Η Γεωμετρία των Χρωμάτων: έκθεση Ελένης Σταθοπούλου

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) παρουσιάζει την ψηφιακή έκθεση της Ελένης Σταθοπούλου, Η γεωμετρία των χρωμάτων, μέσα από την ιστοσελίδα ψηφιακών εκθέσεών της. Η ψηφιακή έκθεση, η οποία φιλοδοξεί να δώσει στο κοινό μια συνολική εικόνα του εικαστικού έργου της ζωγράφου, αποτελείται από πέντε θεματικές ενότητες:

1.     "Αθήνα: από τα πρώτα βήματα ως την περίοδο της Κατοχής,

2.    "Τα χρόνια του Παρισιού (1946-1949)",

3.    "Μετατρέποντας τις αξίες του κυκλαδικού τοπίου σε γεωμετρικά στοιχεία (1950-1965)",

4.    "Το τοπίο της Σίφνου ως πεδίο μελέτης (1965-1980)", και

5.     "Δεκαετία του 1980: μια ώριμη, μνημειακή γλώσσα".

Τη φυσική έκθεση, είχαμε παρακολουθήσει το 2021, στο “Σταύρος Νιάρχος”: αποτέλεσε την πρώτη αναδρομική παρουσίαση της ζωγράφου, σε μια προσπάθεια να γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο της, μέσα από 150 έργα ζωγραφικής από όλο το εύρος της καλλιτεχνικής της δημιουργίας _σε ενότητες.

·        Χρονολόγιο

·        Αθήνα: από τα πρώτα βήματα ως την περίοδο της Κατοχής

·        Τα χρόνια του Παρισιού (1946-1949)

·        Μετατρέποντας τις αξίες του κυκλαδικού τοπίου σε γεωμετρικά στοιχεία (1950-1965)

·        Το τοπίο της Σίφνου ως πεδίο μελέτης (1965-1980)

·        Δεκαετία του 1980: μια ώριμη, μνημειακή γλώσσα

·        Gallery

·        Συντελεστές

ℹ️ Μπορείτε να περιηγηθείτε στην ψηφιακή έκθεση εδώ.

Η Ελένη Σταθοπούλου (1914-2016) γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Ζευγάρι με τον γλύπτη Μέμο Μακρή ήδη από τα φοιτητικά τους χρόνια, τον ακολούθησε στο Παρίσι το 1945 ως μία από τους ταξιδιώτες του θρυλικού πια “Ματαρόα” (σσ. νεοζηλανδέζικο πλοίο, το οποίο έγινε γνωστό, μεταξύ άλλων, για το ταξίδι που πραγματοποίησε το 1945,  μεταφέροντας Έλληνες καλλιτέχνες και επιστήμονες με προορισμό τη Γαλλία).

Στο Παρίσι έμεινε για τέσσερα χρόνια (1945-1949), όπου συνέχισε τις σπουδές της στη ζωγραφική, στην Ακαδημία του Αντρέ Λοτ _ήταν, μάλιστα, και μια από τις πρώτες ελληνίδες μαθήτριές του. Με την επιστροφή της στην Ελλάδα το 1949, η ζωγράφος έγινε μέλος της πρωτοποριακής καλλιτεχνικής ομάδας “Αρμός”. Κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η Σταθοπούλου συνέβαλε με το έργο της στη στροφή της νεοελληνικής τέχνης προς την αφαίρεση και στην αμεσότερη σύνδεση των Ελλήνων εικαστικών με τη διεθνή καλλιτεχνική πρωτοπορία. Ανέπτυξε επίσης πλούσιο διδακτικό έργο, εργαζόμενη για χρόνια στην Παπαστράτειο Σχολή Διακοσμητικής. Από το 1955 έως το 1972 η Σταθοπούλου δίδαξε Ελεύθερο και Διακοσμητικό Σχέδιο  συμβάλλοντας στη διάδοση της ελληνικής λαϊκής τέχνης και την εφαρμογή της στις διακοσμητικές τέχνες. Ήταν ιδρυτικό μέλος του Καλλιτεχνικού Σωματείου Ελληνίδων (1954) και είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του οποίου υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος.

Έργο

Σπούδασε, με δασκάλους τον Σπύρο Βικάτο και κατόπιν τον Ουμβέρτο Αργυρό, ενώ για μικρό διάστημα παρακολούθησε το εργαστήρι του Γιάννη Κεφαλληνού, ενώ από τα χρόνια της Σχολής χρονολογείται και ο δεσμός της με τον συσπουδαστή της, γλύπτη Αγαμέμνονα (Μέμο) Μακρή. Η εργασία της κατά την περίοδο των σπουδών της ήταν σύμφωνη με το ακαδημαϊκό ύφος των δασκάλων της όσο και ευρύτερα της συντηρητικής Σχολής Καλών Τεχνών, παρά τα όποια ανοίγματα επιχειρούσαν τότε οι προοδευτικοί καθηγητές Παρθένης και Κεφαλληνός. Ωστόσο, χάρη στην επίδραση του Μακρή και αργότερα του Απάρτη, κινήθηκε προς ένα ύφος όπου κυριαρχούσαν η απλοποίηση και οι καθαροί όγκοι. Η αλλαγή αυτή συντελέστηκε στα χρόνια της Κατοχής, ενώ βασικό παράδειγμα στάθηκε για τη ζωγράφο το έργο του Σεζάν. Μέσα στην Κατοχή, η Σταθοπούλου ασχολήθηκε επίσης με την ηθοποιία, παρακολουθώντας μαθήματα θεάτρου στη σχολή του Βασίλη Ρώτα και παίζοντας σε παραστάσεις.

Γυναίκα με πράσινο καπέλο,
ελαιογραφία σε καμβά, 61,5×50 εκ.
ιδιωτική συλλογή

Τα χρόνια του Παρισιού υπήρξαν καθοριστικά για την ζωγράφο, όπου σπούδασε κατά κύριο λόγο στην ιδιωτική Ακαδημία του γνωστού κυβιστή ζωγράφου Αντρέ Λοτ. Κοντά του, ήρθε σε ουσιαστική επαφή με τις αναζητήσεις του μοντερνισμού, και ιδίως τον κυβισμό. Πέραν του Λοτ, πρότυπά της αναδείχθηκαν τα χρόνια αυτά εμβληματικές μορφές της μοντέρνας τέχνης, όπως ο Ματίς και Πικάσο.
Ο χωρισμός της Σταθοπούλου με τον Μακρή (το 1948) και οι οικογενειακές πιέσεις την έφεραν πίσω στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1949. Στο συντηρητικό και δύσκολο περιβάλλον της Αθήνας δημιούργησε ένα ατελιέ, φιλοξενώντας κατά καιρούς και άλλους ζωγράφους, όπως τον Γιάννη Τσαρούχη με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Στην Ελλάδα γρήγορα άφησε πίσω της τα θέματα του εργαστηρίου (όπως το γυμνό, που πραγματεύτηκε κατεξοχήν στο Παρίσι) και έστρεψε το ενδιαφέρον της στην απεικόνιση του ελληνικού τοπίου, ειδικά του νησιωτικού. Αφετηρία στάθηκε η Ύδρα και κατόπιν οι Κυκλάδες. Απεικονίσεις της Σαντορίνης, της Μυκόνου, της Πάτμου στοιχειοθετούν μια περιήγηση στο ελληνικό ύπαιθρο που δεν γίνεται με υπαιθριστικούς όρους, δηλαδή δεν πρόκειται για μια ζωγραφική με άξονα τη μελέτη του φωτός. Αντίθετα, οι απεικονίσεις της στηρίζονται στην αντιπαραβολή όγκων, χρωμάτων, επιφανειών, με αναφορά τα διδάγματα του κυβισμού. Σταδιακά, μετέτρεψε το θέμα της σε γεωμετρική σύνθεση, όπου τα χρώματα αντιπαραβάλλονταν καθαρά, το ένα δίπλα στο άλλο.

Marine, 1959, ελαιογραφία σε καμβά, 65×92 εκ., ιδιωτική συλλογή

Το επόμενο βήμα της την οδήγησε πια στην απόδοση αμιγώς αφηρημένων συνθέσεων. Μολονότι η αφορμή για την αφαίρεση υπήρξε το αιγαιακό τοπίο, η ζωγράφος φαίνεται πως με τον καιρό επηρεάστηκε από αντιλήψεις της μεταπολεμικής γαλλικής (tachisme) και αμερικανικής τέχνης (action painting), σε μια σειρά έργων που εξελίχθηκαν από πολύχρωμους πίνακες (Marine, 1959) σε μονόχρωμα σχέδια με κηλίδες και χαράξεις (Σύνθεση, 1967). Μετά το 1965, η Σταθοπούλου άρχισε να περνά συστηματικότερα τα καλοκαίρια της στη Σίφνο, όπου συνδέθηκε με δυνατή φιλία με τον Παναγιώτη Τέτση. Έκτοτε, το τοπίο του νησιού απέκτησε κυρίαρχη σημασία στη ζωγραφική της. Η κορυφογραμμή του τοπίου, τα λευκά σπίτια, τα πολύχρωμα χωράφια προσλαμβάνονταν και αποδίδονταν με ολοένα και πιο αφαιρετική γλώσσα, που κατέληξε σε παράθεση χρωματιστών επιπέδων με μακρινή αναφορά στο φυσικό τοπίο. Έργα από το κυκλαδίτικο νησί παρουσιάστηκαν στην πρώτη και μοναδική ατομική έκθεση της Σταθοπούλου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, το 1978.

Έκτοτε, εξακολούθησε να απεικονίζει το αγαπημένο της νησί, αλλά και να δίνει μνημειακές, αφηρημένες συνθέσεις (π.χ. Άνεμος, 1986). Έλαβε μέρος σε αρκετές εκθέσεις, όμως η ηλικία και η διαχρονική αποστασιοποίησή της από τα κοινά (ζούσε αποτραβηγμένη), είχαν ως αποτέλεσμα το όνομα και το έργο της να πέσουν στη λήθη.

Σύνθεση, 1967, σινική μελάνη
και υδατογραφία σε χαρτί, 50×69,5 εκ._ιδιωτική συλλογή

Εκθέσεις

Εξέθεσε έργα της στο Παρίσι, στην έκθεση των σπουδαστών του Ελληνικού Περιπτέρου το 1947. Αργότερα, εξέθεσε στις δύο εκθέσεις του «Αρμού» (1949, 1952) και έλαβε μέρος σε όλες τις Πανελλήνιες Εκθέσεις που διοργανώθηκαν μετά τον Πόλεμο, από το Υπουργείο Παιδείας και αργότερα το Υπουργείο Πολιτισμού (1952, 1957, 1960, 1963, 1965, 1969, 1971, 1973, 1975, 1987). Επιλέχτηκε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 1955 και στη Μπιενάλε του Σάο Πάολο (Βραζιλία) το 1959. Επίσης, έλαβε μέρος σε όλες τις εκθέσεις του Σωματείου Ελληνίδων. Το 1978 διοργάνωσε ατομική έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών: στον κατάλογο της έκθεσης έγραφε: «Η εργασία αυτή έγινε τα τελευταία χρόνια στη Σίφνο, όπου κάτω από το δυνατό φως του καλοκαιριού δημιουργούνται σχήματα, ρυθμοί και χρώματα αναπάντεχα. Την αίσθηση αυτή θέλησα να αποδώσω με μια προσωπική ερμηνεία στην τελευταία αυτή σειρά από συνθέσεις μου». Το 2001 συμμετείχε με το έργο της Άνεμος στην ομαδική έκθεση Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Χαρακτικής Νορβηγών, Ισλανδών και Ελλήνων Εικαστικών του Παρισιού, που φιλοξενήθηκε στην Πινακοθήκη Πιερίδη, στη Γλυφάδα.Το 2018 στον πολυχώρο Poems and Crimes των εκδόσεων Γαβριηλίδη (Αθήνα) παρουσιάστηκε μια έκθεση με τίτλο «Γυναίκες του Ματαρόα», όπου εκτέθηκαν έργα τηε μαζί με των Νέλλης Ανδρικοπούλου, Άννας Μαρουδή-Κινδύνη, Γιάννας Περσάκη, Μπέλλας Ραφτοπούλου. Τον 2020, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, σε συνεργασία με το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, διοργάνωσαν την περι ης ο λόγος αναδρομική έκθεση της Ελένης Σταθοπούλου, με τίτλο «Ελένη Σταθοπούλου: η γεωμετρία των χρωμάτων» , όπου εκτέθηκαν περίπου εκατό έργα της ζωγράφου (ελαιογραφίες, τέμπερες, σχέδια), από όλο το φάσμα της καλλιτεχνικής της δημιουργίας - από τα χρόνια των σπουδών της στην Αθήνα, από την περίοδο του Παρισιού (1946-1949), έως και τις τελευταίες της δημιουργίες.