανένα συγκεκριμένο μέτρο για την υπεράσπιση της Κρήτης από την - προβλεπόμενη - χιτλερική επιδρομή, αλλά όλες οι ενέργειές τους στόχευαν στο αντίθετο: Κύρια, στον αφοπλισμό του λαού της Κρήτης. Η διαδικασία αυτή άρχισε πολύ νωρίτερα, όταν - το 1938 - ο κρητικός λαός ξεσηκώθηκε κατά της κυβέρνησης του δικτάτορα Ι. Μεταξά. Συνεχίστηκε τον Οκτώβρη '40, όταν με πρόσχημα την «ενίσχυση του κρατικού οπλοστασίου» μάζεψαν πάλι τα όπλα του λαού. Τέλος, ολοκληρώθηκε με την παγίδευση της πέμπτης μεραρχίας Κρητών στην ηπειρωτική Ελλάδα, που, αφού πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο, η βασιλική κυβέρνηση απέρριψε αίτημα των Κρητών φαντάρων και αξιωματικών να τους στείλουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους για να την υπερασπίσουν από την επερχόμενη - με βεβαιότητα - χιτλερική επίθεση. Ενα ελάχιστο τμήμα Κρητών αυτής της μεραρχίας κατάφερε, μετά την κατάρρευση του μετώπου, να φτάσει με κάθε πλωτό μέσο στην Κρήτη. Η μεγάλη μάζα των Κρητών φαντάρων παγιδεύτηκε σκόπιμα στην ηπειρωτική Ελλάδα για να πεθάνει το μεγαλύτερο μέρος της είτε από την πείνα είτε από τον εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα. Ενας ακόμα λόγος της καθήλωσης των Κρητών οπλιτών και των αξιωματικών κρητικής καταγωγής μακριά από την Κρήτη ήταν ο φόβος και η απέχθεια της βασιλικής οικογένειας και των κυβερνήσεών της απέναντι στον καταπιεζόμενο λαό. Γνώριζαν ότι με την είσοδο των Γερμανών, βασιλιάς και κυβέρνηση θα δραπέτευαν στην Κρήτη, που σε κάθε περίπτωση έπρεπε να βρεθεί άοπλη.

Η βασιλική κυβέρνηση παρέλειψε σκόπιμα να επιστρατεύσει τον πληθυσμό της Κρήτης, να τον εξοπλίσει, με συνέπεια - οι Κρήτες που πιάστηκαν απ' τους Γερμανούς - να μη θεωρηθούν αιχμάλωτοι πολέμου, αλλά ελεύθεροι σκοπευτές και να εξοντωθούν μαζικά.

Απίστευτο μοιάζει ότι ακόμα και όπλα που υπήρχαν σε αποθήκες του στρατού με δυσκολία παραδίδονταν σε αξιωματικούς και στρατιώτες που, μετά την κατάρρευση του μετώπου στην ηπειρωτική Ελλάδα, συνειδητά, ξεπερνώντας πολλαπλούς κινδύνους, πάτησαν στην Κρήτη ζητώντας όπλα. Αξιωματικός του στρατού στα βόρεια της χώρας μας, που αρνήθηκε την παράδοσή του στους Γερμανούς, μου εξιστόρησε ότι με πορεία μέσα από το Αγιο Ορος και με κάποια καΐκια έφτασε στην Κρήτη, με τμήμα της δύναμης του λόχου του. Εκεί χρειάστηκε να πείσει το στρατιωτικό διοικητή Ηρακλείου για να του δώσει τελικά όπλα (από τα «μη υπάρχοντα») με τα οποία πολέμησαν. Ακόμα, συνέλαβαν Γερμανούς αλεξιπτωτιστές αιχμαλώτους!

Η εμπλοκή της Βρετανίας

Αυτά, από ελληνικής πλευράς. Ας δούμε τώρα το ρόλο της Βρετανίας, μεγάλης ιμπεριαλιστικής - αποικιοκρατικής δύναμης, εκείνη την εποχή. Ολόκληρη η διαδρομή των σχέσεων Ελλάδας -Αγγλίας μετά το 1935 και μέχρι παράδοσης της σκυτάλης αυτών των σχέσεων για τη χώρα μας στους ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ (1947), υπόβαθρο είχε τη βασική αρχή της εξωτερικής πολιτικής της Μ. Βρετανίας - από τη βικτοριανή ακόμα περίοδο - σύμφωνα με την οποία «η Βρετανία δεν έχει μόνιμους φίλους ή μόνιμους εχθρούς, αλλά - έχει - μόνιμα συμφέροντα».

Σ' αυτή τη βάση, έσπρωξε τους φίλους της στην Ελλάδα στο βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα του 1935, με στόχο να εκκαθαριστεί ο ελληνικός στρατός από δημοκρατικά στοιχεία, να γυρίσει ξανά ο βασιλιάς στην Ελλάδα και να φιμώσει τις ελευθερίες του ελληνικού λαού με τη μεταξική δικτατορία! Πριν από αυτό, στα πλαίσια της αγγλικής βασιλικής οικογένειας «όρκισε» τον επίδοξο βασιλιά της Ελλάδας και τα άλλα μέλη της οικογένειάς του ότι θα 'ναι πάντα με το μέρος της Αγγλίας (αυτό, αργότερα, δεν εμπόδισε να παίρνει - «καλού - κακού» - και τα μέτρα της: Οταν η βασιλική οικογένεια έφυγε από την Ελλάδα στο εξωτερικό, η χιτλερική Φρειδερίκη απομονώθηκε απ' τους Αγγλους στη «Νοτιοαφρικανική Ενωση»). Η Αγγλία είχε δώσει «εγγυήσεις» στην Ελλάδα ότι θα σταθεί στο πλευρό της αν δεχτεί ιταλική ή γερμανική επίθεση. Λίγο νωρίτερα, ο Τσόρτσιλ, με γράμμα του στο Μουσολίνι ενθάρρυνε επεκτατικές βλέψεις της Ιταλίας στα Βαλκάνια, αν αυτές γίνουν χωρίς χιτλερική ανάμειξη. Οταν αυτή η επίθεση εκδηλώθηκε τελικά, στις 28/10/40, και αντιμετωπίστηκε νικηφόρα από τη σύσσωμη πάλη του λαού και του στρατού, οι χιτλερικοί επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Ελλάδα. Και παρόλο που μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα από το μέτωπο της Βόρειας Αφρικής 40.000 αρχικά Βρετανοί, Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί (που αργότερα φτάσανε τις 60.000), ούτε ο ελληνικός στρατός ούτε η αγγλική δύναμη στάθηκε δυνατό να εμποδίσουν τελικά την κατάληψη της Ελλάδας από τους χιτλερικούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες. Με την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας, μεγάλο μέρος των βρετανικών δυνάμεων κατέφυγε στην Κρήτη. Μαζί με τις βρετανικές δυνάμεις, που ήταν ήδη εκεί, έφτασαν τους 30.000 περίπου άνδρες, με 1.512 αξιωματικούς. Στην Κρήτη βρέθηκε τμήμα του ελληνικού στρατού από 11.000 άνδρες και 474 αξιωματικούς. Υπήρχε επίσης δύναμη χωροφυλακής από 1.200 άτομα. Σ' αυτή τη σημαντική δύναμη που πλησίαζε τις 43.000 άνδρες, προστέθηκαν - στις μάχες - 3.000 Κρητικοί άνδρες, γυναίκες, παιδιά, που «οπλισμένοι» με πρόχειρα μέσα, μαχαίρια, τσεκούρια, γεωργικά εργαλεία κ.ά. ρίχτηκαν και αυτοί στους Γερμανούς κατακτητές. Η μάχη ήταν ιδιαίτερα σκληρή, καταστροφική για το επίλεκτο σώμα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Χαρακτηριστικά, απ' τους 2.000 αλεξιπτωτιστές που ρίχτηκαν την πρώτη μέρα, εξοντώθηκαν οι 1.450, το 72,5%!

Οι συνθήκες της μάχης

Οι επιτιθέμενες επίλεκτες γερμανικές δυνάμεις (αλεξιπτωτιστών και αλπινιστών) ήταν 22.400 άνδρες. Από την αρχή ακόμα των μαχών είχαν 3.986 νεκρούς και 2.594 τραυματίες, σύνολο 6.580 άνδρες (το 1/3 περίπου της συνολικής τους δύναμης). Οι 30.000 περίπου Βρετανοί και κυρίως οι Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί, είχαν 1.738 τραυματίες, σύνολο 3.489 άνδρες (το 11,6% της συνολικής τους δύναμης).

Παρά την υπεροχή της χιτλερικής αεροπορίας, ένας συσχετισμός δύναμης όπως αυτός που περιγράψαμε, με διπλάσια αμυνόμενους και τον εγχώριο πληθυσμό μαζί τους, λογικά θα οδηγούσε στην καταστροφή του γερμανικού εκστρατευτικού σώματος. Αυτό όμως δεν έγινε. Για το αντίθετο αποτέλεσμα, τη «νίκη» των χιτλερικών δυνάμεων, για πολλά χρόνια διατυπώνονταν διάφορες σκέψεις και σχολιασμοί. Αλλοι αναφέρονταν στον «αιφνιδιασμό», άλλοι στην έλλειψη επαρκούς αεροπορικής κάλυψης των αμυνόμενων, άλλοι στον αρτιότερο εξοπλισμό και την εκπαίδευση των χιτλερικών δυνάμεων, άλλοι σε αγύμναστο τμήμα των Ελλήνων στρατιωτών που πολέμησαν στην Κρήτη, άλλοι σε κακή οργάνωση της άμυνας, άλλοι σε «ξαρμάτωτη Κρήτη» κ.ά.

Παράλληλα με αυτούς τους ισχυρισμούς, που έχουν βάση, κυρίαρχη υπήρξε, στην ίδια την Κρήτη, η αγανάκτηση εκείνων που πήραν μέρος στη σκληρή μάχη: Ο αξέχαστος σύντροφός μας Μήτσος Βλησίδης, που πήρε μέρος στον ηρωικό εκείνο αγώνα των Κρητών, όπως έχει δημοσιευτεί στο «Ριζοσπάστη», βεβαίωνε ότι όταν - την 27/5/41 - ακούστηκε από το ραδιόφωνο η εκκένωση της Κρήτης και διακοπή των μαχών, οι Κρήτες φώναζαν μ' ένα στόμα «προδοσία» και βρίζανε τους Αγγλους. Ο ίδιος βεβαίωσε αυτό που έζησε προσωπικά: Είδε Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς στρατιώτες, που είχαν πάρει ενεργό μέρος στις μάχες, να βρίζουν την Αγγλία και το Τσόρτσιλ και να ξυλοφορτώνουν κάθε Αγγλο - της μητρόπολης - που συναντούσαν στο δρόμο της διαφυγής τους! Απ' αυτούς τελικά αιχμαλωτίστηκαν στην Κρήτη (από τους Γερμανούς) 12.500 άνδρες.

Αυτή η εξέλιξη έφερε ακόμα και στις στήλες του «Ριζοσπάστη» τίτλους, όπως «Παράξενη μάχη» (25/5/97) κ.ά. Ο ίδιος ο αρχηγός των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στρατηγός Στούντεντ, που κατά το σχεδιασμό της επίθεσης στην Κρήτη βεβαίωνε για σίγουρη νίκη σ' ένα τριήμερο, όταν άρχισαν οι μάχες, κατάλαβε καλά πόσο έξω είχε πέσει. Γι' αυτό αργότερα έγραψε: «Η αιφνίδια κατάρρευση της αμύνης της νήσου την 27/5 μας κατέπληξε! διότι περιμέναμε μακρόν αγώνα»!

Τι, όμως, είχε συμβεί στην πραγματικότητα;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Βρετανοί που - εκτός των άλλων - είχαν ανοιχτό μέτωπο στη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική, ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για την κατοχή της Κρήτης, που τους εξασφάλιζε στρατηγικό πλεονέκτημα στην περιοχή. Ακριβώς όμως το Μάη 1941 στο ευρωπαϊκό πολεμικό μέτωπο συνέβησαν τέτοιες καθοριστικές εξελίξεις, που σημάδεψαν καίρια τη Μάχη της Κρήτης και το αποτέλεσμά της:

Πρώτ' απ' όλα, ουσιαστικά, πήρε τέλος λίγο πριν από την επίθεση στην Κρήτη, η «Μάχη της Αγγλίας» που είχε αρχίσει στα μέσα Ιούλη 1940 με μαζικούς βομβαρδισμούς της χιτλερικής αεροπορίας σε λιμάνια, εγκαταστάσεις, εργοστάσια και πόλεις της Μ. Βρετανίας. Ο τελευταίος μαζικός βομβαρδισμός του Λονδίνου έγινε στις 11/5/1941, εννέα μέρες πριν τη χιτλερική επίθεση στην Κρήτη. Γιατί αυτό; Διότι είχε ήδη μπει σ' εφαρμογή η προετοιμασία του σχεδίου «Μπαρμπαρόσα» για χιτλερική επίθεση κατά της ΕΣΣΔ, 40 περίπου μέρες αργότερα. Ολες οι διαθέσιμες πολεμικές δυνάμεις της χιτλερικής Γερμανίας συγκεντρώνονταν στην Ανατολική Ευρώπη, για συντριπτικό χτύπημα ενάντια στη Σοβιετική Ενωση. Αεροπορικές δυνάμεις χρειάστηκαν και για την επίθεση στην Κρήτη. Οι χιτλερικοί σχεδιασμοί εκείνης της εποχής, αντικειμενικά, εξυπηρετούσαν καίρια τους Βρετανούς ιμπεριαλιστές, που, για χρόνια, κέντρο της εξωτερικής πολιτικής τους υπήρξε η ώθηση της γερμανικής πολεμικής μηχανής, ανατολικά. (Η καταστροφή του νεαρού σοβιετικού κράτους υπήρξε πάντοτε πρωταρχική επιδίωξη των Αγγλων ιμπεριαλιστών και ιδιαίτερα του Τσόρτσιλ, πρωθυπουργού της Αγγλίας στο Β` Παγκόσμιο Πόλεμο). Η προοπτική άμεσης επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ενωσης εξασφάλιζε στους Βρετανούς ένα ακόμα πλεονέκτημα: Εδινε οριστικά τέλος στο χιτλερικό σχέδιο «Θαλάσσιος Λέων», που προέβλεπε εισβολή στη Μ. Βρετανία. Οι μαζικοί βομβαρδισμοί, που άρχισαν στα μέσα Ιούλη 1940 κατά της Αγγλίας, εντάσσονταν σ' αυτό το σχέδιο. Αργότερα συνεχίστηκαν, για καμουφλάρισμα της προβλεπόμενης επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ενωσης, στις 22/6/1941.

Ο ρόλος της ULTRA

Ας ξαναγυρίσουμε τώρα στη Μάχη της Κρήτης: Οταν τα πρώτα αεραγήματα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών εμφανίστηκαν στον ουρανό της Κρήτης, νωρίς το πρωί της 20/5/1941, ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στο νησί, στρατηγός Φράιμπεργκ (ο 7ος στη σειρά των διοικητών που άλλαζαν συνεχώς), έπαιρνε το παραδοσιακό μπρέκφαστ του με συνοδό τον αξιωματικό Κρις Γουντχάουζ (κατοπινό - δεύτερο - αρχηγό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, ΒΣΑ) στην Ελλάδα. Οπως έχει γραφτεί, ο Κρις, βλέποντας τα χιτλερικά αγήματα, κοίταξε το ρολόι του και είπε: «Ηρθαν ακριβώς στην ώρα τους». Τι είχε συμβεί; Απ' εδώ και πέρα οδεύουμε στην επίλυση του... «μυστηρίου». Ο Κρις υπηρετούσε τότε στη βρετανική μυστική υπηρεσία ULTRA, σκοπός της οποίας ήταν η καταγραφή, αποκρυπτογράφηση και αξιοποίηση όλων των κρυπτογραφημάτων του χιτλερικού επιτελείου, του οποίου ο μυστικός κώδικας είχε γίνει δυνατό ν' αποκρυπτογραφηθεί από τους Βρετανούς, ακόμα από το 1938! Με βάση αυτή τη δυνατότητα, οι Βρετανοί γνώριζαν ακριβώς όχι μόνο τη μέρα και ώρα της χιτλερικής επίθεσης στην Κρήτη, αλλά και τα τέσσερα σημεία που αυτή θα εκδηλωθεί: Χανιά, Μάλεμε, Ρέθυμνο, Ηράκλειο.

Οι Βρετανοί ήξεραν για την επίθεση στην ΕΣΣΔ

Ενώ έτσι προχωρούσε η Μάχη της Κρήτης, ο Νεοζηλανδός στρατηγός, διοικητής των βρετανικών δυνάμεων Κρήτης Φράιμπεργκ, κυριολεκτικά τα παράτησε και οι Γερμανοί «μεταβλήθηκαν» σε ...νικητές! Οπως σημειώσαμε, ο ίδιος ο διοικητής των χιτλερικών δυνάμεων έμεινε κατάπληκτος. Πώς, όμως, μπορεί να εξηγηθεί αυτή η απροσδόκητη κατάληξη μιας μάχης που ο συσχετισμός δύναμης ήταν αποφασιστικά υπέρ των αμυνομένων; Και αυτό το «μυστήριο» θα μας το εξηγήσει η δραστηριότητα της ULTRA με τους αποκρυπτογραφημένους χιτλερικούς στρατιωτικούς κώδικες: Μέσω της ULTRA, η Βρετανία γνώριζε - από καιρό - όχι μόνο την ημερομηνία επίθεσης των χιτλερικών στην Κρήτη, αλλά και την ακριβή ημερομηνία εφαρμογής του χιτλερικού σχεδίου Μπαρμπαρόσα, στις 22/6/1941, ημερομηνία γύρω από την οποία λιώνουν στη Ρωσία τ' ανοιξιάτικα χιόνια και οι πάγοι. Η αποκάλυψη αυτού του σχεδίου υπήρξε «δώρο εξ ουρανού» για τους Βρετανούς, γιατί η καίρια επιδίωξή τους - στροφή της χιτλερικής πολεμικής μηχανής κατά της Σοβιετικής Ενωσης - γινόταν (33 μέρες μετά την επίθεση τους στην Κρήτη 20/5-22/6/1941) πραγματικότητα. (Σημειώνουμε ότι υπήρχε τότε το Γερμανοσοβιετικό σύμφωνο «μη επίθεσης» και οι συνομιλίες Βρετανών - Σοβιετικών για κοινή δράση κατά της χιτλερικής Γερμανίας - πριν από αυτό - είχαν ναυαγήσει, με ευθύνη των Βρετανών). Ομως πολλά είχαν αλλάξει - ως τότε - μεταξύ των οποίων η ψυχολογία του ίδιου του λαού της Βρετανίας, μετά τους πολύμηνους χιτλερικούς βομβαρδισμούς. (Αργότερα χρεοκόπησαν και οι βρετανικές προβλέψεις, ιδίως του Τσόρτσιλ, ότι η σοβιετική άμυνα θα καταρρεύσει σε τέσσερις μόνο βδομάδες).

Πέρα από τα παραπάνω, σημειώσαμε ήδη τα θετικά πλεονεκτήματα που εξασφάλιζε στη Βρετανία, τόσο στο έδαφος της Αγγλίας όσο και στη Μεσόγειο - Β. Αφρική, αυτή η εξέλιξη. Οσον αφορά τη χιτλερική νίκη στην Κρήτη γίνεται ολοφάνερο ότι δεν εξηγείται με στρατιωτικά κριτήρια, αλλά αποκλειστικά με πολιτικά. Οχι μόνον οι χιτλερικοί θέτανε ως όρο στο σχέδιο κατάκτησης της Κρήτης, να μην καθυστερήσει ο στόχος αυτός τον κεντρικό στόχο τους για επίθεση στην ΕΣΣΔ στις 22/6/1941, αλλά και οι Βρετανοί του Τσόρτσιλ επιζητούσαν - με κάθε τρόπο - να μην καθυστερήσει η στροφή της πολεμικής μηχανής των χιτλερικών προς Ανατολάς με επίθεση - στις 22/6/1941 - στην ΕΣΣΔ. Πέρα από αυτά, το ίδιο ενδιαφέρονταν -χιτλερικοί και Βρετανοί - να κρατήσουν την Κρήτη με τη μέγιστη δυνατή οικονομία δυνάμεων.

Το τελικό αποτέλεσμα της Μάχης της Κρήτης, όπως σημειώνει σε ιστορική μελέτη του ο αξέχαστος σ. Γ. Αγγουράκης (Αλ. Ψηλορείτης), «μπορούσε να είναι διαφορετικό: Να κερδηθεί η μάχη και να μείνει η Κρήτη ελεύθερη. Αν χάθηκε, υπεύθυνη είναι η Αγγλική Κυβέρνηση και - πιο πολύ - οι ελληνικές κυβερνήσεις (Μεταξά - Κορυζή - Τσουδερού)».

Από πού, όμως, αντλούμε τα στοιχεία που εξηγούν τα πολιτικά αίτια της «νίκης» των χιτλερικών στην Κρήτη και τα εγκλήματά τους που ακολούθησαν στο νησί (2.000 εκτελέσεις, ξεθεμελίωμα χωριών, όπως η Κάνδανος κ.ά.);

Τα στοιχεία φέρνει στο φως ο ιστορικός ερευνητής, καθηγητής, σ. Γιάννης Σχοινάς, που μας πληροφορεί ότι ο διευθυντής της βρετανικής υπηρεσίας ULTRA Winterbotham εξέδωσε το 1978 το βιβλίο του «Το μυστικό ULTRA», στο οποίο βεβαιώνει ότι Βρετανοί γνώριζαν, πριν από τον Απρίλη 1941, την προετοιμασία των χιτλερικών για επίθεση στην Ελλάδα και τη συγκέντρωση αεροπλάνων και ανεμοπλάνων στη Βουλγαρία. Γι' αυτό, ο γενικός διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στη Μεσόγειο, στρατηγός Ουέιβελ, ταξίδεψε στην Κρήτη, διόρισε διοικητή των εκεί δυνάμεων τον στρατηγό Bern Freyberg και τον κατατόπισε για τα αναμενόμενα.

Παραπέρα, ο Ronald Lewin στο βιβλίο του «Η Ultra πάει στον πόλεμο» σημειώνει ότι ο στρατηγός Freyberg χαρακτήρισε «θαυμάσια τα σήματα, εκθέσεις, στοιχεία, πληροφορίες, με τα οποία μας εφοδίασε το Ενωμένο Βασίλειο. Η φύση και η ισχύς της γερμανικής εισβολής προσδιορίστηκαν όχι μόνο με αξιοθαύμαστη ακρίβεια, αλλά μέχρι και την ώρα που επρόκειτο να αρχίσει η μάχη. Δεν υπήρχε παρά ελάχιστη πιθανότητα, ώστε να μη γνωρίζει και ο πιο κουρασμένος στρατιώτης τι τον περιμένει. Ετσι, ο εχθρός είχε οτιδήποτε άλλο "υπέρ" αυτού, εκτός από τον αιφνιδιασμό. Αλλά ούτε και αμυνόμενος μπορούσε να επικαλεστεί τον αιφνιδιασμό σαν δικαιολογία».

Η Μάχη της Κρήτης χάθηκε με ευθύνη κυρίως των Βρετανών, για την προώθηση των πολιτικών τους επιλογών. Η αξιοπιστία των στοιχείων που συλλέχτηκαν εδώ, ιδιαίτερα όσα αφορούν τη βρετανική υπηρεσία ULTRA, ενισχύεται από τις βρετανικές πολιτικές επιδιώξεις εκείνης της εποχής, στενά δεμένες με τα «πάγια συμφέροντα της Βρετανίας». Ακριβώς γι' αυτά τα συμφέροντα η Μάχη της Κρήτης, που μπορούσε να 'ναι νικηφόρα, αφέθηκε να εξελιχθεί σε ήττα. Τα βρετανικά συμφέροντα για πολλοστή φορά στη νεότερη Ελληνική Ιστορία αντιστρατεύτηκαν τη θέληση και τα συμφέροντα του ελληνικού λαού.

Παράλληλα με την εξαγωγή αληθινών αιτιών και συμπερασμάτων για την κατάληψη της Κρήτης από τους χιτλερικούς, ο ελληνικός λαός θα τιμά - στους αιώνες - το φωτεινό παράδειγμα θέλησης και θυσίας των ηρώων της Μάχης της Κρήτης.

Πηγές:
1. Αρθρα στον «Ριζοσπάστη» για τη Μάχη της Κρήτης στα τελευταία 11 χρόνια.
2. Στοιχεία μελέτης του ιστορικού ερευνητή - καθηγητή σ. Γιάννη Σχοινά για τη Μάχη της Κρήτης και αναφορά του στα βιβλία:
α) Winterbotham: ULTRA SECRETS εκδ. 1978, σελίδα 293.
β) Ronald Lewin: ULTRA GOES TO WAR εκδ. 1978 σελίδα 397.
3. Τριαντάφυλλου Γεροζήση: Το σώμα των αξιωματικών κλπ. Τόμος Β`. Μάχη της Κρήτης σελ. 554-557.
4. Υπουργείου Αμυνας ΕΣΣΔ: Β` Παγκόσμιος Πόλεμος, έκδοση «Κυψέλης», τόμος Α` - Αεροπορικοί βομβαρδισμοί της Αγγλίας από τη Γερμανική Αεροπορία σελ. 89-92. Επιθετικές ενέργειες της φασιστικής Ιταλίας και της χιτλερικής Γερμανίας στα Βαλκάνια σελ. 103-107.

Κώστας ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ

Οι δραπέτες της Φολέγανδρος στη μάχη της Κρήτης

Κρητικά παλικάρια έχουν αγγαρευτεί από τον κατακτητή
να σκάψουν λάκκους για να θάψουν τους Γερμανούς νεκρούς στρατιώτες
από τη «Μάχη της Κρήτης» που πρόσφατα έχει τελειώσει

Μαρτυρία του σ. Ευθύμη Μαριακάκη, αδελφού του Νίκου Μαριακάκη, στελέχους του ΚΚΕ, που εκτελέστηκε με τους 200 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, την Πρωτομαγιά του 1944, μέλους του ΚΚΕ από το 1937 ως το τέλος της ζωής του, ο οποίος ήταν από τους δραπέτες κομμουνιστές της Φολεγάνδρου, που πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Ο σ. Μαριακάκης έφυγε από τη ζωή στις 26 Μάρτη του 2007. Τη συνέντευξη πήρε ο Γιώργης Μωραΐτης το 2003.

Ο Ευθύμης Μαριακάκης πιάστηκε στη Μεταξική δικτατορία, και με απόφαση της Ασφάλειας Χανίων εξορίστηκε στη Φολέγανδρο.
Όπως λέει ο ίδιος «οι σύντροφοι με δέχτηκαν με μεγάλο ενδιαφέρον και με φροντίδα. Ητανε καμιά εκατοστή. Στις αρχές του 1938. Γραμματέας της Ομάδας, τότε, ήταν ο Γκιουζέλης ο Στέφανος. Ο Γιώργης ο Γιαταγάνας ήτανε εξωτερικός Γραμματέας. Είχε τις επαφές με το νησί και τον κόσμο. Εμένα οι σύντροφοι της καθοδήγησης, στις πρώτες εκλογές που γινήκανε, με πρότειναν για το Γραφείο της Ομάδας. Με ανάδειξαν μέλος του Γραφείου. Και ανέλαβα υπεύθυνος υπηρεσιών και συνεργείων. Επίσης, με έβαλαν και θαλαμάρχη στο μαζικότερο θάλαμο, στο Καραντεμίρ. Μέχρι την απόδραση, το Μάη του 1941, ήμουν μέλος του Γραφείου της Ομάδας».

Ας τον παρακολουθήσουμε όμως μέσα από τη συζήτηση με τον Γιώργη Μωραΐτη.

Οικογενειακή χρεοκοπία

Τι επάγγελμα είχες;

-- Να σου πω. Οταν στο στρατοδικείο με ρωτούσε ο Πρόεδρος, απαντούσα: «Επαγγελματίας επαναστάτης - αγωνιστής»! Αρχικά ήμουν μαθητής Γυμνασίου. Στη Β΄ τάξη, όμως, απορρίφτηκα. Είχαμε, με τη Μικρασιατική καταστροφή, μια οικογενειακή τραγωδία. Ο πατέρας μου αρρώστησε! Ηταν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην Κρήτη. Οχι τόσο σε ακίνητα, όσο σε ρευστό χρήμα... Την εποχή εκείνη είχε στα χέρια του 12.000 ναπολεόνια χρυσά. Δεύτερος με τόσα λεφτά σε χρυσό, στην Κρήτη, δεν υπήρχε. Είχε το μεγαλύτερο υποδηματοποιείο στα Χανιά. Κι έτσι έκανε λεφτά. Τα είχε καταθέσει στην Τράπεζα Κρήτης, στο Κοινωφελές Ταμείο. Τα εδάνειζε για εξυπηρέτηση ανθρώπων που είχαν ανάγκη με ελάχιστο τόκο. Διευθυντής του Ταμείου ήτανε ο Πιστολάκης, πατέρας του βουλευτή. Αυτός με είχε βαφτίσει. Ο πατέρας μου ήταν ακραιφνής βασιλόφρονας. Κουμπάρος του βουλευτή Πατσουράκη, που βάφτισε την αδερφή μου, τη Σμαραγδή. Ητανε αντιβενιζελικός για προσωπικούς λόγους. Στην επανάσταση στο Ακρωτήρι, ήταν με τον Βενιζέλο. Με τη μικρασιατική καταστροφή η δραχμή ξεφτιλίστηκε. Τα χρυσά ναπολεόνια είχαν την αξία τους. Αλλά με νόμο της κυβέρνησης έχασε τις καταθέσεις του. Εκλεισε και το μαγαζί. Με το χρήμα και την περιουσία σκόπευε να σπουδάσει και να αποκαταστήσει τα οχτώ παιδιά του. Με την καταστροφή μείναμε στο δρόμο. Κι αυτός το 1923, αρρώστησε και αργότερα πέθανε.

Στο μνημείο του Γερμανού άγνωστου στρατιώτη στην Κρήτη
προσέρχεται ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός
Γ. Τσολάκογλου και καταθέτει στεφάνι.
Τιμάει τους εισβολείς της ελληνικής Μεγαλονήσου
ενώ δεν υπάρχει ακόμα τότε - το '42 - ηρώο των πεσόντων Κρητών,
των αγωνιστών που στη «Μάχη της Κρήτης»
εξουδετέρωσαν πέντε χιλιάδες αλεξιπτωτιστές,
το πιο επίλεκτο σώμα της Βέρμαχτ

Οι σοσιαλιστικές ιδέες

Πώς γίνατε κομμουνιστές;

Εμείς, να πούμε, τότε ξυπνήσαμε. Καταλάβαμε το έγκλημα με τον πόλεμο. Είδαμε τις ευθύνες των κυβερνώντων και την αναλγησία των συμμάχων. Είχαν εμφανιστεί και οι καινούριες ιδέες, το σοσιαλιστικό όραμα. Ιδρύθηκαν και εργατικά σωματεία - φυτώρια. Επηρεαστήκαμε.

Ο πρώτος που οργανώθηκε στο κίνημα ήταν ο μακαρίτης ο Νίκος. Εμένα που ήμουν ζωηρός, δε με άφηνε να προσχωρήσω. Φοβότανε μη χτυπήσω κανένα αστυνομικό. Οταν τον πιάσανε, πήγα και τον είδα. Και του λέω:«ακόμα θα με κρατάτε έξω;». Και με πήρανε. Λοιπόν, εμείς όλη η οικογένεια, πρώτα ο Νίκος, ύστερα ο άλλος μου αδερφός, ο Σπύρος, ο οποίος ήτανε στην Κομμουνιστική Νεολαία, στέλεχος στα Χανιά. Όταν λέει ο Ζαχαριάδης να πάμε να πολεμήσουμε κατά των Ιταλών στο Αλβανικό μέτωπο, εγώ κι ο Νίκος ήμαστε εξορία. Ο Νίκος από την Ακροναυπλία κι εγώ από τη Φολέγανδρο, εζητούσαμε με υπομνήματα και παραστάσεις να πάμε στο μέτωπο. Ο Σπύρος επήγε και κατατάχτηκε εθελοντής. Είχε σπουδάσει κτηνίατρος. Του αναθέσανε διμοιρία. Του δώσανε αριστείο ανδρείας. Οι αδερφές μου επίσης βοήθησαν, εράβανε πουλόβερ. Και τα στέλνανε στο μέτωπο. Ο Σπύρος ύστερα αιχμαλωτίστηκε, στάλθηκε στην Ιταλία σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου εξοντώθηκε.

Χιτλεροφασιστική κατοχή

Τώρα να μας πεις για την Κατοχή.

Επιμέναμε να πάμε να πολεμήσουμε. Η κυβέρνηση, όμως, δε μας επέτρεψε. Δεν ήθελε τους πραγματικούς αγωνιστές του λαού να βρίσκονται δίπλα του. Γιατί οι φασιστικές κυβερνήσεις θέλανε κάποιο μπάλωμα να κάνουνε μεταξύ τους. Οταν όμως οι Γερμανοί, τον Απρίλη του 1941, χτυπήσανε την Ελλάδα, η καθοδήγηση και όλοι οι σύντροφοι της Ομάδας, είπαμε πάση θυσία να δραπετεύσουμε. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου που ανέλαβε στην Αθήνα είχε δώσει αυστηρές διαταγές στους φρουρούς των εξόριστων, να πάρουνε δρακόντεια μέτρα. Επρεπε να δραπετεύσουμε τμηματικά. Και οι πρώτοι ήτανε οι Κρήτες.

Εμείς ήμαστε 8 Κρήτες. Εγώ και ο Πυθαράκης, από τα Χανιά. O Καλλέργης Σωκράτης και ένας νεολαίος από το Ρέθυμνο. Και οι: Μανουσάκης, Βιζαξάκης, Γιάννης Τριανταφύλλου και Γιάννης Καλαϊτζάκης από το Ηράκλειο. Την περίοδο εκείνη Γραμματέας της Ομάδας ήτανε ο Μανουσάκης Νίκος, που ανέλαβε επικεφαλής της αποστολής μας. Πήραμε μαζί μας και το Στέργιο Αναστασιάδη, μέλος της ΚΕ του Κόμματος, που ήταν άρρωστος. Και γίναμε 9.

Πώς φύγατε;

Καταφέραμε ένα βράδυ ένας - ένας να ξεφύγουμε. Και είχαμε ένα ορισμένο σημείο να βρεθούμε στην ακροθαλασσιά, όπου υπήρχαν και 2-3 βάρκες. Είχαμε επισημάνει τον όρμο. Και κατά τη 1 μετά τα μεσάνυχτα, καταφέραμε να συγκεντρωθούμε. Πήραμε τη μια βάρκα, την πιο καλύτερη. Εμπήκαμε μέσα και οι 9. Και ανοίξαμε πλώρη για την Κρήτη. Το πού και πώς θα φτάναμε είναι άλλο ζήτημα. Επρεπε να φύγουμε και να πάμε όσοι ζήσουμε να πολεμήσουμε στην Κρήτη, που αναμέναμε από ώρα σε ώρα την επίθεση.

Οι Γερμανοί είχαν έρθει στο νησί;

Όχι. Ακόμα δεν είχαν έρθει. Προλάβαμε. Πρέπει να ήτανε το πρώτο δεκαήμερο του Μάη. Ακριβώς ημερομηνία δε θυμάμαι, είναι κάπου γραμμένη.

Νύχτα ανοιχτήκαμε στο πέλαγος. Πηγαίναμε προς Βορρά. Ο Βιζαξάκης - νομίζω είχε κάνει στο ναυτικό - έδωσε τον προσανατολισμό. Είχαμε εφοδιαστεί με σπίρτα και κεριά, για να δώσουμε σήμα αν τύχει κανένα πλεούμενο. Από τη Φολέγανδρο περνούσανε πολλά καΐκια που ερχόντανε από την ηπειρωτική Ελλάδα κι άλλα μέρη. Ο κόσμος έφευγε με κατεύθυνση την Κρήτη για να αποφύγει την αιχμαλωσία και τα δεινά της κατοχής. Την ημέρα τα καΐκια εμποδίζονταν από τα γερμανικά αεροπλάνα. Και μόνο τη νύχτα φεύγανε, με ελάχιστο φως.

Κατά τη διαδρομή, κάποια στιγμή, διακρίνουμε ένα καΐκι, που περνούσε πολύ κοντά σε μας. Ανάβουμε, λοιπόν, τα σπίρτα και τα κεριά και κάνουμε νοήματα στο καΐκι να πλευρίσει προς εμάς. Κατάλαβε πως θέλουμε βοήθεια, πλεύρισε και ήρθε δίπλα μας.

«Τι θέλετε και ποιοι είστε;» ρωτάνε.

«Είμαστε εξόριστοι εδώ -- λέμε -- από την Κρήτη και φεύγουμε να μην πέσουμε στα χέρια των Γερμανών κατακτητών. Πρέπει να πάμε στην πατρίδα μας να πολεμήσουμε. Και βέβαια, με τη βάρκα δεν μπορούμε να πάμε. Θέλουμε να σας παρακαλέσουμε πατριωτικά να μας πάρετε».

Μέσα στο καΐκι, όμως, ήτανε δύο χωροφύλακες. Ο ένας ήτανε Κρητικός. Το πρωί που είχε ποδήσει το καΐκι στη Φολέγανδρο, στο λιμάνι, είχανε κανονίσει να τους πάρει. Λοιπόν επεμβαίνουνε για μας και λένε στον καπετάνιο:

«…Δεν μπορείς να τους πάρεις. Ξέρεις, αυτοί είναι κομμουνιστές. Είναι εξόριστοι».

Ακούτε να δείτε. Είχε καταληφθεί η Αθήνα. Είχε πεθάνει ο φασίστας δικτάτορας Μεταξάς. Και όμως τα όργανα της τάξης, τόσο φανατισμό και τέτοια αντιπατριωτική στάση είχαν... Αλλά ευτυχώς, οι ναύτες κι ο καπετάνιος ήτανε πατριώτες. Δεν ήταν κομμουνιστές, ήτανε ένα βήμα προς τον κομμουνισμό. Λένε στους χωροφύλακες:

«…Εσείς να κάνετε τη δουλιά σας. Εσείς να κάτσετε εκεί πέρα. Είσαστε εδώ φιλοξενούμενοι. Εμείς κάνουμε κουμάντο εδώ! Θα τους πάρουμε τους ανθρώπους».

Στα κρατητήρια του Ηρακλείου

Εφτάσαμε στην Κρήτη το πρωί. Το καΐκι πήγε στο λιμάνι του Ηρακλείου. Στην αποβάθρα ήτανε Αγγλοι αξιωματικοί, και χωροφύλακες και στρατιώτες, και Ελληνες αξιωματικοί. Μεικτό απόσπασμα που έκανε έλεγχο σ' αυτούς που έρχονταν από την υπόλοιπη Ελλάδα.

Ναι, αλλά πώς σας μεταχειρίστηκαν;

Οι Έλληνες αξιωματικοί είπανε ότι δεν είναι θέμα δικό τους, δεν μπορούνε να μας αφήσουν να πάμε στα σπίτια μας. Πρέπει να πάμε στην Ασφάλεια.

«…Εμείς είμαστε πατριώτες», είπαμε. «Ηρθαμε να πολεμήσουμε. Σας δηλώνουμε ότι κατατασσόμαστε στον Ελληνικό στρατό. Είμαστε για την πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου μας ορίσει το Σύνταγμα. Είμαστε απλοί στρατιώτες. Θα υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Είμαστε εθελοντές».

Δε μας άκουσαν. Λένε:

«…Το θέμα το δικό σας είναι σοβαρό. Είναι ειδική περίπτωση. Δεν μπορούμε εμείς να αποφασίσουμε. Θα πάμε στο τμήμα». «Και εγώ - λέει ο επικεφαλής λοχαγός - την ίδια ώρα θα πω να σας αφήσουνε. Και πρέπει. Εφ' όσον κατατάσσεστε και εθελοντές στρατιώτες».

Πήγαμε στην Ασφάλεια. Διοικητής ήταν ο Πολιουδάκης, κατόπιν συνεργάτης των Γερμανών.

«Λοιπόν - μας λέει κι αυτός - δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Θα συνεννοηθώ με την κυβέρνηση, που 'χε την έδρα της στα Χανιά». Τσουδερός και Βασιλιάς.

Αρχίζει, λοιπόν, η κοροϊδία.

«Εστείλαμε σήμα, αλλά δε μας ήρθε απάντηση. Εζητήσανε περισσότερα στοιχεία».

Τι στοιχεία ήθελαν. Μας ταλαιπωρούσανε στα κρατητήρια. Δέκα μέρες. Δεν άφηναν 10 αποφασισμένους αγωνιστές να πολεμήσουνε. Και μας ήθελαν κρατούμενους όπως κρατούσαν στα δεσμά και όλους τους φυλακισμένους και εξόριστους αγωνιστές του λαού.

Κι οπωσδήποτε θα μας κρατούσανε ακόμα, αν την επομένη ενδέκατη μέρα, δεν εχτυπούσανε οι Γερμανοί το Ηράκλειο, όπως εχτυπήσανε και την Κρήτη. Αυτό τον πατριωτισμό είχανε. Κι αυτή την υπεράσπιση της πατρίδας κάνανε...

Βομβαρδισμός

Και πώς έγινε και φύγατε;

Στις 20 με 21 Μάη αρχίζει ένας ανηλεής βομβαρδισμός της πόλης του Ηρακλείου από τη γερμανική αεροπορία, μες στα όλα. Κατά κύματα έρχονταν τα αεροπλάνα, βομβαρδίζανε και φεύγανε. Η φρουρά της Ασφάλειας είχε φύγει. Εμάς μας άφησαν κλειδωμένους. Αυτή ήταν η εντολή των αρχόντων από πάνω. Επεφταν οι βόμπες μία εδώ, μία εκεί. Λέγαμε τώρα οπωσδήποτε μια θα 'ρθει και σε μας. Και θα τελειώσουμε δίχως να έχουμε πολεμήσει. Την ώρα που πέφτανε οι αλεξιπτωτιστές και έβγαιναν αγήματα Γερμανών.

Έτσι κλειδωμένοι - αμπαρωμένοι, μια - δυο ώρες βομπαρδισμού. Μια βόμπα πέφτει στο διπλανό μας κτίριο. Κι έκανε μια τέτοια δόνηση, σαν να 'ταν σεισμός. Εσπασε πόρτες, παράθυρα. Τα τζάμια...

Άνοιξε καμιά πόρτα; Έπεσε κανένας τοίχος;

Δε θυμάμαι τώρα. Στο διπλανό οίκημα πέσανε. Σ' εμάς έσπασαν οι πόρτες..

Τρέξαμε και βγήκαμε στην αυλή. Η σκέψη μας όμως ήταν όχι να φύγουμε να πάμε στα σπίτια μας, ούτε πού να χωθούμε. Αλλά συγκεντρωμένοι και οι 9, να βρούμε να οπλιστούμε και να πάμε στο πιο κρίσιμο σημείο της μάχης, που είχε αρχίσει σε ορισμένα σημεία έξω από την πόλη. Οι αλεξιπτωτιστές προχωρούσανε.

Εμείς έπρεπε να οπλιστούμε, να οπλιστούμε. Ψάξαμε στην Ασφάλεια να βρούμε όπλα, δε βρήκαμε. Βλέπαμε ορισμένους στρατιώτες ή πολίτες, οπλισμένους, που όμως δεν πήγαιναν προς τη μάχη. Τους παίρναμε με το ζόρι το όπλο. Και μας λένε: «Θέλετε όπλα; Πηγαίνετε στα καταφύγια».

Η επίθεση

Οπλιστήκαμε από ένα καταφύγιο. Ρωτάμε πού είναι το πιο κρίσιμο σημείο. Και μας λένε στων Χανιών την Πόρτα. Εκεί γίνεται η πιο αποφασιστική μάχη. Εκεί είναι τα Ενετικά Φρούρια. Η στρατιωτική διοίκηση είχε ένα πολύ καλό οδόφραγμα. Την ώρα που φτάσαμε ήταν εκεί επικεφαλής ένας ανθυπολοχαγός, δε θυμάμαι τ' όνομά του. Είχε καμιά εικοσαριά στρατιώτες και καμιά δεκαριά πολίτες. Το οδόφραγμα, όμως, ήθελε παραπάνω από 50 για να κρατηθεί. Είπαμε ότι είμαστε εξόριστοι κομμουνιστές και ήρθαμε να πολεμήσουμε. Μας αγκάλιαζε ένα - ένα και μας φιλούσε. Μας λέει κρυφά:

-- Παιδιά η φρουρά δεν είναι τόσο αποφασισμένη. Εσείς να τους εμψυχώσετε. Και ό,τι θέλετε!..

Πιάσαμε θέσεις. Γίνεται η πρώτη επίθεση των Γερμανών. Με πολυβόλα, με μυδραλιοβόλα, με χειροβομβίδες. Δεν καταλάβαινες πού βρίσκεσαι. Εμείς όμως εκεί. Κρατούσαμε. Το οδόφραγμα γερό και πολύ τεχνικά φτιαγμένο και με πολύ σκληρό υλικό. Δύο ελαφρά τραυματίες είχαμε. Εναν από την ομάδα μας. Και έναν από τους πολίτες. Ηταν τόσο προστατευτικό το οδόφραγμα. Ομως αυτοί έφταναν μπροστά μας, προσπαθούσαν να καβαλικέψουν απάνω.

Εσείς είχατε οπλοπολυβόλα;

Είχαν οι στρατιώτες. Αποκρούσαμε και τις τρεις τελευταίες επιθέσεις. Ο εχθρός είχε τρομερές απώλειες.
Όμως πρέπει να πούμε την αλήθεια. Δεν ήτανε μόνο ο ηρωισμός, ούτε μόνο το γερό οδόφραγμα. Ο ηρωισμός όλων των αντρών με επικεφαλής τη δική μας Ομάδα. Μας γλίτωσαν τα Ενετικά Φρούρια. Οπου ήταν σοβαρές δυνάμεις στρατιωτών, αλλά και πολιτών, που είχαν ανοίξει τα ρήγματα.

Πότε κατέλαβαν το Ηράκλειο;

Άκου να δεις. Λοιπόν. Οι Γερμανοί είχανε τόσα θύματα, που αναστείλανε τις επιθέσεις. Μετρήσαμε πάνω από 100 πτώματα. Και αποσύρθηκαν. Ούτε δυνάμεις είχανε, ούτε και απόφαση να συνεχίσουν. Υπήρχε φόβος να συντριβεί όλη η δύναμή τους.

Όταν τέλειωσε η μάχη έρχεται και μου λέει ο ανθυπολοχαγός:

-- Ελα δω εσύ! Φωνάζει κι έναν στρατιώτη. Και μας διατάζει: «Πηγαίνετε τώρα ένας από το δεξιό μέρος κι ένας από το αριστερό, με το όπλο προτεταμένο, για ανίχνευση. Να δείτε πού είναι οι Γερμανοί. Μήπως κρύβονται και ετοιμάζουν νέα επίθεση».

Προχωράμε από τον κεντρικό δρόμο, που πάει για τα Χανιά. Στα 100 - 150 μέτρα βρίσκαμε κι από κάποιον πολίτη κρυμμένο. Εβγαινε με προφύλαξη και ρωτούσε:

-- Παιδιά τι γίνεται;
-- Πού είναι οι Γερμανοί; Ρωτάμε.
-- Φεύγουνε! Λένε. Είναι εκεί κάτω. Εχουν περάσει τη γέφυρα.

Γυρίζουμε πίσω και αναφέρουμε στον ανθυπολοχαγό. Εχουν τραπεί σε άταχτη φυγή. Και του προτείνω: «Ειδοποιήστε να συγκεντρωθούν τα τμήματά μας. Και να τους κυνηγήσουμε τώρα που φεύγουν. Απαντάει:

-- Σωστό είναι αυτό. Κι εγώ το σκέφτομαι.

Επικοινωνεί με παραπάνω. Και του λένε: «Να κάτσεις στη θέση σου!»

Τι είχε γίνει. Οπως μάθαμε το ίδιο έγινε με τους Γερμανούς και σε άλλα σημεία. Η τύχη του Ηρακλείου είχε κριθεί. Οι Γερμανοί συγκέντρωσαν την προσοχή τους αλλού. Στόχος τους ήταν το κέντρο της πόλης και το αεροδρόμιο. Την άλλη μέρα άλλες δυνάμεις του εχθρού, παραλιακά, κατέλαβαν το λιμάνι, το κέντρο της πόλης και το αεροδρόμιο.

Τελικά φύγατε; Πού πήγατε;

Λοιπόν, γυρίζοντας από την περιπολία, έρχεται ο ανθυπολοχαγός και μας λέει:

-- Έχουμε να κάνουμε όχι με αγωνιστές, αλλά με ήρωες πατριώτες. Βγάζει ένα μπλοκ και ζητάει τα ονόματά μας. Διότι, λέει, θα σας γράψουμε στο άλμπουμ των ηρώων του συντάγματος. Του 43 Συντάγματος Ηρακλείου.

Ο Μανουσάκης παίρνει το λόγο και του απαντάει:

-- Σαν πατριώτες εκάμαμε το καθήκον μας απέναντι στην πατρίδα. Και δε ζητούμε καμία ιδιαίτερη διάκριση.
Εγώ με αυτή την απάντηση δεν εσυμφώνησα. Αλλά βέβαια δεν είπα τίποτα.
Τέλειωσε, λοιπόν, η μάχη με την κατατρόπωση του εχθρού. Την άλλη μέρα, όμως, το πρωί, μας λένε:
-- Θέλετε να συνεχίσετε μαζί μας. Σας στέλνουμε στη διοίκηση του Συντάγματος.
Ο διοικητής Παπαθανασόπουλος, με τον Τσαγκαράκη τον αντισυνταγματάρχη, μας πήραν στο επιτελείο σαν συνδέσμους.
Τους λέμε: «Στις διαταγές σας! Ο,τι μας πείτε!»

Οι Γερμανοί όμως είχαν εδραιωθεί. Οι δικές μας δυνάμεις έχασαν τη μάχη. Οι Αγγλοι έφυγαν. Εμπαιναν στα πλοία και όσοι δικοί μας τους ακολουθούσαν. Θεωρούνταν μάταιη η συνέχιση του αγώνα. Και το ίδιο βράδυ η Διοίκηση συνθηκολόγησε.

Εμείς, η Ομάδα μας, λέμε στον Παπαθανασόπουλο, δε θα συνθηκολογήσουμε. Και θα συνεχίσουμε τον αγώνα από την παρανομία.

Αποσυρθήκαμε. Λέμε, πού θα πάμε. Ενας Ηρακλειώτης, ο Τριανταφύλλου, μας πήγε σπίτι του. Δεν κάτσαμε πολλή ώρα. Κάναμε σύσκεψη. Το πρώτο που είπαμε ήταν:

-- Τιμή στην Ομάδα μας!

Κουβεντιάσαμε πώς θα οργανώσουμε τον αγώνα. Πώς θα φτιάσουμε το ΠΑΜ (Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο). Κανονίσαμε τις επαφές μας, τις συνδέσεις μας κλπ. Χωρίσαμε.
Το άλλο πρωί, εγώ με τον Πισαδάκη και τον Καλλέργη τραβήξαμε για το Ρέθυμνο. Το σπίτι του Καλλέργη ήταν ο πρώτος σταθμός μας.

Ο στρατηγός Μάντακας

Στα Χανιά ο Ευθύμης λίγο αργότερα συναντήθηκε με τον Μανουσάκη. Και στον καταμερισμό της δουλειάς τους ανέλαβαν την καθοδήγηση της οργάνωσης στο Νομό Χανίων. Από την τοπική Οργάνωση έμαθαν ότι ο Στρατηγός Μανόλης Μάντακας ήταν στο βουνό. Είχε επαφή με την Οργάνωση. Αποφάσισαν, ανεβήκανε στο βουνό, τον συνάντησαν. Κουβέντιασαν. Του ανέθεσαν την αρχηγία της Αντίστασης. Ο στρατηγός δέχτηκε. Αργότερα ήρθε στην Αθήνα. Ηταν μέλος της ηγεσίας του ΕΑΜικού Κινήματος. Μέλος της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Και αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ, της κυβέρνησης του βουνού. Τιμημένος στρατηγός της Εθνικής μας Αντίστασης και πιστός ως το τέλος της ζωής του.

Ο Ευθύμης θυμάται όταν τον συνάντησαν ψηλά στις Μαδάρες τι τους είπε.

Η κυβέρνηση Τσουδερού, με τον βασιλιά Γεώργιο όταν ήρθαν στην Κρήτη, του πρότεινε να ηγηθεί της στρατιωτικής δύναμης που βρέθηκε στο νησί. Ο ίδιος δεν είχε αντίρρηση. Αλλά δε δέχτηκε. Απέρριψε την πρόταση.

-- Γιατί, ρωτάει ο Μανουσάκης κι ο Μαριακάκης.
-- Δε μ' άφησαν οι δικοί σας! Απαντάει ο στρατηγός.

Δηλαδή, η Οργάνωση του ΚΚΕ, με την οποία είχε επαφή. Του είπαν να βάλει τον όρο να απολυθούν οι πολιτικοί κρατούμενοι και εξόριστοι. Ορο που οι Τσουδερός - βασιλιάς τον απέρριψαν. Και ο στρατηγός αρνήθηκε.